ZARURİ GEÇİT HAKKI KAVRAMI VE

KANUNİ ŞARTLARI

D r . ı i l£K| N A Y

1. Zaruri geçit hakkı kavramı.

A. Kavram

L Bütün gayumenku l l c r . ik t i sad i bakımdan işletilmelerine ve

kullanılmalarına yetecek oranda genel b i r yola bağlı bulunmak zorundadırlar. Genel yola çıkmak için hiç b i r yo lu o lmayan veya mevcut geçidi yetersiz bulunan b i r gay r imenku l Un işletilmesi ve kullanılması çok güç olduğu g i b i ; bazen mümkün de değildir. Bu bakımdan, herşeyden evvel midkiyet hakkına ilişkin özel menfaatler

b i r g a y r i m e n k u l u n genel b i r yola bağlı olmasını gerek l i kılmaktadır. Bunun la beraber, g a v n m c n k u l l e r i n elverişli b i r yo l bağıyla gene! yo l ağlarına bağlanmasında, sadece özel men faa l e r in değil, Takat tophtmml menfaatlerin de önemi mevcut tur . Z i ra t op lum menfaat i de çok defa meselâ yangın, t op lumun güvenliğini sağlama, suçlu kovalama vs. maksat la r la b i r gayrımenkule g i r m e y i gerekl i kılar. Bütün bu düşüncelerden dolayıdır k i . hemen hemen bütün modern h u k u k s is temler in in geçit zn ru r c t i içinde bu lunan gay r imenku l mâlikine z a r u r i b i r geçit hakkı tanıdığı görülür 1 .

2. Z a r u r i geçit, hakkı, grnvJ yola çıkmak için hiç bir yolu

bulunmayan veya yeterli yolu olma itan g a y n m e n k u l l e r i n mâliklerine bahşedilmiştir. B u g ib i «geçit zarureti* durumlarında, geçide muhtaç g a y r i m e n k u l mâliki, komşu gayrımenkullerden kendis in i genel yola ulaştıracak b i r geçidin ver i lmes in i isteyebi l i r . Burada , geçitten mah­r u m bulunan b i r gay r imenku lun işletilmesindeki yüksek menfaatten dolayı komşu g a y n m e n k u l l e r i n mülkiyet haklarına «yapılması

[ 1 ] Un u m c a r t n n - , | 1 I ; W * l d U . n VVMınd . A r t . R94, N . 1 . Ht&ud)n«rr/

ftrufrrt, K o m m . i u m B G R , | 917 1 1.

— 751 —

gerekl i ve z a r u r i b i r tecavüz» bahis konusu olduğundan; bu tecavüz­den doğan zararları g idermek düşüncesiyle z a r u r i geçit karşılığında t a m b i r tazminatın ödenmesi icap e tmekted i r (Krş . M K . 6 7 1 ; ZGB, 694; BGB . i 917/2; Cci t . A r t . 1051, 1053; Ccfr . A r t . 682 ) . Diğer t a ra f t an geçide muhtaç g a y r i m e n k u l u genel yo l ağlarına bağlayan yo lun y e r i ve yönü bakımından da gelişigüzel hareke t edilemez. B u hususta, mülkiyet ve y o l münasebetlerinin eski durumlarına bakılır ve ayrıca, her somut olayda da, gerek yo lun ver i lmes i , gerekse taz­minatın t a k d i r i bakımlarından tarafların men faa t l e r in i itinalı b i r şekilde gözönünde bu lundurmak icap eder

3. Z a r u r i geçit hakkı, b i r «zaruret hakki* olduğu için mülkiyet hakkının kanundan doğan b i r t a h d i d i n i teşkil eder. Gayrimenkul

mülkiyetinin kanunî tahditleri çok değişik t ip le rde görünür: Bun la r ­dan bazıları, mâlikin gaynmenkulü üzerindeki t a s a r r u f ve elden çıkarma ye tk i s in i daraltıp, sınırladıkları h a l d e 1 ; büyük b i r kısmı da mülkiyet hakkından çıkan ya ra r l anma hakkının daraltılması amacım güderler 4 . He r i k i t i p t ahd id in o r t ak yönü, bunların, tapu kütüğüne b i r tescil yapılmaksızın varlıklarını doğrudan doğruya kanun dolayısıyla kazanmalarıdır (MK . 657 ) .

B u t a h d i t l e r i n yanıbaşında, mülkiyet hakkının y ine kanundan doğan başka b i r t i p t ahd id i daha m e v c u t t u r k i , h u k u k düzeni bunları doğrudan doğruya tesis e tmeyip , bu hususta sadece b i r ta lep (dâva) hakkı bahşetmek suret iy le onların kuruluşunu caiz görmekle y e t i n i r . B u bakımdan, bu t i p tahdi t l e r , ancak bak sah ib in in talep hakkını kulanmasıyla ve genel o larak da t apu sic i l ine yapılan b i r tescille doğarlar \ İşte, z a r u r i geçit hakkı, mülkiyet hakkının kanundan doğan bu sonuncu kategor i t ahd i t l e r ine d a h i l d i r " .

B. Zaruri geçit hakkı kavramının tarihi gelişimi

1. R o m u ttukulctı

Bugün bütün modern mevzuat larda yer alan z a r u r i geçit hakkı­nın i lk örneğine Roma hukukunda tesadüf ediyoruz. Roma h u k u k u

İ2\ I ' . u ı r , , L ı r ı ın-r | f» 1.

r3T T ı ı o r . I 92 11 0 .

{ 4 1 T ımr . f 92 İJ n

( 3 1 T ı ı o r . ) M T l u .

[BJ A l m a n h u k u k u n d n d n z a r u r i e e c t t hakk ı , m U l k l y c t h a k k ı n ı n k a n u n d a n

d o f t n n b i r t f l h d l d l r ay l l ı r . : ıl Ki 1 rı 1 rtı -nt- 1 1 K o n i m z u m B O R ftUT 1 2;

U „ I H i : . , . ,.. | 5 f i ; F i * * * . A r r h Z l v P r . 160. 4 1 1 .

Z A H U R I G E Ç İ T H A K K I K A V R A M I V E K A N ' Î N I Ş A R T L A R I 75:*

mülkiyet hakkının kanundan doğan t a h d i t l e r i n i başlıca i k i kısma ayırmaktaydı: Toplum yaran düşüncesinden doğan mülkiyet hakkı

tahditleri ve iyi komşuluk münanebetlerinden doğan mülkiyet hakki

tahditleri \ B u sonuncu ka t ego r i t ahd i t l e r arasında, özellikle modern z a r u r i geçit hakkı kavramının İlk çekirdeğini teşkil eden şu d u r u m göre çarpıyordu: B i r k imsen in yakınlarından b i r i n i n gömüldüğü yere g iden yo l , şayet başka b i r g a y r i m e n k u l tarafından kesilmiş bu lunu­yorsa» bu takd i rde geçit z a r u r e t i içinde bu lunan mezar sahibi komşu gayrımenkulün mâlikinden u y g u n b i r tazminat karşılığında kendisine mezar için zaruri bir geçit ( i t e r ad sepulehrum) vermes in i isteye­b i l i r d i h . Mezar lar için z a r u r i geçit ta lebi Roma'da b i r kanunla ( F I R A I I I n r . 84 a, b j eyalet lerde ise İmparator h u k u k u (Ka ise r recht ) İle tanınmıştı (U lp . D . 11 . 7, 12 p r ) !*

3, Ö r tük l.ıpl.MI

Sonradan Roma h u k u k u n u n bu istisnası O n ak h u k u k uygula­masında genişletildi ve sadece, ist isnaen mezar lar için z a r u r i b i r geçit ( i t e r ad sepulehrum) hakkı ver i lmek le y e t i n i lmey i p ; b i r gay r i ­m e n k u l u n İşletilmesi ve o gayrımenkulden İktisadi bakımdan yarar ­lanılması düşüncesiyle, geçit z a ru r e t l e r i n in bahis konusu olduğu bütün d u r u m l a r d a da geçide muhtaç g a y r i m e n k u l u n mâlikine za rur i geçit ta lebi bahşedildi 1 1.

f ? | J b m - K ı ı n k e l - H e n ı r r r , h e * P r l v a l r e c h t . f 69 2 d

[ 8 ] B u g e c l l e x l r a n r d i n e m usu lüy l e Ta l ep e d i l i r d i . i S e v . A n t İn D . 1 1 , 7, 13

p r . ; P a u l , D . B, 1. 14. 1 1 . l i k . J t i r H - K ı ı n k r M t V n g p r . R f i m l i r h e * P r l v e t r e r h l . 1 69 2 d

[ B ] K u a r r . D a s RnmİFchr P r l v i ı t r e r h t , f 98 I I I . Dİ M a n a , | 55

[ 1 0 1 Z a r u r i !:••• ıi h a k k ı n ı n b i r i s t i s n a U M c H e t m e n i n e karş ı l ı k , R n m a h u k u ­

k u n d a geç i t İ h t i ya r ın ı d n g r u d a n ring rüya m a l i k l e r i n m a l a r ı n a d a y a n a n rı-eM

I r t l l a l a n y l n d u r a I t l n e r u m g i d e r m e k l e m ü m k ü n d ü . B u n l a r d a n ı v l i * e n şümul lü

gccM i r t i f ak ı İdi. h e m pecme f r i " . h e m h a y v a n g e ç i r m e ğ e v e h e m de m a l z e m e n a k l k l n e

i m k a n v e r l r r t i D a h a b a * h b i r g e e l t I r t i r n k i n l u n - H e r - d i * İse, İ r t i fak h a k k ı s a h i b i

k a l kan ın ın g a y n m e n k u l ü n d o n k e n d i g a y r l m o n k u l ü n e n n r n k y a y a o l a r a k v e y a a t l a

g i r l e b l l i r d i . B u n l a r d a n ha »kA b i r r l e « a r t ı m » ad ı v e r i l e n b i r I r U r a k h a k k ı m e v r u t t u

v . ı . Eıu d a b n f l k a r i n a a i t b i r g a y r i m e n k u l üzer inden h a y v a n l a r ı n g e ç i r i lmem Imk.'ımnı

Miglarrt ı . İ l e r İ r t i f ak ı a r t u * " u g e r e k l i k ı l m a d ı ğ ı h a l d e : n r t u d ' a şah in o lan ın h l r d e

İ t e r i r t i f ak ı t e n i s ö tmeni lA i imr i ı . B u k o n u d a d a h a geniş b i l g i v e t e f e r r u a t için b a k

J n r * . K n n k H - ttVngrr. Rırnılnohea P r l v a t r e c h t , 1 flî 2 j I » M i m . I fia 7 Z l l r r h r r .

i a i ı/a. f i i l VVeİM, i n s t U u t l a n e n d ea rümlschcn P r i v a î r e c h t » , I fiî I : S t n u d l n r e r

flerıfrrt, K n m m » u m B G R | 9 1 7 I 1 ; r l g g e , A r r h Z l v P r . İflO. 410.

H u k F a k Me< — 4fl

C ) Zaruri geçit hakkının modern mevzuatlardaki yeri

L A l m a n h u k u k u

Roma h u k u k u n u n tanıdığı z a r u r i geçit hakkı örneğinin O r t a k h u k u k t a kavramsa l bakımdan işlenip, geliştirilmesine rağmen, B G B . §8 917, 918 de düzenlenen z a r u r i geçit hakkı (No twegrech t ) eski Cermen h u k u k u n d a n gelen b i r kavramdır '*< A l m a n hukukunda z a r u r i geçit hakkı mülkiyet hakkının kanun i b i r t a h d i d i n i teşkil e d e r " . B u kavramı düzenleyen BGB. S 917 hükmü aşağı yukarı M K . 671 (ZGB. 694) hükmüne parale l b i r hüküm sevketmiştiı\ B u hükme göre, şayet b i r g a y r i m e n k u l u n usulüne uygun bir işletme ve

yararlanma (ordnungsmaossige Benutzung) bakımından genel yo l ağına o lan bağlılığı yeters iz bu lunuyorsa ; bu g a y r i m e n k u l u n mâliki, komşu gay r imenku l lerden kendisine z a r u r i b i r geçit v e r i lmes in i ta lep edebi l i r 1 4,

BGB . § 918 ise z a r u r i geçit ta lebiy le i l g i l i bazı özel durumları tesbit e tmekted i r : B u hükme göre, eğer geçit z a ru r e t i , geçit isteyen gay r imenku l mâlikinin iradî bir / i l l inden (willkürliche Hand lung ) doğmuş bu lunuyorsa : komşu mâlikler bakımından artık b i r geçide ka t l anma mükellefiyeti bahis konusu olamaz ( B G B . § 918/1) *\ Bundan başka, şayet g a y r i m e n k u l u n b i r kısmı devredilmiş ve bu dev i r sonucunda; devro lunan veya ka lan kısmın genel yola o lan bağlılığı o r tadan kalkmış olursa, y ine komşu gaynmenku i l e rd en za rur i b i r geçit isteyebi lmek mümkün değildir. B u durumda , BGB . * 9 1 8 ' 2 hükmüne göre, geçidin bulunduğu kısım mâliki, geçitsiz ka lan kısmın genel yola bağlılığını sağlamak maksadıyla z a r u r i geçide ka t l anmak la mükellef tutulmuştur ,r\

A l m a n hukukunda , z a r u r i geçit hakkı, kanun i şartların gerçek­leşmesi hal inde j^eçit y e t k i l i s i n i n ta leb iy le doğar 1 7 . B u bakımdan

1131 W o l l r - Kıil*rr, | 5G.

[ la f ı-h j : ı ı \,it.., N Rf iR-RrîRK. I 9 1 7 , A n m , 7 - 4 ; ft|aııdlııEı-r-

Srufı-rl. K u m m . i l i m R G B H I 9 1 7 I 2; U n l l f f - R a i n e r . I 56.

( M ! J o l ıı hr - • . ı r , , r n ı, B G B - R C R K , I 9 1 7 . A n m 1 vd . ; M n EI ı

S e n f r r t . K o m m , z u m R C B , I 9 1 7 1 1 v d ; U V ı t r r m ı n , f 6 3 İt v d , ; 1 25 V I ;

T. O t e r k r , I 2 4 V I ; W o l l f R n U ı r . I 5 6 T v d . ; Raıır. | ^ H e r m a n n .

I 1 9 I I I p ( . . . , . ı, . Mıiı. ı-, | S İ I V .

[ İ S İ HlaudJnjcrr-Kmıır-i't, K o m m , z u m B O B . İ 9 1 S I ; Föhn „•,*. ı, R ,, , - ı i v . ı r ,

B O B - R G R K H I 9 1 S , A n m . 1 : l V r a l r r m a n n . 1 6 5 I I S; W o l t f - K n U r r , • 1 2 .

[ I G ) H j o h a n n - r n . K r r c H - P r l i H c h , B G B 1 R G R K , I 91Ö. A n m . 4 ; M U a d i n i Y r - S u u f e r t . K ^ m m , z u m B G B , | 9 1 8 I I .

1 1 7 1 »>Fi|*rmı ınn , | 65 m 1 .

Z A R U R İ U E C İ T H A K K I K A V R A M I V E K A N U N Î Ş A R T L A R I 755

tapu s ic i l ine he rhang i b i r tescilde bu lunmaya lüzum y o k t u r . B u hak, doğumu bakımından tescile muhtaç bulunmadığı g ib i (n i ch t eintragungsbedürfüg) ; esasen mahiye t İtibariyle, tescile elverişli de değildir (n i ch t c in t ragungs fach ig ) ' \

Geçit karşılığı tazminat meselesinde ise, BGB . S 917 2 hükmü laşkın yapıya (überbau) ilişkin S 912 Abs. 2 Satz. 2 ve SÏ 913, 914, 916 hükümlerine yo l l ama yapmaktadır. Gerek tazminalın m i k ­tarının t a y i n i , gerekse ödeme suret ve şekilleri bakımından bu hükümler kıyasen uygulanır 1*

2 . 1 1 ı n • • V P i'., L. ı . tın k u k l a n

Fransız hukukunda a o r u r i geçit hakkı (le passage nécessaire, passage en cas d'enclave) Cc f r . n in , 20 Ağustos 1S81 tarihlî kanunla değiştirilmiş bu lunan 682 685. maddeler inde düzenlenmiştir Tefer-ıuat ve uygu lanan hükümler bakımından önemli ayrılıklar mevcut o lmak la beraber Fransız h u k u k u n u n z a r u r i geçit kavramı da A l m a n h u k u k u n d a olduğu g i b i y ine geçit z a ru re t i f i k r i n d e temellenir™. Ccfr . A r t . 682 ye göre geçide muhtaç g a y r i m e n k u l mâliki, uygun

bir tazminat karşılığında (indemnité proportionnée! komşu gayrı-menkul l e rden kendis in i genel yola (voie publ ique) bağlayacak z a r u r i b i r geçit ta leb inde b u l u n a h i l i r Z a r u r i geçit kavramı bakımından Fransız h u k u k u n u n başlıca özelliği hem geçit z a ru r e t i n i gavnmen-

kulün işlrtilntesi ( e xp lo i t a t i on du fonds) esasında temel l end i rmes i : hem de somut d u r u m l a r d a tazminatın ödeme suret ve şekli bakımın­dan menfaat le r d u r u m u için daha elverişli çözümler getirmesidir- . Bu nokta la rda zengin b i r kazüistik leşekkül etmiştir.

Aynı f i k i r . Fransız örneğini iz leyen Belçika hukuku için de söylenebilir- 1- Belçika Medeni K a n u n u n u n 682 '685 . maddeler inde düzenlenen z a r u r i geçit hakkı kavramının Be lc ika 'dak i uygulanmadı da geniş ölçüde Fransız h u k u k u n d a n mülhemdir-*.

f i n i J n h u n n ^ n - K r r c f i l . r r H - r h . B G B - R O R K . | 917, A n m İD; L r o l . t » V I ;

N f l i p t j B M . I 917 1,

f l 9 l J o b A n ı t M i n - K r « r « l - f r i M h . R R O R G R K , 1 917, A n m 13, v. Q N t f H t 1 34 V I ,

[ 30 ] rijıtılol-Itrtır-ri, N. 924L nip<*rt-Hnıılnnjcrr. N . S U &

(31 ) l'lıın|nl-Hfpı<rl. N 9 3 6 : - r p. 169

[331 ri j ı î ı l ı ı l - lUffrt , N. nrlroniılfM'. v 109-170

[ 33 ) i* ı,ı,n i - . N. 1377 v d .

(341 C i v i l l a w n i s t e m l n e knr ı ıhk ( o n u n u n i m ' z a r u r i afçl ı hakkının

••ıiisDT-ı ı . ı - ' ı u n farklıdır . I n c i ' l ? h u k u k u n d a i a r n r i «vc i l hakkı • . hı of u a y o f

n tce ı ı l t y ) p S H<nırnl UM -kav r amında v e r alır. E a t e m t n t G a y r i m e n k u l mÜkLycttfR

Medeni Kanunun 1051/1055. maddeler i zaruH geçit hakkından

(passaggio coat t i vo ) bahseder. Cc i t A r t . 1051 *e göre genel yola

\vm pubbl ica) çıkışı o lmayan b i r g a y r i m e n k u l u n mâliki uygun bir

tazminat ( indenn i ta proporz ionata ) karşılığında komşu mâliklerden endisine elverişli b i r geçidin ve r i lmes in i i s teyeb i l i r . Tazmina t l a i l g i l i

meseleler Cei t . A r t . 1053 f t e düzenlenmiştir. A l m a n ve Fransız. Belçika h u k u k t a n g i b i , İtalyan h u k u k u n d a da z a r u r i geçit hakkı geçit z a r u r e t i f i k r i n d e temel len i r ve bu temel düşünce bakımından da z a r u r i geçit hakkı b i r za rure t hakkı o la rak tezahür eder. H a k k a teme l teşkil eden f i k i r geçit z a ru re t i olduğundan, bu za rure t in o r t a d a n kalkması hal inde z a r u r i geçit hakkının da sona ermesi g e r e k i r . Diğer h u k u k çevrelerinde, geçit hakkının temel f i k r i n d e n çıkarılan bu çözüm, İtalyan h u k u k u n d a açık b i r k a n u n hükmüyle düzenlenmiştir.

Gerçekten, Cc i t . A r t . 1055/1 'e göre, geçit z a r u r e t i sona erdiği zaman, geçit mükellefi veya geçit y e tk i l i s i z a r u r i geçit hakkına son ver i lmes in i i s teyebi l i r l er . Cc i t . A r t . 1055/2 de ise hakkın sona ermesi hal inde, geçit karşılığı tazminatın iadesine ilişkin bazı problemler Düzenlenmektedir, özell ikle bu sonuncu hüküm bakımından i t a l y a n h u k u k u n u n diğer h u k u k l a r a nazaran daha i l e r i olduğu ve getirdiği üzümler in de menfaat le r d u r u m u i t i ba r i y l e daha tatminkâr bu lun-"duğu söylenebilir.

4. ı- . . . h u k u k u

a ) Hırana! Hukuk düst+i

isviçre h u k u k u n d a z a r u r i geçit hakkı federal h u k u k a a i t b i r

l i n k i n b i r h a k oîarak, b i r g a y r i m e n k u l m a l i k i n * b a t k a b i r g a y r i m e n k u l k e n be l l i b i r

a c k l l d c rnydatannuık ve a g a y r i m e n k u l m a l i k i n i ite bazı ya ra r l anma la r ı y a p m a k t a n

n n l e m e k y e t k i l i n ) v e r i r . E a s e m e n t kavramın ın rtzel t i p l e r i n d e n b i r i n i t e a k l l e d e n

t e c l t h a k l a n İngiliz h u k u k u n d a i k i y e ayrı l ır ; rti,k b i r M I L k u r u l a n i r e l i

b a k l a n ( r i g h t s o f w a y t r e a t e d by expre im g r a n t ! v e k a n u n d a n d o l u n gec l t h a k l a n

f r i g h t s o f w a y a r i a l n g uy I m p l i c a t i o n o f |âw ) . I l t e , z a r u r i goclt hakkı r r l g h t o r

u n y o f n e c e s s i t y ! bu »onuncu k a t e g o r i d e y e r alır v e diğerlerinden de ayırt ed i l i r .

G e l l a l m l ve C o m m o n l a w İçindeki y e r i n i n çok farklı o lmas ına ra f tmen, z a r u r i

neç.11 hakkı İngiliz h u k u k u n d a d a h i geclt z a r u r e t i f i k r i n d e t e m e l l e n m e k l e d i r . H u

h a k a n c a k , g e n e l y o l a bağl ı l ığ ın m e v c u t o lmadığ ı v e b i r g a y r i m e n k u l u n rtlgcr b i r

g a y r i m e n k u l taraf ından t a m a m e n çevr l ld l i l d u r u m l a r d a Lıteneblllr t\\ c o m e t In to

e x l i t a n t - e w h e r e a l a n d I s e n t i r e l y s u r r o u n d e d b y o t h e r l a n d l . B u k o n u d a d a h a

g e n l t b i lg i v e t e f e r r u a t Lçln hk . H a U h u r y . L M İ o f E n g l a n d . V o l . 12. N 1173, 1242.

1 M 5 - 1 2 4 G ; V o l . 19. N . 9 , 11 .

Z A R C H İ ( İ E Ç I T H \ K K ! K A V R A U f V E K A N U N İ Ş A J t T I . A J. I 757

k a v r a m o larak düzenlenmiştir (ZGB. 694 vd . ) . Bugün, z a r u r i geçit hakkını düzenleyen hükümler, eski h u k u k t a " genel o larak A l m a n h u k u k u n u n e tk i s i altında ka l an kan ton hukuklarından ge lmek­l ed i r «

ZGB. de Eşya H u k u k u kitabının «Gayrimenkul Mülkiyetinin Muhtevası ve Tahditleri» başlığını taşıyan i k i n c i kes imindek i 694. madde hükmü bize z a r u r i geçit hakkının kanun i şartlarını gösterir. B u hükme göre, genel yola çıkmak için yeter yo lu o lmayan b i r g a y r i m e n k u l mâliki, komşu gayrımenkullerden t a m b i r t a zmina t karşılığında kendisine z a r u r i b i r geçil ve rme le r in i talep edebi l i r (ZGB. 694 6 ) •*

Genel yo l la geçit i s l eyen g a y r i m e n k u l arasında sadece b ir i ek g a y r i m e n k u l ye r alıyorsa z a r u r i geçil hakkıyla İlgili meseleler b i r hay l i bas i t t i r . Buna karsı, b i r d en fazla g a y r i m e n k u l u n ilişkin bu lun­duğu b i r geçit hakkı tesisinde ise, komşu gayrımenkullerden hangi¬s in in geçit vermesi gerektiği meselesini ZGB. 694 2 uyarınca mül­k i ye t münasebetlerinin ve y o l bağlılıklarının eski d u r u m u n a göre çözümlemek icap eder. B u n u t a y i n etmek mümkün olmadığı t akd i rde ,

Tan] Bugünkü f ede ra l h u k u k i » e s k i k a n t o n h u k u k l u n A l n ı n d a k i ünftıniı

F e d e r a l M a h k e m e n i n * u karar ında (nftıllallı hır v ek i l d e aç ik lonnuı l i r . B G E Hfı I I t*66

O a h a g e n i * l a r i h l b i l g i v e t e f e r r u a t için bk. H n h e r . 8 P R , I V h H 129. l i t .

» 313 v d : l u r c h e r . I 13 e.

Z a r u r i geçil hakk ıy la i l g i l i k a n u n i tart lar ın l e a b l t l b u l u t u n d a kanını»

hukuk la r ı önemli n o k t a l a r d a h i r b l r i n d c n ayrı l ıyordu. Mes e l a , bugünkü l e d e r a t

h u k u k l a ( 5EOB 8941 n l d u g u gib i . z a r u r i g ec l l hakkını, ıJmmkulU gene l j o l a

k a t l a y a r a k c y e t e r b i r y w U u n b u l u n m a m a n h a l i n d e tanıyan bazı kantonların

j a n ı n d a ; Z U r l r h I P G 1 139». S e h a f r h a u a e n < P C | 5151 v e g e n c i o l a r a k FranıiK

h u k u k u n u n e t k i l i a l l ında k a l a n d l g c r k a n t o n l a r d a i W a n d t , F r e i b u r g . WaMln, N e u r n t m r g

ve T c M l m z a r u r i geçit l a l ebs gay ı imenku lün 'ne b h y o l u o lmamaet» . yanı g r n e l

y o l a n l a n bağl ı l ığ ın k c M n o l a r a k m e v r u t b u l u n m a m a m h a l i n d e k a b u l « d l b y m d u .

D l g e r l a r a f l a n . goclt karşıl ığı t a z m i n a t t a l e p l e r i bakımından d a k ıhton h u k u k t a n

a r m i n d n önemli f a r k l a r m e v r u t t u Meae l » . Z U r l r h ı P O | 141 1 v e Srhaf fhaupı -n

>pr, | 317> kantonlarındı!» i m c i d e n m e v r u t b i r y o l u k e n d i k u a u m y l a k a y b e d e r e k

gec l l T a r u r e l i n e dü*en b i r g a y r i m e n k u l u n m a l i k i , geçil mükel lef ine o n r a k İki m l a l l

lozınlnai «ıdcmek n u r e l l y l o kı-nrilıLnr z a r u r i M r gev i l verilmeğini i p l e y e b i l İrdi. B u n a

k a n ı ikıiuihurn ICC f 7 B H 1 v e W a l l i a ' t e (Or . 537> lae. b i r g a y r i m e n k u l çcıl l l l pa rça ­

l a r a bnlünduftü t a k k d i n l e , üzerinde geçil b u l u n a n k m m m mAtlkt , geçit »1/ k a l a n

k : n r m •. n. b i r t a z m i n a t l a l c p e d e m e d e n g e r e k l i g e d d i v ı - r m e k l r mükellefti B u

l - n n u d n d a h a geniş b i lg i İrin bk R a u m c a r t n r r . I 1 I I I

1371 W l e l a n d , Art 694. N 1 v d , . L e e m A n n , A r t . 694. N 1 v d ; H u b . A M 694 .

» , 3 : W a l d U . t , 169 v d ! R u u m g - a r l n e r . | 3 -6 ; Z U r e h e r , I 13 V d .

i k i n c i sırada gözönünde tutulması gereken k u r a l şudur: z a r u r i ta leb i geçidin ver i lmes inden en az zarar görecek komşuya karşı yöneltilir \ Z a r u r i geçidin tahsis inde ayrıca her i k i tarafın menfaat­l e r i n i de da ima gözönünde bu lundurmak icap eder ( ZGB. 694/3) M ,

isviçre h u k u k u n d a z a r u r i geçit hakkı t apu kütüğüne yapılan kurucu bir tescille gerçekleşir. Tesc i l in lüzumu prensibi» doğrudan doğruya kanundan doğan geçit haklarıyla i l g i l i Z G B . 695 ve 696/1 hükümlerinden çıkarılmaktadır J,\

Z a r u r i geçit hakkının tesci l i GBV, T u n 34. maddesi uyarınca. İrtifak haklarının tescil ine ilişkin hükümlere göre (GBV. A r t , 35) yapılır.

z a r u r i geçit hakkı, hususi h u k u k bakımından federal h u k u k a ait b i r k a v r a m o larak düzenlenmesine rağmen» isviçre'de, kan ton medeni kanunları lehine y ine de i k i kaydın saklı bırakıldığı göze çarpmaktadır ** j

aa) B i r defa, ZGB. 695 hükmüne göre, mâliklerin gayrımen-kııllerini işletmek» t a m i r ve ıslah etmek vs. maksa t l a r l a komşu gayrımenkullerden fayda lanmak hususundak i y e t k i l e r i n i t a y i n bakı­mından kan ton hukukları özel hükümler sevkedebüirler '. B u n u n g i b i ya lak hakkı, Ölü mevsimde geçit hakkı, t o m r u k n a k l i hususundaki hak l a r ve diğer benzer hakların düzenlenmesi de y ine kan ton h u k u k ­larına a i t t i r . B u maddede bahis konusu o lan hak la r , ZGB. 694 hük­mündeki z a r u r i geçit hakkından farklı o larak doğrudan doğruya

kanun tarafından (ex lege) tesis o lunur la r . B u n u n l a beraber, doğ-l u d a n doğruya kan ton hukuklarından doğan bu hakların (ZGB. 695), Federal Medeni K a n u n u n iZGB . 694) z a r u r i geçit hakkına (No t -ıvegrecht) o lan yakınlığı o derece fazladır k i , Z G B . 6 9 5 ' t e «diğer

geçit haktan* (andere VVegrechte) adı ver i l en bu hakları da Leemann'la 1 beraber z a r u r i geçit hakkının çeşitli nev i l er i o l a rak n i te l end i rmek herhalde İsabetli o lacaktır 1 4 .

I M | I V j i l d U , E 1 7 5 : T O M T , 1 94 5 : n. m ı, •... , { ü I 3 n ; I V l r l u n r i , A r t . « 9 4 . N. 5 .

f ? R l HuııniKiırlnrr, f 3. fV .

130] L remamı . A r t . 6 9 4 F N, 4 1 ; VYle land. A i t . K94, N 9 : Z Üre he r . f 1 0 i t . 1311 BnıımjtArlnpT, | 3 1 L

[33 ] I j ı rmunn, A r i . G9B, N. 1 yjfcj l V l d a n d . A r i . 6 9 5 , N. 1 v d . ; W*1dip . S. 181 v d : /ı - t , | 9,

1331 1-rf-munn. A r t . 695, N. 4 .

[341 A y n i f i k i r de Baı ımgartner , . ' I I .

ZGB. 696 hükmü da doğrudan doğruya kanun tarafından k u r u ­lan b u g ib i hak la r la i l g i l i d i r . ZGB. 696 hükmünü ta fs i l eden d o k t r i n bu hükümden başlıca i k i esas çıkarmaktadır:

a) B i r defa ZGB. 696 1 hükmüm- göre k a n u n u n doğrudan doğruya tesis ettiği geçit hakları ayni e l k i l e r i n i tapu kütüğüne tescil yapılmaksızın gösterirler. Bunun la beraber» şayet bunlar sürekli b i r n i t e l i k t e ise ZGB. 696/2 ve G B V . 79 uyarınca tapu kütüğüne beyan

ed i l i r l e r " . Bu rada özellikle kan ton hukuklarının K<iy i j c Orman

Kanunlarıyla ( F t u r und Pors t ) tesis ettiği geçit hakları bahis konusudur .

ff) Buna karşı, b i r k a n u n hükmüyle doğrudan doğruya leais o lunmayan diğer geçit h a k l a n ise ayn i varlıklarını ancak kütüğe yapılan b i r tescil le kazanırlar " : . B u şekilde kanuni bir talep hakkim (gesetzliche Ansppruch ) dayanılarak ( h u k u k i muamele veya mah­keme hükmüyle) tesis edi len geçit haklarına ise her şeyden evvel ZGB. 694 te düzenlenen z a r u r i geçit hakkı dah i l d i r *\

bb) K a n t o n hukuk lar ı lehine saklı t u t u l a n i k i n c i kayıt ta ZGB. 664 hükmüyle konulmuştur, isviçre h u k u k u n d a , maden h u k u k u sadece k a m u h u k u k u hükümleriyle değil» ayrıca kantona l hususi h u k u k hükümleriyle de düzenlenir. Bu bakımdan, saklı t u tu l an bu kayıt uyarınca kan ton kanun koyucularının, maden ocağı sahiplrriytr

(Bergwerkseigentümer) komşu mâlikler arasındaki münasebetleri düzenleyen komşuluk h u k u k u n a ilişkin hükümler scvkedebilmesı mümkündür. Bunun la beraber kantona ! hükümlerin konulmaması hal inde y ine federal hükümleri uygulanır ".

İsviçre'de kantona l k a m u h u k u k u . Federal Medeni H u k u k a ait

[ 3 5 1 Z G B 895 h U k m U ı Z G B h u k m u d r b i t i m h u k u k u m u » t l ı n -

n i m t t r >

[ 3 6 1 OTııldlı. * . 1B5 v d . ; h - A r i fl9A4 N . V lVLH*nd> A r t . t m N . 1 .

H l H ı ı n d ' ı n Z O B , K9K-2 y e u y d u n <ılornk b u r a d a nçık n l u m k h e y u n r t a n i A m m ı - r k u n m

bAhm»tmpiihp ka rş ı l ı k e n e r i t U r k ç c y e çnv j r rn K n r n i n k ı ' n ı n f K u n u n u M p - d r n l r t t A y n ı

l l n h l n r , Mn<1 69fi, N 1 ı- • « T I I L !• < V o r m e r k u n a t -<- n e m a m h i l a l i d i r .

[ 3 7 1 I » v i t r e h u k u k u n d u l e m - l l i n l ü zumu p r e n ı l b l Z G B «96 hükmünün re ı ekk l l t

ı ı i ı h ı m i r d e ac ıken a n l a ı ı l m A k t n d ı r B u h u s u t t n rtahn « e n i * hıİEi >- • b k t Y i e U n d

A r t R96p N . 1.

[ S S l Walrft>. ı ı -

139i 1 R • " T . . . , M , , . 1 . | 3 1 3

za rur i geçit hakkın, değiştiren hükümler koyamayıp, ZGB. 8 / 1 , 664 ve 702 hükümleri uyarınca sadece b u hakkı düzenleyici ve t amam­layıcı hükümler sevkedebi l ir . Konumuz la i l g i l i o l a rak z a r u r i geçit hakkını düzenleyen bell i başlı federal ve kan tona l k a m u h u k u k u hükümlerini aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür:

aa) B i r defa k a m u h u k u k u n a göre, hiç b i r g a y r i m e n k u l u n genel yola o lan bağlılığı kesilecek şekilde parsel lenmesi caiz değil­d i r i i h. B u an l amdak i çeşitli k o r u y u c u hükümlere özellikle Yapı ( = İmar) Kanunlarında (Baugesetz) ve Yapı (— i m a r ) Tüzükle­r inde (Baureg lemente ) tesadüf ed i l i r . B u hükümlere göre, her yapı­nın m u t l a k a genel b i r yola veya genel b i r meydana bağlı olacak b i r şekilde İnşası icap eder. Somut du rumla rda eğer, bu şart gerçekleş-lırilmemişse, yapı (— i m a r ) makamları (Baupolizeibehörde) yapı iznini vermemekte mükelleftirler. B u g ib i yasaklayıcı hükümler isviçre'de, gay r imenku l mülkiyetinin ZGB. 702 anlamında k a m u hukukundan doğan b i r t ahd id in i teşkil ederler n .

bb) Bundan başka, toprağın ıslahı ve özellikle köy arazis i parçalarının birleştirilmesi bakımından da 3 E k i m 1951 t a r i h l i Çiftçiliğin Teşviki ve Köylülerin Sosyal Durumlarının Korunmam hakkındaki Federal Kanun'un (BG über die Förderung der L a n d ­w i r t s cha f t u n d die E r h a l t u n g des Bauernstandes = Landw i r t ¬schaftsgesetz) 121. maddesiyle değiştirilen ZGB. 703 ün 3. fıkra­sına göre, kanton kanun koyucuları bu işlerin yapılmasını kolaylaş­tıracak kantona l hükümler de sevkedebi l ir ler . Bugün, İsviçre'de gerek modern yapı kanunları; gerekse bölgesel yapı tüzükleri saye­sinde t oprak dağılışı ve arazi kullanılışının yo l bağlılığı bakımından r o k elverişli ve son derece rasyonel b i r d u r u m a getirildiğinden bahse­d i l m e k t e d i r " .

ec) Diğer t a ra f t an , bazı federal ve kantona ! mevzuata göre genel yola bağlılığı o lmayan g a y r i m e n k u l mâliklerinin elverişli b i r geçidi kamulaştırma I Ente i gnung ) yo luy la elde edebi lmeler i de mümkündür. B u konuda özellikle 11 E k i m 1902 t a r i h l i eski bîr

(4<>| BU . B« j " ( İBl jMr EQM I 17^ A b u 2 , HfuHluhı l E H I m> ' W n l i U i . «. 1R9;

u , . - i , . , ı 2 I I l ı .

M i l t l . ı i ı r M , ' L T 1 2 I I %,

[4'2] B u k a n u n 1 O c a k 1934 r. b e r i y ü r ü r l ü k l e d i r B k . O s ^ : s , ı , , r i r T l

K r W e i / e r l i c h M Z G B , TexU iunßAbe , 2A. A u M a t c . Zür i ch . 195<V

H 3 1 l U u i m n i i r t r H T . I 7 IT 2 A.

Z A R U R İ G E Ç İ T H A K K I K A V R A M I V E K A N U N İ Ş A R T L A R I 7gJ

K o n u n z i k r e d i l e b i l i r " . B u kanuna göre, genel yola çıkışı o lmayan bîr o r m a n mâlikinin t o m r u k n a k l i için kendis ine z a r u r i b i r geçit ve r i lmes in i kamulaştırma sure t i y l e talep edebilmesi mümkündür".

dd ) Bundan başka k a n t o n k a m u hukuklarında, b i r de kamu

hukukundun doğan bir zaruri geçit hakkına (öffentlich-rechllich Notweg ) rastlanmaktadır 4 1 . Meselâ Zürich kantonunda EG. S 181 * :

ve Sch\vayz kantonunda da E G . i 168 * hükümlerine göre, şayet b i r genel yo lun kaldırılması veya y e r i n i n değiştirilmesi sonucunda b i r g a y r i m e n k u l geçitsiz kalacak olursa, bu gayrımenkulü genel yola bağlayan yen i b i r geçit ivassız o la rak verilmediği takd i rde , geçitsiz ka lan gayrımenkulün te rked i l en y o l kısmı üzerinde z a r u r i b i r geçit hakkına sahip olduğu kabu l ed i l i r .

5 h u h u , " , ISTAjö'U ÜNİVERSİTESİ *' DEVLETLER HUKUKU E^STİTOsO aa) r i sk i h u k u k u m u z d a hakk ı mürur adıyla anılan z a r u r i geçil

hakkı Mecel lenin 1224 vd. maddeler inde ye r alır. Mecel lenin -Hıytân m

ve c i rana ""' müteallik mesai l beyanında olup dört faslı h a v i d i r * başlığını taşıyan üçüncü babının dördüncü faslı «Hakk-ı Mürur ve Meera ve Mettil beyamndadır* U±

Mecellede, hakk-ı mürur başkasının gayrımenkulün gel ip geç­mey i i fade eder** ve hakk-ı mecra ve hakk-ı mes i lde olduğu g ib i hakk-ı mürurda da daima kıdeme itibar o l u n u r d u . (Mecelle, m . 1224) . Kıdemden ise b i r k imsen in başkasının gayrımenkulunden beş ^ n seneden ber i gel ip geçmesi değil, fakat çok uzun b i r zamandanber i b i r y e r i n geçit o larak kullanılması anlaşılırdı. Kıdem, menşei biline-meyvn bir eskiliği i fade ed i yo rdu . N i t e k i m , kıdemi t a r i f eden 166. maddeye göre «kadîm odur ki, evvelini bilir khme olmaya* den i l i -

(44 1 r-. !., •: H r nd din r u l K t ' n u n H l r h r OborauTı l rht U l u r d i t For ı t pol Itri

1451 HnıiTnfrnrlnpr, 2 11 1 b.

M M Itı ı ı ıniHrlnPr, I S İ t S .

1471 ttnlrll». t. tOT.

140] M u i d i * , t 2 0 3

[ 49 ] Hıytfın, h A K ' i n çok u l u d u r . H$M, l a h t a p e r d r . d u v a r • •• v t a n l a m l a r a

« l i r , i B k M O T I I F . a. 2 P 7 " ,

I SO l Clr/ın, rar ' ın co f tu ludur . kı »m»ular anlamımı e r l l r v B k . MecvRe . •. OTS».

[ S i l Hakk - ı men l i . M ^ f l l o n l n 144. m . d t t a r i f e d l l m l t l l r . B u n a «Ür? ıHnkk - ı

c a l i , b i r h a n e n i n h a r l r c a u y u v e s e l i a k m a k ve rtamlnlık hakkıdır »

[ S i l M c r H l e , m. 144

yordu . Şayet b i r k imse başkasının gayrımenkulünden çok eskiden be r i gel ip geçiyorsa, artık onun bu hakk-ı müruru «kadimden ola geldiği vech üzre t e r k ibka o l u n u r * d u (Mecelle, m . 1224/2) w .

Bunun la beraber, şer'a m u h a l i f o lan kadime i t i b a r edi lmezdi . Bu ımdan başkasının gayrımenkulünden h u k u k a aykırı b i r şekilde lip geçilmesi b i r hakk-ı mürur bahşetmez ve b u halde şayet

zarar-ı fahiş varsa izale olunurdu» (Mecelle, m . 1224/3, ayrıca m . 27) *

Buna karşı b i r k imsen in geçit hakkı b i r ke r e h u k u k e n k u r u l ­muş ise, artık geçit mükellefi de onu gel ip geçmekten menedemezdi »Mecelle, m . 1225).

Ancak, b i r k imsen in geçit hakkı olmadığı halde» şayet komşu gayrımenkulün mâliki onun araz is inden gel ip geçmesine i z in ver-mişse, bu i zn in i sonradan ger i a l ab i l i r d i . B u hususta Mecelle (m, 1226) son derece açık b i r hüküm k o y u y o r d u : «Mübihin ibahesinden rücua salâhiyeti vardır»

Hakk-ı mürurun sona ermesi bakımından da şu d u r u m l a r ayırt ed i l i y o rdu : Şayet b i r arsada geçit hakkı olan k imse , «ben hakk-ı mürurumu ibtâl ve ıskat ett im» derse, artık bunun la hakk-ı mürur rcona erer ve geçit y e t k i l i s i n i n de komşu gayrımenkulden geçmeye hakkı kalmazdı M .

Bundan başka, b i r gayrımenkulde hakk-ı mürura sahip olan Kimse, komşu mâlikin o gayrımenkulde y o l u kapatacak şekilde inşaat yapmasına iz in ver irse, y ine «ol k imsen in hakk-ı müruru sakıt o lup, *ah ib- i arsa i le artık muhasamaya (da) hakkı kalmazdı» (Mecelle, m . 1227) . B u takd i rde , sona eren hakkı yeniden k u r m a k mümkün değildi: Z i ra , sakıt olan şey b i r daha avdet edemezdi (Mecelle, m . 51 ) ,

bb) Medeni K a n u n u n kabulünden önce eski h u k u k u m u z a göre kurulmuş bu lunan bu haklar . Ta tb ika t K a n u n u n u n 22. maddesi uya ­rınca bugünkü h u k u k u m u z a da i n t i k a l e t t i . Gerçekten, sözü geçen 22. m . ye göre »Kanunu Medenin in m e r i y e t i n d e n evvel müesses, gay r imenku l ? müteallik i r t i f a k h a k l a n g a y r i m e n k u l s i c i l l e r in in teşkilinden sonra tescil ettirilmemiş olsalar dahi baki» kalacaklardı 5 \

[531 B i l m e n , H u k u k i t s i a m l y y e ve IntılAhntı Fıkhlyye K a m u s u , No . 397.

[ 54 ] B i l m e n , H u k u k i U l ûm lyye ve îstılühotı Fıkhlyye K u m u l u , N. 397.

[ 55 ] Çtlnkt! I h a h e (Mece l l e , m . 8561 Teberrüdur. l e b c r r u n l ine a n y n lazımdır.

H k r B i l m e n , H u k u k i tı . v e İpi ı lâhalı F ıkh lyyc K t m u ı u , N. 399

1561 B i l m e n , H u k u k i I s l a m l y y e ve l&lılAhntı Fıkhlyyp Kf imuıu . S. 40ü.

[ 57 ] B u n u n l a r e r a h e r , bu haklar ın i y i m m . h UçUncü k la lZc re k a r » i l e r i

h U r u i e b l l m c s l a n r a k t e s c i l l e r i n d e n İtibaren mumkündt l r T a t b i k a t K a n u n u , m. 22.

Z A R U R İ G E Ç İ T H A K K I K A V R A M I V E K A N İ ' N İ Ş A R T L A R I 7^3

Bugünkü uygulamamızda, eski h u k u k u m u z d a n gelen geçit hak­larının şu bakımdan önemli b i r ro l oynadıkları müşahede ed i l i yor . Çok defa geçide muhtaç g a y r i m e n k u l mâlikleri tarafından f i i l en kullanılan b i r geçit yüzünden komşu mâliklerin açtıkları müdahale­n in önlenmesi dâvalarında t M K . 618 ) , geçidi Kul lanan k imse le r in orada kadîmen teessüs eden b i r mürur hakkından bahse t t ik l e r i görülmektedir. E s k i h u k u k u m u z d a n gelen bu g ib i hakların tesci l i doğrudan doğruya istenebileceği için ( Ta tb i ka t K a n u n u , m . 22 ) , d u r u m özellikle geçit veren g a y r i m e n k u l bakımından son derece Önemlidir. Yargıtay'ımız bu konuy la İlgili çeşılli içtihatlarında Özel­l ik le kıdem üzerinde i t inay la durmuştur. Yüksek Mahkememize göre. < kıdem mebdei b i l inemeyen b i r eskiliği i fade e d e r * b u bakımdan b i r yerden 20 y ı l " ' veya 50 yıl " ge l in ip geçilmesi orada kad imen teessüs eden b i r mürur hakkının mevcudiyet ine deli l olamavacağı g i b i : b i r * y o ! u n Y u n a n işgalinden ber i ku l lan ı lma da» yjnp M K . dan Önceki b i r i r t i f a k hakkının mevcud iye t ine del i l o l amaz 1 *.

B u bakımdan, b i r geçit şayet çok eski b i r zamandanberı ku l l a ­nılıyorsa M K . nun yürürlüğünden önce k u r u l a n hu hakkın Ta tb ika t K a n u n u n u n 22. maddesi uyarınca doğrudan doğruya tescil i istene­b i l i r Yüksek M a h k e m e m i z i n kararlarına göre geçidi ku l l anmakta eskiliğin tanıkla ispat edi lebi lmesi mümkündür 1 . Buna karsı, eğer kıdem ispat lanamayacak olur&a, geçide muhtaç b i r g a y r i m e n k u l u genel yola bağlamak hususunda başvurularak çare, ya M K , 703 vd . uyarınca b i r geçit irtifakı tesisine çalışmak: yahut ta şayet kanun i şartları mevcutsa M K . 671 anlamında h i r z a r u r i geçit talebinde b u l u n m a k t a n i ba r e t t i r .

b i IIM(fiı H M hukukumun

aa) Bugünkü h u k u k u m u z d a , z a r u r i geçit hakkı Medeni Ka­nunun 671. maddesinde düzenlenmiştir. ZGB. n i n 694. maddesini karşılayan bu hüküm, bize zarurî geçit hakkının kanun i şartlarım*" ve hakkın kurulmasına ilişkin diğer genel kuralları ve rmekted i r .

[ S U ] V . . . . - M ., ı [ ı : K 13,9.19« . 59 K, 13,11 K . lOifûC- N. 1109» D a h i . fM

"luı-uk Ynrıntny H G K . 7 2 . 1 9 6 2 ; 5-3 E , U K • \ m B D . Suyı 3. 1662, Yıl ]ft. n 3BU>

1591 Y n r a ı U y 5. UTi. 5 11.1954. S İ M E . , 6420 K . f C M M h N- 1 1 1 2 i .

fflnl Ynrvıtiıv 1 H D 1 5 2 . 1 9 3 8 r T e p e c i , C. I L ». 1411.

[ 61 ] Y a r c L t u y N C K , 7 3 1962, V 2 E . I I K . l A n k B D Sayı 3, 19«Z Yıl İB,

» ı .

[ 62 ] H r t j m r n - l i l b i r . » 3K3

|B3| Y ı ı r a ı U y \. H D . 3 1 3 . 1 9 4 4 ; 924-30 E , İ M İ K . <OI»Jiç. No . 11091.

l - ı . R k niHftıdn İT 1-6.

Medeni Kanunumuzda , İncelediğimiz k o n u y u düzenleyen diğer b i r hüküm de 672. madde hükmüdür. M K . 672 hükmü, İsviçre Medeni K a n u n u n u n 696. maddes in in 2. fıkrasını karşılar, İsviçre'de federal h u k u k a a i t b i r k a v r a m o la rak ZGB. 694 'te düzenlenen zaruri geçit hakkının yanında b i r de doğrudan doğruya kanundan doğan bazı geçit haklan (Wegrechte, d ie das Gesetz u n m i t t e l b a r begründet) yer alır, ZGB. 695 hükmünde düzenlenen bu t i p geçit hakları, ZGB. 696/1 hükmüne göre, z a r u r i geçit hakkından farklı o larak, tapu sic i l ine tescil yapılmaksızın (ohne E i n t r a g u n g ) k u r u l u r l a r . Ancak , ZGB. 696 2 hükmüne göre de, şayet bun la r sürekli bir nitelikte ise (wenn sie von bleibendem Bestände) tapu siciline beyan edilirler**. İmdi, isviçre h u k u k u için ZGB, 695 hükmüyle o lan İlgisi bakımından anlam taşıyan ZGB. 696/2 hükmünün, 695. maddey i almamış bu lu ­nan Türk h u k u k u bakımından tamamen anlamsız kaldığı görülmek­ledir . D u r u m bu kadar açtk o lmak la beraber, bizde z a r u r i geçit hakkının kurulması hususunda ZGB. 696/2 hükmünden yersiz o larak alınan M K . 672 hükmüne zorla b i r an lam ve r i lmeye çalışılmakta ve hakkın kurulmasında, tesc i l in lüzumu prensib i de bu hükümden çıka­rılmaktadır " . F i k r im i z c e , M K . 672 hükmü, b i z im hukukumuzda sadece hiç b i r an lam taşımayan faydasız b i r hüküm olarak ka lma­makta , ayrıca kavramların karışmasına sebep olması ve uygulamayı yanıltması bakımından zarrlı b i r r o l de oynmaktadır. Bu bakımdan, b i z im hukukumuza alınmayan ZGB. 695 ve ZGB. 696/1 hükümleri g ib i , ex lege k u r u l a n geçit haklarının sürekli n i t e l i k t e olmaları hal inde tapu s ic i l ine beyan olunacağından bahseden 2GB, 696/2 ( M K . 672) hükmü ile bu beyanın yapılmasına ilişkin T S N . 86. hükmünde (GBV. A r t . 79) b i z im hukukumuzda b i r y e r i olmaması icap e d e r M .

M K . 671 den başka zarurî geçit hakkına ilişkin diğer b i r hüküm de T S N . n i n 35. maddesi hükmüdür. B u hüküm z a r u r i geçit hakkının tesci l inden bahseder. Tescil , i r t i f a k haklarının tesci l ine ilişkin hükümler (TSN. 36) uyarınca yapılır**.

[ G 5 | H u hpyıtn. l evss ikp l A U R w e l v j İÜ/um •• ılrı ılı 'İ ı J i1 • n i l u f t r u y n H K I İ I

m a l i k l e r i n ynzilı t n l r h l üzerini» ynnı l ı r . T e n c i l d e n f a rk l ı n l a r n k . b u boyar ı B*rf h l l d l -

r J d ( d e k t a m l l v e ı rnnhlycilcthr. Hfe W a l d i * . ı. l R t i ; L e h m a n n . A r i 696 , N 1-6:

/ U r r l i r r , t H> T 1

[481 H * r m * n - F l h l r , ft. 3H2; VHIdrdeoftlıı - E * m * r . r 285 : ş i r r i l , 149.

[ 6 7 1 B u flärü*te S u n a u ı h e y l A t n a y - Sı ınnırhPy. Ac ı l t t emn l ı M f r f c n l K n n u n l i r

B o r v U r K n n u n u . m . 6 7 2 n l t ındak i n o t . İ s t anbu l , 1 9 5 6 ) ,

İTO] ı i t M ı . « . İSO: - ı rmı ı . - Klblı 9. 3 6 3 ; -•>• "• s. 66 .

Z A R U R Î T .EÇIT H A K K I K A V R A M I V E K A N U N İ » A R T L A R I 765

bb) Kullanılan t e r im l e r bakımından M K . 671 in d i l i b i r hay l i t e k i d i r . B i r defa, ZGB, 694 'ün mallabında 7. Wegrechte, a. Notweg­recht (Yo l hakları, Zarurî geçit hakkı) denildiği halde. M K . 671 de 6. Mürur hakkı, a. Lüzumlu geçit dey im le r i kullanılmıştır. Diğer t a r a f t a n , mehaz kanunda genel yol veya k a m u yolu anlamına gelen öffentliche Strasse i A l m a n h u k u k u n d a öffentliche Wege, BGB. i 917) karşılığı, bizde t a r i k i am t e r i m i n i n kullanılması da y ine çevirinin d i l bakımından çok eski olduğunu o r t a ya koymaktadır.

B u konunun dok t r inde is lenmemesi sebebiyle zarurî geçit hakkı

ile i l g i l i t e rm ino l o j i n e yazık k i çok aydınlık değildir ". İlk o l a r a k ,

kavramın adı husufunda t e k çekil b i r l e r ime ulaşılmadığı göze çarp ­

maktadır. K o n u y u daha z iyade genel k i tap la rda ele aîan d o k t r i n , genel o la rak M K . 671 İn matlabında kullanılan ^Lüzumlu Geçit» t e r i m i n i t e r c i h e d e r ' ' . Uygu lamada i se , z a r u r i geçit hakkını ifade e tmek için kullanılan t e r i m l e r çok değişiktir. M K . 671 deki k a n u n i

t e r i m i ku l l anan içtihatların 7 1 yanında, eski h u k u k t a n gelen b i r alış­kanlıkla hakkı mürur veya mürur hakkı t e r i m l e r i n i ku l l anan İçtihat­

lara da 7 - ' tesadüf o lunur . Kavramın adlandırılmastndaki bu t e rm ino ­lo j ik keşmekeş, hakkın sahibi bakımından da o r t a ya çıkmaktadır. Geçit y e tk i s i İçin b a z e n MZt ı rar hal inde bu lunan arazî sahibi» T \ «kâfi y o l u bu lunmayan g a y r i m e n k u l u n sah ib i * veya kısaca « m â l i k * t e r i m ­l e r i kullanıldığı halde bazen de kısaca t davacı» denmekle yeğnil­mekted i r . Aynı d u r u m , geçit mükellefi bakımından da bahis konu­sudur . B u hususta uygu lama daha ziyade « d a v a l ı » t e r i m i n i t e r c ih ettiği halde, d o k t r i n »geçit v e r en araz i s ah ib i » " , -komşu» T ' mâlik veya «mülk sahibi» " t e r i m l e r i n i kullanır. Kavramların açık ve seçik o la rak bel ir lenmesi ve b i r b i r i n d e n ayırt edl imesi t e rm ino l o j i proble­m i y l e yakından i l g i l i olduğu için z a r u r i geçit hakkına ilişkin t e r m i ­no lo j in in de kesin o l a r a k t e sb i t i icap eder. B u bakımdan biz bu etüdümüzde, İsviçre (ZGB. 694) ve A l m a n hukuklarının Notwe&mtrht

169) Aynı - kftyetı F M e r a l M a h k e m e n i n ı>lr karar ında fin îpindüf ed i l i yo r .

B n k . İ O İ 43 I I 392.

(70 j S amımı - E l M r , • 3*U v d . LYHLdrd*c»Bİıı - K ımr r . » . 479

[711 Mis/i l ı ı lsrok bnk Y . ı r i U ü y H U K n u n 11.2 .19» t a r i h l i I T 14 E . 1* K .

yılı k a r n n ıRc*. fc&İHO, h W i o 2 3 3 r

[731 M lna l o l a r a k l ink Ya r g ı t ay 1 H D . n l n ar>4195ft l a r i h l i v e 3H92 'JW7

sayılı karar ı ( T U H . , s 6B9ı.

17,Tf M a y m r n - E l l d r . t- 3 * 3

[74f V i ' i n . - . . H h n 9 . .<W4

[751 V H l d r d m t T u - h > m r r . t. 3 » V

|7fi] flİllBu. f. 179

kavrammı karşılamak üzere zaruri geçit hakkı t e r i m i n i kullanacağız. Aynı şekilde t a r i k i âm t e r i m i n i n fazla eski olması yüzünden de y ine isviçre h u k u k u n d a kullanılan öffentliche Strasse ve A l m a n h u k u ­kunda (BGB. S 917) kullanılan öffentliche Weg karşılığı o larak «-genel y o l * t e r i m i n i t ek l i f ed iyoruz. Hakkın sahib i bakımından, isviçre d o k t r i n i n e " uygun o larak geçit yetkilisi veya geçit hakkı

sahibi veya kısaca hak sahibi (Der Berecht ig te ) t e r i m l e r i n i n ku l l a ­nılmasının daha isabet l i olduğu muhakkaktır. Zarurî geçit hakkkımn kanunî şartları gerçekleştiği t akd i rde , hak sah ib in in komşu mâliklere karşı yönelteceği talebe ise y ine İsviçre d o k t r i n i n e u y g u n o l a r a k 7 " * zarurî geçit verilmesi talebi» (De r Anspruch auf E i n r a e u m u n g eines Notweges) adını vereceğiz. Aynı şekilde, geçit vermek le mükellef olan kimselere *geçit mükellefi* (Der Verp f l i chte te , D e r Belastete) T l > ve bunların, geçide muhtaç g a y r i m e n k u l mâlikinin kend i gayrımenkul-terinden ge l ip geçmesine müsamaha etmek borçlarına da «geçider

katlanma mükellefiyeti» (Die Du ldungsp f l i ch t ) diyeceğiz" 1*.

I L Z a r u r i geçit hakkının kanunî şartları.

1. B i r aauvnmr>nkiıl'i un -• I ıururelL k i n d e hulunmıtm t

Z a r u r i geçit hakkının tesisinde her şeyden önce, b i r gayrimen­

kulun geçit za rure t i içinde bulunmağı icap eder. Geçit zaruretinden

maksat , b i r g a y r i m e n k u l u n genel b i r yo la çıkmak için gerek l i yo l hağıntısından ya tamamen m a h r u m olması veye mevcut bağın, g a y r i m e n k u l u n ik t i sad i ihtiyaçları bakımından yeters iz bulunmasıdır.

Z a r u n geçit ta leb i bakımından, geçit is leyen g a y r i m e n k u l üzerind" b»r yapı o lup olmaması veya g a y r i m e n k u l u n özel mülkiyet altında bu lunuo bulunmaması önemli deği ldir 1 1 .

Gayrimenkul kavramı M K . 632 (ZGB, 655. ayrıca krş. M K . 9 1 1 : 7GB. 913* hükmüne göre t a y i n ed i l i r : B u hüküm uyarınca, arazî* tapu k*Kin*mnc bafrmsız ve sürekli olmak üzere kaydedilen haklar

ve madenler g ay r imenku l sayı l ı r lar" ,

1771 r. t u m . i n I , P f 4 I : Z l l r r h r r , ( 15 t

(7ft) MeiPift rİEiiımEurlnrr, f 4 U; f T X

1791 B a i i r n a u M n e r , | <ı TT; / •• f 10 n .

(Anı N l l e k l m A l m a n b u k u k u n d n d a B G B I 918-1 » r u r i .-,-u- k u t l u n m u

mükellefiyetinden i D l e V e r p r i l r n i u n * z u r D u l d u n g d e ı N o t w e | » t bahıed lyor ,

1 ı ı . ' i •"•M . 1 3 1 3 .

|S2] Z a r u r i Ree l l , a n c a k fleclt i a r u r e t l içinde b u l u n a n b i r g a y r i m e n k u l ıcin

İnlenebilir. B u bnkımdnn, ı w m l yolcuları I c ln I t l t u m l u • .ı t a l e b i n e Ul ıkln b i r

Z A R U R İ G E Ç İ T H A K K I K A V R A M İ V E K A N U N İ Ş A R T L A R I 7(17

a) Geçit z a r u r e t i içinde bulunan toprak parçalarının iktisadı İhtiyaçları çok defa genel b i r yo la bağlılığı gerekl i kıldığından geçit hakkının tOf t t l bakımından fazla b i r açıklamaya lüzum y o k t u r ' . Genel yo la bağlılığı mevcut o lmayan veya yetersiz o lan b i r a raz in in mâliki M K . 671 de sayıları diğer kanun i şartların gerçekleşmesi hal inde geçit mükellefi komşu gayrımenkullerin mâliklerinden ken­disine z a r u r i b i r geçidin ve r i lmes in i i s leyeb i l i r . M K . 671 (ZGB, 694) anlamında, geçide muhtaç g a y r i m e n k u l kavramına Özel mülkiyet altında bu lunan göller de g i r e r . B u göllerin mâlikleri de kendi ler ine z a r u r i b i r geçidin ver i lmes in i talep e d e b i l i r l e r " .

b ) Bunun la beraber, z a r u r i geçit hakkı sadece arazi mâlikle­rine değil, f akat tapu kütüğüne bağurmz ve sürekli olarak ayrıca kaydedilen hakların sahiplerine de tanınmıştın B u t i p hak l a r arasında, zarurî geçit hakkı bakımından özellikle yapı hakki { = Baurecht . üst hakkı, M K . 652, 7 5 1 : ZGB. 67"), 779) Ue * kaynak hakkim ( M K , S79, 752; ZGB. 704 2, 780) b e l i r t m e k icap eden B i r yapı hakkına dayanılarak, b i r g a y r i m e n k u l üzerinde b i r yapı eseri veya b i r tesisat vücuda getirildiği zaman, g a y r i m e n k u l u genel yo la bağlıyan geçit çok defa yapı hakkı sah ib in in ihtiyaçlarına ye tmeyeb i l i r . B u takd i rde , M K , 671 hükmü uyarınca, yapı hakkı sah ib in in de, yapı hakkına dayanarak komşu gayrımenkullerden z a r u r i b i r geçit isteyebi lmesi mümkündür.

B u n u n g ib i , suyun alınması ve akıtılması H maksadıyla tesisat

ı i .n . i . ' . . . a e m l •:• • nl '• • n rol ımaı • 11 • vt lüzumlu re-, n I * e M K . ATİ u y a n m - a

•m.-.ir. g a y r i m e n k u l m a l n U t r n r b l l r c e f t l n e nure t a l e b i n k a b u l ed i lmeme» ! l a z ımd ın

B a k , Ynre ı tny i . H D n i n t t . l . İ H İ t a r i h l i v e ft E„ 13 K fayı l ı k a r a n i O l i a c .

N 1110 ) .

|83| m i l l I I I . A r i , R M ( N . 3

[ IH 1 l - ' . ı i ı .!.• . i mülkiyet altında b u l u n a n ırıdlerr <irack n l a r n k l .ürern

k a n i u n u n d a k l H a l d e e e e r i e e v e R o t ı e r l i r , Zür l rh k a n t o n u n d a k l K ı i » m r e » ö n e ­

r i l e b i l i r . ıı,uiTiı...n n. T . ı a I 1 d e d i p n o t u 2 ) .

|S3] Yapı hakkı (Us ! hakkı " İçin en >-enl o l a r a k h n k . « « n a k l i n . P i e Beçrün-

• l u n g v o n H u u r w h l p n unrı-r Hedmf funeen unıl AııflnjrcTi a r m l e Be i rhr i ıe ı ıkunien den

I n h a l l * u n d de r l ' t > r r t r a enu rkeL ( h s 3 1 v d . K • Aral» In»niıt ı u m Hakkı . ft, 1-5 A y m

Cdrüme A l m n n h u k u k u n d a da v a n l ı r. Tml yap ı hakkını ı Erbb . ıureeht ı d ü z e n l e y e n

13 i 11*19 t a r i h l i E r b h a u R V , | 11 h u h m u n t eürr yap ı hnkk ı « a h l b l de- z a r u r i r e v l t

t a l e b i n d e b u l u n a b i l i r . B a k JnTıanntrıı-Kn -ı I 1 'ı Jf I . B G B - K G R K ı I 9 1 7 A h m , 9 :

Nl iLUdtnaer - fleufert, K o m m . » u m B G R I f»17 I 3 ; W u l i r - M * W ı ! Sfi I I de d i p n o t u

15; Bmiir , I 39 C I I .

[Rfl] Z G B 7 8 0 - 1 d e « kay t ink i m a r ı n ı n a l ı n m a n ve a k ı l ı l m a m n d a n b a h i e d l l d l f i l

yapılması gereken du rumla rda , z a r u r i geçit istemek hakkım b i r kaynak hakkı sahibine de tanımak icap eder ( M K . 679, 752) " 1.

c) M K . 632 uyarınca madenler de g a y r i m e n k u l sayılır. B i z i m hukukumuzda , madenler 3 M a r t 1954 t a r i h l i ve 6309 sayılı Maden

Kamımı İ l e ' " t a r i f edilmiştir. B u k a n u n u n 1, maddesine göre »tabiatta saf, mürekkep veya m a h l u t halde bu lunan (ve) yeraltı veya yerüstü işletmesiyle elde edi lebi len maddeler» le t y ine <bu kanuna göre maden sayılan maddeler» maden adını taşır. Maden K a n u n u n u n i . maddesinde maden o la rak sayılan petro l ve müştaklarının nelerden İbaret olduğu ise 7 M a r t 1954 t a r i h l i ve 6326 sayılı Petrol Kanunu'-

nun*° 3. maddesinde bildirilmiştir"". Türkiyede gerek madenler, gerekse petro l kaynakları, içinde bulundukları arzın mülkiyetine tab i olmayıp, dev let in hüküm ve t asa r ru fu altındadır 1 1 . Bunların arama ve işletilmesi devlet in, ruhsatına bağlı tutulmuştur "\ İmdi, şayet b i r maden veya petro l a rama veya işletme sahib i bu amel iye le r in yapılması için b i r geçit z a ru re t i içinde bulunacak o lursa maden veya petrol alanını genel yola bağlıyacak elverişli b i r geçidin ve r i lmes in i geçit mükellefi komşu gayrımenkullerden i s t c yeb i lme l i d i r 1 1 3 .

h a l d e , h u h ü k m ü h a m l a y a n M K . 7 5 2 - 1 de « s u y u n a l ı nmas ı v e y a n k ı t ı l m a s ı » n d a n

b a h s e d i l i r . Çev i r i e m a s i n d a g ö z d e n k a ç a n tıu nok tan ın , i s v i ç r e m e t n i n e u m u n o l a r a k

an l a t ı lman ı d a h a İsabet l id i r .

f »71 Baı ımaartner . | 3 I 1,

[ S 8 | R G . 11.3.1954, say ı 9655 ,

[B91 R G . 7.3.1954. say ı 8659

[ 9 0 1 B u l ı l l kme flrtre, « a l y e r d e n ç ı ka r ı l an v e y a ç ı k a r ı l a b l l e n m a y i v e y a

« a z h a l i n d e k i h i l e l i m l e t a b i i h i d r o k a r b o n l a r l a : b ı m a y ı p e t r o l v e y a gn?. I s l i h s a l l n r

e l v e r l i l l b u l u n a n a s f a l t v e d l f l e r s u l p h i d r o k a r b o n l a r a v e o h u İki f ı k rada yap ı l ı

m a d d e l e r d e n m ü ı l a k h i d r o k a r b o n Ürün l e r ine » p e l r o l ad ı v e r i l i r .

[ 9 1 J B a k , M a r t e n K . m . 4 : P e t r o l K a n u n u m . 1.

T92] B a k , M a d e n K a n u n u m . 3 : P e t r o l K a n u n u m . 87 .

[ 9 5 ] N i t e k i m P e t r o l K a n u n u n u n 87 , m a d d e s i n i n 1. ben ı l lne flöre, « b i r p e t r o l

h a k k ı s a h i b i a r a m n . l a l e m e v e y a h e l k e n a h o m n r i n v e y a c i v a r ı n d a p e t r o l a m e l i y a t ı için

lüzumlu o l a n a r a z i n i n k u l l a n m a hakk ın ı , a r a z i h u s u s i m ü l k i y e t m e v z u u İne a n l a ş m a

v e y a l a t l m l A k s u r e t i y l e i k t i s a p e d e b i l i r , * B u n u n R l b l m . BR h ü k m ü u y n n n r a .

• a ray ı c ı , t ı l e T m e d v e y a bel ice s a h i b i : a r a m a İs le tme, v e y a be i n e sahas ı İ ç indek i v e

r l v a n n d a k l araıılrte. ü z e r indek i k u l l a n m a h a k k ı n ı I k t l r a p v e d l f l e r kanun la r ın h ü k ü m ­

l e r i n e Iraypı e t m e k şa r t ı y l a İ l s o n d a ] v e s a i r s u r e t l e r l e s u n r n m n k v e b u l u n a n

•ıı! m k u l l a n m a k : 2 ) m e v e u t rtlcer su lar ın a m e l i y e l e r i için l ü z u m l u m ik ta r ın ı , baş ­

ka la r ın ın b u B U Üzer indeki h a k l a r ı n a h a l e l R e l i r m e m e k k a y d ı y l a k u l l n n m a k h a k v e

s a l a h i y e t l e r i n i rie h a i z d i r . *

Z A R U R İ G E Ç İ T H A K K I K A V R A M İ V K K A N U N İ Ş A R T L A R I 759

¡1. 1 k u l u n .•••( i N i r u r r H n l n . a • .. • i . 11 11. b i r y n L . * r a * ı n d * M

, • • .1 lıailıLıjLimn yrirrhİEİlftlndrn 0M0 «P İmrt l

a) Z a r u r i b i r geçit is teyebi lmek için aranan i k i n c i sart , geçit isteyen g a y r i m e n k u l i l e f a t a l bir yol arasındaki geçit bağının yetersiz olmasıdır. B u nokta , M K . 671 ( ZGB 6941 hükmünden açıkça anlaşılmaktadır: «tariki âme çıkmak içjn kâfi b i r yo lu bu lunmayan g a y r i m e n k u l sah ib i . , * (Hat e in Grundeigentümer keinen genügenden Weg von seinem Grundstück auf eine öffentliche Strasse. . ) .

Aynı şart A l m a n h u k u k u n d a da a ran ı r " . N i t e k i m , A l m a n h u k u k u n d a z a r u r i geçil hakkını düzenleyen BGB. S 917 hükmü açıkça, geçit isteyen gayrımenkulle genel bir yol arasında za rur i bağlılığın bulunmamasından bahsetmektedir : * B i r gaynmenku lden usulüne u y g u n şekilde y a r a r l a n m a k için genel b i r yol la olan za rur i l ağhlık noksan bulunuyorsa * (Fehlt e inem Grundstücke die zur ordnungsmaessigen Benutzung notwendige V e r b i n d u n g mit einem

öffentlichen Wege ..,),

b l A l m a n h u k u k u n d a yol (Weg ) , toprağın b i r kısmının insan-ar tarafından düzeltilerek kullanılmaya tahsis edi ld i f i i b i r araz i

şeridi o la rak t a r i f ed i l i r . B u bakımdan, ırmaklar, yedek çekmeye mahsus kıyı yolları ( Le inp fade ) , sedler ıDı'trhe) ve demiryolları z a r u r i geçit hakkını düzenleyen BGB. i 917 anlamındaki yo l kav­ramına dah i l değildir. Yol (Weg ) üst-kavramı içinde ye r alan genel yol veya kamuya ait yol (öffentliche Strasser ise, b i r yo lun k a m u amacına ve genelin kullanmasına tahsis edi l ip edilmediğine göre t a y i n ed i l i r ve halkın o r t ak yararlanmasına tahsis o lunan yota da genel yo l adı v e r i l i r ". Genel o larak , y e t k i l i makamların, yan i yo l emniye t i v t yo l bakımıyla mükellef olanların ve bakım mükellefi g ay r imenku l mâliklerinin rızasıyla açıkça veya zımnen herkesin yarar lanma­sına tahsis o lunan yo l lar genel yol veya k a m u yo lu sayılır"-**,

c ) isviçre h u k u k u n d a da. genel yol kavramı (öffentliche

| M ] U Y « t e m i n m ı . I <»5 11 H U ı ı d l n B e r - M e u r p r l . K n m m r u m B G R I 9 1 7 I I t :

U . ı l l f - R n U r r , I ?SG 11 ; F l i r r . A r c h Z ) v P r . İfflL 413

İ P * ] Ktuudl i ı rrr - S r ı ı f rH . K o m m ı u m B G H I 917 I I ? ! -

M ' M B u k o n u d a ftfllHVt t n r l h l l n.-t-iı • •• - m i n g e n e t z i l e c o k i ınemll bmtı

k u m l l n r K e t i n i m İ t t i r ,

I 9 7 J N lu ı ıd lh ı r r - S e n l e r i , K n m m . ı u m B G B . f 917 I I ? 1 b.

l*W\ F e d e r n I h ü k ü m l e r i n b u l u n m a m a n h a l i n d e , bk r v n j u n » i -nele l a h m n

edUu» edklmcıllfcı T .nnd h u k u k i m i n ı fföre T a y i n e d i l i r B u k J n t i H f i t i h r n - K t v ı ı - I - P r l 1 « r h .

H Î ; H ' R Î ; R K . I 9 1 7 , A n n . 4.

H u i : F a k M e r — 4'*

Strasse) federal hukuka a i t b i r kavramdır \ B u bakımdan b i r y o lun genel yo l o lup olmadığı, ancak federal h u k u k a ilişkin hükümlerin bulunmaması hal inde, kan ton hukukiarınca t a y i n ed i l i r (MK . 6 4 1 ; ZGB. 664 ) . İsviçre h u k u k u n d a da, genel y o l deni l ince, bundan halkın o r t a k kullanmalına tahsis edilen ve ha lk tararından kullanılan yo l l a r anlaşılmaktadır. B i r yola genel l ik veren husus, o y o lun doğrudan doğruya halkın ortak yararlanmasına tahnin edilmeni niteliğidir E u anlamda, genel yo l . du ruma göre b i r devlet veya komün yolu

(Staats-oder Gemeinde Strasse! olabileceği g ib i , y a ya l a r için yapılan b i r yaya yolu (Fussweg) b i r araba yo lu veya t a r l a l a r arasından açılan ve köyleri b i r b i r i n e veya büyük devlet yollarına bağlayan b i r köy yolu (Fe ldweg) da o l ab i l i r m - I M .

d ) M K . 671 de adı geçen tariki âm t e r i m i de, b i z im h u k u k u ­muzda I Ä V I T C ve A l m a n hukuklarının genel yo l kavramını karşıla­maktadır. Osmanhcada. tarik, yo l anlamına gel ir , âm da genel a i t o lan d e m e k t i r 1 ' 1 . Böylece, tariki âm herkes in geçebilmesine tahsis o lunan genele mahsus b i r yo l o larak t a r i f ed i l i r

B i z im hukukumuzda , çeşitli kanunlarda yo ldan ve bazı yo l nevi ler inden bahsedilmisse de, y o lun h u k u k i b i r t a r i f i yapılmamıştır. Meselâ 10 H a z i r a n 1933 t a r i h l i ve 2290 sayılı Belediye Yapı ve Yollar

Kanunum müstakbel şehir plânlarının düzenlenmesinde t e k n i k bakımdan çıkmaz sokak, yo l ve caddelerden bahsettiği halde, yo l kavramının h u k u k i b i r t a r i f i n i vermemiştir { m . 4 D , H - K ) . Aynı şekilde, 2 Haz i r an 1929 t a r i h l i ve 1525 sayılı Şarte ve Köprüler

Kanunu da* 1" ' 1. maddesinde *şose» den, 2. maddesinde de ami l l i şose» den bahsettiği halde, her i k i kavramı da t a r i f etmiş değ i ld i r 1 " .

j f * J | B M İ l p , t . 169.

I i m ı H .,,ı...:,, r , , , - . ı 3 ıı, [ 1 0 1 1 H ,ı . ı . . t. 170; B u n m ıra rt ne r, | 3 n .

( 1 0 3 ) D u r u m İnell lr h u k u k u n d u dn nvnıdır. I i n Ikın o r t a k ku l l anmış ına t ah ı l ı

ed i l en y o l l a r a . I n g l N * h u k u k u n d a d a ı rne l y o l f H l « h w a y ) adı v e r i l i r . B a k . H a U h u r y .

l . a w r n r E n g l a n d . Vo(, 19. N. 9.

11031 Alı H ı m A l p - H a h a h n t A l p . BüyUk Oımanl ı r .Aiatı . t n r l k ve A m

t e r i m l e r i . fBaaım y e r i he l l t deftUK 195R .1961.

1104 1 Türk H u k u k I.Oaalı. t a r i k i A m t e r i m i . A n k a r a . 1944,

r i O S i B u k a n u n . 9.7 1955 l a r i h l l v e 87ÎI5 «ayı l ı İ m a r K a n u n u ' n u n flt> m a d d e -

• l y l e yürür lükten kalrfırılmıttır.

11061 R C 13.fi.1920, ınyı 1314 B u k a n u n l a , ek v e de f t l i lk İlklerinin 5İ13D » y ı l ı

k a n u n a aykır ı o l a n hükümler i adı seçen k a n u n u n 38 m a d d e n l y l e ka ld ın lmı i t ı r .

[ 107 ] B u k a n u n a gftre Türkiye 'deki bUtCn ın ıe ler ln yap ım, onar ı lma ve i y i

b i r h a l d e bak ı lmalar ına a l i «nrevler ln dü ien lenmei l Bayındır l ık Bakan l ığ ına a i t t i r

( m . 1 ) .

Z A R t i R İ UEÇ/IT H A K K İ K A V K A M I V E K A N U N Î Ş A R T I , A K I 771

A y m şey, 26.5.1939 t a r i h l i ve 3611 sayılı Nafıa VckStkti Teşkilât ve Vazifelerine Dair Kanun*"* için de söylenebilir. B u kanun da, 1. maddesinde *şose> den ve 4. maddesinde de - m i l l i şose* den bahset­tiği halde, her i k i k a v r a m için de herhang i b i r t a r i f vermemiştir. Bundan başka, köylünün mecbur i işleri arasında köyün b i r başından öbür başına kadar çaprazlama i k i yo l yapmak mecbur iye t inden bahseden 12 Şaban 342 - 17 M a r t 340 t a r i h l i ve 442 sayılı Köy Kanununda da h u k u k i b i r t a r i f bu lmak mümkün değildir ( m . 13, N . 10 ) .

Türk hukukunda , t r a f i k yönünden yo lun h u k u k i t a r i f i n i yapan tok mevzuat 11 Mayıs 1953 t a r i h l i ve 6085 sayılı Karayolları Trafik Kanunu ile *6085 sayılı Karayolları Trafik Kanununun Imzı mad­delerinin değiştirilmesi, t*azı maddelerinin kaldırılması VB hu kanunu geçici dört madde eklenmesi hakkında ( k i 5.1.1961 t a r i h l i ve 232 sayılı) Kanuncun 2. m a d d e s i d i r 1 1 " . B u hükme göre, - b u kanunun uygulanmasında t r a f i k için u m u m u n faydalanmalına açık olan arazi şeridi ve sahaları» karayolu o larak t a r i f ed i l i r ,

Türk h u k u k u n d a yo l nevilerîyle i l g i l i açıklamalar ise başka b i r kanunda yapılmıştır. B u da. 11 Şubat 1950 t a r i h l i ve 5539 sayılı «Karayolları Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Oörevleri Hakkında Kanun» d u r " 1 . B u k a n u n u n 14. maddesine göre yo l l a r üç sınıfa ayrılır: Devlet Yolları, İl Yolları ve Köy Y o l l a n .

5539 sayılı kanunun 15. maddesinde t a r i f edi len «devirt yollan. önemli bölge ve i l merkez l e r in i , demi r y o l u istasyonlarını, iskele ve l i m a n l a n ve hava alanlarını b i r b i r i n e bağlayan b i r inc i derecede yollardır.»

tl yolları ağları ise. b i r i l sınırı içindeki İkinci derecede önemli olan yolları i h t i v a eder. İl yolları ağlarına g i ren yo l l a r ; şehir, kasaba, ilçe ve bucak merkez l e r in i b i r b i r i n e , i l merkezine vo komşu i ldek i yakın İlçe merkez ler ine, devlet y o l l a n ağlarına, yakın demi ryo lu

|1QS| R G . 3 . 5 J 9 3 P . aay ı 4219 B u b u n u n u n 5539 » a y ı l ı k a n u n a a y k ı n o l a n

h ü k ü m l o h artı g e v e n k a n u n u n 3fi. m a d r t e ı l y l e k a l d ı n l m u t ı r

[ 100 ] R G r 185.13,13, « a y ı M i l .

[ 110| R G . 13 , ı . 19B1, l a y ı 10705.

( İ H I R G . 1GJ1İ950. » a y ı 7434 , B u k a n u n u n b a l ı h ü k ü m l e r i o o n r a d a n 5 8 * '

aay ı l ı k a n u n l a ka ld ı r ı lm ı ş t ı r ,

[ 1 1 3 1 B u y o l aftı K a r a y o l l a r ı G e n e l M ü d ü r l ü s ü Tara f ından l e ı b l t v e Bay ın ­

d ı r l ık Bakan l ı f t ı Y ü k a r k T e n H e y e t i n d e I n r e l e n l p Baknn ın U - k l l N Üzerine H a k a n l a r

K u r u l u n * ' * o n a n d ı k t a n ı nn ra u y a u l a n ı r . Düze l tme l e r , def i i t t i r m e l e r v e e k l e m e l e r d r

a yn ı u c u l e t a b i d i r ( m . l S - 3 > .

istasyonlarına, l iman lara , hava alanlarına ve k a m u ihtiyacının gerektirdiği diğer yer lere bağlayan yollardır ( m . 16) n \

Devlet ve H yollarına g i rmeyen diğer bütün yo l l a r ise köy yolu sayılır (m . 17) «*< " \

Geçit hakkında geçit tes is in in gayesi, y o l z a r u r e t i içinde bulu­nan b i r gayr tmenku l l e genel b i r yo l aracında, g a y r i m e n k u l u n ya ra r ­lanması şekline ve ik t i sad i ihtiyaçlarına u y g u n b i r yo l bağının kurulmasıdır. Mülkiyetin a id i y e t i meselesi, z a r u r i geçidin tahsis i bakımından önemli değildir " \ M K . 671 hükmüne göre, z a r u r i geçit hakkı İle k u r u l m a k istenen bağlılığın gayesi, geçit ihtiyacı içinde bu lunan b i r g a y r i m e n k u l u h u k u k i anlamda b i r yo la , b i r genel yola ulaştırmak olduğundan 1 1 T , genel b i r yo la esasen elverişli b i r şekilde bağlı bulunan, fakat aynı mâlikin diğer b i r gayrımenkulüyte u y g u n şekilde bağlılığı bu lunmayan b i r g a y r i m e n k u l lehine geçit tesisi ta lep edilemez. Aynı şekitde, b i r gayrımenkulün k a m u y a a i t b i r ati yolu (Wasserstrasse) veya b i r demiryoluyla birleştirilmesi de mümkün değildir. A l m a n h u k u k u n d a EGBGB, A r t . 123, bu hususta Land ' I a r hukuklarını serbest bıraktığı halde, böyle b i r bağlılığı «ağlayan b i r

İ 113 ) H e r i • ı • b i r I I y o l l u n ajtına t M . I I . , 1 k a m u r . r . . ı . ı -1 . m i l l i

a u v u n m a v e b u a ğ l a r ı n k e l l * m e i l n e e l k l e d e n İk t i sad i e t k e n l e r göz f tnünde t u t u l m a k

x u r e l i y l e , il g e n e l m e c l i s l e r i n c e k a b u l v e K a r a y o l l a r ı G e n e l MüdUr lü fcünün t e k l i f i

t i z e r l n e Bay ınd ı r l ı k B a k a m t a r a f ı ndan o n a n d ı k t a n s n n r n Lt ö ze l I d o r e l e r t n r e yap ı l ı r .

I I y o l l a n a g l a n n d a y a p ı l a ı n k d ü z e l t m e , d l g t s t l r m e v e e k l e m e l e r d e ayn ı u s u l e t a b i d i r

i m ,

DM1 B u y o l l a r ı n y a p ı m v e b a k ı m I f l e r i K o y K a n u n u h ü k ü m l e r i n e t f t h l d l r

* m 17-31. B a k K o y K a n u n u , m . 13. N . 1 0 .

£ i ı - J 5539 njıyiiı k a n u n u n a. m a d d e s i n e « ö r e . A l D e v l e t y o l l a n ağ ına g i r e n

y n l v e köprü le r i s e c i n t e k l i f e t m e k , y o l g ü z e r g a h l a r ı n ı t a y i n v e t e s b l l e y l e m e k v e y o

d eğ i ş t i rmek , y o l l a n I n t a v e m l A h e t m e k , o n a r m a k , g ü v e n l i k l e k u l l a n ı l m a s ı n ı sağ l a ­

y a c a k n e k l l r t e sürek l i b q k ı m a l t ı nda b u l u n d u r m a k ; B> I I y o l l a n a f t tannın yap ım ,

ıs lah v e b a k ı m p r o g r a m l a r ı m İnce l e y e r ek onanmas ın ı B a y ı n d ı r l ı k B a k a n l ı ğ ı n a t e k l i f

e t m e k v e d e n e t l e m e k : O Bütün y o l a ğ l a r ı n ı n y a p ı m ı , ona r ım ı , b a k ı m ı v e d i ğ e r hu ıu f -

l o r h a k k ı n d a t e k n i k e s a ı i a r l a . v a s ı f v e » a r t l a n l e ı b l t e t m e k ; 1) Y o l a g l a n y l a l l a l l l

r t l g e r bütün i s l e r i y a n m a k K n r n y o l î a n G e n e l M ü d ü r l ü ğ ü n e a i t t i r . B u G e n e l Müdür lUk

Bay ınd ı r l ı k B a k a n l ı ğ ı n a bağ l ıd ı r , k a l m a b ü t ç e y l e i d a r e e d i l i r v e tü z e ) k l & l l l f t l v a n t n

i m . 1 ) .

11161 B a z e n , m a l i k i n n z a m y l a ha lk ın ku l l anmas ına t a h ı l * e d i l e n o i e l m ü l k l y e l

a l l m r i n M b i r y o l u n d a g e n e l b i r y o l o l m a s ı m ü m k ü n d ü r B a k I ^ r m a n n , A r t . OM,

K . 10 . 3 7 : Hrtiımcnrtner, f 3 I I ; WmldU . ı. 1 7 0

11171 » M U r u r h a k k ı n d a m a k s a t W r y o l a vas ı l o l m a k t ı r . Y o l o l a n b i r y e r i n

m u n t a z a m b i r y o l u m a n b a h t ı k o n u s u rteilldlr*. Y a r g ı t a y t H D . 3 f l 7 1 9 5 V E 1048,

X . 1103, O l c a * . N 1 0 & Z

Z A R L ' R İ C E C İ T H A K K I K A V R A M I V E K A N I M 5 A H T L A H 1 773

geçit tesisi hakkını İsviçre'de kanton hukukları dahi kalıul etmemiş­l e rd i r

a ( i e c J i |afaj MI • a r n m e n k ı ı l t i ı m H N a l l a y a n o e t e r b i r ı r r l d - t »

liLilıınıriHma*!: ( . r v i l r a r u r e t i

Z a r u r i b i r geçit ta lebinde bulunabi lmek için geçit isteyen, g i y * rımenkutün b i r geçit zarureti içinde bulunması icap eder. Geçit zarureti n isb i b i r kavramdır: Burada , geçit isteyen gayrımcn-kul le genel yo l arasında hiç b i r yo l bağının mevcut olmadığı çok kesin zarure l durumları bahis konusu olabileceği g i b i ; mevcut yo l bağının o g a y r i m e n k u l u n i k t i s ad i ihtiyaçları bakımından yel eri i ve elverişli olmadığı daha az önemli zaruret ha l l e r i de bahis konusu o lab i l i r . Bunun la beraber, ihtiyacın şiddet ve şümulü ne olursa olsun za rur i b i r geçit ta lebinde bu lunab i lmek İçin, her halde b i r geçit z a r u r e t i n i n m u t l a k mevcut olması i r ap eder 1 1 " . B u husus M K . 671 {ZGB. 6P4) hükmünden açık o larak anlatılmaktadır. Gerçekten bu maddede, genel yola çıkmak için -kâfi b i r yo lun bulunmaması* ndan bahsedilmiştir "3".

Geçit zaıureti bakımından z a r u r i b i r geçit ve r i lmes in i gerek l i kılan bütün zarure t ha l l e r i n i önceden teferruatıyla saymaya imkân >ok tu r . B u sebepledir k i . k a n u n koyucu sadece «yeterli bir geçit» t en (e in genügender W e g l bahsetmiş, buna karsı zaruret ha l l e r in in çeşitli görünümlerini d o k t r i n e ve özellikle içtihatlara bırakmıştır. Bunun la beraber, çeşitli h u k u k çevrelerindeki geçit z a ru re t i d u r u m ­larının mukayese l i t e t k i k i sonucunda, benzer n i t e l i k l e r gösteren bazı t i p i k zarure t durumlarını geçit za rure t i üst-kavramı altında b i r sıralamaya tâbi t u t m a k mümkündür. B u m d a , «geçit zantrrti* bakı­mından. Baumgartner'\p beraber aşağıdaki ayrımlar iz lenecekt ir :

a ) Orurt v\tt hor}hhı) iH flıc mevrut utmtitnnit1,1

Geçit isteyen g a y n m e n k u l l e , genel b i r yo l arasında hiç b i r y o l

r i l R l Jııhnnnwn<HrP|rf-|.rrH*rh, B G B R U R K I B17 ; A n m . 4 : 1 l|tl•- Arttı Z l v

Pr . İfiO. AVA U v i c r r h u k u k u k i n h n k ı .•• -n A H . (İtil, N . 6; Bmınnı ı r tnpr , 1 a I I l a ,

l f i > v e r>rcıda r l l p n n t u . 6.

( 11B1 U R 8 0 I I 3 1 1 . K i 1 1 3RV. Şjıyı-t a a j r l m e n k u l u n t v n e l y o l a v a r m a k

I c In y e t e r v e e l v e r l ı l J h ı r c ı k m m e v r u t t a , o r t a d a h l r z a r u r e t h a i l h a h l * k o n u s u

n imad ıA ından a r t ı k b i r z a r u r i v c e l l l a l e t ı lnde h u i u n u l n m a i ( B O K , M 11 6 H v d > B u

h u a u M t a . T t l r k u y g u l a m a ğ ı n ı n d a c " k ac ık o l d u f t u K^rÜlmektedn B a k . V a r m i s y

h T 0 K . m m S 1 J J I H t a r i h t i v e E K . 3 3 « a y ı l ı k a r a n < T İ K ( İ f l f t l ı , C 1, N. 3 3 M

1 1 3 0 1 l e c m ı n n , A H . R04, N 7 ; I V l e l a n d . A r i GfH, ti 3 a - b .

[1311 n a o m a a r t n e r . I % İ l i 1. Eürther . 1 14 1. A y n r a b a k K r i . % 101 d e k i

a ç ı k l a m a l a r

bağlılığı bu lunmuyorsa , t a m b i r geçit za rure t inden bahsedi l i r . B u d u r u m , özellikle şu şekillerde o r taya çıkmaktadır:

aa) Bazı defa, b i r g a y r i m e n k u l u n b i r kısmının devredi lmesi sonucunda, bu g a y r i m e n k u l u genel yo l ağına bağlayan geçidin diğer kısımda kalması sebebiyle, ka lan veya devredi len kısmın genel yola olan bağlılığı t amamen ka lkab i l i r . B u g ib i d u r u m l a r d a , t a ra f l a r g a y r i m e n k u l u n devredi len kısmıyla beraber geçit münasebetlerini c!e çok defa kendi aralarında çözümlerler. Ancak, ihma l sebebiyle bu münasebetler düzenlenmemiş bulunuyorsa, devredenin veya devralanın, b i r geçit za rure t inden bahsederek M K . 671 uyarınca r a r u r i b i r geçit talebinde bulunabi lmes i mümkündür v- i .

bb) Bundan başka, b i r gayrımenkullc genel b i r yo l arasında öteden ber i mevcut bu lunan y o l bağı, fiilî veya h u k u k i bazı deği­şiklikler sonunda kalkmış o lab i l i r . Meselâ genel b i r y o l u n eski yerden başka b i r yere alınması , b i r t op rak kayması veya b i r su baskını sonucunda b i r g a y r i m e n k u l u n genel yola o lan bağlılığı sürekli b i r şekilde kes i leb i l i r . B u halde, yol bağtnın fitim kaybolması hahU* konusudur , J \

Bazen, gayrımenkulün genel yo la o lan bağlılığı hukuken de kaybo lab i l i r . Meselâ, gayrımenkulü genel yola birleştiren geçidin dayandığı b i r geçit irtifakı hakkı (Wegrecht ) t a p u kütüğü memu­r u n u n hatası veya hak sah ib in in (Berecht ig te ) yanılarak t e r k i n Leyanında bulunması üzerine t e r k i n edilmişse ve i r t i f a k hakkının yeniden tesisi ta l eb in in de ( M K . 933/1 ; ZGB. 975/1) , mükellef g a y r i m e n k u l u n İyi inançlı b i r şahıs tarafından i k t i s ap edilmesi sonucunda (MK . 983/2, 9 3 1 ; ZGB. 975/2, 973) ye r ine ge t i r i lmes ine artık imkân kalmamışsa böyle b i r d u r u m bahis k o n u s u d u r I V f l . B u

11321 D a h a f a rk l ı b i r C ' K U m • • >r b n k , H j iu ın*Hr lnr r . ı 3 ı ı ı 1 n .

[ 1 3 3 1 11 L u m _ . i . i M . r | 2 ı ı 3.

ı i a i l ! i - --nişini. A i t fi*M. N . 13, F i i l e n k n y b o l m n sürek l i i l m e l i d i r B u bak ım-

r l u n » a r a z i s i n e u m u m i B i n e b i l e n d a v a r ı n ı n u m u m i y u l n ç ı k a n a e c l d l h a r e n - >

' i d n l n y i r t y l a d a v a l ı n ı n t a r l a s ından g e c l l i s l r m e f r e hakk ı y a k l u r , * Y a r m t a y ÎS

H D . M C U t f f f O ] 3433 E., 322fi K. i O l KIM;, N , 111)61.

1 I V M T a p u kl i tu&ünün usulsüz, o l a r a k yönet i lmen i I M nn - ı . ı b i r I r t l f u k

hukkı t e r k i n ed i lm i ş o l u m a , b u n d a n hakk ı z a r a r a u ğ r a y a n «ab ın H a z i n e d e n ı İ s v i ç r e ' ­

d e k a n t n n i l & i m i n a l t a l e p e d e b i l i r . Z i r a M K - 3 1 7 < Z G B ••: i • h U k m U n e f t t N h

T la/Ene ı i s v i ç r e ' d e k a n b m l a r r t a p u k u t u Ati n l i n yönet İminden d o f t a n y a r a r l a r d a n

s o r u m l u d u r . B u n u n l a b e r a b e r H a z i n e de . t a z m i n a t b a k ı m ı n d a n k u s u r l u m e m u r a

m u r a u i f l i i ' d e b l l l r . B u h u s u s l a Z O B . M t t 2 h ü k m ü , M K 9 1 7 - 2 y e a ö r e d a h a ac ık t ı r . B u

h v k m t - an ıp « k a n t o n l a r , t a p u kUlüftü İdares in in k u s u r u b u l u n a n m e m u r l a r ı n a , m u s -

Z A R U R İ G E Ç İ T H A K K İ K A V R A M I V E K A N L I N I « A R T İ . A K I 775

g i b i d u r u m l a r d a da, b i r geçit z a r u r e t i o r taya çıktığından geçide muhtaç g a y r i m e n k u l u n mâliki, komşu g a y r i m e n k u l ma l ik l e r inden kendisine elverişli b i r geçit v e r i lmes in i talep edebi l i r .

cc) Genel yola bağlılığın hiç mevcut olmadığı diğer b i r hal de, >eni b i r g a y r i m e n k u l u n teşekkülüdür. Burada, Özellikle b i r madenin t apu kütüğüne kaydedildiği d u r u m l a r bahis konusudur m , Bunun g ib i , başkasına a i t bu lunan b i r sahilden do ldurma suret iy le t oprak kazanılması hal inde de y ine benzer b i r d u r u m mevcu t tu r '-\

b l Genci yıfu batfMif jm vcttrıtn nfınaar

B i r gayıımenkulün genel yo la hiç b i r bağlılığının bulunmaması hal inde t a m b i r geçit z a r u r e t i bahis konusu olduğu için mesele bas i t t i r . Buna karşı, mevcut geçit münasebetinin yetersiz olduğu ourumla rda ise b i r takım h u k u k i meseleler o r taya çıkar. Bilindiği g ib i , M K . 671 de «tariki âme çıkmak için kâfi b i r yo lu un bulunma­masından bahsed i lmek led i r . Kanunun kullandığı «yeterli yol* {— kâfi yo l ) veya daha doğru o l a rak «yetersiz yol* kavramı, üst b i r k a v r a m c ia rak bazı t a h l i l l e r i g e rek l i kılar. K a n u n koyucu, burada kazüistik b i r çözüm ge t i rmek t en kaçınmış ve genel b i r i fade ku l lanarak sadece Takdire dayanan bir kavram ÎWürdigungsbegriffl koymak la y e t in ­miştir »** B u bakımdan, somut durumla rda , yo lun ye te r l i o lup o lma­dığı t a k d i r ye tk i s ine dayanarak h u k u k vo hakkan iye t kuralları gereğince bizzat yargıç tarafından t a y i n edilecektir 1™.

Z a r u r i geçit ta lebi genel o larak b i r gayrımenkulüo genel yol la hiç b i r bağlılığının bulunmadığı gerçek zarure t hal ler inde istenebi-l irse de; bunun yanında mevcut b i r yo l bağının, mah i y e t i veya büyüklüğü, d u r u m u veya çevresi bakımından b i r gay r imenku lun i k t i s ad i ihtiyaçlarını karşılayamadığı du rumla rda da y ine bîr zaruret

i . i bi l e m l e r i no v e k e z a doğrudan d o r u y a K b z e l l m i e «brev l l o l a n n n r a n t a r n başvura ­

bilirler.»

( 1 3 6 1 B u n a benr.er b i r h a l de. b i r a eCR irtifakının l a p u kü tü iüne hiç Tesr i i

( d i l m e m i * nldufcu ( T a t b l k a i K o n u n u , m 3 9 : S o h l u s s l H e J . A r t . 4 4 - 1 1 d u r u m l a r d a o r t a y a

ç ıkar . B a k . BnıımKUTiner, : : b.

( 13T1 Kaıınımıı-lıırr, f 3 111 1 r . B u ha lde , z a r u r i ürçlt v e r i l m e s i n e lN*k>n taler»,

k a n t o n h u k u k u n a fiöre yrinelılllr.

• L e r m a m ı - A r t . WM, N . 13 v e A r t . 685 , N . İS

11391 B a ı ı m r a r t n e r . t 3 111 3.

1130 ] Raıımftartnpr. t 3 I I I 3 .

h ı l ı n ın bulunduğunu kabul e tmek ve bu sebeple de y ine b i r geçi id lebine cevaz vermek icap eder 1 0 .

Alman hukukunda, z a r u r i geçit hakkım düzenleyen BGB. S 917 hükmü daha genel b i r ifade ku l l anarak «gayrımenkulden usulüne uygun şekilde yara lanab i lmek için genel yo la olan z a r u r i bağlılığın bulunmaması* ndan bahsetmiştir. «Zaruri bayhhk* (notwendige Verb indung ) kavramı, daha şümullü b i r k a v r a m o la rak hem gayrı-menkutle genel yo l arasında hiç b i r bağlılığın mevcut olmadığı durumları; hem de bu bağlılığın yeters iz bulunduğu ha l l e r i içine a h r

Mevcut yo l bağının yeterliliği hususunda Fransız ve Belçika

hukuklarında zengin b i r kazüistik mevcu t tu r 1 . B u çevrede, geçitten m a h r u m i y e t nisbî b i r k a v r a m o larak ele alınır. B u bakımdan, sadece geçit münasebetinin hiç bulunmadığı du rumla rda değil; f akat b u bağlılığın çeşitli sebeplerle f i i l en kesildiği veya gayrımenkulün İşle­t i lmes i ( exp lo i ta t i on ) ve ik t i sad i İhtiyaçları için yetersiz olduğu durumla rda da y ine z a r u r i b i r geçit talebinde b u l u n u l a b i l i r " * .

G a y r i m e n k u l u genel yola bağlayan geçidin yeterliliği konusuy la i l g i l i o l a rak İsviçre ve Türk doktrin vc içtihatlarında su d u r u m l a r tesbit edilmiştir:

aa) Bazen b i r gay r imenku l genel yola b i r geçitle bağlı bu lun ­duğu halde, bu bağlılık gayrımenkulün ik t i sad i İhtiyaçlarına ye tme­diği ve yo lun , İktisadi bakımdan gayrımenkulün ihtiyaçlarını karşı­layacak şekilde düzenlenmesi de o gayrımenkulün değerine oranla aşırı derecede masraflı olduğu takd i rde , y ine b i r geçit za rure t inden bahsedi l ir . B u g ib i du rumla rda , g a y r i m e n k u l mâlikinin z a r u r i b i r geçit talebinde bulunmasına y ine cevaz v e r i l m e l i d i r 1 " ,

bb> B u n u n g ib i , geçide muhtaç g a y r i m e n k u l mâlikinin, genel

İ M İ ) B i r «nyr imenkulden usulün? uyııun ı rk Ut İr y a r a r l a n m a k İçin z a r u r i M a n yo3 balkının cknlkllûL s a d e r e genel y>\a bağlı l ığın hiç m e v c u t almadıftı d u r u m ­l a r d a deftiI, m e v r u t bağl ı liftin bu gayr ımenku lbn I k l t s a r l l İht iyacınn bakımından v e r e m i z o ldu&u d u r u m l a r d a d a b a h l a k o n u s u d u r . B a k . HÖH. 11 >- I 9 W ( N J W , 7 . J a h r g a n g . 3 H a l b b a n d . 1 9 M . g. 1331*.

11331 B a k Niuııdlnger-Neurert. K o m m , * u m B O B . f 917 t i 1: M M H M I I ^ r n ı » h , B G B - K G R K » I 917. A n m . 3 .

( 1 3 3 1 P l a n l a ! - K l p e r t . N. 3 % v e o r a d a k i k a r a r l a r ; U e k k e r a . N. 1379

| 1 34| P I « n l o t - U l b e r t , N. M i l ; I tekktnı , N. 1378.

[ l .TCI K a y m e n - E l h l r , s . 3 4 3 ; H a u m g n r t n r r . | n m 3 e. G*çlt İçin yapı lacak m a s r a f l a r aayr lmenkulün değeriyle nranlı o l m a s a Belçika h u k u k u n d a d a b i r g eç i t

z a r u r e t i n d e n b a h s e d i l i r . B a k . ürkkenı , N. 1379. Ayn ı cbzüm A l m a n h u k u k u t a r n f m -dan d a benimsenmiştir B a k H g g e , A r c h Z l v Fİ*. İflO, 414.

Z A R U R İ C E Ç I T H A K K I K A V R A M İ V E K A N U N İ Ş A R T L A R I 777

yola çıkmak için komşu mâlikin müsamahasıyla b i r geçide f i i l en sahip olduğu d u r u m l a r d a da y ine M K . €71 anlamında bîr geçil zaru­r e t i mevcu t tu r . F i i l i y o l münasebetlerinin h u k u k i b i r temelden m a h r u m bulunduğu bu g ib i durumla rda mevcut geçitten f i i l en fay­dalanan g a y r i m e n k u l mâliki, herkese karşı yöneltilebilecek ayn i e t k i l i b i r geçit bağlılığının tesisi için z a r u r i geçit talebinde bu lu ­nab i l i r •**

cc) Bazen mevcut y o l insan ve hayvanlar için teh l ike doğura­cak derecede dar, m e y i l l i veya bataklık o lab i l i r . B u n u n g ib i , öteden ber i mevcut o lan geçidin b i r su baskını veya toprak kayması sebe­biy le uzun b i r süreden ber i kullanılmaz b i r du rumda bulunması da mümkündür. B u du rumla rda , mevcut geçil g a y r i m e n k u l u n ekonomik ihtiyaçları için yetersiz olduğundan gerçek b i r geçit za rure t i bahis konusu olup, geçide muhtaç gayrımenkulün mâliki genel yola çıkmak için kendis ine u y g u n b i r geçidin ver i lmes in i ialep edebi l i r " \ Belçika h u k u k u n d a da, mevcut geçidin d i k b i r yamaçta bulunduğu, e t r a f t an i i kan suların biriktiği tab i i b i r su mecrasından veya b i r bataklıktan geçtiği y ahu t ta yılın b i r çok aylarında kullanılmasına imkân olma­dığı d u r u m l a r d a b i r geçit z a ru r e t i n in mevcudiye t i kabul ed i lmek­t ed i r

Z a r u r i geçit hakkı, ancak gerçek zaruret durumlarında kullanı­labileceği İçin n t \ mevcut y o l u n uzun ve fazlasıyla dolambaçlı olduğu i ' e r i sürülerek z a r u r i b i r geçit talebine cevaz v e r i l m e m e l i d i r , w - , 4 J , N i t e k i m Yargıtay H u k u k Genel K u r u l u b i r kararında '.arabasıyla geçebilecek b i r yola sahip bu lunan k imsen in , bu yo lun kısmen dolaşık ve kesk in virajlı olmasını» i l e r i sürerek za rur i b i r geçit talebinde bulunamayacağını İçtihat etmiştir "" , Bununla beraber bu noktada

l l 3 f - l B a n m i k r t n e r . I 3 111 3 & Aynı çıiıum Belçika h u k u k u ' a r a r ından i l a

k a t u l edilmiştir. B a k . I t r k k e r * , N . 1379.

|137] İtan m i r a r t n er . I 3 111 8 n. B u n a kart ı < u m u m i y o l u çıkan geçidi h a r e n

s e l b a t m a n dolayıs ıy la* d A v a r i . dâvâl ının tar las ından k e n d i s i n e r a r u r i b i r ece l r

v e r i l m e s i n i I s t r y e m e j . R n k Y a r a ı l a y 5. H D "1.10.1990: 3433 E . 333K K f O l « * c . N .

I l u 3 > ,

n a a ı p a r t i l i ! N . 1379.

11391 B G E . 85 11 393 ; AO I I S t L 11401 Z l l r r h r . I 14 3 : Ba ı ımgaHner , | S ffi 1 B

1141} A l m a n h u k u k u d a d a , m e v c u t y o l u n sırf kul lanışt ır olması İleri ıtlrü-I r r e k r a r u r l b i r <eelt t a l e b i n d e b u l u n u l a m a r B a k W e « t * n n a n n . I 65 T l 1; M i D d l n v e r - H e ı ı f e r l , K o r a m , r u m B G B . I 917 D 3 ; T a l a a d l . B G B . I 917 3 b

(1431 Ya r g ı t ay H G K 3 1 1 . 1 9 5 1 ; E 3 1B -3, K. 23 > O l r a e . 1 1 0 3 ) .

pek fazla i l e r i g i tmemek le icap eder. Z i ra , y o lun fazla dolambaçlı olmasından ötürü g a y r i m e n k u l u n i k t i s ad i bakımdan rasyonel b i r şekilde işletilmesi mümkün olamıyorsa, bu halde d a h i b i r geçit zaru­re t inden bahsetmek , M ve dolayısıyla da z a r u r i b i r geçit ta lebine cevaz vermek lâzımdır " \

dd) Bazı durumla rda , arazi münasebetleri dolayısıyla b i r gayrı-menkulün sadece b i r kısmı genel yola elverişli b i r şekilde bağlı bulunduğu halde, diğer kısmın yo l bağıntısı bu gayrımenkulden i k l i ­mden faydalanmaya imkân vermeyecek derecede yetersiz o lab i l i r . B u t akd i rde de, gayrımenkulden usulüne uygun ve rasyonel b i r şekilde ya ra r l anab i lmek İçin za rur i b i r geçit istenebi lmesi mümkündür l*\ Bazen de. g a y r i m e n k u l u genel yola bağlayan geçit gayrımenkulün ik t i s ad i gayesinin gerçekleşmesi bakımından elverişli değildir. Mev­cut yo l bağıyla g a y r i m e n k u l u n ik t i sad i gayesinin gerçekleşmesi ya tamamen imkânsızlaşmış veyahut ta son derece zorlaşmış buluna­b i l i r . B u g ib i durumla rda , gayrımenkulün rasyonel b i r şekilde işletil­mesi ve ik t i sad i f onks i yonunu görebilmesi için acaba i k i n c i b i r geçit t anes ine İstisnaen cevaz ve r i lme l i m i d i r ? B u soru dok t r inde Rüdcnbcrg, Mcisner ve Baumgartner tarafından o l u m l u b i r şekilde cevaplandırılmıştır 1 1 1 . Bunun la beraber b u g ib i du rumla rda , z a r u r i geçit tahsis i şartlarının ağırlaştırılmalı icap eder. Bîr defa, i k i n c i b i r z a r u r i geçit talebinde bu lunab i lmek için herşeyden önce gayrı­menkulün esaslı b i r kısmının b i r geçitten m a h r u m olması ve i k i n c i o larak ta , veri lecek z a r u r i geçidin g a y r i m e n k u l u n ik t i sad i ihtiyaç­ları ve gayrımenkulden ya ra r l anma bakımından çok lüzumlu ve za rur i bulunması lâzımdır. B u d u r u m a örnek o l a rak isviçre uygula­masında şu misa l i bu lmak mümkündür: Son derece m e y i l l i b i r du rumda bu lunan b i r a raz in in tepesindeki b i r ılıca için b i r sanator-

[ 1 4 3 1 « Ş a y e t y o l haftı. g a y r i m e n k u l d e n r a s y o n e l b i r « e k l i d e y a r a l a n m a y a

i m k a n v e r m i y o r « a , m t v r ı ı l g e c l l e l v e r i ş s i z s a y ı l ı r * v e z a r u r i b i r ceçıt v e r i l m e s i

l a t e n e b l l l r . B a s e l - S l n d l , Z W O . 27 .11 .1939 t . SJX , 37 . 3 1 9 1 . H u b n k i t n d a n m e v r u t b i r y o l u n

s ır f g a y r i m e n k u l rnüllkı r a k ı m ı n d a n e l v e r i ş s i z ı dmn* ı « e k l i n d e k i kiş isel düşünce l e r

z a r u r l geç i t v e r i l m e s i n d e d n e m l l d e ğ i l d i r Z U r r h e r . k 14 3.

[ 1 4 4 1 7.7 .1800 t a r i h l i Z a r u r i O e c l t H a k k ı V e r i l m e s i n e D a i r A v u s i u r y n K a n u ­

n u n u n 1 3 -2 h ü k m ü n e « ö r * , « m e v c u t yrıl bab ından d a h a k ı sa b i r y o l Laftının r a f t l a n -

martı m n k s a d i y l a . z a r u r i b i r c e c l l v e r i l m e s i ks l en l l emez » . B u m e s e l e A l m a n h u k u ­

k u n d a ç e k i l m e l i d i r . B a k . R m i m c u r l n r r , | 3 U T 3 a ( s . 2 1 > v e o r a d a d i p n o t u 1.

[ 1 4 5 1 U ' a l d U , ». 173: Z U r c h r r , 1 14 3,

[ 1 4 f i l BaumıiJirlner, I 3 I I I 3 b v e o r a d a d i t ' n o l u 3 de m i l g e e e n y a l a r l a r .

y o m binası yapılmıştı. Gayrımenkulün eleğinde küçük b i r y o l mevcut bulunmasına rağmen, ılıcayı genel yola bağlayan bu geçit sarp b i r bayırda yer aldığı için araçların geçmesine çok elverişsiz bu lunuyo rdu , i m d i , bu bayırdan çok güç şartlar altında geçilebilece­ğini ve mevcut yo lun da g a y r i m e n k u l u n ik t i sad i gayesi bakımından kullanılmaya elverişli b i r d u r u m a ge t i r i lmes in in son derece masraflı olacağını gözonünde bu lunduran mahkeme burada b i r geçil zarure­t i n i kabu l etmiş ve g a y r i m e n k u l u genel yola bağlayan i k i n c i b i r geçit tahmisine cevaz vermiştir " T . Buna karşı başka b i r olayda ise Federal Mahkeme, koy yo luna v a r m a k îç-İn elverişli b i r yo lu bulunduğu halde, binasının arkasına yaptırmış olduğu b i r garaja g i tmek için diğer U r geçit talep edi lmesini gayrımenkulden rasyonel b i r şekilde ya ra r l an ­mak hususunda z a r u r i görmemiş ve geçit tahsisine k a r a r veren i lk derece mahkemes in in hükmünü bozmuştur 1 1". Aynı sonuca A l m a n h u k u k u n d a da varıldığını görüyoruz. N i t e k i m , Re i chsge r i ch f in b i r kararına göre «bir g a y r i m e n k u l u n büyüklüğü, d u r u m u , çevresi ve tarımsal t i p i şayet genel b i r yo l la daha geniş b i r bağıntı kuıtnak ihtiyacını o r taya koyuyorsa , o gay r imenku l? i k i n c i b i r z a r u r i geçit tahsisi mümkündür* l 4 \

ee) Bazen gayrımenkulden ya ra r l anma şeklinin değiştirilmesi ile b i r geçit z a r u r e t i doğurabilir. Meselâ, genel o la rak ormanlık b i r gayrımenkulün tarımsal maksa t l a r l a işletilmesi, bağlık b i r y e r in o t lak hal ine ge t i r i lmes i veya öteden ber i tarımsal maksat lar la işletilen b i r arazide taşocakları açılması çok defa mevcut yo l bağının yetersiz kalmasına sebep o lu r . B u g ib i du rumla rda , genel l ikle gayrı-menkulü öteden ber i genel yo la bağlayan geçidin genislel i lmesi zaru­re t i doğmaktadır r"\ İmdi» şayet gayrımenkulün yeni İhtiyaçları bakımından eski yo l bağının genişletilmesi za ru re t i doğmuşsa; bu t akd i rd e geçit isteyen gayrımenkulün mah iye t ine , du rumuna , büyük­lüğüne ve ya ra r l anma sekl ine uygun o larak yetersiz du rumda bu lu ­nan geçidin düzenlenmesi veya genişletilmesi i s l e n e b i l i r 1 " 1 .

[ 147 ] B u ki i i • i c l n bak . 11, i f I M <* 231 i r itip notu 1.

| 14H] B C E . 4« Tl (¡14 v d .

11491 R G E . 79 . 120 ' B n u m B . r t n r r , I S 111 3 h <B. 23» iv d ip n o t u L

11501 tmmmtu A r t 694. N - 16; t V J H u n d . A r t . 694, N. 3 \J.

|151| BH i ımt » r l n r r . | 3 ÎTİ 2 T,

A- fJfçIt u ı r u r r l l n l n . ı • • mı- •• ı. u Idrıı ımulr uyjtıiıı VP n m y o ı ı r l I d r -. ı.n.'-

y u r u r l u n m i i Hıti vıı i ' intlun ' 1 " . m ı ı

a) G a y r i m e n k u l u genel yola bağlamak hususunda geçit za ru ­r e t i , bu gayrımenkulden rasyonel XÎC usulüne uygun bir şekilde

yararlanma ihtiyaemûan doğmalıdır. B u nokta , M K . 671 hükmünden açık o la rak anlaşılamamakta ise de, bunu zarurî geçit hakkına temel teşkil eden ana düşünceden çıkarmak mümkündür. Z a r u r i geçit hakkı ancak gerçek zarure t ha l ler inde tanınan bîr haktır B u hak, komşu gayrımenkuller üzerindeki mülkiyet hakkını önemli b i r şekilde sınırladığı için, geçit isteyen g a y r i m e n k u l mâlikinin kişisel ve spekü­la t i f ihtiyaçlarına göre değil, f akat rasyonel b i r şekilde işletilmesi ve ik t i sad i bakımdan en elverişli şekilde yararlanılması bakımından gayrımenkulün ihriyaçlarına göre t a y i n e d i l i r 1 , 1 . B u sebeple de, g a y r i m e n k u l u n ik t i sad i ihtiyaçlarının gerek l i kılmadığı d u r u m l a r d a z a r u r i geçit hakkım şümullü o la rak y o r u m l a m a m a k icap eder.

b) Fransız hukukunda z a r u r i geçit hakkı gayrımenkıdün işle­

tilmesi ( exp lo ta t ion d u fonds) düşüncesinde teme l l en i r (Ccfr. A r t . 682) ı r " . Gayrımenkulün işletilmesinden bahsederken, bundan sadece tarımsal b i r İşletmeyi an lamamak lâzımdır. Şayet, gayrımenkulün t i ­car i veya sınai maksat la r la işletilmesi y ahu t i kamet maksadıyla ku l l a ­nılması gayrımenkulle genel yo l arasında b i r yo l bağının kurulmasını cerek l i kılıyorsa, za rur i b i r geçit ta lep edilebileceği g i b i , mevcut geçidin genişletilmesi de is tenebi l i r ı : \ Aynı sonuçlar Belçika uygu ­lamasında da kabu l ed i lmişt i r 1 " .

c ) Geçit z a r u r e t i n i n gayrımenkulden gereği g ib i y a r a r l a n m a k g a y r i m e n k u l u usule u y g u n o la rak ku l l anmak ihtiyacından doğması

özellikle Alman hukukunda b e l i r t i l i r 1 - . Gerçekten, BGB . § 917 hükmü, açıkça usule uygun şekilde yararlanmadan (ordnungsmaessige Benutzung) bahseder. Gayrımenkulden yararlanma, BGB, SS 99 ve 100 hükümlerindeki g ib i , b i r gayrımenkulün kullanılması ve işletil­mesi anlamına gel ir . Yararlanmanın (Benutzung ) ölçüsü nesneldir. B u bakımdan yararlanmanın doğrudan doğruya mâlik veya b i r

11521 M u i d i s. 170.

( 1 5 3 ] nüi ımiEfirt ı ı -r , i 3 111 2 T; / m | 14 2.

[3541 i l " -'t» n. M, 9HSJ ı:.L r N . S U 4 ,

U 5 5 J r i H n i n l - K i p r r t , N , 9 2 8 v e o r a d a k i k a r a r l a r .

[ 1 5 6 1 Be l ç ika h u k u k u Jc ln 1 .;. n e k k t t ı , N . 13R1 .

f İ ST İ İVeulrrrmtnn, I 65 I I 2 ; I ^ n t . I 25 V I ; ' " i . . - K r r t r l - Frltmtfı, H i i B İ

R G B K . t 917 , A n m . 2 ; Htnudl ı i ıcrr »£rufm, K o m m . z u m B G B . I 9 1 7 i r 2 : F i m . A r r b

Z l v P r , 160, 412 -413 .

Z A R U R İ G E Ç İ T H A K K I K A V R A M I V E K A N U N Î Ş A R T L A R İ 781

hasılat kiracısı yahut g a y r i m e n k u l üzerindeki diğer herhangi b i r hak sahibi tarafından yapılması önemli değildir u'*. Burada, g ay r i ­menku l mâlikinin öznel ve sırf kişisel olan ihtiyaçları değil, fakat geçit isteyen g a y r i m e n k u l u n ik t i sad i ihtiyaçları gözönünde bu lun­d u r u l u r ı w , f'snl, uygun olarak yararlanma, b i r g a y r i m e n k u l u n nevine göre en elverişli şekilde kullanılmasıdır" '. B i r gayrımenku-lün büyüklüğüne, ortamına, a raz i y i işleme şekline ve ik t i sad i müna­sebetlerine göre rasyonel b i r şekilde işletilmesi bahis konusu ise usule u y g u n ya ra r l anmadan bahsedi l i r **\ Meselâ, tarımsal b i r gayrımenkulden usule u y g u n o larak yararlanmanın Ölçüsü, aynı nev i gayrimenkulleıden m u t a d o l a rak yapılan ya ra r l anma şekline göre t a y i n e d i l i r 1 " - . B u bakımdan, şayet geçit isteyen g a y r i m e n k u l u n genel b i r yola bağlanması, bu g a y r i m e n k u l u n rasyonel b i r şekilde işletilmesi ve usulüne u y g u n o larak kullanılması ihtiyacından doğuyorsa, bu g a y r i m e n k u l u n mâliki geçit mükellefi gayrımenkuller-den kendis ine zarurî b i r geçit ve r i lmes in i talep edebi l i r , n \

d) ZGB. 694 hükmünden açıkça anlaşılmamakla lıoraher geçit z a r u r e t i n i n g a y r i m e n k u l u n usulüne u y g u n o larak kullanılması ve rasyonel b i r şekilde işletilmesi ihtiyacından doğması isviçre tu/av­

lamasında da kabul ed i l i r . B u nokta , 27,11.1939 t a r i h l i b i r Ba-sel -Stadt ZtvG. kararından açıkça anlaşılmaktadır: «Şayet yol bağlılığı, gayrımenknlden rasyonel b i r şekilde ya ra r l anmaya imkân v e r m i ­yorsa b u bağlılık elverişsiz sayılır* ve -eğe.' b i r geçil verilmediği t akd i rde , o gay r imenku ldan rasyonel b i r şekilde ya ra r l anmak müm­kün olmıyacaksa> bu gayrımenkulü genel yola bağlayacak b i r geçit is tenebi l i r 1 •*, Aynı görüş, Federal Mahkeme tarafından da benim­senmiştir " \ Z a r u r i geçit hakkını, mülkiyet hakkının Önemli b i r sınırı

f lüH) JnhjınnMvı - K r r g e l - l * r H w h . B G B - R G R K i 917. A l i m . 3.

M M ] S t a ı ı d l n g e r - S m f e H , K a m m j u m B G B | 1 1 7 I I 2 AL Î t l r rh i r . ( 14 2 ;

l / r m » n n . A r i . Rt*4, N . 1 6 ; B ı iumKor tne r . f 3 I I I 2 f,

r t M İ M U f t ü B G B 1 0 1 7 2 b; MtA11ilInırrr - Seııf*rt. K o m m . 7xım B O R i 1 1 7

n 2 t.

\ l f i l 1 . I n h a n n u ^ n - H r r E H - ! ' r i l * r h > B G R - R G R K b t 9 1 7 4 Arım. 7 .

11631 S t n u d l n n r r - Krııfrrf, K n m m . z u m R G B I 3 1 7 I I 3 C.

11R3I EH . ı 1 11.6.1&54 ı N J W . 7 J n h r g n n g , 2 H a l b b a m l , 1954, * 1 3 2 1 1

[ 1 6 4 1 S J Z . 37. 31P-31ÎK

11651 B i r dAvar ln . k i i y y a l u n a çıkmak Jçin y e r e r b i r yolu oMtıfiıi ha lde , b i r

g a y r i m e n k u l u n mfıllkl. binasının a rkas ına j ap l ı rd ıg ı b i r g a r a j a g f i m r k için d r a y n b i r Becit I s l e m l i l l TTk d e r e r e m a h k e m e s i n i n bu Isteftl nlıimlu o i a m k k.ırsılamuiinH

rağmen, F i d e m i M a h k e m e nlayriıt n t o m n b l l için lıdenen geçil t a l e b i n ! g a y r i m e n k u l -

o la rak ele alan ve «ancak âcil b i r ik t i sad i ihtiyacın karşılanması maksadıyla» bu imkânı kabu l eden Federa l M a h k e m e g a y r i m e n k u l u n rasyonel b i r şekilde kullanılması bakımından lüzum ve za rure t o lmayan hal lerde z a r u r i geçit ta leb in i r edde tmekted i r ***

e) Geçit z a r u r e t i n i n geçit isteyen g a y r i m e n k u l mâlikinin kişisel ihtiyaçlarından değil de, doğrudan doğruya b i r gayrımenkul-den usulüne uygun o la rak ve rasyonel b i r şekilde y a r a r l a n m a i h t i y a ­cından doğması şartının bizim hukukumuzda pek aydınlık olmadığı göze çarpar. Genel o la rak z a r u r i geçit hakkına ilişkin d o k t r i n bu noktaya temas etmemiştir " : 7 . Diğer t a ra f t an , mahkeme kararlarının da, «gayrımenkulden rasyonel ve usulüne uygun o l a rak yararlanma» kavramına temas etmediği görülmektedir. D o k t r i n ve uygulamanın bu sükûtuna rağmen, f i k r im i z ee aynı prensib in b i z i m hukukumuzda da uygulanması İcap eder. B u bakımdan, kanaatımızca, z a r u r i geçil hakkı ver i lmes i İçin «zaruret h a l i n i n usulen tesbiti» n i arayan Yargıtay 7. H D . n in 21.1.1955 t a r i h l i b i r içtihadını (5097 E, 575 K ) îzeniş o la rak y o r u m l a m a k , n* ve geçit z a r u r e t i n i n gayrımenkulün usulüne u y g u n ve rasyonel b i r şekilde işletilmesinden doğmuş olması şartını işbu «zaruretin tesbiti* işine i t ha l e tmek mümkündür.

5. l î e e l t r a r L i r e t i n i n . > • ••\- mıı l ı tuı- tay r imenkı ı l m a l i k i n i n i r a d i '•• • f i l I I

* u n u r u n d u dnjtmıımm olmanı

a) Alman hukukunda, z a r u r i bîr geçit ta leb inde bu lunab i lmek için geçit z a r u r e t i n i n mâlikin İradî b i r füli sonucunda doğmamış olması lâzımdır 1" 1". B G B . S 918/1 hükmüyle konu l an bu şart ayrıca Avus tu rya h u k u k u n d a da ye r alır. Gerçekten, Avus tu rya ' da z a r u r i geçit hakkını düzenleyen 7 H a z i r a n 1896 t a r i h l i Zarurî Geçit Kanunu¬

nun (Notweggesetz) 2. paragrafı açık o la rak bu şartı koymaktadır Z a r u r i geçit hakkı bakımından geçit z a ru r e t i n in mâlikin iradî bir

d e n r j ı t vnnr i b i r « e k l i d e y a r a r l a n m a k b a k ı m ı n d a n lüzumlu g ö r m e m i * v e d i f l e r

s e b e p l e r l e b i r l i k t e İlk d f f t t t B muhkcmeüintn h ü k m ü n ü b o ı m u * l ü r . B a k . R O E . 84 11

014 v d .

P * W ) F e d e r a l M a h k e m e n i n b u n o k t a d a k i İ ç t ihadın ın y c r l o t m l * o l r i u f c u s ö y l e ­

n e b i l i r . H a k . İ f r i t i , N . 4B07. B u n d a n b o g k a b a k . B G E . BQ I I 3 1 1 ; 85 IT 303 .

[1IÎ7] B a k . \ • Ilrlı . 1 . " I . I I P ı - ı . •. 385 ; K a y m e n - E * b i r , 381 -384 .

[ 3 6 8 1 T G H . 9. 670 .

U f i 9 } StauıHnıer ~ Smıfert, K o m m . / u m B G B 918 1 1 ; WnHt«rmajın. I 65 I I 3 ;

r r iUc l ı , R G B - R G R K . I 918 , Ar , 1 v d . ; F * U n d t . B G B . 1 9 1 8 ;

İ t in im* ı ı i t f t r r , i 3 V 1.

1170] Bmımmırtnir , | 3 V 1 (8, 37 ) d « d ip n o t u 3 .

Z A R U R İ GEÇİT H A K K I K A V R A M I VE K A N U N İ Ş A R T L A h l

JiUi sonucunda doğmamın olmanı (willkürliche Hand lung des Eigen-lümers) şartı A l m a n h u k u k u n d a özel b i r önem taşır. B u kavramın U m b i r t a r i f i n i v e rmek ve sınırlarını tesbit e tmek oldukça güçtür. Z i r a k a n u n koyucu bu t e r i m i sadece B G B . {; 918/1 de kullanmış ve kanun i b i r t a r i f te yapmamıştır* 7 1 . B u bakımdan d o k t r i n , uygula­madan da faydalanarak, «genel yola bağlılığın mâlikin i rad i f i i l i y l e kesilmesi» n i n nc olduğunu tesbit etmeye çalışmaktadır. Genel o larak dok t r inde , "mâlikin iradî }iili* denil ince, g a y r i m e n k u l u n usulüne u y g u n şekilde kullanılma ve işletilmesinden i l e r i ge lmeyip te, doğru­dan doğruya mâlikin serbest irade ve kararı sonucunda yapılan f i üter anlaşılır 1 7-. «İradi fiil» kavramının k u s u r l u f i i l kavramıyla b i r i l g i s i y o k t u r . B u bakımdan, bîr gayrımenkulü genel yola bağlayan yo l bağı, k u s u r u olsun olmasın, geçil İsteyen mâlikin i r ad i b i r f i i l i sonucunda or tadan ka lkacak olursa, artık komşu mâliklerden za rur i b i r geçit mükellefiyetine katlanmaları talep edilemez 1 7 . Genel o larak , yo l üzerine b i r duvarın çekilmesi veya mâlikin gerek l i özeni göster­memesi yüzünden gayrımenkulü genel yo la bağlayan b i r köprünün yıkılması g i b i d u r u m l a r d a mevcut y o l bağı mâlikin i rad i b i r f i i l i sonucunda or tadan kalkmış olduğundan artık z a r u r i b i r geçit ta lebine cevaz v e r i l m e y e c e k t i r 1 T t , B u n a karşı, g a y r i m e n k u l u genel yola bağlayan yo l bağı doğal o lay lar sonucunda ka lkacak olursa BGB . 5 918 1 hükmü uygulanmaktadır. Aynı şekilde, genel yola bağlılığın, meselâ gayrımenkulde yen i b i r b ina inşa edilmesi g i b i yeni d u r u m l a r karşısında, fakat gayrımenkulden usulüne u y g u n ya ra r l anma çerçe­vesinde kalkmış olması ha l inde de y ine BGB . S 918 1 anlamında b i r i : adî f i i lden bahsedilemez l M .

B G B . S 918 1 de gayrımenkulü genel yola bağlayan mevcut y o l bağının mâlikin i r ad i b i r f i i l i (eine willkürliche Hand lung des E igentümer ) sonucunda kalkmasından bahsedil i yorsa da, uygula­mada b u ifade geniş o larak yorumlanmaktadır. B u bakımdan, b i r l i k t e mülkivet durumlarında b i r l i k t e mâliklerden sadece b i r i n i n i rad i b i r f i i l i dahi BGB . S 918/1 i n uygulanması için kâfidir 1 7 C . D o k t r i n ,

[ 1 7 1 1 SİHUdlnaer - S r u f r r l . K o m m , z u m B G B . t 9 1 8 t 1

J n h H n n * F - n - K r e u e l - Prituctı, B G B - R G R K , I 918 , A n m . 1; n . . ı .,

1 65 T l 5.

[ 1 7 8 1 M H M i ı n t u v n f n i K o m m , z u m B G B . D 918 I 1 d .

11741 W e l t m a n n . | 85 I I 5 ; J a h ^ n H ı . M - 1 * r i ı * «h , B G B - R G R K . I 9 1 8 .

A n m . 1 .

[ 1 7 5 ] J W . 1935, 745 .

r i 7 6 ] G a y r i m e n k u l m a l i k i n i n İradi b i r f i i l i y l e m e v c u t y o l b a t ı k a l k a c a k

genel o larak mevcut yo l bağının i r s i b i r yapı hakkı sah ib in in (— üst hakkı sah ib in in ) i r ad i b i r f i i l i y l e kaldırıldığı d u r u m l a r a da y ine BGB . fi 9 1 8 ' 1 hükmünü uygulamışt ır 1 " .

Böylece Alma-t h u k u k u n d a g a y r i m e n k u l mâlikinin veya h u k u k i d u r u m u bakımından mâlike benzeti len bazı hak sah ip l e r in in i r ad i b i r f i i l i sonucunda mevcut y o l bağı ka lkacak o lursa, artık komşu mâliklerden z a r u r i b i r geçit ta lebinde bulunmağa imkân olmadığı görülmektedir 1 t h .

b) Itn içre/Türk hukukunda ise B G B . S 918/1 hükmüne benzer b i r hüküm mevcut değildir B u bakımdan, b i z im hukukumuzda , mâlikin serbest irade ve kararıyla gayrımenkulden ya ra r l anma şeklinin değiştirilmesi sonucunda b i r zarure t h a l i o r t a ya çıkarsa, yeni y a r a r l anma şeklinden ötürü o gayrımenkulün y e r i İktisadi ihtiyaçlarının gerek l i kıldığı Ölçüde z a r u r i b i r geçit ta lebinde bu lu ­nu lab i l i r w " . Bunun la beraber, geçit z a r u r e t i doğal sebeplerden (meselâ b i r fırtınada geçit veren köprünün yıkılması) veya gayrı­menkulden ya ra r l anma şeklinin değiştirilmesinden i l e r i ge lmeyip te mâlikin sırf i r ad i b i r f i i l i yüzünden doğmuş bu lunuyorsa , B G B . S 918/1 le varılan çözüme b i z im hukukumuzda M K , 2 (ZGB. 2) vası­tasıyla ulaşılabilir. Gerçekten, mevcut b i r yo l bağını ge rek l i özeni göstermemekten ötürü sırf i r ad i b i r f i i l i y l e kaybeden g a y r i m e n k u l mâlikinin sonradan komşu gaynmenkullerdeıı z a r u r i b i r geçit ta le­binde bulunması M K . 2 deki dürüstlük kuralına aykırıdır w o , B u g ib i du rumla rda , çok defa mâlikin i rad i f i i l i y l e sebep olduğu d u r u m u eski hale getireceği kabu l o lunur . Meğer k i , eski hale ge t i rme geçit isteyen için imkânsız veya çok masraflı o lsun m .

o l u r s . L k e n d i l i n d e n b a ı k a , « inan m n r s k l m a l i k l e r de a r t ı k i m r u r l b i r gec ı t İ s t eye ­

m e z l e r S l a u d l n g e r - S e u f e r t , K » m m z u m B G B . t 9 1 8 I I b

[ 177J Jnhann ı en - K r f B r l . I M t * c h , H G B ' H G R K » I 11 - A f i m . 3.

11781 t ı p a i y ü k ü b a k ı m ı n d a n m e v c u i y o l h a f i m i n , g e c l t İn leyen m ı y n m e n k u l

m a l i k i n i n İ radi b i r Nİ1I K o n u r u n d a o r t a d a n ka lk t ı f im ı v e • 11 z - n r u r o l l n l n de b u

s e b e p t e n o r t a y a ç ık t ı s ın ı ( » pa t e t m e k geç i t m ü k e l l e f i n e a i t t i r , H a k .fohıınnaPn -

F f g i l n H w t . B G B - R G R K . 1 ' i t a , A n m . 1.

I 1T91 l l a u m ı m n n r r , I 3 V 1 : ı *- n ı A r t 694 . N . 1 8 ,

[1B01 n « ı ı m j r ı i f i n r r , | İl V I . B u h a k i m d i m * h l r g a y r i m e n k u l u n b i r r e p h e s l y o l

b u l u n d u i u t a k d i r d e g a y r i m e n k u l s n h l b l y o l r e p h r a l n c b i r b i n a y a p a n a , a r k a d a k a l a n

d i t e r b i n a n t e i n knmıu funr ian z a r u r i g e c l t hakk ı İK t eyeme j . » Y a r g ı t a y s. H D . H A

1 9 5 3 ; 5 9 3 8 E . 40S K . C T 0 H . . n . fl73). B U ç t t ıüm Y a r g ı t a y B O K . n u n Ü.tflj.igra t n r t b l l

v e 1-39 E., RO K. say ı l ı k a r a r ı y l a d a ı> ıkça s a v u n u l m a k t a d ı r i l i m i v e K n z a l M i h a l l n r

O e r g l s l . Y ı l 3, E k i m 1963, Say ı 32 , ı . 1 5 8 7 - l M H i .

11811 P - r r m a n n . A r i 694 . N 19.

Z A H l J f U G E Ç İ T H A K K t K A V R A M I V E K A N U N İ Ş A R T L A R I 785

A l m a n h u k u k u n d a özet b i r hükümle i B G B . S 918/2) düzenlenen, buna karşı isviçre h u k u k u n d a d o k t r i n tarafından çözümlenen diğer b i r p rob lem de şudur: B i r g a y r i m e n k u l u n sadece b i r kısmının dev-(edi lmesi sonucunda, devredi len veya katan kısmın genel yola olan bağlılığı kaybolacak olursa acaba yo l münasebet teri nasıl düzenlene­c e k t i r ? BGB . i 918/2 hükmüne göre, bu durumda , şimdiye kadar genel yola geçil veren kısmın mâliki, geçit<siz ka lan kısım için z a r u r i geçit yüküne ka t l anmak la mükelleftin Bunun g ib i , aynı mâlike aiı bu lunan birden fazla g a y n m e n k u l l e r d e n b i r i n i n devr i hal inde de. genel yola bağlılığı olan g a y r i m e n k u l mâliki geçitsiz ka lan gayrı-menkule geçit vermekle mükellef tutulmuştur 1*».

İsviçre h u k u k u bu hususta açık b i r hüküm taşımamakla beraber d o k t r i n A l m a n h u k u k u n u n çözümünü isviçre h u k u k u için de savu­n u r " ' , F i k r i m i z c c . aynı çözümün Türk h u k u k u n d a da uygulanması mümkündür.

6 . Zarur î tn-U k;ır>ılı£ı ı un M r • . . m l , ., r,,, ||

a) M K . 671 hükmüne göre z a r u r i geçit hakkı * t a m b i r ivaz mukabilinde» İstenebilir. * T a m b i r ivaz» dan maksat . ZGB. 694 ve BGB. S 917/2 hükümlerinde açıkça ifade edildiği g ib i za rur i geçit yüzünden çeçit mükellefinin uğramış olduğu zararın t a m b i r tazmi ­nat la g i d e r i l m e s i d i r 1 M . Burada , kanunen bahşedilen b i r hakkın kullanılmadı bahis konusu olduğu halde, b i r tazminat ödeme mükel­l e f i y e t in in konulması şu esasa dayanır: yüksek b i r menfaat dolayı­sıyla başkasının hakkına b i r tecavüz za ru re t i bulunduğunda, tecavüz eden k imse ancak bütün hasar ve masrafları ödemek suret iy le bunu y a p a b i l i r " 1 . Medeni h u k u k alanında z a r u r i geçit hakkı hu prensibin t i p i k b i r örneğini teşkil e t m e k t e d i r 1 " .

b l Z a r u r i geçit karşılığı tazminat , geçit isteyen gay r imenku l mâlikinin geçitten sağlayacağı faydalara göre değil, fakat geçit

I1K21 Sta ı ıd lnf fer - f M - n f r r t . K n m m . z u m B O R . 1 9 1 7 11 f 91R n 1; J n h ı ı n n * ™ -

K r r u M - F r l U f h , B G B - K O R K , | P İR. A n m . 4 W r i i r n n i p n , | 6!) I I 3

f 1031 ü n • ı - r ı . . t f 3 V I .

( 1 0 4 1 İ M M i M n | 5 İ t fa U L H a n d , A r t N . 7 . U ' a l d U . i 1 7 * 1 7 7 ;

^ n i - m c n - F l h l r , s. . 1 . 1 1 S tn ı ı d lnpr r - Sruf#»rï. K * < m m . f u m B G B . | 917 I F>L İ V r O r r m u h n .

i fi* I I I t ,

11951 v . Trıhr. I a n 11 : İtaırtnı-nrin^r, t • O X

f 1 RftJ A y r i r n Rnrç ln r Hukukundr ı 7 n r u r e t h a l i m l e l a l e m - n f i i l l e r d e , .-e M e d e n i

H u k u k l a d a M K - fiSl-3 v e flfiS i Z G R «74-fl v e B91 i h ü k ü m l e r i n d e d l f t e r ö rnek l e r i

ftulmak mümki lnd l l r .

Hıık. F a k Mer — 50

mükellefinin geçit yüzünden uğrayacağı zarara göre t a k d i r ed i l i r . Burada, geçit zarure t ine geçit y e t k i l i s i n i n doğrudan doğruya i rad i b i r f i i l i y l e sebebiyet ver i lmes i tazminat miktarının hesaplanması bakımından önemli değildir. B u sebepten, geçil isteyen m a l i k i n k u s u r l u olduğu d u r u m l a r d a tazmina t miktarının daha yüksek o lma­sını savunan VVieland'ın görüşü l h i f i k r im i z c e hem tazminat kav ra ­mına aykırılıktan; hem de poz i t i f b i r destekten m a h r u m olmasından ötürü temelsiz kalmaktadır.

c ) Z a r u r i geçit karşılığı tazminatın miktarı yargıç tarafından t a y i n ed i l i r I M K , 7 6 1 ; ZGB. 694 ) . Tazminatın şekli bakımından tsviçre/Türk h u k u k u n u n d u r u m u A l m a n h u k u k u n d a n farklıdır-A l m a n h u k u k u n a göre tazmina t yıllık i r a t l a r şeklinde ödenir (BGB. S 917/2 ve g 913) " M , Buna karşı İsviçre/Türk h u k u k u n d a ise bu konuda herhang i b i r hüküm mevcut değildir. B u bakımdan, d o k t r i n ­de Wieland^v ve Saymen/EtbiT""' tazminatın sermaye şeklinde ve peşin o larak ödenmesini savunur lar . B u n a karşı Baumgartner m ve Zürcher'e I U* göre ise kanunun b u sükûtu karşısında, sadece sermaye şeklinde ödemenin ne sebepten t e rc ih edildiği anlaşılamamaktadır. B u yazar lara göre, yargıç icabında tazminatın i r a t o larak ödenme­sine k a r a r verebileceğinden, hiç değilse bu g ib i d u r u m l a r d a ödeme­l e r in A l m a n hukukunda olduğu g i b i l : " yıllık i r a t l a r şeklinde yapıl­ması t BGB . £§ 917/2, 913) daha isabetl i olacaktır- B u sonuncu görüş, menfaat ler d u r u m u n a uygun luk bakımından bize de daha uygun görünmektedir.

d) Z a r u r i geçit karşılığı tazminat , geçit isteyen tarafından ödenir. Buna karşı t a zmina t y e t k i l i s i ise, prensip i t i ba r i y l e geçit veren gayrımenkulün mâlikidir Bunun la beraber mâlikten başka geçit veren gayrımenkuldeki i r t i f a k hakkı sah ip l e r i de, geçit v e r i l -

( 187| Ulrl j ını l . A r t . S94, N . 7.

[1SH| ,ldhnnıiıen - K r # K H - PrllurJı, R G B - R C R K » I 917. A n m . 13 • .

11S91 « İ P İ ü h d . A r i . fi94, N. 7,

1190] R a y n e n - E l b i r , s , 383.

1191] l ' .m.nu. ı ı r m ı . • • I 3.

C192] ZUrrhrr» 1 16 11 %.

I l 9 3 | Ktmıdlnırrr - Srııfrrt. K o m m . z u m B G B | 913, A n m . 4.

[1941 E luumEur t t t e r , | 5 11 1; l > < T H . M I . A r t . G94. N. İS ; W l r t u n d . A r t . (¡94.

N. 7. A l m a n h u k u k u İçin Jahanmırn - K r r j t r l - in ı -n i ı B G B - R G R K . 1 917 , A n m . 12 h ;

lYı-Hlrrmıtnn, \ 65 I I I 3 .

Z A R U R İ G E Ç İ T H A K K I K A V U A M l V E K A N U N İ Ş A R T L A R I 7 8 7

mesi yüzünden h a k l a n tecavüze uğradığı oranda tazminat İsteye­b i lmek hakkına s a h i p t i r l e r 1 " .

Atl f t l ı in O r . K r ı u n UZ-M • U

I I I H I - 1 I ) <> K A F I A

A r a l . V e t d l . I n s a a l fVtit Hakkı t T e z i , İstanbul. 1962.

K a u r a c a r t n e r . W a l t e r , D a s N o l w e e r e c h l u n d Mas N'oH-runnenrerhı n a c h d r m s c h w e i ­

z e r i s c h e n Z G B ( T e z i , Bern, 1 9 3 4 ) .

U a u r , I" . , L e h r b u c h des S a c h e n re c h t s . München u n d B e r i m .

B i l m e n , O m e r N a M i b l , H u k u k i I s lûmlyye v e 1*1 M a h a l t F ıkhlyye K a m u n u , V. CİM»

i s t a n b u l . 1 9 5 2 .

C u r h o n o t e r , J r a n . Dro i t C H ' l l , T o m e 1 1 : L e h U f f l l e l I « O b l i g a t i o n ! . P r e m i e r e P a r t i e :

L e s B l e n s . Pa r i « . 1957.

C o i n e k - M i t t e l n , L e h r b u c h des Bürger l ichen Rc-rhif i . 2. B ^ n d . 7 u n u 1 N e u b r a r b e i t e i o

A u f l a g e , J e n a . 1924

l > e k k c r n , B - , V\<-< \> de D r o i t C i v i l Be lge , T o m e L BruKCİles. Îft54

DJ M u r i « » S u l v u t u r r , R o m a H u k u k u t C e v . D r . Z. L ' m u r i - 2. Bı*sı. I s t a n b u l . 1959.

K r l u c u t c r u n g e n z u m V o r e n l w u r f e i n e s * c h w c l r e r l s e h e n Z G B , B e r n . 1914

ı - İ K K i - . Ft.. D e r No lwe i r , A r c h Z l v P r . 160. B a n d , 4 - 5 . He f t . J a n u a r 1962, t> 409 u d .

v. G t e r k e , .f.. Bürger l iches R e c h t : S a c h e n r e c h t , 3 . U m g e a r b e i t e t e A u f l a g e . B e r l i n -

G o t t Ingen - H e i d e l b e r g . 1948.

ft flu N a z o r t v e A m e l i H u k u k Dâva l a r ı . B i r i n c i K i t a p . 2. Bası. I s t a n b u l . 1945.

H a n n . R o b e r t , K o m m e n t a r z u m S c h w e i z e r i s c h e n Z G B . I V B a n d , Oas S a c h e n r e c h t ,

Z u n . h. 1 9 2 9 .

H a U b u n , L a w » o f E n g l a n d , V o L IX 3- ed l t l on . L o n d o n , 1955 v e V o l . 19. 3 . e d l t l u n .

L o n d o n . 1 9 5 7 .

H e d e m a n n , S u c h e n r e c h l des Bürger l ichen G e s e t z b u c h e s , Zwe i t e , u m g e a r b e i t e t e

A u f l a g e . B e r l i n . 1950.

Hı ıbe r , K „ S y s t e m u n d G e s c h i c h t e d e « s c h w e i z e r i s c h e n P r l v a l r r c h t i . B a n d 3 v e 4 ,

B a s e l , L0OÇF4HB « SPR o l a r a k k ı sn l t ı lmu l ı r ) .

H a b e r , E . , Z u m seh«e l ze r i schen S n c h e n r e o h t . B e r n . 1914.

Tnbonrv i rn ^ K r c H e l - P r l t - c h . D n * Bürger l iche G e s e t z b u c h . K o m m e n t a r h e n i U B K W l i c n

v o n R o l c h j p e r l c h l s m e t c n u n d B u n d e s r J c h t e m . 11 Au f l a ge . U T - B a n d , t T e i l ,

B e r l i n . 1 9 5 9 ( R G B - R G R K n l a r u k k ısa l t ı lmışt ı r ) .

Jürr* - K u n g e l - W m i i e r . Römisches P r l v a l r e c M , 3 A u f l a g e . Ber lJn-nül l lngen-UcLdel -

be rE . 1 9 4 9 , K n « - r , M . . D B H Römische P r l v n l r e c h t 1 . Müncben H 1 9 5 5 .

l -eemani ı , M . K o f n m e n l n r z u m s jchwe lz . 2 G B . S a c h e n r e c h t I u n d IT Ab te l lun i r . 2 .

H a l b b n e n d e ; i . H a l b b a m l , 2. A u f l a g e . B e r n . 1 9 2 0 - 2 H a l b h s n d . 1 Auftııce.

B e r n . 1 9 2 5 ,

tont. F . , S a c h e n r e c h t . München u n d B e r l i n . 1 9 5 9

1 1 9 5 1 S t a t i d l n a i T - S e u f e r t . K o m m , z u m B G B . i 9 1 7 I 5 e : L e e m m n f t . A r t . W ,

N. lft; R m i m j E A r l n e r , I 5 n 1 ,

J l r r r U r , Mecelte - I A h k a m ı \<ı l A l l H i m m e t B e r k i t , A n k a r a , 1959.

r a b a n d l . BUrgerl lcheı G e s e t z b u o h , 21. n c u b c a r b e l t e t c \u f lag i München u n d B e r i m ,

1962.

r i u n l o t - HJper t , Tra i té p r a t i q u e d t D r o i t C i v i l Français , T o m e I I I ; Le » B l e n s fpUï

M. P ica rd » . 2. édition. P a r i s , 1953,

H j p r r i - l l m j l a n g r r . Tra i té de D r o i t CLvLI 4 T o m e I L Q b l l g a t l o n a - D r o i t Réels, P a r i s ,

1957.

VIWUM, H h ( r , Tü rk E t y a H u k u k u . I s t a n b u l , 1954.

ftraudlncrr - Sr -ufert , K o m m e n t a r z u m Bürgerl ichen G e s e t z b u c h , B a n d . I I I , 1. T e i l ,

L i e f e r u n g 3, 11. n e u bea rbe i t e t e A u f l a g e . B e r l i n , 1955.

U t o e c k l J n g , J . , D i e Begründung v o n B a u r e c h t e n u n t e r B e d i n g u n g e n u n d A u f l a g e !

s o w i e B e s c h r a e n k u n g e n des I n h a l t s u n d d e r U b e r t r a g b a r k e i t { T e z ) , B e r n , 1956.

b l r r l l , M u h a r r e m . T u t h l k a t l r Y e n i T a p u Si l i i n v e I lg l lL M e v z u a t İle Ha rç l a r ve R e s i m ­

ler . I s t a n b u l , 1958.

T . T u h r , A l l g , T e l l d e l S c h w e i z e r i s c h e n O R , Tübingen. 1924-1925 f T u r k c e s l C . E d e j

•ararından, i s t a n b u l , 1953 ) .

T u o r , D a s s c h w e i z e r i s c h e Z i v i l g e s e t z b u c h . 6. A u f l a g e , Zür ich . 1953 iTürkçes i A .

A r t u s taraf ından. A n k a r a . 1 9 5 6 L

4?<-tÜnda*. Ha lm . T a p u Kütüğünün T a s h i h i Dava s ı ı T e z ) . I s t a n b u l , 1959.

V r l l d r d r a g l u - E s m e r , G a y r i m e n k u l Tasa r ru f l a r ı ve T a p u S i c i l i Tatb ikat ı . 2. bası.

İstanbul . 1956

IViLİdlrt. A l n y n . D a s N a r h b a n e c h L 4. A u f l a g e . Zürich. 1953.

U ' r l s * ı L " n ı itı römischen P r l v a t r o c h l s B a s e l , 194.9.

W * U « , C-., S a m m l u n g eidgenössischer und k a n t o n a l e r E n t s c h e i d u n g e n z u m s c h w c l r .

Z G B und O R . B a n d in . ZUr luh , 1951.

M * * t r r m u n n . ff., S a c h e n r e c h t , 3 . A u f l a g e , K a r l s r u h e , 1956.

M i e l a n d . C a r l . K o m m e n t a r z u m S a c h e n r e c h t d e s Schweiz. Z G B . Zürich. 1909 i T u r k -

c e s l Kara fak ı , K a n u n u Meden ide Aynî H a k l a r . A n k a r a , 1946V

W o l l f - K a i s e r , S a c h e n r e c h t . 10. B e a r b e i t u n g , Tüb ingen, 1957 r

^ü rch r r . R_. D i e W e g r e c h t e îles S c h w e i z e r i s c h e n P r i v a t r e c h t s i T e z L A a r a u . 1947,

I C T I H A T K İ T A P V B 1> F K ı. I L E R t

A d a l e t D e r g i s i

A n k a r a B a r o s u D e r g i s i

F n f D rhe ldungen d e s S r h \ v e i z e r i s c h e n B u n d e s g e r l r h t e *

İlmi ve K a z a ) içt ihatlar D e r g i s i

Neue J u r l s t l s c h c W o c h e n * c h r l f t

O l g a e , s** K a z a l ve i l m i tç l lha l lar la T U r k K a n u n u M e d e n i s i . C l l l I I , İstanbul. 1957

H u y m e n - E r m a n - Flfalr , Türk İçt ihat lar Kül l iyat ı

B n h w e 1 z e r l s c h e J u r l s t e n Z e l t u n g

T e p e c i . N o t l u ve İzahlı T U r k K n n u n u Meden i s i , C l l l I I , A y n i H a k l a r , 2. Bası, A n k n r o ,

1955,

T U r k m m - Ka ıanc ı - V U k s e l - l ' n a e v - E r t e m . T U r k G a y r i m e n k u l H u k u k u v e A laka l ı

M e v z u a t ve İçt ihatlar , D i l î. A n k a r a . 1956

Z A R U R İ t l E C l T H A K K I K A V R A M İ V E K A M ' N I g A R T l . A R İ 789

* ' * I- T M A i. A İt

A D A d a l r i D e r g i s i A n k . B. l> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A n k a r a B u m s u D e r g i s i

A r a n E l v F r A r r h l v Tür d l e Clvlllstlsı-he P r a x i s A i t A r i i i L r Art ıkt ı

Hak . • B l 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B a k ı n ı z

1M*B Bürgert lche* G e s e t z b u c h ı A l m a n Meden i K a n u n u i

B C E B u n d e i g e n r h t s - E n l s r h c i d u n i E e n l A m l l I r h e S a m m l u n g l H4JH .., . . . . . . . . . . . . . . . . B u n d e B g e r i c h r s h o f

f e f r » .. . . . . . . . . Cotfe C l v i l f rançais ıF rans ı * M e d e n i K a n u n u »

C e b e l * Co r l e C l v i l be lg lt jue < Belçika M e d e n i Kanunu »

ttait tC t ıd l re Çivile U a U a n n 16 M a r t 1 M 3 l a r k h i l İ ta lya

Meden i K a n u n u \

K « .... . . . . . ElnrührungsgeHet* / u m Z G B ,

H.H< . ı ı .... . . . . . . . . . . . . . . . . . Etnruhrungsge ıetz / u m B u r g e r i i c h e n Gase t ıhurh

116.fl.lM96>

K r b b a u R V V e r o r d n u n g « U T d a s E r b b a u r e e h t < 1 5 Î . 1 9 I 9 )

RT|. ... E r l a c u t e r u n g e n z u m V n r e n t u u r T e l n e s s r h w e l z e r i s r h e n

Z G B . B e m . 1914

<*BV , G r u n r i b u c h v e m r r i n u n g d s v i c r e T a p u S i e l l l N i z a m n a m e s i .

3 2 . 2 . 1 9 1 0 )

H D . H u k u k D a i r e s i

H O K H u k u k G e n e l K u r u l u

ı t ı 'MK ' H u k u k Usulü M u h a k e m e l e r i K a n u n u

K n . ı k ' - • Karşı laşt ır ınız

m. m a d d e

Mk .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M e d e n i K a n u n

S. K a n d n o t e . N u m a r a

NJW. . . . . . . . . N e u e J u r i s t i s e h e W<*chenschr i f t

M , K c t m l G a z e t e

R f i K . E n t s r h e l d u n g e n des R e l c h s g e r l c h t c s in Z l v t l s a r h e n

a • • . „ . , , Ş a y i a

Reblıısıttltel . . . . . . . . . . . . . . . . . A n w e n d u n e s - u m l ElnfuhıungBbestlrnmungen

M Z . „ . „ . . . 8rhwriz ı>r İGchr J u r l s t c n z e l t u n g

T ( I H . T ü r k G a y r i m e n k u l H u k u k u fTürkmen-Ka/anc ı -Yükse l -

O n s e v - E r t e m . O H I . A n k a r a . 19561

T İ K T u r k Tci R ı a i l a r K ü l l i y a t ı ı S a y m e n - E r m a n - E l b l n

TflPİ. T a p u S i c i l i N i z a m n a m e s i

»d. ......... ...... v e « icramı

v a . . . . . . . . . . v e a a l r e

W E 4 l . G e v e l * über d a s W o h n u n g s e l g e n t u m und d a s D a u e r -

v e o h n r e c h t iV/ucbnungıelgentumsieBetzl İ M H U

t a r i h l i K a t M ü l k i y e t i hakkında A l m a n K a n u n u

H İ B Z i v l l g e s e t z b u c h

7s|ı Z e i t s r h r i f l für ı o h w ı ı zer l * rhes R e c h t