z′ rα ″α″滋 rル膨 りぁ oorzう ““ azorbaycanda …static.bsu.az/w8/tarix ve onun...
TRANSCRIPT
Miiasir diiztr
TaHx vo onun prOblemlori′ N042011
COMAL0 0SGOROVA3α力′Dδ●rar a″ bersrettИ z′″ιαッια
“rα′鷹′
rrt″″α″滋rル膨Jrararたり ぁ■ra″““′―″α
“
αsル″ο″花力αral成OorZう″∴″
AZORBAYCANDA PARTIYALARIN SIYASI FOALIYYOTLORININ OSASiSTiQAMOTLORI
Asar s6zlor:Siyasi partiya,siyasi sistenl,se9kilor,Ycni Azorbaycan Partiyasl,Misavat Partiyasl,
Ana`√oton Paniyasl,votondas Honlroylik Partiyasl
Key word:Polidcal party,political system,clcctions,Ncw Azerbatan Party,Mus″ at Party,Pary Of
Mothcrland,Thc Civil Solidttty Pmy
КЛЮ ЧeBЬle cЛoBa:Π oЛИTИЧecKtt napTИЯ,ΠOЛИTИЧCCК aЯ cИcTCMa,BЫ6opЫ,ΠapTИИ HoBЫИ
A3Cp6aЙДЖaH,ΠapTИИ MycaBaT,PoД ИHa napTИИ,「pattaHcКtt napTИЯ coЛИДapHOcTИ
Siyasi sistemin follllal∞ masl prosesindo istirak edon on n■ uhinl siyasi tosisatlardan birl do siyasi
partiyalardlr Siyasi partiyalar vЭ digor ictima to,kilatlar vasitosilo votonda,lar dOvlotin idaro
olunlnasinda foal vo birba,a l,tirak cdirlor Siyasi partiyalar comiyyotlo d6vlot, se9kilorlo dё vlot
orqanlan, votondaolaria dё vlot nimayondolo五 araslnda osas vasitolordon biHdir Ohalinin mixtolif
toboqolo五 nin birgo maraqlarlnl oks ctdirorok onlann ko歯 et dOvlot idaro,ilik qorarlannda,daxlli vo
xanci slyasotdo ifadЭ olmasina imkan yaradan slyasl partlyalar minaql,oloHn qar,lsml alinaga vЭ
holl olunlnaslna,comiyyotdo siyぉ 1,iqtisadi gorglnliゾ n aZaldllmasma vasito9i kimi l厖 lml,oraiti
tomin cdinor
Siyasi paniya dcdikdo unlulni siyasi idcyalan vo moqsodlЭ H olan, 61konin siyぉ i hЭ yatinda
i,tirak edon rcspublika votondω larlnln birlikD‖ nozorodo tutulur(1,Sl)
Siyasi partiyalar kttlЭ vi to,kilatlann aン nca xisusi bir qolu olsa da onlan forqlondiron bir slra
mihum cohotlot vardir Bu cЭ hotlo五■osasinl iso siyasi hakimiyyot u卸 はnda leqal mibaHzЭ to,kil Cdir
Bcio rnibaHzo iso partiyalann foaliyyotinin hiquqi tonzimlonlnosini tolob edir
Siyasi partiyalar assosiasiyalar 2adll言 1,おntll■1泳,izvlo」nin hiquq boraborlib71,Ozint idaro,
qanun9uluq vo a,karllq p五 ns● 1。五。Sasmda yaradlllr vo foaliyyot gOstЭHr Hor bir partiyanm tosis
qumitayl ke9iHlir vЭ bllrada nizalnnalllosi qobul olunaraq rЭ hbor orqanlan to,kll edilir Hotta siyasi
partiyalar beynolxalq ictinlal birlikloro daxll ola bilor,birba,a bcynolxalq olaqolor saxlayaraq sazi。 lor
battlamaq hiququna belo malikdir.Hor bir siyasi partiya Odliyyo naziniylndЭ qeydiyyatdall
ke9molidir
Azorbaン℃anda siyasi partiyalar XX os五 n 80-ci illo五nin sonu 90-cl illorln ovvonoHndOn
follllala,matta ba,laml,d1 90-cl illoHn Эvvolo五ndo sovct dё Vru i9un sociyyovi olan sosial birlik
fom■ alannln davamll olaraq dagllmasl vo comiyyotin siyasi foall屯 lnin artmasl ilo siyasi partiyalann
yaraunasl prosesinin osasl qoyuldu
Partiyala§ manin ilkin dalgasl l19in ElllloniStanln istta1911lq Siyasoti vo sovetloHn 90kFnЭ si
noticosindo b∞ alyan milli―ictimal Syasi horokat,1,こ d faktina qar,1"ksolЭ n imumxalq miq″imoti
bir 9ox siyasi birlikloHn tosis edilmosi sociyγ ovi olmu,dur Holo 1991-ci llin paylzindaたorbaycan
Qarabtta Nicat Comiッ。1,プし。rbaycan lslam Partiyasl,Vahid AzЭ rbay℃an Uこrunda Mtta五 zЭ
itJfaql,Azorbaycall Gonc SOgal判 emokl.adk Toskilatl,AXC yaninda Gonc tirklor to,kilatl,1992-ci
ilin yarnda AMIP,hOmin ilin paylzinda Musavat partiyasinin bЭ rpa qurultaヌ ke9i五lmis,YAPyaradilml,,Bozqurd Partiyasl foaliwoto bω laml,dl(2,s308)
1993-c■ ilin ortalannda rcspublikada 30-a yaxln siyasi partiya, conliyyot vo horokat foaliンγЭt
gostoHrdi Ohdinin siyasi to,kilatlanlna chtiyacinln belo"ksok Olduttu bir d6vrdo meydana golon
yeni siyasi qiv、 /oloHn foaliyyotinin nЭ ticolo五, hakimiyyoto golmosinin mimkinliyt sovetrЭhborliylnl,morkЭ z1 9ox ciddi narahat edirdi Azorbaycanda milll‐ azadllq vЭ ictimai― slyasi horok江 1
zoinotnok,yaxud istodiyi istiqarnoto y6noltmok■ 9in kolllmunist rohborliメ mixtOlif isullara ol atdl.
Miiasir diiorTa五 x vo onun Problemlo五′N042011
Hoゎkat lidcrlЭ Hni “liberanara'' vo ``radikallara''bё lorok xalq horokatinl daxlldon par9alalnaq■ 91nsiyasot apanrdl(3,s2)
Bu gun 01konin siyasi mokaninda 70 ‐o qodor partiya movcuddur vo 54 partiya rosmiqcydiyyatdan ke9mi,dr. Qeydiyyatdan kc9rni, partiyalann sar 54 olsa da oniann boメ kokso●yyotinin izvlo五 nin,parlalnentdoki tomsi19ilo五 nin sayl azdir Oniardan yalnlz 12-si parlatnentdo
toms■ olunur Bu partiμ lar parlalnentdo bir vЭ ya iki deputatla tomsil olunublar(4,sll)1992‐ ci ildo qobul cdilon “Siyasi partiyalar haqqinda" qanun ycni partiyalann yararmaslna
,orttt yttatdl.cOXpartiya111lga kc9id XX os五 n90-cl i1lo五 ndo Azorbaycan comiyyotinin tokatntlinin
on mthum nalliンフリtlorlndon bi五 ollnu,dur 80- cl illoHn sonu 90- cl inoHn ovvolindo iso siyasi
mibanzo geni,lol― ,,bunun noticosl olaraqsa siyasi gstemdo apanlan dcmokratik dЭ ,,iklik10rtokpartiya111lgin 10gvin。 ,9oxPartiya1111言 ln bOrqorar olmasina zomin yaratdl
Siyasi partiyalar lir― bi五 ndon proqram vo moqsodioHno,ideya― siyasi istiqalnotioHno,to,kllati
strukturlanna, is fonllalan vo nlctodlanna goro delnok olar kl,9ox da forqlonmirlor BЭ zi partiyalar
tЭ,kilati cohotdon sovet d6vtt partiyasmin follllala,masl■ siubuna meyl cdir Partiyalann 9oxluttu
§oraitindЭ onlann porakondoliyl siyasi sistemin somor● li foaliyyotino moni tOsir edon arllillordOndir
Heydor Oliyevin hakimi″ oto g01diyl ik inOrdo Ennonistan‐ Azorbaycan,Dtthq Qarab電problcminin strttcJi pHoHtetliyl,milli idcologiyada azorbaycan911lq p● nsipinin osas tutulmasi bu
proseso slmul venni,dI GorkomⅡ おtimai― siyasi xadim Heydor 01iye宙 n siyad fOaliyyounin mulim
saholonndOn biH do pattiya quruculuttudur
Yem partiyalarlll yararmasl se9ki kompaniyalanndan Эwolo tosadif edir Paniyalann sini
surotdo 9oxalmasl siyasi qivvoloHnin potensialinin comlonrnosinЭ ongol olur,tosir imkanlannl daha da
azaldlr
1988- ci ildon sonra bttlayan kitiovi horokat sonralar comiyyЭ tdo mixtolif qitblo,moloro,
hよimiyyotin b010,dinhnOsindo, dOvlot smkturiannln idaro olunlnasinda nkir muxtoliniブ nin
mcydana gЭ lmosino sЭbЭb oldu Belo flkir mixtOliniyl sonralar siyasi qivvЭ lo五n to,Эkk■lino,orait
yaratdi vo comiyyotdo gedon qrupla,malar noticosindo siyasi partiyalar yaranrnaga bttladl.(5,s3)
Maraqlann vЭ moqsodlЭ五n imumJiyI Osasmda vЭ tond● lann birliゾ nЭ 9all,maq vo onlannsosial― siyasi maarlnondiHlmosi Azorbaycan Respublikasmda siyasi partiyalann osas hoyata ke9irdiyl
斌 siyalardlr Partiyalar ёz moqsodloHno mivaiq votonda,lann imumi maraq nё qtol釘ini tapmaこ a
vЭ bunun osasinda onlan ёz bayragi altinda birio,dilllloンリV00nlan siyasi cohЭ tdon follllala,dlHilaga
9a11,lr
“
■lon todbirlЭ Hn hatnisl iso sosial bazanin geruslondiHlmosinЭ vЭ bunun i,in stratcgiyanin
doqiqlo,di五 lmosino xidmot edir Siyasi maannЭ mmodo iso oniar digor ictimai tЭ §kilatlarla da birgЭ
istirak edo bilir
HaklmiンフリtЭ goしnok istoyon partiyalar 9ox halda voziyyoti bi10rЭ kdon koskin nlonfl cmosiyalara
yonoldorЭ k bitin diqqotin bura vc五 lmosino nall olmaga 9ah,lr ki,bununla da ozint xilaskar kitni
qolomЭ vennoyo nail olmaq istoメ r Siyasi partiyalann comiyyotdЭ hoyata keφ rdiゾ 価はJyalardan biH
do siyasi sabitliyln Olko votonda,l ilo hakimiyyot stmkturlan arasmda konscnsusun(yoni ban,dincl
mOvqcyln)olmasml tomin etmosidir Hor bir siyasi partiya siyasi sabitliyin tomin cdilmosino xisusi
diqqot gOstЭ 五r(6,sl10)
Comiンνりt isO Siyasi partiyalann yeH vo rolunun conliyyotlo qar,11lqll olaqosindon asllldlr Bir
torofdon siyasi partiyaya comiン フリt toroflndon tosir hOyata ke9iHlЭ rЭk doyi,diHlir,digor torofdon iso,
partiyalann Ozi comi労、to tosir edorok onun komiン γЭt vo keyflyyЭ t gOsto五ciloHndo misbotdЭメ,iklikloH tOmin ctmi,olur
Comiyyotin siyぉ i partiyaya tosiH dcdikdo onun ёz varl131 vO,tur fOl:1lasl,monovi,siyasi v。
sosial foaliyyot nё 、強, iqtisadi minasibЭ tlЭ五, hakinl ideya vo ona mivarlq tosisatlar vasitosilo tosircdir Bundan olavo, xalq kitlolonnin foa11lq vo toskilolunttna dorOcOsi osasI: surotdo birba,a siyasi
partiyalann hoyat foaliyyotino gicli tosir gOsto五 r
Siyasi partiyalann comiyyOto tosi五nin nOticOsi odur ki,hor hansi bir partiya ёzunin nifuzu vomOvqeylno goro ictimai hЭyatln on mthim sfcralanna birba,a vo dolaylsi tosir edir Partlyanin osas
tosir vasitosi siyasi mahiyyot da,lylr Bitin partiyalarln voziお lo五 demok olar ki,cン nilik tЭ §kil edir
Miiasir il6or
TaHx vo onun ProblemleH′ N042011
0zino xas v。ガぬb」 Oian partiy」"azhqわ
,HicdlombndHlmost,d宙1セasけJl dcmOkratk,hiqu●Azorbaycanda dOVlot mistoqlliゾ nin mob
dOvlotin, votondas comiyyotinin yaradllmasl hortoroni, geni, planll l, apanilnasinl, respublikanin
bitin ictimai siyasi qivvolonndon, intellcktual, sosial― ■qtisadi potcnsialindan istifado olunmaslnl
tolob edir Orazi bitё vl■yt,1,こ al olumnu,torpaqlann gcH qaytanlmasl,bibv Azorbaycan ideyaslni
hor bir partiyanln proqranllnda g0111lok mimkindtt Bozi partiyalar dob xati五 no yarandlgindan Onlar
ёzlo五 ■9in yeni proqratn hazlrlarnanll,digor partiyalann yoni parlalnentdo tomsil olunub,gcni,xalqkitlosini otraflnda comloyo bilon partiyalann proqraminl eyni ilo k69■ 1lllu,lor Sadoco bondloro diqqot
yeJrdikdo ycr‐ dor,lkIブ golll10k mttunttr lliゾni borpa emosi tanxi hadisodir Bu iso eymAzorbaycan Respublikasinin dOvlot mistoqi
zamanda mistoqil Azorbaycanm bitin votondttlan qar1lslnda d6vlot mistoqilll,ninmёhkomlondiHlmosi, dcmokratik hiquqi dё vlotin follllala,dinlmasl, respublikanl■ ortti
bitOvl■y7unin VЭ tohl■ kosizliゾ nin tOmin edilmosi,respublikanln tcz bir zarnanda mttanbo
voziyyotindon 91xmasl,Qarabag prObleminin holli,Oz votonda,lanna nravan hoyat,oralti yaratmaq
kimi 9ox mosul vo rnllrokkob vЭzifolor qoyur
Mohz Yeni Azorbaycan Partiyasi bu voziわloH Ozinin siyasi strategiyasinin osas istiqalnotloH
hesab cdir Digor partiyalardan forqli olaraq YAP bittn ictimai to,kilatlarla vo partiyalarla foal
omokd録1lq edorok, pttiyalararasl bloklar yaratmaq vo bi働 n so宙yyolordo imumi monafeyI
razlla,dlllllaqdan,ba,qa oqidodo olanlarla vicdanll vo a91q dialoqa hazlr olmaqdan ibarotdir. Bitin
bunlann pЮ qratnda qett cdilmosi b6ytt partiya tocibosi olan Hcydor Oliyevin adl ilo b電 1ldir O
uzun mmdot Kommunヽ t partiyasmm ldarЭ φlylnd0 01duttundan ye五 Ыr Partiya yaratmaq vo onu
idaro cdorok,b6メ k nailiyyotlor oldЭ ctmok digor partiya rohborlo五 ndon forqli olaraq ona 9otin
olmaml,dlr
Yeni Azorbaycan Partiyas1 6z mЭ qsodino nail olmaq■ 9in‐ mistoqil sivilizasiyall demokratik
hiquqi dOvlotin qunthlasi nalnino omokdω llq etmok istoyon bittt toroqqゎorVOr qtwoloH
birlo,dillllok, radikal siyasi, iqtisadi vo sosial isiahatlar ke9illllok, votonda,lann hiquq vЭ
azadhqlannl,qanunlann icrasini tonlin edon hakinliyyotin bolimosi vЭ pe,okar idaroemo ilo dovlot
qumculuElmun dcmokratik pHnsiplo五 ni inkisaF ctdi面 nok, somoroli toso誠 fat9111薔 1■ ,Orti 。lan,
tOnzimlonon bazar iqtisadiyyatinl inkisaf etdirmok, Azorbaycan Respublikasinin realllqlanm vЭ
xtsuslyyotlorini nozoro alan morh。 101i islahatlar bazasmda comlyyoti todHcon inkisaf ctdilllloyI OSaS
vozlfosi hcsあ edir Bundan olavo olaraq xisuJ diqqolお tehsalm´欧sOldilmЭ g vЭ azad sahibkarllq
yolu ilo votond∞ lann■ fah halinin tomin oluntnasina,foal sosial siyasotin hЭ yata ke9i五 lmosino ndl
。lmaga, 90xpartiyall sistcmo: dinyЭ vi hakimiyγoto osaslanan votonda, comiyyotini inki,af
ctdi111loyo,insan hiquqlan haqqlnda qanunve五 ciliyln to懃nillo,dlHlmosinЭ :onun insan huquqlan
boyannallnosi llo vo bu sahЭ do digor bcynolxalq faktlarla vo sazi,lorlo uyttunla,dinlmasma,respublika
votond∞lannin hiquq vo azadllqlarlnin rcaltominatlnin guclondidhosino natl olmaga yё n。ltmi,lor
YAP eyni zalnanda partiya dOvlot haklmiyyotiin foHllal∞ masmda biは n sЭ宙yyolordo i,tirak
edir Bu pa■ iya bttqa siyasi partiyalardan forqli olarac mitOroqqi partiyalar vo ictimai horokatlarla
gcni, bcynolxalq omokda,1lq etmok uttrunda 91xl, edir YAP-ln monovi dayattl insan loyaqoti vЭ
homroylik, milli monovi dittЭ li,, ,iurlu votonporvorlik, partiyanin idcyalanna sadiqlik, votonda,
mOvqeylnin p● nsipialll摯dlr Bitin bunlar otranl§ okildo partiyal1ln pЮ qraminda Oz Эksini tapml,dir
YAP-ln osas foaliyyot istiqalnotloHndon bi五 Azorbaycan d6vlot mistoqilllyl vo orazi
b■ 6vl■ymi qOmmaq,bcp』xalq domdo onun la,qli rr tumasma,all,maq,bittn dinyada silh,
toroqqi vo xo,moramll omЭ kdasllq uttnda mttanzЭ aparmaqdlr.E.11loniStan ―Azorbaycan
munaqi,。sinin vo Dagllq Qarabtt prObleminin silh yolu ilo tottimlontnosi,i,gal olunlnus oraziloHn
azad cdilmosi,dOvlotin orazi bitOvl■ yinin borpasl,ElllloniStan toroflndon t6rodilon horbi tocav」zin
aglr notic。loHnin aradan qaldinimasl,qa9qinlann vo mocbun k69kinloHn Oz dotta tOrpaqlannaqaメ anlmasI Yeni AzЭ rbaycan Partlyasinin foaliyyotinin osas istlqatnotlorlndondir.
Yeni Azorbaycan Partiyasl xanci siyasot sahosindo bcynolxalq alomdo s■ lh, sosial toroqqi vo
XO,mOrmh omokda,1lq uttrtlnda mttanzo aparan mitoroqqi qivvolorio slx olaqЭ lor qurulmasinl,
Miiasir d6orTaJx vo onun ProblemloJ′ N042011
bitt dё vlotiorio boraborhiquqlu,qa● 11lqll minasibotlor yaradllmasinl Azorbaycan xalqlnin mOhkom
silh vo omin‐ amanllq,oraltindo ya,amaq,dinc quruculuqla m。 ,言u10maq imkatumn tomin edilmosi」zortln hcsab edir(7,s6,7)
Partiyanm dinya miqyasinda silh,sosial tOroqqi vo azadllq,misゎqillit xo,moramll omokd野1lq
istoyon qivvoloHn birgo soyloHni bo,o五 yyotin xo,gol∝ oブnin Osasl hesab cdir Partiya BMT,ATOT,NATO,AvTopa surasl,Avropa Birliyl,MDB,isiam Kontansl To,kllatl,Tttkdilli dov10t10r birli,vЭ
digor nifttlu beynolxalq,regiond toskilatlarla foal omokdtth彗1"」,10ndnnoメ z。面 hesab cdir
Qeydiyyatdan ke9mi,he9 bir partiya YAP istisna olmaqla beynolx」 qね,Hlatlarla olaqo yaramirPartlyanin daxili slyasot stratcglyaslna nozor salsaq o zatnan xisusi diqqotin cOnllyyOtin slyasi
sisteminin inki,af etdiHLnosi,iqtisadi vo sosial siyasot,sosial‐ modoni vo monovi inkisaf sah● lo五noveHldlylュl go111lok mmkind世
lqtisadi siyasot sahosi do daha dol薔 lm,oはldO pЮqralnda oks etdiHlmisdir Bu sahodo 01konin
ayTl―ayrl b01golo」 nin dinamik inki,aflnin tomin cdihosi moqsOdilo regiOnal siyasotin hoyata
ke9iHlmosino ciddi Эhomiyyot veHr.
Bttqa partiyalardan forqli olaraq Misavat Partiyasi tanxin sinaqlanndan ,oЮ n。 91xml,on'onolorlno soykonorok ideologlyasmin tomol pnnsiplЭ H」 h山」yyot9ilik,istiqla1911lq,mil10t911lk,
Azorbaycan。 11lq,dёvlot9ilik,
ttirk9il■ k,miasirlik vO s olaraq boyan cdir.Onlann flkHnco insan haqlannln vO azadllqlannln
toxunu■nazl嗜1,pl■alizmin vo qanunun dniゾ nin,tOminatl h面 yot9ilk,Azorbaycarun dovlotmistoqil五ブnh qOnlmaЫ ,mohkomlommosi vo donlnozli,iSO iStiqla191hqdir.Misavat partiyasininproqramma osason millot9ilk― milloto sevgl,millot yolunda fodakarltta haZlr。 lmaq vO millotinё羹前idarott qad"olmasina inaln,AzЭ rbaycan911lq― mistoqilliyo,面 tarll薔a Vo bit6vl■ yo osasianan,
m面 yyOt v。 ぉtiqlal idealma sadiq Azorbaycan votonscvoniブ dir Dttya dOvlolloH b■ liメndO oZ yeH,Oz sosi olan dclnolcratlk,bit6v vo mistЭ ql,orazisinin bolinlnozliゾ ni Vo VOtOnd琴 lnln tohlは osizhylni
tЭ'Inin etmoyo qadtt millotiradosinitomsil cdon cmuHyyOt91likdir.
Misavat partiyanin proqramina osason Azorbaycan istiqlallnl ya,atmaq, AzЭ rbaycanvotonda,lm mosud etmok t9in Azorbaycanda hiquqi,demOkratik dovlot qurrnaq b● 1lca,ortdir
Misavata gOrol tOhsil sistemi azad,doLru dt,山 lon,saglan qorarlar veron,oXSiン pt,mistoqilfoaliyyoto b● lalnaq■9in lazlmi sЭ viyyOdo bilik vo bacanq oldo etlnis,sur'otlo inkisaf edon dinyada
ёz yeHni tapmaga qadir votondtt yeti,dil11lolidir.Bunun ycgano yolu istor o■ a,istorso do ali tohsil
sistcmini dёvrloHn do,,On tOlobino uyttun。 laraq dinya standartlan so宙 yyOSndo yenilo,dimlokdir
(8,s2,3)Azorbaycan Respublikasmda otraf mttitin tomizⅡ ゾno,insaniann sa」 amhgina"ndmi,,
reglonal miqyasda bioekoloJi tarazllq yaradllmdt ekol● i maraqlann iqtisadi maraqlardan tstinli"
to'min oluntnalldir
Musavatdan forqli olaraq Ana Voton Pattiyaslmn proqratn moqsodlЭ H」 Azorbaycan911lq,DOviot9ilik,Demokratiya vo Votonke,1lk pHnsiplo五 〇sasinda hoン,ta ke9hr AzЭ rbaycan911lq dedikdЭ
tan対 vo cograi baxlmdanく αahid vo bibv Azorbaycan》 amalina xidmot edon pHnsipi olmaqla,milli
baxllnindan tanxon bu Эrazido ya,arnl,tik10Hn vo nlilli azllqlann borabor hiquqlar osasinda birgoya,aヌ ,"onloHnl,monovi―siyasi birlylnin qOnlnub saxlarmasi voむ ■i,aFctdi五 b■oJj nЭ zordo tutur
Azorbaycan911lq iso Misavat partiyasmin pЮ qramlnda qcyd edilondon fOrqI。 laraq ttrk9■ myoqayldl,l vo dmyoviliyo irolloyl,6ZindO birlo,diЮ n ideya olub milli dovlot91liブmiZo Xidmot edir
Azorbaycan dOvlotinin mお toqllliブni qoruyub saxlalnaq,onu dinyanin"kSOk iJd,af ctmi,dOviotlЭ H corgosindo gёnnok istoyon vo buna 9all,an AVP― Azorbaycan911lq mokurosini‐ milll
idcologlya sovlyyosindЭ qЭbul etmoklo onu toblig etmoyl ozinin pЮ qram v● zifo10Hndon bi五 hesabcdir
AVP dttyЭ vi,hiquqi dovlotin torOfdandlr AVP― nin ali moqsodloHndon bi■ comiyyotin bitinsaholo五ni demokratiklo,mosi,dOVlotin demokratik pHnsiplorlo idao edilmosi,comiyyotdo qanunun
aliliゾnin vo insan hiquqlannm qonlmaslmn tomin olunlnaslnt hoyata ke9innokdon ibarotdir(9,S3,4)
Azorbaycan91httin VO mlli dOvlot91liゾ miZin hOyata ke9Hhodndo omoli todb■ lordon on
Miiasir ddar
Tarix vo onun Problemlori′ N042011
mihimi Votonkc,1lkdir Azorbaycan leksikonunda votonke,lik ifadosino rast golinmir Gё inir
師鰐
S露嘲 静I瑞∬脚
榊 鮮 撚t瘍
醐量iOnlann flbnco votonpOrvorlik ‐ Azorbaycan9J
demokdir Basqa sOZl。 ,mistoqil vo bitOv Azorbaycan dOvloti面 n yarallmasl vO inki,afl probleminin
螂嚇 オ L聯 撃
9蹴χ計棚 li朧
鷲 梅 習 紺 癬 脚 網votonda, conliン γotino, inzibati vo burotatik idal
留」斎鳳R器1朧静籠躍 野:鰤農fi麒鰐 翻犠:理,嘲iよFttWi棚憲野∬撚 樹漬attmm蒟
"山厖umidぬLm""d"di
vo morhololi fЭ aliンフリt tolob olunur
Milli monovi iflasa aparan proscsloHn qa● lslnin allnmasl vo milli ruhun dir9oldilmosi,
respublikanin orazi bitOvliyinin, sorhodlo五 nin toxunulmazllこlnin VЭ VOtonda,lannln
tOhlukosizliブnin tOmin olunlnasl,iqtisadi tonozz意 lin qar,lsinln alinlnasl vo ohaliin on zoru五
tolobatinin 6donilmosi yaxln dOvT■ 9tin h011 01unlnasina chtiyac olan mthin■ rnosololordon olmasl flkrl
do mohz VHP‐yo moxsusdur(10,S5,6)
VIIP,imumiyγЭtlo,bazar iqtlsadiンγatlna ke9idin mOvcud bё hrandan yegano qurtulu,yolu kilni
∬爛iボ棚 鼻轟龍l晃器la蠍lぶ昔器tよL厳驚胤flmlr撃翠muttt
Xanci iqtisadi foaliyγ Эtdo horcmorclik vo Ozba,lna11こ a sOn qoyulmall, respublikanin
soⅣotlo五 nin vo xammal chtiyatlannln talan cdilmosinin qar,lsi almmalldlr
VIP xalqln iqtisadi ch6yaclar mongosino disdi",isSiZlゾn artmaqda olduttu hazlrki,ordtdo
bal sosial― siyasot yeHdilmosini,ohalinin sosial midaflosi sahosindo komplcks todbirlor gё rilmosini,
面 m棚棚 lⅧ
°
雛 fd:癬協 よ驚 撫 絆 £:脚 器 棚 l溝。獄 認 ;
birliゾn tan・hiquqla subyekti kimi tanllllnasma xid
tolobatina cavab vcron, Onun milli mOvqeyinЭ uyttun fOal xanci siyasot konsepsiyasl l,lonib
hazlrlalmali vЭ hoyata ke9iHlmolidir D01otlorarasl minasibotlor beynolxalq hiquq nol::lalanna uytun
sむotdo,qarシhqll faメ di VO bOraborhuqudu omOkda゛ lq oSaslnda qurulmdld“
Parlamcntdo istinlik bu gin do YAP― dadlr O parlamentdo 71 deputttla,VIP vo AVP
等朧訛品器17剛l篤t出Ⅷl難lEIIぶIW[∫I「」皿t∬WIOmumiyyЭ lto sosial daya言 l olmayan,izvlol
partiyalann iso dllnya toc■ bosindo do oldugu kimi,siyasi mibanzo loraitindo zamanin sizgocindon
ke9o bilmoyorok siyasi sohnodon uzaqla,masl tod五 con ger9oklo,on qanunauyttun prOSesdir
Bu gun Azorbaycanda clo xlrda partiyalar mё vcuddur ki, siyasi comiyyotdo he9 bir siyasi
foaliyγoti nЭzoro 9arpmlr
ODOBIYYAT
l Siyasi partiyalar haqqinda Azorbaycan Respublikasinm Qanunu Bakl,1992,sll
2 AzЭrbaycan T面 xi(VⅡ Cild)Azorbaycan MilⅡ Elmlor Akademiyasl A・ Baklxanov Adina Ta● x
institutu Bakl,Elm,2008,s608
3H― yyot qЭ zeti,4 may 1994-ct il
4 Allahyarova T., MOnlmodov F Azorbaycanda Siyasi Partiyalari Se9kidon Sc9kiyo Azorbaycan
IV∬ 歯 Ψ ll:鴛 ザ 脚 :li盤1蹴 ∬器 鴇 詰 背 lt驚'こ
‖lil為 山 ,ルЭめarmEnsiklopediyasl,1995,s96
Miiasir ddtsr
Tarix va onun problemlari, l.lb 4 2011
6. M. B. Eapa6anou. flapTnu u MHoroflaprufiHocrb B coBpeMeHHofi Pocc[u; Bo3H[tKHoBeHI,Ie,
ocgoBHbre reH4eqqrlr pa3Blrrnr., Yqe6uoe noco6ue, M: I4s.{aT emcrso M|OY, Mocxsa.2011-456c
7. Yeni Azerbaycan Partiyastmn Nizamnamesi(yeni nagr) Bakr.2000.47 s
8. Musavat Partiyasrnrn Proqraml ve Nizamnamesi, Bakl d,ziineir, 1997, s 26
9. Ana Vetan Partiyasrrun Proqramt ve Nizamnamasi, Bakr, ciziinagr, 1990,s 22
10. Vetondaq Hamreyliyi Partiyasmm Maramnamasi ve Nizamnamesi. Bakr, 1993, 11 s
1 1. www.smdt.az ( Segkilerin monitorinqi va demokatiyanrn Tadrisi Merkazi)
AXAMAJIA ACKEPOBAEaxuacxu focydapcmcennu Vnueepcument
Ilcmopun Atepdafrdtcana (co4uotanue nayxu) Qdr<yt bmema
e-m ail : askerov adzh am al@/ am b I e n ru
OCHOBHbIE HAIPABJIEHUfl IIOIUTUqECKI{X TIAPTI.Iff B A3EPEAfiAXITTP
B xouqe 80-x Haqane 90-roAos XX sexa p$ynbraroM nommnqecxoft 6opr6e mulacr Il3MeHeHIre
nonutlrqecxoft ct,tcreMbl u o6pa:onauue rtorfiTuqecKlrx rtaprl'II,t.
B crarre npoaHaJrH3rrpoBzlEa nolutrqecxufi Ae{reJrLHocrb llaprllll a raKxe pacKpLrrll 3aAaql{,
locTaBJreHrrbre BBI UX [POrpaMM6I.
,{auO rarxe 3aKJrrOqeH e rrTO Te rrapTxlt y KoTopbD( OlpaHI{qeHHOe CoIIHanbHOe 6an, oau 6ylyl[ocTeueHHa oTcpaHeHEI oT IIoJII,ITIIqeCKITX CqeEax.
ceroars r A:ep6afiaNane rrMeeTc, Tarc{ MeJrKfie apTvrt xoTop6rft coBeprrleHHo
6es4erT emnoctt.
JAMALA ASGEROVABaku State Universily
History of Azerbaiian, (social science) lacultye-m ail : as ke rov adzh a m al @,r am b I e nru
AZERBAIJA}{ POLITICAL PARTY'S DEVELOPMENT AI\D DIRECTION
In the end of 80-th and 90 year of XX century was the result of political struggle. Which is
began as the main reason ofpolitical changes and education ofpolitical parties.
ln present article there are given analyzing of political feature's party and also discovered the task
and adjusted it in their program. Also given conclusion that parties which are organized a social base
they would be discharge from political scene.
Today in Azerbaijan there are little parties which are inactivity absolutely.
Raygilar: te.d- prof, Siileymanova S.Y, te.cl, LL.HasanovaBDU-nun Tark fakiittasinin uAzarbaycan tarkb (humanitar fanlat ta) kafedrasum 30 noyabr
201l-ci il tarixli iclasmm qaran ila gapd ,rraslahat gi)riilmiisdiir (protokol Ne 14)