YZKLERN EFENDISI Yzk gn altnda yaayan Elf Krallar'na Yedisi tatan saraylarnda Cce Hkmdarlar'a Dokuz Yzk lml nsanlar'a, lecekler ne yazk Bir Yzk glgeler iindeki Mordor Diyar 'nda Kara tahtnda oturan Karanlklar Efendisi'ne Hepsine hkmedecek B ir Yzk, hepsini o bulacak Hepsini bir araya getirip karanlkta bi rbirine balayacak Glgeler iindeki Mordor Diyar 'nda Iindekiler YAYINCININ NOTU 9 SUNU "EVRLM BiR YAPITA NSZ" 11NSZ, Hobbttler ve Dier Baz Meseleler Hakknda 15 Birinci KitapI DRT GZLE BEKLENEN DAVET 35 II GEMN GLGES 61 m KAFADAR 89 IV MANTARLARA IKAN KESTRME YOL 114 V SU ORTAKLARI ORTA YA IKIYOR 128 VI YALI ORMAN 141 VII TOMBOMBADlL'lN EViNDE 157 VIII HYK Y AYLALARINDA SiS 171 IX SIRAYANAf/D/LL/HANINDA 187 X ^YOLGEZER 203 XI KARANLIKTA BiR BIAK 218 XI NEHiR GEDNE KAI 242 iKiNCi KiTAP I NiCE BULUMALAR 267 U ELROND'UNDVANI 291 III YZK GNEYE GiDiYOR 330 IV KAR ANLIKTA YOLCULUK 356 V KHAZAD-DMKPRS 386 VI LOTHLRlEN 399 VII GALADRlEL'lNAYNASI 423 VIII LRlEN'EVEDA 440 IX ULU NEHiR 455 X KARDELiK DAILIYOR 472YAYINCININ NOTU Yzklerin Efendisi, Tolkien'n kitaba yazd Ek'lerden birinde de belirttii gibi, Krmz um yaplmbir "eviri". Her ne kadar Orta Dnya'nn nc a'nda Elfler, Hobbitler, insan bir Ortak Lisan konuuyorlardysa da, bu lisann zellikleri rktan rka ve blgeden blgeye deiiyor. zelliklerin "ingilizce'ye evrilmesi", Tolkien gibi bir dilbilimcinin onyllann alm. Ayn ellikleri bozmadan Trke'ye evirmek daha da zor. Zorluklarn birincisi, isimler konusunda. Birok isim zaten Ortak Lisan'da deil, kahr amanlarn zgn dillerinde. Dolaysyla Elfe bir isim zaten ingilizce'ye evrilmemi, Elfe kalm. Biz de b urala uyduk. Ancak baz isimler, zellikle de Hobbitlerin soyadlar ingilizce'ye evrilmi; biz de yapa bildiimiz kadaryla bu soyadlar Trke'ye evirdik. Ayn ey yer isimleri iin de geerli. Bu yzden, rnein, Brandywine olarak evrilen Baranduin, Trke'de Brendbadesi oldu. Ayn ekilde, hanc Barlim n Butterbur, Arpa-dam Kaymakprz; Buckland ise Erdiyar olarak evrildi. Bir de Yzklerin Efendisi'nin yaynlanmasndan sonra ingiliz kltrne yerlemi olan teriml r. rnein, Frodo Baggins'in klcnn ad "Sting" ("an inesi"). Ancak bir ingiliz rock yldz sine bu ad seti, bu adla nlendi (Sting'in eskinden ingilizce retmeni olduu ve Yzklerin Efendi ni ok sevdii biliniyor); bu yzden Sting' "ine" diye evirmeyi tercih etmedik. Bunun gibi birka rnek dnda metinde ingilizce'ye benzeyen isimler, okuyucuyu aldatmama h. rnein Sam Gamgee, bir ingiliz ad olan "Samuel"den ksaltlan bir ad deil, tersine "Samwise"d an ksaltlyor; bunu evirmeye kalksaydk, Samwise Efendi'ye "yarm akll" demek zorunda kalacaktk; o yzde "Sam"olarak kald. Orta Dnya'nn halklar farkl leheler konuuyor. rnein Elfler10.- YZK KARDEL olduka resmi ve adal, byk lde "Shakespeare dnemi" ingilizcesi ile konuurken, Rohirr aha da eski bir ingilizce'ye sahipler. Trke'de Elf lehesini daha ziyade "Lisan- Osman" il e karlarken, gebe, at srtnda yaayan Rohirrimler'in lehesini daha bir "Orta Asya" Trkesi ile karl k. SUNU "EVRLM BR YAPITA NSZ" "One book to charm them ali and in gladness bina them..."' Bir ocuk filminin son sekansnda, bana ok yakn gelen bir cmle duymutum: "iki tr hikye dr," diyordu filmin esrarengiz sihirbaz. "Gerek hikyeler, ve gerek olmas gereken hikyeler. Bu izlediiniz ikinci tr hikyelerdendi."J.R.R. Tolkien'm klt eseri Yzklerin Efendisi'nde ikinci tr hikyelerden biri, belki de en gzeli anlatlmakta. Peki ama, nedir bana ve daha yz ksur bin okuyucuya "Frodo Baggins'le sekiz yol ark adann yks gerek olmalyd" dedirten? ok mutlu bir dnyada m yayorlar, olaylar ok mu keyifli, "ke maceralar benim bamdan geseydi" diye mi dnyor insan? Hi deil. Yzklerin Efendisi'nin izdii Middle-Earth yani Orta Dnya'nn bir topya olmad n az bizim d dnyamz kadar zor ve karmak bir yer oras da. Olaylar deseniz, en korkusuz okuyu unun dudan uuklatr. Kendi adma, yknn kahramanlarndan en anslsnn bile yerinde olmak istemezdim. Gene de, btn iyi fantezi ykleri gibi, Yzklerin Efendisi de gerek olmalyd Basan h bir fantezi eserinin okuyucuda bu tad brakmasnn sanrm iki nedeni var. Birincis i, bildiimiz gereklii askya alp bir sre iin yknn temel varsaymlarna inanmay kabul ettiimiz an * Deniz Erksan'n bu yazs ilk kez Metis eviri 'nin 1991 Bahar tarihli 15. saysnda, "evr lmemi Yaptlara nszler" blmnde yaynlanmt. Ayn yazy bu kez "evrilmi Bir Yapta nsz" yaynlamaktan mutluluk duyuyoruz, -y.n. 1. Bunu aklamayacam, ama size by yaptm tahmin etmisinizdir. 12 YZK KARDEL f) itibaren, olaylar zaten gerektir. Herey iyi gitmeyebilir, herkes mutlu sona ulamaya bilir, ya da Yzklerin Efendisi'nde olduu gibi zaferin bedeli ok yksek olabilir; fakat byle balayan bir yk an ak byle srebilirdi diye dnrz. ikinci ve ok daha nemli sebebiyse, Tolkien insanolunun zamann ve meknn dna kma, ke dnda akll varlklarla iletiim kurma ihtiyacyla aklamakta. Bu yle derin bir ihtiya oyunca anlatlm tm masallarn, tm mitlerin kaynan oluturuyor. Zaman ve meknn tesine geip bulunduumuz yere dardan bakmak; bize benzemeyen canllarla alverie girip dnya zerind insahibi tek rk olmann yalnzlndan kurtulmak... Belki bu perspektif, bu alveri, bu kya ayesinde insanolu bir rk olarak kendisini ve kozmik dzendeki yerini anlayabilecektir. Bu anl amda yalnz fantazi deil, bilimkurgu da bu tarih kadar eski dilee cevap vermekte. Ve gene bu anlamda Yzklerin Efendisi fantazi trnn kusursuz bir rnei. Arka planda hemen hibir edebiyat rnyle mukayese kabul etmeyecek zenginlikte bir tarih ve corafya var. Zamann ve meknn dna adm atan okuyucu kendisini bu zenginliin ipulanyla donatlm Orta Dnya'da buluyor bildiimiz Dnya buras, ama "gnein ve dnyann ok daha gen olduu bir zaman." nc a sonuna'yaklaan Orta Dnya bir yanda Elf, Cce, Hobbit, Ent, tnsan ve Bycleriyle, dier ya da Ork ve Trol gibi "hilkat gari-beleri"yle, hepsinin gerisinde de varlklar sezilen Vala ve Maia'larla bilinli canllar ynnden sonsuz bir eitlilie sahip, te bu fonun nnde drt Hobbit, iki nsan, bir Byc ir Cce'den oluan dokuz kiilik topluluk, Orta Dnya'y Yzn Efendisi Sauron' dan kurtarmak umutsuz bir yolculua kyor. Birinci ve kinci alar'da neler olmu, Eldarin, yani Yksek Elfler niin Orta Dnya'da srgBycler insan deilse nedir, umutlar ve yakarlar neden denizin tesine Bat'ya yneltiliy bu sorularn cevabn vermiyor Yzklerin Efendisi? Bunlar sadece hikyenin burada balamadn burada bitmeyeceini sezdiren usuz bu-2. Tolkien fantazi edebiyat konusundaki grlerini "On Fairy-Stories" adl makalesinde k apsaml bir ekilde anlatyor. 3. Bu sorularn cevab ve daha baka ykler iin, Tolkien'n lmnden sonra yaynlanan Silm a bakmanz gerek. Silmarillion Birinci a anlatyor. SUNU caksz bir dokunun ipular. Kitabn bize anlatt, yknn yalnzca bir blm. Ama bu kada mtevaz hobbit Frodo Baggins'in "Sauron'un planlarn boa karmak iin herkesten ok al Gandalf, yurtsuz kral Aragorn ve dier arkadalarnn yardmyla sonuca ulatrd yolculuu Edebiyat (Quest Literatre) trnn klasik rnekleri arasna dahil etmek iin yeterli. Hayranlarna "bu yk gerek olmalyd" dedirten de, bu Aray'n (yani sembolik anlamda ruha olgunlama srecinin) itenlii belki de. Yzklerin Efendisi belki bu yzden bir klt. Tolki ocuk kitab Hobbit'le kendi yaratt dillerin gerisine kurduu mitoloji arasnda bir kpr oluturan ve tam on yedi yl sren bu kitap, ilk yaymland 1954 ylndan benim elimdeki nshasnn ait olduu kadar yalnzca ingiltere'de tam 38 kere baslm. Amerika Birleik Devletleri'nde 60'l ylla renci hareketleri erevesinde yle gl bir yank uyandrm ki, kampslerde "Frodo yayor" ya d "Cumhurbakan adaymz Gandalf gibi rozetler grlr olmu. ** Bu kadar youn bir ilgi karevreler de tepkisiz kalmam tabii. Fantazi teriminin henz yerlemedii o ilk yllarda anca "mitoloji" diye tanmlanabilen Yzklerin Efendisi, eletirmenleri Tolkien hayranlar ve Tolkien dmanlar d ikiye blm ve bu kamplama zerinden saysz makale ve kitaba konu olmu. Akademik tartmalar yle dzeylere varyor ki, kahkahalarla glmemek imknsz. Bir yanda Tol n severler Yzklerin Efendisinin muhteem bir edebi yapt olduunu sylyor, Jung'un teorileri den destek alan psikolojik zmlemeler yapyor, derin alegorik anlamlar karyorlar. Oysa Tolkien ok r dille Yzklerin Efendisi'nin alegori olmadn belirtmekte. "Varln sezecek kadar yalanp bez yana, alegorinin her trl tezahrnden btn kalbimle nefret ederim," diyen Tolkien'a gre, legori, yazar da okuyucuyu da kk dren bir slup. Yzklerin Efendisi ise bir tarih yks. Kar kamptaki eletirmenler bu tavra iyice fkeleniyorlar elbette. Yzklerin Efendisi bir alegori olsa, mesela ikinci Dnya Sava'n sembolize etse, tuhaf tuhaf yaratklarn olmayacak maceralara girip kmasn anlayla karlayabilecekler belki de. Gelgelelim iinde ** Bu arada, nl ingiliz rock arkcs Sting'in adn Frodo'nun klcndan, nl new age to Shadowfax'in ise adn Gandalf m atndan (Glgeyele: Shadowfax) aldn hatrlamakta yarar v y.n.14 YZK KARDEL yaadmz dnyayla dorudan paralellik kurmaya yanamayan bu hikye, d dnya iin bir anl tamayarak gnahlarn en byn iliyor. Yani koskoca Profesr Tolkien, bin ksur sayfa bo resmen "Ka Edebiyat" yapyor. tyi kt bir hayalgc olan ve grd her satrda ille kendi s trajedilerinin yansmasn okuyucu, Yzklerin Efendisi'nin gndelik hayatmz iin bir anlam tayp tamadna kendi verecektir. Bana sorarsanz, Orta Dnya d dnya iin anlaml m bilmem, ama daha anlaml ol kesin. Ka edebiyat sulamas ise yazarn umurunda bile deil. Ka szcne haksz yere olumsu yklendii grnde Tolkien: "Kendini hapiste bulan bir insan kalkp evine gitmek istedi diy onu nasl kmseyebiliriz? Ya da, kaamyorsa bile duvarlar ve gardiyanlar dnda bireylerden sz et mu? Mahkm onu gremese de, dardaki dnya hl gerektir." Bir baka deyile, hapisten kakavgadan kamay birbirine kartrmamak gerek. nk tpk Thore-au'nun inzivaya ekilmesi g "gerek Ka ou zaman irenme, fke, itham ve Isyan'la el ele gider". Her fantazi severin iten ie hissettii gerei de en iyi Tolkien zetliyor: "Ka ihtimali kimi telalandrr? Kimi olacak, gardiyanlar!" Deniz Erksan, stanbul 1991NSZ Hobbitler Hakknda Bu kitap byk lde hobbitler hakkndadr ve okuyucu kitabn sayfalarndan onlarn zelliklbirounu ve tarihlerinin de birazn kartabilir. Bu konuda daha fazla bilgi iin, Hobbit a altnda yaynlanm olan Batmdan Krmz Kitab'ndan alnan sekilere bakabilirsiniz. Oradaki yk apnda n kazanm ilk hobbit olan Bilbo tarafndan yazlan Krmz Kitap'n ilk blmlerind getirilmitir ve Dou'ya gidip dnd yolculuu konu ald iin Gittim ve Dndm adn ta macera daha sonra, burada anlatlan o a'n byk hadiselerinde btn hobbitleri balayacak bir maceradr. Bununla beraber, kimileri o ilk kitaba sahip olmayabilir; birok kii de daha ilk band an bu tuhaf halk hakknda daha ok ey renmek isteyebilir, ite bu okurlar iin burada, hobbit irfanndan n saylabilecek noktalar zerine birka not bir araya getirilmi ve ilk macera ksaca hatrlat mtr. Hobbitler pek kendilerini gstermeseler de kadim bir halktr. Eskiden imdikine nazara n daha kalabalklard; nk ban, huzuru ve iyi srlm topra ok severler: Hobbitlerin en ok urak yerleri dedi toplu, gzelce ekilip biilmi krlk yerlerdi. Alet kullanmada maharetli olmalarna ramen demirci krkleri, su deirmenleri veya el dokuma tezghlarndan daha karmak makinalardan anlamazlard; hl anlamazlar ve sevmezler. Eski gnlerde dahi, "Byk Ahaliden" -bize byle erlerdigenellikle uzak dururlard; imdi ise korkuyla kendilerini bizden saknmaya balamlardr ve artk hobbitleri bulabilmek ok zordur. Kulaklar delik, gzleri keskindir ve yap olarak kilo almaya msait olmalarna ve gereksiz yere acele etme eilimleri olmamasna ramen yine de hareketlerin de evik ve marifetli-16 YZK KARDEL dirler. Her eyden nce, karlamak istemedikleri iri halktan biri pa tavatszca yollarna karsa hzla ve sessizce kaybolma sanatna sa hiptirler ve bu sanat o kadar gelitirmilerdir ki insanlara byclk gibi gelebilir. Fakat aslnda hobbitler hibir zaman, hibir eit b yyle uramamlardr; bu ele gemezlikleri de tamamen soya e kim, idman ve toprak ile olan yakn bir dostluun onlara bahetmi ol duu, daha iri ve daha hantal rklar tarafndan taklit dahi edilemeyen profesyonelce bir hnerden kaynaklanmaktadr. nk bunlar ccelerden de ufak tefek, minik bir halktr; yani ccelerden daha ksa boylu say asalar da, pek o kadar salam yapl ve tknaz deillerdir. Boylan hobbitten hobbite deiir, bizim l e gre 60 santim ile 120 santim arasndadr. Gnmzde bir metreye pek nadiren ulamaktadrlar; faka kendi sylediklerine gre artk klmeye balamlardr, eski gnlerde daha uzun boylu imiler. K gre II. sengrim'in olu Bandobras Took (Boakk-reten) bir buuk metre kadarm ve ata bile binebiliyormu. Btn hobbit kaytlarnda onu sadece eskinin iki nl ahsiyeti geebilmitir bu ilgin olay, zaten bu kitapta anlatlacaktr. Bu yklerle ilgisi olan Shire'l Hobbitlere gelince, bar ve refah gnlerinde onlar mutlu bir halk idi. Bata san ve yeil olmak zere canl renkler giymeyi sever, fakat ayaklarnn kselemsi tabanlar o duu ve zerleri genellikle kahverengi olan salan gibi sk kvrck tylerle kapl bulunduu iin oayakkab kullanrlard. O yzden aralarnda pek gelimemi olan tek zanaat kunduraclkt; fa n ve maharetli parmaklara sahiptiler ve birok kullanl, zarif eya yaparlard. Yzleri genellik e gzeldenziyade neeli, ablak, gzleri parlak, yanaklan krmz, dudaklan her an glmeye, yemeye ve i eye hazr olurdu. Sk sk ve gnlden glerler, her zaman iin basit akalardan holanrlar, (ve imkngnde alt n yemek yerler, ierlerdi. Dost canlsydlar, partilere ve cmerte hediyeler e baylrlard. Zamanla uzaklam olmalarna ramen hobbitler ile aramzda bir akrabalk olduu aktr: Biz en hatta ccelerden daha yakndrlar. Hobbitler eskiden insanlann dillerini konuurlarm kendi Usullerince ve genellikle insanlarn holandklar eylerden holanr, holanmadklarndan holanmazlarm. aramzdaki akrabaln tam olarak ne olduunu bu zamandan sonra bulmak mmkn deildir. Hobbi rin balangc artk kaybolmu ve unutulmu olan EskiNSZ Gnler'e dayanr. Sadece elfler hl o yitip giden zamanlarn kaytlarn saklarlar ve detle gre de neredeyse sadece tamamyla kendi tarihleriyle ilgilenirler ki bunun iinde insanlar o k az grnr, hobbitlerin ise hi sz edilmez. Yine de, dier halklann onlarn varln fark etmesinden epey yllar hobbitlerin Orta Dnya'da sessiz sakin yaamakta olduuna phe yok. Ve sonu olarak dnya saylamayacak kadar garip yaratklarla dolu olduu iin bu minik halk pek de nemli grlmemi r. Fakat Bilbo ve varisi Frodo'nun zamannda aniden, kendi istekleri dnda hem nemli hem de nl ol verip Ariflerin ve Ulularn akln kartrmlardr. O gnler, yani Orta Dnya'nn nc a artk oktan geride kald, ktalann ekilleri dei hobbitlerin yaam olduklan blgeler hi kuku yok ki hl bulunduklar yerlerdir: Eski Dny ey bats, Deniz'in dousu. Bilbo'nun yaad dnemde, hobbitlerin asl yurtlarna dair bilgile enunutulup gitmiti. renme sevgisi (ecerelerine ait bilgiler hari) aralannda yaygn olma ktan ok uzakt; ama yine de eski aileler arasnda kendi kitaplann inceleyen, hatta elflerden, cceler den ve insanlardan eski zamanlar ve uzak diyarlarla ilgili malumat toplayan birka kii kmtr. Kendi kaytla hire'a yerlemelerinden sonra balamt; en eski efsaneleri de Gezginlik Gnleri'nden pek geriye u zanmaz. Yine de bu efsanelerden, garip szckleri ve detlerinden, dier birok deiik halk gibi hob itlerin de uzak gemite batya doru geldii aktr, lk ykleri, Andu-in'in yukar vadilerinde, Koca saaklarnn alt ile Dumanl Dalar arasnda oturduklar bir zamandan dem vurur adeta. Daha ra dalardan zorlu ve tehlikeli bir gei yaparak Eriador'a neden gelmilerdir, artk bilinme z. Kendi ykleri, lkede insanlann oaldndan, gelip orman karartan ve adn dntren bir glgeden sz ed Daha dalar amadan nce hobbitler deiik soya ayrlm gibidirler: Klayaklar, lkenler Samanpostlular. Klayaklar daha esmer, daha kk ve ksa, sakalsz ve izmesiz hobbitlermi; leri ve ayaklar dzgn, hnerliymi; yksek yerleri ve da yamalann se-verlermi. lkenler daha car yaplym; eleri ve ayaklan daha iriymi; ovalar ve nehir kylarn tercih ederlermi ann tyleri ve ciltleri daha ak renkliymi ve dierlerine nazaran daha uzun ve inceymiler; on lar aalan ve ormanlk lkeleri ok18 YZK KARDEL severlermi. Kadim zamanlarda Klayaklar'n ccelerle ok alverii varm ve uzun sre dalarn etekleri yaamlar. Batya en nce gelenler onlar olmu; dierleri hl Yabaneller'de oyalanrken onl dor zerinden Frtnaba'na kadar uzanmlar. Bunlar hobbitlerin en normal, en tipik rnekleri v n kalabalk olanlarym. Bir yere yerleip atalarnn tneller ve delikler iindeki yaay biimlerini meye en ok eilimi olan da bunlarm. lkenler uzun sre Ulu Nehir Anduin'in kylarnda oyalanmlar ve insanlardan daha az ekini larm. Onlar da Klayaklar'dan sonra batya gelmiler ve Grltlsu'yu izleyerek gneye inmiler; OTharbad ile Garpeli snn arasnda epey bir zaman yaayp, neden sonra yeniden kuzeye g etm er. Sayca en kk soy olan Samanpostlular kuzey kolunu oluturuyormu. Dier hobbilere nazaran lflerle daha dosta geiniyorlarm ve el iiliinden ok dilde ve mzikte maharet gsteriyorlarm; ri iftilikten ok avclktan holanrlarm. Aynkvadi'nin kuzeyindeki dalar gemiler ve Akpaaya inmiler. Ksa bir sre sonra Eriador'da onlardan nce oraya gelmi olanlarla karm biraz daha cesur ve maceraperest olduklarndan Klayak ve lgen klanlar arasnda sk sk lid r ve reis konumuna gelmiler. Bilbo'nun zamannda dahi, Tooklar ve Erdiyan'nn Efendileri gibi byk ailelerde Samanpostlu soyunun gl kan kendisini gsteriyordu. Eriador'un bat topraklarnda, Dumanl Dalar ile Mavi Dalar arasnda hobbitler hem insanla r hem de elfleri bulmulard. Gerekten de Dnedain'den, yani Deniz'i ap Batil'den gelen insanlarn allarndan arta kalan bir ksm burada yayordu; fakat hzla azalmaktaydlar, onlara ait olan Kuzey Kr all topraklan gn be gn yabana kanmaktayd. Gelenler iin bol bol yer vard ve ok gemeden hobbitler dz topluluklar halinde yerlemeye balamt, ilk yerleim merkezlerinin ou daha Bilbo'nun zam a oktan kaybolmu ve unutulmutu; fakat nem kazanan ilklerden biri, zamanla klse de varl korumay baarmt; buras Shire'n krk mil kadar dousuna den Bree ve etrafndaki Tokay Kukusuz bu ilk gnlerde hobbitler yazy renmiler ve bu sanat ok daha nce elflerden Dnedain tarznda yazmaya balamlard. Yine o gnlerde daha nce hangi dili kullanyorlarsa19 NSZ onu unutmular ve ondan sonra hep Westron ad verilen Arnor'dan Gondor'a kadar krall arn lkelerinde ve Belfalas'tan Mavi'ye kadar btn sahillerde geerli olan Ortak Lisan' kullanmlard. Yine d aylarn vegnlerin kendi isimleri ve gemiten kalan byk bir ahs isimleri birikimine ilaveten, kend lerine ait birka kelimeyi alkoymulard. Bu sralarda hobbitler arasnda, yllar dikkate alnmaya baladka tarih halini almtr. nk nc a'n bin alt yz birinci ylnda Samanpostlu kardeler Marko Bree'den yola kmlard ve Fornost'taki* yksek kraln izniyle arkalarnda ok sayda hobbi verengi nehir Baranduin'den gemilerdi. Kuzey Krall'nn gl gnlerinde ina edilmi olan Tayay ap, kar kyda nehir ile Irak Yaylalar arasndaki topraklarn tamamn kendi yerleim bl ak ilan etmilerdi. Tek ykmllkleri ise Koca Kpr'y ve dier trn kprlerle yollar bakml habercilerinin yolunu amak ve kraln egemenliini kabul etmekti. Byle balamt Shire Hesaplar; nk (hobbitlerin taktklar isimle) Brendibadesi'nin gei 'n ilk yl kabul edilmi ve dier btn yllar buna gre hesaplanmt.** Batl Hobbitler yeni lk grte vurulup burada kalarak ksa bir sre sonra insanlarn ve elflerin tarihlerinden sili nmilerdir. Grnte hl szde teba olduklar bir kral vard ama aslnda onlar kendi reisleri tarafnd iliyor ve d dnyada olanlarla hi ilgilenmiyorlard. For-nost'ta Angmar'n Byc Hkmdar ile ya savaa kadar, insanlara ait hibir kaytta gemese de, kendi iddialanna gre kral desteklem ek iin birka oku yollamlard. Fakat o savata Kuzey Krall son bulmutu; sonra da hobbitler topra m ne geirip, giden kraln hkimiyeti yerine reisleri arasndan Reis semilerdi. Orada bin yl bo unca savalardan pek rahatsz olmamlard ve Kara Musibet'ten (S. H. 37) sonra Uzun K'ta yaanafelakete ve onu takip eden ala kadar mreffeh yaayp oalmlard. O karanlk dnemde bi yok oldu fakat Yokluk Gnleri (1158-60) bu yknn anlatld zamanlarda oktan geip gitmi hobbitler ye-* Gondor kaytlarna gre bu, yz yl sonra Arvedui ile son bulan Kuzey soyunun yirminci k si II. Argeleb idi. ** Bylece elflerin ve Dnedain'in hesabna gre nc a'n gnleri, Shire hesaplanna 1600 bulunabilir. YZK KARDEL 20niden bollua almlard. Toprak zengin ve mfikti ve onlar geldiklerinde uzun zamandan be terk edilmi olduu halde eskiden gzel ekilip biilmi olduu anlalyordu; bir zamanlar kraln irok iftlii, dan tarlalar, balan ve ormanlar vard. Irak Yaylalar'dan Brendibadesi Kprs'ne kadar krk fersah, kuzey avlaklarndan gneydeki b ataklklara kadar da elli fersah uzanyordu topraklar. Hobbitler, Reislerinin yetki alann oluturan bu der-li toplu i blgesine Shire adn verdiler. Ve dnyann bu ho keci-inde derli toplu yaama ilerine idarda karanlk eylerin harekete getii dnya ile ilgilerini gitgide kaybettiler; yle ki unda bar ve bereketin Orta Dnya'nn deimez bir kural ve akl selim sahibi her ahalinin hakk olduunu nneder oldular. Muhafzlar hakknda zaten pek az olan bilgilerini ve Shire'daki uzun bar mmkn k n tm o abalan ya unutmulard ya da hatrlamazdan geliyorlard. Aslnda korunuyorlard ama bunu hatarna getirmeyi brakmlard. Hibir zaman, hobbitlerin hibir rk savac olmamtr ve kendi aralannda hi savamamlard z?rnanlarda, elbette, zorlu bir dnyada hayatta kalabilmek iin savamak zorunda kalmlar d; fakat Bilbo'nun zamannda bu kadim bir tarih olmutu. Bu yk balamadan nce son ve aslnda Shire lan iinde yaanm olan tek sava da artk hatralardan silinmiti: Bu, S. H. 1147'de yaanan, B ras Took'un ork istilasn bozguna uratt Yeiltarlalar Sava'dr. klim bile daha lml olm k aylarnda Kuzey snrlannda dolanan kurtlar sadece dedelerin masallarnda kalmt. Yani, re'da hl bir miktar silah stoku olmasna ramen bunlar daha ok yadigr olarak kullanyor, ocakla n zerine, duvarlara aslyor ya da Uh Kazn'daki mzede toplanyordu. Mzeye Belek Evi deniyordu; nk hobbitlerin artk kullanm olmayan fakat atmaya kyamadkla-n eylere hep belek ismi verili rdi. Evleri beleklerle dolup tamaya pek elveriliydi ve elden ele dolaan hediyelerin ou da bu cins tendi. Her eye ramen, rahatlk ve bar bile bu halkn alacak lde salam yapl kalmasn engelleyememiti. Aslna baklacak olursa hobbitlerin gzn korkutmak veya ldrmek pek kola olmazd; gzel eylerden ylesine bkmadan usanmadan zevk almalarnn nedeni, belki de mecbur kalnca pekl da bunlarsz yapabilecek olmalaryd; bir de kederden, dmandan ve iklimden kaynaklanan zahmetlerle onlan iyi tanmayan ve gbeklerinden ve besili yzlerinden dah a deri-NSZ nine bakmayanlan hayrette brakacak lde iyi ba edebilmeleriydi. Kolay kolay tartmaya gi meyen ve yaayan eyleri zevk olsun diye ldrmeyen hobbitler keye sknca ok yiit olurlard ve silahlanm beceriyle kullanrlard. Keskin gzl olduklanndan ve hedefi armadklarndan ok okuydular. Sadece ok ve yay da deil. Eer hobbitin biri bir ta almak iin eilirse, izins iz arazilerine giren btn hayvanlann gayet iyi bildikleri gibi siper almakta fayda olurdu. Eskiden tm hobbitler yerdeki deliklerde yaard, ya da yle olduunu zannediyorlard ve hl ndilerini en ok o tr yerleim yerlerinde rahat hissederler; fakat zaman iinde dier ev biimlerini de gelitirmeye mecbur olmulardr. Aslnda Bilbo'nun zamannda Shire' da, genellikle en zenginler ve en fakirler eski detlere uyuyorlard. Fakirler, gerekten de sadece birer delik olan, ya da ya tek pen cereli ya da penceresiz, en ilkel biimiyle oyuklarda yaamaya devam ediyordu; te yandan hali vakt i yerinde olanlar eskinin basit ukurlannaan ok daha konforlu kovuklar ina ettiriyordu. Fakat bu geni v e kollara ayrlan tneller (ya da onlarn deyimiyle iyin'ler) iin gerekli alanlar her yerde bulunmuyord u; bylece hobbitler nfuslar arttka dzlklerde ve alak arazilerde yer zerinde evler yapmaya balamlard. Hobbitky ve Tkkazas veya Ak Meralar'daki Shire'n en byk kazas Ul Kazn gibi tepeli ve eski kylerde bile gerek ahap olsun, gerek tula veya ta, bir sr ev yaplmt. Bunlar e deirmenciler, demirciler, urganclar, araba yapmclar gibi meslek erbab tarafndan tercih ediliyordu; nk hobbitlerin daha deliklerde yaadklar zamandan beridir, baraka ve atlyeler yapma al lar vard. iftlik evleri ve samanlk ina etme detinin ilk nce Brendibadesi boyunda bulunan Batak' ta balad sylenir. Bu taraflann hobbitleri, yani Doudirhem'den olanlar daha iri ve ar ayakl olu rlar, amurlu havalarda da cce izmeleri giyerlerdi. Fakat damarlannda daha ziyade lken kan akard ve gerekten de bu, ounun enesindeki ince sakallardan da belli olurdu. Hibir Klayak ve Samanpostlu'nu n yznde sakaln izine bile rastlanmazd. Aslnda Batak, Erdiyar ve daha sonra igal ettikleri Ne hir'in dou tarafndaki topraklann halknn ou daha sonralan gneyden Shire'a gelmilerdi ve Shire'n b hibir yerinde rastlanmayan garip isimleri ve tuhaf szcklerinin birounu muhafaza etmilerdi. NSZ 22 YZK KARDEL 23Dier birok meslek gibi yapclk mesleini de Dunedain'den alm olmalar muhtemeldir. Faka bitler bu meslei dorudan, genlik zamanlarnda insanlarn retmeni olan elflerden de renmi ola nk Yksek Soya sahip elfler, o zamanlar henz Orta Dnya'y terk etmemilerdi ve hl bat uzaktaki Gri Limanlar'da ve Shire yaknlarnda baka baka yerlerde yayorlard. Bat snrl gerisindeki Kule Tepeleri'nde hatralardan silinmi zamanlardan kalma Elf Kulesi hl gr iliyordu. Mehtapta uzaktan parlarlard. En yksek olan en uzakta, yeil bir tepeciin zerinde tek ba dururdu.Batdirhem'de yaayan hobbitler, o kulenin tepesinden De-niz'in grlebileceini sylerlerdi ; fakat herhangi bir hobbitin o kuleye trmand da duyulmu deildi. Gerekten de Deniz'i grm olDeniz'de yolculuk yapm olan ok az sayda hobbit vard; geri dnp grdklerini anlatanlar ha da azd. Hobbitlerin ou nehirlere ve kayklara bile derin bir kukuyla bakard ve aralarnd yzme bilene pek rastlanmazd. Shire'da geirdikleri zaman boyunca elflerden gitgide daha az sz ed ilir oldu; elflerden korkmaya ve elflerle ilikisi olanlara tekin gzle bakmamaya baladlar; Deniz ise arala rnda korkun bir szck, lmn bir nian gibi kullanlyordu ve zamanla yzlerini batdaki tepelerden evird Yapclk meslei ister elflerden ister insanlardan gelmi olsun, hobbitler bunu kendi usu llerince kullanyorlard. Kuleler falan yapmaya kalkmyorlard. Evleri genellikle uzun, alak ve kon orlu olurdu. En eski olanlar, ot veya saman daml veya imle kapl damlan ve kavisli duvarlar olan, yin'l er'm taklitlerinden baka bir ey deildi. Geri bu dnerrt Shire'n ilk yllarna aitti; hobbit y erden alnan veya kendi icat ettikleri aletler sayesinde gelierek ok zaman nce deimitir. Yuva lak pencerelerin hatta kaplarn tercih edilmesi hobbit mimarisinin garipliklerinin en b elli bal kalntlarndan biridir. Shire'h Hobbitler'in evleri ve delikleri genellikle geni olur ve byk aileleri barndrrd (Bilbo ve FrodoBaggins gibi bekr olanlara pek ender rastlanrd; zaten bu ikisinin elflerle olan dos tluklar ve birok dier gariplikleri de az rastlanan trdendi.) Byk yinler'de yaayan Tooklar'da veya Brendi Ko na'nda yaayan Brandybucklar'da grld gibi bazen birka kuak akraba (nispeten) huzur iinde ata kalma tek ve bol tnelli bir konakta yaard. Her halkrda btn hobbitler aile balarna me ve akrabalklarnn hesabn b-yk bir titizlikle tutarlard. Saysz dallan olan uzun ve dikkatle meydana getirilmi ail e aalan izerlerdi. Hobbitlerle ilgilenirken kim kimin akrabasdr ve akrabalk dereceleri nedir bilmekte yarar vardr. Bu yklerde anlatlan zamanda yaam olan en nemli ailelerin, nemli yelerini kapsayan bir s izmek bile imknsz olurdu. Batsnrlar Krmz Kitab'nn sonundaki ecere aalar kendi kk birer kitap saylr ve hobbitler dnda herkes bunlar son derece skc bulur. Titizl m olduu srece, hobbitler byle eylere baylrlard: Haka gelitirilmi, hi elikisi olmay dikleri eylerle dolu kitaplara sahip olmak ok holarna giderdi. Pipo Otlar Hakknda Eski hobbitlerle ilgili anlatlmas gereken bir konu da, son derece artc bir detleridir ihtimalle Nicotiana trlerinden olan ve kendilerinin pipo otu ya da yapra adn verdikleri bir otu n yaprakla-nn kil veya tahta pipolannda yakarak duman ilerine ekerlerdi. Bu garip alkanln, ya da hobbit in tercihan syledikleri ekliyle bu "sanatn" kayna, srlara kanm durumdadr. Bu konuda eski alar tm bilgiler (daha sonra Erdiyan Efendisi olacak olan) Meriadoc Brandybuck tarafnda n derlenmitir ve hem Meriadoc, hem de Gneydirhem'in ttn bu kitapta anlatlacak olan tarihte bir yer tut tuundan Shire'n Ot Bilgileri adl kitabnn nszndeki mtalaalarn burada tekrarlamakta fayda var "Bu," der, "bizim olduunu kesin olarak iddia edebileceimiz bir icattr. Hobbitlerin ilk ne zaman pipo imeye baladklar bilinmez, btn efsanelerde ve ailelerin gemilerini ilgilendiren ykle olduu gibi kabul edilmitir; nk alar boyunca Shire halk kimi kt, kimi gzel eit eit ot herkes Gneydirhem'den Uzundipli Tobold Boynuzfleyen'in, Shire Hesab'na gre 1070 yllarn da, ikinci sengrim zamannda kendi bahelerinde gerek pipo otunu yetitirmi olduu konusunda hemfikir ir. Memleketimizde yetitirilen en kaliteli otlar, zellikle de Uzundip Yapra, Yal Tobi ve G ey Yldz diye bilinen cinsler hl o yreden gelir. "Yal Tobi'nin bu otu nereden bulduu hi anlatlmaz nk l24 YZK KARDEL d gne kadar bunu saklamtr. Kendisi ifal otlar hakknda ok ey bilirmi, fakat bir g Genliinde sk sk Bree'ye gittii sylenir fakat Shire dnda gittii en uzak yerin de bur kesindir. O yzden -en azndan artk tepenin gney yamalarnda bol bol yetien- bu otu Bree' en renmi olmas muhtemeldir. Bree' li Hobbitler pipo otu ien ilk hobbitler olduklarn iddia ederler. Zaten her eyi, "gmenler" diye adlandrdklar Shire halkndan nce yaptklarn iddia ederler he bu kez, sanrm bu iddialarnda hakl olabilirler. Cceler ve bu kadim drt yol azndan hl gelip gu, Byc ve gezginler gibi dier ahali arasnda gerek otun iim sanatnn, yakn yzyllarda B yaylm olduu kesindir. Sanatn yuvas ve merkezi de bylece, zamann tesinden beri Kaymak slalesi tarafndan iletilen, Bree'deki eski Srayan Midilli han olarak saptanabilir. "Sonu olarak gneye kendi bama yaptm yolculuklar sonucu yaptm gzlemler, otun kendis dnyann bize ait olan blmne has olmad, aa Anduin'den kuzeye geldii ve buraya da il Batil insanlar tarafndan Deniz zerinden getirilmi olduu konusunda beni ikna etmeye yet ti. Bu ot Gondor'da bol bol yetimektedir; ot burada, hibir zaman yabani halde bulunmad ve sadec e Uzundip gibi lk ve korunakl yerlerde yetiebildii Kuzey'dekinden daha gr ve daha bykr. Gondor nsanlar ota tatl galenas adn takmtr ve ieinin kokusu iin ota kymet verirler. O topraklarda !' in gelii ile gnmze kadar geen uzun yzyllar boyunca Yeil Yol zerinden tanm olmaldr Gondor'lu Dnedain dahi bizi bu konuda takdir eder: Otu pipoya ilk koyanlar hobbit ler olmutur. Bycler bile bunu bizden nce akl edememitir. Geri benim tandm bir byc bu sanat ele alarak koyduu btn dier konularda olduu gibi bu ite de tam bir usta olmu bulunmaktadr." Shire Dzeni Hakknda Shire drt eit blgeye ayrlmt; daha nce de sz edildii gibi, Kuzey, Gney, Dou ve Bat bunlar da yine kendi ilerinde, bu tarihin yaand zamanlarda bu isimlere artk kendi topr aklan dnda da rastlanmasna ramen kimisi hl belli bal eski ailelerinNSZ isimlerini tayan, ailelere ait topraklara ayrlrd. Hemen hemen btn Tooklar hl Tukeli' ayorlard ama bu Bagginsler ve Bof-finler gibi dier birok aile iin geerli deildi. Dirhemler dnd a Dou ve Bat Snrlar vard: Erdiyan (I. 138-9) ve Shire'a S. H. 1462 ylnda eklenen Batsnn. O devirlerde Shire'da pek bir "hkmet" yoktu. ounlukla aileler kendi ilerini kendileri hallediyorlard. Yiyecek yetitirmek ve bunlar yemek zamanlannn ounu alyordu. Genellikle dier konularda l deil, son derece cmert olurlard, fakat hallerinden memnun, lml kimseler olduklar iin eri, iftlikleri, ilikleri ve kk apl ticaretleri nesiller boyu deimeme eilimi gsterirdi. Elbette ki Shire'n kuzeyinde, uzaklarda Fornost'taki, ya da onlann deyimiyle Norb ury'deki yksek kral ile ilgili kadim detler devam ediyordu. Fakat yaklak bin yldr kral yoktu ve Kraln Norbury' sini bile otlar brmt. Yine de hobbitler vahi halklarla, (troller gibi) kt eylerin kraldan hi haberd dklarn sylerlerdi. Onlar btn kkl kanunlarn eskilerin krallarna atfediyorlard; genellikle bu nlara kendiliklerinden uyuyorlard nk (onlarn deyiiyle) Kurallar hem kadim hem de adildi. Took slalesinin uzun zamandr sekin bir slale olduu doruydu; nk birka yzyl nce Re (Yaler'lerden) onlara gemi ve Tooklar'n by o gn bugndr bu rtbeyi tamt. Reis meclisinin bakan, Shire erlerinin ve hobbit silahl kuvvetlerinin komutanyd, fakat erl er ve silahl kuvvetler sadece acil durumlarda toplanrd ki bu da ok uzun zamandr hi olmuyordu ve Re islik de ismen mevcut bir payeden baka bir ey deildi artk. Took ailesi gerekten de hl zel bir sayg , nk hem kalabalk hem de ok zengindiler ve her nesilde garip alkanlklara hatta macerac yapya sahip, gl kiilikli bireyler karma eilimleri vard. Bununla beraber son zellikler gene rak pek tasvip edilmeseler bile artk (zenginlerde) bir miktar hogryle karlanyordu. Yine de ail reisine Tuk diye hitap etme gelenei devam etmi ve gerektiinde de ismine bir rakam eklenmitir: ik inci Isengrim gibi rnein. Bu tarihlerde Shire'n tek gerek resmi grevlisi Ul Kazn'da (veya Shire'da) yedi ylda bi , Ak Meralar'daki Kvrak'ta kurulan Serbest Panayr'da, yani Yazortas'nda seilen Belediye R eisi idi. Belediye Reisi olarak hemen hemen tek grevi sk aralklarla tekrarlanan Shire bayramlannda ver ilen ziyafetlere bakanlk etmekti. Posta Ami-26 YZK KARDEL ri ve Kolluku Ba memuriyetleri belediyeye balyd; yani hem Ulak Servisi'ni hem de Nbet r'i idare ediyordu. Bu ikisi Shire'n yegne memuriyetleriydi; Ulak bu iki memuriyet arasnda da ha kalabalk ve daha megul olanyd. Hobbitlerin hepsinin okur yazar olmas gibi bir ey mevzubahis olmad lde, okur yazarl olanlar, ksa bir yry mesafesinde oturmayan btn arkadalanna (ve akrabalar a setiklerine) durmadan mektup yazarlard. Kolluku, hobbitlerin polislere ya da polise benzer yegne grevlilerine verdikleri is imdi. Elbette niformalar yoktu (byle eyler bilinmezdi), sadece apkalarnda bir tyleri olurdu; uygulamda polisten ok birer kr bekisine benzerler, insanlardan ziyade srden ayrlan hayvanlarla ilgilenirl erdi. Btn Shire'da, i ilere bakmak zere her Dirhem'de er tane olmak zere sadece on iki Kolluku v rd, ihtiyaca gre deien ve biraz daha kalabalk olan bir topluluk da "hudutlar kollamak" am acyla kullanlr, bunlar byk olsun kk olsun herhangi bir Yabanc'nn sorun karmamasn temin ederlerdi. yknn balad srada Hudutular -onlara byle denirdi- byk lde artmt. Hudutlarda hudutlar geen garip tipler ve yaratklar hakknda bir sr rapor ve ikyet vard: Her eyi gerektii ve uzun yllar ncesinin masallaryla efsaneleri hari her zaman olageldii gibi o lmad yolundaki ilk iaretti bu. ok az buna kalak asmt, hatta Bilbo'nun bile henz bunun neyin habercisi olduu hakknda bir bilgisi yoktu. O unutulmaz yolculuun zerinden altm yl gemiti ve y aanlarna pek sk rastlanan hobbitler iin bile yal biri saylrd artk; yine de yannda eriyle hl nemli bir servete sahip olduu akt. Ne kadar olduunu kimselere belli etmiyordu, hatta e n gzde "yeeni" Frodo'ya bile. Ve bulmu olduu yz hl bir sr olarak saklyordu. Yzk'n Bulunuu Hobbit'te de anlatlm olduu gibi, gnn birinde Bilbo'nun kapsna Byk Byc, Gri Ganda kagelmiti, yan sra on cce ile birlikte: Bunlar krallarn soyundan Thorin Meekalkan eki on iki arkadandan bakas deildi. Onlarla birlikte yola koyulmutu Bilbo bir Nisan sabah, Shire Hesabna gre 1341 ylnda, byk birNSZ hazinenin, yani Da'n, ta uzaklarda, Dou'da, Vadi'deki Erebor'un altndaki Krallar'n cce hazinelerinin peinde, bir yandan kendi de kendine hayret ederek. Maceralar baarya ulam, hazineyi kor yan ejderha yok edilmiti. Yine de, her ey olup bitmeden nce Be Ordular Muharebesi yaplm, T orin can vermi, birok kahramanlklar gsterilmiti; fakat yolda bir "kaza" meydana gelmemi olsayd lanlar tarihipek ilgilendirmeyecek veya nc a'n vakayinamelerinde ksa bir nottan baka yer edinmeyecekti byk bir ihtimalle. Yabaneller'e doru giderken topluluk yksek bir geitte orklann saldrs uramt; bylece Bilbo bir sre dalarn derinlerinde kara ork madenleri iinde kaybolmu ve burada a esizlik iinde el yordamyla yolunu bulmaya alrken eline tnelin zemininde duran bir yzk taklm cebine atmt. O zaman bu tamamen bir tesadf gibi gelmiti ona. Darya kmak iin yolunu ararken Bilbo dalarn kklerine, artk daha fazla ilerleyemeyece e kadar inmiti. Tnelin dibinde, klardan ok uzak souk bir gl vard ve suyun iindeki kay bir adada Gollm yayordu. Gollm iren, kk bir yaratkt: Soluk parlak gzlerle etraf gze parmaklaryla kr balklar yakalyor ve onlar i i yiyor, koca yass ayaklann krek gib kk bir kaykla dolayordu. Kolayca yakalayp boazlayabilecei her canly, orklar bile uzun yllar nce, Gollm hl kta yaarken eline gemi olan gizli bir hazinesi vard: Tak grnmez yapan altn bir yzk. Sevdii tek eydi o, onun "kymetli"siydi ve Gollm onunla ko , yannda olmad zamanlarda bile. nk avland veya madenlerdeki orklan gzetlemek istedi zamanlar hari adasnda bir delikte emniyet iinde saklyordu yzn. Eer karlatklarnda yzk yannda olsayd belki de Bilbo'ya hemen saldrrd; ama yannda stelik hobbit elinde, kl gibi kulland bir elf ba tutuyordu. O yzden zaman kazanma Bilbo'yu bir Bilmece oyununa davet etti; eer Bilbo soraca bilmecenin cevabn bilemezse onu ldrp yiyecekti; ama eer Bilbo onu yenerse o zaman o da Bilbo'nun isteklerine boyun eece k, onu bu tnellerden geirerek dar kartacakt. Karanlkta btn midini yitirmi bir halde kaybolmu olduundan ve ne ileri ne geri kprday iinden, Bilbo Gollum'un oyun davetini kabul etti; birbirlerine birok bilmeceler sordular. Sonunda28 YZK KARDEL zeksndan ziyade (anlald zre) daha ok bir ans eseri, Bilbo oyunu kazand; nk sonu soracak bilmece bulamaynca ve eline de bulup unutmu olduu o yzk gelince, banvermiti: imde ne var? Bu soruya Gollm cevap hakk talep ettii halde, cevap verememiti. Yetkililer'in sorulan son sorunun Oyun'un kat kurallarna gre sadece bir "soru" mu y oksa bir "bilmece" mi olduu konusunda deiik fikirlere sahip olduklar bir gerektir; fakat herkes, soruyu kab ul edip bir cevap bulmaya altna gre, Gollum'un kendini verdii szle balad konusunda hemfikirdir. Bi szn tutma konusunda sktrmt; nk verilen bu tr szler kutsal saylsa ve eskiden e bile bu szleri tutmamaktan korksa bile bu yapkan yaratn sznde durmayacan tahmin et Fakat karanlkta geirdii yzyllardan sonra Gollum'un gnl de kararmt; gnlnde ihanet svarak, Bilbo'nun varlndan haberdar olmad, karanlk sular zerinde pek uzakta bulunm adasna dnmt. Burada durduunu zannediyordu yznn. Artk ok ackmt, kzgnd da; "kymetli"sini alsa hibir silahtan korkmasna gerek kalmayacakt. Fakat yzk adada deildi; kaybetmiti, gitmiti. Ac ve tiz l neler olup bittiini anl Bilbo'nun tylerini diken diken etmiti. Bylece sonunda Gollm bir tahminde bulunabilmiti, ama ok geti. Cebinde nesi var? diye baryordu. Hobbiti ldrp "ky-metli"sine kavumak iin bt dnerken gzlerindeki k yeil bir alev halini almt. Bilbo tam zamannda grd bu tehlik sudan uzaktaki geitlerden birine kat ve bir kez daha ans eseri kurtuldu. nk koarken e i cebine sokmu ve yzk de parmana geivermiti. Bylece "hrsz" kamasn diye k kapatmak ii grmeden yanndan geip giden Gollm olmutu. Bilbo, kendi kendine konuup "kymetli"si hakksylenen Gol-lum'u yorgun argn izlemiti; sonunda bu konumadan Bilbo bile gerekleri tah min edebilmi ve iine karanlktan kurtulup kaabilme midi dmt: Bu olaanst yz kendisi bulmutu orklarla Gollum'dan kaabilirdi. Sonunda madenlerin alt kaplarna, dalarn dou tarafna alan gzden rak bir kapnn nn Burada Gollm etraf kollayp dinleyerek pusuya yatt; Bilbo'nun da iinden onu klcyla kes geldi. Fakat acma duygusu engel oldu Bilbo'ya; kamak iin tekNSZ midi olan yz alkoysa bile, onu kullanarak savunmasz haldeki bu kt yarat ldremez Sonunda cesaretini toplayarak karanlkta Gollum'un zerinden srad ve dmannn nefret ve lik haykrlar onu izlerken geitten koarak kamaya balad: Hrss, hrss! Baggins! Sonsuzla nefret edicess! Olaylar Bilbo'nun arkadalarna ilk anlatt eklinin byle olmamas ilgin bir gerektir. tt ykde, oyunu kazanrsa Gollm kendisine bir armaan vermeye sz vermiti: Fakat Gollm adaya dip bu eyi aradnda hazinesinin orada olmadn fark etmiti: Bu ey ok ok nce ona ya gn verilmi sihirli bir yzkt. Bilbo bunun kendi bulduu yzk olduunu tahmin etmiti ve oyun en kazanm olduu iin ona sahip olmak Bilbo'nun hakkyd. Fakat skk bir durumda olduu ii konudan hi sz etmemi ve dl olarak armaan yerine Gollum'un kendisine k yolunu gster salamt. Bu yky Bilbo anlarnda da byle kaydetmiti ve bunu, Elrond'un Divan'ndan so deitirmemi olduu anlalmaktadr. Anlalan yk Krmz Kitap'ta da muhtelif kopyalarnd zetlerinde olduu gibi bu ekilde gemitir. Fakat kopyalarn birou, phesiz ki gerei krenmi olduklar halde yal hobbit tarafndan yazlm olan herhangi bir eyi bozmaya pek olmayan Frodo veya Samwise'n notlarndan kartlan gerek yky de ierir (alternatif olar Bununla beraber Gandalf duyduu andan itibaren Bilbo'nun ilk yksne inanmam ve yz mer etmeye devam etmiti. Zamanla, bir vakit dostluklarn zorlayan uzun sreli sorgu sualle rden sonra Bilbo'dan gerek yky renmiti; byc gerein nemli olduuna inanyordu. Bilbo'ya bunu aklamasa da, ayn zamanda daha ilk bandan iyi yrekli hobbitin doruyu sylememi olmasn ve rahatsz edici bulmutu: Bu onun alkanlklarna olduka ters dyordu. "Armaan" fikri hobbitvari bir icat saylmazd gene de. Daha sonra itiraf ettiine gre bunun ilhamn Bilbo , Gollum'a kulak misafiri olunca duyduu eylerden almt; nk Gollm gerekten de yzk iin "doum gn armaanm" demiti birok kez. Bunu da Gandalf garip ve kuku uyandrc bulmutu; fakat bu k ki gerei daha uzun yllar zemeyecekti, bu kitapta da anlatld gibi. YZK KARDEL NSZ 30 31Bilbo'nun daha sonraki maceralar hakknda burada daha fazla bir ey sylenmesine gerek yoktur. Yzn yardmyla kapdaki ork nbetilerden kam ve arkadalarna katlabilmiti. Maceras yz, zellikle arkadalarna yardm etmek iin birok kez kullanm fakat mmkn olduu s yz arkadalarndan gizlemiti. Evine geri dndkten sonra Gandalf ile Frodo hari kimseye ha yzkten bahsetmemiti; Shire'da baka kimse yzn varlndan haberdar deildi, ya da yle zannediyordu. Sadece Frodo'ya yapm olduu Yolculuk'un yazmakta olduu yksn gstermiti. Klc Sting'i ocann zerine asmt Bilbo; ccelerin Ejderha hazinesinden ona armaan ola eri p harika zrh da mzeye, daha dorusu Ul Kazn'daki Belek Evi'ne geici olarak vermiti. F kmaz'nda bir ekmecede yolculuklarnda giymi olduu eski pelerin ile bal saklamt v bir zincirle emniyete alnarak cebinde kalmt. kn kmaz'ndaki evine elli iki yanda (S. H. 1342) Haziran aynn 22'sinde dnmt ve y ya kutlamalar iin (S. H. 1401) hazrlklara balayncaya kadar Shire'da Bay Baggins geri d n beri pek kayda deer bir ey olmamt, tte tam bu noktada, bu tarih kitab balamaktadr. SHlRE KAYITLARI HAKKINDA BR NOT nc a'n sonunda Shire'm Yeniden Birlemi Kralla dahil olmasna neden olan byk olay hobbitlerin stlendikleri rol, ilerinde kendi tarihlerine kar daha kapsaml bir ilgininuyanmasna neden olmutur ve o gne kadar daha ok szl olan detleri toplanarak yazlmtr. Byk aileler K meydana gelen olaylarla byk lde ilgiliydi ve bu aileye mensup kiilerin byk bir blm tarihleri ve efsaneleri aratryordu. Drdnc a'n ilk yzylnn sonunda Shire'da ok save kayt bulunan birok ktphane bulabilirdiniz. Bu koleksiyonlarn belki de en bykleri Byk yinler'de, Brendi Kona'nda ya da Kuledipler deydi.nc a'n sonuna ait bu anlatlar daha ok Batmdan Krmz Kitab'ndan alnmtr. Yz Muharebesi'nin bu en nemli kaynana bu ismin verilmesi, eserinuzun sre Batmdan Bekileri Kumralbalalar'm oturduu Kuledip-leri'nde kalmasndandr. Asl u eser Bilbo'nun yannda Aynkva-di'ye gtrm olduu ahsi gnlyd. Frodo bunu, notlarla do sr sayfayla birlikte Shire'a geri getirmi ve S. H. 1420-1 yllarnda sayfalann Sava anla anyla doldurmutur. Fakat bunlara ilaveten, Bilbo'nun kendisine ayrl armaan olarak verdii, b ir ihtimalle tek bir byk krmz kutuda saklanan, krmz deriyle birbirine balanm koca d. Bu drt byk cilde Batmda--r'nda erhler, ecereler ve Birlik'in hobbit yelerini ilgile birok dier konunun eklenmi olduu bir beincisi ilave edilmiti. zgn Krmz Kitap muhafaza edilememi ama birok kopyas yaplmtr, zellikle de Efendi S slalesinin kullanm iin, ilk cildinin. En nemli kopyann ise ayn bir yks vardr. Bu ko yinler'de muhafaza ediliyordu fakat byk bir ihtimalle Pe-regrin'in torununun torunu nun ricasyla Gondor'da yazlm ve S. H. 1592'de (F. H. 172) tamamlanmt. Gneyde yazlan kopyasna u n eklenmitir: Kraln Ktibi Findegil bu kitab IV 172'de bitirmitir. Bu Minas Tirith'teki e fin Kitab'nn tpk kopyasdr. O kitap ise Kral Elessar'n ricas zerine Periannathlann Krmz Kitab'ndan eld lmi ve kendisine IV 64 ylnda Gondor'a ekildiinde Reis Peregrin tarafndan getirilmitir. Bylece Reis'in Kitab, Krmz Kitap'tan yaplan ilk kopya olmutur ve daha sonra kartlan aybolan ksmlarn ounu da kapsamaktadr. Minas Tirith'te kitaba birok ilaveler ve zellikle isiml kelimeler ve elf dillerinden yaplan alntlar konusunda dzeltmeler yaplm ve Sava'n yks dnda k Aragorn ile Ar-wen'in yks'nn zetlenmi bir eitlemesi eklenmitir. yknn tmnn, Kra gtkten bir sre sonra Vekilhar Faramir'in torunu Barahir tarafndan yazld sylenmekte t Findegil'in kopyasnn en byk nemi Bilbo'nun "Elfe'den eviriler"ini de kapsyor olmasnd kaynaklanr. 1403 ile 1408 arasnda Aynkvadi' de bulunan hem canl, hem yazl btn kaynakla dan yararlanlarak hazrlanan bu cildin byk bir beceri ve bilgi rn olduu sylenmektedir. nlar Frodo tarafndan pek kullanlmadklarndan ve hemen hemen tamamen Eski Gnler ile ilgili o lduklarndan bu konuda burada baka bir ey sylenmemektedir. Meriadoc ile Peregrin byk ailelerinin bana getikleri ve bir yandan da Rohan ve Gondor ile balarn devam ettirdiklerinden, ErYZK KARDEL 32BRNC KTAP ehir ve Tkkazas'ndaki ktphanelerde Krmz Kitap'ta bulunmayan birok ey mevcuttur. B Kona'nda Eriador ve Rohan tarihiyle ilgili birok eser bulunmaktayd. Bunlarn bir ksm Me iadoc' un kendisi tarafndan bir araya getirilmi veya balanm eserlerdi. Ama Meriadoc Shire'da da ha ok Shire 'm Ot Bilgileri ve Shire ile Bree' deki takvim ile, Ayrkvadi, Gondor ve Rohan'daki t akvimleri birbiriyle kyaslayan Yllarn Hesab olarak bilinen eserleriyle tannrd. Ayn zamanda Shire'daki Eski limeler ve (simler adl ksa bir bilimsel inceleme de yazm, yer adlarndaki eski unsurlar ve belek kelimesinde olduu gibi baz "shire kelimeleri" ile Rohirrim lisan arasndaki akrabal ortaya kartar alana zel bir ilgi gstermitir. Byk yinler'de kitaplar, geni kapsaml tarihler iin byk bir nem tad halde Shire h ilgisini ekmitir. Bunlardan hibiri Peregrin tarafndan yazlmamtr ama hem o, hem de ard Gondor ktipleri tarafndan yazlm birok el yazmasn toplamlardr: zellikle de Elendil ve var lgili tarih ve efsane zet-leriyle kopyalarn. Sadece burada, Shire'da Nmenor tarihi ve Sau-ron'un uyan ile ilgili geni kapsaml malzeme bulunabilir. Yllarn yks byk bir ihtimalle, Meriadoc'un toplam malzemenin yardmyla Byk lyin'de bir araya getirilmitir. Geri verilen tarihlerin ou ta nidir, zellikle de ikinci a ile ilgili olanlar; ama gene de bunlar dikkate deerdir. Meriado c'un, birka kez ziyaret etmi olduu Aynkvadi'den yardm veya bilgi alm olmas ok byk bir ihtimaldir. El ayrlm olduu halde oullan Yksek Elf Hal-k'nn bir ksmyla Aynkvadi'de kalmlardr. Celeborn'un riel ayrldktan sonra buraya gidip yaad sylenir; fakat onun da nihayet Gri Limanlar'n yolun uttuu ve bylece Eski Gnler'in Orta Dnya'daki son canl tannn da buralardan ayrlm olduu gn hibir yerde gememektedir.BLM I DRT GZLE BEKLENEN DAVET kn kmaz'ndan Bay Bilbo Baggins ksa bir sre sonra yz on birinci yagnn debdebeli b kutlayacan ilan ettiinde Hobbitky'de byk bir heyecan yaanm ve sylentiler alp yr Bilbo hem ok zengin hem de acayip biriydi; ayrca tuhaf bir biimde ortadan yokolup b eklenmedik bir ekilde geri dnnden beri, yani altm yldr, Shire'n merak konusuydu. Yolculuklarndan ii servet yresel bir efsane halini almt bile; yallar ne derse desin hemen hemen herkes k kmaz'ndaki Tepe'nin azna kadar define dolu tnellerle rl olduuna gerekten inanyord bunlar Bilbo'yu nl yapmaya yetmezmi gibi, ayan hayret bir zellii daha vard: Bitmek ne bilmeyen dinlii. Zaman, akp gitse de Bay Baggins'e pek etki etmiyor gibiydi. Doksan yanda, ell i yandaki halinden pek farkl grnmyordu. Doksan dokuz yanda ona yam gstermiyor demeye baladla fakat yalanmyor demek daha isabetli olurdu. Balarm sallayp byle bir eyin haddinden faz a iyi olduunu syleyenler de vard; bir kiinin, hem (rivayete gre) bitmek tkenmek bilmeyen bir servete, hem de (grnte) ebedi bir genlie sahip olmas hakszlkt. "Bunun hesabn verecektir," diyo tabii bir ey deil, sonu selamet olmaz." Fakat henz bir bela gelmemiti Bay Baggins'in bana ve Bay Baggins paradan yana eli ak b iri olduu iin hobbitlerin ou onun garipliklerini ve talihli olmasn ho grmeye hazrd. Akrabalar isini karlkl ziyaretler seviyesinde tutmutu (elbette ki Torba-Kyl Bagginsler hari), ayrca l ve nemsiz hobbit aileleri arasnda da bir sr sadk hayran vard. Ama gen kuzenlerinden baz yetinceye kadar hi yakn arkada olmamt.36 YZK KARDEL Bu kuzenlerin en by ve Bilbo'nun en gzde kuzeni gen Fro-do Baggins idi. Bilbo doksan d okuz yama geldiinde Frodo'yu evlat edinip onu varisi yapm ve bundan sonra yaamm srdrmesi i kmaz'na getirmiti; bylelikle sonunda Torbakyl Baggins-ler bozguna uram oluyorlard. e Frodo'nun yagn ayn gne denk geliyordu: Eylln yirmi ikisine. "Frodo, en iyisi sen de ge burada yaa evlat," demiti Bilbo bir gn, "o vakit yagnlerimizi rahatlkla birlikte kutlayabilir iz." O zamanlar Frodo daha ara yllann-dayd; bu, hobbitlerin ocukluk yllan ile reit olduklar otuz ya aras arnda kavak yellerinin estii yirmili yalardr. Aradan on iki yl daha gemi, Bagginsler kn kmaz'nda her yl son derece canl geen ifte yagn davetleri vermilerdi; fakat artk bu gz, olduka beklenmedik bir eylerin tasarlanmakta olduu anlalyordu. Bilbo yz on bir yana basacakt; 111, bu bir hayli il gin bir say ve bir hobbit iin son derece saygn bir yat (Yal Took j bile sadece 130 yana ulaabilmiti) ve Frodo otuz , 33 yandaj olacakt, bu da nemli bir saydr: "rtne erme" zaman. l Hobbitky ile Suba'nda, eneler durmak nedir bilmeden maya ve yaklamakta olan davetin sy lentileri tm Shire'da gezinme-1 ye balad. Bay Bilbo Baggins'in gemii ve kiilii bir kez daha muj habbetlerin ba konusu halini ald ve yallar aniden hatralarnn ky-1 mete bindiini fark ettiler. Kimsenin, Babalk olarak bilinen ihtiyar Ham Gamgee kadar pr dikkat kesilmi dinleyic ileri olamazd. Babalk, Suba yolunda k-" k bir han olan Sarmak'tu, hakl bir salahiyetle konuup duruu; nk tam krk yldr kn kmaz'ndaki baheye o bakyordu! ve daha nce de ayn ite al Holman'a yardm etmiti. Ar kendisi yaland ve mafsallar sertlemeye balad iin iin kk olu Sam Gamgee stlenmiti. Baba oul, her ikisi do "Eer gerekten yz yok etmek, Dman'n sonsuza kadar ona eriememesini salamak istiyors sadece tek bir yol var: Orodru85 GEMltN GLGES in'in yani Ate Da'nn derinliklerindeki Kyamet Catlaklar'n bulup Yzk' buraya atmak." "Onu gerekten yok etmek istiyorum!" diye bard Frodo. "Ya da, yani, yok edilmesini is tiyorum. Ben tehlikeli maceralar iin yaratlmamm. Yz hi grmemi olmay dilerdim! Neden bana geld ben seildim?" "Byle sorulara cevap vermek mmkn deildir," dedi Gandalf. "Bakalarnn sahip olmad, sa sende olan marifetlerden kaynaklanmadna emin olabilirsin: En azndan g ve bilgelikten d olayolmadna phe yok. Fakat sen seildin ve o yzden de sahip olduun tm gc, yreklilii v kullanmalsn." "Fakat bende bu sylediklerinden ok az var! Sen hem bilgesin, hem de gl. Yzk' sen alsa lmaz m?" "Hayr!" diye bard Gandalf ayaa frlayarak. "O gle beraber gcm ok byk, ok korkun alr. Ve Yzk benim zerimde daha da byk ve lmcl bir g kazanr." Gzleri akmakland,iten gelen bir atele parlad. "Aklm elme! nk Karanlklar Efendisi gibi olmak istemiyo lbuki acdm iin, zayfa acdm ve iyilik yoluna g istediim iin yreime girebilir Yzk. Kullanmadan, emniyette tutmak iin olsa bile, almaya cesaret edemem. Onu kullanma arzusuna karkoyamam nk. Ona o kadar ihtiyacm olacak ki. nmde ok byk tehlikeler uza Pencereye giderek perdeleri ve kepenkleri at. Gne tekrar odaya doldu. Sam slk alarak bahe gemekteydi. "imdi," dedi byc tekrar Frodo'ya doru dnerek, "karar senin. Fakat ben sana her zaman yardm edeceim." Elini Frodo'nun omuzuna koydu. "Bu yk senin olduu srece, tamana yardm edeceim. Fakat en ksa zamanda bir eyler yapmamz gerek. Dman harekete geti." Uzun bir sessizlik oldu. Gandalf tekrar oturarak, dnceler ierisinde kaybolmu gibi pip osunu imeye koyuldu. Gzleri kapal gibi duruyordu fakat gz kapaklarnn altndan Frodo'yu dikkatlice i zlemekteydi. Frodo sabit gzlerle ocaktaki kor atee dalmt, yle ki sonunda sanki bu grnt btn gr kaplad ve dipsiz bir ate kuyusuna bakar gibi oldu. Efsanevi Kyamet Catlaklar'n ve Ate Da'nn dehetini dnyordu. "Eee!" dedi Gandalf sonunda. "Ne dnyorsun? Ne yapman ge86 YZK KARDEL rektii konusunda bir karara vardn m?" "Hayr!" dedi Frodo karanlktan kp kendine gelerek; aknlkla etrafn karanlk olmadn gnein aydnlatt baheyi grebildiini fark etti. "Veya belki de, evet. Sylediklerini an la sanrm Yzk' alkoyup onu korumam gerekiyor, en azndan imdilik, Yzk bana ne yaparsa ya "Ne yaparsa yapsn, sen onu bu amala ahkoyarsan, yapacan ok yava yapacaktr, ktl y ileyecektir," dedi Gandalf. "Umarm," dedi Frodo, "Ama ok yaknda daha iyi bir muhafz bulacan mit ediyorum. Fakat s o zamana kadar, yanmda olan herkes iin byk bir tehlike oluturacam. Hem Yzk' alkoyup burada kalmam mmkn deil. kn kmaz'm terk etmem lazm, Shire' terk etmem lazm, her brakp uzaklara gitmem lazm." iini ekti. "Elimden gelirse Shire' kurtarmak isterim - geri zaman zaman Shire sakinlerinin ke limelerle anlatlamayacak kadar ahmak ve skc olduunu, buray ancak bir depremin veya ejderha istil asnn paklayacan dnmedim deil. Ama artk yle dnmyorum. Artk Shire arkamda gvencede ve rahat kald srece, ordan oraya dolamay daha katlanlr bulacam gibi geliyor bana: Beni arm bir daha oraya basamasa bile, bir yerlerde ayak basacak salam bir toprak olduunu bileceim. "Elbette uzaklara gitmek bazen aklmdan geerdi, ama bunu hep bir eit tatil gibi dnrdm Bilbo'nunkiler gibi, ya da daha da ho, sonu hep huzurla biten bir dizi macera. Fa kat bu bir srgn; tehlikeden, tehlikeyi peimsra srkleyerek yine tehlikeye- doru bir ka olacak. Ve eer lan yapp Shire' kurtaracaksam, sanrm tek bama gitmem gerekecek. Ama kendimi ok kk hissediyorum, kknden sklp atlm gibi ve... umutsuz. Dman yle gl ve korkun ki." Gandalf a sylemedi, fakat konuurken iine Bilbo'yu izlemek ve hatta belki de tekrar bulmak iin bir ate dmt. Bu o kadar kuvvetliydi ki, korkusunu glgeliyordu: Neredeyse o dakikada odadan frl yp uzun zaman nce benzer bir sabah Bilbo'nun yapm olduu gibi apkasn bile almadan koup gidebil i."Sevgili Frodo!" diye haykrd Gandalf. "Daha nce de dedim ya, hobbitler gerekten ilgi n yaratklar. Onlarla ilgili renilecek ne varsa bir ay iinde renebilirsin, ama bir de bakarsn yz yl nra bir87 GEMtlN GLGES darlk annda seni gene de artvermiler. Byle bir cevab senden bile pek beklemiyordum dFakat Bilbo bunun ileride ne kadar nemli olacan bilmese de, varisini gerekten iyi semi Korkarm haklsn. Yzk, Shire'da uzun sre daha sakl kalamaz; dierlerinin olduu kadar kendi iyili n de buradan uzaklap Baggins ismini arkanda brakman lazm. Bu isim Shire dnda veya Yabandiya 'da ban derde sokar. imdi sana bir yolculuk ismi vereceim. Buradan ayrldn zaman, ismin B pedibi olsun. "Fakat bence tek bana gitmen gerekmiyor. Eer gvenecein birisi, senin yannda olmak iste yecek -ve senin de mehul tehlikelere sokmaktan ekinmeyecein birisi- varsa tek bana gitmene gere k yok. Amaeer kendine bir yolda arayacaksan, seimini ok dikkatli yap! Ve en yakn dostlarnla bile dikkatli konu! Dman'n hem ok fazla ajan var, hem de bir suni haber alma yntemi." Aniden, sanki bir eyler dinliyormu gibi sustu. Frodo hem ierde, hem darda etrafn ok se siz olduunu fark etti. Gandalf pencerenin yan tarafna doru szld. Sonra tek hareketle pence reye srayp, kolunu aa uzatt. Bir viyaklama duyuldu ve Sam Gamgee'nin kvr-, k ba bir k ekilerek pencere hizasna ykseldi. "Vay, vay, sakalma hamdolsun!" dedi Gandalf. "Sam Gamgee deil mi bu? Neler yapyordu n acaba?" "stnze inayet Bay Gandalf efendi!" dedi Sam. "Hi! Yani demem o ki, pencerenin dibind eki imleri biiveriyodum sadecene." Szlerine kant olarak, im makasn gsteriyordu bir yandan. "Hi sanmyorum," dedi Gandalf kat bir sesle. "Makasnn sesini son duyduumdan bu yana epe y bir zaman geti. Ne kadar zamandr kulak misafiri oldun?" "Kulak misafiri mi beyim? Af buyur ama ne dediini pek anlayamadm. kn kmaz'nda sendenmisafir yok, yeminle yok." "Salaklama! Neler duydun ve neden dinledin?" Gandalf in gzlerinde imekler akyordu, kal r da al gibi kabarmt. "Bay Frodo, beyim!" diye bard Sam titreyerek. "Canm yakmasna izin vermeyesin beyim! Be ni tuhaf bir eye evirmesine izin ver-meyesin! ihtiyar babacmn yreine iner valla. Kt bir niyetim refim zerine yemin ederim yoktu beyim!" "Cann yakmaz," dedi Frodo. ard ve akl olduka kart halde, glmemek iin kendini tutuyordu. "Benim kadar o da kt bir niyetin olmadn biliyor. Ama uzatma da hemen sorula rna ceYZK KARDEL 88vapver!" "ey, beyim," dedi Sam hafif bir tereddtle. "Dman hakknda, yzkler hakknda, Bay Bilbo h da, sonra beyim, ejderhalar ve ateli dalar haknda ve... ve elfler hakknda tam olaraktan anlayamadm bir iler duydum. Kendimi tutamadm da ondan dinledim, bilmem ne demek istediimi anlatabi ldim mi. stme inayet, amma ve lkin beyim ben byle hikyelere baylrm, nannm da bunlara, Ted ne desin. Elfler beyim! Onlar grmeyi yle istiyorum ki. Gittiin zaman, elfleri grmeye ben i de alsan olmaz m beyim?" Gandalf birdenbire glmeye balad. "Gel ieri!" diye haykrd, her iki elini de uzatt gib retler iersindeki Sam'i elinde makas ve im krpntlaryla birlikte kaldrd, pencereden ieri al akt. "Elfleri grmeye seni de alsn ha?" dedi; Sam'i tepeden trnaa szmekteydi, ama yznde hl tebessm vard. "Demek Bay Fro-do'nun gideceini duydun?" "Duydum beyim. Zaten o yzden boulacak gibi oldum: Anladm kadanylan siz de onu duydunu z. Kendimi tutmaya almtm beyim ama azmdan o ses kverdi: yle zlmtmkine." "a~si yok Sam," dedi Frodo hznle. Shire'dan kamann, kn kmaz nn bildik rahatlkla etmekten daha acl ayrlklar da iereceini anlamt birdenbire. "Gitmem gerekecek. Ama,"Sam'e dikkatle bakt, "eer beni gerekten dnyorsan bunu tamamen gizli tutacaksn. Anlad Eer tutmazsan, eer burada duyduklarnn tek bir kelimesini bile anlatacak olursan, uma rm Gandalf seni benekli bir kurbaaya evirir ve de btn baheyi de ylanlarla doldurur." Sam titreyerek dizleri zerine kt. "Kalk ayaa Sam!" dedi Gandalf. "Benim aklma daha iyi bir fikir geldi. Senin eneni kapatacak ve bizi dinlediin iin de cezan bulmam salayacak bir ey. Sen de B ay Frodo ile birlikte gideceksin!" "Ben mi beyim!" diye haykrd Sam, yrye kacan anlayan bir kpek gibi ayaa frlayara gidip elfleri-melfleri grecem! Yaasn!" diye bard ve bir anda hkrklara bouldu.BOLUM.III KAFADAR "Sessizce ve bir an nce ayrlmanz gerek," dedi Gandalf. iki hafta gemiti ve Frodo hl ek iin bir harekette bulunmuyordu. "Biliyorum. Fakat ayn anda ikisini birden baarmak zor," diye itiraz ediyordu. "Eer Bilbo gibi birden ortadan yok olursam hikye en ksa zamanda tm Shire'a yaylr.""Elbette ki ortadan yok olmaman gerekir!" dedi Gandalf. "Bu hi olmaz! Sana bir an nce dedim, annda demedim. Eer Shire'dan etrafa pek duyurmadan svmak iin bir yol bulabilirsen, bu biraz gecikmene deebilir. Fakat ok oyalanmamalsn." "Sonbahara ne dersin, Bizim Yagnmze veya daha sonrasna?" diye sordu Frodo. "Sanrm o za ana kadar bir eyler ayarlayabilirim." Dorusunu sylemek gerekirse, iler bu raddeye varnca, harekete gemeye gnl hi mi hi elvolmutu. kn kmaz yllardr grndnden daha bir rahat grnyordu gzne ve elinden g Shire'daki son yaznn tadna varmak istiyordu. Sonbahar geldiinde en azndan gnlnn bir p , her yl o mevsimde olduu gibi, yolculua kmaya daha istekli olacan biliyordu. Hatta, i kararn vermiti bile: ellinci -Bilbo'nun da yz yirmi sekizinci-yagnnde ayrlacakt. Nedense onun peinden yola dmek iin en uygun tarih gibi grnyordu o gn gzne. Bilbo'yu izlemek aklndaki en neml e ayrlma dncesini katlanlr klan tek eydi. Yzk' ve bu yzden sonunda nerelere kadar srklenebileceim elinden geldiince az dnyordu. Fakat dncelerinin hepsini Gandalf a sylememiti. Bycnn neler tahmin ettii ise, her zamanki gibi mehuld. Frodo'ya bakp glmsedi. "Pekl," dedi. "Sanrm uygundur -ama daha gee kalmamal. ok ted olmaya baladm. Bu arada90 YZK KARDEL ' ok dikkat et, nereye gittiine dair bir ipucu brakma! "Ayrca Sam Gamgee'nin de konumamas iin gz kulak ol. Eer'konuursa, onu sahiden kurbaaya eviririm." "Benim nereye gittiime gelince," dedi Frodo, "bunu azmdan karmam biraz zor, nk nereye ttiime dair benim de bir fikrim yok henz." "Sama sapan konuma!" dedi Gandalf. "Postaneye adresini brakma demiyorum sana herhal de! Ama Shire'dan ayrlacaksn - ve sen iyice uzaklancaya kadar bu gizli kalmal. Ya Kuzey'e, ya G-ney'e, ya Bat'ya, ya Dou'ya doru gitmelisin veya o ynlere doru yola koyulmalsn - ve gidecein is amet de katiyen bilinmemeli." "kn kmaz'n terk etme ve vedalama fikrine kendimi o kadar kaptrdm ki, ne yne doru hi dnmedim bile," dedi Frodo. "Nereye gidebilirim ki? Pusulam ne? Neyi aramam gereki yor? Bilbo hazine bulmaya gitti, gitti ve dnd; ama grebildiim kadaryla, ben bir hazineyi kaybetm ek ve bir daha geri dnmemek zere gidiyorum." "Grebildiim kadaryla diyorsun ama pek ileriyi grdn sylenemez," dedi Gandalf. "Ben de em. Belki Kyamet atlaklan'n araman gerekecektir; ama belki de bu grev bakalarna der: Bile . Her halkrda, henz o uzun yol iin hazr deilsin." "Hem de hi deilim!" dedi Frodo. "Fakat bu arada, hangi yolu seeceim?" "Tehlikeye doru gideni; ama ne ok aceleyle, ne de dorudan," diye cevap verdi byc. "Eer bana soracak olursan, Aynkvadi'ye git derim. Geri Yol eskisi kadar rahat deil ve yl devr ildike daha da kt olacaktr, ama yine de bu yolculuun ok tehlikeli olacan zannetmiyorum." "Aynkvadi!" dedi Frodo. "ok iyi: Douya doru gidip, Ayrkva-di'nin yolunu tutacam. Sam'i elflere misafirgtreceim, ok mutlu olacaktr." Uar bir edayla konuuyordu, ama Elrond Yanelf in evini g ve Uurlu Halk'tan nicesinin hl huzur iinde yaad o derin vadinin havasn teneffs etmek aniden bir ate dmt. Bir yaz akam, Sarmak als ile Yeil Ejderha'ya artc bir haber ulat. Shire'n sn gsteren devler ve dier almetler, ok daha nemli bir konu nedeniyle unutuldu: Bay Baggi ns kn KAFADAR . 91 kmaz'n satyordu, hatta satmt bile - hem de Torbakyl Bag-ginsler'e! "Hemi de iyi paraya," dedi bazlar. "Yok pahasna," dedi dierleri, "alc Bayan Lobelia ol unca bylesi beklenir zaten." (Otho birka yl nce 102 yanda, olgun ve dolgun ama hayal krkl iind bit olarak hayata gzlerini yummutu.) Bay Frodo'nun o gzelim oyuunu neden satt ise, fiyatndan daha ok tartma konusuydu. BiFrodo'nun parasnn tkenmekte olduuna dair -Bay Baggins'in de imalar yoluyla destekled ii-bir teoriye inanyordu: Hobbitky' terk edecek, satn geliriyle Erdi-yar'ndaki Brandybuck akrabalarn nnda sakin bir yaam srecekti. "Torbakyl Bagginsler'den mmkn olduu kadar uzakta," diye ekliy rdu bazlar buna. Fakat kn kmaz'ndaki Bagginsler'in muazzam bir servete sahip olduu fikri lardaylesine yer etmiti ki, ounluk bu teoriye bir trl inanamyordu; kendi hayal glerinin y antkl veya mantksz herhangi bir eye inanmak buna inanmaktan daha kolayd: ounun hayal gc de,olay Gandalf in mesnedi henz ortaya kmam karanlk bir dalaveras olarak yo-rumluyordu. siz sedasz oturup gndzleri hi ortaya kmad halde, herkes onun "kn kmaz'nda sakland haberdard. Fakat, bu yer deiikliinin byclk tertiplerine ne lde bal olduu bir ya bir gerek vard: Frodo Baggins, Erdiyan'na geri dnmekteydi. "Evet, bu sonbaharda tanacam," diyordu. "Merry Brandybuck bana kk bir oyuk, ya da belk kk bir ev bulacak." Aslnda Merry'nin yardmyla Erehir'in gerisindeki ukuray'n krlarnda kk bir ev seip Sam dnda herkese kar, kalc olarak oraya yerleecekmi gibi davranyordu. Douya doru karan vermiti ona bu fikri; nk Erdiyar Shire'n dou snmndayd ve ocukluunda orada ya olmas, geriye dnn en azndan daha inandnc klabilirdi. Gandalf, Shire'da iki aydan fazla bir sre kald. Derken, hazirann sonunda bir akam, F rodo'nun plan nihayet ayarlandktan az sonra, birdenbire ertesi sabah tekrar yola koyulacan syledi. "Sadece ksa bir sre iin diye umuyorum," dedi. "Ama gney snrlarnn tesine geip, mmkn olursa biraz bi toplamaya alacam. Haddinden fazla aylaklk ettim."92 YZK KARDELtt Rahat bir edayla konuuyordu, ama Frodo onun endieli olduu hissine kaplmt. "Bir ey mi u?" diye sordu. "Yoo hayr; fakat huzurumu karan bir ey duydum, gidip bir bakmamda fayda var. Eer derh al yola koyulmanz gerektii sonucuna varrsam hemen geri gelir, veya en azndan bir haber yolla rm. Bu arada sen planna sadk kal; fakat her zamankinden daha dikkatli ol, zellikle de Yzk konusund a. Bir kere daha hatrlataym: Yz kullanma!" afak vakti gitti. "Her an geri gelebilirim," dedi giderken. "En azndan veda daveti ne yetiirim. Yeniden dndm de, galiba Yol'da yannzda olmam daha iyi olacak." Frodo bata bir hayli tasalanp, Gandalf in ne duymu olabileceini epey dnd; fakat zaman huzursuzluu azald ve gzel havalarda sorunlarn bir sre iin unuttu. Shire gelmi gemi yazlarndan ve en bereketli gzlerinden birini yaamaktayd bu sene: Aalar elma yklyd, b kovanlardan tayordu, msrlar da uzun ve dolgundu. Frodo tekrar Gandalf merak etmeye baladnda, sonbahar epey ilerlemiti. Eyll ay geiyo e hl ondan bir haber kmamt. Yagn, ve dolaysyla tanma gn yaklayor, fakat o hl ne ne de bir haber yolluyordu. kn kmaz hareketlenmeye balad. Frodo'nun birka arkada, toparlanmasna yardm etmek iin kn kmaz'nda kalmaya geldiler: Fredegar Toluk ile Folco in ve tabii en yakn dostlar olan Pippin Took ile Merry Brandybuck. Birlikte btn oyuun altn getirdiler. Eylln yirmisinde, Frodo'nun satmam olduu mobilyalar ve eyalar tayan azna kadar dokapal yk arabas, Brendi-badesi Kprs zerinden Erdiyar'na, yeni evine doru yola koyuld tesi gn Frodo ciddi ciddi endielenmeye balad ve srekli Gandalf m yolunu gzler oldu. Perembe yani yagn sabah, ayn yllar nce Bilbo'nun byk davetinde olduu gibi ak ve gzel bir gn Gandalf hl kaypt. Akam Frodo veda davetini verdi: Kk bir davetti bu, yalnzca drt yakendisini ieren sade bir akam yemei; ama Frodo huzursuzdu ve can hi elence ekmiyordu. en arkadalarndan o kadar ksa bir sre sonra ayrlacak olmak iine oturmutu. Bunu onlara nas syleyeceini dnp duruyordu. te yandan, drt gen hobbitin keyfine diyecek yoktu ve ksa bir KAFADAR sre sonra Gandalf in yokluuna ramen davet son derece neelendi. Yemek odasnda bir masa ile sandalyelerden baka eya yoktu, ama yemek gzeldi ve gzel de bir arap vard: Frodo'nun ar plar Torba-kyl Bagginsle're yaplan sata dahil deildi. "T.B.'lerin penesine den eyalarmn kaderi ne olacak bilmem, ama en azndan bunun iin iy ir yuva buldum!" dedi Frodo bardan bana dikerken. Szn ettii, Eski Balar'n son yudumuydu. Bir sr ark syleyip, birlikte yaptklar birok eyi konutuktan sonra, Bilbo'nun yagntokuturdular ve Frodo'nun deti zere hem onun hem de Bilbo'nun salna itiler. Sonra bir hava almak, yldzlara gz atmak iin dar ktlar, ardndan da gidip yattlar. Frodo'nun davet Gandalf gelmemiti. Ertesi sabah, kalan bavullar baka bir yk arabasna yklemekle geti. Sonra Merry arabann etimini alp Tombi (yani Fredegar Toluk) ile yola koyuldu. "Birinin oraya gidip sen gelmede n evi stmas lazm," dedi giderken, "Hadi salcakla - eer yolda uyuyup kalmazsanz br gn grrz!" len yemeinden sonra Folco eve gitti ama Pippin kald. Frodo huzursuz ve endieli, bou bo na Gandalftan gelecek bir ses duymak iin etraf dinleyip duruyordu. Hava karanncaya ka dar beklemeye karar verdi. O saatten sonra, eer Gandalf onu mutlaka grmek isterse ukuray'a giderdi artk; hatta oraya onlardan daha nce varabilirdi. nk Frodo yryerek gidecekti. Baka sebeplerin yan asl Shire' son bir kez grmek ve tadn karmak iin, Hobbitky'den Erehir Safna kadar pek de etmeden yrmeyi planlamt. "Bana da biraz idman olur," dedi yan yarya boalm holdeki tozlu aynada kendine bakark en. Epey bir zamandr uzun ve zahmetli bir yry yapmamt ve aynadaki yansmas hi de formda gibi grnmyordu gzne. len yemeinden sonra, Torbakyl Bagginsler, yani Lobeliaile kum ans sal olu Lotho k Frodo'nun btn tadn kardlar. "Nihayet bizim oldu!" dedi Lobelia, ieriye admn atar a pek kibarca bir davran olmad gibi, doru da saylmazd; nk kn kmaz'nn sat gece sonra geerli olacakt. Fakat Lobelia belki de ho grlebilirdi: kn kmaz iin bir zama umduundan tam yetmi yedi yl daha uzun bir sre beklemeye mecbur kalmt ve artk yz ya Her neyse, imdi parasn94 YZK KARDELlt dedii eylerden giden olmasn diye kontrole gelmiti ve anahtarlar istiyordu. Koskoca bir envanter defteriyle gelip her eyi tek tek gz den geirdii iin onu ikna etmek uzun bir zaman ald. Nihayet Lotho'yu, yedek anahtar ve dier anahtarn da knsamas Sraoyuklan'ndaki Gamgeeler'e braklaca szn alp ayrld. Bu arada bur nundan soluyup, Gamgeeler'in gece, oyuu yamalayacak tynette ol duklarn dndn ima etmekten de geri kalmad. Frodo ona ay may ikram etmedi. Kendisi ayn Pippin ve Sam Gamgee ile birlikte mutfakta iti. Sam'in de "Bay Frodo'nun ileriyle ilgilenmek ve baheciine bakmak iin" Erdiyan'na gidecei resmen aklanmt; bu, Babahk'n onaylad bir karard, ama Lobelia'yla komu olmann skntsn hi mi hi hafifletmiyordu. "kn kmaz'ndaki son yemeimiz!" dedi Frodo sandalyesini geri iterken. Bula Lobelia'yPippin ile Sam nn srt antalarn kaylarla balayp verandaya yd. Pippin bahede so dolamaya kt. Sam ortalktan yok oldu. Gne batt. kn kmaz hznl, kasvetli ve darmadank grnyordu. Aina odalarda gezi Frodo, kavuan gnein klarnn duvarlar zerinde solduunu, glgelerin kelerinden kma baladn grd, ieriler yava yava karard. Dan kt, patikann sonundaki bahe kaps da Tepe Yolu'ndan biraz aa doru yrd. Gandalf m alacakaranln iinden byk admlarla geleceini mit ediyordu biraz biraz. Hava akt ve yldzlar giderek parlyordu. "Gzel bir gece olacak," dedi yksek sesle. "Yen ir balang iin ok iyi. Canm yrmek istiyor. Etrafta daha fazla avare avare gezmeye dayanamayacam. rtk yola kyorum, Gandalf da beni izlesin." Geriye gitmek iin dnd ve durdu, nk kulana knsSraoyuklan'nn sonundaki dnemecin gerisinden sesler gelmiti. Seslerden biri kesinlikl e yal Babalk'a aitti; dieri yabanc ve nedense naho bir sesti. Onun ne sylediini anlayamyordu, ama Bab ahk'n olduka tiz perdeden cevaplarn duyabiliyordu. Yal adam bozulmu gibiydi. "Hayr, Bay Baggins gitti. Bu sabah gitti, benim Sam de onlan birlikte gitti: En a zndan btn eyas gitti. Evet, satt ve gitti dedim ya. Neden mi? Nedeni beni de alakadar etmez, seni de. N ereye mi? Gizlisi sakls yok. Erehir'e ya da ite yle bir yerlere gitti, o yanda, aa- KAFADAR 95 da. Evet, yle - baya uzak. Ben kendim te oralara kadar gitmedim hi; o Erdiyarllar tuh af tiplerdir. Hayr, haber falan iletemem. Hayrl geceler olsun!" Ayak sesleri Tepe'den aa doru uzaklat. Frodo, bu admlar yukar doru gelmedii iin nekadar ferahladn merak eder gibiydi. "Her yaptm merak edip bin bir soru sormalarndanartk sanrm," diye dnd. "Hepsi de ne merakl eyler!" Babalk'a gidip soruturann kim sormak geti aklndan; fakat (belki de bir hata yaparak) bundan vazgeti ve dnp hzla geri ye, kn kmaz'na yrd. Pippin verandada srt antasnn zerinde oturuyordu. Sam ortalkta yoktu. Frodo karanlk kap n ieri adm at. "Sam!" diye seslendi. "Sam! Vakit geldi!" ieriden, uzaklardan bir yerden, "Geliyorum beyim!" diye bir cevap duyuldu ve ksa b ir sre sonra da Sam azn silerek ortaya kt. Mahzendeki bira fsyla vedalamt. "iyice doldurdun mu Sam?" diye sordu Frodo. "Evet beyim. Artk bu bana epey gider beyim." Frodo yuvarlak kapy kapatp kilitledi, anahtarlar Sam'e verdi. "Bir kou bunu sizin eve gtr, S m!" dedi. "Sonra Sraoyuklar'dan kestirmeden koup, ayrlarn arkasndaki patikann kapsnda bize yet gece kyn iinden gemeyeceiz. Etrafta ok fazla merakl gz ve delik kulak var." Sam btn hz gitti. "Eh, sonunda yola kyoruz!" dedi Frodo. antalarn srtlayp sopalarn ellerine aldlar v k kn kmaz'nn bat tarafna doru yrdler. "Hoakal!" dedi Frodo, bo karanlk pencere bakarak. Elini sallad, dnd ve (kendisi bilmese de, Bilbo'nun tuttuu yolu izleyerek) bahe yolundan aa Peregrin'in arkasndan hzla seyirtti. Aadaki itin alak yerinden atladlar ve tarl up tpk otlar arasndaki bir hrt gibi karanla kartlar. Tepe'nin bati yamacnn eteinde, dar bir patikaya alan bahe kapsna vardlar. Burada durantalarnn kaylarn ayarladlar. Bir sre sonra Sam acele acele yryerek ve nefes nefesar antasn omuzlarnn stne oturtmu, bana da apka adn verdii uzun ve ekilsiz bi takmt. Lo kta ayn bir cceye benziyordu. "Eminim en ar eyleri bana verdiniz," dedi Frodo. "Salyangozla-96 96 YZK KARDEL ra ve evlerini srtlarnda tayan ne kadar yaratk varsa hepsine ok acyorum." "Ben daha bir sr ey alabilirim beyim. Benim boham epey hafif," dedi Sam yiite yalan sy eyerek. "Sakn ha, Sam!" dedi Pippin. "Tasn, iyi gelir. O neyi emrety-se, biz onu koyduk antasn . Son zamanlarda ok gevemiti zaten; hele kendi arln biraz eritsin, yk de daha hafif gele "Bu fukara yal hobbite merhamet edin!" diye gld Frodo. "Er-diyar'na varmadan bir st d kadar incecik olacama hi phe yok. Ama samalyordum. Korkarm sen kendine denden de fazlasn tayorsundur Sam, bir dahaki sefere denklerimizi yaparken kontrol edeceim." Te krar sopasn eline ald. "Eh, hepimiz karanlkta yrmeyi seviyoruz," dedi, "yatmadan nce birka mili ar kamzda brakalm." Ksa bir sre batya doru giden patikay izlediler. Sonra patikadan ayrlp sola dndler, s ce tekrar tarlalara vurdular. Taflanlar ve aalklar boyunca tek sra halinde ilerliyorlard, drt bi r yan gecenin karanlna brnmt. Koyu renkli pelerinleriyle, sanki hepsinin birer sihirli yz varm olmulard. Hepsi birer hobbit olduu ve sessiz olmaya altklar iin, hobbitlerin duyabil ir trtbile kartmyorlard. Tarla ve koruluklardaki vahi varlklar bile onlarn getiini pek far edi. Bir sre sonra Hobbitky'n batsnda dar tahta bir kprden Su' yu atlar. Dere burada, ky bkk akaaalarla ssl, kvrm bklm kara bir kurdeleden ibaretti. Gneye doru bir iki m ilerleyip, Brendibadesi Kprs'nden gelen byk yolu abuk abuk getiler; Artk Took diyann r; gney douya doru dnerek Yeil Tepe Yurdu'na yneldiler, tik yokular rmanmaya balarken arkalarna baktlar; Hobbitky klarnn uzakta, latif Su vadisinde gz krptn grebili gemeden bu grnt kararan arazinin kvrmlar arasnda yokoldu, gri gleti yanndaki Suba birazdan onu izledi. Son iftliin klan da iyice geride, aalarn arkasnda kalnca, Frod ni sallayarak veda etti. "Acaba bir daha bu vadiye hi bakabilecek miyim," diye mrldand. Aa yukar saat kadar yrdkten sonra, mola verip dinlendiler. Gece berrak, serin ve y fakat dumana benzeyen sis rtleri derelerden ve derin ayrlardan ykselerek tepenin yanl arndan 97 KAFADARtrmanyordu. Balarnn zerinde, hafif rzgrda salnan yan plak hu aalar, solgun g siyah bir a gibiydi. ok sade bir yemek yediler (hobbitlere gre) ve tekrar yollarna d evam ettiler. Ksa bir sre sonra, dolana dolana, tnmana ine, nnde uzanan karanlkta solup giden dar bir yola vurdular: Ormansaray'a, Ktk'e ve Erehir at'na giden yol. Su Vadisi'ndeki ana yoldan trmanarak uz aklayor, Yeil Tepeler'in eteklerinden Doudirhem'in cra bir kesi olan Ormanlk U'a doru dolanyo Bir sre sonra, kuru dallarn gecenin iinde hrdatan yksek aalar arasndan geen derin ya daldlar. ok karanlkt, lk bata kh konutular, kh artk merakl kulaklardan uzaklam birlikte ezgiler mnldandlar. Sonra sessizce yrmeye devam ettiler; derken Pippin geri kalmaya balad. Sonunda, dik bir yokuu trmanrlarken durdu ve esnedi. "ok uykum geldi," dedi, "yaknda yola ylp kalacam. Ayakta m uyuyacaksnz siz? Nerede geceyars oldu." "Karanlkta yrmeyi sevdiini zannediyordum," dedi Frodo. "Ama ok acelemiz yok. Merry bi zi br gn herhangi bir saatte bekliyor; yani daha neredeyse iki gnmz var demektir, ilk uygun yerde dururuz." "Rzgr Bat'dan esiyor," dedi Sam. "Eer bu tepenin br yamacna geersek pek gzel korunak rahat bir yer bulabiliriz beyim. Yanl hatrlamyorsam ilerde kuru bir kknarlk olacak." S am Hobbitky'n yirmi mil civann iyi tanrd, ama btn corafya bilgisinin snn da buydu. Tepeyi aar amaz kknar aalan beine denk geldiler. Yoldan ayrlp aalarn reine kokul karanlna girdiler ve ate yakmak iin kuru dal ve kozalak topladlar. ok gemeden, ulu bi nar aacnn dibinde trdyan neeli bir ateleri olmutu bile; balan nlerine dmeye balay atein etrafnda oyalandlar. Sonra pelerin ve battaniyelerine sannp ulu aacn kklerinin b rer kesine kvrldlar ve ksa bir srede uykuya daldlar. Gzc brakmamlard; Frodo bile henz bir t beklemiyordu, nk hl Shire'n gbeindeydiler. Ate sndnde bir iki yaratk gelip onla Kendi ii peinde ormandan gemekte olan bir tilki birka dakikalna durup koklad. "Hobbitler!" diye dnd. "Bakalm daha neler greceiz? Bu memlekette garip eyler olduunu duymutum, fakat bir hobbitin ak98 YZK KARDEL havada, aa altnda uyuduu az grlr dorusu. tane birden! Bu nun arkasnda muazzam derecede tuhaf bir ey olmal." Olduka hak lyd fakat hikyenin gerisini hibir zaman renemedi. Sabah soluk ve slak bir biimde geldi. nce Frodo uyanp aacn kknn srtnda bir delik o boynunun da tutulduunu fark etti. "Zevk iin yrmekmi! Neden arabayla gitmedim ki?" diy e dnd, her yolculuun banda yapt gibi. "stelik btn o gzelim ku ty yataklarm da Torbaky Bagginsler'e satld! Bu aa kkleri onlara daha ok yakrd." Gerindi. "Kalkn bakalm ho iye seslendi. "Gzel bir sabah." "Neresi gzelmi bunun?" dedi Pippin tek gzyle battaniyesinin kenarndan bakarak. "Sam! Saat dokuz buukta kahvalt hazr olsun! Banyo suyunu sttn m?" Sam, i gzlerle yerinden srad. "Hayr beyim, hazrlamadm beyim!" dedi. Frodo Pippin'in zerindeki battaniyeye aslp onu yuvarladktan sonra aaln kenanna doru Gne uzakta, douda, dnya zerinde kaln bir tabaka halinde uzanan sisin iinden kpkzl ykselmekteydi. Al ile altn rengi vurmu sonbahar aalan, kkleri yokmu da glgeli bir den e yelken am gibiydiler. Frodo'nun biraz altnda, sol tarafta, yol dik bir ayla bir ukura doru i or ve gzden kayboluyordu.Geri dndnde Sam ile Pippin atei yakmlard. "Su!" diye bard Pippin. "Su nerede?" "Suyu cebimde tayacak deilim ya," dedi Frodo. "Su aramaya gittiini dnmtk," dedi yiy i ve kap kaa yerletirmekle megul olan Pippin. "imdi gidip bulsan iyi olur." "Sen de gel mad em," dedi Frodo, "su ielerim de getiriver." Tepenin eteinde bir dere vard. ielerini ve minik kam p aydanln, suyun gri bir ta kntsndan birka metre aa dkld kk bir alayandan doldurdula gibiydi; ellerini ve yzlerini ykarlarken fleyip pflediler. Kahvaltlar bitip antalar tekrar toplandnda saat onu geiyordu; gn alp, snmaya ba Yokutan aa indiler; dereyi, yolun altndan akt bir yerden getiler ve bir sonraki yoku dlar, sonra bir tepeyi daha trmanp indiler; sonuta pelerinleri, battaniyeleri, su, yiyece k ve dier eyalan onlara ar bir yk gibi gelmeye KAFADAR 99balad. O gn yapacaklar yry hem scak, hem de yorucu olacaa benziyordu. Ne var ki, birka mil yol bir inip bir kmaktan vazgeti: Yorgun zigzaklar izerek dik bir uurumun tepesine kadar k ve oradanson kez aa inmeye hazrland. nlerinde, uzakta kahverengi bir ormann pusu iind riyen kk aa kmeleriyle lekelenmi daha alak araziler uzanyordu. Ormanlk U zerinden Brendi-badesi Ne ri'ne doru bakmaktaydlar. Yol nlerinde ip gibi kvnp gidiyordu. "Yol sonsuza kadar gider," dedi Pippin; "ama ben dinlenmeden gidemeyeceim. Tam len yemei zaman." Yolun uurum tarafna oturdu ve uzaa, gerisinde Nehrin ve btn yaamn geirmi o Shire'n sonunun uzand doudaki pusa bakt. Sam yannda, ayaktayd. Yuvarlak gzleri falta almt - nk imdiye kadar hi grmedii topraklardan yeni bir ufka doru bakyordu. "O ormanlarda elfler var m?" diye sordu. "Benim duyduum kadaryla hayr," dedi Pippin. Frodo sessizdi, O da, daha nce hi grmemie e gzleriyle yolu izleyerek douya bakyordu. Birdenbire, yksek sesle ama sanki kendi ken dine konuurmu gibi yavaa, kelimeler dkld dudandan: Yol hi bitmez, uzar gider Balad kapdan Az gittik uz gittik ama Gcm yettike yola devam Bacaklarm yorulsa da Srrm varana dek anayola Yollarla iler birleir orada Bilmem yolculuk sonra ne yana "Bu biraz Bilbo'nun iirlerine benziyor," dedi Pippin. "Yoksa senin uydurmalarndan m? Pek de moral veriyor saylmaz." "Bilmiyorum," dedi Frodo. "yle, bir anda geldi ite, sanki kendim uyduruyormuum gibi ; ama belki de vaktiyle iittiim bir eydir. Gerekten de, gitmeden nce son yllarndaki Bilbo'yu hatrlat bana. Sadece tek bir Yol olduunu sylerdi sk sk; byk bir nehir gibiydi bu Yol: Her kap eii kaynaklan, her patika da kollanyd. 'Kapdan kmak tehlikeli itir Frodo,' derdi. 'Yola admn atarsn100 YZK KARDEL eer ayan salam tutmazsan nereye srklenecein belli olmaz. Farknda msn, bu Kuyutorman'n iinden geen patikann ta kendisi, ve frsat verirsen seni alp Yalnz Da'a veya daha uzak ve kt yerle re de gtrebilir.' kn kmaz'nm n kapsndaki patikada sylerdi bunlar, zellikle de uzun bir yryten dnd zamanlar." "Vallahi, en azndan bir saatliine, yol beni hibir yerlere srkleyip gtremez," dedi Pipp n, antasnn balarn zerken. Dierleri de onu kendilerine rnek aldlar, antalarn bayra yaslayp b doru salladlar. Biraz dinlendikten sonra gzel bir len yemei yiyip, biraz daha dinlendi ler. Onlar tepeden inmeye koyulduklarnda gne de alalmaya balamt, evrelerindeki arazi ledensonramn yla aydnlanyordu. Bu ana kadar, yolda daha bir kiiye bile rast gelmemi u yol yk arabalarna uygun saylamayacandan pek kullanlmazd ve zaten Ormanlk U'a da pekgiden olmazd. Bir saat kadar daha yrmlerdi ki, Sam durup etrafa kulak kabartt. Artk d eydiler J ve yol o kadar dolanp kvrldktan sonra nlerinde, yaklamakta olan f ormanlar haber veren tek tuk yksek aalarn bulunduu otluk bir arazinin ortasndan dosdoru uzanyordu. "Arkamzdaki yoldan gelen bir midilli veya at sesi duyuyorum," dedi Sam.Arkalarna baktlar ma yolun dnemeci uza grmelerine engel oluyordu. "Acaba arkamzdan gel n Gandalf m?" dedi Frodo; ama daha bunu sylerken byle olmadn hissetti ve aniden kendini tldan saklama istei geldi iinden. "Pek nemli olmayabilir," dedi zr dilercesine, "ama yol zerinde grlmek istemiyorum - ki mse grmese, en iyisi. Yaptklarmn dikkat ekip konuulmasndan bktm. Hem eer gelen Gandalf ise," diy edi yeni bir fikirle, "bu kadar ge kald iin onu korkutuveririz. Hadi saklanalm!" Dier ikisi sola, yoldan ok uzak olmayan bir ukura kotular arabuk. Orada yere kapandlar Frodo bir an tereddt etti: Merak duy-' gusu ya da baka bir duygu, saklanmak iin duyduu istek i le arpyordu. Nal sesleri yaklamaktayd. Son anda, glgesi yolu kaplayan bir aacn arkasnda kalan bir k e uzun otun arasna dalverdi. Sonra ban kaldrp, kocaman kklerin birinin ardndan dikkatle yol t. KAFADAR Dnemeten siyah bir at, bir hobbit midillisi deil, kocaman bir at kageldi; atta, eerin erinde melmi gibi duran, sadece zengiler zerindeki izmeleri grnecek ekilde kocaman kara bir pelerin e sarnm, kukuletasn bana ekmi iri yan bir adam oturmaktayd; yz glgede kalyor ve seilmiyord Aacn olduu yere, Frodo'yla bir hizaya gelince, at durdu. Svari silueti, sanki etraf d inlercesine ba nne eik, kprdamadan oturdu. Kukuletann iinden, sanki birisi ok hafif bir kokuyu yakal ya alyormu gibi bir burun ekme sesi geliyordu; svarinin ba da yolun bir o tarafna, bir afna dnmekteydi. Frodo'nun zerine aniden akla smaz bir ortaya karlma korkusu geldi ve Yzk'n dnd. almaya bile cesaret edemiyordu, ama onu cebinden karma arzusu o kadar kuvvetlendi ki yava yava eli hareket etti. Yzk' parmana bir geirse emniyette olacan hissediyordu. Gandalfn nasih anlamszd. Bilbo Yzk' kullanmt. "Hem, hl Shire'daym," diye dnd ve eli Yzk'n durduu zincire dedi. Tam o anda src yerinde doruldu, dizginleri silkti. At nce yava a rla, sonra hzl bir trsla, yoluna devam etti. Frodo yolun kenarna kadar srnp, uzakta klnceye kadar atly gzledi. Pek emin olamyo sanki, at tam gzden kaybolmadan nce aniden dnerek sa taraftaki aalarn iine girmiti. "Eh, ite ben buna tuhaf derim, hatta rktc," diye kendi kendine sylenerek arkadalarnn gitti Frodo. Pippin ile Sam otlarn arasndan kafalarn bile kaldrmam ve hibir ey grmemileratly ve garip hareketlerini onlara da anlatt. "Nedenini aklayamyorum ama sanki beni aryor, beni bulmak iin havay kokluyor gibi geldi bana; ayrca beni bulmamas gerektiini iliklerime kadar hissettim. Daha nce Shire'da byle bir ey ne grmtm, ne de hissetmitim." "yi de, Byk Ahali'den birinin bizimle ne ii olabilir?" dedi Pippin. "Ayrca dnyann bu y sinde ii ne?" "Etrafta baz insanlar var," dedi Frodo. "Gneydirhem'de Byk Ahali bir takm olaylar karm yanlmyorsam. Fakat bu atl gibi birini hi duymamtm. Nereden geliyor acaba?" "Affnza snarak," diye sze kart Sam aniden. "Onun nereden geldiini biliyorum. Hobbit geliyor buraya bu kara atl, tabii eer birden fazla atl yoksa. Ve nereye gittiini de biliyorum." BLG PAYLAMAKLA OALIR (.......................KENDER...................)102 YZK KARDEL "Ne demek istiyorsun," dedi Frodo serte, ona aknlk iersinde bakarak. "Neden daha nce konumadn?" "imdi hatrladm beyim. yle olduydu: Dn akam, anahtar bizim oyua gtrdmde babam dediydi: Bak hele Sam!, de-diydi. Bu sabah Bay Frodo'ylan gittin zannediyordum. kn km a-z'ndan Bay,Baggins'i soran yabanc bir herif geldiydi, daha imdi gitti. Onu Erehir'e yolladm . Adamn halini pek beendim de saylmaz hani. Bay Baggins'in btn btn tandn duyunca felaket ekilde boz Bana tslad, baya tslad. Tylerim diken diken oldu. Nasl bir adamd, dediydim ben Babal Bilmiyorum, dediydi bana; ama hobbit deildi. Uzun boylu ve kara gibi bir eydi, zeri me zerime geliyordu. Yabanc yerlerden gelen Byk Ahali'den biriydi gali-bam. Bir tuhaf konuuyor du. "Siz bekliyorsunuz diye, kalp danasn dinleyemedim beyim; hem ben ahsen pek nem vermediydim. Babalk artk yalanmaya balad, gzleri de pek iyi deil, hem bu adam Tepe'ye trmanp Baba zim Sraoyuklar'n sonunda hava alrken bulduunda hava da enikonu kararmt herhalde. Elverir k o yahut ben bir ziyanlk yapmamzdr beyim." "Babalk' zaten sulayamayz," dedi Frodo. "Aslnda ben de beni soruturduu belli olan bir abancyla konutuunu duydum, neredeyse gidip konutuunun kim olduunu da soracaktm. Keke sor-saydrn ya da keke sen bana daha nce anlatm olsaydn. O zaman yolda daha dikkatli olabilirdim." "Yine de, bu atl ile Babahk'n yabancs arasnda bir ba olmayabilir," dedi Pippin. "Hobbi tky'den yeterince gizli ktk, ayrca bizi nasl takip edebileceini de anlam deilim." "Peki ya o havay koklama iine ne dersiniz beyim?" dedi Sam. "Sonra Babalk, adamn kar a biri olduunu syledi." "Keke Gandalf bekleseydim," diye mrldand Frodo. "Ama belki de o zaman ileri daha da k artrm olurdum." "O halde sen bu atl hakknda ya bir eyler biliyorsun, ya da tahmin ediyorsun," dedi mrlt halindekiszleri yakalayan Pippin. "Bilmiyorum ve tahmin de etmek istemiyorum," dedi Frodo. "Pekl kuzen Frodo! Eer gizemli bir hava taknmak istiyorsan imdilik srrn kendine saklayabilirsin. Bu arada biz ne yapacaz? Ben bir lokma bir ey yiyip, bir yudum imek isterim ahsen ama her nedense bur adan bir an nce uzaklamamz gerektiini dnyorum. KAFADAR 103 Grnmez burnuyla havay koklayan atl muhabbetiniz keyfimi kard." "Evet, galiba hemen harekete gemeliyiz," dedi Frodo; "fakat yoldan deil - bakarsn o atl yine gelir, veya baka bir tanesi onu izliyordur. Bugn epey bir yol katetmemiz lazm. Erdiyan'na hl ok yo l var." Tekrar yola koyulduklarnda, aalarn otlar zerindeki glgeleri uzun ve inceydi. Artk yolu solundan, bir. ta atm mesafeden ilerliyor, mmkn olduunca yoldan grnmemeye alyorlard. Fakat bu d ilerini zorlatrmt; nk otlar sk ve dm dmd, zemin gayri muntazamd ve aalar beklenmekteydi. Gne arkalarndaki dalarda kpkzl batp akam kmeye balarken, nicedir dmdz gittii b dzln sonunda, tekrar yola dndler. Tam o noktada yol sola dnyor ve Yale ovalarna iner e devam ediyordu; fakat bir patika da yoldan saa doru ayrlp yal bir mee ormanndan dolan k Ormansaray'a ulayordu. "Bizim yolumuz bu," dedi Frodo. Yol ayrmn ok gemeden, koca gvdeli bir aaca vardlar: Aa hl canlyd, oktan krl kollarnn yerine filizlenen kk dallarnda yapraklar vard; ama gvdesinin ii botu ve yo i ynndeki bir atlaktan iindeki kovua girilebiliyordu. Hobbitler emekleyerek ieri girdile r, kuru yapraklarla rm aatan oluan zemine oturdular. Yava sesle konuarak ve zaman zaman da etrafa kulak kabartarak dinlenip, hafif bir yemek yediler. Tekrar patikaya ktklarnda etraf alacakaranlk olmutu. Bat rzgr dallarn arasnda i Yapraklar fsldamaktayd. Birazdan yol, sakin ama aralksz bir tempoyla akam karanlna balad. nlerinde, kararmakta olan Dou'da, aalarn zerinden bir yldz belirdi. Moraller k tutabilmek iin yan yana ve uygun adm yryorlard. Bir sre sonra yldzlar daha da younla bir parladka, zerlerindeki huzursuzluktan kurtuldular ve artk nal sesleri beklemekten va zgetiler. Alak sesle ark mrldanmaya baladlar; hobbitlerin detidir bu, yrylerde, zellikle de gece yaklarken, bir ark tuttururlar. ou hobbit akam yemei veya yatma arks syler; ama b(geri iinde, elbette ki, hem akam yemei hem de uyku bahsi geen) bir yry arks mr Szlerini Bilbo Baggins yazp dalar kadar es104 YZK KARDEL ki bir melodiye oturtmutu ve Su Vadisi'ndeki patikalarda yryp Maccra'clan sz ederlerken Frodo'ya retmiti. Ate al al yanar ocakta, Dek serili damn altnda; Ama yorulmadk daha Keyi dnnce belki Dimdik duran bir ta ya da Kimse grmez bizden baka. Aa, iek, ot ve yaprak, Gesin brak! Gesin brak! Dalar, sular, altnda gn Ge yanlarndan! Ge yanlarndan! Keyi dnnce bekler mi bizi Yeni bir yol ya da bir kap, gizli Ve imdi bakmadan geip gits k de Olur ya, yarn yine geliriz bu yne Yzmz Ay'a veya Gne'e evrili O gizli yolu bulabiliriz belki. Elma, diken, ceviz, akal eriiBrak gitsin! Brak gitsin! Kum, ta, gl ve dere Selametle! Selametle! Evimiz arkada, nmzde dnya, Yrnecek ne ok yol var daha, Gecenin kysna doru, glgele iinden Tm yldzlar y anana dek yeniden. Sonra ardmzda dnya,nmzde evimiz, Dolap yin evimize, yatamza dneceiz. Sis, alacakaranlk, bulut ve glge Solacak ileride! Solacak ileride! Et, ekmek, ate ve lamba Sonra yataa! Sonra yataa ark bitti. "imdi yataa! imdi yataa!" diye, tiz bir sesle son msray tekrarlad Pippin. KAFADAR "t!" dedi Frodo. "Galibayeniden nal sesleri duyuyorum." Bir anda durup, aa glgeleri kadar sessiz bir ekilde etrafa kulak kabarttlar. Yolda bi r nal sesi vard, epey geriden geliyor fakat rzgr ynnde olduu iin ar ar yaklat net olarak duyuluy arabuk ve sessizce yoldan ayrlp mee aalarnn altndaki daha koyu glgelere daldlar. "Pek fazla uzaklamayalm!" dedi Frodo. "Grnmek istemiyorum ama gene bir Kara Svari olu p olmadn grebileyim." "Pekl!" dedi Pippin. "Ama o havay koklama meselesini unutma!" Nal sesleri yaklat. Saklanmak iin aalarn altndaki genel karanlktan daha iyi bir yer a aya vakitleri yoktu; Sam ve Pippin kaln bir aa gvdesinin arkasna melirken, Frodo yola doru birka m gerisrnd. Yol ormann iinde zayflayan bir k izgisiydi, gri ve solgundu. zerindeki r yldzlarla l sld, ama ay yoktu. Nal tkrts durdu. Dikkatle gzleyen Frodo, iki aa arasndaki nispeten aydnlk boluktan eyin getiini ve sonra durduunu grd. Kara bir at siluetine benziyordu bu, nnde de daha kk ir glge vard. Kara glge yoldan ayrldklar noktaya yakn bir yerde durmutu, saa sola salla . Frodo'ya biri burnunu ekiyormu gibi geldi. Glge yere eildi ve sonra ona doru emekleme ye balad. Bir kez daha Yzk' parmana geirme arzusu dt Frodo'nun iine; ama bu kez, daha da kuvvbu arzu. O kadar kuvvetliydi ki, daha ne yaptn anlayamadan eli cebine girmi, yz aram balamt bile. Fakat tam o anda, kahkaha ile kark ark sesi gibi sesler duyuldu. Yldz tt havada berrak sesler ykselip alald. Kara glge dorularak geriledi. Glgelerle rtl atn ve yolun kar tarafndaki karanla karp kayboldu. Frodo tekrar nefes almaya balad. "Elfler!" diye haykrd Sam bouk bir fsltyla. "Elfler beyim!" Eer onu tutmasalar, aala frlayp seslere doru atlacakt. "Evet, elfler," dedi Fro