yazar kasa elektrik-elektronik sistemi

T.C.MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

YAZAR KASA ELEKTRK ELEKTRONKSSTEM523EO0037

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereveretim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarakrencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renmemateryalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

iAIKLAMALAR ................................................................................................................................. iiiGR ......................................................................................................................................................1RENME FAALYET-1....................................................................................................................31. YAZAR KASA ANA LEM KARTI ELEKTRON ....................................................................3

1.1. Merkez lem Birimi .................................................................................................................41.2. Adres Ayrc ..............................................................................................................................61.3. Devre Seimi ..............................................................................................................................71.4. ROM (Mali Bellek) ....................................................................................................................71.5. Ram ............................................................................................................................................81.6. Optional Ram .............................................................................................................................91.7. I/O Port ve Zamanlayc (Timer) (8155) veya Yardmc lemci ...............................................91.8. 1990 Saat Tm Devresi ............................................................................................................111.9. G Kayna Devreleri.............................................................................................................11

1.9.1. 5 V Devresi ......................................................................................................................121.9.2. 17 V Devresi ....................................................................................................................12

1.10. ekmece Src Devresi........................................................................................................131.11. Buzzer.....................................................................................................................................131.12. G Gsterim Devreleri .........................................................................................................141.13. Klavye ve Taranmas ..............................................................................................................141.14. Gsterge..................................................................................................................................15UYGULAMA FAALYET ............................................................................................................17LME VE DEERLENDRME..................................................................................................22

2. YAZICI KONTROL DEVRELER ..................................................................................................242.1. Motorun altrlmas..............................................................................................................242.2. Yazcdan Gelen Kontrol aretleri...........................................................................................252.3. Hzl Kt lerletme Motorunun Srlmesi.............................................................................262.4. Muhasebe Rulosu Geri Sarma Motorunun Srlmesi ..............................................................26UYGULAMA FAALYET ............................................................................................................28LME VE DEERLENDRME..................................................................................................30

RENME FAALYET-3..................................................................................................................313. KULLANIMI....................................................................................................................................31

3.1. Kt Rulosunun Takl..........................................................................................................313.2. Gsterge ...................................................................................................................................323.3. Tu Takm ve Yerleimi ..........................................................................................................323.4. Kontrol Kilidi ve ifreler..........................................................................................................323.5. Kasiyer Numaras ve ifresi .....................................................................................................333.6. Programlama ............................................................................................................................34

3.6.1. Temel Seimler ................................................................................................................353.6.2. Saatin Ayarlanmas ..........................................................................................................353.6.4. Ksm Bilgilerinin Programlanmas .................................................................................363.6.5. PLU Bilgilerinin Programlanmas ...................................................................................373.6.6. PLU Kontrol Listesi.........................................................................................................383.6.7. ndirim [-%] Tuunun Programlanmas ...........................................................................393.6.8. Arttrm [+%] Tuunun Programlanmas .........................................................................393.6.9. Yuvarlatmann Programlanmas ......................................................................................393.6.10. Yazar Kasa ifresinin Programlanmas .........................................................................403.6.11. Dviz Programlama .......................................................................................................403.6.12. Barkod Tipi Programlama ve Balants........................................................................413.6.13. Stok Kontrol Listesi .......................................................................................................413.6.14. Stok Kontrol Girii.........................................................................................................41

NDEKLER

ii

3.7. Sat lemlerinin Girilmesi ......................................................................................................423.7.1. Direkt Ksm Fiyat ile Sat ............................................................................................423.7.2. Fiyat Tularla Girilen Sat .............................................................................................423.7.3. Tekrarlamal Sat ............................................................................................................423.7.4. ndirim veya Arttrml Sat ............................................................................................43

3.8. X Raporlar ...............................................................................................................................453.8.1. X Dnem Raporu Alnmas .............................................................................................453.8.2. X Gnlk (Komple Sat) Raporu Alnmas ....................................................................453.8.3. X PLU Sat ve Stok Kontrol Raporu Alnmas...............................................................45

3.9. Z Raporlar ...............................................................................................................................453.9.1. Z Dnem Raporu .............................................................................................................46

3.10. Hata Mesajlar ........................................................................................................................463.10.1. Mali Hatalar ...................................................................................................................463.10.2. lem Hatalar.................................................................................................................47

3.10.3. Teknik zellikler.................................................................................................................48UYGULAMA FAALYET ............................................................................................................50LME VE DEERLENDRME..................................................................................................51

RENME FAALYET-4..................................................................................................................534. BLGSAYAR LE LETM .........................................................................................................53

4.1. Barkod ......................................................................................................................................544.1.1. Barkodun Yararlar ..........................................................................................................554.1.2. Barkod eitleri ...............................................................................................................564.1.3. Barkod Alm ................................................................................................................57

4.2. letiim Program ......................................................................................................................574.2.1. Yazar Kasa lemleri........................................................................................................574.2.2. Terazi lemleri ................................................................................................................584.2.3. POS Cihaz le lgili lemler...........................................................................................584.2.4. Faturalama Sistemi ile lgili lemler...............................................................................58

UYGULAMA FAALYET ............................................................................................................59LME VE DEERLENDRME..................................................................................................60

MODL DEERLENDRME .............................................................................................................62CEVAP ANAHTARLARI....................................................................................................................67KAYNAKA........................................................................................................................................69

iii

AIKLAMALARKOD 523EO0037

ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Bro Makineleri Teknik Servisi

MODLN ADI Yazar Kasa Elektrik Elektronik Sistemi

MODLN TANIMI

Yazar kasa kullanmnn renildii ve cihazn elektrikelektronik sisteminde oluabilecek her trl arzann bulunuponarlmasyla ilgili becerilerin kazandrld bir renmemateryalidir.

SRE 40/32

N KOUL Yazar Kasa Yazma Teknii modln alm olmak

YETERLK Yazar kasa elektrik elektronik sistemlerini gncellemek

MODLN AMACI

Genel AmaGerekli alma ortam salandnda yazar kasann elektrikelektronik mekanik her trl arzasn bulup onarmn hataszyapabileceksiniz.Amalar1. Yazar kasann ana ilem kartnn deitirilmesi, arzasn

bulma ve onarma ilemini hatasz yapabileceksiniz.2. Yazc kontrol devrelerindeki her trl arzann tespiti,

onarm ve para deiimini hatasz olarakyapabileceksiniz.

3. Yazar kasann tm fonksiyonlarn kullanabileceksiniz.4. Bilgisayar, barkod vb. cihazlarla iletiim kurulmasn

hatasz yapabileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Ortam: Bro makineleri atlyesi, iletmeDonanm: Yazar kasa, bilgisayar, barkod okuyucu, yazar kasayedek paralar, elektronik devre elemanlar, skme takmaaparat, l aletleri, malzeme katalou

LME VEDEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilenlme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarakmodl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerilerilerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1GRSevgili renci,

Gnlk yaammz yle bir gzden geirdiimizde, yazar kasa ile aslndadndmzden ok daha fazla karlatmzn farkna varrz. Hemen hemen her ticariiletme yazar kasa kullanmaktadr. Gnlk alveriimizi yaptmz marketten tutun daotoparka kadar aklmzn alabildii her iletme yazar kasa kullanmaktadr.

Yazar kasa sistemi aslnda bir bilgisayar sistemine benzemektedir. Bilgisayarsisteminin almasn kavram olan biri, yazar kasa sistemini de rahatlkla kavrayabilir. Bumodl ile yazar kasann elektrik elektronik sisteminin yazc, tu takm, gsterge ve dierdevrelerin ok da karmak olmadn grecek, yazar kasann temel kullanm, bilgi vetecrbelerini edinecek, bilgisayarn yazar kasann ilerini nasl kolaylatrd hakknda bilgisahibi olacaksnz.

GR

3RENME FAALYET-1

Uygun ortam salandnda yazar kasann ana ilem kartnn deitirilmesi, arzasnnbulunmas ve onarlmas ilemlerini hatasz yapabileceksiniz.

Yazar kasa teknik servisine giderek yazar kasann elektronik birimleri hakknda

bilgi edininiz. Yazar kasa ile bilgisayar sistemi arasndaki benzerlikleri

aratrnz.

Yazar kasalar ikinci el olarak satld zaman mali hafza deime zorunluluu

vardr. Bunun nedenini aratrnz.

1. YAZAR KASA ANA LEM KARTIELEKTRON

ekil 1.1: Yazar kasa elektronik devreleri blok gsterimi

AMA

ARATIRMA

RENME FAALYET-1

4Anakart (mainboard) yazar kasann ilemlerinin ve idaresinin yapld yerdir.Kullanclar tarafndan bilgiler girildiinde bu bilgilerin alnp kodlanmas,deerlendirilmesi, gstergeye aktarlmas, yazcdan fi kartlmas, bilgilerin saklanmas,saat, tarih vs. gibi tm ilemler anakart zerindeki devreler ve ounlukla da entegrelerkullanlarak yaplr. Merkez ilem birimi (CPU) ise bunlarn ierisinde en ok ilevi venemi olan birimdir.

Resim 1.1: Yazar kasa anakart eitleri

1.1. Merkez lem Birimi

Yazar kasa cihaz, mikrobilgisayar sistemi zerine ina edilmi bir yapdadr. Temelmikrobilgisayar sistemin blok yaps da ekil 1.2de grlmektedir. Merkez ilem birimi(Central Processing Unit-CPU) anakart zerinde bulunur. Yazar kasada gerekleen tmgiri, k, kontrol ve adresleme ilemleri CPU tarafndan yrtlr.

CPU cihazn ilk alnda sistemin btn birimlerini kontrol eder. Kullanc tarafndangirilen bilgileri alr, bunlar deerlendirerek sonu bilgilerini k birimlerine gnderir.Bunlar yaparken de sistemdeki ilemleri yani bir anlamda sistemin trafiini dzenleyenkontrol sinyallerini retir.

ekil 1.2: Temel mikrobilgisayar sistemi

CPUGRBRMLER

IKIBRMLER

HAFIZABRMLER

5Giri birimi yazar kasamz iin tu takm ve varsa barkod okuyucudur. k birimleriyazar kasann yazcs, bunun yannda mteri ve kasiyer gstergesidir.

Hafza birimlerinden kast ise yazar kasa programnn kaytl olduu ROM tr birhafza, yasal zorunluluk nedeniyle sat bilgilerinin kaydedildii mali hafza ve gnlkbilgilerin kaydedildii RAM hafzadr.

Yazar kasalarda kullanlan CPUlar ok eitlidir. Bunlarn bir ksm 40 pinli bir ksmise 100 pinlidir. Kimi kartn n yzne monteli iken kimi arka yzne montelidir. Bazssistemi tek bana altrrken bazs da yardmc ilemcilidir. Bazsnda dhil hafzabulunmazken bazs dhil hafzaldr.

Resim 1.2: Yazar kasa CPUlarnn anakart zerindeki grn

TMS7001, M50959, M38103, 78C10AGQ, 7800, 7801, 7807, 8085, 98CP49,UPD78052 entegreleri yazar kasalarda kullanlan CPUlara rnek olarak gsterilebilir.Aada UPD78052GCnin pin yaps grlmektedir.

ekil 1.3: Yazar kasada kullanlan CPUlardan birinin pin yaps

61.2. Adres Ayrc

Baz mikro ilemci devrelerinde adres hatlar ve veri hatlar ortak kullanlr. Bunamultiplex (oullamal) alma denir yani ilemcinin bir pini bir ilem zamannn yarsndaadres hatt olarak dier yarsnda ise veri hatt olarak grev yapar. Aadaki rnekdevremizde de AD0-AD7 8 bitlik adres ve veri ortak hattdr. Hattan nce 8 bitlik adresbilgisi gnderilir. Daha sonra ise ayn hattan 8 bitlik veri gnderilir. Veri transferi srasndaise adres bilgisinin ilem sonuna kadar hatta kalmas gerekmektedir. Bunu da devrede 74 373entegresi yapmaktadr.

ekil 1.4: Adres hattnn ayrlmas

71.3. Devre Seimi

ekil 1.5: Devre seme ilemi

Sistemde adres hatlar ve veri hatlar tm birimlere paralel olarak balanmtr yanitm adres bilgileri ve ayn anda veriler tm devrelere ayn anda ular. Peki, tm bilgiler tmbirimlere ayn anda gidiyorsa nasl oluyor da bu devrelerden ayn anda sadece bir tanesi overi ile ilgili ilem yapyor? te burada 3ten 8e kod zc devreye girer. Yazar kasamikro ilemcisi adres ve veri bilgilerini gnderirken bunun yannda PE13-PE14-PE15 adl 3bitlik devre seme sinyalini de gnderir. Bu 3 bitlik kod, dekoder yani kod zc tarafndanzlr ve hangi devre aktif edilmek istenmise kod zcden sadece o devreye giden kaktif olur. Bu klarn her biri devrelerin CS yani chip select (devre seici) girilerinebaldr. Bu girilere entegreyi aktif edici sinyal gelmedike entegre aktif olmaz yanialmaz.

rnek: Tu ve gsterge kontrolcs biriminin almas iin mikro ilemci (101)2kodunda 3 bitlik bilgiyi kod zcye gnderir. Kod zc (101)2 = (5)10 olduundankendisinin sadece 5 numaral kn aktif yapar. Bylece sadece 5 numaral devre alr.Dier klar almaz ve ilemciden kan adres ile veriler de sadece 5 numaral entegre(tu ve gsterge kontrolcs) tarafndan kullanlr.

1.4. ROM (Mali Bellek)

Mali hafza entegresi (EPROM) mali hafza katnda bulunur. Bu kat ise baz yenimodellerde anakart st veya evresinde yer almakla birlikte, ounlukla cihazn altkapana sklp karlmayacak ekilde montelidir.

8Resim 1.3: Mali hafza rnek resimleri

Gnlk alnan Z raporlar buradaki devreler yardmyla yine buradaki EPROMakaydedilir. Kat iin gereken voltajlar ve kayt bilgileri ounlukla sadece tek bir soketleanakarttan bu kata balanr.

Mali hafza katnn ii alamaz, yerinden karlamaz, karlmaya allamaz, tamiredilemez. Deitirilirse eski yazar kasa sahibine iade edilir. Yazar kasa el deitirirse yasaltutanakla yazar kasann devri yaplr ve mali hafza kesinlikle yenisi ile deitirilir. Builemin yetkili servis tarafndan yaplr.

27 serisi EPROMlar (27128, 27256, 27512 vs.) mali hafza (fiscal memory) entegresiolarak kullanlmaktadr.

1.5. Ram

RAM entegreler bilgiyi geici olarak saklayabilen hafza entegreleridir. Bildiimizgibi RAM entegreler, enerjilerinin kesilmesiyle birlikte bilgilerini kaybeder yani bilgilerisilinir. Yazar kasann sat ilemleri nce RAM entegreye kaydolur. Daha sonra Z raporualndnda bu sat bilgileri mali hafzaya aktarlr.

Resim 1.4: RAM anakart zerinde

9ekil 1.6: rnek RAM pin yaplar

M5M5165 (64k SRAM (8 kword x 8 bit)), W2465 ( 8k x 8 Statik RAM), 6264 ( 8k x8 Statik RAM), BS62LV256 (32k x 8 CMOS RAM), W4258 ( 32k x 8 CMOS statik RAM)ve TC5517PL RAM entegreler yazar kasalarda rastladmz RAM entegrelere rnekgsterilebilir.

1.6. Optional Ram

Baz ilemcilerin bnyelerinde RAM bellek bulunur. Bu RAM bellek istenildiizaman aktif, istenildii zaman ise pasif yaplabilir. Bu ilem ise ilemcinin bununla ilgilikontrol pini tarafndan yaplr. Bu tip ilemci bnyesindeki RAM belleklere optional(opsiyonel) RAM bellek denir.

Baz yazar kasalarn RAM bellekleri, zellikle youn sat yaplan i yerlerinde, gnierisinde, Z raporu almadan dolabilir. Bu bazen cihazn kilitlenmesine bile sebepolabilmektedir. Bu gibi durumlarda eer anakart uyumluysa RAM bellek, kapasitesi dahayksek bir RAM bellek ile deitirilebilir. Baz anakartlarda ise RAM genileme yuvasmevcuttur. Pek kullanlmamakla birlikte, eer istenirse anakart zerinde dier RAM belleeyakn bir blgede ayn RAM bellein bir yenisinin eklenip bellein iki katna kartlmasmmkndr. Bunlar olmuyorsa yaplacak ilem gn ierisinde RAM dolmadan Z raporualmaktr.

1.7. I/O Port ve Zamanlayc (Timer) (8155) veya Yardmc lemci

Baz yazar kasalarda mikroilemci tm sistemi kendisi kontrol eder ve her trladresleme ve kontrol ilemlerini kendisi yapar. Ancak yazcnn, gstergenin srlmesi veklavyenin taranmas gibi ilemleri ise baka entegreler yardmyla yapar. Baz tip yazarkasalarda ise sistemi kontrol etmek yani sistemi iletmek iin mikro ilemciye yardmcolarak ek bir mikro kontrolc veya paralel port-zamanlayc entegresi kullanlmaktadr.Aada buna rnek olarak mikro ilemciye ek olarak kullanlm bir mikro kontrolcgrlmektedir.

10

Resim 1.5: Solda CPU ve sanda ona yardmc mikro kontrolc

Resimde grlen birliktelik aadaki ekilde ise ayr devreler hlinde gsterilmitir.Burada dikkat ekici olan ikisinin de ayr osilatre sahip olduudur.

ekil 1.7: CPUya ek olarak kullanlan mikro kontrolc

11

1.8. 1990 Saat Tm Devresi

ekil 1.8: 1990 entegresinin balan

1990 saat entegresi yazar kasa iin gereken yl, ay, gn, saat, dakika, saniye gibibilgilerin retimini yapar. Entegrenin kristali 32.768 kHzliktir. Bu frekans entegre iindeblnerek 32Hz, 64 Hz, 256 Hz ve 2048 Hzlik frekanslar elde edilir. Saat bilgileri CPUyakaymal kaydedici (shift register) araclyla seri olarak iletilir.

1.9. G Kayna Devreleri

Yazar kasalarda iki tip g kayna kullanlabilir. Bunlardan birincisi lineer gerilimreglatr entegreleri ile yaplm g kaynaklar, ikincisi ise anahtarlamal (switch mode)g kaynaklardr. Yazar kasalarn gereksinim duyduu tm voltajlar kullanlan g kaynatarafndan retilir.

AC giriten transformatre uygulanan 220 V AC gerilim, transformatr knda ikiana gerilim olarak grlr. Bunlar 20 V AC ve 14 V AC gerilimlerdir. Besleme katndatemel olarak iki devre vardr: 14 V AC kn kullanan 5 V DC devresi ve 20 V AC knkullanan 17 V DC devresi. ekilde bu devrelere uygulanan 14 V ve 20 V AC gerilimi verentransformatr devresi grlyor.

ekil 1.9: Giri transformatr devresi

12

1.9.1. 5 V Devresi

ekil 1.10: 5 V devresi

Kpr diyot tarafndan dorultulan 14 V AC gerilim 7805 reglatr entegresineuygulanr. Entegre knda ise sabit 5 V elde edilir. Anakartta +Vcc ad altnda beslenenbtn devrelerde bu +5 V kullanlr. Burada S1 ve S2 olarak isimlendirdiimiz iki kvardr. S1 15000 Flk kondansatrden nce alnmtr. Elektrik kesintisi durumunda S1k ilemciye bu kesintiyi bildirir. S2 ise ilemciye yapmakta olduu ii bitirmesi iingereken sre zarfnda (200 msn.) enerji salar. Bu sre ise 15000 Flk kondansatrnboalma sresidir. Bu sayede ilemci yapmas gereken son ii tamamlayacaktr.

1.9.2. 17 V Devresi

ekil 1.11: 17 V devresi

Kpr diyot tarafndan dorultulan 20 V AC gerilim 7818 reglatr entegresineuygulanr. Entegre knda ise sabit 18 V elde edilir. C 1985 transistr vastasyla 17 VDC elde edilir. Normalde 0,5 A akma kadar yklenebilen 78M18 entegresinin bu ykakmn arttrmak iin bahsi geen transistr kullanlmtr. Burada elde edilen 17 V DCgerilim yazar kasa yazcs tarafndan kullanlmaktadr. Ayn zamanda bu gerilim DC/DCeviriciye (konvertr) uygulanarak buradan 5,6 V DC ve 30 V DC gerilim alnr. 5,6 Vgsterge flaman gerilimi, 30 V ise gsterge gerilimidir.

13

1.10. ekmece Src Devresi

Yazar kasann kullanm esnasnda ekmecenin almas gerektiinde mikro ilemciekmece src devresine +5 V gnderir. Bu pals anahtarlama grevi yapan transistriletime geirir ve +30V ekmece bobini ile transistr zerinden aseye ular. Dolaysylabobin enerjilenmi olur. Bobin enerjilenince kendisine bal olan paleti ekerek ekmeceninserbest kalmasn salar. Serbest kalan ekmece yay yardmyla alr.

ekil 1.12: ekmece ama devresi

1.11. Buzzer

Yazar kasalarda herhangi bir tua basld zaman veya herhangi bir hata durumundacihazlarmz bir sinyal sesi verir. Bu, normal kullanmda ksa; hata durumlarnda ise dahauzun bir sinyaldir. Bu sesi buzzer (bazr) karr. Bu ses kaca zaman CPU k verir vebu k ile 4011 entegresi buzzer iin sinyal retir.

ekil 1.13: Buzzer devresi

14

Resim 1.6: Buzzer

1.12. G Gsterim Devreleri

5 V besleme gerilimi 4,8 voltun altna derse devreye k veren karlatrc Op-Ampn k (Vp) 0 olur. Devredeki transistr kesime gider. Transistorn bu deiiklii,CPU tarafndan alglanp voltaj dkl sezilmi olur.

ekil 1.14: Voltaj dmnn sezilmesi

1.13. Klavye ve Taranmas

8279 entegresi klavyeden herhangi bir giri yapldnda bu bilgi giriini 8 bitliktampon hafzasna alarak CPUya aktarr.

Tu takm matris eklindedir. Bu matris satr ve stunlardan oluur. 5 satr ve 8stundan oluan bir tu takm 5x8 matris olarak adlandrlr ve 5x8=40 adet maksimumtu kapasitesine sahiptir.

8279 entegresi, 32, 33 ve 34 numaral bacaklarndan tarama sinyalleri retir. Bu 3bitlik bilgi 3ten 8e kod zc (dekoder) kullanlarak 8 bitlik ktan 5i kullanlr yanik tarama bit says 5tir. Dnte ise 8 bitlik giri taramas kullanlarak hangi tuabasld 8279 tarafndan alglanr. Alglanan tu bilgileri ise 8279 entegresi tamponuvastasyla CPUya aktarlr.

15

ekil 1.15:Tu takmnn taranmas

1.14. Gsterge

Gstergeler yardmc kontrol entegreleri tarafndan (8279 gibi) srlebildii gibikontrol dorudan ilemci tarafndan da yaplabilir. ekilde byle bir uygulama rneiverilmitir. 6118 entegreleri grid srclerdir. 35 V ile alr ve gstergeye de buna yaknbir voltaj verir. FL1 ve FL2 gstergelerin flaman voltajlardr. Mteri gstergesi vekullanc gstergesi birbirine paralel baldr.

ekil 1.16: Gstergenin srlmesi

16

Resim 1.7: Tu takm ve gstergelerin kasann st ksmna montajl resmi

Resim 1.8: Anakartn kasaya montajl resmi

17

UYGULAMA FAALYET

Arzal kartlar yenileri ile deitiriniz.

lem Basamaklar neriler Makinenin enerjisini kesiniz. Koruyucu kapaklar kartnz. Kablo balantlarn

numaralandrarak sknz. Arzal kart sknz. Yeni kart yerine monte ediniz. Makineye enerji veriniz ve

cihazn almasn test ediniz. Kapaklar yerlerine taknz.

alma alann temizleyerek hazr hle getiriniz. Deiik llerde el ve g aletleri temin ediniz. Sktnz paralar koymak iin kk bir kap

hazrlaynz. Cihazn enerjisinin kesilmi olduundan emin

olunuz. Vidalar iin uygun olmayan ve ucu bozulmu

tornavidalar kullanmamaya dikkat ediniz. alma srasnda paralar zorlayarak

karmamaya zen gsteriniz. alrken dier mekanizmalara zarar vermemeye

zen gsteriniz. Katalog kullanmaya zen gsteriniz Katalog mevcut deilse sktnz paralarn

yerini unutmaynz.

UYGULAMA FAALYET

18

Arzal balant noktalarn ve balant elemanlarn yenileriyle deitiriniz.

lem Basamaklar neriler Makinenin enerjisini kesiniz. Koruyucu kapaklar kartnz. Kablolar kontrol ederek arzal

kablolar tespit ediniz. Arzal kablolar sknz. Yeni kablolarn balantsn

yapnz. Makineye enerji veriniz ve

cihazn almasn test ediniz. Kapaklar yerlerine taknz.

alma alann temizleyerek hazr hle getiriniz. Deiik llerde el ve g aletleri temin ediniz. Sktnz paralar koymak iin kk bir kap

hazrlaynz. Cihazn enerjisinin kesilmi olduundan emin

olunuz. Vidalar iin uygun olmayan ve ucu bozulmu

tornavidalar kullanmamaya dikkat ediniz. alma srasnda paralar zorlayarak

karmamaya zen gsteriniz. alrken dier mekanizmalara zarar vermemeye

zen gsteriniz. Katalog kullanmaya zen gsteriniz. Katalog mevcut deilse sktnz paralarn

yerini unutmaynz.

UYGULAMA FAALYET

19

Arzal tu takmlarn yenileri ile deitiriniz.

lem Basamaklar neriler Makinenin enerjisini kesiniz. Koruyucu kapaklar sknz. Klavye kablosunu sknz. Klavye kapa ve tu takmn sknz.

Arzal tuu tespit edip yenisini taknz. Cihaza enerji uygulaynz. Makinenin almasn test ediniz. Koruyucu kapaklar yerlerine taknz.

alma ortamn hazrlaynz. Cihazn enerjisinin kesilmi

olduundan emin olunuz. Deiik llerdeki el aletlerini

hazrlaynz. Paralar skerken uygun ulu

tornavida kullannz. alrken dier mekanizmalara

zarar vermemeye zen gsteriniz. Tu takmn test ederken nceden

salam olan tular tekrar kontrolediniz.

Katalog kullanmaya zengsteriniz.

Yazar Kasa Yazma Tekniimodlnden faydalannz.

UYGULAMA FAALYET

20

Resim 1.9: Gstergenin montaj grnts

Arzal sayc ve gstergeleri yenileri ile deitiriniz.

lem Basamaklar neriler Makinenin enerjisini kesiniz. Koruyucu kapaklar sknz. Arzal gstergeyi tespit ediniz. Yeni gstergeyi yerine takp

balantlarn yapnz. Cihaza enerji uygulaynz. Makinenin almasn test ediniz. Koruyucu kapaklar yerlerine taknz.

alma ortamn hazrlaynz. Deiik llerdeki el aletlerini

hazrlaynz. Cihazn enerjisinin kesilmi olduundan

emin olunuz. ncelikle kablo soketini dikkatle kartnz. Gstergeyi skerken uygun ulu tornavida

kullannz. alrken dier mekanizmalara zarar

vermemeye zen gsteriniz. Katalog kullanmaya zen gsteriniz Yazar Kasa Yazma Teknii modlnden

faydalannz.

UYGULAMA FAALYET

21

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizideerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr1. Gerekli el ve g aletlerini temin edebildiniz mi?2. alma alann hazrlayabildiniz mi?3. Cihazn enerjisini kestiniz mi?4. Koruyucu kapaklar skebildiniz mi?5. Anakarta bal soketleri kartabildiniz mi?6. Arzal anakart skebildiniz mi?7. Yeni anakart yerine takabildiniz mi?8. Arzal kablolar tespit edebildiniz mi?9. Arzal kablo veya balant noktalarn skebildiniz mi?10. Yeni kablo veya balant noktasn takabildiniz mi?11. Cihaza enerji uygulayp almasn test ettiniz mi?12. Klavye kablosunu skebildiniz mi?13. Klavye kapan ve tu takmn skebildiniz mi?14. Tu takmndaki arzay tespit edebildiniz mi?15. Yeni paray yerine takabildiniz mi?16. Arzal gstergeyi skebildiniz mi?17. Yeni paray yerine takabildiniz mi?18. Koruyucu kapaklar yerine takabildiniz mi?19. almanz uygun srede tamamlayabildiniz mi?20. Uygun el ve g aletlerini seebildiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

22

LME VE DEERLENDRMEAadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi CPUnun grevlerinden deildir?A) Gsterge iin 30 V retmekB)Sistem kontrol sinyallerini retmekC) Adres bilgisi retmekD) Veri sinyalleri retmek

2. ekmece ama sinyalini aadakilerden aadakilerden hangisi retir?A) YazcB)GstergeC) CPUD) Anahtarlamal g kayna

3. Tulara basldka ve hata durumlarnda ses karan devre eleman aadakilerdenhangisidir?A) ekmece ama devresiB)Saat (clock) entegresiC) SelenoidD) Buzzer

4. Aadakilerden hangisi sat bilgilerini Z raporu alnana kadar saklar?A) Mali hafzaB)RAMC) Program hafzasD) EPROM

5. Aadakilerden hangisi yazar kasa mikro ilemcisi iin bir giri birimi olabilir?A) GstergeB)Mali hafzaC) YazcD) Tu takm

6. 16 bit adres hatt (A0-A15) olan bir mikro ilemci ne kadarlk bir hafza alannadresleyebilir?A) 1 KB)64 KC) 256 KD) 1 M

LME VE DEERLENDRME

23

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilenbilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

7. ( ) Yazar kasada sat bilgilerini yazc nitesi ve mali hafza kaydeder8. ( ) lemciden gelen sinyal, geri sarma motorunu altrarak ekmeceyi aar.9. ( ) Gn ierisinde yaplan satlar mali hafzaya aktarlana kadar geici olarak RAM

bellee yazlr.10. ( ) Mali hafza EPROM entegresi anakart zerinde, RAM entegreye yakn bir yerdedir.11. ( ) Baz mikroilemcilerde adres ve veri hatlarnn bazlar AD0-AD7 gibi ortak pin

kullanr. Bu tip ortak hatlara kontrol hatt denir.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

24

RENME FAALYET2

Uygun ortam salandnda yazc kontrol devrelerinde her trl arzann tespitini,onarmn ve para deiimini hatasz olarak yapabileceksiniz.

Yazar kasa fileri basarken filerin zamanla silik basld gzleniyor. Sebebini

aratrnz.

Fi veya fatura yazclar sadece yazar kasann bnyesindekilerle mi snrldr?

Yoksa yazar kasadan bamsz, fakat yazar kasa ile iletiim hlinde olan

yazclar da var mdr? Varsa bunlar ne tip yazclardr? Aratrnz.

2. YAZICI KONTROL DEVRELERYazar kasalar, yaplan sat kayt altna almak iin tm satlar mali hafzaya

kaydetmenin yannda bu satlar, yazc araclyla bir fie de yazar. Baz fi rulolar ikikatldr. Yazc iki kat birden ayn anda yazar. Bu katlardan birisi kasadan dar kar vemteriye verilir. Dieri ise ierde bir ruloya sarlr ve yasal ykmllk gerei saklanr.Dier baz yazclarda ise iki ayr rulo iki ayr yazc tarafndan yazlr ya da tek yazc yanyana iki ruloyu da yazar. Bu bahsettiimiz yazclar nokta vurulu veya termal yazcdediimiz kd starak yazan yazclardr. Termal yazclarda iki kt rulonun ayr ayrolmas gerekmektedir.

Yazar kasa yazclar ile ilgili ayrntl bilgi, resim ve teknik zellikleri Yazar KasaYazma Teknii modlnde mevcuttur. Burada sadece elektronik devreleri zerindedurulmutur.

2.1. Motorun altrlmas

ekil 2.1de yazc nitesi motor src devresi grlmektedir. Bu devrenin giriiilemciden gelen MD (motor drive) ucudur. Motorun hareketsiz konumunda motor sinyalucunda herhangi bir sinyal yoktur. Bu durumda TR1, TR2 ve onlara bal olan TR5transistrleri kesimdedir. TR3 transistr 10 Klk diren zerinden beyz sinyali ald iiniletimdedir. TR 4n beyzi TR3 transistrnn kollektrne bal olduu iin TR4 aktifdurumdadr. TR4n kollektr emiter arasnn ksa devre olduunu dnrsek motor (-) ucuVpye direkt bal olacaktr. Oysa motorun dnmesi iin motor (-) gerilimi dk olmaldr.Bu durumda motor dnmez.

RENME FAALYET-2

AMA

ARATIRMA

25

Motor hareketsizken: TR1, TR2, TR5 kesimde TR3, TR4 iletimde MOTOR (-) Vp

ekil 2.1: DC motorun srlmesi

Motor srlecei zaman CPU dan gelen MD sinyal seviyesi ykselir.. Bylece TR1,TR2 ve TR5 transistrleri iletime geer.TR5 transistr iletime getiinde kollektr emiterarasnn ksa devre olduu dnlrse motor(-) ucunun toprak gerilimine dtgrlebilir. Bu ekilde DC motor dnmeye balar.

2.2. Yazcdan Gelen Kontrol aretleri

Yazc nitesinde iki adet alglayc mekanizmas vardr. Bunlardan birisi satr baalglayc mekanizmas (reset) dieri de zamanlama(timing) alglaycsdr.

Reset alglaycsnn grevi, CPUya yazc kafa nitesinin satr banda olduunugsteren reset palsi yollamaktr. Genellikle foto alglayc mekanizmasyla kurulur. Reed rlemekanizmasyla kurulan modeller de vardr.

Zamanlama alglaycsnn grevi ise yazc kafa nitesi iin zamanlama palslerioluturmaktr. T alglayc mekanizmas foto alglayc ile oluturulur. Her iki alglaycmekanizmasnn oluturduu palsler kullanlmak zere CPUya aktarlr.

26

2.3. Hzl Kt lerletme Motorunun Srlmesi

ekil 2.2: Hzl kt srme devresi

Yazar Kasa Yazma Teknii modlnde, yazc kdnn DC motorun dnmesiylebirlikte otomatik olarak ilerlediini renmitik. Yazma ileminin deil de sadece kdnilerletilmesinin istendii durumlarda (rnein yazar kasann kt ilerletme tuunabasldnda) yazc kd normalden daha hzl ilerletilir. Bu ilem hzl kt srme bobiniile salanr. ekil 2.2de bu bobini tetikleyen devre emas grlmektedir. Hzl kt srmebobininin bir ucu +Vp seviyesindedir, dier ucu ise yukardaki devreye baldr.

CPUdan gelen sinyal lojik 1 (high) olduunda her iki transistr de iletime geer.2SD965 transistr iletimde olduu iin kolektr emiter aras ksa devre kabul edilebilir. Budurumda devrenin hzl kt ilerletme bobinine giden ucundaki gerilim lojik 0 (low) olur.Bu ekilde yazc nitesindeki hzl kt srme bobini enerjilenmi olur.

2.4. Muhasebe Rulosu Geri Sarma Motorunun Srlmesi

Yazar kasalarn iki nsha fi yazdn, filerden birinin alc ahsa verilip diernshann i yeri tarafndan saklandn daha nce renmitik. Fie sat bilgileriyazldktan sonra i yerinde kalacak olan nsha muhasebe rulosuna sarlr. Bu rulo yazmsrasnda otomatik olarak dndrlr.

ekil 2.3: Muhasebe rulosu geri sarma motorunun srlmesi

27

ekil 2.3teki devrede muhasebe rulosu geri sarma motorunu sren devregrlmektedir. Bu devrede CPUdan sinyal gelmedii srece iki transistr de kesimdeolduundan motor dnmez. Motorun ruloyu sarmas istendiinde CPUdan yksek seviyelibir sinyal gelerek transistrleri iletime sokar. Motor dnmeye balar ve muhasebe rulosunusarar. Sarm ilemi bittiinde CPUdan gelen sinyal kesilir ve motor durur.

Resim 2.1: Muhasebe rulosu geri sarma motoru

28

UYGULAMA FAALYET

Resim 2.2: Yazc kartnn lehim yzeyi grnts

Arzal okuyucu alglayclarn yenileri ile deitiriniz.

lem Basamaklar neriler Makinenin enerjisini kesiniz. Koruyucu kapaklar kartnz. Arzal alglaycy tespit ediniz. Arzal alglaycy sknz. Yeni alglaycy taknz. Makineye enerji veriniz ve cihazn

almasn test ediniz. Kapaklar yerlerine taknz.

Cihazn enerjisinin kesilmi olduundan eminolunuz.

alma alann temizleyerek hazr hlegetiriniz.

Deiik llerde el ve g aletleri teminediniz.

Sktnz paralar koymak iin kk birkap hazrlaynz.

Alglayclar skerken havyann malzemelerezarar vermesini nleyiniz.

alma srasnda paralar zorlayarakkarmamaya zen gsteriniz.

Yeni alglaycy takarken dikkatli olunuz. Souk lehim yapmamaya zen gsteriniz. Katalog kullanmaya zen gsteriniz. Vidalar iin uygun olmayan ve ucu bozulmu

tornavidalar kullanmamaya dikkat ediniz.

UYGULAMA FAALYET

29

KONTROL LSTES


Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. Gerekli el ve g aletlerini temin edebildiniz mi?2. alma alann hazrlayabildiniz mi?3. Cihazn enerjisini kestiniz mi?4. Koruyucu kapaklar skebildiniz mi?5. Arzal alglaycy tespit edebildiniz mi?6. Arzal alglaycy skebildiniz mi?7. Yeni alglaycy yerine takabildiniz mi?8. Cihaza enerji uygulayp almasn test ettiniz mi?9. Koruyucu kapaklar yerine takabildiniz mi?10. almanz uygun srede tamamlayabildiniz mi?11. Uygun el ve g aletlerini seebildiniz mi?

DEERLENDRME


30


1. Aadakilerden hangisi yazc nitesinin birimlerinden deildir?A) Yazc kafa ve pinlerB) Kt besleme mekanizmasC) Mrekkep pskrtme mekanizmasD) Alglayclar

2. CPUya yazc kafa nitesinin satr banda olduunu gsteren reset palsi yollamakaadakilerden hangisinin grevidir?A) Reset alglaycsB) Zamanlama alglaycsC) SelenoidlerD) Yazc pinler

3. Muhasebe rulosu geri sarma motorunu harekete geiren sinyali aadakilerden hangisiretir?A) SelenoidlerB) G kaynaC) Src transistrlerD) CPU

4. Zamanlama alglaycsnn ksa ad aadakilerden hangisidir?A) ZB) GC) TD) Q

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

5. Kd starak yazan yazclara .yazc denir.

6. Reset alglaycs genellikle .. alglayc mekanizmasyla kurulur. Bazen de. rle mekanizmasyla kurulur.

7. Hzl kt srme devresi, hzl kt srme ni tetikler.

8. Fie sat bilgileri yazldktan sonra i yerinde kalacak olan nsha ..rulosuna sarlr.

DEERLENDRME


LME VE DEERLENDRME

31

RENME FAALYET-3

Uygun ortam salandnda yazar kasann tm fonksiyonlarn kullanabileceksiniz.

Yazar kasalarda iki ayr kt rulo kullanlmaktadr yani iki ayr kt ruloya

ayn bilgiler ayn anda yazlmaktadr. Bunun nedenini aratrnz.

Bir alveri sonras dvizle deme yaplp yazar kasann fie de dviz olarak

yazp yazmadn aratrnz.

3. KULLANIMI3.1. Kt Rulosunun Takl

Yazar kasa rulosu ift kat ve karbon kopyaldr. Kt ruloyu takmak iin yazc kapa kaldrlr. Rulo bolua oturtulur. Rulonun ak ucu yazcdaki erit aralna srlr ve daha sonra kt besleme

tuuna kt 15-20 cm dar kncaya kadar baslr. Kt rulonun alt kopyas mali makaraya sarlr. st kopya (mteri fii) ise yazc kapa penceresinden dar alnr.

ekil 3.1: Yazcya kt rulonun taklmas aamalar

AMA

ARATIRMA

RENME FAALYET-3

32

3.2. Gsterge

Yazar kasalarda iki adet gsterge vardr. Bunlar kasiyer gstergesi ve mterigstergesidir. Kasiyer ve mteri gstergeleri birbirine tamamen paralel baldr. Yazarkasann marka ve modeline gre gstergeler farkllklar gsterebilir. Gstergelerin ayrntlarYazar Kasa Yazma Teknii modlnde aklanmtr.

ekil 3.2: Deiik tipte gstergeler

3.3. Tu Takm ve Yerleimi

Saysal tular btn yazar kasalarda hemen hemen ayndr. Baz yazar kasalarda farklsat birimleri KISIM, bazlarnda ise DEPARTMAN olarak adlandrlr. Aadakiekilde rnek bir tu takm grlmektedir. Tularn ad ve grevleri Yazar Kasa YazmaTeknii modlnde aklanmtr.

ekil 3.3: Tu takm

3.4. Kontrol Kilidi ve ifreler

ou yazar kasa farkl kontrol kilidi yapsna sahip olmasna karn konumlarnnierdii anlam ou zaman birbirine yakndr. Aada eitli tipte kontrol kilitlerigrlmektedir.

33

ekil 3.4: Kontrol kilidi rnekleri

Baz yeni modellerde mekanik tu kilidi yoktur. Cihaz istenilen moda klavyeyardmyla alnr. Yazar kasann o andaki modu gstergeden kontrol edilebilir.

Aada yazar kasa modunu elektronik olarak deitiren bir tu grlmektedir. Bu tuaher baslta gstergeden cihazn modunun deitii kontrol edilebilir. Yannda ise buna aitrnek bir gsterge grlmektedir.

ekil 3.5: Elektronik kontrol kilidi

imdi bu konumlardan sk karlatmz bazlarnn anlamlarn aklayalm.

SET: Seenekleri programlamada ve cihaz kontrollerinde kullanlr. OFF: Yazar kasann kapal konumudur. Bilgiler kaybolmaz, ekmece ise elle

alabilir. REG: Normal alma konumudur. Sat ilemleri bu konumda yaplr ve

hafzaya kaydedilir. X: X raporlar alma konumudur. Z: Z raporu alnmasnda kullanlr. S: Servis konumudur. Yetkili servisler bu konumu kullanabilir. Bu konumda

iken mali kod, mali numara ve tarih girilebilir.

3.5. Kasiyer Numaras ve ifresi

Yazar kasaya ilk allarda kasiyer numaras girmek gerekebilir. Kasiyer numaras ilkdefa girilecekse;

14 aras kasiyer numaras seilir.

Tuuna baslr.

34

Burada 1 says, A kasiyerini; 4 ise D kasiyerini temsil etmektedir.

RNEK: B kasiyerini semek iin srayla 2 ve KSYR tuuna baslmaldr.

3.6. Programlama

Yazar kasa programlamalar genellikle birbirine yakn mantkla yaplmaktadr. Ancakunu da belirtmek gerekir ki yeni nesil ile daha nceki cihazlar arasnda zellikle metin (text)oluturmada nemli fark vardr. Yeni nesillerde gireceimiz karakteri gstergeden bulupgrerek seerken daha nceki cihazlarda her bir karaktere karlk gelen kodlarla karaktergiriliyordu.

Karakterlerin dizimi, karakter kodlar, karakterlere ulam yntemleri veya ilemleriyrtme, temelde birbirine benzese de markalar arasnda farkllklar gstermektedir. Bizburada programlamay aklarken sadece bir markann bir modelini aklayabileceiz.Anlatlanlar her yazar kasaya birebir uymayacaktr.

Tm yazar kasalarda programlama ilemlerinden nce Z raporu alnmaldr.Programlama ilemleri, yazar kasa SET modundayken yaplr. rnek yazar kasamzdaistenilen programlama blmn seme ilemi +% ve -% tular ile yaplr.Programlama yaparken aadaki karakter tablosu kullanlr.

Sra Nu. KARAKTERLER Sra Nu. KARAKTERLER

01 A B C D E F 10 w x y z { |02 G H I J K L 11 } ~ 03 M N O P Q R 12 ! 04 S T U V W X 13 # $ % & (05 Y Z [ \ ] ^ 14 ) * + , - .06 - a b c d 15 / 0 1 2 3 407 e f g h i j 16 5 6 7 8 9 :08 k l m n o p 17 ; < = > ? @09 q r s t u v

Programlama yaparken aada aklamalarn belirttiimiz tulardan yararlanlr.

35

[+%] Sonraki alt karakter seimi [-%] nceki alt karakter seimi[C] Girilmi karakterleri silme [] Bir hane ileri[ . ] Karakteri onayla [16] Hangi sradaki karakterin

seilecei[] Geriye doru silme [X] Normal/geni karakter seimi[NAKT] Programlama onay ve k

3.6.1. Temel Seimler

Temel ilemler mens iki ilem ayar iin kullanlr: Birincisi, Z raporundan sonra finumaras sfrlansn m? Dieri ise X ve Z raporlarnda iptallerin toplam yazlsn m? Herikisi iin de yantnz evetse 0, hayrsa 1 yazlmaldr. Ayar ise yle yaparz:

Gstergede TEMEL SEMLER mesaj grlene kadar +-% tular kullanlr.NAKT tuuna basldnda ise gstergede TEMEL SEMLER GRNZ. yazacaktr.ki haneli sayy girip onaylamak iin NAKT, ilemden vazgemek iin ise HATADZELT. tuu kullanlr.

rnek: Z raporundan sonra fi numarasn sfrlamayp kald yerden devam eden, Xve Z raporlarnda iptal toplamlarn da yazan seimi yapalm.

+-% ile TEMEL SEMLER mesajn grrz. NAKT tuuna basarz.TEMEL SEMLER GRNZ. mesaj kar.

1 0 yazarz. NAKT tuuna basarz.

3.6.2. Saatin Ayarlanmas

Gstergede SAAT PROGRAMLAMA mesaj grlene kadar +-% tularkullanlr. NAKT tuuna basldnda ise gstergede SAAT GRNZ (SSDD) yazar.Saat ve dakika cinsinden 4 rakam girdikten sonra NAKT tuu ile ilem onaylanr, HATADZELT. ile ilemden vazgeilir.

RNEK: Saati 16:23 olarak ayarlayalm.

1. +-% ile SAAT PROGRAMLAMA mesajn grrz. NAKT tuunabasarz.

2. SAAT GRNZ (SSDD) mesaj kar.3. 1 6 2 3 yazarz. NAKT tuuna basarz.

3.6.3. Firma Bilgilerinin Fi Bal Olarak Girilmesi

Gstergede F BALIK MESAJI mesaj grlene kadar +-% tular kullanlr.NAKT tuuna basldnda ise gstergede SATIR NUMARASI GRNZ (15). yazar.Baln yazacamz satr numarasn girdikten sonra NAKT tuuna basarz. Gstergedebu kez MESAJI GRNZ. yazar.

36

Mesaj yle girilir: 6l karakter gruplar seme + -% ile grup iinde karakter seme

ise 16 aras tular veya tuu (kt ilerletme) ile yaplr.

Her karakter ise tuu ile onaylanr.

Toplam be satr bilgi girilebilmektedir (Her cihaz iin be satr deildir). Her bir satr24 normal karakter, 12 geni karakter alabilir. Buna boluklar da dhildir. Dolaysyla 24normal karakter girdikten sonra o satr programlanm olur ve otomatikman fi zerineyazlr. Her bir satr iin NAKT tuuna baslarak SATIR NUMARASI GRNZ (15).ile tekrarlanr.

Ksaca ilem sras: +-% ile F BALIK MESAJI mesajn grrz. NAKT tuuna

basarz. SATIR NO GRNZ (15) mesaj kar. Satr nu girer ve NAKT tuuna basarz. MESAJI GRNZ mesaj kar. +-% ile karakter grubunu seip karakteri belirleyip NOKTA tuuna

basarz. O satr doldurup 2. adma dner tm satrlara uygularz.

3.6.4. Ksm Bilgilerinin Programlanmas

Z raporu alndktan sonra gstergede KISIM PROGRAMLAMA mesaj grlenekadar +-% tular kullanlr. NAKT tuuna basldnda ise gstergede KISIMNUMARASI GRNZ (1-8). yazar. Programlanacak ksm numarasn girdikten sonraNAKT tuuna basarz. Yazar kasa bize srasyla;

Ksm limiti program (Fiyat hanesi limiti), Vergi oran program (O ksmdaki vergi oran), Ksm fiyat program (Ksma sabit fiyat girii), Ksm adnn girilmesi ilemlerini yaptracaktr.

37

rnek: 5 numaral ksma, kuru ksm dhil 4 hane limitli, %18 vergi oranl, 10.00ksm fiyatl Giyim ksm bilgilerini programlayalm.

Z raporunu alrz. +-% ile KISIM PROGRAMLAMA mesajn grrz. NAKT tuuna

basarz. KISIM NUMARASI GRNZ (18). mesaj kar. 5 yazarz. NAKT tuuna basarz. LMT GRNZ (0~9). mesaj kar. 4 yazarz. NAKT tuuna basarz. VERG ORANINI GRNZ (0~99). mesaj kar. 18 yazarz. NAKT tuuna basarz. KISIM FYATINI GRNZ. mesaj kar. 1000 yazarz. NAKT tuuna basarz. KISIM ADINI GRNZ. mesaj kar. Karakter kmesi ve NOKTA tuunu kullanarak GYM yazar NAKT

tuuna basarz. Ksm ad en fazla 10 normal karakter veya 5 geni karakter olabilir.

3.6.5. PLU Bilgilerinin Programlanmas

Gstergede PLU PROGRAMLAMA mesaj grlene kadar +-% tularkullanlr. NAKT tuuna basldnda ise gstergede PLU NUMARASI GRNZ (1-8).yazar. Programlamak istediimiz PLU numarasn girip NAKT tuuna basldnda isegstergede BARKOD NUMARASI yazar. 13 haneli barkod numarasn girdikten sonraNAKT tuuna basarz. Yazar kasa bize srasyla;

PLUnun balanaca ksmn programlanmas (KDV grubu asndan), PLU fiyatnn programlanmas (en fazla 6 hane), PLU stokunun programlanmas, PLU adnn programlanmas ilemlerini yaptracaktr.

38

rnek: 1 numaral PLU olarak 8690405120063 barkod numarasyla, 3 numaralksma 1.25 YTLlik PLU fiyatyla, 144 ielik stokla, ST adnda PLU girelim.

+-% ile PLU PROGRAMLAMA mesajn grrz. NAKT tuunabasarz.

PLU NUMARASI GRNZ (1-8). mesaj kar. 1 yazarz. NAKT tuuna basarz. BARKOD NUMARASI mesaj kar. 8690405120063 yazp NAKT tuuna basarz. BALI KISIM NUMARASI GRNZ (1~8). mesaj kar. 3 yazarz. NAKT tuuna basarz. PLU FYATINI GRNZ. mesaj kar. 125 yazarz. NAKT tuuna basarz. PLU STOK GRNZ (0~79999.999). mesaj kar. 144 yazarz. NAKT tuuna basarz. PLU ADI GRNZ. mesaj kar. Karakter kmesi ve NOKTA tuunu kullanarak ST yazar NAKT

tuuna basarz.

Ksm ad en fazla 10 normal karakter veya 5 geni karakter olabilir.

3.6.6. PLU Kontrol Listesi

Gstergede PLU KONTROL LSTES mesaj grlene kadar +-% tularkullanlr. NAKT tuuna basldnda ise gstergede LK VE SON PLU NUMARASIGRNZ. yazar. Kontrol etmek istediimiz ilk ve son PLU numarasn girip NAKTtuuna bastmzda istediimiz aralktaki PLUlarn listesini yazcdan alrz. Son PLUnumaras girilmezse kaytl son PLUya kadar liste alnr.

rnek: 1den 75e kadar PLUlarn listesini alalm. +-% ile PLU KONTROL LSTES mesajn grrz. NAKT tuuna

basarz. LK VE SON PLU NUMARASI GRNZ. mesaj kar. 2 0010 yazarz. NAKT tuuna basarz.

39

3.6.7. ndirim [-%] Tuunun Programlanmas

Gstergede [-%] PROGRAMLAMA mesaj grlene kadar +-% tular kullanlr.NAKT tuuna basldnda ise gstergede [-%] ORANINI GRNZ (0~9999). yazar.Programlamak istediimiz [-%] deerini girip NAKT tuuna basarz.

rnek: ndirim orann % 3 olarak programlayalm.

+-% ile [-%] PROGRAMLAMA mesajn grrz. NAKT tuunabasarz.

[-%] ORANINI GRNZ (0~9999).mesaj kar. 300 yazarz. NAKT tuuna basarz.

3.6.8. Arttrm [+%] Tuunun Programlanmas

Gstergede [+%] PROGRAMLAMA mesaj grlene kadar +-% tularkullanlr. NAKT tuuna basldnda ise gstergede [+%] ORANINI GRNZ(0~9999). yazar. Programlamak istediimiz [+%] deerini girip NAKT tuuna basarz.

rnek: Arttrm orann %2 olarak programlayalm.

+-% ile [+%] PROGRAMLAMA mesajn grrz. NAKT tuunabasarz.

[+%] ORANINI GRNZ (0~9999).mesaj kar. 200 yazarz. NAKT tuuna basarz.

ndirim ve arttrm oranlar % 0.00 ile % 99.99 arasnda programlanabilir.

3.6.9. Yuvarlatmann Programlanmas

Hesaplamalarda oluabilecek ondalk ksmdaki saylarn ne ekilde yuvarlatlacanbelirler. Gstergede YUVARLATMA FAKTR mesaj grlene kadar +-% tularkullanlr. NAKT tuuna basldnda ise gstergede YUVARLATMA FAKTRNGRNZ. yazar. 0-2 aras bir say girip NAKT tuuna basarz.

Burada 0: standart yuvarlatma, 1: yukar yuvarlatma, 2: aa yuvarlatma anlamnagelir.

rnek: Ondalk ksmn 0,5 ve stn yukarya, altn aaya yuvarlatalm.

Bu tip yuvarlatma standart yuvarlatma demektir ve karl 0 dr.

+-% ile YUVARLATMA FAKTR mesajn grrz. NAKT tuunabasarz.

YUVARLATMA FAKTR GRNZ. mesaj kar. 0 yazarz ve ardndan NAKT tuuna basarz.

40

3.6.10. Yazar Kasa ifresinin Programlanmas

Yetkisiz kimselerin yazar kasann X, Z, SET, S konumlarna girmelerini engellemekiin ifre girilmesi gerekir. X, Z ve SET konumlarnn ifresi ortaktr. ifreler u ekildedeitirilir: Gstergede FRE PROGRAMLAMA mesaj grlene kadar +-% tularkullanlr. NAKT tuuna basldnda ise gstergede FREY GRNZ (0000~9999).yazar. 4 haneli ifremizi girip NAKT tuuna basarz.

rnek: X, Z ve SET konumlarna giri iin yazar kasamza 4011 ifresi verelim.

+-% ile FRE PROGRAMLAMA mesajn grrz. NAKT tuunabasarz.

FREY GRNZ (0000~9999). mesaj kar. 4 0 1 1 yazarz. NAKT tuuna basarz.

3.6.11. Dviz Programlama

Eer kullanlacak dvizler programlanrsa yazar kasalarda dviz ile ilem yapmakmmkndr. Gstergede DVZ PROGRAMLAMA mesaj grlene kadar +-% tularkullanlr. NAKT tuuna basldnda ise gstergede DVZ NUMARASI (1-6)GRNZ. yazar. 1 ile 6 aras bir say girip NAKT tuuna basarz. Yazar kasa bizdensrasyla;

Oran girmemizi (dviz kuru), Alt para birimi olup olmadn (rnein USD iin Cent) (0:yok, 1:var), Dvizin adn girmemizi ister.

rnek: 1 numaral dviz olarak 1.32 kurla alt para birimi Cent olarak USD cinsindendviz giriini programlayalm.

+-% ile DVZ PROGRAMLAMA mesajn grrz. NAKT tuunabasarz.

DVZ NUMARASI (18) GRNZ. mesaj kar. 1 yazarz. NAKT tuuna basarz. ORANI GRNZ. mesaj kar. 1.32 yazp NAKT tuuna basarz. ALT PARA BRM (0~1) mesaj kar. 1 yazarz. NAKT tuuna basarz. DVZ ADINI GRNZ. mesaj kar. Karakter kmesi ve NOKTA tuunu kullanarak USD yazar NAKT

tuuna basarz.

41

3.6.12. Barkod Tipi Programlama ve Balants

Baz yazar kasalar maaza ii barkodlar alglayabilir. Bunun iin yazar kasannnceden programlanmas gerekir. Gstergede BARKOD TP PROGRAMLAMA mesajgrlene kadar +-% tular kullanlr. NAKT tuuna basldnda ise gstergedeBALANGI BARKOD NUMARASI GRNZ (2029). yazar. ki haneli bir say giripNAKT tuuna basarz. Yazar kasa bizden BARKOD TPN GRNZ (036).mesajyla barkod tipini isteyecektir. Yine iki haneli bir say girip NAKT tuuna basarz.

Barkod balants 4. nitede aklanmtr.

3.6.13. Stok Kontrol Listesi

Bu program yazar kasann stok kontrol yapma fonksiyonunu aktif:0 ya da pasif:1yapar. Gstergede STOK KONTROL mesaj grlene kadar +-% tular kullanlr.NAKT tuuna basldnda ise gstergede 0:AIK 1:KAPALI yazar. 0 ya da 1 giripNAKT tuuna basarz.

RNEK: Stok kontrol zelliini aktif yapalm.

+-% ile STOK KONTROL mesajn grrz. NAKT tuuna basarz. 0:AIK 1:KAPALI mesaj kar. 0 yazarz. NAKT tuuna basarz.

3.6.14. Stok Kontrol Girii

Gstergede STOK GR mesaj grlene kadar +-% tular kullanlr.NAKT tuuna basldnda ise yazar kasa bizden srasyla;

PLU kodunu, Barkod numarasn (13 haneli kod veya barkod okuyucu ile okunmu 5 haneli

terazi kodu), Stok adedini (0~79999.999 aras) ister ve girdiimiz sayy eskinin zerine

ekler.

RNEK: 78 PLU kodlu, 8690405120068 barkod numaral stoku 120 adet arttralm.

+-% ile STOK GR mesajn grrz. NAKT tuuna basarz. KODU GRNZ. mesaj kar. 78 yazarz. NAKT tuuna basarz. BARKOD NUMARASI mesaj kar. 8690405120068 yazp NAKT tuuna basarz. ADED GRNZ. mesaj kar. 120 yazarz ve NAKT tuuna basarz.

42

3.7. Sat lemlerinin Girilmesi

Sat ilemleri iin yazar kasa REG konumuna alnmaldr.

3.7.1. Direkt Ksm Fiyat ile Sat

Fiyat yazlmadan ksm tuuna baslrsa o ksma kaytl fiyat yazlr.

rnek: Ksm numaras 5, ksm ad st ve ksm fiyat 1.25 TL olan rnden 3 adetsat yapalm.

3.7.2. Fiyat Tularla Girilen Sat

Fiyat yazlarak ksm tuuna baslrsa yazlan fiyat geerli olur ve o ksmn ad yazlr.

rnek: 5 numaral ksmdan (st), ksm fiyat 1.25 iken fiyat 1.15 TL olarak 3 adetsatalm.

3.7.3. Tekrarlamal Sat

Ayn ksmdan, ayn fiyatla, tekrarlamal sat yaplacanda tekrarlanacak ksmtuuna baslrsa bir nceki fiyatn ayns yazlr.

43

rnek: KISIM2nin sabit fiyatndan art arda 2 sat ve ardndan da KISIM4n 3 TLfiyatl olarak art arda 2 satn yapalm.

3.7.4. ndirim veya Arttrml Sat

Sat esnasnda her bir sat iin ayr ayr, farkl oran ve miktarlarda indirim veyaartrm yaplabilir. stenirse toplam zerinden istenilen miktar ya da oranlarda indirim veyaartrm yaplabilir.

3.7.4.1. Herhangi Bir Ksm veya Fiyat zerinden % ndirim

Ksm veya direk sat ileminden sonra indirim oran girilip -% tuunabaslmaldr. Ayn fite ard ardna deiik oranlarda indirimler yaplabilir.

rnek: KISIM2den 34 TLlik sata % 5 indirim ve KISIM4ten kendi fiyatylayaplan sata % 8 indirim yapalm.

ARA TOPLAM NAKT

KISIM4

00

KISIM2

KISIM2

KISIM43

ARA TOPLAM NAKT

3 4 KISIM2

-%

KISIM4

5

-%8

00

44

3.7.4.2. Herhangi Bir Ksm veya Fiyat zerinden Miktar ndirimi

Ksm veya direk sat ileminden sonra indirim miktar girilip - tuuna baslmaldr.

rnek: KISIM1den kendi fiyatyla yaplan 2 adet sata 2 TL indirim veKISIM3ten kendi fiyatyla yaplan sata 1.15 TL indirim yapalm.

3.7.4.3. Toplam zerinden % ndirim

Sat ilemleri girilip ara toplam alndktan sonra indirim oran girilip -% tuunabaslmaldr.

rnek: KISIM1den kendi fiyatyla yaplan 2 adet sat ve KISIM3ten kendifiyatyla yaplan satlarn toplam zerinden % 3 indirim yapalm.

ARA TOPLAM NAKT

X KISIM1

-

KISIM3

2

2

-5

00

11

ARA TOPLAM NAKT

X KISIM1

KISIM3

2

-%3

ARA TOPLAM

45

3.8. X Raporlar

X raporu, gnlk satlarn okunmas iin istenildii zaman alnabilen ve mali hafzayetkilemeyen bir rapordur. Bilgi amaldr.

3.8.1. X Dnem Raporu Alnmas

ifresi girilerek yazar kasa X konumuna alnr. Sonrasnda K.AVS/K.DM tuunabaslarak X dnem raporu alnr.

3.8.2. X Gnlk (Komple Sat) Raporu Alnmas

ifresi girilerek yazar kasa X konumuna alnr. Sonrasnda NAKT tuuna baslarakX dnem raporu alnr.

3.8.3. X PLU Sat ve Stok Kontrol Raporu Alnmas

ifresi girilerek yazar kasa X konumuna alnr. Sonrasnda hangi PLUdan itibaren vehangi PLUya kadar rapor alnacaksa yazlp PLU FYAT tuuna baslr. Sadecebalang numaras girilip son PLUya kadar okunabilir.

Aada PLU1den son PLUya kadar X raporu alnmtr.

3.9. Z Raporlar

Mali Yazar Kasa Kanununa gre her i gnnn sonunda Z raporu alnmas yasal birzorunluluktur. Z raporu alndnda gnlk toplam sat ve toplam KDV tutarlar malihafzaya kaydedilir. Z raporlar iletme tarafndan muhafaza edilmelidir. Z raporu alndktansonra yazar kasamzn gnlk hafzas bir sonraki gne sfrlanm olarak devreder.

NAKT

K.AVSK.DM

1 PLU FYAT

46

3.9.1. Z Dnem Raporu

ifresi girilerek yazar kasa Z konumuna alnr. Sonrasnda K.AVS/K.DM tuunabaslarak Z dnem raporu alnr.

3.9.2. Z Gnlk (Komple Sat) Raporu Alnmas

ifresi girilerek yazar kasa Z konumuna alnr. Sonrasnda NAKT tuuna baslarakZ dnem raporu alnr.

3.9.3. X PLU Sat ve Stok Kontrol Raporu Alnmas

ifresi girilerek yazar kasa Z konumuna alnr. Sonrasnda hangi PLUdanitibaren ve hangi PLUya kadar rapor alnacaksa yazlp PLU FYAT tuuna baslr.Sadece balang numaras girilip son PLUya kadar okunabilir.

Aada PLU1den son PLUya kadar Z raporu alnmtr.

3.10. Hata Mesajlar

3.10.1. Mali Hatalar

Mali hatalarda servise bavurulmaldr. Aada karmza kabilecek mali hatalardanbazlar verilmitir. Gstergede her bir hataya karlk gelen hata kodu grntlenecektir.

Pil bitti. Yazc gerilimi yetersiz Mali hafza yazma hatas Mali numara girme hatas Mali ilem hatas Mali hale alma hatas Dnem raporu yazma hatas Z raporu yazma hatas Mali bilgi girme hatas Mali kod kontrol hatas Mali numara silme hatas Kullanc konumu bayra yazma hatas Mali hafza balant hatas

NAKT

K.AVSK.DM

1 PLU FYAT

47

3.10.2. lem Hatalar

Yazar kasa kullanm esnasnda hatalar yaplabilmektedir. Bu tr kullanm hatalarnailem hatalar denir. C tuuna baslarak ilem geriye alnabilir. Aada karmzakabilecek ilem hatalardan bazlar verilmitir. Gstergede her bir hataya karlk gelenhata kodu grntlenecektir.

X-Z-SET-S konumlarnda kullanlmayan bir tua bastnz. Z raporu alnmadan S-SET konumlarna geilemez. Yazar kasa reset hatas Self-test hatas Fi kd bitti. Mali yazc kd bitti. Hatal ifre girii Mali kod ve numara giri hatas Mali hafza bo deil. KISIM limiti programlama hatas Fi limiti ald. Kasiyer ifresi hatal Temel seimler programlama hatas Tarih programlama hatas Saat programlama hatas Satr nu., KISIM nu., veya PLU nu. seim hatas Geni/normal karakter seim hatas Karakter seim hatas - tuu kullanm hatas KISIM vergi orann programlama hatas KISIM fiyatn programlama hatas PLUnun balanaca KISIM programlama hatas PLU fiyatn programlama hatas PLU kontrol listesi yazma hatas [+%] veya [-%] programlama hatas Yuvarlama faktr programlama hatas ifre programlama hatas HATA DZELT. tuu kullanm hatas Aa/yukar seim hatas KISIM tuuna basma hatas Birim fiyatta nokta kullanlamaz. Birim fiyat KISIM limitini am. ptal edilen tutar hatas REG konumunda ilk girilen rakam 0, 00, 000 olamaz. Hatal miktar girii Programlanmam PLU PLU herhangi bir KISIMa balanmam NAKT tuuna basma hatas KRED tuuna basma hatas

48

Kredi tutar fi miktarndan fazla olamaz. ARA TOPLAM tuuna basma hatas SATI DII tuuna basma hatas KASA AVANS tuuna basma hatas KASA DEME tuuna basma hatas KASA DEME miktar kasadaki nakitten fazla olamaz. [+%] veya [-%] tuuna basma hatas PTAL tuuna basma hatas Gnlk rapor yazma hatas Yazar kasa zaten mali hlde, tekrar girilemez. Yazar kasa zaten kullanc modunda, tekrar girilemez. Tu takm hatal Dviz oran programlama hatas

3.10.3. Teknik zellikler

Yazar kasalarn teknik zelliklerini genel olarak aadaki gibi gruplayabiliriz.

Fiziksel zellikler D ller

o Ykseklik (mm)o En (mm)o Boy (mm)

Arlk (kg) Elektriksel zellikler

Voltaj (besleme gerilimi) (volt) Frekans (Hz) G sarfiyat

o Beklemede iken (w)o alrken (w)

Pil cinsi Elektrik kesintisine batarya destei (saat)

alma ortam Is (C) Bal nem (%)

49

Yazc Tipi Yazc tek/ift Her satrdaki karakter sayc Yazma hz (satr/sn.) Fi k hz (cm/sn.) Kt rulo

o Eni (mm)o ap (mm)o Tek kat/ift kat

Kartuo Ykseklik (mm)o En (mm)o Boy (mm)o Renk

ekmece Kt paragz adedi Bozuk paragz adedi

Gsterge Tipi Hane says

Kullanm KISIM says PLU says Fiyat limiti Fi limiti Mali hafza mr (gn veya yl)

50

UYGULAMA FAALYETYazar kasadan dnemlik ve gnlk Z raporlarnn alnmas ilemini yapnz.

lem Basamaklar neriler Makinenin ifresini girerek yazar kasay Z

konumuna alnz. K.AVS/K.DM tuuna baslarak Z dnem

raporunu alnz. Makinenin ifresini girerek yazar kasay Z

konumuna alnz. NAKT tuuna baslarak Z dnem raporunu

alnz.

Yazar kasann ifresini dorugirmeye dikkat ediniz.

Yazar kasada kt rulonun taklolmasna dikkat ediniz.

Kt rulonun alt kopyasnn malimakaraya sarl olmasna dikkatediniz.

KONTROL LSTES


Deerlendirme ltleri Evet Hayr1. Gerekli el ve g aletlerini temin edebildiniz mi?2. alma alann hazrlayabildiniz mi?3. Cihazn enerjisini kestiniz mi?4. Koruyucu kapaklar skebildiniz mi?5. Cihazn temizliini yapabildiniz mi?6. Yalama klavuzunu kullanarak hareketli paralar

yalayabildiniz mi?7. Cihaza enerji uygulayp almasn test ettiniz mi?8. Koruyucu kapaklar yerine takabildiniz mi?9. almanz uygun srede tamamlayabildiniz mi?10. Uygun temizlik malzemelerini ve ya seebildiniz mi?

DEERLENDRME


UYGULAMA FAALYET

51


1. Yazar kasann sat ilemleri kontrol kilidinin hangi konumunda yaplr?A) REGB) XC) ZD) SET

2. Sadaki tu temel olarak hangi amala kullanlr?A) Sat onaylamak iinB) Sat iptal iinC) Kd ileri srmek iinD) Yazar kasann ekmecesini amak iin

3. Yazar kasann programlanmasnda karakter girerken belirteci bir hane ilerletenhangisidir?A) FONKB) C) +%D) -%

4. nceden programlanm mallarn otomatik satn gerekletiren fonksiyon hangisidir?A) FONKB) REGC) STOKD) PLU

5. Hangisi yazar kasada programlanabilen bir yuvarlatma tr deildir?A) AaB) YukarC) KeskinD) Standart

6. Yazar kasann hangi konumuna giri iin ifre gerekmez?A) SETB) SC) ZD) REG

7. Hangisi sat sonrasnda yaplan bir deme ekli deildir?A) NakitB) BakiyeC) KrediliD) Dvizle

LME VE DEERLENDRME

52

8. Aadakilerden hangisi ilem hatas deildir?A) Hatal ifre giriiB) Birim fiyat KISIM limitini amC) Mali hafza doluD) Fiyat programlama hatas

9. Aadakilerden hangisi yazar kasann fiziksel zelliklerinden birisi deildir?A) ArlkB) EnC) YkseklikD) Pil cinsi

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.10. .....................raporlar ilgili yasal dzenlemeler gerei muhafaza edilmelidir.

11. Satlan mallarn yazm bittikten sonar mteriden alnan para girilip NAKT tuunabaslrsa mteriye verilecek olan para st fie . olarak yazlr.

12. Mteri satn ald maln tutarnn bir ksmn nakit, gerisini ise kredili deyecekse budeme ekline . deme denir.

DEERLENDRME


53

RENME FAALYET-4

Uygun ortam salandnda yazar kasann bilgisayar ile iletiiminisalayabileceksiniz.

Sat ilemlerinde otomasyona gemi bir iletmeye giderek kasiyerlerin ilem

yaptklar yazar kasa ve barkod okuyucularn balantlarn inceleyiniz.

letmelerin barkodlar farkl makinelerde nasl okuyabildiini aratrnz.

4. BLGSAYAR LE LETMYazar kasalarn baz modelleri bilgisayar ile iletiim kurabilir. Bu iletiim RS-232 port

zerinden yaplabilmektedir. RS232 portu ile yazar kasaya bilgisayar zerinden PLUbilgileri yklenebilir, yazar kasaya yeni srm yklenebilir. Bunun yaplabilmesi iin yazarkasa ile iletiim programnn temin edilmesi gerekir. Aadaki resimde, yazar kasa tarafnatelefon jakna benzer 4 pin jak, bilgisayar tarafna ise bildiimiz seri port bal olacakekilde kablo kullanlarak balant kurulmaktadr.

Resim 4.1: Yazar kasa soket girileri ve kullanlan ara kablo

RENME FAALYET-4

AMA

ARATIRMA

54

RS232 oullayc ile bir bilgisayara birden fazla yazar kasa balamak mmkndr.Yazar kasa ile bilgisayar iletiimi salanrsa stok bilgisi, PLU bilgisi, ksm bilgileri, firmalogosu ve kasiyer bilgileri istenilen yazar kasaya gnderilebilir. Yazar kasalardaki sat vestok bilgileri bilgisayardan takip edilebilir. Gn ierisinde fiyat deiimi ve yeni mal giriiyaplabilir. Sistem uzaktaki bir yazcdan kt alabilir, istenilen bilgiler yazar kasadan uzaailetilebilir. Bu tip bir sistem zellikle marketler, alveri merkezleri yani satlan rnyelpazesi geni olan i yerleri iin ok kullanldr.

Resim 4.2: Bilgisayara ok sayda yazar kasa balanmas

4.1. Barkod

Barkod, deiik kalnlktaki dik izgi ve boluklardan oluan ve verinin otomatikolarak ve hatasz bir biimde baka bir ortama aktarlmas iin kullanlan bir yntemdir.Barkod deiik kalnlktaki izgilerden ve bu izgiler arasndaki boluklardan oluur. Barkodile stok kodu, seri numaras, personel kodu gibi bilgilerin gsterilmesi salanabilir. Bubilgilerin bilgisayara klavye aracl ile girilmesi zaman alc ve yorucu olmaktadr. Ayrcabu yntem pek salkl olmamaktadr nk veriler girilirken hata yaplma olasl fazladr.Bu hata orann ve harcanan zaman azaltmak iin barkodlar ve barkod okuyucular kullanlr.

Resim 4.3: eitli barkod okuyucular

55

Bir barkod, uygun okuyucu ile okutulduunda okuyucu siyah ve beyaz izgilerielektrik sinyallerine dntrr. Okuyucunun kod zcleri de bu sinyalleri zerekanlayabileceimiz rakam veya karakterlere evirir. Bu okuyucularn yayd n ve barkodubuklarnn oluturduu elektronik sinyaller yine bu okuyucular tarafndan alglanarakbilgisayarlara rakam veya karakterler olarak aktarlr. Barkoddaki koyu ubuklar emer,boluklar ise geri yanstr. Bylece elektronik sinyaller oluur. Barkod okuyuculardeiik arabirimlere sahip olabilir. Klavye, seri port veya USB balantl olabilir. Bunlarnyannda bir de radyo frekansl alan barkod okuyucular da bulunmaktadr. Bunlarkablosuzdur ve okutulan barkodu kendi etkinlik alan ierisinde annda bilgisayaraaktarabilir.

Resim 4.4: Barkod okuyucu ve evresel birimler

Barkod, rnn kodu veya rn ile ilgili aklamalar iermez. Barkod sadece o rneait bir referans numaras ierir. Bu referans numaras bilgisayara tantlr ve rne ait detaylbilgiler bilgisayarda tutulur. Daha sonra bu referans numaras kullanlarak o rne ait bilgiyeeriilir. rnein bir markette rnn zerinde bulunan barkod izgileri rnn fiyat vernn detay hakknda bilgi iermez. O bir referans numarasdr. rn, marketinbilgisayarna bu referans numaras ile tantlmtr. rnle ilgili fiyat ve dier bilgilermarketin bilgisayarna girilmitir. rne ait bilgi istendiinde referans numaras bilgisayaragnderilir. Bilgisayar da rn hakkndaki detayl bilgiyi gnderir. Bu yntemde rnn fiyatdeitiinde sadece bilgisayardaki fiyat deitirmek yeterli olacaktr.

Barkod, barkod alfabesi (barcode symbology) denilen ve barkodun ierdii izgi veboluklarn neye gre baslacan belirleyen kurallara gre baslmaktadr. Barkodlar 09aras rakamlar, alfabedeki karakterleri ve baz zel karakterleri (*, -, / vb.) ierebilir. Birokbarkod alfabesi vardr. Bu alfabelerden bazlar sadece rakamlar ierirken bazlar da hemrakamlar hem de zel karakterleri ierir. Buna gre deiik barkod standartlar ortayakmaktadr. Bugn dnyada kullanlan birok barkod eidi bulunmaktadr.

4.1.1. Barkodun Yararlar

Doruluk: En doru bilgiyi almamz salar, kullanc hatalarn ortadankaldrr. Benzer rnler veya benzer kodlara sahip rnler arasndaki karklnler.

56

Hz: Hzl veri giriinin iki nemli faydas vardr. lki, istenen bilgi manuelekilde toplanacak bilginin ok ok stnde bir hzla ve doru bir ekildetoplanr. Dieri ise toplanan bu doru bilgiler bilgisayar ortamnda olduu iinyine ok hzl bir ekilde bu bilgileri ileyebilecek, deerlendirebilecek kiilereveya ortama ular.

Maliyet: Doruluun artmas ve veri giri hznn ykselmesi ile iilik maliyetidecek sistem daha ekonomik olacaktr.

Kullanllk: Barkod rnleri yani okuyucular, yazclar vs. tm rnlerinkullanm, bilgisayara balamas ve iletmesi ok kolaydr. Bu sistem ilegvenilir, detayl, hzl veriler toplanr. Toplanan bu bilgiler ile sistem dahaetkili ynetilebilir.

4.1.2. Barkod eitleri

Bugn dnyada yaygn olarak kullanlan balca barkod alfabeleri Code39, Code128,EAN13, EAN8, UPC, ITFtir. Bunlardan ITF, EAN ve UPC barkod alfabeleri sadecerakamlar iermektedir. Code39 ve Code128 ise rakamlar, harfleri ve zel iaretlerigstermek iin kullanlr. Aada baz rnek barkod tipleri gsterilmitir.

ekil 4.1: Barkod tiplerinden rnekler

57

4.1.3. Barkod Alm

EAN kodu Trkiye'de, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii (TOBB) bnyesine balbulunan Milli Mal Numaralama Merkezi tarafndan verilmektedir. EAN-UCC sisteminikullanmak isteyen retici, ithalat, ihracat ve datc firmalar MMNMye bavurarak yeolmak zorundadr. MMNM, ye olan firmalara bir EAN-UCC firma numaras verir. Bunumara sadece o firmaya aittir ve onun tarafndan kullanlr. Trkiye'de uygulanan barkodstandard EAN13tr ve zellikleri aadaki ekildedir:

lke Kodu Firma Kodu rn Kodu KontrolHanesi

3 hane4 hane

(Deiebilir.)

5 hane(Deieb

ilir.)1 hane

rnek:869 9567 90009 4

rnekte de grld gibi ilk hane lke kodudur. Trkiye'nin lke kodu 869dur.lke kodundan sonra gelen 4 hanelik blm firma kodu olarak ayrlmtr. Firma kodu 4hane olmak zorunda deildir. rn eidine gre hane says deiebilir. Bu numara MilliMal Numaralama Merkezi (MMNM) tarafndan retici veya satc firmalara verilennumaradr. Bu numaray baka hi bir firma kullanamaz. Daha sonra gelen 5 hane reticifirma tarafndan rne verilen numaradr. 5 hanelik rn kodu, retici firma tarafndanzgrce kullanlabilmesine ramen kodlar bir kural erevesinde verilmelidir. Son rakamkontrol hanesidir. lk 12 rakamn doru okunup okunmadn kontrol eder. Dier 12rakamdan hesaplanr.

4.2. letiim ProgramBir yazar kasa program u blmlerden oluur:

Yazar kasa ilemleri Terazi ilemleri POS cihaz ile ilgili ilemler Faturalama sistemi ile ilgili ilemler

4.2.1. Yazar Kasa lemleri

letim program, bilgisayar balantl olarak alan muhtelif yazar kasalarla bilgialveriinde bulunur. Programn doru alabilmesi iin parametreler ksmnda bulunanyazar kasa modelinin doru olarak belirtilmesi gerekmektedir. Yazar kasa ilemleri ksm buparametreye bal olarak alr. Bir iletmede farkl modellerde yazar kasa bulunmasdurumunda her seferinde servis blmnden yazar kasa modelinin deitirilmesi uygunolmayacandan menye yazar kasa modeli seimi konulmutur. Bu istendiinde programtarafndan tannan yazar kasalarn adlar alt alta gelir. Kullanc bilgi alverii yapmakistedii yazar kasa modelini buradan belirtebilir. Bu seim kalc olmayp servisblmndeki parametreyi deitirmez. Programa her girite servis blmnde belirtilenyazar kasa modeli tekrar set edilir.

58

Yazar kasa ilemleri bnyesinde pozisyon okuma, PLU verilerinin dosyayayklenmesi, PLU verilerinin yazar kasaya yklenmesi, logo girii, vergi oran girii,satlarn stoklara ilenmesi, gnlk sat raporu, haftalk sat raporu, fi formunda gnlksat raporu, fi formunda mali hafza raporu ilemleri yaplabilir.

4.2.2. Terazi lemleri

Programn bu blmnde terazi mens ile karlalr. Bu mende eitli markateraziler iin ilem yaplr. Terazi ilemleri ile bnyedeki eitli marka teraziler iin stokkartlarnn teraziye aktarlmas salanr yani stok kart dosyasnda bulunan bilgiler PLUdosyasna aktarlr. Bu ilem srasnda listeleme aralna bal olarak istenen kartlarseilebilir, PLU dosyasna stok dosyalarndan istenen fiyat aktarlabilir.

4.2.3. POS Cihaz le lgili lemler

Bu blmde POS ilemleri mens vardr. Bu men stok kartlarnn POS cihaznatransferinde kullanlr. Bu ilem srasnda listeleme aralna bal olarak istenen kartlarseilebilir, aktarma ilemi srasnda fiyat/barkod seimi yaplabilir.

4.2.4. Faturalama Sistemi ile lgili lemler

Bu blmde yaplabilecek ilemler unlardr: Toplam disk kapasitesi, diskteki bo vedolu alan deerleri ekranda grlebilir, stok dosyalarna bilgi transferi srasnda stokkodlarn EAN 8den EAN 13 sistemine veya tam tersine evirir. evrim srasnda kodunbana eklenecek 0 karakterinin adedi ve evrim srasnda kodun bandan silinecek n takbelirtilir, firmaya ait logo girilir, firmann kullanaca vergi oranlar girilir.

59

UYGULAMA FAALYETSistem kontrol elemanlarnn yazlmlarn kontrol ediniz ve gncelleyiniz.

lem Basamaklar neriler Makinenin enerjisini kesiniz. Makinenin almasn test ediniz.

Cihazn enerjisinin kesilmi olduundan eminolunuz.

Cihazn bilgisayar ile balantsn kurunuz. lem yaparken balanty salayan kablolarn

balantsnn kopmamasna dikkat ediniz. Cihazn mevcut yazlmn kontrol ediniz. Ykleme program sayesinde yazar kasann

mevcut programn gncelleyiniz.

UYGULAMA FAALYET

60

LME VE DEERLENDRME1. Aadakilerden hangisi barkod eidi deildir?

A) CODE 39B) EAN 13C) BK 22D) UPCA

2. Aadakilerden hangisi barkodun yararlarndan deildir?A) HzB) DorulukC) KullanllkD) Dk grlt oran

3. Bir bilgisayara ok sayda yazar kasay balamak iin ne kullanrz?A) Paralel portB) MultiplexerC) DemultiplexerD) Decoder

4. Aadakilerden hangisi barkod okuyucu arabirimi deildir?A) YazcB) KlavyeC) Seri portD) USB

5. Aadakilerden hangisi satta otomasyona gemi bir iletmede en nemlisidir?A) Barkodun eidiB) Barkod okuyucunun eidiC) BilgisayarD) Kullanlan program

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

LME VE DEERLENDRME

61

KONTROL LSTES


Deerlendirme ltleri Evet Hayr1. alma alann hazrlayabildiniz mi?2. Cihazn enerjisini kestiniz mi?3. Cihazn bilgisayarla balantsn salayabildiniz mi?4. Cihazn mevcut yazlmn okuyabildiniz mi?5. Cihaza yeni yazlm ykleyebildiniz mi?6. almanz uygun srede tamamlayabildiniz mi?

DEERLENDRME


62

MODL DEERLENDRMEAadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi CPUnun grevlerinden deildir?A) Gsterge iin 30 V retmekB) Sistem kontrol sinyallerini retmekC) Adres bilgisi retmekD) Veri sinyalleri retmek

2. ekmece ama sinyalini aadakilerden hangisi retir?A) YazcB) GstergeC) CPUD) Anahtarlamal g kayna

3. Tulara basldka ve hata durumlarnda ses karan devre eleman hangisidir?A) ekmece ama devresiB) Saat (clock) entegresiC) SelenoidD) Buzzer

4. Hangisi sat bilgilerini Z raporu alnana kadar saklar?A) Mali hafzaB) RAMC) Program hafzasD) EPROM

5. Aadakilerden hangisi yazar kasa mikroilemcisi iin bir giri birimi olabilir?A) GstergeB) Mali hafzaC) YazcD) Tu takm

6. 16 bit adres hatt (A0-A15) olan bir mikroilemci ne kadarlk bir hafza alannadresleyebilir?A) 1 KB) 64 KC) 256 KD) 1 M

7. Zamanlama alglaycsnn ksa ad hangisidir?A) ZB) GC) TD) Q

MODL DEERLENDRME

63

8. Yazar kasann programlanmasnda karakter girerken belirteci bir hane ilerletenhangisidir?A) FONKB) C) +%D) %

9. nceden programlanm mallarn otomatik satn gerekletiren fonksiyon hangisidir?A) FONKB) REGC) STOKD) PLU

10. Hangisi yazar kasada programlanabilen bir yuvarlatma tr deildir?A) AaB) YukarC) KeskinD) Standart

11. Yazar kasann hangi konumuna giri iin ifre gerekmez?A) SETB) SC) ZD) REG

12. Hangisi sat sonrasnda yaplan bir deme ekli deildir?A) NakitB) BakiyeC) KrediliD) Dvizle

13. Aadakilerden hangisi ilem hatas deildir?A) Hatal ifre giriiB) Birim fiyat KISIM limitini amC) Mali hafza doluD) Fiyat programlama hatas

14. Bir bilgisayara ok sayda yazar kasay balamak iin ne kullanrz?A) Paralel portB) MultiplexerC) DemultiplexerD) Decoder

64

15. Aadakilerden hangisi barkod okuyucu arabirimi deildir?A) YazcB) KlavyeC) Seri portD) USB

16. Aadakilerden hangisi satta otomasyona gemi bir iletmede en nemlisidir?A) Barkodun eidiB) Barkod okuyucunun eidiC) BilgisayarD) Kullanlan program

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

17. Kad starak yazan yazclara .yazc denir.

18. Reset alglaycs genellikle .. alglayc mekanizmasyla kurulur. Bazen de. rle mekanizmasyla kurulur.

19. Hzl kt srme devresi, hzl kt srme ni tetikler.

20. Fie sat bilgileri yazldktan sonra i yerinde kalacak olan nsha ..rulosuna sarlr.

65

KONTROL LSTES

Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizideerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

Arzal kartlar yenileri ile deitirmek

1. Gerekli el ve g aletlerini temin edebildiniz mi?2. alma alann hazrlayabildiniz mi?3. Cihazn enerjisini kestiniz mi?4. Koruyucu kapaklar skebildiniz mi?5. Anakarta bal soketleri kartabildiniz mi?6. Arzal anakart skebildiniz mi?7. Yeni anakart yerine takabildiniz mi?8. Cihaza enerji uygulayp almasn test ettiniz mi?

Arzal balant noktalarn ve balant elemanlarn yenileriyle deitirmek

9. Arzal kablolar tespit edebildiniz mi?10. Arzal kablo veya balant noktalarn skebildiniz mi?11. Yeni kablo veya balant noktasn takabildiniz mi?12. Cihaza enerji uygulayp almasn test ettiniz mi?

Arzal tu takmlarn yenileri ile deitirmek

13. Klavye kablosunu skebildiniz mi?14. Klavye kapan ve tu takmn skebildiniz mi?15. Tu takmndaki arzay tespit edebildiniz mi?16. Yeni paray yerine takabildiniz mi?17. Cihaza enerji uygulayp almasn test ettiniz mi?

Arzal sayc ve gstergeleri yenileri ile deitirmek

18. Arzal gstergeyi skebildiniz mi?19. Yeni paray yerine takabildiniz mi?20. Cihaza enerji uygulayp almasn test ettiniz mi?

66

Arzal okuyucu alglayclarn yenileri ile deitirmek

21. Arzal alglaycy tespit edebildiniz mi?22. Arzal alglaycy skebildiniz mi?23. Yeni alglaycy yerine takabildiniz mi?24. Cihaza enerji uygulayp almasn test ettiniz mi?

Hareketli paralarn temizliini ve yalamasn yapmak25. Cihazn temizliini yapabildiniz mi?26. Yalama klavuzu kullanarak hareketli paralar yalayabildiniz

mi?27. Cihaza enerji uygulayp almasn test ettiniz mi?

Sistem kontrol elemanlarnn yazlmlarn kontrol etmek ve gncellemek28. Yazar kasann bilgisayarla iletiimini salayabildiniz mi?29. almanz uygun srede tamamlayabildiniz mi?30. Uygun el ve g aletlerini seebildiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzdengeiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btncevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

67

CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI

1 A2 C3 D4 B5 D6 B7 Doru8 Yanl9 Doru

10 Yanl11 Yanl

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 C2 A3 D4 C5 termal6 foto-reed7 bobini8 muhasebe

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1 A2 C3 B4 D5 C6 D7 B8 C9 D

10 Z11 bakiye12 karma

CEVAP ANAHTARLARI

68

RENME FAALYET-4N CEVAP ANAHTARI

1 C2 D3 B4 A5 D

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 A2 C3 D4 B5 D6 B7 C8 C9 B

10 A11 D12 B13 D14 C15 D16 B17 termal18 foto-reed19 bobini20 muhasebe

69

KAYNAKA TEKN Engin, Metin BEREKET, Dijital Elektronik, MEB, zmir, 2002.

KAYNAKA

yazar kasa elektrik-elektronik sistemi

Documents