zdrowie rodziców i dzieci w północnej nadrenii-westfalii · zależy także od waszego...

Zdrowie rodziców i dzieci w Północnej Nadrenii-WestfaliiZachować zdrowie dzięki wczesnemu rozpoznawaniu, wspomaganiu i profilaktyce

Polnisch

Przewodnik dla imigrantek i imigrantów w Północnej Nadrenii-Westfalii

Dostępny w 15 językach

Das GesundheitsprojektMit Migranten für Migranten

Gesundheit von Eltern und Kindern in Nordrhein-Westfalen:

Gesundheit erhalten durch Früherkennung, Förderung und Vorsorge

Ein Leitfaden für Zuwanderinnen und Zuwanderer in Nordrhein-Westfalen

Auftraggeber:

Ministerium für Arbeit, Gesundheit und Soziales des Landes Nordrhein-Westfalen

Fürstenwall 25, 40219 Düsseldorf

Internet: www.mags.nrw.de | Telefon: 0211/8 55-5

BKK Landesverband Nordrhein-Westfalen | Kronprinzenstraße 6, 45128 Essen

Internet: www.bkk.de | Telefon: 0201/179-01

BKK Bundesverband | Kronprinzenstraße 6, 45128 Essen

Internet: www.bkk.de | Telefon: 0201/179-01

Herausgeber:

Ethno-Medizinisches Zentrum e.V. (EMZ)

Königstraße 6, 30175 Hannover

E-Mail: [email protected] | Internet: www.ethno-medizinisches-zentrum.de

Konzeption, Inhalt und Erstellung:

Ethno-Medizinisches Zentrum e.V. (EMZ)

Redaktion: Ahmet Kimil, Carolin Sobiech, Elena Kromm-Kostjuk, Tanja Hohmann,

Stephanie Knostmann, Eva Schwarz und Ramazan Salman

Lektorat und Satz: Bernd Neubauer, Waake bei Göttingen

Übersetzung: Dolmetscherdienst – Ethno-Medizinisches Zentrum e.V.

Gestaltung: eindruck (Gestaltung und Werbung), Hannover

Titel: EMZ. Bildquellen Seite 9, 10, 13, 15, 17, 18, 19, 21, 28, 33,

34, 36, 37 © Fotolia.com, Seite 24 © Pixelio.de

Wenn in diesem Leitfaden Personengruppen benannt sind, wird im Folgenden die

männliche Schreibweise verwendet. Es sind aber weibliche und männliche Personen

gleichermaßen gemeint. Dies geschieht aus Gründen des besseren Leseflusses und

ist nicht als diskriminierend zu verstehen.

Alle Rechte vorbehalten. Das Werk ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwendung

in anderen als den gesetzlich zugelassenen Fällen bedarf deshalb der vorherigen

schriftlichen Genehmigung der Herausgeber.

Dieser Leitfaden ist in folgenden Sprachen erhältlich: Albanisch, Arabisch, Deutsch,

Englisch, Französisch, Griechisch, Italienisch, Kurdisch (Kurmanci), Persisch (Farsi),

Polnisch, Russisch, Serbokroatisch, Spanisch, Türkisch, Vietnamesisch

Stand: Juni 2009

Impressum

1

Droga czytelniczko, drogi czytelniku,

drodzy rodzice,

Zdrowie i zachowanie rodziców mają wielki wpływ na rozwój zdrowotny dziecka. To

dotyczy przebiegu ciąży i porodu, ale także wzrastania. Tylko ten, kto jest dobrze i

wyczerpująco poinformowany, może celowo korzystać z różnorodnej oferty naszego

systemu ochrony zdrowia. W tym poradniku otrzymacie ważne informacje o tym,

jakie możliwości oferuje wam niemiecki system ochrony zdrowia, jakie są badania

wczesnego wykrywania chorób i świadczenia profilaktyczne oraz co możecie sami

zrobić dla zdrowia własnego i waszego dziecka.

Projekt „Z migrantami dla migrantów – międzykulturowi przewodnicy zdrowia w

Północnej Nadrenii-Westfalii” urzeczywistnia propagowanie zdrowia z uwzględnieniem

różnych kultur i języków. Razem z naszymi wieloma partnerami bardzo poważnie

traktujemy nasze zobowiązanie, aby wszystkim ludziom w Północnej Nadrenii-Westfalii

(Nordrhein-Westfalen) umożliwić dobry dostęp do ofert sektora zdrowia.

Życzymy sobie, aby ten międzykulturowy projekt dotyczący zdrowia i ten przewodnik

przyczyniły się do tego, że wy i wasze dzieci zdrowo żyją i rosną.

Przedmowa

Theo Giehler

Członek Zarządu BKK Związku

Landowego Północnej Nadrenii-

Westfalii (BKK Landesverband

Nordrhein-Westfalen)

Karl-Josef Laumann

Minister Pracy, Zdrowia i Spraw

Socjalnych Landu Północnej

Nadrenii-Westfalii

2

Wprowadzenie 3

1. Zdrowie przed ciążą 4 Oferty dotyczące zdrowia dla rodziców i dzieci 4

Odżywianie 5

Sprawdzian zdrowia 6

Leki, alkohol, palenie 7

Oznaki ciąży 8

2. Zdrowie w czasie ciąży 10 Profilaktyka i badania wczesnego wykrywania 10

Odżywianie 12

Konsumpcja alkoholu 14

Palenie 14

Leki 15

Dobre samopoczucie 15

Czego ciężarna powinna unikać? 16

Przygotowanie do porodu 16

Poród 18

3. Zdrowie po porodzie 20 Znowu w domu 20

Bezpieczny sen niemowlęcia 22

Karmienie piersią 24

Mleko modyfikowane 26

Pokarm uzupełniający 27

Tak starsze dzieci jedzą prawidłowo 28

Zdrowe zęby 29

Badania dzieci i młodzieży 30

Badania kontrolne dla dorosłych 32

Szczepienia niemowląt, dzieci i młodocianych 33

Bezpieczeństwo dzieci 34

Wzrastać jako dziecko wielojęzyczne 35

4. Adresy 38

Treść

3

Drodzy przyszli rodzice, drodzy rodzice,

niemiecki system ochrony zdrowia stwarza bardzo dobre warunki do tego, aby wasze

dziecko zdrowo przyszło na świat i zdrowe pozostało. Istnieją szpitale z nowoczesnymi

oddziałami położniczymi. Ginekolodzy i położne towarzyszą wam podczas ciąży i porodu.

W następnych latach pediatrzy stoją wam u boku z pomocą i radą. Szczepienia chronią

przed chorobami infekcyjnymi, które ponadto mogą być leczone lekami.

To wszystko jest pomocne. Jednakże oferty naszego systemu ochrony zdrowia same nie

wystarczą, aby uchronić dzieci przed chorobami. Zdrowie dziecka po wielkiej części

zależy także od waszego postępowania jako rodziców. Przede wszystkim przyszła matka

ponosi w ciąży wielką odpowiedzialność. Czy kobieta pali, pije alkohol, zdrowo się w

ciąży odżywia – to wszystko ma wpływ na zdrowie dziecka. Są rzeczy, które rodzice

powinni robić dla dobrego samopoczucia własnego i ich niemowlęcia i są zagrożenia,

których mogą uniknąć. Do tego jest niezbędne, aby się wcześniej o tym poinformować.

Ta broszura daje wam dokładnie te informacje, które pozwolą się dowiedzieć, co możecie

robić dla zdrowia waszego dziecka przed i podczas ciąży oraz w pierwszych miesiącach

jego życia. Otrzymacie wskazówki dotyczące zdrowego przebiegu ciąży, porady

żywieniowe, informacje o zdrowym otoczeniu snu dziecka i o tym, co jest korzystne dla

niego w życiu codziennym. Ponadto znajdziecie przegląd świadczeń w zakresie profilaktyki,

z których obecnie mogą i powinni skorzystać rodzice i dzieci.

Każdy rozdział kończy się streszczeniem najważniejszych informacji/wskazówek do

danego tematu. Na końcu broszury znajduje się lista adresowa najważniejszych osób,

ośrodków i placówek w Północnej Nadrenii-Westfalii, które udzielają indywidualnej

pomocy na temat „Zdrowie rodziców i dzieci”. To zestawienie nie rości sobie prawa do

kompletności. O wiele bardziej ma ono zwrócić uwagę czytelnika na różnorodną ofertę i

być pierwszą pomocą orientacyjną.

Wprowadzenie

4

1. Zdrowie przed ciążą

Oferty dotyczące zdrowia dla rodziców i dzieci

W Niemczech istnieją rozmaite struktury

świadczące opiekę zdrowotną dla

rodziców i dzieci.

Już przy planowaniu rodziny pary

mogą się indywidualnie informować

w placówkach poradnictwa (np.

miejscowych urzędach zdrowia lub

organizacjach charytatywnych).

Przy pytaniach i problemach z zakresu

medycyny właściwym rozmówcą jest

lekarz specjalista. Badania kontrolne

kobiety przed, podczas i po ciąży są

wykonywane przez ginekologa. Na

kursach przygotowawczych do porodu

przyszli rodzice otrzymują pomocne

informacje. Położne są przed, podczas

i po porodzie ważnymi osobami

towarzyszącymi dla matki. Rozwiązanie

następuje najczęściej w klinikach, czasem

także w izbach porodowych. Porody

domowe są rzadkie. Z problemami

psychicznymi podczas lub po ciąży kobiety

szukające pomocy mogą się zwrócić do

psychoterapeutów.

Aby kobiety przed i po urodzeniu jej

dziecka odciążyć i chronić istnieje w

Niemczech prawo ochrony matki. W tym

prawie jest np. regulacja, że przyszłej

matce nie wolno pracować sześć tygodni

przed i osiem tygodni po porodzie.

Również po porodzie rodzice mają do

wyboru rozległą ofertę kursów (np. kursy

rehabilitacyjne dla matek, cofające skutki

ciąży, kursy masażu niemowląt itp.)

Przy problemach zdrowotnych dziecka

lub w celu wykonania regularnych badań

okresowych należy zgłaszać się do

pediatry.

Świadczenia są częściowo bezpłatne (np.

poradnictwo w urzędach zdrowia) lub

są pokrywane przez kasy chorych (np.

badania profilaktyczne i konieczne leczenie

medyczne).

Przegląd świadczeń w ramach ubezpieczenia zdrowotnego w czasie ciąży i macierzyństwa

Już przed początkiem ciąży kasy chorych oferują profilaktyczne badania lekarskie dla matki i dziecka. Przejmują one również koszty opieki lekarza kontraktowego i położnej, nakłady na konieczne leki, opatrunki i środki lecznicze, podobnie jak zakontraktowane koszty zakwaterowania w klinice i to bez dopłat, jeśli następuje przyjęcie do porodu. Jeżeli kobiety ubezpieczone podczas ciąży i porodu nie mogą nadal prowadzić swojego gospodarstwa domowego, to przy pewnych warunkach kasy chorych pokryją odpowiednie koszty pomocy domowej.

Ponadto pracownice i kobiety równouprawnione otrzymują zasiłek macierzyński w wysokości średniego wynagrodzenia netto trzech ostatnich rozliczeniowych miesięcy kalendarzowych przed rozpoczęciem okresu ochronnego. Kasy chorych ponoszą koszt do 13 EUR za dzień, kwoty powyżej 13 EUR płaci pracodawca jako dodatek. Niektórzy inni członkowie kas otrzymują zasiłek macierzyński w wysokości zasiłku chorobowego, jeśli zawiera to umowa ubezpieczeniowa. Zasiłek macierzyński jest wypłacany za sześć tygodni przed i osiem tygodni po porodzie, przy porodzie wieloraczków lub wcześniaków nawet za dwanaście tygodni po porodzie, przy przedwczesnym rozwiązaniu dodatkowo za okres, o który skrócił się czas ochronny przed porodem. Zasiłek macierzyński jest szczególną zaletą obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego (gesetzliche Krankenversicherung). Prywatne ubezpieczenie (Private Krankenversicherung) nie zna żadnego zasiłku macierzyńskiego.

Odżywianie

Pary, które życzą sobie posiadania dziecka

mogą przysłużyć się do spełnienia ich

życzenia i zarazem podwyższyć szanse,

aby na świat przyszło dziecko zdrowe.

Już przed ciążą ważną rolę odgrywa

urozmaicone odżywianie z dużą ilością

owoców i warzyw. Kobiety, które ważą

parę kilo za dużo lub za mało, powinny się

zbliżyć do swojej idealnej wagi. Przez to

zwiększają one szanse na zajście w ciążę.

Kawa natomiast obniża płodność. Dlatego

nie pijcie więcej niż trzy filiżanki dziennie.

5

Poza tym już teraz powinnyście

przyjmować dostatecznie dużo kwasu

foliowego. Kwas foliowy zawarty jest

np. w produktach pełnoziarnistych,

warzywach (wśród innych: szpinak,

brokuły, marchew, szparagi, brukselka,

pomidory) oraz w orzechach.

Ta witamina jest ważna dla rozwoju

komórek, organów i systemu nerwowego

nienarodzonego dziecka. Badania studyjne

wykazują, że wystarczające zaopatrzenie

w kwas foliowy w momencie zapłodnienia

obniża ryzyko uszkodzeń płodu (przykład:

rozszczep kręgosłupa).

Lekarze zalecają już przed zajściem w

ciążę przyjmowanie tabletek z kwasem

foliowym (0,4 mg dziennie), ponieważ

zawartość tego kwasu w produktach

spożywczych w zasadzie nie wystarcza,

aby pokryć dzienne zapotrzebowanie.

Tabletki można otrzymać bez recepty

w aptekach i drogeriach.

Sprawdzian zdrowia

Konieczne leczenie stomatologiczne

powinno być w miarę możności

przeprowadzone przed ciążą. Przestrojenie

hormonalne w ciąży prowadzi do

rozpulchnienia tkanki łącznej z obrzękiem

dziąseł. Przez to bakterie mogą łatwiej

wnikać w głąb i powodować stany

zapalne. Wiele kobiet nie wie, że zdrowie

ich zębów jest bardzo ważne także

dla zdrowia ich niemowląt. Badania

stomatologiczne potwierdzają zresztą, że

jest związek między chorobami przyzębia

(paradontoza), a podwyższonym ryzykiem

przedwczesnego porodu, bądź mniejszą

od przeciętnej masą urodzeniową

noworodków. To ryzyko jest u kobiet z

zapaleniem dziąseł prawie osiem razy

wyższe, niż u kobiet ze zdrowymi zębami

i dziąsłami.

Landowa Inicjatywa w Północnej Nadrenii-Westfalii: „Zdrowie matki i dziecka”

W Północnej Nadrenii-Westfalii (NRW) w ramach landowej inicjatywy „Zdrowie matki i dziecka” są opracowane informacje na temat „Papierosy i alkohol – to nie z nami!” w językach niemieckim i tureckim. Mogą one być ściągnięte jako pliki formatu PDF ze strony internetowej Landowego Instytutu Zdrowia i Pracy (Landesinstitut für Gesundheit und Arbeit) w rubryce „Mutter und Kind” (matka i dziecko): www.praeventionskonzept.nrw.de.

6

Kobiety pragnące dziecka powinny

odpowiednio wcześnie sprawdzić stan

ważności ich szczepień i ewentualnie

uzupełnić je według zaleceń lekarskich.

Szczególnie ważne są aktualne szczepienia

przeciw odrze, śwince, ospie wietrznej,

kokluszowi i przede wszystkim różyczce.

Tu lekarz może np. sprawdzić, czy kobieta

posiada dość antyciał przeciw różyczce.

W przypadku, gdy tak nie jest (u około 15

procent kobiet), koniecznie jeszcze przed

ciążą powinno być wykonane szczepienie.

Przy zakażeniu różyczką w pierwszych

trzech miesiącach ciąży bardzo wysokie

jest ryzyko, że dziecko przyjdzie na świat

upośledzone umysłowo, niewidome lub

głuche. W trakcie ciąży nie można się dać

szczepić przeciw różyczce.

Dla kobiet poniżej 25 roku życia, które są

ubezpieczone w ramach obowiązkowego

ubezpieczenia zdrowotnego, można raz w

roku przeprowadzić u ginekologa test na

obecność chlamydii. Infekcja chlamydiami,

która jest przenoszona przez kontakty

seksualne, nieleczona może prowadzić

do stanów zapalnych macicy i jajników.

Dotknięte infekcją kobiety często nie

mogą zajść w ciążę w sposób naturalny.

Leki, alkohol, palenie

Gdy kobieta regularnie przyjmuje leki,

powinna poradzić się lekarza. Niektóre leki

mogą obniżać płodność, inne w czasie

ciąży zaszkodzić nienarodzonemu dziecku.

Prawie wszystkie budzące wątpliwości

leki daje się zastąpić takimi, które są

odpowiednie dla ciężarnej i później dla

matek karmiących.

Palenie zmniejsza płodność – tak u kobiet,

jak i u mężczyzn. Dlatego najlepiej, gdy

pary już przed ciążą decydują się na życie

wolne od palenia!

Równie szkodliwy jest alkohol. Kobiety,

które poważnie obawiają się, że w ciąży

nie będą mogły zrezygnować z napojów

alkoholowych, powinny odpowiednio

wcześnie odwiedzić poradnię uzależnień

(adresy w załączniku). Jest zresztą także

źle, gdy ojciec pije dużo alkoholu. Alkohol

redukuje liczbę plemników. Istnieją

przesłanki, że regularne spożywanie

alkoholu podwyższa udział uszkodzonych

plemników i ujemnie wpływa na męską

płodność.

7

Małżeństwa osób spokrewnionych

U Niemców małżeństwa między kuzynkami i kuzynami są rzadkie. W niektórych kręgach emigrantów takie związki zdarzają się częściej. Trzeba wiedzieć, że dzieci spokrewnionych rodziców częściej przychodzą na świat z wadami rozwojowymi i upośledzeniami lub cierpią na choroby dziedziczne. Badacze szacują to ryzyko jako dwa do czterech razy wyższe. Również martwe urodzenia zdarzają się częściej niż u niespokrewnionych par. Dlatego spokrewnieni małżonkowie powinni skorzystać z poradnictwa genetycznego (np. w klinikach uniwersyteckich), zanim zdecydują się na założenie rodziny. Otrzymacie informacje o ryzyku chorób oraz możliwościach diagnozy i leczenia. Zwróćcie się do waszego lekarza.

Oznaki ciąży

Jest wiele oznak, które pozwalają

przypuszczać, że kobieta oczekuje

dziecka. Zatrzymanie miesiączki i zmiany

fizyczne (np. uczucie napięcia w piersiach,

częściejsze oddawanie moczu, nudności,

zmęczenie, zawroty głowy i gwałtowne

uczucie głodu) często są pierwszymi

wskazówkami, że to ciąża.

Aby się upewnić, kobieta powinna

przeprowadzić test ciążowy. Ku temu

istnieją różne możliwości. Najpewniejsze

to wizyta u ginekologa. Już po około

tygodniu od zapłodnienia we krwi

przyszłej matki można wykazać pewien

hormon i dzięki temu jednoznacznie

potwierdzić ciążę.

Gdy zwiększa się koncentracja hormonu,

po około dwóch tygodniach można

potwierdzić ciążę testem badającym

mocz. Ten prosty test można otrzymać w

aptekach i drogeriach. Jednakże wyniki

nie zawsze są rzetelne i w każdym

przypadku muszą być sprawdzone

przez lekarza. Lekarze w Niemczech

podlegają obowiązkowi dochowania

tajemnicy. Informacje o ich pacjentkach

mogą oni przekazać dalej tylko wtedy,

gdy one same się na to zgadzają.

Poza lekarzami porad udzielają także

placówki poradnictwa dotyczącego

ciąży i konfliktów w czasie ciąży (patrz:

adresy w załączniku) we wszystkich

wątpliwościach, które wiążą się z

ciążą np. uświadamianie seksualne,

antykoncepcja, planowanie rodziny.

Udzielają one także informacji co do

pomocy społecznej i finansowej.

8

■ Zdrowe odżywianie, rezygnacja

z papierosów i alkoholu oraz

odpowiedzialne obchodzenie się

z lekami wpływają pozytywnie na

płodność kobiet i mężczyzn.

■ Pić najwyżej trzy filiżanki kawy

dziennie.

■ Już przed ciążą uzupełnić jadłospis

kobiety kwasem foliowym (dziennie

0,4 mg w tabletce).

■ Sprawdzić i ewentualnie uzupełnić

przed ciążą szczepienia kobiety, w

szczególności przeciw różyczce.

■ Ważna jest wizyta u stomatologa, aby

mogły być ustalone i przeprowadzone

konieczne zabiegi dentystyczne.

■ Jeżeli powstaje możliwość ciąży,

to kobieta powinna jak najszybciej

upewnić się co do jej stanu i odwiedzić

ginekologa.

Wskazówki na temat:

Zdrowie przed ciążą

9

10

Profilaktyka i badania wczesnego wykrywania

Przyszłe matki, które są ubezpieczone

obowiązkowo lub prywatnie, w czasie

ciąży, rozwiązania i kilka tygodni po

porodzie, mają prawo do opieki ginekologa

i/lub położnej. Te możliwości powinny być

wykorzystane.

Przy normalnym przebiegu ciąży bez

dolegliwości zdrowotnych wystarczy

jedno badanie lekarskie na miesiąc. Od 32

tygodnia ciąży jest przewidziane badanie

co dwa tygodnie, przy przekroczeniu

terminu porodu nawet co dwa dni.

Ponadto ciężarne powinny w 4 i 8

miesiącu ciąży udać się do stomatologa.

Do medycznych świadczeń

profilaktycznych należą wśród innych

badania ciężarnych na obecność chorób

infekcyjnych, które mogą mieć szczególne

znaczenie dla dziecka np. żółtaczka typu

B lub różyczka. Wszystkim przyszłym

matkom dodatkowo proponuje się test

HIV, który może być przeprowadzony

anonimowo. Wczesne stwierdzenie

infekcji HIV jest ważne, ponieważ dzisiaj

dzięki zastosowaniu działań medycznych

w odpowiednim czasie istnieją dobre

widoki na to, aby zapobiec przekazaniu

choroby dziecku.

Także infekcje chlamydiami będą zbadane

w czasie ciąży. Mogą one prowadzić do

przedwczesnego porodu i do zarażenia

dziecka podczas porodu. Możliwymi

objawami tej choroby mogą być zapalenie

oczu, zapalenie płuc lub zaburzenia

oddychania. Przy badaniach kontrolnych

kobiety ciężarne są poddane regularnym

badaniom stanu czystości pochwy.

To jest bardzo ważne, aby uniknąć

przedwczesnego porodu. Kto zechce,

może się w międzyczasie sam zbadać. W

aptekach są rękawiczki testowe, którymi

daje się mierzyć wartość ph (kwaśność)

w pochwie. Podwyższony poziom ph

2. Zdrowie w czasie ciąży

11

wskazuje na infekcję. Niektóre kasy

chorych pokrywają koszt tych rękawiczek

testowych.

W ramach badań ciążowych udziela się

porad i uświadamia rodzaje ryzyka dla

zdrowia kobiety i dziecka, które może się

pojawić w ciąży i po porodzie.

Przyszła matka otrzymuje ponadto

kartę ciąży („Mutterpass”), w której

udokumentowany będzie przebieg ciąży

i wszystkie ważne wyniki badań. Kobieta

zawsze powinna nosić przy sobie ten

dokument i zabierać go na badania.

W terminach kontrolnych przewidziane są

następujące badania dla przyszłej matki i

nienarodzonego dziecka:

■Badanie cukrzycy w ciąży (test moczu)

■Badanie uwarunkowanego ciążą

zaburzenia przemiany materii (gestoza)

(regularna kontrola ciśnienia krwi,

badanie moczu i badanie tkanki na

obecność obrzęków)

■USG (ustalenie masy ciała dziecka,

przewidywanego terminu porodu,

rozwoju dziecka w łonie matki,

szczególnie ważne przy wieloraczkach)

■Badanie CTG (zapis bóli porodowych i

pracy serca dziecka)

Naturalnie, przyszły ojciec może także

przychodzić na badania i na przykład być

obecny przy badaniu USG.

Karta ciąży („Mutterpass”) dla wyników badań i dokumentacji ciąży.

12

Odżywianie

Kobiety ciężarne powinny zwracać uwagę

na zdrowe i urozmaicone odżywianie

i jeść świadomie, ale nie za wiele – a

więc nie za dwoje. Potrzebują one jednak

więcej witamin, składników mineralnych i

elementów śladowych.

Zapotrzebowanie energetyczne,

przeciwnie, nie wzrasta tak bardzo, jak

się często przyjmuje. Od czwartego

miesiąca ciąży wystarcza dodatkowo 250

do 400 kalorii dziennie. Przyrost wagi

o 10 do 15 kilogramów do końca ciąży

jest normalny. Bardzo szczupłe kobiety

przybierają na wadze nawet więcej. Jeśli

kobieta nie przybiera dostatecznie dużo,

bo np. przestrzega diety, to niemowlę nie

otrzyma energii i składników odżywczych

w ilości koniecznej dla zdrowego rozwoju.

Do jadłospisu należy wiele owoców i

warzyw. Ryba i wysokowartościowe

oleje (np. olej rzepakowy, z oliwek etc.)

są dobre dla przemiany materii i rozwoju

dziecka. W produktach pełnoziarnistych,

ziemniakach, owocach i warzywach

znajdują się ważne węglowodany. Do

budowy kości, zębów i mięśni niemowlę

potrzebuje dużo białka. Znajduje się

ono w jajach, produktach mlecznych,

mięsie, ale także w roślinnych produktach

spożywczych. Mleko, rośliny strączkowe,

brokuły i produkty sojowe, tego niemowlę

potrzebuje do budowy kości już od

drugiego miesiąca ciąży. Żelazo (w mięsie,

produktach pełnoziarnistych, roślinach

strączkowych, burakach, orzechach) jest

niezbędne, aby nienarodzone dziecko

otrzymało dość tlenu poprzez czerwone

ciałka krwi. Ponadto lekarze zalecają

dostarczanie dostatecznej ilości jodu.

Wskazania: gotować z solą jodowaną i

przynajmniej dwa razy tygodniowo jeść

ryby morskie. Aby zapewnić dostateczny

poziom jodu w zasadzie zaleca się w

ciąży (i w czasie karmienia piersią)

przyjmowanie dodatkowo tabletek z

jodem (100 do 200 μg dziennie).

Witaminy są ważne nie tylko dla

przemiany materii i wytwarzania krwi,

ale także do budowy kości i rozwoju

płuc dziecka. Nadal myślcie także o

przyjmowaniu kwasu foliowego.

13

Przy wyborze i przygotowaniu produktów

spożywczych należy uważać na to, aby:

sałaty i świeże warzywa szczególnie

starannie myć i wyłączyć surowe lub

tylko w połowie upieczone mięso,

surowe jaja, surowe mięso i produkty z

niepasteryzowanego mleka (np. sery z

surowego mleka). Przez nie mogą być

przenoszone listerioza i toksoplazmoza –

choroby, które są niegroźne dla dorosłych,

jednak dla nienarodzonego dziecka mogą

być niebezpieczne. Mięso i produkty

mięsne podobnie, jak ryba i produkty

rybne nadają się tylko wtedy, gdy zostały

dobrze upieczone lub ugotowane.

Ciężarnym doradza się, aby zrezygnowały

z podrobów (wątroba, nerki), ponieważ

zawierają one dużo substancji trujących.

Ponadto przy częstym spożywaniu

wątroby istnieje niebezpieczeństwo

przedawkowania witaminy A, które

może prowadzić do wad rozwojowych.

Dla wystarczającego zaopatrzenia w

wielonienasycone kwasy tłuszczowe,

jod i selen, zaleca się jeden do dwóch

posiłków rybnych na tydzień. Jednak z

powodu możliwej zawartości składników

szkodliwych w dużych rybach morskich,

jak np. tuńczyk, dorsz, zębacz smugowy

(Steinbeißer), bonito i rekin, powinny

one być spożywane tylko w niewielkich

ilościach i nieregularnie.

Ostrożność jest zalecana także wobec

kawy i czarnej herbaty, ponieważ te

napoje hamują przyswajanie składników

odżywczych i mogą podwyższać ryzyko

poronienia. Dlatego: pić nie więcej, niż

3 filiżanki na dzień. Ryzykowne jest

również częste spożywanie kardamonu,

cynamonu, goździków i chininy (w toniku),

które działają wyzwalająco na skurcze

porodowe.

14

Konsumpcja alkoholu

Nie da się przecenić szkodliwości

alkoholu. Jak nikotyna, tak i alkohol jest

trucizną dla komórek, która wpływa

negatywnie na fizyczny i umysłowy

rozwój niemowlęcia.

Wyobraźcie sobie: każdy kieliszek

alkoholu, który wypijacie w ciąży, pije

z wami niemowlę. Gdy wy macie 0,6

promile, to także nienarodzone dziecko ma

0,6 promili – tylko, że ono o wiele gorzej

może neutralizować alkohol. Alkohol

szkodzi komórkom i negatywnie wpływa

na podział komórkowy. Następstwa dla

rozwoju narządów i układów, na przykład

mózgu, są znaczące.

Poronienia nie są jedynym zagrożeniem.

Jeśli pijecie w ciąży, wasze niemowlę

może przyjść na świat upośledzone

umysłowo lub z wadami rozwojowymi.

Cechy odbiegające od normy i

upośledzenia, które jednoznacznie

wskazują na konsumpcję alkoholu

w ciąży, są również określane jako

„zespół alkoholowy płodu” (fetales

Alkoholsyndrom = FAS). Częstymi

objawami FAS są: niski wzrost, niedowaga

przy porodzie, wolniejszy wzrost po

porodzie, podobnie jak zniekształcenia

twarzy. Konsumpcja alkoholu w ciąży

może ponadto wpływać na narządy

wewnętrzne (np. wady serca, zaburzenia

wzroku, słuchu i odżywiania), jak również

na rozwój i zachowanie społeczne tych

dzieci.

Palenie

Papierosy zawierają ponad 1000

chemicznych substancji. Najważniejsza

jest nikotyna. Każdy wypalony w ciąży

papieros (włączając palenie bierne)

upośledza rozwój dziecka, ponieważ przez

pępowinę i łożysko przenikają wszystkie

szkodliwe substancje, które otrzymuje

ciało matki. Palenie podwyższa ryzyko

poronienia i martwego urodzenia oraz

nagłego zgonu niemowlęcia (plötzlicher

Kindstod) (patrz rozdz. „Bezpieczny sen

niemowlęcia”). Ryzyko przedwczesnego

porodu podwaja się, opóźnienia rozwoju

są częste. Dzieci matek, które paliły w

ciąży częściej cierpią na alergie, astmę

i inne choroby dróg oddechowych.

Środowisko wolne od dymu sprzyja

nie tylko zdrowiu dzieci – także rodzice

czerpią z tego profity.

15

Leki

Jak wspomniano (patrz rozdz. „Leki,

alkohol, palenie”) ciężarne i karmiące

nie mogą przyjmować pewnych leków.

Jeżeli lekarz przepisze w nagłej chorobie

określony lek lub w aptece będą

kupowane leki bez recepty, to musi być

wyjaśnione, czy mogą one bez zastrzeżeń

być przyjmowane w ciąży i w czasie

karmienia. W razie niepewności powinien

być zapytany o radę lekarz.

Dobre samopoczucie

Ciąża jest czasem, w którym przyszli

rodzice muszą się przygotować na

przyjście dziecka i nowe wyzwania.

Pożądany jest spokój i uwolnienie się od

stresu. Pokonywaniu stresu służy np.

ruch. Szczególnie wart zalecenia jest sport

wytrzymałościowy na świeżym powietrzu

(spacery, pływanie). Przy uprawianiu

sportu należy szczególnie uważać na

ochronę stawów i kręgosłupa, a zatem

powinno się unikać nagłych, gwałtownych

wstrząsów, jak to się zdarza np. w tenisie

lub squash. Z rodzajów sportu, przy

których grożą upadki (np. sporty walki,

jazda na nartach, skating, jazda konna,

jazda na rowerze) kobiety, zwłaszcza

niewyćwiczone, powinny dla dobra

dziecka zrezygnować.

Naturalnie, w czasie ciąży w zasadzie

mogą być także podejmowane podróże.

Jednakże niektórzy lekarze ostrzegają

przed podróżami samolotem w

pierwszych trzech miesiącach ciąży.

Po 36 tygodniu i w pierwszych siedmiu

dniach po rozwiązaniu kobietom nie wolno

latać. Jeśli jednak ciężarna uda się w

podróż samolotem, to powinna podczas

lotu nosić pończochy uciskowe (tromboza)

i umożliwić sobie w samolocie trochę

ruchu.

Zaplanuj starannie podróż i poinformuj się

u lekarza, czego należy przestrzegać.

16

Czego ciężarna powinna unikać?

Kobiety ciężarne – zwłaszcza z

niedostateczną ochroną szczepień

– powinny unikać osób z infekcjami

takimi, jak odra, świnka, ospa wietrzna

i szczególnie różyczka (patrz rozdz.

„Sprawdzian zdrowia”).

Przy objawach grypy jest ważne, aby

natychmiast udać się do lekarza.

Ponadto odradza się kontaktu z kotami.

W kale kotów, ziemi, a także w surowym

mięsie mogą się znajdować pasożyty,

które przenoszą toksoplazmozę. Infekcja

toksoplazmozy podczas ciąży może

wywołać poronienie, oślepnięcie lub

umysłowe upośledzenie dziecka.

Wskazania na temat odżywiania, alkoholu,

palenia i przyjmowania określonych leków

w ciąży, zawiera odpowiedni rozdział tego

przewodnika.

Przygotowanie do porodu

Ostatni trymestr ciąży jest czasem

przygotowania do porodu. Kliniki,

położne i rehabilitantki oferują kursy

przygotowawcze do porodu. Ciężarne,

które nie opanowały języka niemieckiego

mogą zasięgnąć informacji o kursach

języków obcych w ich pobliżu lub o

możliwości tłumaczeń.

Te kursy są dobrą okazją do tego,

by się dowiedzieć, jaki jest typowy

przebieg porodu, ponieważ niemieckie

standardowe procedury mogą odbiegać

od tych w innych krajach. Również

gimnastyka i ćwiczenia oddechowe należą

do programu. Większość kobiet zaczyna

kursy przygotowawcze do porodu w 6

lub 7 miesiącu ciąży. Ponieważ często

kursy te są szybko rezerwowane, zaleca

się odpowiednio wczesne zameldowanie,

około czwartego miesiąca. Większość

kas chorych pokrywa koszty tych kursów,

które są prowadzone przez położne.

17

Kto jest obowiązkowo ubezpieczony ma

prawo do bezpłatnej opieki położnej.

Ona informuje o ciąży, porodzie, połogu

i następnych miesiącach. Pomaga także

w dolegliwościach ciążowych. Położne

opiekują się matką i dzieckiem także po

porodzie. Mają one doświadczenie w

karmieniu piersią, pielęgnacji niemowlęcia

i ewentualnych trudnościach. Przede

wszystkim dla par, które mają pierwsze

dziecko położna jest wielkim oparciem.

Przyszli rodzice muszą jednak zrobić

pierwszy krok i skontaktować się z jakąś

położną.

Ze względu na opiekę podczas porodu

istnieją dwie możliwości. Można to

pozostawić przypadkowi, która położna

ma dyżur w szpitalu i jest przy porodzie.

Albo też „rezerwuje się” określoną

położną. Ta „położna kontraktowa” jest

przy porodzie cały czas. Za tą alternatywą

przemawia to, że położna i przyszła matka

poznają się już podczas ciąży i budują

więź zaufania. Położna kontraktowa może

po uzgodnieniu z ginekologiem wykonać

niektóre badania kontrolne.

18

Poród

Większość dzieci rodzi się w klinikach.

Tam znajdują się zawsze doświadczeni

lekarze. Przy komplikacjach można szybko

działać. Z medycznego punktu widzenia

najbezpieczniejszym miejscem porodu jest

klinika. Przy ciążach wysokiego ryzyka

(wieloraczki, starsze matki, pośladkowe

położenie dziecka) doradza się w każdym

przypadku rozwiązanie w klinice z

kontaktem do kliniki dziecięcej (centrum

prenatalne). Lekarz, który przeprowadził

badania kontrolne w ciąży, doradzi

rodzicom.

Raczej rzadko matki w Niemczech

decydują się na poród w domu.

Odpowiednio niewielka jest oferta opieki

dla porodów domowych, dlatego zaleca

się, aby wcześniej rozejrzeć się za wolną

położną. Zaletą porodu w domu jest

zaufane otoczenie. Jednak przeciw niemu

przemawia to, że tylko w ograniczonym

stopniu stoją do dyspozycji środki pomocy

medycznej i przy wystąpieniu komplikacji

rodząca musi być zabrana do szpitala.

To samo dotyczy izb porodowych. Tak jak

poród w domu i tutaj wchodzi w rachubę

tylko poród po nieskomplikowanej ciąży.

W izbach porodowych pracują położne,

które świadczą pomoc przy porodzie.

Najczęściej nie ma na miejscu lekarza.

W każdym razie przyszli rodzice powinni

odpowiednio wcześnie zatroszczyć się

o miejsce w klinice lub izbie porodowej.

Wiele z nich proponuje terminy, w

których rodzice mogą obejrzeć oddziały

położnicze. Ojcowie są przy tym bardzo

pożądani.

■ Całkowicie zrezygnować z nikotyny i

alkoholu.

■ Regularnie wykonywać badania

kontrolne i wczesnego wykrywania

chorób u ginekologa.

■ W pierwszych miesiącach ciąży wybrać

położną, która będzie towarzyszyć

ciąży i wesprze opiekę nad dzieckiem

w pierwszych tygodniach po porodzie.

■ Zwracać uwagę na urozmaicone

odżywianie z dużą ilością owoców

i warzyw oraz produktów

pełnoziarnistych, pić dużo wody.

■ Przez cały czas ciąży przyjmować

preparaty z kwasem foliowym.

Informacje o tym można otrzymać

u każdego ginekologa.

■ Zrezygnować z surowego mięsa,

surowych jaj i serów z surowego

mleka.

■ Leki przyjmować tylko takie, które są

w ciąży dopuszczalne bez zastrzeżeń.

■ Regularny ruch jest bardzo dobry.

Kobieta powinna przy tym słuchać

własnego ciała.

■ Unikać rodzajów sportu, przy których

grożą upadki.

■ W drugiej połowie ciąży można

korzystać z kursów dla przyszłych

rodziców („Przygotowanie do porodu”

– tzw. „szkoły rodzenia”). Zaleca

się zameldowanie mniej więcej w

czwartym miesiącu.

■ Musi być wyszukane odpowiednie

miejsce porodu. Lekarz doradzi, czy

konieczne jest rozwiązanie w klinice

specjalistycznej. Kliniki położnicze i izby

porodowe regularnie oferują przyszłym

rodzicom spotkania informacyjne i

oględziny sal porodowych.

■ Przyszła matka powinna sobie

dogadzać i pozwolić innym, aby jej

dogadzali!

19

Zdrowie podczas ciąży


20

3. Zdrowie po porodzie

Znowu w domu

Po porodzie w klinice matka i noworodek

zwykle są wypisywani do domu po

kilku dniach. Teraz nagle świat kręci się

wokół nowego środka! Ten pierwszy

okres z niemowlęciem wielu rodziców

opisuje jako niewiarygodnie piękny, ale

zarazem strasznie męczący. Szczególnie

przy pierwszym dziecku jest wcześniej

niewyobrażalne dla wielu rodziców,

jak wiele czasu i energii wymaga tak

mała istota. Noce są krótkie, ponieważ

niemowlę odczuwa głód co trzy lub cztery

godziny. Musi być regularnie przewijane i

myte. Z początku te zadania trwają trochę

dłużej, potem stają się rutyną. Poza

tym matka musi dochodzić do siebie po

trudach porodu.

Jako „połóg” określa się pierwsze osiem

tygodni po porodzie. W tym czasie rodzice

i dziecko potrzebują wiele spokoju i czasu

dla siebie nawzajem. Bardzo ważne jest

wtedy przyjęcie wsparcia. Pomocne jest,

gdy ojciec dziecka odciąża teraz matkę

w pracach domowych tak bardzo, jak to

możliwe, nawet wówczas, gdy dotychczas

nie należało to do jego zadań.

Matka w trakcie połogu powinna

się oszczędzać i nic ciężkiego nie

podnosić (żelazna zasada: nie podnosić

nic cięższego, niż dziecko). Mięśnie

miednicy są przez ciążę i poród

bardzo „rozciągnięte”. Jeśli matka za

wcześnie dźwiga lub uprawia sport, to

powstaje niebezpieczeństwo, że będzie

w późniejszych latach niezdolna do

trzymania kału lub moczu (inkontynencja).

Są jednak specjalne ćwiczenia

gimnastyczne („rehabilitacja”) na czas

połogu. Matka może dać je sobie pokazać

przez położną.

Po połogu zaleca się odbyć specjalny

kurs powrotu do dawnej formy. Takie

kursy prowadzą na przykład położne,

fizjoterapeuci i uniwersytety ludowe.

Są one opłacane przez kasę chorych.

21

Położna przychodzi regularnie w

pierwszych tygodniach po porodzie na

wizytę domową, w pierwszych dziesięciu

dniach codziennie, w razie potrzeby do

końca karmienia piersią. Ponadto przy

wszystkich wątpliwościach i problemach

w każdej chwili położna może być

telefonicznie zapytana o radę. Jeżeli w

czasie ciąży nie został nawiązany kontakt

z położną, to powinno to nastąpić jeszcze

w klinice położniczej.

Po porodzie najczęściej przychodzą z

wizytą krewni i przyjaciele, aby zobaczyć

noworodka. Jeśli tego rwetesu jest

rodzicom za wiele, to nie powinni się

wstydzić i albo zaprosić gościa na później

albo bardzo konkretnie poprosić go o

pomoc, na przykład czy mógłby przynieść

coś do jedzenia.

Jest całkiem normalne, gdy po trzech

do pięciu dniach po porodzie z powodu

przestrojenia hormonalnego matki

następują tak zwane „dni płaczu” lub

„babyblues”. Matka nagle ma uczucie, że

nie sprosta nowym zadaniom i że jest z

nimi pozostawiona całkiem sama. Szybko

traci opanowanie i często jest bliska łez.

Przy tym ona sama nie całkiem może

zrozumieć, co się z nią dzieje.

W zasadzie te objawy mijają po kilku

dniach lub tygodniach, jednak w

rzadkich przypadkach może się z tego

(w pierwszym roku życia dziecka)

rozwinąć depresja poporodowa. Przy

tym tygodniami matka ma stale uczucie

przeciążenia, aż do myśli samobójczych.

Depresja poporodowa jest chorobą, która

może i powinna być leczona. Nawet, gdy

przychodzi to z trudem: przy poważnych

problemach z powodu depresyjnych

nastrojów i myśli, koniecznie powinno się

zwrócić do lekarza lub położnej.

22

Landowa Inicjatywa NRW: „Zdrowie matki i dziecka”

W Północnej Nadrenii-Westfalii w ramach landowej inicjatywy „Zdrowie matki i dziecka” zostały opracowane informacje na temat „Bezpieczny sen mojego dziecka” w językach: niemieckim, arabskim, angielskim, francuskim, polskim, rosyjskim, serbo-chorwackim, tureckim. Mogą one być ściągnięte jako pliki formatu PDF ze strony internetowej „Präventionskonzept NRW”, w rubryce „Mutter und Kind” (matka i dziecko), „Materialien” (materiały): www.praeventionskonzept.nrw.de.

Bezpieczny sen niemowlęcia

To jest koszmar każdej matki i każdego

ojca: pozornie zdrowe niemowlę nie budzi

się ze snu. Nagły zgon niemowlęcia

należy do najczęstszych rodzajów śmierci

w wieku niemowlęcym. Ale świadomość,

że dzieci śpiące na plecach rzadziej

spotyka nagła śmierć, prawdopodobnie w

minionych latach uratowała życie bardzo

wielu dzieciom.

Dzisiaj jest oczywiste: nagły zgon może

nastąpić, gdy pewne refleksy obronne

niemowlęcia są zaburzone. Niemowlęta

we śnie często robią przerwy w

oddychaniu. Normalnie nie ma w tym nic

złego. Refleksy obronne zapobiegają, aby

dziecko się udusiło. Gdy zawartość tlenu

we krwi jest za niska, a udział dwutlenku

węgla (czyli „zużyte powietrze”) za

duży, to dziecko robi automatycznie

głęboki wdech i budzi się na krótko.

Infekcje, przegrzanie, ponowny wdech

zużytego powietrza oraz pasywne palenie

papierosów zaburzają tę reakcję. Dziecko

może się wtedy udusić.

Dla ochrony dziecka należy sobie wziąć do

serca następujące zalecenia:

Niemowlęta powinny być układane

do snu na plecach i nie spać w łóżku

rodziców, tylko mieć swoje własne

łóżeczko dziecinne w sypialni rodziców.

Aby oddychanie niemowlęcia nie było

utrudnione i aby nie było mu za gorąco,

potrzebuje ono miejsca dla siebie. Ani

poduszka ani osłonki („gniazdko”) nie

powinny znajdować się w łóżku. Nie

zaleca się także kołdry, ponieważ dziecko

może ją sobie naciągnąć na głowę.

Bezpieczniejszy jest pasujący śpiwór dla

niemowlęcia. Materac powinien być cienki

i twardy. Odradza się podkładki gumowe,

gdyż przeszkadzają one w wymianie

23

wilgoci i powietrza. Niemowlę do snu

nie potrzebuje żadnej czapki, żadnej

butelki z ciepłą wodą i żadnego dużego

pluszowego zwierzątka. W sznurkach,

tasiemkach, kablach, moskitierach,

baldachimach lub firankach może się ono

zaplątać. Idealna do snu jest temperatura

w pokoju między 16 a 18 stopni.

W obecności niemowlęcia nie wolno

palić. Okazało się, że bierne palenie

podwyższa ryzyko nagłego zgonu dziecka.

Karmienie piersią działa zapobiegawczo,

bo mleko matki chroni przed infekcjami

dróg oddechowych i dzieci karmione

piersią mają krótsze, płytsze fazy snu.

Gdy matka może, to powinna karmić

piersią co najmniej przez sześć miesięcy.

Na plecach!

Moje niemowlę śpi bezpiecznie w śpiworku!

W otoczeniu bez dymu papierosowego!

We własnym łóżeczku dziecinnym w sypialni rodziców!

W miarę możności nakarmione piersią!

Bez becików, poduszek i kołder w łóżku!

Bez futerek do snu i wodoszczelnych podkładek!

Stwórzcie waszemu niemowlęciu

bezpieczne otoczenie do snu:

Źródło: Ministerstwo Pracy, Zdrowia i Spraw Socjalnych Landu Północnej Nadrenii-Westfalii (wydawca) Zdrowie matki & dziecka. Broszura: „Bezpieczny sen mojego dziecka”

24

Karmienie piersią

Mleko matki jest najlepszym pożywieniem

dla zdrowego niemowlęcia. W pierwszych

sześciu miesiącach życia niemowlę nie

potrzebuje w zasadzie nic innego. Mleko

matki jest łatwo przyswajalne. Zawiera

ono substancje ochronne przeciw wielu

chorobom. Także ryzyko alergii zmniejsza

się dzięki mleku matki. Karmienie piersią

jest praktyczne: mleko jest bez zarazków,

zawsze dostępne i ma stale właściwą

temperaturę. Zarazem mleko matki nic

nie kosztuje. Karmienie piersią służy nie

tylko niemowlęciu. Także dla matki jest

dobrze od początku karmić piersią. Macica

regeneruje się szybciej po porodzie, a

matka szybciej traci na wadze. Poza tym

karmienie piersią zapobiega nawet rakowi

piersi. Wreszcie sprzyja ono bliskiej więzi

między matką a dzieckiem.

Niemowlęciu wolno pić tak często i tak

długo, jak ono zechce. Początkowo jest

ono głodne prawdopodobnie sześć do

ośmiu razy na dzień. Najczęściej rytm

karmienia ustala się w odstępie trzech

do czterech godzin. Aby niemowlę

dobrze się rozwijało i nie wystąpiły żadne

problemy z karmieniem piersią, musi ono

być prawidłowo przystawiane. Jak to

funkcjonuje, jest najczęściej wyjaśniane

matkom przez położne zaraz po porodzie.

Są różne możliwe pozycje przy karmieniu.

Ważne jest, aby ciało niemowlęcia całe

było zwrócone do matki i aby niemowlę

ssało nie tylko brodawkę, ale możliwie

szeroko okolicę wokół niej. Zapobiega

to problemom takim, jak zator mleka,

tworzenie się ran i stanów zapalnych.

Jeśli jednak do tego dojdzie, to jest

ważne, aby także po opuszczeniu kliniki

mieć kompetentną osobę do zwrócenia

się o radę. Należy się wcześniej

poinformować o różnych możliwościach.

Nie zawsze są to problemy medyczne

dotyczące karmienia piersią, co do których

matki niemowląt mają pytania. Wiele z

nich chętnie wymienia doświadczenia

między sobą i przez to wzajemnie sobie

pomaga. Możliwości ku temu stwarzają

grupy matek karmiących piersią, kawiarnie

dla karmiących etc.

Matki karmiące potrzebują wsparcia ich

partnerów. Również przyjaciele i rodzina

mogą pomagać. Właśnie w pierwszych,

męczących tygodniach matka powinna

unikać stresu i pozwalać sobie na spokój.

Jak już w ciąży, tak i teraz zdrowe i

urozmaicone jedzenie jest najlepsze dla

matki i dziecka. Ważne jest też, aby

dostatecznie dużo pić dla wyrównania

utraty płynów. Lekarze i położne odradzają

przeprowadzanie diety w czasie karmienia

piersią. Przy odchudzaniu szkodliwe

substancje zawarte w tkance tłuszczowej

matki przechodzą do jej mleka i następnie

są przekazywane dziecku.

Podczas karmienia piersią palenie

pozostaje tabu. Zawarte w papierosach

trujące substancje byłyby przekazywane

niemowlęciu z mlekiem matki. Jeżeli

wcale nie możecie zrezygnować z palenia,

to jednak jest lepiej nadal karmić piersią,

niż przejść na karmienie butelką. Karmiąca

matka powinna nie palić na godzinę przed

karmieniem i włożyć świeżą górną część

garderoby, żeby niemowlę nie wdychało

dymu, który wniknął w ubranie.

Nakazana jest także ostrożność z

alkoholem. Alkohol przechodzi do mleka

matki i szkodzi niemowlęciu. Jeżeli matka

karmiąca wyjątkowo zechce wypić jeden

kieliszek, to powinna pozwolić, aby

upłynęło możliwie dużo czasu między

konsumpcją alkoholu a karmieniem

piersią. Albo może ona wcześniej

odciągnąć mleko na następny posiłek. To

odnosi się również do sytuacji, gdy matka

regularnie przyjmuje leki.

Witamina D i fluor

Niezależnie od tego, czy dziecko jest karmione piersią czy mlekiem modyfikowanym: do końca pierwszego roku życia potrzebuje ono dodatkowo preparatów z wit. D, która zapobiega schorzeniu kości rachitis, podobnie jak i, po uzgodnieniu z pediatrą, jakiegoś preparatu z fluorem, który zapobiega próchnicy. Podczas szczególnie gorących dni lub w chorobach z gorączką niemowlę powinno, według zaleceń pediatry lub położnej, otrzymywać dodatkowo poza mlekiem niesłodzony napój (przegotowaną wodę, herbatę owocową lub ziołową).

25

26

Mleko modyfikowane

Gdy matka nie może lub nie chce karmić

swojego dziecka piersią, to zaleca się

mleko modyfikowane. Można je kupić

w supermarkecie lub w drogeriach.

Zalecane są produkty zastępcze mleka

matki na bazie mleka krowiego, które

jest zbliżone w składzie do mleka matki.

Do końca szóstego miesiąca życia

niemowlę potrzebuje pokarmu dla małych

niemowląt. W razie potrzeby ten pokarm

może być podawany do końca pierwszego

roku życia. Jest on oznaczony napisami

„pre” lub „1”. Po 6 miesiącu życia dzieci

mogą dostawać pożywienie z napisem

„2”, które jest uzupełnione domieszkami.

Świeże mleko krowie lub sojowe, czy to

rozcieńczone czy nierozcieńczone, nie

nadaje się dla niemowląt. To mleko nie

może być strawione przez niemowlę i

powoduje problemy trawienne. Nie zaleca

się samodzielnego przyrządzania mleka

dla niemowląt z powodów higienicznych

i z racji niewyważonej zawartości

składników pokarmu.

Niemowlęta, których rodzice lub

rodzeństwo cierpią na alergie, jak katar

sienny, neurodermitis lub astmę, są

bardziej zagrożone alergią. Jeśli nie będą

one karmione piersią, to jest pożądane,

aby zapytać pediatrę, czy powinno być im

podawane mleko modyfikowane ubogie w

alergeny. Ma ono napisy „HA Pre”, „pre

HA” lub „HA 1”. „HA” oznacza, że ten

produkt w mniejszym stopniu wywołuje

alergie. Mleko z małą ilością alergenów

dla następnej fazy karmienia ma napis

„HA 2”. Każdy musi sam sprawdzić, jaki

pokarm najlepiej służy jego niemowlęciu.

Źle przygotowane mleko modyfikowane,

za mocno rozcieńczone bądź zbyt

skoncentrowane, jest niezdrowe.

Niezbędne jest przestrzeganie wskazówek

o sposobie przyrządzenia i miarkach,

podanych na opakowaniu przez

producenta. Woda musi być zawsze

świeżo zagotowana i ostudzona do

około 50 stopni, zanim wleje się ją do

proszku mlecznego. Każda miarka proszku

powinna być wyrównana nożem, tak by

mleko nie było zbyt gęste. Następnie

butelką mocno wstrząsnąć i schłodzić do

temperatury picia.

27

Na butelkę nadaje się smoczek z możliwie

najmniejszą dziurką do picia. To zapewnia,

że wysiłek przy ssaniu jest tak samo

duży, jak niemowlęcia karmionego

piersią. Ssanie jest ważne dla rozwoju

szczęki i połykania. Poza tym niemowlę

przy tym wysiłku męczy się i może

lepiej spać. Dzisiaj zaleca się – tak jak i

u dzieci karmionych piersią – odżywianie

na miarę potrzeb niemowlęcia, aby

uniknąć przekarmiania. Decydujący jest

normalny przyrost wagi dziecka. Jest on

kontrolowany w pierwszych tygodniach

przez położną i przy regularnych badaniach

kontrolnych przez lekarza.

Pokarm uzupełniający

Od 5 do 7 miesiąca karmienie piersią

lub mlekiem modyfikowanym powoli

uzupełnia się dodatkami (papkami). Jako

pierwszy dodatek szczególnie dobrze

nadaje się papka z ziemniaków, jarzyn i

mięsa. Są też gotowe potrawy w słoikach,

które należy używać przestrzegając

zaleceń producenta dotyczących wieku i

ilości.

Ważne jest, żeby papka najpierw

składała się z niewielu składników i

żeby nie zawierała żadnych przypraw

(np. sól i pieprz), a także możliwie

żadnych słodzików i innych zbędnych

dodatków. Jeśli papka jest przyrządzana

samodzielnie, to zaleca się dobrze

wymyte i obrane bio-owoce i bio-

jarzyny. Można zacząć z papką na obiad.

Następnie od 6 lub 7 miesiąca życia

Plan żywienia na 1. rok życia

Wit. K

Witamina D, fluor

Mleko matki lub mleko modyfikowane

dla niemowląt

Miesiące

Papka jarzynowo-ziemniaczano-mięsna

Papka mleczno-zbożowa

Papka zbożowo-owocowa

Dwa małe posiłki dodatkowe

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Źródło: Instytut Badań Żywienia Dzieci, Dortmund (Forschungsinstitut für Kinderernährung, Dortmund)

Chleb, mleko

Chleb, mleko

28

będzie wieczorem spożywany drugi

posiłek z papką (mleczno-zbożowa papka),

około miesiąca później dodatkowo papka

owocowo-zbożowa. Do picia powinno

się dawać wodę, niesłodzone herbaty

owocowe lub koperkowe. Od 9 do 12

miesiąca można przyzwyczajać niemowlę

do stałego pokarmu i posiłków rodzinnych.

Gdy dziecko jest zagrożone alergią

(patrz rozdz. „Mleko modyfikowane”), to

należy omówić z lekarzem, jak mogą być

wprowadzane nowe artykuły spożywcze

i których produktów raczej powinno się

unikać.

Tak starsze dzieci jedzą prawidłowo

Od 2 roku życia dzieci potrzebują

urozmaiconego, wieloskładnikowego

pożywienia. Znajdują się one w

fazie wzrastania i bardzo potrzebują

określonych składników pokarmowych.

Zalecone są w dostatecznej ilości napoje

i roślinne produkty spożywcze (chleb

pełnoziarnisty, zboża, ziemniaki, ryż,

makarony, owoce i warzywa).

Produkty spożywcze pochodzenia

zwierzęcego – mleko i przetwory

mleczne (sery, jogurt, twaróg), jak i

mięso, ryba i jaja – powinny być jedzone

w umiarkowanej ilości. O ile w dużej

mierze należy rezygnować z produktów

spożywczych bogatych w tłuszcz i cukier,

o tyle dzieci potrzebują przynajmniej raz

dziennie ciepłego, świeżo przyrządzonego

posiłku i około 1,5 litra płynów dziennie

(młodsze dzieci z reguły piją mniej, roczne

około 600 ml), najlepiej niesłodzonych

herbat i wody. Soki i lemoniady zawierają

za dużo cukru i szkodzą zębom. Tak długo

jak to możliwe, należy wzbraniać dzieciom

picia napojów typu coca-coli. Hamują

one budowę kości, szkodzą systemowi

nerwowemu i mogą uczynić dzieci

nerwowymi.

29

Zdrowe zęby

Aby dziecko zachowało zdrowe zęby, od

początku jest ważne prawidłowe żywienie

i higiena jamy ustnej. Już pierwszy

ząb powinien być ze wszystkich stron

czyszczony miękką szczoteczką. Do 2

urodzin wystarczy myć jamę ustną i zęby

każdego wieczoru przed pójściem do

łóżka. Należy zrezygnować z ciągłego

ssania przez smoczek z butelki napojów

zawierających cukier, także przed

zaśnięciem. To prowadzi do tworzenia się

osadu na zębach i wreszcie do próchnicy,

która nierzadko niszczy siekacze.

Od trzeciego roku życia do wieku

szkolnego radzi się myć zęby dwa razy

dziennie szczoteczką do zębów dla dzieci

i pastą do zębów dla dzieci z fluorem,

najlepiej pod nadzorem, przy czym

właśnie w pierwszych latach rodzice

często muszą „doczyścić” zęby. Od 6

roku życia dziecko może używać pasty

do zębów dla dorosłych.

Gdy zje się coś słodkiego (najlepiej tylko

raz dziennie) – to potem koniecznie należy

umyć zęby. Chroniące zęby gumy do

żucia dla dzieci mogą między posiłkami

neutralizować szkodliwe kwasy. Sól

spożywcza zawierająca fluor uodparnia

zęby przeciw próchnicy.

Badania stomatologiczneTak samo jak dorośli, również dzieci

powinny regularnie chodzić do

dentysty. Obowiązkowa kasa chorych

(gesetzliche Krankenkasse) pokrywa

koszty następujących badań i świadczeń

profilaktycznych:

Dzieci (od 3 do 6 roku życia):W trakcie trzech badań kontrolnych

stomatolog ocenia, czy nie występują

choroby zębów, jamy ustnej i szczęki.

Poucza rodziców o higienie jamy ustnej,

żywieniu i stosowaniu fluoru.

Dzieci i młodociani (od 6 do 18 roku życia):Przy dwóch wizytach rocznie u dentysty

informuje się o chorobach. Higiena

jamy ustnej jest sprawdzana i ćwiczona.

Zęby będą zbadane, fluoryzowane i

zabezpieczone przed próchnicą.

Obowiązek meldunkowy w Północnej Nadrenii-Westfalii

W Północnej Nadrenii-Westfalii lekarze mają obowiązek meldować dzieci, które wzięły udział w badaniach kontrolnych U5 do U9, do „Centralnego Ośrodka Zdrowego Dzieciństwa” („Zentrale Stelle Gesunde Kindheit”) przy Landowym Insytucie Zdrowia i Pracy Północnej Nadrenii-Westfalii (Landesinstitut für Gesund- heit und Arbeit des Landes Nordrhein-Westfalen). We współpracy z urzędami meldunkowymi wykrywa się dzieci, które nie zgłosiły się do badań. Ich rodzice otrzymają następnie pismo monitujące. Dzięki temu powinien wzrosnąć udział w badaniach U. Jeśli po przypomnieniu nadal nie wpłynie zawiadomienie o udziale w badaniach, to będzie o tym poinformowana odpowiedzialna gmina, która sprawdzi i zdecyduje, czy istnieje powód, aby wkroczyć.

30

Badania dzieci i młodzieży

Pierwsze lata życia są bardzo ważne

dla rozwoju. Dlatego istnieją dla dzieci

i młodocianych badania kontrolne oraz

świadczenia profilaktyczne. Koszty

zazwyczaj są pokrywane przez kasę

chorych.

„Badania U” rozpoczynają się

bezpośrednio po porodzie. Służą one

temu, by obserwować rozwój fizyczny

i umysłowy noworodków i dzieci, oraz

odpowiednio wcześnie rozpoznać i leczyć

ewentualne zaburzenia rozwoju. Badania

U1 i U2 zwykle odbywają się jeszcze w

klinice. W przypadku wcześniejszego

opuszczenia kliniki położniczej (tzw.

„ambulatoryjne rozwiązanie”) „test pięty”

na obecność chorób przemiany materii

musi być zrobiony później u pediatry. Ten

test jest szczególnie ważny, ponieważ

dzięki niemu można wykryć choroby,

które muszą być leczone bardzo wcześnie.

Zaburzenia rozwoju najczęściej mogą

być leczone lepiej, gdy są rozpoznane

wcześnie.

U10 i U11 są zalecanymi badaniami

dodatkowymi, których koszty dotąd

pokrywało niewiele kas chorych.

Wypełniają one dużą lukę między U9

(około 5 lat) a J1 (w wieku od 12 do

15 lat). Przy tych badaniach zwraca się

uwagę na zaburzenia rozwojowe związane

z osiągnięciami szkolnymi i zachowaniem

społecznym. Powinno się motywować do

działań na rzecz wspierania zdrowia.

31

Do badań dzieci musi być zabierana karta

ubezpieczenia i zeszyt U, w którym lekarz

zapisuje wyniki badań. W czasie badań

U mogą być także wykonane konieczne

szczepienia: nie zapomnieć książeczki

szczepień (Impfpass)!

Badanie J Z początkiem pokwitania pojawiają się

liczne zmiany fizyczne u młodocianych.

„Badanie J” odbywa się jeden raz między

13 a 14 rokiem życia. Służy ono temu,

aby wykryć i leczyć choroby, które mogą

zagrażać fizycznemu, psychicznemu i

społecznemu rozwojowi młodocianych.

Ponadto omawia się rodzaje zachowania

szkodliwe dla zdrowia, jak palenie.

Rodzice powinni zatroszczyć się o to,

aby ich dzieci poddały się temu badaniu

u pediatry lub lekarza rodzinnego.

Wielu pediatrów ma godziny przyjęć dla

młodzieży.

Badanie Termin Miejsce

U1 Bezpośrednio po porodzie Szpital lub w domu przez położną

U2 Między 3 a 10 Szpital lub dniem życia u pediatry

U3 – U9 8 badań (z nowym U pediatry lub lekarza U7a) do ukończenia rodzinnego (Hausarzt) 6 roku życia

U10 i U11 Między 7 i 8 bądź U pediatry lub lekarza 9 i 10 rokiem życia rodzinnego (Hausarzt)

Konkretne terminy badań U3 do U9 rodzice ustalają z pediatrą.

Przegląd „badań U”

Zeszyt U („U-Heft”), w którym lekarz dokumentuje wyniki badań

32

Badania kontrolne dla dorosłych

Nie tylko dla dzieci istnieją badania

kontrolne. Również dla dorosłych jest

ważne pozostać zdrowym – także i

właśnie dlatego, gdy mają oni dzieci.

Wszyscy członkowie obowiązkowej kasy

chorych mają prawo przejść badania

kontrolne i profilaktyczne. Stosownie

do wieku i płci mogą oni korzystać

bezpłatnie z różnych badań. Za te badania

nie obowiązują żadne opłaty dodatkowe

(Praxisgebühr).

■Kobiety mogą od 20 roku życia

korzystać raz w roku z badania

wczesnego wykrywania raka,

■od 30 roku życia raz w roku z badania

piersi i skóry,


wczesnego wykrywania raka jelita

■i od 55 roku życia z dwóch kolonoskopii

w odstępie co dziesięć lat.

■Dodatkowo kobiety w wieku między 50

i 69 rokiem życia będą zapraszane na

przesiewowe badania mammograficzne

w regularnych odstępach czasu

co dwa lata. Badanie wczesnego

wykrywania raka piersi odbywa się

w tzw. jednostkach przesiewowych

(Screening-Einheiten).

■Mężczyźni mogą od 45 roku życia

korzystać z badania prostaty, genitaliów

i skóry raz w roku,


wczesnego wykrywania raka jelita,

■od 55 roku życia z dwóch kolonoskopii

w odstępie co dziesięć lat.

Kobiety i mężczyźni od 35 roku życia

mają prawo co dwa lata do sprawdzianu

zdrowia, który służy przede wszystkim

wczesnemu wykrywaniu często

występujących chorób jak schorzenia

serca, krążenia, nerek i diabetes mellitus

(cukrzyca).

Podczas sprawdzianu zdrowia lekarz

wyczerpująco wyjaśnia, jakie ryzyko

dla pacjenta niosą poprzednie choroby

i nawyki życia codziennego. Zbadane

będzie ciśnienie krwi i puls, osłuchane

serce i płuca oraz pobrane próbki krwi i

moczu.

Szczepienia niemowląt, dzieci i młodocianych

Szczepienia chronią przed chorobami.

Stała komisja do spraw szczepień (STIKO)

zaleca obecnie następujące szczepienia

dla dzieci:

■Tetanus (tężec)

■Dyfteryt

■Pertussis (koklusz, krztusiec)

■Poliomyelitis (paraliż dziecięcy)

■Ropne zapalenie opon mózgowych i

zapalenie krtani przez Haemophilus

influenzae

■Hepatitis B (żółtaczka typu B)

■Pneumokoki

■Meningokoki

■Odra/świnka/różyczka

■Ospa wietrzna

■Influenca (grypa wirusowa)

■Rak szyjki macicy

Nie musi być robione osobne szczepienie

przeciwko każdej chorobie. Istnieją

szczepionki, które są skuteczne przeciwko

wielu chorobom infekcyjnym (np. odra,

świnka i różyczka, „sześcioskładnikowa

szczepionka”).

Szczepienia

Ministerstwo Pracy, Zdrowia i Spraw Socjalnych Landu Północnej Nadrenii-Westfalii udostępnia w internecie informacje na temat szczepień. Na temat odry, świnki i różyczki są wydane broszury w języku niemieckim, rosyjskim i tureckim. Mogą one być ściągnięte jako pliki formatu PDF ze strony internetowej: www.impfen.nrw.de.

33

34

Najlepiej omówić z lekarzem pediatrą

podczas badania U3 (4 do 6 tydzień życia),

kiedy dziecko powinno być zaszczepione.

Gdy dziecko cierpi na infekcję, to nie

może być szczepione. W tym przypadku

szczepienie musi być przesunięte na

późniejszy termin. Większość szczepień

jest dobrze tolerowana. Dają one

dziecku ochronę, ale nie gwarantują

stuprocentowej pewności. Zawsze

choroby mogą wystąpić, chociaż w

złagodzonej postaci.

Koszty wyżej wymienionych szczepień

w zasadzie pokrywają kasy chorych.

Bezpieczeństwo dzieci

To następuje szybko: niemowlę przewraca

się i spada ze stołu do przewijania.

Dziecko raczkujące znajduje płyn do

czyszczenia sedesu i bierze do buzi jak

smoczek. Małe dziecko ściąga czajnik.

Każdego roku około milion dzieci w domu

i w czasie wolnym ulega wypadkom tak

ciężkim, że wymagają pomocy lekarskiej.

Wypadkom ze skutkiem śmiertelnym

szczególnie często ulegają małe dzieci.

Dla bezpieczeństwa niemowląt i małych

dzieci można jednak wiele zrobić. O to

niektóre ważne wskazówki na pierwszy

rok życia:

■Nigdy nie zostawiać bez nadzoru

niemowlęcia leżącego na stole do

przewijania lub innych wysokich

miejscach, nawet gdy dziecko jest

jeszcze bardzo małe.

■Przy przewijaniu: jedna ręka zawsze

dotyka dziecka!

■Kontakty elektryczne wyposażyć

w nakładkę zabezpieczającą przed

dziećmi.

■Nigdy nie stawiać kubków i dzbanków

z gorącymi napojami w zasięgu ręki

dziecka. Zwisające obrusy i kable

elektryczne czajników usunąć, aby

uniknąć oparzenia gorącymi napojami.

35

■Oparzenia grożą także przy gorących

płytach kuchennych. Dzieci nie

powinny mieć żadnej możliwości

zbliżania się do pieca lub kuchni bez

nadzoru.

■Jedzenie przyrządzane w mikrofalówce

często wydaje się tylko letnie, chociaż

w niektórych miejscach jest już

bardzo gorące. Zanim to jedzenie

poda się dziecku, powinno się je

dobrze zamieszać i spróbować przed

karmieniem.

■Leki zabezpieczyć w jednej szafce.

Nigdy nie pozostawiać ich dookoła

leżących.

■Środki czyszczące i chemikalia

umieszczać w szafkach niedostępnych

dla dzieci.

■Nie używać żadnych „chodzików” jako

pomocy w nauce chodzenia. Z nimi

zdarzają się ciągle przykre upadki. Te

pomoce do nauki chodzenia mogą też

negatywnie wpływać na rozwój

kośćca. Ponadto udowodniono, że

dzieci nie uczą się przez to szybciej

chodzenia.

■Dziecka nigdy nie wolno pozostawiać

w wannie bez nadzoru, nawet gdy już

może ono siedzieć i stać.

Wzrastać jako dziecko wielojęzyczne

Język ojczysty rodziców jest dla dziecka

podstawowy. Wobec dzieci, które

rosną w Niemczech jako wielojęzyczne,

zadaniem rodziców jest zwrócić uwagę na

to, aby ich dzieci obok języka ojczystego

nauczyły się także języka niemieckiego

tak wcześnie, jak to możliwe. Tylko tak

mogą się one samodzielnie i świadomie

orientować w naszym społeczeństwie,

mieć sukcesy w szkole i później w

zawodzie.

Rodzice mogą przy tym wspierać swoje

dziecko – nawet, gdy oni nie znają

niemieckiego, jeżeli tylko, tak wcześnie

jak to możliwe, poszukają miejsca

w przedszkolu, przez co dziecko ma

dość czasu na naukę niemieckiego,

zanim pójdzie do szkoły. Już przed

pójściem do przedszkola, rodzice

powinni zadbać o to, aby w miarę

możliwości pozwolić ich dziecku bawić

się z dziećmi niemieckojęzycznymi. W

grupach dzieci raczkujących, na kursach

pływania dla niemowląt i przy podobnych

aktywnościach pojawiają się okazje

do zawierania kontaktów z rodzicami,

mówiącymi najróżniejszymi językami.

36

Chociaż większość dzieci zaczyna

mówić dopiero na początku drugiego

roku życia, to na rozwoju języka odbija

się już wcześniejszy okres czasu. Już

w brzuchu matki nienarodzone dziecko

słyszy język ojczysty. Gdy rodzice mówią

do niemowlęcia, najpierw uczy się ono

melodii języka, a dopiero później poznaje

znaczenie słów. Następnie uczy się

budować zdania i ujmować w słowa treści

abstrakcyjne.

Dlatego rodzice powinni rozmawiać

z ich dziećmi w języku, którym sami

władają i w którym czyją się najlepiej.

W większości przypadków jest to język

ojczysty. Właśnie w tym języku znają

najwięcej słów i dokładnie wiedzą, jaka

jest jego budowa. Jeśli dziecko w ten

sposób uczy się swojego pierwszego

języka, to pomaga mu to w uczeniu się

następnych. Podobnie jest pomocne, gdy

rodzice dużo rozmawiają z dziećmi, razem

oglądają książeczki z obrazkami, czytają

dzieciom i opowiadają różne historie.

Także śpiewanie piosenek i recytowanie

wierszy jest ważne, gdyż dzięki temu

dzieci mogą rozwijać wyczucie języka.

Gdy rodzice pozwalają dziecku opowiadać

i nie poprawiają za często, to będzie ono

mieć wiele radości z mówienia i dobrze

się rozwijać.

Jeśli matka i ojciec mówią różnymi

językami, to każde z nich może się

komunikować z dzieckiem we własnym

języku ojczystym: jedna osoba – jeden

język. W sytuacjach przemieszania

językowego (rozmowy rodziców między

sobą, rozmowy przy jedzeniu, zakupach

itp.) powinny obowiązywać stałe „reguły

posługiwania się językiem”, aby dziecko

wiedziało, kiedy jakim językiem będzie się

mówić.

Nie martwcie się: dzieci mogą uczyć

się jednego, dwóch albo trzech języków

naraz. Muszą tylko mieć jednego partnera

dla każdego języka, a w życiu codziennym

stale go słyszeć i w nim mówić.

■W pierwszych tygodniach rodzice

powinni pozostawić sobie i dziecku

wiele czasu. Partner, przyjaciele i

krewni mogą matkę wspierać i jej

dogadzać.

■ Położne są dobrymi towarzyszkami

we wszystkich wątpliwościach i

problemach związanych z połogiem.

■ Koniecznie przeprowadzać badania

kontrolne (Badania U) dla dzieci.

■ Matka powinna próbować karmić

piersią przez sześć miesięcy.

■ W czasie karmienia piersią jest ważne

urozmaicone odżywianie z dużą

ilością owoców, warzyw i produktów

pełnoziarnistych oraz należy wówczas

dużo pić.

■ Zapobiegać zespołowi nagłego zgonu

niemowlęcia można w ten sposób, że

w pierwszych miesiącach życia dziecko

jest układane do snu tylko na plecach.

■ Zwracać uwagę na warunki snu:

Łóżeczko dziecinne w sypialni

rodziców, śpiwór niemowlęcy, żadnych

poduszek, temperatura w pokoju 16 do

18 stopni.

■ Unikać dymu papierosowego w

mieszkaniu.

■ Rodzice powinni się poinformować

o szczepieniach i co do nich poradzić

pediatry.

■ Źródła zagrożenia w mieszkaniu

wcześniej (zanim dziecko zacznie

raczkować) usunąć.

■ Od pierwszego zęba bardzo ważna jest

regularna pielęgnacja zębów.

■ Dobrze jest, gdy rodzice poinformują

się na temat „dwujęzyczności dzieci”.

Każda osoba związana z dzieckiem

powinna w miarę możności rozmawiać

z nim w swoim języku ojczystym.

37

Zdrowie po porodzie


38

4. Adresy

Instytucja/Kontakt Opis

AIDS-Hilfe NRW e.V. Lindenstraße 20 50674 Köln Tel.: 0221 | 92 59 96-0 Fax: 0221 | 92 59 96-9 E-Mail: [email protected] Internet: www.nrw.aidshilfe.de

Arbeitskreis Neue Erziehung (ANE) Boppstraße 30 10967 Berlin Tel.: 030 | 25 90 06-0 Fax: 030 | 25 90 06-50 E-Mail: [email protected] Internet: www.ane.de

Ärztekammer Nordrhein Tersteegenstraße 9 40474 Düsseldorf Tel.: 0211 | 43 02-0 Fax: 0211 | 43 02-1200 Internet: www.aekno.de Ärztekammer Westfalen-Lippe Gartenstraße 210 – 214 48147 Münster Tel.: 0251 | 9 29-0 Fax: 0251 | 9 29-2999 Internet: www.aekwl.de

Placówki pomocy do spraw AIDS w Północnej Nadrenii-Westfalii (AIDS-Hilfen in Nordrhein-Westfalen) oferują m.in. poradnictwo telefoniczne. Udzielają one informacji w kwestiach związanych z „bezpiecznym seksem”, „bezpiecznym użyciem”, możliwym ryzykiem infekcji i testem na przeciwciała HIV.

ANE wspiera rodziców poprzez tzw. „Listy do rodziców”, które są dostosowane do wieku dziecka (po niemiecku i turecku). Zawierają one także problemy profilaktyki i krzewienia zdrowia oraz dają ważne wskazówki. Są rozsyłane przez Urzędy do Spraw Młodzieży (Jugendämter), mogą być również zamówione bezpośrednio przez rodziców.

Izby Lekarskie (Ärztekammern) troszczą się na zlecenie państwa o zabezpieczającą jakość i godną zaufania opiekę medyczną oraz wykonywanie zawodu lekarza. Obok ofert dokształcania dla lekarzy i zawodów pokrewnych zadania ich obejmują poradnictwo dla członków, obywateli i polityków. Reprezentują one także interesy pacjentów i pomagają przy błędach leczenia. Na ich stronach internetowych znajdują się wskazania zdrowotne izb i ogólne informacje dla pacjentów.

39


Berufsverband der Frauenärzte e.V. Internet: www.bvf.de

Deutsche Gesellschaft für Gynäkologie und Geburts hilfe e.V. Internet: www.dggg.de

Berufsverband der Kinder- und Jugendärzte e.V. (BVKJ)

Nordrhein Gebhardstraße 17 42719 Solingen Tel.: 0212 | 31 16 15 Fax: 0212 | 31 53 64 E-Mail: fischbach@ kinderaerzte-solingen.de Westfalen-Lippe Pfarrstraße 10 32457 Porta Westfalica Tel.: 0571 | 5 18 55 Fax: 0571 | 5 84 79 E-Mail: Westermann [email protected] Internet: www.kinderaerzte- im-netz.de

Obie organizacje oferują w internecie platformę informacyjną na temat ciąży i planowania rodziny. Poza tym istnieje wyszukiwarka internetowa dla ginekologów i klinik: www.frauenaerzte-im-netz.de

Związek Zawodowy Pediatrów (Berufsverband der Kinder- und Jugendärzte) jest reprezentantem pediatrów w Niemczech. Na stronie internetowej znajdują się obszerne informacje o lekarzach i klinikach, podobnie jak o medycynie dzieci i młodzieży (np. określone choroby i rozwój zdrowotny dzieci).

40


Bundeszentrale für gesund-heitliche Aufklärung (BZgA) Ostmerheimer Straße 220 51109 Köln Tel.: 0221 | 89 92-0 Fax: 0221 | 89 92-300 E-Mail: [email protected] Internet: www.bzga.de www.schwanger-info.de www.kindergesundheit-info.de

Deutscher Bundesverband für Logopädie e.V. (dbl) Augustinusstraße 11a 50226 Frechen Tel.: 02234 | 3 79 53-0 Fax: 02234 | 3 79 53-13 Internet: www.dbl-ev.de

Deutscher Familienverband (DFV) Landesverband NRW Elsbachstraße 107 51379 Leverkusen Tel.: 02171 | 34 12 70 Fax: 02171 | 34 17 58 E-Mail: [email protected] Internet: www.dfv-nrw.de Poradnik dla rodziny: www.familienratgeber.dfv-nrw.de

Federalna Centrala Oświaty Zdrowotnej (BZgA) jest urzędem federalnym, który należy do Federalnego Ministerstwa Zdrowia (Bundesministerium für Gesundheit) i jest odpowiedzialny za oświatę zdrowotną i prewencję w Niemczech. Obok wyczerpujących informacji i materiałów (dostępnych także w innych językach) na temat zdrowia, świadczy on także pomoc dla rodziców. Na ich stronie internetowej znajduje się także lista poradni dla rodziców.

Logopedzi badają i leczą ludzi w każdym wieku z zaburzeniami mowy, mówienia, artykulacji i połykania, które mogą mieć różne przyczyny. Na stronie internetowej dbl. e. V. można szukać logopedów w całych Niemczech. Poza tym są tam informacje dla pacjentów (np. o nauce języka w dwujęzycznych rodzinach).

DFV widzi siebie jako rzecznika interesów rodzin w Niemczech. W Internecie DFV oferuje w NRW poradnik dla rodzin jako nawiązującą do praktyki pomoc dla rodziców.

41


Forschungsinstitut für Kinderernährung (FKE) Heinstück 11 44225 Dortmund Tel.: 0231 | 79 22 10-0 E-Mail: [email protected] Internet: www.fke-do.de

Freie Wohlfahrtspflege NRW koordynowana w 2008/2009 przez AWO Bezirksverband Westliches Westfalen e.V. Kronenstraße 63 – 69 44139 Dortmund Tel.: 0231 | 54 83-0 E-Mail: koordination@ freiewohlfahrtspflege-nrw.de Internet: www.freiewohlfahrtspflege-nrw.de

Gemeinsame Elterninitiative Plötzlicher Säuglingstod (GEPS) Deutschland e.V. Landesverband NRW Stadtlohnweg 34 48161 Münster Tel.: 0251 | 86 20 11 Fax: 0251 | 86 20 11 E-Mail: [email protected] Internet: www.schlafum ge bung.de lub www.geps-deutschland.de

Na stronie internetowej Instytutu Badań Żywienia Dzieci (Forschungsinstitut für Kinderernährung = FKE) można znaleźć przejrzyste informacje o żywieniu niemowląt i dzieci, a także przepisy i broszury na ten temat. W banku danych FKE zawierającego informacje o mieszankach pokarmowych można znaleźć i porównać przemysłowe produkty pokarmu dla niemowląt i przepisy do samodzielnego przyrządzania.

Landowa Grupa Robocza Niezależnych Organizacji Opieki Społecznej NRW (Landesarbeitsgemeinschaft der Freien Wohlfahrtspflege NRW) z jej 17 związkami członkowskimi proponuje wielorakie możliwości obywatelskiego zaangażowania bezpośrednio w terenie. Organizacje Opieki Społecznej Północnej Nadrenii-Westfalii (Wohlfahrtspflege NRW) (Arbeiter-wohlfahrt, Caritas-Verbände, Deutscher Paritätischer Wohlfahrtsverband, Deutsches Rotes Kreuz, Diakonisches Werk, Jüdische Gemeinden) oferują w swoich instytucjach i placówkach całą paletę pomocy socjalnej, przy czym zaangażowanie to opiera się na zasadzie dobrowolnej użyteczności publicznej.

Aktywna na terenie całej federacji Inicjatywa Rodziców (Elterninitiative) proponuje wsparcie rodzinom, które dotknął nagły zgon niemowlęcia. Ponadto GEPS prowadzi działalność popularyzacyjną i informuje o tych czynnikach ryzyka nagłego zgonu niemowlęcia, na które można mieć wpływ. Także poprawa oferty pomocy (np. poprzez materiały informacyjne i regularne szkolenia) należy do zadań GEPS.

42


Gesellschaft für Geburtsvor-bereitung – Familienbildung und Frauengesundheit e.V. Martina van der Weem Am Ohrenbusch 3a 40764 Langenfeld Tel.: 02173 | 97 79 46 E-Mail: [email protected] Internet: www.gfg-nrw.com

Gesundheitsämter in NRW Adresy urzędów zdrowia w Północnej Nadrenii-Westfalii znajdziecie w administracjach urzędów miejskich i gminnych, ogólny przegląd w internecie na stronie Landowego Instytutu Zdrowia i Pracy (Landesinstitut für Gesundheit und Arbeit) (www.liga.nrw.de).

ginko Stiftung für Prävention Kaiserstraße 90 45468 Mülheim an der Ruhr Tel.: 0208 | 3 00 69-31 Fax: 0208 | 3 00 69-49 E-Mail: [email protected] Internet: www.ginko-ev.de

Stowarzyszenie Przygotowania do Porodu (Gesellschaft für Geburtsvorbereitung) towarzyszy przyszłym rodzicom przed porodem. Oferta kursów przygotowania do porodu i towarzyszenia przy porodzie służy wspieraniu kobiety i zdrowia rodziny w różnych fazach życia.

Urzędy zdrowia oferują społeczeństwu informacje o zdrowiu, uświadamianie i poradnictwo. W ośrodkach zdrowia dla dzieci i młodzieży (Kinder- und Jugend-gesundheitsdienst) zajmuje się szczególnie problemami zdrowia dzieci (np. badania dojrzałości szkolnej dzieci). Do dalszych zadań urzędów zdrowia należy np. poradnictwo dotyczące AIDS, szczepień i pomocy dla chorych psychicznie, uzależnionych, jak i osób niepełnosprawnych.

Fundacja ginko do spraw Prewencji (ginko Stiftung für Prävention) jest placówką koordynującą w Północnej Nadrenii-Westfalii działania zapobiegające uzależnieniom. W Internecie są udostępnione, częściowo w wielu językach, informacje o substancjach uzależniających i zachowaniach konsumentów. Obok broszur, które mogą być ściągane jako pliki formatu PDF, są też informacje o różnorodnych ofertach poradnictwa. Dalsze informacje i linki są dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Pracy, Zdrowia i Spraw Socjalnych Landu Północnej Nadrenii-Westfalii pod „Gesundheit” (zdrowie) w rubryce „Sucht” (nałóg): www.mags.nrw.de.

43


Humangenetische Beratung Poprzez Niemieckie Towarzystwo Ludzkiej Genetyki (Deutsche Gesellschaft für Humangenetik e.V.) można w internecie (www.gfhev.de) szukać miejscowych poradni genetycznych.

Informationszentrale gegen Vergiftungen des Landes Nordrhein-Westfalen Zentrum für Kinderheilkunde der Universität Bonn Prof. Dr. M. J. Lentze Adenauerallee 119 53113 Bonn

Kassenärztliche Vereinigung Nordrhein Tersteegenstraße 9 40474 Düsseldorf Tel.: 0211 | 59 70-0 Fax: 0211 | 59 70-8287 Internet: www.kvno.de Kassenärztliche Vereinigung Westfalen-Lippe Gartenstraße 210 – 214 48147 Münster Tel.: 0251 | 9 29-0 Fax: 0251 | 9 29-2999 Internet: www.kvwl.de

W ramach poradnictwa genetycznego udziela się informacji o istniejącym lub przypuszczalnym ryzyku wystąpienia genetycznie (dziedzicznie) uwarunkowanej choroby noworodka. Z tej możliwości mogą skorzystać pary lub pojedyncze osoby i jest to często oferowane przez kliniki uniwersyteckie.

Przez całą dobę otrzymacie bezpłatną poradę w sprawie zatrucia pod numerem telefonu: 0228 |19240. Poza tym na stronie internetowej Centrali Informacji o Zatruciach (Informationszentrale gegen Vergiftung) znajdują się informacje o pierwszej pomocy i unikaniu przypadków zatrucia: www.meb.uni-bonn.de/giftzentrale

Na stronie internetowej Stowarzyszeń Lekarzy Kontraktowych (Kassenärztliche Vereinigungen) znajduje się wyszukiwarka dla kontraktowych lekarzy i psychoterapeutów w Północnej Nadrenii-Westfalii. Ponad to są udostępnione informacje na temat samopomocy, nagłych wypadków i dyżurów lekarskich (Notdienst) oraz wskazówki dotyczące zdrowia.

44


Krebsgesellschaft Nordrhein-Westfalen e.V. Volmerswerther Str. 20 40221 Düsseldorf Tel.: 0211 | 15 76 09 90 Fax: 0211 | 15 76 09 99 Internet: www.krebsgesellschaft-nrw.de

Landesinstitut für Gesundheit und Arbeit des Landes Nord-rhein-Westfalen (LIGA.NRW) Ulenbergstraße 127 – 131 40225 Düsseldorf Tel.: 0211 | 31 01-0 Fax: 0211 | 31 01-1189 E-Mail: [email protected] Internet: www.liga.nrw.de

Landesverband der Heb ammen NRW Im Cäcilienbusch 12 53340 Meckenheim-Merl Tel.: 02225 | 94 72 63 Fax: 02225 | 94 72 64 Internet: www.hebammen-nrw.de

Towarzystwo Walki z Rakiem w Północnej Nadrenii-Westfalii (Krebsgesellschaft Nordrhein-Westfalen e.V.) angażuje się na rzecz poprawy opieki nad chorymi na raka. Nadto propaguje prewencję, wczesne rozpoznawanie, leczenie i kontrolę po leczeniu.

Landowy Instytut Zdrowia i Pracy („Landesinstitut für Gesundheit und Arbeit”, LIGA.NRW) udziela porad i wspiera rząd landowy, urzędy i instytucje Północnej Nadrenii-Westfalii oraz gminy i związki komunalne w kwestiach zdrowia, polityki zdrowotnej oraz bezpieczeństwa i higieny pracy.

Landowy Związek Położnych w Północnej Nadrenii-Westfalii (Landesverband der Hebammen Nordrhein-Westfalen) informuje o polach działania położnych przed, w czasie i po porodzie. Rodzice na stronie internetowej otrzymają informację o tym, jak powinni szukać odpowiedniej położnej.

45


LandesSportBund Nordrhein-Westfalen e.V. Friedrich-Alfred-Straße 25 47055 Duisburg Tel.: 0203 | 73 81-0 Fax: 0203 | 73 81-616 E-Mail: [email protected] Internet: www.wir-im-sport.de

Ministerium für Arbeit, Gesundheit und Soziales des Landes Nordrhein- Westfalen (MAGS) Fürstenwall 25 40219 Düsseldorf Tel.: 0211 | 8 55-5 Fax: 0211 | 8 55-3683 Internet: www.mags.nrw.de Präventionskonzept NRW, Landesinitiative Internet: www.praeventions-konzept.nrw.de

Landowy Związek Sportowy w Północnej Nadrenii-Westfalii (LandesSportBund Nordrhein-Westfalen) i Młodzież Sportowa Północnej Nadrenii-Westfalii (Sportjugend Nordrhein-Westfalen) reprezentuje wielką liczbę propozycji i świadczeń w zakresie sportu. Obok ogólnych programów i inicjatyw istnieją też specjalne oferty dla migrantów: Program „Integracja przez sport” („Integration durch Sport”) i projekt „spin – sport interkulturell” ma na celu m. in. zintegrowanie ludzi z przeszłością emigracyjną ze społeczeństwem.

Zadaniem MAGS jest współtworzenie i poprawianie warunków życia ludzi w Północnej Nadrenii-Westfalii. Te cele ministerstwo realizuje w zakresie pracy, polityki zdrowotnej i polityki socjalnej. Koncepcja Prewencji Północna Nadrenia-Westfalia (Präventionskonzept NRW) jest inicjatywą landową, która umożliwia przeprowadzanie wielu akcji. Wydano w wielu językach informacje i materiały na różne tematy (m.in. „Matka i dziecko” („Mutter und Kind”), „Nadwaga u dzieci” („Übergewicht bei Kindern”). Na stronie internetowej można nawiązać kontakt z tą inicjatywą landową.

46


Ministerium für Generationen, Familie, Frauen und Integra-tion des Landes Nordrhein-Westfalen (MGFFI) Horionplatz 1 40213 Düsseldorf Tel.: 0211 | 8 61 85-0 Fax: 0211 | 8 61 85-4444 Internet: www.mgffi.nrw.de www.integration.nrw.de

Netzwerk der Geburtshäuser e.V. Geschäftsstelle Kasseler Straße 1a 60486 Frankfurt/Main Tel.: 069 | 71 03 44 75 Fax: 069 | 71 03 44 76 Internet: www.geburtshaus.de

Pro familia Landesverband Nordrhein-Westfalen Postfach 130901 42036 Wuppertal Tel.: 0202 | 2 45 65-10 Fax: 0202 | 2 45 65-30 E-Mail: [email protected] Internet: www.profamilia.de

Psychotherapeutenkammer Nordrhein-Westfalen Willstätterstraße 10 40549 Düsseldorf Tel.: 0211 | 52 28 47-0 Fax: 0211 | 52 28 47-15 Internet: www.ptk-nrw.de

Ministerstwo do spraw Pokoleń, Rodzin, Kobiet i Integracji Landu Północnej Nadrenii-Westfalii (MGFFI) jest odpowiedzialne m. in. za polityczne opracowywanie wszelkich tematów związanych z rodziną. Na stronie internetowej można znaleźć przegląd wielorakich programów wspierających. „Integration in Nordrhein-Westfalen” jest portalem internetowym Ministerstwa Integracji (Integrations-ministerium). Tutaj zainteresowani mogą się poinformować co do ofert, tematów i danych dotyczących integracji.

Sieć Izb Porodowych (Netzwerk der Geburtshäuser) jest stowarzyszeniem popierającym ideę izb porodowych w Niemczech. Na stronie internetowej można szukać izb porodowych w NRW.

Do Landowego Związku „pro familia” w Północnej Nadrenii-Westfalii (Landesverband der pro familia in Nordrhein-Westfalen) należy 30 poradni i liczne placówki terenowe. Tu są udzielane porady medyczne i świadczenia medyczne w zakresie ciąży, antykoncepcji, pragnienia posiadania dzieci, zdrowia mężczyzn i kobiet oraz seksuologii. Wszystkie poradnie są uznanymi przez państwo placówkami poradnictwa w zakresie ciąży.

Izba Psychoterapeutów w Północnej Nadrenii-Westfalii (Psychotherapeutenkammer NRW) udziela informacji o psychoterapeutach dzieci i młodzieży. Poza tym na stronie internetowej znajduje się wyszukiwarka, która pomaga znaleźć psychoterapeutę w Północnej Nadrenii-Westfalii.

47

Selbsthilfenetz NRW Produkt vom Deutschen Pari-tätischen Wohlfahrtsverband Landesverband NRW e.V. Loher Straße 7 42283 Wuppertal Tel.: 0202 | 28 22-430 Fax: 0202 | 28 22-490 Internet: www.selbsthilfenetz.de

Sozialverband Deutschland e.V. Landesverband Nordrhein- Westfalen Erkrather Straße 343 40231 Düsseldorf Tel.: 0211 | 38 60 30 Fax: 0211 | 38 21 75 Internet: www.sovd-nrw.de

Zahnärztekammer Nordrhein Emanuel-Leutze-Straße 8 40547 Düsseldorf-Lörick Tel.: 0211 | 5 26 05-0 Fax: 0211 | 5 26 05-21 Internet: www.zaek-nr.de Zahnärztekammer Westfalen-Lippe Auf der Horst 29 48147 Münster Tel.: 0251 | 5 07-0 Fax: 0251 | 5 07-570 Internet: www.zahnaerzte-wl.de www.erste-zahnarztmeinung.de

Sieć Samopomocy (Selbsthilfenetz) pośredniczy między zainteresowanymi różnymi chorobami grupami samopomocy w Północnej Nadrenii-Westfalii. Ponadto przedstawiają się tutaj organizacje samopomocowe i lokalne placówki samopomocy z terenu całego landu. Różnorodne informacje i możliwości pomocy ku samopomocy uzupełniają tę ofertę.

Sozialverband Deutschland oferuje bezpłatne poradnictwo dla pacjentów. Oferta składa się z porad i informacji o kwestiach medycznych i psychosocjalnych i o publicznych strukturach opieki. Ta oferta pomaga zorientować się w metodach leczenia, jak i przekazaniu dalej do specjalnych placówek i grup samopomocy.

Izba Stomatologów Północna Nadrenia i Izba Stomatologów Westfalia-Lippe (Zahnärztekammer Nordrhein/Zahnärztekammer Westfalen-Lippe) udzielają pacjentom informacji na temat zdrowia jamy ustnej. Na stronie internetowej można poza tym znaleźć pomocne wskazówki np. przy szukaniu gabinetów


48

Notatki

Dziękujemy wszystkim specjalistom i instytucjom, które brały udział w tworzeniu tej broszury:

Dr. Ute Alexy (Forschungsinstitut für Kinderernährung Dortmund) | Dr. Aysun Ay (Klinik für Frauenheilkunde

und Geburtshilfe an der Medizinischen Hochschule Hannover) | Dr. Fikret Çerçi (Arzt für Kinder- und

Jugendmedizin in Detmold) | Dr. Engin Erdoğan (Arzt für Familienmedizin in Bursa/Türkei) | Prof. Dr.

Joachim Gardemann (Kompetenzzentrum Humanitäre Hilfe an der Fachhochschule Münster) | Jennifer

Jaque-Rodney (Familienhebammenbeauftragte des Landesver ban des der Hebammen Nordrhein-West-

falen) | Prof. Dr. Markus J. Kemper (Zentrum für Geburtshilfe, Kinder- und Jugendmedizin beim Uni-

versitätsklinikum Hamburg-Eppendorf) | Heike Mönninghoff (Pädagogin Hannover) | Heike Reinecke

(Ministerium für Arbeit, Gesundheit und Soziales des Landes Nordrhein-Westfalen) | PD Dr. Erika Sievers

(Referentin für Sozialpädiatrie und Kinder- und Jugendgesundheitsdienst bei der Akademie für öffentliches

Gesundheitswesen in Düsseldorf) | Dr. Martina Stickan-Verfürth (BKK Bundes verband) | Thomas Wage-

mann (BKK Landesverband Nordrhein-Westfalen) | Wolfgang Werse (Landes institut für Gesundheit und

Arbeit Nordrhein-Westfalen) | Dr. Matthias Wienold, Katja Ngassa Djomo, Anna-Lena Krahn, Mehmet

Eser, Martin Müller, Eva Schwarz (Ethno-Medizinisches Zentrum e.V.))

Za tłumaczenie tego przewodnika w poszczególnych językach byli odpowiedzialni następujący tłumacze:

Javier Arola Navarro, Hai Bluhm, Ana Maria Cervantes Bronk, Dr. Jolanta Batke-Jesionkiewicz,

Michael Gromm, Shahram Jennati Lakeh, Bartłomiej Jesionkiewicz, A. Kadir Akel, Photini Kaiser,

Mustafa Kisabacak, Hong Van Nguyen, Francesca Parenti, Milos Petkovic, Rose-Marie Soulard-Berger,

VIA TExT – Übersetzernetzwerk, Frankfurt am Main: Halil Alite, Nehat Kollçaku, Maher A. Sandouk

Podziękowania

Oczekujecie dziecka i macie pytania dotyczące prawidłowego odżywiania i badań kontrolnych

podczas ciąży? Czy też macie już dzieci i chcecie wiedzieć więcej o tym, na co należy

zwracać uwagę przy karmieniu piersią, kiedy wasze niemowlę śpi bezpiecznie lub jak wasze

małe dzieci mogą być w domu uchronione przed zagrożeniem? Na te i wiele innych pytań

dotyczących zdrowia rodziców i dzieci otrzymacie w tym poradniku pomocne odpowiedzi i

wskazówki.

Obok tematów medycznych poruszonych w tej broszurze chodzi przede wszystkim o ofertę

niemieckiego systemu zdrowia dla rodziców przed, podczas i po ciąży.

Przewodnik „Zdrowie rodziców i dzieci w Północnej Nadrenii-Westfalii” można ściągnąć ze

strony internetowej www.bkk-promig.de lub poprzez nią zamówić doręczenie.

Zdrowie rodziców i dzieci w Północnej Nadrenii-Westfalii

Ten przewodnik został przekazany przez:

zdrowie rodziców i dzieci w północnej nadrenii-westfalii · zależy także od waszego...

Documents