J.K. Gierowski : Zabójcy i ich ofiary (2002)S. Pikulski: Zabójstwo z zazdrości (1991)

 

Dawniejsze badania eksponują:-możliwość działania sprawców pod wpływem urojeń-silny związek motywacji z występującym u sprawców alkoholizmem

Badania aktowe S.Pikulskiego (1991, 1996) 344 czyny spowodowania śmierci człowieka z

zadrości: 343 sprawców: 303 mężczyzn (88,3%) i 40 kobiet

(11,7%) wyodrębniono 487 jednostkowych motywów

 

S.Pikulski:

Formy motywów zabójstw z zazdrości:

- chęć zemsty za niewierność – 215 (62,5%)- chęć usunięcia niewygodnej osoby na drodze do realizacji erotycznych lub seksualnych zamiarów – 58 (16,9%)-chęć zemsty za porzucenie -80 (23,3%)-chęć zemsty za odmowę zawarcia związku małżeńskiego lub „chodzenia ze sobą” -18 (5,2%) -chęć niedopuszczenia do odrzucenia uczuciowego lub utraty obiektu miłości – 14 (4,1%)- chęć zemsty z nieodwzajemnienie uczuciowe – 68 (19,8%)-chęć odwetu za odmowę współżycia seksualnego -31 (9,0%)-chęć zemsty z posiadanie majątku lub rzeczy przez inną osobę – 3 (0,9%)

Badania aktowe S.Pikulskiego (1996) - prawie 30% sprawców zabójstw z zazdrości działa w

afekcie fizjologicznym („stanie silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami – 148 § 4 kk)

- u 28 % sprawców przyjęto działanie w stanie ograniczonej poczytalności w stopniu znacznym [w zw. z 31 § 2 kk]

-u 6% przyjęto działanie w stanie niepoczytalnościWnioski: grupa zabójców o stosunkowo wysokim

poziomie psychopatologii, często też kwalifikacja prawna ich czynów jest określana przez kryteria emocjonalne, a więc psychologiczne (działanie w stanie silnego wzburzenia)

badania Gierowskiego: sprawcy z zazdrości jako podgrupa zabójców dopuszczających się czynów z szeroko rozumianej motywacji emocjonalnej

- próba wykazania, ze zabójstwa i zabójcy z zazdrości zasługują na oddzielne potraktowanie; uzasadnia to „specyficzny charakter i treść emocji, pod wpływem których działają, jak i ujawniane często głębokie zaburzenia procesów poznawczych , bliskie niekiedy patologicznym zaburzeniom myślenia, takim jak np. urojenia”

-cel badań: „próba wyodrębnienia zmiennych psychologicznych składających się na osobowościowe i sytuacyjne tło motywacyjne zabójstw popełnionych pod wpływem zazdrości erotycznej na tle wyników uzyskanych przez sprawców zabójstw działających z motywacji innej niż zazdrość” 

- w obu grupach raczej niekorzystne warunki socjalizacji, ale zabójcy z zazdrości częściej dorastali w warunkach korzystnych (35 % do 28 % w grupie porównywalnej)

- zaledwie 11 % sprawców zabójstw z zazdrości wychowywało się w warunkach skrajnie niekorzystnych (wobec 31 % w grupie porównywalnej tj. wszystkich zabójców)

- różne stosowane systemy wychowawcze w rodzinach: u zabójców z zazdrości w 50 % to system demokratyczny, który był stosowany tylko w 10 % rodzin pozostałych sprawców

-ogólna ocena przystosowania w obu grupach podobna: około 1/3 dobrze przystosowana, ale nieprzystosowanych było 21 % zabójców „zazdrosnych” wobec 32 % pozostałych

- wśród symptomów nieprzystosowania największe różnice dotyczyły wagarowania i uczestnictwa w grupie zdemoralizowanych rówieśników: wśród „zazdrosnych” wagarowało 25 % wobec 45 % wagarujących pozostałych zabójców; udział w grupach zdemoralizowanych: „zazdrośni” 21 %, pozostali 55%

grupy nie różniły się istotnie między sobą pod względem bardziej stałych właściwości osobowościowych: w obu grupach dominacja struktur introwertywnych („zazdrośni” 50 %, pozostali 58 %) i czynności regulowane na poziomie struktur emocjonalno-popędowych (wszyscy zazdrośni i 95 % pozostałych!)

> cechowała ich zdecydowanie niedojrzała osobowość

> większość obu grup to osoby podejrzliwe, nieufne, o egocentrycznym nastawieniu do świata i ludzi

Agresywność w adolescencji i wieku dojrzałym: duża częstotliwość u 57 % zazdrosnych i 43% pozostałych; częste doświadczenie sytuacji frustracyjnych, trudnych (55% zazdrosnych i 60 % pozostałych)

Częstość agresji fizycznej: 85 % zazdrosnych i 58 % pozostałych

Częstość agresji słownej: 70 % zazdrosnych i 51 % pozostałych

(!) Statystycznie istotna różnica dotyczy innego typu agresji: wrogości (świadczącej o braku skłonności do bezpośredniego ataku): tylko 15 % „zazdrosnych” wobec 47 % pozostałych sprawców

Duża różnica w częstości prób samobójczych: 55 % zazdrosnych wobec 20 % pozostałych!

W obu grupach niski stopień samokontroli (rozumianej jako stała właściwość regulacyjna): 75 % zazdrośni, 77% pozostali; podobne odsetki osób skłonnych do kumulowania napięcia emocjonalnego

U 58 % sprawców zabójstw popełnionych pod wpływem zazdrości stwierdzono przewlekły alkoholizm! (wobec 32 % ogółem wśród pozostałych)

Sytuacyjne tło motywacyjne (czynniki wpływające na aktywność przestępczą sprawców)miały w porównywanych grupach charakter zarówno sytuacji ciągłej, permanentnej jak i nagłej, niespodziewanej;

> u sprawców zabijających z zazdrości najczęściej stwierdzano występowanie ciągłego i narastającego konfliktu z ofiarą (65%) i sytuacji bolesnej (65%); (wśród pozostałych było to odpowiednio 38% i 37%).

Sytuacyjne tło motywacyjne rozpatrywane w kategoriach sytuacji trudnej polegało często na deprywacji lub frustracji ważnych potrzeb psychicznych (dwóch lub więcej): - potrzeby akceptacji i uznania (46%/47%)- potrzeby podtrzymania własnej wartości (47%/49%)- rzadziej potrzeby miłości (24%/25%)

Istotne różnice pod względem innych właściwości procesu motywacyjnego: -wszystkich (100%) sprawców zazdrosnych cechowało wzmożone napięcie emocjonalne (u 55% wzmożone skrajnie!) wobec 89 % i 41 % u pozostałych

- tempore criminis manifestowane były zaburzenia napędu i gwałtowne wyładowania psychoruchowe: wszyscy sprawcy „zazdrośni” wobec 70 % pozostałych

- intensywne przeżywanie negatywnych treści emocji w czasie zabójstwa dotyczyło 94 % zabójców z zazdrości wobec 70 % pozostałych

Ogólna ocena stopnia samokontroli (odpowiadająca za poziom poczytalności) nie różnicowała grup sprawców: > u sprawców „zazdrosnych” samokontrola była ograniczona w 65 % a zniesiona u pozostałych 35 % (u żadnego ze sprawców „zazdrosnych” samokontrola nie była zachowana!); > w grupie pozostałych sprawców: zniesienie samokontroli 21 %,ograniczenie 65 %, pełna samokontrola 14 %.

Częstotliwość „silnego wzburzenia” (działania w afekcie fizjologicznym): ponad połowa zazdrosnych wobec 2 % pozostałych sprawców działających z motywacji emocjonalnej!

Częstotliwość spiętrzenia afektu: 45 % zazdrosnych i 17 % pozostałych

Wnioski (z wyników badań i analizy statystycznej):„w genezie zabójstw popełnionych z zazdrości erotycznej bardzo istotną rolę odgrywają czynniki sytuacyjne, w tym zwłaszcza mający charakter sytuacji trudnej, ciągły i narastający konflikt z ofiarą, a także przeżywane przez sprawcę poczucie bólu psychicznego”

W czasie czynu sprawcy „zazdrośni” maja częściej niż pozostali ograniczoną samokontrolę (poczytalność) w wyniku niezdolności do panowania nad impulsami powstającymi w związku z pobudzeniem mechanizmów popędowo-emocjonalnych („Procesy poznawcze nie odegrały w ich przypadku funkcji kontrolnej wobec narastających emocji”)

Magdalena Budyn-KulikZabójstwo tyrana domowego. Studium prawno karne i wiktymologiczne.Verba, Lublin 2005

Kwestie terminologiczne• Pojęcie tyrana domowego:

-jest obecne w literaturze angielsko- i niemieckojęzycznej („haustyrannenmord”, „home tyrant mord”)-jeszcze nie funkcjonuje w polskiej literaturze i doktrynie prawa karnego

Termin „zabójstwo” w pracy M.Budyn-Kulik w znaczeniu kryminologicznym a nie karnomaterialnym!

„Czyn kobiety polegający na pozbawieniu życia dręczącego ją partnera, acz w większości przypadków kwalifikowany jako zabójstwo, może wypełniać (…) znamiona także innych przestępstw polegających na pozbawieni życia człowieka – np. nieumyślne spowodowanie śmierci lub spowodowanie uszczerbku na zdrowiu z skutkiem śmiertelnym”

(poza rozważaniami pracy sytuacja, gdy ofiarą przemocy jest mężczyzna)

Z badań porównawczych wynika, że mężczyźni i kobiety zabijają zazwyczaj w sposób , jaki jest postrzegany jako zgodny z rolą każdej płci w społeczeństwie.

- Mężczyźni częściej pozbawiają życia osoby obce, natomiast kobiety w 1/3 przypadków pozbawiają życia swoich mężów lub partnerów, drugą grupę ofiar kobiet stanowią dzieci

- Kobiety z reguły nie zabijają swojej rywalki , rzadko pozbawiają życia partnerki w związkach homoseksualnych oraz starszych członków rodziny (jeśli już to osoby cierpiące a sprawczyni kierowana jest współczuciem)

Syndrom ten wiąże się z zakłóceniami czynności psychicznych spowodowanych utrzymującą się traumą lub stresem, co różni je od tradycyjnie zdefiniowanych zakłóceń czynności psychicznych (brak patologicznych komponentów)

Wg niektórych BWS jest przejawem nieprawidłowego funkcjonowania psychicznego i linia obrony powinna iść w kierunku stwierdzenia niepoczytalności

(obecnie stwierdzenie BWS nie oznacza automatycznie zniesionej albo ograniczonej w stopniu znacznym poczytalności )

Interpersonalny: cykl przemocy Intrapersonalny: depresja, wyuczona

bezradność, mocno obniżona samoocena

Czy BWS może stanowić samoistną okoliczność wyłączającą odpowiedzialność sprawcy w polskim prawie karnym? >Problem de lege ferenda

*w innych systemach prawnych dopuszcza się środki obrony (defences) oparte na syndromach: bitego dziecka, bitego współmałżonka: tzw. excuse syndroms

- szeroki termin kryminologiczny odnoszący się do pozbawienia życia jednego członka rodziny przez innego;- wykracza poza zestaw znamion z art.148 kk obejmując inne przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu

Charakterystyka kobiet, które zabiły partneraReakcje kobiety na doznawaną przemoc

wg. M.Wolfganga zabójstwo jest jednym z najbardziej spersonifikowanych przestępstw , jego motywy nie wiszą w próżni a relacja sprawca-ofiara nabiera zasadniczego znaczenia w konkretnym zdarzeniu

na potrzebną do popełnienia czynu mobilizację energii i osiągnięcie określonego poziomu emocji, ukierunkowującego zachowanie, wpływa szczególna relacja między sprawcą ofiarą > niezwykle ważna dla ustalenia genezy zabójstwa jest relacja między sprawcą a ofiarą (VOR)

cyt. M. Wolfgang (za Budyn-Kulik)”Zabójstwo jest dynamiczną relacja między dwoma lub więcej osobami, które wpadły w pułapkę życiowego dramatu i są zmuszone do działania w tym prostym interakcyjnym układzie. Bardziej niż przy jakimkolwiek innym naruszeniu norm, w przypadku zabójstwa w wyjaśnieniu przyczyn tego naruszenia”

można wskazać trzy podstawowe układy:1/ gdy dana osoba jest najpierw sprawcą a potem ofiarą2/gdy jest jednocześnie sprawcą i ofiarą 3/ gdy jedynie przypadek decyduje o tym kto zostaje sprawcą a kto ofiarą

 

Cechy charakterystyczne zabójstwa popełnionego w rodzinie:-mają charakter interseksualny-jednym z powodów jest ambiwalencja uczuciowa-czyn z reguły jest popełniony przez jedną osobę-zazwyczaj jest nieplanowane -zabójstwo tyrana występuje w trakcie ataku tyrana na kobietę lub w fazie ostrzegawczej (wiadomo, że atak nastąpi)-podkreśla się wagę czynnika sytuacyjnego

badania w Polsce > jedną z zasadniczych przyczyn uaktywniania się zachowań popędowych, agresywnych o char. przestępczym (zabójstw, usiłowań, uszkodzeń ciała) jest stres w środowisku rodzinnym

  Reykowski: stres psychologiczny

Z. Majchrzyk : Motywacja zabójczyń (1995) > nie można przywiązywać zbyt wielkiej wagi zarówno do

czynników natury biologicznej jak i sytuacyjno-społecznych. Żaden z nich nie wyjaśnia w sposób dostateczny przestępczości kobiecej. Zabójczynie nie są grupą jednorodną pod względem osobowościowym a osobowościowe wyznaczniki zachowania agresywnego odgrywają rolę jedynie pośrednią.

> Największe znaczenie przypisuje się czynnikom sytuacyjnym i zaistniałej na ich tle sytuacji. Informacji wyjaśniających przyczyny dostarczają dane obrazujące motywację zachowania i uspołecznienie sprawczyń.

Badania J.K Gierowskiego i zespołu dotyczące sprawców - w tym sprawczyń zabójstw (oprac. T.Jaśkiewicz – Obydzińska, Ewa Wach)

Różnice między kobietami a mężczyznami: 189 zabójstw: M – 171; K – 18   Uwaga: mała próba badawcza kobiet!

Sprawczynie zabójstw: Wiek: średnio 34,5 roku (średnio o 1 rok

więcej niż M) Wykształcenie: nieco niższe od M Stan cywilny: 70 % (13) w związkach

małżeńskich, 4 w konkubinacie, 1 bez stałego partnera (podczas gdy mężczyźni częściej są samotni, nie pozostający w stałych związkach)

Środowisko rodzinne: - K wychowywały się w gorszych warunkach

materialnych niż M, ale: - atmosfera domu rodzinnego lepsza! - w grupie kobiet bardziej pozytywny był

stosunek rodziców do sprawczyń i sposób ich traktowania

- ojcowie zazwyczaj mieli pozytywny stosunek do sprawczyń (wobec przeważającego negatywnego stosunku ojców do sprawców!)

>>sprawczynie wychowywały się w nieco lepszych warunkach niż sprawcy

Obciążenia i urazy biologiczne: - korzystniejsza sytuacja sprawczyń - sprawczynie wykazywały w dzieciństwie

mniejszą nadpobudliwość psychoruchową - Kobiety w sytuacjach trudnych

częściej stosowały mechanizmy ucieczkowe (M – rozwiązywanie sytuacji trudnych poprzez agresję) !

Funkcjonowanie społeczne sprawczyń zabójstw:

- wyższy poziom przystosowania społecznego!

- zdecydowana większość nie popełniała wcześniej przestępstw i nie była karana

- mniejsza skłonność do reagowania agresją w sytuacjach codziennych

- wyższy stopień samokontroli

Właściwości psychiczne sprawczyń zabójstw:

- samoocena jeszcze bardziej obniżona niż u mężczyzn!

- w relacjach społecznych bardziej bierne i uległe

- przeciętna wrażliwość emocjonalna (M: chłód emocjonalny, większa skłonność do dominacji)

- ujawniały więcej zaburzeń neurotycznych (M: częściej zaburzenia osobowości)

Relacja sprawca-ofiara: -w większości przypadków (70%) K dokonały

zabójstwa stałych partnerów (mężów, konkubentów) - w pozostałych przypadkach ofiarami były dzieci

(11 %), osoby znajome (17%) a w 1 przypadku poznany niedługo wcześniej „przygodny partner seksualny”

  „ofiary sprawczyń nie tylko w większości były

osobami bliskimi dla nich, ale przebywały z nimi pod jednym dachem prowadząc wspólne gospodarstwo”

Sytuacyjne i osobowościowe tło zabójstwa:

- 80% kobiet dokonało zabójstwa z motywów emocjonalnych - dominujące poczucie krzywdy i zagrożenia (u M częściej zemsta jako motyw bezpośredni)

- częściej u kobiet patologiczny motyw (próby rozszerzonego samobójstwa)

Sytuacja poprzedzająca zabójstwo:   - poczucie krzywdy i zagrożenia u K miało

charakter ciągły, podczas gdy u M częściej było związane z doraźną sytuacją

- u K częstsze występowanie poczucia przeciążenia psychicznego lub fizycznego, konieczność znoszenia bólu fizycznego lub moralnego (u M częstszym czynnikiem sytuacyjnym była frustracja ich potrzeb)

 

Sposób działania: - K częściej niż mężczyźni dokonywały

czynów niezaplanowanych i częściej posługiwały się przypadkowym narzędziem

- u K rzadziej intencja wyrządzenia bólu i szkody ofierze

- mniejsza rozległość obrażeń zadanych przez K (zabójstwa z reguły dokonane przy użyciu noża lub tępego narzędzia)

Zachowanie po czynie: - 1/3 sprawczyń usiłowała aktywnie ratować

ofiarę, wzywała pomocy - 1/5 kobiet po czynie ujawniła nasilone

zaburzenia psychiczne (zaburzenia świadomości)

- częstsze próby samobójcze