Szczecin, 12 grudnia 2018 r.

Zakres i stan zaawansowania Zadania 1A.3.

Nazwa Zadania 1A.3

Przywrócenie walorów przyrodniczych Doliny Dolnej Odry poprzez poprawę zdolności retencyjnych i przeciwpowodziowych Międzyodrza

Umiejscowienie Projektu w dokumentacjach o charakterze strategicznym

Plan Zarządzania Ryzykiem Powodziowym[PZRP]

Zadanie znajduje się na liście strategicznych inwestycji technicznychplanowanych od realizacji w latach 2016 – 2021

Wskazanie wynikające z PZRP: konieczność stworzenia modeluhydrologiczno – przyrodniczego, którego symulacja ma dać pełenobraz potrzeb robót na terenie Międzyodrza.

Określenie możliwości zwiększenia potencjału retencyjnegoMiędzyodrza, który może być wykorzystany do zwiększeniabezpieczeństwa powodziowego oraz ustalenie zakresu działań,niezbędnego do osiągnięcia zakładanych celów oraz możliwego dorealizacji ze względów środowiskowych.

Cel modelu hydrauliczno – przyrodniczego

Przed podjęciem decyzji o zakresie możliwych do przeprowadzenia prac konieczne było podjęcie następujących działań:

przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej obszaru Międzyodrza

wykonanie modelowania hydraulicznego dla obszaru Międzyodrza

sporządzenie modelu hydrauliczno – przyrodniczego dla obszaru Międzydorza, zwieńczone raportem podsumowującym przeprowadzone działania

przeprowadzenie nieformalnych [pozaproceduralnych] konsultacji społecznych z możliwie najszerszym gronem interesariuszy

Inwentaryzacja przyrodnicza

[przeprowadzona w terminie

od marca 2017 r. do marca 2018 r.]

Flora i siedliska przyrodnicze

Fitoplankton

Fitobentos

Makrofity

Makrobezkręgowce wraz z malakofauną

Entomofauna

Herpetofauna

Ichtiofauna

Ornitofauna

Teriofauna wraz z chiropterofauną

Zespół inwentaryzacyjny

Flora + siedliska – dr Krzysztof Ziarnek, Grzegorz Grzejszczak,

Fitoplankton + Fitobentos – dr Sławomir Dobosz, Anna Skrzypacz

Makrofity - Grzegorz Grzejszczak, Bartosz Kurnicki

Makrobezkręgowce wraz z malakofauną – dr Agnieszka Szlauer - Łukaszewska

Entomofauna – Grzegorz Michoński

Herpetofauna - Piotr Piliczewski

Ichtiofauna - dr Mariusz Raczyński, dr Sławomir Keszka, dr Remigiusz Panicz

Ornitofauna - mgr Marcin Sołowiej, mgr Michał Jasiński

Teriofauna - dr Katarzyna Kozyra

Chiropterofauna – dr Dawid Zyskowski

Przyroda Międzyodrza [1A.3]flora i siedliska przyrodnicze

W obszarze Międzyodrza udokumentowano występowanie trzech siedlisk przyrodniczych:

1) starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion [3150] – co najmniej 22płaty zajmujące 40,97 ha,

2) ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) [6430] - 28 płatów zajmujących3,27 ha,

3) łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae,olsy źródliskowe)* [91E0] - 60 płatów zajmujących 165,05 ha.

W zakresie gatunków roślin:

1) uznane tu za wymarłe od kilkudziesięciu lat, zagrożone w skali kraju i objęte ochroną gatunki – kotewkę orzechawodnego Trapa natans i grzybieńczyka wodnego Nymphoides peltata,

2) 16 gatunków roślin zagrożonych i chronionych

Przyroda Międzyodrza

[1A/3]

siedliska przyrodnicze i gatunki roślin

Przyroda Międzyodrza

[1A.3]

siedliska przyrodnicze i

gatunki

Przyroda Międzyodrza [1A.3] makrobentos

Zatoczek łamliwy

W wyniku przeprowadzonego monitoringu w czerwcu i wrześniu

2017 na badanych stacjach monitoringowych nie stwierdzono

występowania zatoczka łamliwego Anisus vorticulus (rodzina

Planorbidae). Przyczyną regresji tego gatunku z obszaru

Międzyodrza jest prawdopodobnie upośledzenie krążenia wód w

kanałach, zwłaszcza tych z roślinnością podwodną - czyli w

miejscach potencjalnego występowania tego gatunku.

Przyroda Międzyodrza [1A.3] ichtiofauna

W obszarze Międzyodrza udokumentowano występowanie różnych typów siedlisk sprzyjających rybom:

1) małe kanały, gdzie absolutnym dominantem jest płoć i okoń - osobniki różnej wielkości, czasami w ilości kilkaset

osobników. Poza tym łowiono pojedyncze tarlaki szczupaka, lina i wzdręgi oraz z gatunków chronionych pojedyncze kozy i

różanki;

2) kanały średniej wielkości z dominacją narybku uklei, co najmniej kilkadziesiąt osobników na stanowisku. Do tego młodzież

okonia i płoci oraz pojedyncze wzdręgi, boleń i jaź, a tam gdzie twarde, piaszczyste dno bass słoneczny;

3) na dużych kanałach stwierdzono tylko pojedyncze małe osobniki płoci;

4) ostatni typ siedlisk to różnej wielkości zastoiska, gdzie obserwowano głównie narybek płoci, liczne młode okonie i ukleje

oraz pojedyncze jazie, liny, wzdręgi, rozpiór, krąp, słonecznica, leszcz i szczupak – zazwyczaj niewielkich rozmiarów.

Bardzo rzadka była koza, a w jednym przypadku złowiono tez bassa słonecznego.

Przyroda Międzyodrza [1A.3] ichtiofauna

Gatunki o największej stałości występowania - płoć i okońKanał przepływowy – widoczne masywne zakwity sinic koło Wyspy

Węgorza

Przyroda Międzyodrza [1A.3]ornitofauna

Międzyodrze, pomimo spadku liczebności większości gatunków lęgowych w ciągu ostatnich 20 lat, nadal jest bardzo ważnym miejscem dla ptaków lęgowych, a także przelotnych.

Jest istotnym miejscem dla ptaków przelotnych jak gęsi i żurawie. W 2017 r. koncentracje gęsi sięgały 3500, a żurawi ponad 7000.

Stwierdzono ok. 100 lęgowych lub prawdopodobnie lęgowych gatunków ptaków w tym:- 14 gatunków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej

- 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Listy Zwierząt

Międzyodrze[1A.3]

-awifauna

Pełnie wyniki przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej można znaleźć na stronie internatowej Projektu

http://bs.rzgw.szczecin.pl/

Wyniki inwentaryzacji przyrodniczej

Modelowanie hydrodynamiczne

Leszek Ziółkowski

Międzyodrze – założenia modelu hydrologiczno –przyrodniczego

1) Międzyodrze jest naturalnym obszarem zalewowym odgrywającymistotną rolę w ograniczaniu skutków powodziowych.

2) Należy przeanalizować możliwość zwiększenia zdolnościretencyjnych oraz wykorzystania ich w ograniczeniu skutkówpowodzi.

3) Pierwotne potencjalne działania: naprawa i modernizacjaobwałowań, przywrócenie funkcjonowania urządzeńhydrotechnicznych, oczyszczenie i pogłębienie kanałów,przywrócenie przepływu na obszarze.

4) Kryteria oceny rozwiązań: zwiększenie potencjału retencyjnegooraz możliwość udostępnienia go w odpowiednim momencie.

5) Przyjęte rozwiązania nie mogą generować negatywnegoodziaływania na środowisko (w tym Natura 2000)

6) Preferuje się takie działania, które mogą przyczynić się do poprawywarunków przyrodniczych.

Międzyodrze – założenia modelu hydrologicznego

1) Budowa dwuwymiarowego modelu (2D)

2) Budowa siatki obliczeniowej na podstawienieregularnej siatki elementów, opartej na danych zinwentaryzacji obiektów (siatka obejmujepowierzchnię 128,28 km2)

3) Obliczenia oparte na numerycznym rozwiązaniudwuwymiarowego równania płytkiej wody

4) Obliczenia prowadzone dla 3 scenariuszy:1) Q10% - prawdopodobieństwo wystąpienia 1 na

10 lat2) Q1% - prawdopodobieństwo wystąpienia 1 na

100 lat3) Q0,2% - prawdopodobieństwo wystąpienia 1 na

500 lat

Odwzorowanie w modelu śluzy żeglownej na bazie danych z inwentaryzacji

Międzyodrze – warianty modelowania

WARIANT W0

1) Odwzorowanie stanu obecnego

2) Baza porównawcza dla pozostałych wariantów (analizazmian w wyniku realizacji planowanych działań)

3) Zaimplementowano:1) batymetrię koryt rzecznych i kanałów2) geometrię zinwentaryzowanych budowli

hydrotechnicznych3) instrukcję obsługi Jazu w Widuchowej

4) Wprowadzenie odpowiednich współczynników szorstkości –odpowiadających stanowi kanałów (w niektórychprzypadkach całkowicie zarośnięte)

5) Wprowadzono dostępne dane dotyczące stanów iprzepływów dla fal wezbraniowych

Fragment siatki obliczeniowej w widoku 3D (z przypisanymi rzędnymi terenu)

Fragment mapy szorstkości terenu

Międzyodrze – warianty modelowania

WARIANT W1

1) Hipotetyczny wariant – obrazuje stan Międzyodrza wprzypadku nie podejmowania jakichkolwiek działań

2) Stanowił czysto hipotetyczne założenie związane zzamknięciem wszystkich urządzeń hydrotechnicznych.Związane to było z wynikami inwentaryzacjiprzyrodniczej, która jasno stanowi o postępującejsukcesji i zarastaniu kanałów Międzyodrza. Przyjętehipotetyczne „zamknięcie” w rzeczywistościoznaczałoby całkowite zarośnięcie kanałówskutkujące brakiem przepływu. W tym wariancieprzepływ wody do i z obszaru Międzyodrza byłbymożliwy tylko poprzez przelanie się wody przezkoronę obwałowań.

Widoczne postępujące lądowacenie i zarastanie kanałów

Międzyodrze – warianty modelowania

WARIANT W2

1) Obrazuje zaproponowane działania przeciwpowodziowemożliwe do wykonania:

1) Uszczelnienie i wyrównanie korony obwałowania

2) Bagrowanie 50% kanałów Międzyodrza – pogłębienieich o 0,5 m z uwzględnieniem wyłączenia z prackanałów cennych przyrodniczo (wartość wyznaczonana podstawie średniej ilości zalegającego namułu nadnie kanałów)

3) Przywrócenie sprawności urządzeń hydrotechnicznychoraz sterowanie nimi celem opóźnienia przejściakulminacji fali powodziowej

Lokalizacja działań wprowadzonych w wariancie W2 polegających na pogłębianiu kanałów oraz modernizacji obwałowań

Międzyodrze – wyniki

1) Maksymalna kubatura zdolności retencyjnej Międzyodrza to ok. 140 mlnm3 przy objętości fal powodziowych: Q10% - 5 416 mln m3, Q1% - 7 815mln m3

Część Scenariusz – objętość [m3]

Q10% Q1% Q0,2%

Południowa 37 280 160 56 155 231 66 640 960

Północna I 19 162 112 35 440 077 44 583 127

Północna II 5 112 030 10 178 983 13 174 110

Północna III 8 374 635 11 824 896 13 849 383

Suma 69 928 937 113 599 187 138 247 580

2) Niewielki uzysk przeciwpowodziowy wynikający z zaproponowanych,możliwych do wykonania działań - uzyskana dodatkowa objętość zpogłębiania kanałów wynosi 0,7 mln m3 - brak uzasadnienia dlapodejmowania działań w ramach ochrony przeciwpowodziowej.

Część

W0 i W1 W0 i W2 W1 i W2

Różnica [m3]

W0-W1

Stosunek

(W0-

W1)/W0

Różnica [m3]

W0 – W2

Stosunek

(W0-

W2)/W0

Różnica [m3]

W1 – W2

Stosunek

(W1-

W2)/W2

Południowa 3 896 0,00007 -609 650 -0,01000 -613 547 -0,01000

Północna I -10 345 -0,00030 -449 639 -0,01000 -439 293 -0,01000

Północna II -13 068 -0,00100 -183 574 -0,02000 -196 643 -0,02000

Północna III 5 701 0,00050 11 236 0,00090 5 535 0,00050

Tabela porównawcza maksymalnych objętości wody w poszczególnych częściach Międzyodrza wwariantach W0, W1 i W2 dla scenariusza Q1%

Tabela maksymalnych wartości objętości wody uzyskanych w poszczególnych częściach Międzyodrza dlawariantu WO

Podział obszaru na potrzeby analizy objętości wody przepływającej przez Międzyodrze

Wyniki przeprowadzonego modelowania hydrodynamicznego można znaleźć na stronie internatowej Projektu

http://bs.rzgw.szczecin.pl/

Wyniki modelowania hydrodynamicznego

Zdiagnozowane problemy

Do największych zidentyfikowanych zagrożeń istniejących należą:

1) Sukcesja i lądowacenie ramion rzeki i kanałów w obrębie

Międzyodrza spowodowane słabym przepływem (blokowaniem

przepływu wody w obrębie dawnych śluz, przecięciem sieci koryt

w obrębie Międzyodrza nasypami komunikacyjnymi).

2) Inwazja gatunków obcych – klonu jesionolistnego oraz niecierpka

gruczołowatego.

3) W chwili obecnej wiele kanałów jest bardzo silnie zarośniętych,

wypłyconych z dnem pokrytym gruba warstwą mułu, gdzie latem

brakuje w wodzie tlenu, ze względu na rozkładającą się materię

organiczną. Wpływa to niekorzystnie na populację ryb. Proces ten

pogłębia się z powodu braku stałego przepływu w większości

kanałów i bardzo szybko postępującej eutrofizacji wód

Międzyodrza.

Fot. dr Krzysztof Ziarnek

Model hydrauliczno - przyrodniczy

Wnioski wynikające z przeprowadzonych analiz

[model hydrauliczno – przyrodniczy]

Postępująca eutrofizacja i lądowacenie mają negatywnywpływ na przepływ w małych i średnich kanałachMiędzyodrza, w przypadku całkowitego zarośnięciakanałów zmniejsza się całkowita zdolność retencyjna –brak działań zapobiegawczych i pozostawienie obszaruzwiększy zagrożenie powodziowe.

W ramach prac nad modelowaniemMiędzyodrza pobrano próby orazprzeprowadzono badania osadów dennych,których celem było określenie zawartościsubstancji, które zanieczyszczają urobek. Próbypobrano z 10 miejsc [kwiecień 2018]. Wybórlokalizacji podyktowany był możliwościąuzyskania pełnego spektrum zawartościbadanych substancji w obrębie Międzyodrza iewentualnej możliwości określenia zależnościilości zalegających substancji względemlokalizacji.

Badania osadów dennych

Próby przebadano pod kątem zawartości metali ciężkich oraz związków organicznych takich jak wielopierścieniowewęglowodory aromatyczne i polichlorowane bifenyle.

Warunki przyrodnicze Międzyodrza w aspekcie ochrony gleb organicznych i redukcji emisji gazów cieplarnianych

Celem niniejszej analizy było ustalenie kluczowych parametrówtych zasobów: gleb organicznych i aluwialnych, oraz struktury itrendów przemian w czasie jednostek roślinności Międzyodrza.Wiedza ta ma stanowić podstawę oceny zmian emisji gazówcieplarnianych (GHG) z gleb Międzyodrza w odniesieniu dozróżnicowania sposobów użytkowania i różnych stanówuwilgotnienia terenu.

Legenda:

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1991 2004

Przemiany sukcesyjne roślinności Międzyodrza

Szczegółowa analiza warunków glebowo-wodnych i ich przekształceń wymaga dalszych analiz zebranych materiałów iewentualnych uzupełniających prac terenowych, które nie są objęte niniejszym modelem hydrologiczno – przyrodniczym.Stanowią wskazanie do ewentualnych dalszych prac badawczych.

Uzyskana z obliczenia wartość emisji GHG w bagiennych ekosystemów Międzyodrza wynosi 16371,17 ekw. t CO2/rok. Jestto wartość bardzo niska w porównaniu z emisjami z gleb organicznych podlegających rozkładowi w procesie decesji, poodwodnieniu i w trakcie użytkowania rolniczego, gdzie emisje mogą sięgać 30 t CO2/ha/rok.

Międzyodrze – wnioski

1. Wyniki przeprowadzonej w ramach Kontraktu: „Przywrócenie walorów przyrodniczych Doliny Dolnej Odry poprzez poprawę zdolnościretencyjnych i przeciwpowodziowych Międzyodrza” kompleksowej analizy hydrologiczno-przyrodniczej wykazały brak możliwościprzeprowadzenia skutecznych działań istotnie zwiększających potencjał retencyjny obszaru.

2. Jednocześnie, przeprowadzone w ramach Projektu badania oraz analizy, pozwoliły zdiagnozować stan środowiska (przyrodniczego iwodnego) oraz kierunki i intensywność procesów zachodzących na przedmiotowym obszarze.

3. Istnieje duże ryzyko, że jeśli nie zostaną podjęte określone działania, których celem jest przywrócenie przepływu wód na obszarzeMiędzyodrza, utracie może ulec aktualny potencjał przeciwpowodziowy obszaru.

4. Doświadczenia, nabyte przede wszystkim w czasie towarzyszącej przygotowaniom przedsięwzięcia, szerokiej akcji informacyjno –konsultacyjnej, wskazują, że obszar Międzyodrza skupia uwagę wielu różnorodnych interesariuszy, którzy wkwestiach Międzyodrza niejednokrotnie prezentują odmienne stanowiska w zakresie oceny skutków zdiagnozowanego stanu orazprocesów zachodzących na tym obszarze.

5. Mając na uwadze powyższe ustalenia postanowiono zorganizować szerokie konsultacje, z wykorzystaniem zgromadzonych informacji,których celem jest próba wypracowania wspólnego „planu działań prośrodowiskowych” dla obszaru Międzyodrza.

Zakres działań proponowanych do realizacji

wariant „0” - niepodejmowanie żadnych działań, pozostawienie obszaru Międzyodrza w obecnym stanie

wariant „1” - odstąpienie od działań o charakterze typowo technicznym, a wykonanie drobnych, niewielkich działań,mających wpływ na zahamowanie utraty istniejącego potencjału retencyjnego obszaru Międzydorza

Proponowane działania:

• czyszczenie śluz oraz innych obiektów hydrotechnicznych wraz z odcinkami przed/za obiektami [ok. 100 -150 m];

• poprawa warunków przepływu poprzez oczyszczenie kanałów z pła [wierzchnia warstwa, bez ingerencji wdno];

• bagrowanie kanałów [rozumiane jako działanie etapowe, wykonywane w różnej skali, ale obejmującekrótkie odcinki małych oraz średnich kanałów].

Raport z modelu hydrauliczno - przyrodniczego można znaleźć na stronie internatowej Projektu

http://bs.rzgw.szczecin.pl/

Model hydrauliczno –przyrodniczy [raport z

modelu]

ETAP I [12.2017]

ETAP II [05.2018]

ETAP III [12.2018]

Nieformalne konsultacje społecznedla Zadania 1A.3 w zakresie Międzyodrza

Kon

ferencje in

form

acyjno

–ko

nsu

ltacyjne

Nieformalne konsultacje społecznedla Zadania 1A.3 w zakresie Międzyodrza

Strona internetowa [http://bs.rzgw.szczecin.pl/

Punkt informacyjny w Gryfinie

Udostępnianie informacji zainteresowanym stronom

Dodatkowe inicjatywy [Okrągły Stół dla obszaru Międzyodrza]

Z przeprowadzonych nieformalnych konsultacji społecznych sporządzony zostanie raport, który następnie zostanie upubliczniony na stronie internetowej Projektu.

Dziękuję za uwagę