yaverİ atatÜrk'Ü anlatiyor - turuz...operatör (kara) kamil bey' in vücuttan...
TRANSCRIPT
![Page 1: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/1.jpg)
![Page 2: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/2.jpg)
![Page 3: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/3.jpg)
2·BASKI
YayınaHazırlayan:CANDÜNDAR
YaveriAtatürk'üAnlatıyor
YAVERİATATÜRK'ÜANLATIYOR
Yazan:SalihBOZOK
Yayınahazırlayan:CanDÜNDAR
Yayınhakları:©DoğanKitapçılıkAŞ
1.baskıınisan2001
1.baskıImayıs2001IISBN975-6719-63-X
Kapaktasarımı:Dipnot
Baskı:AltanMatbaacılık
DoğanKitapçılıkAŞHürriyetMedyaTowers,34544Güneşli-İSTANBUL
Tel.(212)6770620-6770739Faks(212)6770749
YaveriAtatürk'üAnlatıyor
SalihBozok
Yayınahazırlayan:CanDündar
Önsöz
![Page 4: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/4.jpg)
"Atatürk'ünyaveriSalihBozok,şuursuzcaSaray'ınmerdivenlerindenaşağıkoştu.Altkattaboşbulduğubirodayadalıpkapıyıkapattı.Azsonraiçerdentekelsilahsesiduyuldu.Sesiduyupodayakoşanlariçerdeonukanlariçindebuldular.
Tabancasındankalbinesıktığıbirkurşunladevrilmişti."
l993'teSanZeybek'ibucümlelerlenoktalamıştık.
Ogündensonrabelgeseliizleyen,kitabınıokuyanhemen
herkesbanaSalihBozok'usormayabaşladı.
Atatürk'üuğrunaölecekkadarsevenbuadamkimdi?
Neolmuştuona?..
Kurşunukalbinesıktıysadahasonraogününasılanlatabilmişti?
Onlarabirazdahasabretmelerinisöylüyordum.Yazıda
hatalıbirsözcükvardı:
Bozok,merdivenleri"şuursuzca"inmemişti.
Benbuönemliayrıntıyıbelgeselyayınlandıktansonra
SalihBozok'unhayattakalantekçocuğuMuzafferBozok'tanöğrenmiştim.
80yaşındakiMuzafferBozok,zamanzamanyaşlanan
gözleriyledahadüngibihatırladığıomeşum1938yılınışöyleanlatmıştı:
"Benoyıl17yaşında,Galatasaray'da10.sınıftatalebey-
8
CANDÜNDAR
dim.BabamiseSavarona'daydı.Banahaberyollamış,'Bu
![Page 5: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/5.jpg)
haftasonuarabagöndereceğim.Gelsinonunlakonuşacaklarımvar'diye.'Eyvahyinetopoynadığımıduydu,haşlayacak'diyekorktum.Kızdımı,çoksertolur,hattadöverdi.O
günbirmakamarabasıkapıyadayandı.'MoskofZiya'diye
tanınanüniformalıbirşoförbenievdenaldı.ArabadaKelAli
(AliÇetinkaya)devardı.Eliniöptüm.BirlikteSavanora'ya
geçtik.
Oters,aksi,vurdumuÇwıatanbabamgitmiş,yerine
müşfik,sevecen,canayakınbiradamgelmişti.Benikarşısınaoturttu;
·-Bakevladım'dedi,'Artıkkocaadamoldun.Seninleaçık
konuşacağım.Hakikatleribel,nıelisin:Atatürkçokhasta.
Songünleriniyaşıyor.Onuancakbirmucizekurtarır.Sağlığıiçinhepduaediyoruzamaşayetonabirşeyolursabendeyaşamamayakararlıyım.Benimiçinondansonrahayat
düşünülemezartık...'
Bunlarıokadarciddiyetlesöylemiştiki,benkarşısında
ağlamayabaşladım.
-Ağlamaoğlum.Erkekadamağlamaz,dedi.İçerdeuyuyanAtatürk'ünsesimiduyuprahatsızolabileceğinisöyledi.
Benisusturdu.-
Konuştuklarımızınaramızdakalmasınıistedi.
AnnemlerosıraAvrupa'daydı.Onlaradatelgrafçekipbir
anöncetrenledönmeleriniistemiş.'Sendekendineçekidüzenver.Annenlergecikirseseninyapacağınşeylervar.Aileninerkeğisensin.Annen,ablaların
![Page 6: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/6.jpg)
sanaemanet.Oku,memleketinefaydalıbiradamol'dedi.
Babambunlarısöylerkenhıçkırahıçkıraağlıyordum.
Hiçbirşeysöyleyemedim.
Beniöptüveuğurladı."
Henüz17yaşındaykenbabasınınölümkararımkendi-
sindendinleyenbirçocuknehisseder?
Korku?..Endişe?..Hüzün?..
Belkihepsibirden...
Sonradanbirsabah,birbaşkaayrıntıyıöğrenmişMuzafferBozok...
Okulagitmeküzerekapıdançıkarken,banyodatıraşolan
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
9
babası,"Gelevladımöpeyimseni"diyeyanınaçağırmış.Oradavedalaşırkenbabasınıngöğsünükapattığınıfarketmiş.
MeğerSalihBozok,Atatürk'ünardındanseçebileceğien
kolayölümyönteminibelirlemekiçinhekimleredanışmış.
![Page 7: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/7.jpg)
Atatürk'ütedaviedendoktorlardanbirine:
-Doktor,insankalbininhangitarafınakurşunyerse
ölür,diyesormuş.
Doktor:
"-Açgöğsünügöstereyim,demiş.
Bozok,doktorunparmağıylagösterdiğinoktayıhemen
tentürdiyotlaişaretlemiş.
-Yanlışyerenişanalıponakavuşamamaktankorkuyordum,demişdahasonra...
Yani1OKasımsabahımuhafızkumandanıİsmailHakkı
Tekçe'ninodasındayaptığışey,"şuursuz"birfeveranınyansımasıdeğil,aylarsürenbirhazırlığınsonucuymuş.
Bozok,odayagirdiktensonratamişaretlediğinoktaya
sıkmışkurşunu...La.kilivücuduçokyağlıolduğuiçinkur
şunkalbinbirikimilimetrelikbirsapmaylasıyırmış,ciğeriniboydanboyadelipgeçmiş,sırtınasaplanıpkalmış.
DostlarıkanlariçindehastanayekaldırmışlarBozok'u...
Operatör(Kara)KamilBey'invücuttançıkardığıokurşu-
nuSalihBozok'unkızı,ölenedekboynundakolyeolarakta
şımış.
1OKasım1938'ianlatırken"Osabahbenherzamankigibimektebegittim"diyorMuzafferBozok:
"Saat9.30'damüdüriyeteçağırdılar.'Evegitmenlazım'
![Page 8: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/8.jpg)
dediler.Sokağaçıkarçıkmazolanlarıanladım.Çünkübayraklaryarıyainmişti.EvimizOsmanbey'deydiozaman...
·Neredebabam'diyesordum.'ŞişliSıhhatYurduHastanesi'nde'dediler.Koşarakgittim.Olupbitenioradaöğrendim.
Atamıkaybetmiştim,babamıdakaybetmeküzereydim.Babam,canıçokkıymetlibirinsandı.Böylebirşeyinasılyapa-
bildiğineinanamadımönce...AncakAtatürksevgisiokadar
büyüktüki,onsuzbirdünyayıanlamsızbuluyordu".
SalihBozok,intihargirişimindensonra1yılölügibiya
şadı.Zatenrahatsızolankalbi,birdesıyırıpgeçenkurşununetkisiyleheptenyorgundüşmüştü.
10
CANDÜNDAR
Osert,otoriteradam,sakin,suskunbirkişiliğebürünmüştü.Bütüngünodasınakapanıyor,hiçbirşeydenzevkalmıyordu.
BiraziyileşirgibioluncaİsmetPaşa,kendisiniAnkara'ya
![Page 9: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/9.jpg)
çağırttı;
-SenbanaAtatürk'tenyadigarsın.Senimebusyapmak
istiyorum,dedi.
VeBozokömrününson1,5senesiniAnkara'daBilecik
milletvekiliolarakyaşadı.
Bozokanılarına1910yılındanbaşlıyor.LakinAtatürk'le
dostluklarıdahaeskiyedayanıyor.
OdaAtatürkgibi1881Selanikdoğumlu...
"Selanik'tenmahallekomşulukları,hattauzaktanakrabalıklarıvar.
İlksubaylıkyıllarındaberaberler...
1908'deHürriyet'inilanındansonrayollarıyineSelanik'te
kesişiyor.
Atatürk'ünonudahaoyıllardan"ömürboyuyoldaş"olarakseçtiğinigösterenilginçbirsahnevardır:Selanik'temeşhurOlimposgazinosundaoturduklarıbir
akşam,MustafaKemalsofradakidostlarınailerdenasılikti-
darageleceğinianlatır.
Sonradaoradabulunanlaraistikbaldekigörevleriniac;ııtlar:
Masadakiler,FuatBulca,NuriConker,FethiOkyar,SalihBozokhayretleizlerleronu...
HerkesingörevtaksimiyapıldıktansonrasıraBozok'agelince:
-Salihder,...seninlehiçayrılmayacağız.Senikendime
yaveryapacağım.
![Page 10: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/10.jpg)
Masadakilersorarlar:
-Pekisenneolacaksın?
Yanıtkısadır:
-Bensizebugörevleriverecekadamolacağım.
Gerçektendeöyleoldu.
Atatürk,onlaraogörevleriverecekmevkiegeldi.
VeSalih,SuriyeCephesi'ndenitibarenonunemrinegir-
Y/\VERfATATÜRK'ÜANLATIYOR
11
di.BirinciDünyaSavaşı'nınsonunadekyaverliğiniyaptı.
KısabirayrılıktansonraKurtuluşSavaşıyıllarındaAnka-
ra'dayenidenbuluştular.İkinciMeclis'teozamanlaradı
"Bozok"olanYozgat'ıtemsilenmilletvekilliğiyaptı.Amaasıl
işihudutsuzbirsevgiylebağlıolduğuAtatürk'eomuzvermekti.OAtatürk'ünbaşyaveri,"güzelgözlü,burmabıyıklıSalih"iydi.
OdönemçekilenherresimdeAta'mnhemenyanıbaşında
görünenbugüleçyüzlüadam,Atatürkölenedekbirgölge
gibionuizledi.
...hattadenilebilirki,ölümündensonrabile...
Büyükadamlarınsıı:larınaortakolanlar,hiçbirzaman
"herşey"iyazmamışlardıı\
![Page 11: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/11.jpg)
Atatürk'ünkesintisizbirlikteolduğuyeganedostuveözel
hayatınınenyakıntanığı/sayılabilecekBozokdamuhtemelenbildiklerinin,gördüklerininmilyondabiriniyansıttıanılarına...
Çoğunu,birsırolarakberaberindegötürdü.
KitababaktığımızdaBozok'unkendisiniAtatürk'üngölgesinesaklayıp,sadecehayranolduğuvesaygıduyduğuliderianlattığını,ancakpekçokönemliolayıesgeçtiğinigörüyoruz.
Yinedeanılarınsatıraralarındayüzlerceilginçayrıntı
var:
Başta,19lO'lardanbaşlayarakMustafaKemal'incephedenenyalın,endoğalhaliylekalemealdığımektuplar...
BumektuplardaMustafaKemal'inBingazi'defasulye
ayıklamasahnesidevar,
...Cabub'da"çarşafüzerindendahidişigörmeden"geçirdikleri3ayınöyküsüde
...
...İskenderiye'denİstanbul'a"nekadarzüğürtdöneceğine"ilişkinyakınmalarda
...
Amaaynızamanda,daha1912yılında"vatanınmutlaka
selametbulacağına"ilişkinbirinancın,"memleketisarsan
buhran"ailişkinteşhislerinvesavaşınmuhtemelneticesine
ilişkinöngörülerindeizlerivebelgelerivarbusatırlarda...
Buanılardabiranyılgınlığadüşerekemekliolupköşesineçekilmeyidüşünen...
![Page 12: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/12.jpg)
12
CANDÜNDAR
...EnverPaşa'ya"Makamınızdagözümyok,omakambanaküçükgelir"diyemeydanokuyan...
...Daha1919ağustosundaannesine"hareketimizinsomutneticelerinipekyakındabütündünyagörecektir"diyeyazan...
...EsiraldığıTrikopis'eNapolyon'uörnekgösteren...
...İzmir'dekendisinediklenenİngilizkonsolosuodasındankovan...
...Annesininmezarıbaşındaulusalegemenlikyemini
edenbirMustafaKemalbulacaksınız.
TabiiLatifeHanım'laevlenmelerininveboşanmalarının
öyküsünü,İnönü'yleküslüklerininiçyüzünü,sofradakopan
kimikavgalarınilginçayrıntılarınıveAtatürk'ünhastalığı-
nınperdearkasınıda...
![Page 13: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/13.jpg)
BozokbunlarıAtatürk'ünsağlığındayayımlamadı.
Bununnedeni,1ocak1936günükalemealdığıuzunvasiyetindeyazılı...Çocuklarınabıraktığıvasiyetin3.maddesiaynenşöyle:
"Atatürk1ebirlikteyaptığımseyahatleredairbazıdefterlerdenotlarımolduğugibi,Atatürk'ünbanagönder&iğiçokkıymetlimektuplanvardır.Bunlarıneşretmekiçinbenden
satınalmakisteyenlerolmuştur,fakatAtatürkbuı;ıamüsaadeetmedive'Bunlarıbizöldüktensonraneşretmeküzereçocuklarınamirasbırak'
Bendeonuniçinhepsinimuhafazaedereksizemirasbırciktırn".
Bozok,iyileştiktensonrabunotlarvemektupları"anılar"adönüştürdü.
Ölmeden5ayöncetamamladığıanılarınınsonunadaşu
notudüştü:
"Uzunyıllaryanlarındaveyakınlarındabulunduğumbüyüklerimizinresmfvehususfhayatlarınaaitbildiklerimi,gördüklerimivearalarındageçenbazıhadiselerikenditarafımdanhiçbirfikirvemütalaadabulunmadan,olduğugibikaydederektarihekarşıbirhizmetifaetmekisterim.Elimde
mevcutolanvesikalarıdaburadakiyazılarımlabirlikteçocuklarımadeğerlibirmirasolarakterkedeceğim.Busatırlarıyazarken60yaşımagirmişbulunuyorum.Atatürk'ünsayesindehertürlüsaadetenailolmuşbulunduğumdan
YAVERİATATÜRK'ÜANLATIYOR
milletvememleketiminsaadetveselametinidilemekten
başkahayattahiçbiremelimkalmamıştır.Binanaleyhvesikalaraistinatettirerekyazmakistediğimhatıramıokuyacakolanlannyazılanmsamimiyetindeneminolmalannıherşeydenöncericaederim.
![Page 14: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/14.jpg)
1.1.1941/BilecikMebusuSalihBozok."
Bozokbusatırlarıyazdıktan4,5aysonra1941yılının25
nisangünüSuadiye'dekiköşkündeöldüveAnkara'daakrabasıNuriConker'inyanınagömüldü.
ÖlümününardındanelindekiAtatürk'eaitmektupve
belgelerailesitarafındanHarpAkademileriKomutanlığı'na
armağanedildi.
AnılaniseyıllaröncedeğerliaraştırmacıİsmetBozdağtarafındanderlehdi,dahasonraoğluCemilS.Bozok'unanılarıylabirlikteyayımlandı.AncakCemilBozok'unveikikızkardeşinimvefatetmelerininardındanbuönemlibelgetamamenortadankayboldu,unutulupgitti.
SanZeybek'inyayımındansonratanıştığım,SalihBozok'unhayattakalansonçocuğuMuzafferBozok,artık80
yaşınageldiğiniveanılanyenidenyayımlamakistediğini
söylediğindedoğrusubüyükheyecanduydum.
Kendisininanılandababasınınkikadarilginçti:
1921yılındaİstanbulBağlarbaşı'ndadoğmuştu.
BabasıSalihBozok,osıralarAnkara'daMustafaKemal'in
yanındaolduğundan,oğlunuancakdoğumundanüçay
sonragörebilmişti.
Oğlunaönce"MustafaKemal"adınıkoymakistemiş,ancakPaşa"Bugünlerdebirbiripeşisırazaferlerkazanıyoruz.
Oğlununadı'Muzaffer'olsun"deyinceisimbelliolmuştu.
Ankara'dahalenİngilizSefareti'ninbulunduğuevdeoturuyorlardı.
![Page 15: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/15.jpg)
KüçükMuzaffer,Ankara'yagelirgelmezsavaşkarargfilıınınneşekaynağıolmuştu.AkşamoldumuKemalPaşa"Getirinbakalımhaylazı"diyor,kucağınaalıpseviyordu.
2-3yaşınagelinceküfürlerivetaklitleriyleÇankaya'nın
gözdesiydiartık..;
Atatürk,Muzaffer'idikkatleincelerve"Buçocukbüyük
adamolacak.Gözlerindenokuyorum"derdi.
14
CANDÜNDAR
MuzafferBozokbugüniçingülenyaşlıgözleriyleogünlerihatırlarken"Rahmetlikbirtekbendeyanıldı"diyeespriyapıyor.
İşteokuyacağınız�larböyleuzunbirmazininsonunda
sizlereulaşıyor.
KitabıdahakolayokunurhalegetirmekiçinMuzafferBozok'labirkaçayüzerindeçalıştık.Bazıfotoğraflarvebelgelerekledik.
Kitabınorijinalindebulunmayanbölümlemelerveara
başlıklarbanaait...
Dilinegelince...DöneminTürkçe'sininlezzetinitaşıdığı
içinbiranlaşılmazorluğuolmasınarağmenanılarınmetninesadıkkalmayakararverdik.
Sadecebugünkükuşaklarınanlamaktazorlanabileceği
sözcüklerinaltınadipnotlarkoyduk.
VeSalihBozok'unanılarını,onunölümünün60.yıldönümüolan2001yılınisanayınayetiştirdik.
![Page 16: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/16.jpg)
Butarihimirasınsizlereulaşmasınaaracılıkyapabildi
ğimiçinonurduyuyor,bukonudabanagüvenvedestekverenSayınMuzafferBozok'asaygılarsunuyorum.
CanDündar
nisan2001
Hatıralarımabaşlarken
Türkinkılabınıntarihiniyazmakgeleceknesledüşenbir
vazifedir.Ancakbugünküneslindemühimbirvazifesi,
esaslıbirmükellefiyetivardır.Hervatandaşinkılaptarihini
alakadaredenbütünmalumatınıtarafsızcabirhisletespit
etmeli,tarihivesikaları,gelecekneslinçocuklarınaterketmelidir.
Atatürk'lebirliktegeçirdiğimmüstesnaveşerefligünlerin
hatıralarınıyenidenyaşamakvetatmakiçinbuvazifeyi,
elimdengeldiğinceyapmayaçalışacağım.
İnkılabımızınsiyasi,askeriveiçtimaihareketleriyıldırım
süratiylebirbirinikovaladı.Buhareketvehadiseleribasit
birgörüşletespitetmeyeimkanyoktur.Çünkübunlardan
herbirininesaslıbirtetkikelüzumgösterentarihihususiyetivemenşeivardır.ŞüpheyokkiTürkinkılabınınbayrağınıtaşıyanAtatürk,oinkılabınruhunu,prensiplerinidenefsinde,işlerinde,mazisindevealelumumhayatındataşıyor.BuitibarlaAtatürk'ünhayatına,onundahagençbirzabitken
yaptığımücadelelereaitenküçüktafsilatın,inkılaptarihi
noktasındanbüyükbirehemmiyetivardır.Atatürk'ünelyazısıylayazılmış,bana
![Page 17: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/17.jpg)
veyabaşkalarınagönderilmişöylemektup,muhtıra,raporvb.vesikalarvarkionlarıbizzat
kendileribileancakyenidenokuduktansonrahatırlayabildiler.İnkılabımızbirtesadüftenveyavaziyetinicabındande
ğil,yıllardanberidüşünülerekvarılankarardandoğmuştur.
16
SALlHBOZOK
Bundanyıllarcaöncebanaveyabenimalakambulunanbazıarkadaşlaragönderilmişolanbumektuplarıbugünekadarmukaddesbiremanetgibisakladım.BenAtaturk'üdahagençbirzabitkenbugünherkesinonuAtatürkolaraktakdirettiğiderecedesevmişveonunkudretineimanetmiştim.Bukanaatveimanımıkendisinedahaotarihlerdeyazdığımmektuplardaifadeetmişbulunuyorum.Sözünüetti
ğimmektupvevesikalarınbendepekacıbirhatırasıvardır:
Mütareke'ninilkyıllarındaydı.AtatürkhenüzAnadolu'ya
geçmişti.Millihareketbaşlamışb.Anadolu'nunsinesinde
çalışanAtatürk'esözdinletemeyenSultan'ınhükumetive
onunyardakçılarıİstanbul'daonayakındanveuzaktan
nispetiolanherkeseeziyetederekhırslarını,kinleriniyabşbrmakistiyorlardı.Biraralıkbenimdeevimibasmışlar,evrakımıalmışlarvebeniBekirağaBölüğü'ndehapsetmişlerdi.
Ohükumetinicraabndasebepveadaletaramakfaidesizdi.
![Page 18: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/18.jpg)
Kendinefsimihiçdedüşünmüyordum.Evdekorkuveheyecaniçindebırakbğımaileme,çocuklarımaacıyordum.Fakatonlardandahaçokacıdığımşey,eviminaranmasıneticesindebüyükevrakvevesikalarınhainlerinelinegeçmesiolmuştu.Çoksürmedi,talihbanagüleryüzgösterdi:FeridPa
şakabinesidüştü,bendeBekirağaBölüğü'ndençıkbm.İlk
işim,çalınanevrakımıaramakoldu.OtarihteHarbiyeNezaretibaşyaverisonradaCumhuriyetordusununenmümtazbirordukumandanıolanSalihOmurtakPaşa'nındelaletiyle,birkaçmektupmüstesna,bütünevrakımıgerialmaya
·
muvaffakoldum.
SalihBOZOK
Selanik'tekihayat
MustafaKemal'e
kurşunattılar
Hatıralarıma191O'luyıllardanbaşlıyorum.
1909-191OtarihindeSelanik'temüstesnabirhayatvefaaliyethükümsürüyordu.Buhayatınmüspetcepheside,Meşrutiyet'itakipedenaylarvehattayıllariçindeRumeli'yi
kaybetmek,heleSelanik'iyadellerebırakmakhiçbirTürk
vatanperverininhayalinesığacakbirşeydeğildi.Bualdanış,
birgafleteserimiydi,yoksahayatınvepolitikanınicaplarını
bilmemektenmineşetediyordu?Herhaldeoneticeden,bizimneslingünahtan,mesuliyettenkurtulmasınaimkanyoktu.Nihayetgafletvecehalet.birmazeretsayılamaz.
![Page 19: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/19.jpg)
Ozamanlarbizimaldandığımıznoktaşuidi:bizzannediyordukkiMeşrutiyetbirgayedir.Bugayeyiistihsalettiktensonrayapılacakbirşeykalmamıştı.
Vakıa,Meşrutiyetİnkılabı,ıumumunheyecanıiçinde
muvaffakolmuştu,fakatonutakipedenhırs,kinvetaassup
ateşidememleketianarşiye,inkıraza2götürüyordu.Hiç
kimsetehlikeyigörmüyordu.Butehlikeninfarkındaolanlarsamücrimane3birkayıtsızlıkiçindesadecehadiseleribekliyorlardı.İttihatveTerakki'nin,inkılabınvebilhassamesuliyetinmerkeziolanSelanik,hergünİstanbul'dangelenyeis1İkinciMeşrutiyet(1908).
2Çöküntüye.
3Suçlularaözgü.
18
SALiHBOZOK
vericihaberlerkarşısındakuvvetindenbirkısmınıkaybediyordu.Vatandaşlararasındakarşılıklıbiremniyetkalmamıştı.Halkınhükümeteitimadı,hükumetindehalkahürmetiyokolmuştu.Ortalığıumumibiryeiskaplamıştı.Hiçkimsepolitikacılardanartıkbirşeybeklemiyordu.Umumun
ümidi,kendisine"Nigehban-ıMeşrutiyet"4unvanıverilen
ordudaydı.Acabavatanınbuelimvaziyetiönündeordunasılbirvaziyetalacak,nasılbiristikamettakipedecekti?Yazıkki,büyükkumandanlardaheyecan,faaliyetveateşnamınahiçbirşeyyoktu.Hepsibedbinvemütevekkil,hadiseleribekliyorlardı.Onlarınbubekleyişvaziyetlerindebirazdamaziye,Meşrutiyet'tenöncekisaltanatdevrininsahteyaldızlarınakarşıbirnevihasretifadeedenmanalardaseziliyordu.Askerliğinteknikvetatbikatcihetlerinoksandı,İstibdatdevrininihmalettiğibunoksanlarıgidermek,Meşrutiyetİnkılabı'nınbellibaşlıvazifelerindenbiriniteşkiletıneliydi.
Halbukibirciheteehemmiyetverenyoktu:bazıgarnizonlardakimevziifaaliyetler,bazımümtazkumandanvezabitlerinhimmetiyleoluyordu.
![Page 20: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/20.jpg)
BufaalgarnizonlardanenönemlisiSelanik'teydi.Oradakikıtalarasıksıkmanevralaryaptırılıyor,atlızabitangezileritertipolunuyor,harpoyunlarıyapılıyordu.BütünbufaaliyetindimağıvemihveriErkanıharpKolağft-sıMustafaKemalBey'di.MustafaKemal,muhitte,zabitJkrarasındapekmüstesnabirmuhabbetveitimatkazanmıştı.Onunyalnız
askerliksanatındadeğilmemleketinumumiişlerindedederinbirvukufamalikolduğu,görüşlerindevedüşünüşlerindetambirisabetbulunduğu,umum):arafındantasdikolunuyordu.MustafaKemal'inbutefevvukunu,5amirlerideinkaretıniyordu.Bununiçindikitalimveterbiyeişlerinde,manevralarda,harpoyunlarınınidaresinde,Erkaruharbiye
seyahatlerinderütbesininküçüklüğünerağmenonudaima
harekatmüdürüyaparlardı.MustafaKemalhervaziyetten
vevazifedenmuvaffakvebinaenaleyhbirazdahakuvvetli
olarakçıkıyordu.DenizkıyısındaYonyoveyaKristalgazino-
4Meşrutiyet'inkoruyucusu.
5Üstünlüğünü.
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
19
larındaoturduğu;masanınetrafıhemendaimaonuntatlı
sohbetlerindenistifadeetmekisteyenbüyükküçükrütbeli
zabitlerledolar,bukonuşmalarmemleketinveordununistikbalineaittasavvurlarazeminteşkilederdi.Onundahaogünlerdeanlatbğıvedilediğişeylerbugünkavuştuğumuz
idareninesaslarındanbaşkabirşeydeğildi.
KolağasıMustafaKemalBey'inherzamanveheryerde
hiçbirendişevemülahazayatabiolmaksızınortayaatlığıcesuranefikirleri
![Page 21: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/21.jpg)
dinleyecekkadarnefsindekuvvetbulamayanlar,onunkonuşmalarından,onunmuhitindenkaçmayıtercihederlerdi.Bugibiadamlar,söylenensözlerinMerkez-i
Umumi'ye6veyaHarbiyeNezareti'neaksedebileceğinidüşünerekkorkarlardı.
1908İnkılabı'nınmuvaffakolmasındabirinciderecede
ordununtesiriolmuştu.İnkılabınilkgünlerindezabitlerin
İttihatveTerakkiCemiyeti'nedahilolmasıtabiigörülmüştü.
ÇünküozamanİttihatveTerakkiCemiyeti,siyasibirfırka
olmaktançok,memleketiistibdatidaresindenkurtarmaya
memur,vatanivemillibirheyettenibaretti.Memlekettesiyasifırkalar,siyasicereyanlar,siyasiihtiraslardoğduktansonraelbetteordununbuvaziyetiidameedilemezdi.7Ordununsiyasibirfırkaylaalakasınıidameetmeyeçalışanlar,bilebilehemorduyahemmemleketefenalıkediyorlardı.Herhaldeordunun.memleketmüdafaasınamatufolansafvenezihfaaliyetsahasınaçekilmesilazımdı.
1911yılındaordununCemiyet'tenSayrılıpayrılmaması
etrafındaikicereyanvardı.İttihatveTerakkiCemiyeti'nin
kendisiordununayrılmasınıkendimevcudiyetiiçinbirfelaketsayıyordu.Oorduyaistinatederek9kuvvetiniidameyetaraftarbulunuyordu.Halbukiordununiçindevedışında
mühimbirzümreordununbehemehallOayrılmasınıvebununiçinaslavakitgeçirilmemesiniistiyordu.AyrılmayataraftarolanzümreninbaşındaMustafaKemalBeybulunuyordu.
6İttihatveTerakkiGenelMerkezi.
7Sürdürülemezdi.
8İttihatveTerakki'den.
![Page 22: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/22.jpg)
9Dayanarak.
10Kesinlikle.
20
SALİHBOZOK
MustafaKemalBey,Meşrutiyetİnkılabı'nınbaşlangıcındaveinkılapmücadelesindeİttihatveTerakkidışındakalmışbirunsurdeğildi.KendisideCemiyet'insonradaniltihaketmişbirazasıdeğil,ensıkıdevirlerindeçalışmışhakikimüessislerinden11biriydi.OordununCemiyet'tenayrılmasılüzumunakaniolduğugünekadarMerkez-iUmumi'yleirtibatınımuhafazaetmiş,milletinçıkarlarınauygunolanicraatamüzahereteylemişti.12Nihayetonunvaziyetini,
çevredekazandığıhürmetveitimadıistirkaba13başladılar.
BundanbaşkaMustafaKemalordunun,Cemiyet'tenalakasınıkesmesiicapedeceğinedairolankanaatinihertoplu-
luktavehermuhittetekrardangerikalmıyordu.Orduyusiyasettenayırmakveonudevrinicapettirdiğifennitekamülat14ilekuvvetlendirmekonabiridealolmuştu.İttihatveTerakkiMerkez-iUmumisi,kendisiiçinhayatibirmeseletelakkiettiğibuişibasitbirkararlahalletmekistemedi.Müspetveyamenfikararınmutlakabirkongretarafındanverilmesiniiltizametti.Şüphesizkongreyegelecekazanınkendifikirlerinetaraftarolanlardanintihapedilmesinel5deihtimameyledi.MustafaKemalBey'inkongreyemurahhasolarakiştirakineengelolmayaçalıştı.Fakatbütünbutertibat,MustafaKemal'inkongrekürsüsündenkuvvetlikanaatini
ifadeye,safvenezihmüdafaasınıyapmayaengelolamadı.
EnnihayetkongreMustafaKemal'intalakatı16vemantığı
karşısındakararınıverdi:
"Ordu,İttihatveTerakkiCemiyeti'yleolanalakasınıkesecek."
Yazıkki,MustafaKemalBey'inbumücadeledekisamimiyetiniMerkez-iUmumianlamamıştı.ArtıkMustafaKemal'invücudu,Cemiyet'invarlığıiçin
![Page 23: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/23.jpg)
muzırgörülüyordu.
Onuizaleetmenin17çaresiniaradılar.Aleyhindesuikast
tertipettiler.Veonakurşunattılar.Bereketversinkibütün
11Kurucularından.
12Yardımcıolmuştu.
13Kıskanmaya.
14Gelişmeler.
15Seçilmesine.
16Açıksözlülüğü.
17Yoketmenin.
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
21
bucaniyanetertiplermuvaffakiyetsizliğeuğradı.Çünkütalih,Türkmilletininhalasl8inkılaptarihindeonabüyükrollersaklamıştı.Onunyaşamasımukadderdi.Çünküfıtrat,19
birkaçyılsonrauçurumagidenmemleketikurtarmayaonu
memuretmişti.Onuniçinoalçakkurşunlarboşagitti.KolağasıMustafaKemal,bugünküCumhuriyetveAtatürkdevriniaçmakimkanınıbulmakiçinobadiredensağvesalimçıkmıştı.
18Kurtuluş.
19Yaradılış.
KolağasıMustafaKemal
"Banada'Selanikli
![Page 24: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/24.jpg)
Kemal'derler"
1911tarihindeErkanıharpKolağasıMustafaKemalBey
hemSelanik'tekikolorduerkanıharbiyesindeıhemde38.
PiyadeAlayKumandanlığı'ndavazifegörüyordu.38.PiyadeAlayı,kumandanınınfaaliyetisayesindetalimveterbiyeitibariylebirnumunekıtası,birnumunemektebiolmuştu.Çokvazifeleriolmayan,faalkıtalardabulunmayangençzabitler,bualayınmanevralarına,talimlerine,derslerineiştirakediyorlar,mümtazkumandanınınordudaşimdiyekadargörülmemişbirtarzdakiilmiveameliderslerindenistifadeyecanatıyorlardı.MustafaKemalBey,buzabitlerledeayrıayrıalakadarolur,müşküllerinihalletmeyeçalışırdı.OtarihteHadiPaşa2ordumüfettişi,HasanTahsinPaşa3kolordukumandanı,1907YunanmuharebesindeadınıişittiğimEnverBey4fırkakumandanıydı.MersinliCemalBey5demüfettişlikerkanıharbiyereisiydi.
Türkzabitlerinin,Türkaskerlerininkahramanlığıdillere
destandır.ŞüphesizTürkordusunudünyanınencesurordususaymaktamübalağayoktur.BunuyalnızbizTürkleriddiaetmiyoruz,bütündünyabuhakikatiitirafediyor.An-1Kurmayında.
2SevrAntlaşması'nıimzalayanlardan.
3Selanik'iYunanlılarateslimeden.
4EnverPaşa.
5MersinliCemalPaşa.
24
SAL1HBOZOK
cakbumümtazorduyakumandaedebilecekadamister.
Onunmeziyetlerinden,kahramanlıklarındanistifadeetmesinibilecekkumandanister.Türktarihindekibuncamağlubiyetimizinmesuliyetiniaskerlerimize,
![Page 25: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/25.jpg)
zabitlerimizeatfetmekteisabetyoktur.Bütüngünahonlarakumandaetmesinibilmeyencahilkumandanlanndır.Türkordusuiyibirkumandaaltındabulundukçadaimamuzafferolmuştur.Tarihinşahadetiböyledir.
MustafaKemalBey,Türkordusununkumandavaziyetinipekzayıfbuluyordu.Ordununbaşındabulunanbüyükkumandanlardaneaskerliksanatınınistediğivasıflarnede
nazariveamelimalumatmevcuttu.Türkordusununkumandaheyetiilebüyükdevletlerindeğil,hattaBalkandevletleriordularınınkumandaheyetleriarasındayapılacakbirmukayese,insanıümitsizliğegötürüyordu.HalbukiTürkiye'ninvaziyetveistikbalibirtehlikearzediyordu.Meşrutiyet'inilanındansonradevletinidaresineveordumuzunteşkilatınayenibirnizamvereceğimizehükmedenBalkanlılar,sonzamanlardafaaliyetlerini,hazırlıklarınıartırmışbulu-
nuyorlardı.Bellikiilkfırsattanistifadeedeceklerdi.Neyazık
kiaskerivemülkiyüksekmahafılde,6nebizdekinoksanı,ne
dehududumuzunötesindecereyanedenfaaliyetinmanasınıanlayankimsevardı.Keskinvezehirlibirpolitikahavasıhalkınasabınıgermiş,bütünfaaliyetküçükpolitikamanevralarınamünhasırkalmıştı.Memleketinvehattainkılabınyeganemüdafaakuvvetiolanordu,ehliyetsizkumandanlar
elindefenabirakıbetemahkumbulunuyordu.MustafaKemalBeybuhakikatleriaçıktanaçığasöylüyorveekseriyabutenkitlerinibizzatbüyükkumandanlarakarşıdaaynıaçıklıkveacılıklatekrardangerikalmıyordu.MustafaKemalBey,biraralıkorduyugençleştirmek,kumandanlıklarıaciz
ellerdenkurtarmak,orduyailimvesanataşkınıaşılamak
gayesiylegizlibircemiyetteşkiletti.Maksadıbucemiyetin
teşkilatıvasıtasıylafikirleriniyaymakvebirdefabukanaatlerinikabulettirdiktensonravaziyetinicabatınagörehareketegeçmekti.CemiyetinilkidareheyetindeNuriBey,7Fu-6Çevrelerde.
7NuriConker.
![Page 26: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/26.jpg)
![Page 27: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/27.jpg)
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
atBey,sRasimBey,9MahmutBey,ıoTopçuHamdiBeybulunuyorlardı.Cemiyetinteşkilatınabaşlandı.FakatbuteşkilatbitmedenHarbiyeNazınMahmudŞevketPaşa'dangelenbirtelgrafnamede"MustafaKemalBey'inacilenİstanbul'aizamı"11emrediliyordu.Buakıbetbirçoklarınıhayretedüşürmedi.ÇünküMustafaKemalBey'inSelanik'tekifaaliyeti,Selanik'tekikıtaat12üzerindekinüfuzubazılarınıkorkutuyordu.BirhadiseyemeydanvermedenonuHarbiyeNezareti'neşikayetetmişler,buradanaldırılmasınıistemişlerdi.Kendisibutertibatınmanasınıtamamenanlamışvehattaneredengeldiğinidebulmuştu.İstanbul'agideceğigünbendeistasyondabulunuyordum.Teşyiedenlerl3arasında
ozamanmüfettişlikerkamharbiyesindebulunanMiralay
GaripMustafaBeydevardı.MustafaKemalBeybiraralık
buzatasordu:
"MustafaBey,beniniçinİstanbul'açağırıyorlar?"
GaripMustafaBeysadece"Bilmiyorum"dedi.
BununüzerineMustafaKemalBeyasabibirtavırlaşu
sözlerisöyledi:
"MustafaBey...MustafaBey...Sizinbilmediğinizşeyiben
çokiyibiliyorum.BenijurnaledenCemalBey'denbaşka
kimsedeğil.Fakatona'MersinliCemal'derlersebanada'SelanikliKemal'derler.Elbettebirgüngörüşürhesaplaşırız!"
Trenebineceğisıradakulağımaeğilerekşusözlerisöyledi:
"Arkadaşlarasöyle,sakınmeyusl4olmasınlar,çalışmaktadevametsinler.İnsançalışmayakararverdiktensonrayerinvezamanınehemmiyetiyoktur.Benİstanbul'dadaaynıısrarlaçalışacağım."
![Page 28: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/28.jpg)
8FuatBulca.
9Bilecikmebusu.
10MahmutSoydan.
11Yollanması.
12Askeribirlikler.
13Uğurlayanlar.
14Umutsuz.
MustafaKemal'denilkhaberler
"Beniunutmayın!"
MustafaKemalBeyİstanbul'agidelibirkaçgünolmuş
henüzkendisindenhaberalamamıştık.Halbukiorayagider
gitmezbizekendivaziyetinivemuhitinhaliniyazacaktı.
Kendisineistanbul'dafenamuameleyapıldığınadairağızdanağzabazırivayetlerdedolaşıyordu.Fakatbenbunlaraihtimalvermiyordum.Çünküonunkendisinişunavebuna
ezdirecekbiryaradılıştaolmadığınıbiliyordum.Herhaldeo,
rütbesininküçüklüğünerağmen,bulunduğudairedebüyük
vaziyetinialacakvekendisiniisteristemezsaydıracaktı.
Merakımızçoksürmedi.Kendisindenşumektubualdım:
"11eylül1327(1911)
Salih'çiğim,
Erkaruharbiye-iUmumiyeı1.Şube'yememuredildim.
![Page 29: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/29.jpg)
Başkahiçkimsebirkelimesormadı.Kimsedenvaziyetianlamakmümkündeğil.Herkesbirbirindenkorkuyor.Abdülhamiddevrindeolduğugibi!Orduyu,memleketikurtarmakiçinçokfedakaraneçalışmaklazım.Başkaçareyok.
İstanbulmuhitipekmülevves,2herkesmenfaat-ızatiyesin-
1Genelkurmay.
2Pis.
28
SALİHBOZOK
den3başkabirşeydüşünmüyor.Bayramdansonramufassal4mektupyazacağım.Nuri5oradaysaala,yokisebumektubuÜsküp'egönder.Fuat6geldimi?
MehmetAli,Rauf,İsmailvearkadaşlaraselam.
Erkamharbiye-iUmumiye1.Şube'yememurM.Kemal"
MektuptaadlarıgeçenMehmetAli,Rauf,veİsmailHakkı
beylerSelanik'teküçükzabitmektebiheyet-italimiyesinde
bulunanarkadaşlardır.FuatBulcadabizimbölükkumandanımızdı.Fakatogünlerde,bazızabitarkadaşları,MustafaKemalBey'inteşkilettiğicemiyetekaydetmekvecemiyetin
maksadınıonlaraanlatmaküzereVodina'yagitmişbulunuyordu.NuriConkerdeÜsküp'teydi.MustafaKemalBey'ingönderdiğibumektuptanongünsonraşumektubualdım:
"Daire,22eylül1327(1911)
KardeşimSalih,
Mektubunualdım.ŞamvapuruylaTrablus'agitmekte
iken,ilan-ıharpüzerineavdetettirildik.7Şimdiİstanbul'dayım.Ve1.Şube'yedevamediyorum.AhvalsükunpeydaederseSelanik'egörüşmeküzere
![Page 30: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/30.jpg)
geleceğim.Arkadaşlara,
Fuat'açokselam.Mümkünsevalideyigörüpmüteselliet.
Benimgeçenayıntayinatıkalmıştı.BarionunvalideyeverilmesineNecatiBeyvasıtasıyladelaletet.Sanaolanborcumu,karibentesviyeedeceğimimemulederim.sBanaoranınahvalindenbahismektupgönder.Gözlerindenöperim.
M.Kemal"
Bumektubahaşiyeolarakdaşusatırlarıilaveetmişti:
"Fuat,sendeçalışmayadevamlaberaber,arasıravalide-
3Kişiselçıkarından.
4Ayrıntılı.
5NuriConker.
6FuatBulca.
7Gerigetirildik.
8Yakındaödeyeceğimiümitederim.
![Page 31: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/31.jpg)
![Page 32: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/32.jpg)
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
yidegör.Benimadresimiarkadaşlarasöyle:Erkfuııharbiye-i
UmumiyeŞube1.Gözlerindenöperim."
MustafaKemalBey'inmektubundabahsettiğibanaolan
borcu15lirakadarbirparaydı,kibunuSelanik'tenİstanbul'a
giderkenbendenalmıştı.Kendisihiçbirzamanparayakıymet
vermediğiiçinaldığımaaşıbirikihaftaiçindearkadaşlarıyla
birliktesaıfederveayınnihayetinekadarparasızkalırdı.
Benmekteptençıktıktanikiyılsonraevlenmişbulundu-
ğumdanidarelihareketettiğimgibibabamdanmiraskalmış
olanbirdükkanıdasatmışbulunduğumiçinbankadabiraz
daparamvardı.
MustafaKemalBey'ingönderdiğibuikimektubunmütalaasındandaanlaşılacağıveçhileogünlerdeİtalyanlarharpilanetmişbulunuyordu.TrablusmeselesiortayaçıkıncaMustafa
KemalBeyorayagitmeyekararvermiş,fakatİtalyanlarınharp
ilanıüzerinebirmüddetdahaİstanbul'dabeklemekmecburiyetindekaldığını4teşrinievvel1327(4ekim1911)tarihindeFuat'agönderdikleribirmektuptabildirmişlerdi.
Mektupdaşudur:
"UrlaTahaffuzhanesi'nde,Rusvapurunda
4teşrinievvel1327
![Page 33: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/33.jpg)
Kardeşim,
Bilirsinki,Trablusmeselesininbidayet-izuhurundan9
beriorayagitmekteşebbüsündengeridurulmadı.Birdefa
Şamvapurundaüçgecekaldıktansonradöndürüldük.
BundansonraTunusveyaMısıryoluylagitmeyeteşebbüs
ettik.Harbiyenazınkat-ıümidetmişlOolduğuiçinsarfınazarettirdi.BudefaNaci11vedahabiriikikişiyleMısırüzerindenhedefeyürümeküzere(2teşrinievvel1327)İstanbul'danhareketolundu.Harbiyenazındaisteristemezmuvafakatetti.Maksadımızebedibirsaha-yımücadeleaçmaktır.MuvaffakiyetAllah'tan.Lüzumvefaidegörürsem9Başlangıcından.
1OUmudukesmiş.
11ŞairÖmerNaci.
30
SAL1HBOZOK
senivedahabazıarkadaşlarıdaisteyeceğim.Şimdilikteminedileceknoktalarvar.Benimneolduğumuişaaetmeyin.12Dahabirmüddetiçinvalideyidahihaberdaretmeyin.Arasırabenimtarafımdanİstanbul'dangelmişgibikendisinemektupgösterin.EyüpSabriseniveyaSalih'igörecek,onailrnühaberlerirnveborçlanınhakkındamalumatverdim.RuşenveNecatibeylerernahrernanesöyle.13İlrnühaberlerirnin5.Kolorduidaresindekalmasıvemaaşvernuhassasatırndan14borçlanıntasfiyeolunmaklaberaber
kalanınınvalidemeitasılazımdır.Bunuharbiyenazında
yazacak.Unutmazsa.Salih'eolan5-10lirayıdabuparadantesviyeetsin.
Mısır'arnuvasalattan15sonrasanamalumatveadresvereceğim.Sendebanayazarsın.Şayetsenbirtarafagidersenseninnamınamektuplanalacakveaçacakbirarkadaştayinedersin.Rasim,Hamdiveilaharkadaşlarnealemdedir?
![Page 34: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/34.jpg)
Vatanıkurtarmakiçinşimdiyekadarolduğundanziyade
gayretvefedakarlıkelzemdir.
Endülüstarihininsonsayfalarınıokuyunuz.Faidelirnusahabetlerinizde16bulunamadığımateessürederim.
Beniunutmayın!
Alaydakiarkadaşlaraçokselam,beraberyaptığımıztalim
veterbiyeprogramınıtakipteçokgüzelrnetaib17vardır.Yorulmasınlareskitembelliklehiçbirşeyolmaz.Başkakağıdımyok.Nuri'yeayncamektupyazamayacağım.İstersenbumektubumuaynengönder.Veyahutbahislebirmektupyaz.
Veokıymetlikardeşimizedeki,benimiçinhatırasıkalpve
vicdanındanbirançıkamayanbirözkardeşvarsaNuri'dir.
Bumuzlim18seferionunlaberaberyapmakisterdim.Allah
nasipedersesaha-yırnücadelatta19birleşiriz.Cenab-ıHak
12Duyurmayın.
13S.Bozok'unnotu:RuşenBeyozamanSelanik'tekolorduerkanıharbiyesindebulunuyordu.DahasonraTütünİnhisarİdaresiidaremeclisiazasıvesonzamanlardadaElektrikŞirketiidaremeclisireisiolmuştur.NecatiBeyderediftaburukumandanıykenkolorduda,levazımdabirvazifedeydi.
14Ödeneklerimden.
15Vardıktan.
16Sohbetlerinizde.
17Yorgunluklar,zahmetler.
18Karanlık
![Page 35: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/35.jpg)
19Savaşalanında.
YAVERfATATÜRK'ÜANLATIYOR
31
takdiretmişseahrettekavuşuruz.
Salih'inSelanik'tebulunması,valideyemuavenet20etmesibenimkuwet-ikalbvetabımıtazifediyor.21
İstanbul'dabulunanKerimBey'e22mektupyazın.Ozavallıoradakimücadeledeyalnızkaldı.Mektuplarınızonakuwet-ikalbverir.
AllahaısmarladıkFuat'ım.
M.Kemal"
MustafaKemalBeybumektubuFuatBulca'yagöndermişvehaşiyeolarakdaşunlarıyazmıştı:
"Haşiye:Salihvesenyoksan,LütfüBey'emahsusselam
ederim."23
Bizimbirtarafagitmişolmamızıdüşünerekonadabirkaç
satırmektubunailaveetmiş:
"FuatveSalihefendileretahmilettiğim24yorgunlukların
deruhteedilmesiniricaederim.M.Kemal."
MustafaKemalBey'denbumektuplargeldiktenbir
müddetsonraNuriBeybirgünansızınÜsküp'tenSelanik'e
geldiveTrablusgarp'agideceğinisöyledi.NuriBey'ebenide
berabergötürmesiniricaettim.FakatNuriBeybunamuktedirolmadığınıveİstanbul'agittiktensonravaziyetianlayarakkabilolursabenialdıracağınıvaat
![Page 36: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/36.jpg)
etti.Onunİstanbul'amuvasalatındanbirkaçgünsonradaFuatBey'inhareketihakkındabiremirgeldi.Banaaithiçbirşeybildirilmediğindençokmüteessiroldum.FuatBeydegittiktensonraSelanik'teyalnızkalmıştım.Artıkhergünbuarkadaşlardanmalumatbekliyordum.NihayetbirgünNuriBey'denşumektubualdım:
20Yardım.
21Güçlendiriyor.
22AbdülkerimPaşa.
23S.Bozok'unnotu:LütfüBeyosıradaküçükzabitmektebimüdürüydü.Cumhuriyet
dönemindedemilletvekiliolanBekirLütfüBey'dir.
24Yüklediğim.
32
SALİHBOZOK
"İstanbul,25teşrinievvel1327
(25ekim1911)
Salih'çiğim,
Pazargünüburayageldim.Derhaldaireyegittim.İşianladım.BeniMustafaKemalyazmış.Dahabeşzabitinintihabınında25tarafımdanicrasınıilaveetmiş.Halbukibunlardandördünübenİstanbul'agelmedenöncemüracaatedenlermeyanındanbilintihap26göndermişler.BenyalnızbeşinciyiintihapeyledimkiodaFuat'tır.Buzabitlerinyüzbaşıolmasışartkılındığındanböyleolmakmecburiidi.Bunaeminolmanısöylemeyizait27görürüm.Mamafihsenindeadını
verdim.İcabındaçağırırlar.BenbugünHıdiviyepostasıyla
hareketediyorum.Fuatdaperşembegünüçıkacak.Mısır'da
buluşacağız.Şimdilikvazifemizerzakkollarınınteminidir.
![Page 37: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/37.jpg)
Cümleihvanaselameder,seningözlerindenöperim.
Mısır'dandamektupgöndereceğim.
Adres:MühendisNuri."
NuriBey'inbumektubundakiimzasındagörüldüğügibi
hüviyetinigizlemekiçin"mühendis"namıaltındaseyahat
ettiğianlaşılıyordu.MustafaKemalBeyde"GazeteciŞerif'
imzasıylamektupgöndermeyebaşlamıştı.
NuriConker'inyukarıdakimektubundansonraİskenderiye'denhepsimektupgöndermişlerdi.GönderdiklerimektuplardakiyazılardanevvelaMustafaKemalBey,onumüteakipNuriConker'in,ondansonradaFuatBey'inayrıayrızamanlardaİstanbul'danhareketetmişolduklarınıanlamıştım.NuriBey'inİskenderiye'dengönderdiğiikincimektubudaşudur:
"İskenderiye,22teşrinisani1327
(22kasım1911)
KardeşimSalih,
25teşrinievvel1327(25ekim1911)salıgünüakşamıGa-
25Seçimininde.
26Arasındanseçerek.
27Fazla.
![Page 38: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/38.jpg)
![Page 39: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/39.jpg)
YAVERİATATÜRK'ÜANLATIYOR
latarıhtımındanhareketedenvapurumuzMidilli,İzmir,Pirelimanlarınauğrayarak30teşrinievvel1327pazarsabahıİskenderiyelimanınavasıloldu.Kolerakorkusuyla24saat
vapurdakarantinabeklettirildik.Ertesigünüzevalde28iskenderiye'yeçıktık.Birkaçgünburadakalacağım.Badehu29seyahatprojemintatbikineşitabanolacağım.30Buranınmevaki-imeşhuresini31ziyaretleasar-ınafıavemedeniyesinintetkikatındanistifadeyideunutmayacağım.FuatBeydedüngeldi.Kendisiningeleceğindenhaberdardeğildim.Böylegurbeteldeensevdiğibirarkadaşakavuşmakinsanıçokmahrusediyor.Buradabirhemşehridahabulduk:bizimŞerifBey.32Kendisininevvelceburalarageldiğinibiliyordum.Fakatburadabulacağımıtahminetmiyordum.Zavallıburadahastalanmış,temdid-iseyahatemuvaffakolamayarakhastaneyeyatmış.Şimditedaviolunmaktadır.
Kendisinigördüm.Hastalığıehemmiyetsizdir.Üçdörtgüne
kadarçıkacaktır.Beraberseyahatedevamedeceğim.Valdesinehastalığınıyazmamış.Tabiiduymalarıiyiolmaz.BumektubumdanyalnızRuşenBey'ihaberdaredersiniz.Sadeceobilsin.FuatBeyseninpekmüteessirolduğunusöyledi.
Herhaliuzunboylukonuştuk.Buseyahattesenindebulunamadığınaciddenmüteessirim.Gerekizinalmakvegereknakithususlarındasanayardımımdokunamamasıbenidilhunetmişfu.33Herzaman,heryerdeseniarıyoruz.Bunlarıbütünciddiyetvesamimiyet-ikalbiyemleyazdığımaeminol.
Fuat'adediğin'evbekçisi'sözleri,muhabbetimiznamınaricaederim,birdahaağzınaalma.Böylebirfıkrinhatırımdangeçmediğiniyineodünyalarkadarkavivevasi34olanmuhabbetvekardeşliknamınaseniteminederim.Benimbunoktadakifikrimsanaoradaykensöylediğimsözdür.Yani
memleketvemilletfedakarlığıbahsindeneaile,neevlat,ne
hayatvenedeistikbalbahismevzuuolamaz.
28Günbatımında.
![Page 40: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/40.jpg)
29Bundansonra.
30Girişeceğim.
31Ünlüyerlerini.
32M.Kemal.
33İçimikanatmıştır.
34Engin.
34
SALİHBOZOK
AhSalih,banaFuatiçinverilenselahiyetikimisliolsaydıozamangörürdüm.Benbunlarıyazmayıfazlagörürüm.
Fakatçoksıkılmışolduğunuanladımdaonuniçinyazıyorum.Teskin-igazapveinfialet.35Buçoksürmez,bizevücutveafiyetlazımdır.Bensanabunlarıadetaarkadaşlıknamınaemrediyorum.Düşünkidünyadaherşeyfanidir.Bundansonraneredennevakitmektupyazacağımıkestiremem.
Gözlerindenöperim.
MühendisNuri"
NuriBeybenimkayınbiraderimolduğuiçinFuatBey,
Trablus'agitmeküzereSelanik'tenayrılırkenkendisine"BeniSelanik'teevbekçisiolarakbırakacakolursanızçokmüteessirolacağım;behemehalsizinlebirlikteTrablus'agitmemiteminetmelisiniz"demiştim.BenimbuhaberimüzerineNuriBeyyukarıdakimektubuyazıpgöndermişti.Mustafa
KemalBeydeşumektubuyazmıştı:
"İskenderiye,2teşrinisani1327
(2kasım1911)
![Page 41: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/41.jpg)
Hazret-iSalih,
Senidederaguşetmek36çaresinibulamadığımıziçin
meyusum.Lakinzararyok,kalplerimiz,fikirlerimizbir
olsun.Benseyahatinbirnoktasındahayvandanvurularakberay-ıtedavi37İskenderiye'yegeldim.İade-iafiyetetmek38üzereyim.Gözlerindenöperim.Valideyihastalı
ğımdanhaberdaretme.Birkaçgünsonratekraryolaçıkacağım.Seninvebenimvalidelerimizinellerinden,hemşiremindegözlerindenöperim.Bilcümlearkadaşlaraselam.
Şerif(MustafaKemal)"
OnbeşgünsonraMustafaKemalBey'denşumektubuda
aldım.
35Öfkeniyatıştır.
36Kucaklayıpgetirmek.
37Tedaviiçin.
38İyileşmek.
![Page 42: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/42.jpg)
![Page 43: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/43.jpg)
YAVER.!ATATÜRK'ÜANLATIYOR
"İskenderiye,15teşrinisani1327
(15kasım1911)
EyHazret-iSalih,
Seferinilkdevresindekimecruhiyeti39savdık.Şimdi
ikincisefereçıkıyoruz.BakalımAllahnegösterecektir.İn
şallahavdetnasipolursasizegünlerceanlatacakhikayelerimizvar.Suret-imahsusadagözlerinden,validenizindeellerindenöperim.Bizimvalideacabanehaldedir?Maaşalabildilermi?
KuzumSalih'çiğim,Necati'yesöylemaaşlarımdanborçlarımıkatetsin.40Avdette41borçfalandinlemem.Kimbilirnekadarzüğürtdöneceğim?RuşenBey'evediğerarkadaşlara
ihtiramlar.Kendilerinemektupyazamayışımınsebebiadreslerininnazarıdikkaticalipolmasındandır.
Şerif'
39Yaralanmayı.
40Kessin.
41Dönüşümde.
Bingazimektubu
"MustafaKemal'infasulye
ayıklamasınıgörmelisin"
Vekayiiısırasıylatakipedebilmekiçinbirbiriardınaaldı-
ğımmektuplarıbendesıraylayazıyorum.NuriBey'in26teşrinisani1327(26
![Page 44: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/44.jpg)
kasım1911)tarihindegönderdiğimektupdaşudur:
"KardeşimSalih,
İskenderiye'dekiişlerimizibitirmekvelevazım-ıseferiyemiziihzaretmek2içinikihaftakaldık.16teşrinisani1327'deİskenderiye'denşimendiferle5-6saatzarfında
Ebülhaccacistasyonunageldik.Buistasyonşimendiferin
nihayetnoktasıdır.18teşrinisani1327cuma,yanibayramınbirincigünüburadanatlarabinerekgarbadoğruyolaçıktık.Sekizgünmütemadiyenyürüdük.Eşyalarımızdevelerdeyüklüydü.YürüdüğümüzaraziMısırdahilindeçöldür.
Bugünhududugeçtik.Mısır'danBingazitoprağınageçmiş
oluyoruz.Artıktehlikekalmadı.Buradansonraikigünlük
mesafedeResüldefnemevkiinegideceğiz.Sıhhatimizyerindedir.Gündüzleri,bazendegeceleriyürüyoruz.Geçtiğimizyollardameskunmahalnamınahiçbirşeyyok.TektükbedeviArapçadırlarındanbaşkabirşeygörmüyoruz.KaçaktarzındaMısırgibiecnebimemlekettehareketettiğimizden
1Olayları.
2Gereklimalzemeyihazırlamak.
![Page 45: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/45.jpg)
![Page 46: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/46.jpg)
SALiHBOZOK
mevaki-imesküneden3daimauzakbulunmayamecbur
idik.Gecelertçadırdayatıyoruz.Yemeğimizikendimizpişirtyoruz.MustafaKemal'infasulyeayıklamasınıgörmelisin.
AşçıbaşımızFuat'tır.Resüldefne'densonraDeme'yemi,
yoksaBingazi'yemigideceğiz,oradabelliolacaktır.Bizikatiyenmeraketmeyin.Bugecehududugeçtiğimizdenbütüngeceyürüdük.Şimdibirkuyubaşındayız.Çadırkurupuyuyacağız.BumektubumuMısır'agitmekteolanbirArap'lagönderdim.İskendertye'denpostayaverecektir.
Allahaısmarladık.
MehmetNurt"
BumektubadaMustafaKemalBeyileFuatBeyşusatırlarıilaveetmişler:
"Merhaba,EyHazret-iSalih.Arkadaşlaraselam.
M.Kemal"
"Gözüm,çölhayatıpekdeçekilirlerdendeğil.Ongündür
deveileyürümekteyiz.ŞimdiSellumhizasınagelebildik.O
güzelimRumelisularırüyamagirtyor.Buradakisuların
hepsibozagibi.Hamdolsunsıhhatteyiz.ŞimdiDefne'yegideceğiz.Bilaharenereyegideceğimizdeoradataayyünedecektir.4Arkadaşlaraselam.Gözlertndenöpelim.
AhmetFuat."
Hududugeçmişolduklarındandoğrudandoğruyakendi
imzalarınıatmışlardı.1kanunuevvel1327(1aralık1911)
![Page 47: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/47.jpg)
talihindedeNurtBey,Defnemevkiindenşunlanyazıyor:
"Salih'çiğim,
İşteşimdivaziyetimizdenoldukçasizihaberdaredecek
birmektupyazıyorum.EbülhaccacistasyonundainerekatlarabindiktensonraonikigünzarfındaDefne'yegeldik.İkigündürburadayız.Ebülhaccac'danDefne'ye370kilometredir.Hududun80kilometregarbındadır.Sahileikibuçuksa-3Yerleşimmevkilerinden.
4Belliolacaktır.
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
89
atmesafededir.Denizgörünüyor.Düşmansefain-iharbiyesi5desıksıkdolaşmaktadır.Arasıratevakkuftaprojektörtenviratıyapmaktadır.Lakinkarayaçıkamıyor.Veyahut
çıkmakistemiyor.Onikigünzarfındahiçbirmeskunmahal
görmedik.Ahalibedevi,meskenleriçadırdır.Yağmurdan
dolmakuyularındanbaşkasuyoktur.Ağaçnamınahiçbir
şeyyok.Dümdüzdenizemüşabih6cabeca7fundalıklarıhaviçorakbirarazi.AncakDefne'debirevbulabildik.Defnedahibundanibarettir.Burasıbüyükbirdepodur.Külliyetli
erzakgelmektedir.Mücahidininilktevakkufveistirahat
noktasıdaburasıdır.Yarıngarbahareketedeceğiz.Buradan
Tobruk'agidiyoruz.Onaltısaatmesafededir.OradaEthem
Paşavardır.OradandaDerne'yegitmekazmindeyiz.Tobruk'tanDerne'yealtıgünkadar,Derne'dekalmazsakBinga�
zi'yekadartemdid-iseyahatedilecektir.Şimdidennerede
![Page 48: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/48.jpg)
kalıpçalışmayabaşlayacağımızıkestirmekkabildeğildir.
Defne-Bingaziarası500kilometredir.Burayagelincehavadislerşekl-ihakikisinialdığıiçinoldukçanoksanavetadilatauğramaktadır.Tobruk'taşimdiyekadarhiçbirşeyolmamıştır.Derne'desularınmecrasınıtebdiletmekisteyenAraplarabirİtalyantaburuylabirbataıyahücumetmişise
depekkalil8olanmücahidin-iİslamiyebunukemal-işiddetledefvetartetmiş.Düşmana130kadartelefatverdirmiş.
Bingazi'dedeüçhücumyapılmış,ikincisinde150telefat
verdirilmiş.Trablus'adairbildiklerimizsizinbildiklerinizkadardır.İhtimalkişimdisizdahafazladaöğrenmişsinizdir.
BugünEnverBey'denikibağfişekgeldi.DumdumluolduklarındanHarbiyeNezareti'negönderiliyor.Protestoedilecektir.Sellum'da10,Defne'de5-6,Tobruk'ta8-9,Derne'dede400kadaraskerimizvardır.Bingazi'debirazfazlaolsagerek.
Oradatopdavarmış.Mücahidin-iurban'ın9adedinitoplandıklarızamanbiletayinetmekmüşküldür.Silahları,cephanesipekkalil'binga'denilen'gıra'veemsalişeylerdir.
MustafaKemal,Fuatberaberolarakçadırdayız.Mektup
5Savaşgemileri.
6Benzer.
7Yeryer.
8Az.
9Arapmücahitlerin.
40
SALiHBOZOK
hepimizdendir.Bizegöndereceğinizmektuplan'İskenderiye'deNumroSelase
![Page 49: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/49.jpg)
SarayıNazınAbdüllatifEfendivasıtasıylaDemehavalisinde'diyegönderirsiniz.
Gözlerindenöperiz.
MehmetNuri"
NuriBey'inDefne'dengönderdiğibumektuptansonra
MustafaKemalBeyDeme'denşumektubugöndermiştir:
"Ayn-ıMansurkarargahından,
25-26nisan1328(1912),gecesaat6
KardeşimSalih'e,
Mektuplarınızda,gazetelerdebizeaithissiyatınızımusavverıosatırlarıokuduğumzamanlarkalbiminpekamikllhislerleçarptığınıduyuyorum.Birkaçkardeşinizin,Bahr-i
Sefıd'i12aşarakçöllerdeuzunmesafelerkatederekdonanmasınadayananalçakdüşmanınkarşısınaçıkmasıveburadakivatandaşlanderaguşeyleyerekhaysiyetsizdüşmanınokat-ısahiliyeyeı3hapsetmesişüphesizsizimemnuneder.
Fakatbizvatanamedyunolduğumuzderecat-ıfedakfuiyil4
düşündükçebugünekadarifaedilebilenhizmetipeknaçiz
buluyoruz.Vicdanımızdangelenbirsadabizevatanınbu
harafakınıtamamentathiretmedikçe,gemilerimizinTobruk,Deme,BingaziveTrablusgarplimanlarındatekrarlengerendazl5olduğunugörmedikçeikmal-ivazifeetmiş
sayılamayacağımızıihtarediyor.Veöylehissediyoruzki,biz
buihtar-ıvicdanihükmünükemaliyleinfazetmedikçebize
istinatedenmilletinarzusunutamamenyerinegetirememiş
olacağız.
![Page 50: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/50.jpg)
Bilirsinbenaskerliğinherşeyindenziyadesanatkarlığını
severim.Buradasanatınbütünicabatımtatbikedecekkadarzamanavebuzamanındoğuracağıvesaitvevesailema-10Yansıtan.
11Derin.
12Akdeniz'i.
13Kıyınoktalarına.
14Fedakarlıkderecelerini.
15Demirlemiş.
YAVERİATATÜRK'ÜANLATIYOR
.Jl
likolunursaişteozamanarzu-yumilletemutabıkbirmanzarayıaskeriyebütüncihanıngözlerinikamaştıracaktır.
AhSalih,Allahbilir,hayatımınbugünekadarorduyanafil6biruzuvolabilmektenbaşkabiremel-ivicdaniedinmedim.Çünküvatanınmuhafazası,milletinsaadetiiçin,herşeydenevvelordumuzunoViyanasurlarınasüngüsünü
saplayanorduolduğunudünyayabirdahaispatlüzumuna
çoktankaniidim.Bukanaateaitemelleriminşiddeti,ihtimalbenipekziyadeifratpervergöstermişti.Fakatzamansafvenezihdimağlardansanih17olanhakayik-ifıkriyeyi-kabulündenihtirazedilsedahi-tatbikettirir.
BugeceDemekuvvetlerimizinbütünkumandanları,zabitleriilebirmüsamereyapmıştır.Busatırlarıçadırımaavdetimdeyazıyorum.Bugüzelkalpli,kahramanbakışlıarkadaşlarımın,buküçükrütbelifakatdüşmanıtitretenbüyükkumandanlarınsamiminazarlarındavataniçinölmekiştiyakınıokuyordum.Butetebbu,ısdimağımdasizin,bütünMakedonyamuhitindetanıdığımarkadaşların,bütün
ordumuzunkahramanevlatlarınınhatırasınıcanlandırdı.
![Page 51: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/51.jpg)
Kalbimdebüyükbirhiss-isürurl9vegururhasıloldu.Ve
arkadaşlarımadedim:
'Vatanmutlakaselametbulacak,milletmutlakamesut
olacaktır.Çünkükendiselametini,kendisaadetinimemleketinvemilletinselametvesaadetiiçinfedaedebilenvatanevlatlarıçoktur.'
Cümlenizeselamederim,kardeşim.DemeKuvvetleriKumandanıM.Kemal."
NuriBey'inogünlerdeCabub'dangönderdiğibirmektubunmünderecatınıenteresangördüğümiçinaynenburayanaklediyorum:
"16nisan1328'de(1912)Cabub'amüteveccihenDerne'denhareketettim.Seferondörtgünsürdü.Maksad-ıseyahatibildirmiştim.RefakatimdebirdoktorveDemekay-16Yararlı.
17Doğmuş.
18İnceleme.
19Sevinç.
..J2
SALiHBOZOK
makamıbulunuyor.ŞimdiCabub'dayız.AhmetŞerifibekliyoruz.Buraya20günlükyoldangelecektir.Rivayetenazaranyolaçıkmış,bugidişleramazandadagalibaburadayız.
Çünküikiaykaldı.
Burasıyeganeibadetmahallidir.Tarikat-ıSünusiye'nin
mucitvemüessisiMuhammedbinAlies-Sünusi'nintürbesiburadadır.Türbe,metinvesanatkaraneyapılmıştır.Bircami,birmedrese,müteadditzaviyeodalarıvebeşonkadar
daevvardır.Cabubdaiştebundanibarettir.Ziraatveticaretiyok.Etrafumumen
![Page 52: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/52.jpg)
kum.Suyupektuzluvekükürtlüolduğundanyemeğiacıyapıyor.İçmesiinsanıkandırmaz.
Tuzluolduğuiçiniçtikçehararetveriyor.Daimadudaklarımızbirbirineyapışık.Çokdaiçildiğiiçinyanoztesirinihaizolanbususizihergünishalleriçindebırakıyor.Derne'de
düşmanlamücadeleediyorduk,buradadasuvesıcaklarla...Bizimoralarınbuzlusuları,limonataları,gölgeliserinsubaşları,çağlayanları...İştedaimagözümüzdenayrılmayan,
gözlerimizdetütenşeyler...Ramazandadaburadakalırsak
çokiyiolacak...Teravihnamazlarıhergecebirhatimlekılınırmış,öylekoyubiribadetdevrigeçireceğizkihemburanınnamazısecdelerindeSübhaneRabbi33kereokunuyor.
Orucudatabiibunungibidir.Asılmücahedeveriyazete20
ikiaysonrabaşlıyoruzdemektir.Elbetbundadamuvaffak
oluruz.Cabubmahall-imübarekindeüçyaşındakızçocuklarıbilesokağaçıkmazlar,adetböyle.Dişiolarakdoğanlardoğduğuyerdebüyüyorveoradaölüyor.Buburayamahsus.Ordugahlardakadınerkekbiraradadır.Üçaydırdişiyiçarşafüzerindendahigördüğümüzyok.Öylebirriyazetki
kendimiAynaroz'dasanıyorum.Buradanbaşkabiryeregitmeklazımgelsegideceğimizyermutlakacennetolacaktır.
MehmetNuri"
MustafaKemalBeyvearkadaşlarıDerne'demüdafaaile
meşgulbulunduklarısıradaRumeli'dedezabitanarasında
birhalaskarlıkmeselesiçıkmıştı.Tayyarnamındakibiryüzbaşıarkadaşlarıyladağaçıkmışvehükumetebazıteklifattabulunuyordu.BunuDerne'dehaberalanMustafaKemal
20Nefsiterbiyesavaşına.
![Page 53: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/53.jpg)
![Page 54: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/54.jpg)
Y/\VE<:H!/\TATÜRK'ÜANLATIYOR
Beymektuplabendentafsilatistedi.KendilerineozamanorduköşkündeAbdülhamid'indahilimuhafızlığındaberaberbulunduğumuzMahmutBeyveVasıfBey21ilebirlikteşu
mektubuyazıpgönderdik:
"MuhteremveBüyükKardeşimiz,
SonmektubunuzualıncayakadarTrablusiçinpekbüyük
ümitlervesizleriçinpekderintahassürler22duyuyorduk.
Hattabuşiddet-itahassüraltındaorayagitmekiçingönüllü
yazılmıştık.FakatbugünsizleriçinduyduğumuzbutahassüryinegöğüslerimizihemdahaşeditbirsurettekabarttığıhaldemaateessüfTrablus'unatisi23hakkındabeslediğimiz
ümitlerbutahassürerefakatedemiyor.Sizindeyazdığınız
gibikesb-izaafeyliyor.Sebebidememleketinbugünkübuhranıdır.Sizebumektuptadagenebubuhranınmahiyetindenbahsedeceğiz.Memleketibugünsarsanbuhranhakkındayazılanmektupları,gazetelerialarakmeselelerinmahiyetihakkındaoldukçaesaslıbirfikirhasıletmişsinizdir.Fenalıkgittikçeartmakta,memleketiniçindekinifakvefesathergündahaziyadealevlenmektedir.Bunlarınenfenasıiseordununmuhafaza-ivahdet24vebitarafıedememesi,dahadoğrusuordunamınahareketedenbirzümre-ikalilenin25
elanicra-ifaaliyettengeridurmamasıdır.'Halaskargrubu'
namıaltındatoplanarakmemleketinbugünkübuhranlaana
sebebiyetverenvehaddizatındazabitanınyekün-uhakikisine26nazaranancakbirdamlakadarolan,yaniheman150
kişimevcudundabulunan'çete'bugüntamamiylehükumetehakimdir.BunlarSaidPaşaKabinesi'nidüşürttükten,Meclis'itehditedipdağıttıktansonravatanın
![Page 55: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/55.jpg)
hakim-imukadderatıoldular.BirazİttihatçıolanveyaHalaskarlarınharekatınıtakbihedenzabitleribirerbirerdeğiştirmeyebaşladılar.EğerbunlarArnavutluk'taysamevkiideğilfakatdünyasıtehditediliyordu.
21Malatyamebusu.
22Özlemler.
23Geleceği.
24Birliğikoruma.
25Azsayıdakişinin.
26Gerçektoplamına.
44
SALİHBOZOK
Görüce'dekiPoganReceb'itanırsınız.Orada'başkım'
amalininyeganemuanzıydı.ZavallıyıGörüce'depekfecibir
suretteşehitettiler.BunungibiYüzbaşıHayri'yisalben27
idam,YüzbaşıZiyaEfendiadındadiğerbirzatdameçhulşahıslartarafındankatledildi.İşteHalaskarlarınmuarızlarıArnavutluk'taböylebirakıbet-ifaciayamaruz.FakatArnavutlukgibibüsbütünhükümetsizveasikıtadabulunmayanlariçinbereketversinbuölümmükafatıyok.Oralardayalnıztebdilileiktifaediyorlar.İşteordununbugünküfeci
vaziyetibudur.Atininneolacağıbilinemez.MamafıhArnavutluk'unböylekurşunvebıçakla,kabinenindebirsuret-iidariyede,yaniazilvetebdilileorduyutasfiyehareketine
başladıklarıgörülüpdururkenatininnasılbirhalalacağını
tasavvuretmemekimkfuııdayoktur.Hernazarbuyolunnihayetindedumanlıbirmanzaraarzedenistikbaligörüyorveanlıyor.Güyaorduyusiyasettenmenedeceklerdi.Hattabununiçindebazımülkiyehizmetindebulunanaskerleri
![Page 56: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/56.jpg)
çekeceklerdi.Hepimizedeyeminettirdiler.Antlarla,kasemlerle,siyasettenayrıldığımızıilanettik.Şuradakigarabetebakınızkikabinebirtaraftanbizeyeminettirdiğihalde,diğertaraftaneskikabineninaskerinsiyasetleiştigaletmemesi
hakkındatanzimettiğilayiha-ikanuniyeyigerialıyordu.
Menolunmakistenilenşeyleryeminledeğilkanunlamen
olunur.İdare-ihükumettemünhasıranyemineistinatetmekçocuklarınbilegüleceğibirşeydir.İşteazizvemuhteremkardeşimiz,ordu,senintasavvuratına,okadarbüyükümitlerverenordu,bugünpektalihsizbirgiıye-iiftiraka28
girmiştir.Bizebugünekadarordununümidi,istikbaliba
şındasırıtançehre-imeşumvemenfurunnasılbirmahiyetteolduğunuyazmayaçalıştık.Sizbunlarlavaziyeti,vatandazuhuragelenhadisatınmahiyetinipekgüzeltakdiredecek
vebizinereyedoğrugötürdükleriniçabukanlayacaksınız.
Orduyubugünbirbatağadoğrusevkedenmülevves29ellerdenkimayıracak?Onunulviruhvemaksadınıbazıhasisveşahsiemelleriçinöldürmektençekinmeyenbirkaçsefili
27Asarak.
28Perişancaağlayışa.
29Kirli.
![Page 57: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/57.jpg)
![Page 58: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/58.jpg)
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
ordunundaire-imahremiyetindenhaıicekimfırlatacak?
Gerçibunabizhepimizçalışmayavicdanenmecburuz.Fakatbizimiçimizderuhvedimağolacakbazıvücutlarvarkionlarınbugünaramızdabulunmamalarınıpekşiddetlehissetmekteolduğumuziçindirkibunlarıyazıyoruz.Onlardasizlersiniz.Dahadoğrususizsiniz.Biranevvelkavuşmamı-
zıtemenniilesıhhatveafıyetinizedualarederiz.
Salih"
BenbumektubuSelanik'tenDeme'deMustafaKemal
Bey'egönderdiğimsıradaNuriBey'dendeCabub'danaşağıdakimektubualmıştım:
"Cabub,29ağustos1328(1912)
Salih'çiğim,
Buradannezamanhareketedeceğimizbellideğildir.Binaenaleyhsizbendentelgrafalıncayakadarbizidaimaburadabilerekirsalattabulunmalısın.Manastırvakasınıgazetelerdeokuyoruz.30Köpeksizköybuldular,değneksizgeziyorlar.Kendilerininilmenveahlakennemertebedeolduklarımbihakkıniraeiletashihhallerine31muvaffakolabilecekbaşlarındakumandanolmadığındanherbiriaskerlikçe
Moltke,siyasetçeBismarckkesildiler.Allahbelalarımversin.Vebuçıkmazyolda,herhaldebelalarınıbulurlar.Vebulacaklardır.Senburayagelmektensarfınazaret,çünkü
harpşimdioralaraintikaletti.AvrupaveAsyasevahiline
de32sirayetimuhtemeldir.Bulunduğunvaziyetibırakma,
gözlerindenöperim.
MehmetNuri"
![Page 59: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/59.jpg)
30S.Bozok'unnotu:BuvakaTayyarilearkadaşlarınındağaçıkıphükumeteteklifattabulunduklarıvakadırki,HalaskarZabitanmeselesidir.
31Durumlarınındüzeltilmesine.
32Kıyılarına.
MustafaKemal
göz
yaşlarıylasordu:
"Selanik'inasılbıraktın?.."
FilhakikahalaskarlıkmeselesiortayaçıkıncaRumelikarıştı.İtalyanlarÇanakkale'yibombardımanetti.Kabinedeği
şerekbüyükkabinemevki-iiktidarageldi.Çoksürmedi,BalkanMuharebesidebaşladı.Muharebeninnasılcereyanettiğiveneticesimalum.Bunutarihsahifelerindeherkesyanayakılaokuyacaktır.Müsebbiplerinelanetolsun.BalkanHarbiüzerineAbdülhamid'lebirlikteveLorleyvapuruylaSelanik'tenİstanbul'ageldiktenpekazzamansonraMustafaKemalileNuriBeydeDeme'denİstanbul'agelmişlerdi.MustafaKemalBey'leavdetindeilkdefaolarakBabıali'deMeserretKıraathanesi'ndegörüştüğümzamangözleriyaşladoluolduğuhaldebana,"Selanik'i,ogüzelmemleketimizinasılbıraktın?..
Düşmananiçinteslimettinizdeburayageldiniz?.."demişti.
Kendisifevkalademüteessirdi.BirmüddetsonraGeliboluŞibihceziresindeıkuvayımürettebeerkarııharbiyesineveBalkanHarbi'ndensonradaSofya'yaataşemiliterolaraktayinolunmuşlardı.Sofya'danbanagönderdiğimektuplansıraylaaşağıdaokuyacaksınız.
"Sofya,18teşrinievvel1330(18ekim1914)
Güzelgözlü,burmabıyıklıSalih'im,
1Yarımadasında.
![Page 60: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/60.jpg)
48
SAL1HBOZOK
Yenievlenenbirzatıngönlühayat,aşkvesaadethisleıiylemeşbudur.2Buenkıymetlibirzamandır.İnsanlarhayatındabunurluvesürurlu3dakikalarıölünceyekadarhepaynısuretlemütehassisolarakpekmühimvehayatıiçintalihibirhadiseolarakyadvetahattureder.4Senbunukendindenbilirsin.Benbunutecrübeetmedim.Fakatazçokhayatıveinsanlarıtahlilettiğimiçinbuneticeyibuldum.
Hayatınvücuhundan5birkaçınıgörenlerevlendiktensonra
gayıimekşufolanvücuhunu6dabizzaruremüşahedeederler.Bumüşahedepektatlıolabildiğigibipekacıdaolabilir.
BizFuatiçinlatifvesaadetlimanzaralarlahayat-ıizdivaciyesinirı7tetevvücünü8duaedelim.BirFransızşairihayatışöyletavsifediyor:'Lavieestbreve/Unpeudereve/Un
peud'amour/Etpuisbonjour/Lavieestvaine/Unpeu
dehaine/Unpeud'espoir/Etpuisbonsoir.9'
Salih,bunlarıezberle.Vesenhayatınasılanladınsaona
görebunlardanbirinibenimse.
M.Kemal"
2Doludur.
3Sevinçli.
4Hatırlar.
5Çeşitliyönlerinden.
6Keşfedilmemişyönlerinide.
7Evlilikhayatının.
![Page 61: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/61.jpg)
8Taçlanmasını.
9HayatkısaIBirazhayalIBirazaşkIVesonramerhabaIHayatboşIBirazöfkeIBirazumutıVesonrahoşçakal.
Biriz
divaçüzerine...
"Hayat,kadınsızolmaz!"
Derne'denavdettenveBalkanHarbihitambulduktan
sonraFuatBeydeBeylerbeyiSarayı'ndabulunanAbdülhamid'inmuhafızbölüğükumandanlığınatayinedilmişveburadaikenevlenmişti.OnunteehhülüıüzerineMustafaKemalBeybanagönderdiğiyukarıdakimektubunarkasınadaFuatBey'eşunlarıyazmıştı:
"KardeşimFuat,
Mektubunualdım.Cenab-ıHak'tanizdivacınınmesutve
müteyemmenolmasınıkemal-ihulusileniyazederim.Hayatkısadır.Bunutesitvetetevvüç2içininsanlarınumumiyetitibariylemakulgördüklerivasıtaizdivaçtır.Bukaide-iumumiyeninriayetkanolmayanlarpekmahdutvemüstesnadırlar.Buistisnalarıteşkiledenlerdekaide-iasliyeninfenalığındandeğilvefakatbilakisbugüzelkaideyetevessüldenkendilerinimenedenesbabınmahkumuolduklarından,belkievlenmişolmaktankorktuklarındanziyadebedbahtolanlardır.Gayrikabil-iinkarbirhakikattırkiinsanlar,hayat,kadınsızolmaz!Müteehhil3olanlarhayatınlazım-ı
gayrimüfarıkını4teminetmişvebütünefkarveamalinibir
1Evliliği.
2Kutlamavetaçlandırma.
3Evli.
4Vazgeçilmezini.
![Page 62: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/62.jpg)
50
SALİHBOZOK
maksat,birmeslek,birhedefehasrvetahsisedebilecekistidattabulunmuşolur.Ancaktalihzevcvezevceninruhvekalplerinihüsn-üimtizaçettirsin.5Verdiğintafsilattan,gönderdiğinmektupmuhteviyatındanoelzemolanimtizacınşimdidentahassuletmişolduğunaitikatedilebilir.
Cenab-ıHakbahtiyaretsinkardeşim.
M.Kemal"
Bumektuplardansonra25teşrinievvel1330(25ekim
1914)tarihliyineSofya'danbanaşumektubugöndermiştir:
"GüzelSalih'im,
Letaifilememlu6mektuplarınıaçıkolarakalıyorum.Her
defasındasizibütünharvesamimimuhabbetlerimlegözümünönünegetirir,mahzuzülvicdanolurum.7ArtıkFuat'ınevlenmişolmasıveseninzatenevlibulunmuşolmanitibariylebirazciddileşeceğizdeğilmi?Birmüddetdekaleminiciddizeminlerdeicaleetmeyiitiyatetbakalım,nasılolacak!
Nuri'denbenimhiçhaberaldığımyoktur.Fakatzarar
yok.Çünkünehaldeolduğunutahminediyorum.Bakalım
benneolacağım?Buradaoturmaklaolmayacaktabii.Kısa,
lebdemekleleblebianlaşılanmucizmektuplarınızıeksiketmeyin.
Gözlerinizdenöperim.
M.Kemal"
MustafaKemalBey'inötedenberiarkadaşlarınakarşıne
![Page 63: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/63.jpg)
kadarvefakarvenezaketlidavrandığıburadakimektupların
mütalaasındandaanlaşılmaktadır.Benkimbilirnegibibir
mektupyazmışolacağımkinezaketlebeniciddiyetedavet
ediyor.Vealdığımektuplarınaçıkolduğundansözediyor.İltifatınıdaesirgemiyor.
5İyigeçindirsin.
6Latifelerledolu.
7İçhazzıduyarım.
MustafaKemal'ingörüşü:
"Almanlaryenilecek!"
Harb-iUmumililanıüzerineMustafaKemalBey'eSofya'yabirmektupyazarakahval-iumumiyehakkındakimütalaalarınısormuşveşayetkendileribirkumandanlığatayinolunurlarsabenideyanlarınaalmalarınııicaetmiştim.GerekTrablusgarp,gerekBalkanmuharebelerineiştirakedemediğimiçinbudefabehemehalkendileriilebirlikteharptebulunmakistiyordum.Banacevabengönderdiklerimektuptaaynenşunlarıyazmışlardı:
"Sofya,1330(1914)yılı
Ahval-iumumiyehakkındakimütalaamısoruyorsun.Bu
husustakimütalaamıyalnızsendekalmakşartıylabervech-i
ati2yazıyorum.
Bizhedefimizitayinetmedenumumiseferberlikilanettik.Buçoktehlikelidir.Çünkübaşımızıbirtarafamı,yoksabirçoktaraflaramıvuracağız,malumdeğildir.Koskocabirorduyutul3müddethareketsiz,eldeatılbirvaziyette
bulundurmakdaçokmüşküldür.Binaenaleyhsendedü
şünecekolursan,vaziyetinnekadarvahimolduğunuanlayabilirsin.Almanların
![Page 64: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/64.jpg)
vaziyetihakkındakimütalaa-iaske-1BirinciDünyaSavaşı.
2Aşağıda.
3Uzun.
52
SALİHBOZOK
ıiyeyegelince:benAlmanlarınbuharptemuzafferolacaklarınakatiyenemindeğilim.Gerçibirsürat-iberkiye4ileahen5kaleleıinideviıipçiğneyerekPaıisüzeıinedoğruyürümektedirler.FakatRuslardaKarpatlar'adayanmışlarveAlmanlarınmüttefikleıibulunanAvusturyalılarıtazyiketmektedirler.BunabinaenAlmanlarbirkısımkuvvetifrazederekAvusturyalılarayardımetmekmecbuıiyetindekalacaklardır.BudefaFransızlarkendikarşılarındabulunanAlmanlarınkuvvetifrazettikleıini6görerekmukabiltaarruzdabulunacaklarveAlmanlarıtazyikedeceklerdir.Kendileıininduçar-ıtazyikolduğunu?görenAlmanlar,budefadaAvusturyalılaragönderdikleıikuvvetlencelpetmek8
mecbuıiyetikarşısındabulunacaklardırkibusuretlezikzakvaıihareketedecekolanbirordununakıbetipekfecivevahimolacağından,benbuharbinneticesindeneminolamıyorum.
Seninbuharbeiştirakhakkındakiarzunagelince:buradaharbinneticesinedairmütalaamıyazdıktansonraseninnasıldüşüneceğ;inibilmiyorum.Fakatbulunduğunyerde
debirvazifeifaetmektesin.Seniyenibirvazifeyetayinettilerdemigitmekistemiyorsun?Senşimdikivazifedenayrılırsanoradakiyelinboşmukalacaktır?Sengidersenyelinemutlakabirbaşkasıtayinedilecektir.Ohaldesanayenibirvazifeteklifedilinceyekadaroradakalmalısın.Çünküsenvakitsizolarakteehhülettin.9İkiçocuğundavar.
Aileninyanındabulunmakherhaldeseniniçinmuvafık
olur.Bensenidaimayanımdabulunduracakgibibirvazifeyetayinoluncayakadaryanımaalamam.Çünkübenimyüzümdensefilolmanıarzuetmem.Birvazifeyetayinim
![Page 65: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/65.jpg)
içinharbiyenazırınayazdım.Buradaikibuçukmalumat
edineceğimdiyeataşemiliterliktekalmakistemediğimive
milletvememleketiminbüyükbircidalelühazırlandığıbir
4Şimşekhızıyla.
5Demir.
6Ayırdıklarını.
7Sıkıştırıldığını.
8Geriçekmek.
9Evlendin.
10Mücadeleye.
![Page 66: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/66.jpg)
![Page 67: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/67.jpg)
YAVERİATATÜRK'ÜANLATIYOR
sıradabenimdeherhangibirkıtanınbaşındabulunmakistediğimibildirdim.Veeğerherhangibirsebeplememleketegirmekliğimemüsaadeedilmeyecekseaçıkçabanayazmalarınıvebendeonagörebaşımınçaresinebakacağımıdailaveettim.Henüzcevapalamadım.Bakalımnecevapverecekler.
Gözlerindenöperim.
M.Kemal"
Çanakkale'den
"Emekliolupbirköşeye
çekilmeyidüşündüm,
olmadı"
M.KemalBey,bumektubugönderdiktenpekazzaman
sonraSofya'dangelerek19.Fırka'yaıtayinedilmiştikibu
fırkayıkendileriyenidenteşkiletmişlerdi.
Çanakkale'yegittiktensonrada28eylül1331(1915)tarihindeşumektubugöndermişlerdi:
"KardeşimSalih,
Mektuplarınızıaldım.Samimiyetvefart-ıuhuvvetinize2
teşekkürederim.YüzbaşıAhmetEfendişifahençokselamlarınızıdagetirdi.NuriBey'learasıragörüşüyoruz.
Karşımızdadüşmanartıkbimecal3birhalegelmiştir.İn
şallahyakındakfunilendefedilir.Herhaldevatanımızbucihettenemindir.Arkadaşlarınsizesöylediklerişeyinhenüzhusulbulmamışolmasıcay-ıistigrabdır.4Elbetteonaistihkakkespedilmiştir.Fakat"Kimolurzorile
![Page 68: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/68.jpg)
maksudunaruhayab-ızafer/Gelirelbettezuhuraneisehükm-ikader".Bilirsinkibizimmaksudumuzvatanabüyükbirmikyastaarz-ıhizmeteylemektir.Arkadaşlarıntemenniyatımaksutolan
hizmetiifaedebilecekmaddimertebedir.Tabiizamanıgelince.Kaderdevarsaodaolur.Biraralıkcanımsıkıldı.Tekaüt1S.Bozok'unnotu:Gelibolu'dabirtümen.
2Üstünkardeşliğinize.
3Güçsüz.
4Şaşılacakşeydir.
![Page 69: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/69.jpg)
![Page 70: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/70.jpg)
SALİHBOZOK
olupküşegüzininzivaolmayı5dadüşündüm.Olmadı.ŞimdilikCenab-ıHakk'ınazametinesığınarakçalışıyorum.
Gözlerinizdenöperim.
M.Kemal"
MustafaKemalBey,AnafartalarGrubukumandanıbulunduğusıralardabiraraizinalarakİstanbul'agelmişti.BirgeceBeylerbeyiSarayı'nda6bizemisafırolmuştu.Ozaman
saraydaBaşmuhafızRasimBeyileben,Vasıf,Mahmutbeylervardı.BuarkadaşlarınhepsinideMustafaKemalBeySelanik'tentanırdı.MustafaKemalBey,bütüngeceÇanakkale'yeaithikayeleribizeanlattı.SabahleyinHarbiyeNezareti'ndedairemüdürüolanarkadaşımMehmetAliBeytelefonladüşmanınÇanakkale'dendenizedöküldüğünübildirdi.
BuhaberiMustafaKemalBey'ebildirdiğimzamanhiçtereddütetmedenderhal"Olamaz,bizimkilerinbilgisiolmadandüşmançekilmiştir"dediler.
Sonrahaberinkimintarafındanverildiğinisordular.ArkadaşımMehmetAliBey'etelefonettim,bizetafsilatvermesinisöyledim.MehmetAliBeyozamanHarbiyeNezaretimüste
şarıolanFahrettinBey'den7bilgialdığınısöyleyinceMustafa
KemalBeyFahrettinBey'intelefonbaşınagelmesiniricaetti.
Bizzatkendileriyletelefondagörüştüktensonrabize,''Tahminimgibidüşmankendiliğindençekilmiştir"dediler.
EtraflıbilgialmakiçinHarbiyeNezareti'negitmeküzere
saraydanayrılırkenbenideyanlarınaaldılar.Beylerbeyi'ndenOrtaköy'esandallageçerkenbanaşöyledemişti:
"Bendüşmanınçekileceğinianladığımiçinbirtaarruzyapılmasınıteklif
![Page 71: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/71.jpg)
etmiştim.Fakatbenimbuteklifimikabulet-
mediler.Bundandolayıcanımsıkıldı.Çokdayorgunoldu-
ğumiçinizinalarakİstanbul'ageldim.Eğerbenoradaiken
düşmanşimdikigibiçekilmişolsaydıherhaldedahaçoksı-
kılacaktım.Buradabulunmaklığımbenimiçinbirtaliheseridir."
5Emekliolupbirköşeyeçekilmeyi.
6S.Bozok'unnotu:AbdülhamidSelanik'tenburayanakledildiğindenmuhafızlarıdasaraydaydı.
7FahrettinAltay.
MustafaKemalDoğu'da
"Nahsana!.."
MustafaKemalBey,Çanakkale'dekivazifesinipekşanlı
veşereflibirşekildeyerinegetirdiktensonra,öncekolordu
vebirmüddetsonradaordukumandanıolarakŞark'agönderilmişti.OrdukumandanıolarakDiyarbakır'dabulunduklarısıradabanaşutelgrafıçekmişlerdi:
"BeylerbeyiSarayımuhafızzabitanındanYüzbaşıSalih
Bey'e...
Seniseryaverimolarakyanımaalmakistiyorum.Kabul
ettiğintakdirdebanatelgraflamalumatvermelisin.
MirlivaMustafaKemal"
MustafaKemalPaşa'mnbutelgrafınıalıralmazbirsaniyebeklemedenminnetveşükranlagörevikabulettiğimibildirdim.Aradançokzamangeçmeden2.Ordubaşyaverliğinetayinimhakkındadaharbiyenazırındanemiralınca
![Page 72: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/72.jpg)
Diyarbakır'ahareketlesevgiliPaşamamülakioldum.
Diyarbakır'avarışımdanbirkaçhaftasonraordumıntıkasınıteftişmaksadıylaseyahateçıktık.VebuseyahatimiziElaziz'elkadartemditederek2oradagrupkumandanıolan
İzzetPaşa'yamülakiveonunmisafıriolduk.
1Elazığ.
2Uzatarak.
58
SALiHBOZOK
BizElaziz'debulunduğumuzsıradabaşkumandanvekili
olanEnverPaşa,GrupKumandanıİzzetPaşa'yabirtelgrafçekerekMustafaKemalPaşa'ylabirlikteHalep'ehareketetmeleriniveoradakendilerinemülakiolmalarınıemretmiş
bulunduklarıiçinİzzetPaşa'ylabirlikteElaziz'denotomobillerleevvelaDiyarbakır'a,oradandaHalep'ehareketettik.BenizzetPaşaileMustafaKemalPaşa'nınbindikleriotomobildebulunduğumiçinnelerkonuştuklarınıişitiyordum.İzzetPaşaileMustafaKemalPaşaarasındaşumuhaverecereyanetmiştir:
İzzetPaşa,"NiçinHalep'edavetedildiğimizisariholarak
bilmiyorsamdatahminimegöreyeniteşekküledecekolan
YıldırımOrdularGrubudahilindebirordukumandanlığı
teklifedilecektir.Eğerböylebirteklifvakiolursaonukabul
etmenizmuvafıkolur"demişti.
MustafaKemalPaşa,İzzetPaşa'nınbumütalaasınamüsbetveyamenfihiçbircevapvermediler.Fakat,İzzetPaşa'nınsöyledikleribenimkafamdamühimbiryerişgaletmişti.Enver
![Page 73: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/73.jpg)
PaşatarafındanböylebirteklifyapılmasınıvePaşa'nınonu
kabuletmesiniarzuediyordum.Ozamankidüşüncemegöre
teşekküledecekolanYıldırımOrdularGrubu'nagrupkumqndanıolarakFalkenhayntayinedileceğindenbizimPaşa'nındaonunkumandasıaltındabulunacakordulardanbirininkumandanıolmasıdahaşereflibirvazifeolacakzannediyordum.
ÇünküFalkenhayn'ınçokmuktedirbirkumandanolduğunu
vebüyükmuvaffakiyetlerteminettiğiniişitmiştim.
Halep'egeldiğimizzamanorayaEnverPaşa'danbaşka
Halil,CemalpaşalarlaMahmutKamilvedahaadlarınıbilmediğimbazıpaşalarıngelmişolduklarınıgördük.Bütünbirgünbupaşalar,EnverPaşa'nınriyasetialtındatoplanarak
görüştüler.Birkaçsaatdevamedenbutoplantıdansonra
ikametgfilıımızageldiğimizzaman,MustafaKemalPaşa,Elaziz'denHalep'ekadaryapılanbuuzunseyahatınbeyhude3
olduğunusöylediler.Çünküşayan-ıehemmiyet4birşeygörüşülmediğinivekendilerinedeİzzetPaşa'nınsöylediklerigibiyeniteşekküledecekolanYıldırımOrdularGrubudahilindebirordukumandanlığıteklifedilmediğinianlattıktanson-3Boş.
4Önemli.
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
59
raEnverPaşa'nınİzzetPaşa'yahakaretetmişolduğunuda
söyleyerekcanlarınınsıkıldığınıilaveettiler.Hakaretinsebebihakkındatafsilatvermediler.
İkiüçgünkadarHalep'tekaldıktansonrabizDiyarbakır'adöndük.İzzetPaşada
![Page 74: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/74.jpg)
CemalPaşa'nınmisafiriolmaküzereHalep'tekaldılar.Diyarbakır'ageldiktenonbeşgün
kadargeçmiştiki,birgeceEnverPaşa'danMustafaKemal
Paşa'yaşumanadabirtelgrafgeldi:
"Yıldırımordulargrubudahilindesizi7.Ordukumandanlığınatayinetmekistiyorum.Muvafakatinizisüratlebildirmenizemuntazırım."
ŞifreolarakgelenbutelgrafıkarargahtangeceyansıPa-
şa'yatakdimedilmeküzerebanagönderdiklerizamanİzzet
Paşa'nınotomobildesöylediklerinihatırlayarakçoksevirıdim.TelgrafıderhalMustafaKemalPaşa'yagötürdüm.Veyanlarınagirdiğimzamankendilerinebüyükbirmüjdecigibisevinerektelgraftanbahsettim.Bananedendolayıbukadarçoksevirıdiğimisordular.İzzetPaşa'danişittiklerimikemal-isamimiyetleanlatarak7.Ordukumandanlığınatayinedilmelerindençokmemnunolduğumusöyledim.Benimbu
cevabınıüzerinePaşa,avucunuyüzümekarşıtevcihederek
"Nahsana!.."dediveşusözleriilaveetti:
"7.Ordukumandanlığınıkabuledeceğim.Fakatsenin
düşündüğüngibiFalkenhayn'ınkumandasıaltındakiordulardanbirindeçalışmakiçindeğil,bilakisonunyapmakistediklerinemfuıiolmakiçin7.Ordu'yanaklinıemuvafakatedeceğim.ÇünküonunnemaksatlaYıldırımOrdularGrubukumandanlığınıderuhteettiğinipekalaanlıyorum."
BenPaşa'nınbusözlerindennedemekistedikleriniozamananlayamamıştım.FakatdahasonraBaşkumandanlıkvekaletineveSadrazamTalatPaşaileBahriyeNazırıve4.
OrduKumandamCemalPaşa'yayazıpgönderdikleriraporu
okuduktansonrahakikateyakındanvakıfolmuştum.Adı
![Page 75: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/75.jpg)
geçenrapornveöbürönemliraporlarıburayaalarakanılan
uzatmakistemiyorum.Buönemliraporlarıkolaycabulup
okumakmümkün.5
5S.Bozok'unnotu:Atatürk'ünsöylevvedemeçlerisonrakiyıllardaayrıcaTürkTarihKurumu'ncadayayımlandı.
60
SALİHBOZOK
Paşa,7.OrdukumandanlığınıkabulettikleriniEnverPa
şa'yatelgraflabildirdiktensonraertesigünemrinvüruduna
intizaren6eşyalarımızıtoplamayabaşladık.Fakatikihafta
kadarbirzamangeçtiğihaldehiçbirsesvesedaçıkmadığı
içinMustafaKemalPaşa'nınfenahaldecanısıkılmayabaşlamıştı.
"Birkaçgündahabekleyeceğim.EğerEnverPaşa'danbir
emirgelmeyecekolursa2.Ordukumandanlığındandaistifaedeceğim"diyordu.Mamafıhbunahacetkalmadı.7.Ordukumandanlığınatayinlekarargahınıteşkiletmeküzereİstanbul'ahareketetmeleriiçinbeklediğimizemirgeldi.Eşyalarımızıöncedentopladığımıziçinemirgelirgelmezbizdeİstanbul'ahareketettik.
İstanbul'agelinceCağaloğlu'ndaİranSefarethanesikarşısında1.Kolordu'nunkarargahittihazetmişolduğubinayı7.
Ordukarargahıolarakişgalettik.Bubinanınişgalibirmeseleolmuştu.MustafaKemalPaşakendisinebirkarargahbinasıiçinEnverPaşa'yamüracaattabulunmuştu.OdakolordukumandanıolanMehmetAliPaşa'ya7bunadairemir
vermişti.AncakgösterilenbinalardanhiçbiriniMustafaKemalPaşabeğenmemişti.MehmetAliPaşaMustafaKemalPa
![Page 76: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/76.jpg)
şa'yakendilerininseçecekleribinayıtahliyeettireceklerini
söyleyince,Paşa,Ayaspaşa'daozamanjandarmakarakolu
olanbinanınverilmesiniistemişti.MehmetAliPaşaobinayı
7.Ordukarargahıolarakvermekistemeyince,MustafaKemal
PaşakarargahittihazettiğiCağaloğlu'ndakibinayagiderek
orasınıcebrenişgaletti.MehmetAliPaşa,bumuameleüzerineEnverPaşa'yaşikayettebulunmuşisedeozamanEnverPaşabuşikayetüzerinehiçbirşeyyapmamış,fakatikiüçhaftasonrakarargahınikmaliiçinHalep'ehareketetmemizemrinivermişti.İstanbul'dabulunduğumuzmüddetzarfında
MustafaKemalPaşa,Falkenhayn'laTaksim'deSıraselviler'de
birbinadabizzatgörüşmüşveHalep'egittiktensonradamaiyetindebulunankolordukumandanlarındanİsmetPaşa'yladagörüşerekyukarıdasözügeçenraporuyazıpyaverCevat
AbbasBeyvasıtasıylaİstanbul'agöndermiştir.
6Ulaşmasınıbeklerken.
7S.Bozok'unnotu:Bilahareintiharetmiştir.
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
61
Raporuntakdimindenöncecereyanedenbazıhadiseler
vardırki,onlarıkaydetmekisterim:
15ağustos1333(1917)tarihindeDersaadet'tenHalep'e
hareketetmiştik.OsıradaCemalPaşadaizinliolarakİstanbul'agidiyordu.18Ağustos1333'te(1917'de)Ulukışla'dageceyansındanikisaatsonraCemalPaşa'nıntreniylekarşı-
![Page 77: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/77.jpg)
laştık.MustafaKemalPaşaileCemalPaşa,Ulukışla'dagörüştüler.BizHalep'egelince,MenzilBaşmüfettişiKresmanPaşa'nınGazzemeşayihindenBHacimnamındakişeyhleiki
hükumetarasındayapılanmuahedegibibirsözleşmeyaptı
ğıvetarafların,bunadairmukavelenameyiimzaettiğiöğrenildi.BununüzerineMustafaKemalPaşaaşağıdakişifreyihemİstanbul'dabulunanGrupKumandanıFalkenhayn'a,
hemdeBaşkumandanlıkVekfileti'ne9yazdı.Şifreşudur:
"Halep,24ağustos1333(1917)
YıldırımOrdularGrupKumandanlığına,
GeneralKresman'ın,Gazze'ninFetanaşiretişeyhiHacim
ilebirkunturatoyapmışolduğunugördüm.Bukunturato
maksatvesiyaset-idahiliyeitibariyledoğruolmaktanpek
uzaktır.Busahadaicra-iharekatıyürütecekordununkumandanıolmakitibariylesiyaset-ihazır'avemüstakbeleyilO
derpişederekrüesa-yıaşairle11münasebettebulunmaklüzumutabiidir.Ancakmumaileyhtenyalnızbirisiileuzlaşarakdiğerleriniehemmiyetsiztelakkiedergörünmekmucib-iinfialleriolabilirki,buordununharekat-ımüstakbelesi12
nokta-inazarındanfevkalademucib-itehlikedir.Bunlarla
tahditedecekmünasebatherhaldeharbindevamımüddetincefiilivemüfitneticelerbahşetmeliveharptensonradahükumetinsiyaset-imutasavvırasınafaidelibirzeminhazırlamakistidadındavebütünkitle-icesime-iArap'ınamak-ıruhunada13hiss-iitimatveitaatilkaedebilecekisabetve
8Şeyhlerinden.
9EnverPaşa'ya.
10Şimdikivegelecektekisiyaseti.
![Page 78: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/78.jpg)
11Aşiretreisleriyle.
12Gelecektekihareketleri.
13Ruhderinliğinede.
62
SAL1HBOZOK
kabiliyettebulunmalıdır.Muhtelifmakamatınmeşayihile
aynayntesisimünasebat-ımaksadınziyaındanvebirbirine
zıtnetayiçl4tevlidindenbaşkabirsemereveremezitikadındayım.Binaenaleyhhangimakamıntesis-imünasebeti,zat-ısamilerincetensipbuyurulacaksatesri-iemirveişannırica
edervebubabdakiemr-isamilerinintebliğinekadarhiçbir
şeyeteşebbüsetmeyerektamamenbitarafkalacağımıvegörüşmeyegelmişolankunturatosahibişeyheancaksathiveumumibircevapvermişolduğumuarzeylerim.
M.Kemal"
Haşiye:ButelgrafınbirsuretideBaşkumandanlıkVekaleti'neverilmiştir.BunakarşıMüşirFalkenhaynilebukonudayaniArapşeyhleriilemukaveledeyanlışlıkyüzündensürtüşmeliyazışmalarolmuştur.VeozamanişittiğimegöreFalkenhaynBağdat'ataarruzdanvazgeçerekSinacephesindebirtaarruzhazırlığıyapmaküzereSuriye'yegidiyormuş.
MustafaKemalPaşaisebutaarruzadataraftardeğildi.Falkenhayn'abizzatsöylemişolduğuveuzunbirraporlaTalatveEnverpaşalarabildirdiğiveçhile"Lüzumsuztaarruzlardanvazgeçilereksiyaset-iaskeriyemizinbirmüdafaasiyasetiveelimizdebulunankuvvetlerivebirtekneferisonunakadarsaklamaksiyasetiolmalıdır"demişvememleketimizharicindebirtekneferimizinkalmasıcaizolmayacağınıanlatmakistemişti.Fakatmaalesefanlamakistemedilerveanlamadılar.
![Page 79: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/79.jpg)
14Sonuçlar.
MustafaKemal
EnverPaşaçekişmesi
KemalPaşa'nınistifası
MustafaKemalPaşa'nınraporlarınakarşıEnverPaşa'nın
2ekim1917tarihindeverdik.lelicevaptaSinahakkındaşu
mütalaadabulunmuşlardı:
"SinaCephesi'ndebulunacakkıtaatınharekatınısevk
veidareetmeyememuredilmişolanMüşirFalkenhaynPa
şa'nınmezkurharekatınmuvaffakiyetleneticelenmesiiçin
endoğrukararvetedabirittihazedeceğineeminim.Buhusustakiitimadımazat-ıalinizindeiştirakbuyurmanızılicaedelim."
EnverPaşa'nınbutelgrafıüzelineM.KemalPaşaderhal
telgraflaistifasınıbildirdiler.
EnverPaşadaM.KemalPaşa'nınistifalarınakarşışucevabıverdi:
"Telgrafname-ifilileliniokudum.Filhakikabuvaziyette
buifa-yıvazifemüşkülolacağınıtakdirediyorum.Fakat
mücerrepvemesbukolaniktidarvehidamat-ıhasanelelinebinaenzat-ısamilelininbirordukumandanlığındabulunmalarınıezher-icihetarzuettiğimden2.OrduKumandanıFevziPaşaileicra-ibecayişinizbittensipkeyfiyetarz-ıatabe-iulyavemusaraatanhareketiFevziPaşa'yabildililerekGrupKumandanlığı'nadamalumatvelilmiştir.
64
![Page 80: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/80.jpg)
SALiHBOZOK
Hemanmahall-imemuriyet-icedidelerineazimetbuyurmalarınıricaederim.
9.10.1333(1917)
İmza:Enver"
M.KemalPaşa,istifaettiğiniFalkenhayn'adabildirmiştir.YazdıklarıistifanameyiHalep'tebizzatbenFalkenhayn'agötürüpvermiştim.M.KemalPaşaistifaettiktensonraFalkenhaynkendileriylegörüşmekistemişti.FakatM.KemalPaşa,Falkenhayn'lahiçbirmünasebetikalmadığımbildirerekFalkenhayn'ınarzularımreddetmişti.HattabirgünHalepistasyonundaİzzetPaşa'yıiskikbaliçinbulunuyorduk.
Falkenhayndaistasyonagelmişti.M.KemalPaşa.ValiBedriBey'letreningelmesinibeklerkengeziyorlardı.OsıradayanlarınayaklaşanFalkenhayneliniuzatmakistemişti.
FakatM.KemalPaşaderhalarkasınıçevirerekFalkenhayn'ınuzatmışolduğuelidahireddetmişti.
EnverPaşa'danM.KemalPaşa'nıntekrar2.Ordu'ya
nakledildiğinedairtelgrafgeldiktensonraM.KemalPaşa
muhtac-ıistirahatbirhaldeolduğunubildirmişveİstanbul'ahareketleriiçinizinistemişti.Muvafıkcevapverilincebenimleberaberdahabazıarkadaşlarımızlamaiyetlerinde
olarakİstanbul'agitmiştik.Bizİstanbul'ageldiğimizzamanEnverPaşadacepheleriteftişeçıkmışbulunuyordu.
İstanbul'dabulunduğumuzsıradaozamanLevazımat-ı
UmumiyereisibulunantopalİsmailHakkıPaşa,sıksık
M.KemalPaşa'yıziyaretetmeyebaşladı.Beşiktaş'taAkaretler'de76numaralıevdeoturanM.KemalPaşa'yıhemenhergünziyaretedenİsmailHakkıPaşaarasıradaM.KemalPaşa'ylabirotomobilebinerekBoğaziçi'nedoğrugezintiye
![Page 81: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/81.jpg)
çıkarlardı.Bizdeöbüryaverarkadaşlarlakendileriniarkadantakipediyorduk.NekonuştuklarımarasıraPaşa
bizedesöylerdi.Mühimolarakhatırımdakalanbirmesele
şudur:
TopalİsmailHakkıPaşa'nınarasıTalatPaşa,KaraKemal
veDoktorNazım'laaçılmışolacakkiM.KemalPaşa'ya,
"Bunlarmemleketibatırıyorlar"demiş.Milletivememleketi
kurtarmakiçinbirkabinemiliterteşkilindensözetmiş.
Atatürk,İsmailHakkıPaşa'nınmaksadınıiyiceanlamak
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
65
içingünlerceonunlaolantemaslarındadaimamümaşatkarlbirvaziyetalmışvebirçokgörüşmelerdenvekonuşmalardansonrameselekabineyeintikaletmiş.TalatPaşakabinesinidevirereksivilleribertarafetmeklazımgeldiğinisöyleyinceM.KemalPaşabumeseledeEnverPaşa'nındadahliolupolmadığınıanlamakiçinİsmailHakkıPaşa'yaşunu
sormuş:
"Düşündüğünkabineyikimlerteşkiledecektir?"
İsmailHakkıPaşa,CemalPaşa'dan,HalilPaşa'danve
M.KemalPaşa'danbahsetmiş.
"Kabinereisikimolacak?"sualinekarşıdaonunhakkındakesinbirşeysöylememiş.
M.KemalPaşa"EnverPaşa'nınolmasımuvafıkolur"demiş.
İsmailHakkıPaşada,"Evet,enmünasibiodur"dedikten
![Page 82: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/82.jpg)
sonraM.KemalPaşa,"Benim,teşekküledecekkabinede
bulunmaktansaonuhariçtenmüdafaavemuhafazaetmek
içinyakınordulardanbirininkumandanıbulunmamdaha
muvafıkolur.Mesela2.Ordukumandanıolursam,TalatPa
şavearkadaşlarınınteşekküledecekolankabineyekarşı
yapmakisteyecekleribütünfenalıklaram<irıiolurum"suretindekimütalaasınakarşıİsmailHakkıPaşa,"Düşüncenizdoğrudur.Fakatonlarıbirgeceiçerisindeyoketmekmümkündür.Benonagörebirtedbirdüşünürüm"demiş.Bunun,tehlikelibirmeseleolduğunugörenAtatürk,FethiBey'ibundanhaberdaretmişveİsmailHakkıPaşa'ylaogünekadargörüştükleriniFethiBey'eanlatmış.ZannedersemFethiBeyozamanmebusbulunuyordu.FethiBeydebuişinvahametinidikkatealarakTalatPaşa'yıhaberdaretmekmuvafıkolacağınısöylemiş.FakatM.KemalPaşa,FethiBey'ehenüzkatibirkararmevcutolmadığından,TalatPaşa'ya
hiçbirşeysöylenmemesivebumeselekesb-ikatiyetettikten2sonrafaillerinicürm-ümeşhuthalindeyakalatmakmünasipolacağıfikrindebulunmuş.FethiBey,Atatürk'ün
fıkrineiştiraketmemişveTalatPaşa'yıhaberdaredeceğini
söyleyinceAtatürk,"Ohaldebunubendenişitmişolduğunu
1Uysaldavranıpgözyumar.
2Kesinleştikten.
66
SALİHBOZOK
söyleme"demiş.FethiBeyTalatPaşa'ylagörüştüktensonra
TalatPaşabununM.KemalPaşatarafındanFethiBey'esöylendiğinianlamış,çünküTopalİsmailHakkıPaşa'nınM.KemalPaşa'ylasıksıkgörüşmekte
![Page 83: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/83.jpg)
olduklarınıbiliyormuş.FethiBey'e,"BunusanasöyleyenMustafaKemal'dir"demiş.O
dairıkaretmemiş.Bununüzerine,"Buakşambizimevde
toplanalım.MustafaKemaldegelsin,hepberaberkonuşalım"demişveoakşamTalatPaşa'nınevinegitmişler.Atatürk'leTalatPaşaveFethiBey'denbaşkaKaraKemalileDoktorNazımBeydebulunmuşlar.TalatPaşa,bumeseleninM.KemalPaşatarafındananlatılmasınıistemiş.Atatürksözebaşlamadanşutekliftebulunmuş:
'"Benimburadasöyleyeceklerimburadakalmalıdır.Buna
dairdeherkesnamusuüzerinesözvermelidir."
HepsiAtatürk'ünbuteklifınikabulettiktensonraTopal
İsmailHakkıPaşa'ylaaralarındakonuştuklarınıanlatmış.
KaraKemal,Atatürk'ünanlattıklarınatamameninanmışfakatTalatPaşabuişteEnverPaşa'nınalakasıvemalumatıolmadığınakanibulunduğunusöylemişve"Enver'inbuişte
dahliolupolmadığınıanlamakiçinkendisineİsmailHakkı
Paşa'yıheriştençekmesinivetekaüdesevketmesiniteklif
edeceğiniveeğerEnverteklifınikabulederseonunhakkındaşüpheetmeyehakkıolmadığını"bildirmiş.
OsıradaEnverPaşaBerlin'deymiş.TalatPaşadaoraya
gitmiş.
BirkaçgünsonraEnverPaşa'nınAlmanya'dangeldiğini
AtatürkhaberalıncabirişhakkındakendisinigörmeküzereHarbiyeNezareti'negitmişti.OgünbendeM.KemalPa
şa'nınyanlarındaydım.EnverPaşa'nınyanındayarımsaattenfazlakalmıştı.Dışarıçıktığızamanyüzününrengininde
![Page 84: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/84.jpg)
ğişmişolduğunugördüm.Kendisindeasabibirhalvardı.
HarbiyeNezareti'ndenevedönerkenotomobildebanaTalat
Paşa'nınvermişolduğusözütutmadığınıvearalarındagörüştüklerimeseleyiEnverPaşa'yaanlatmışolduğunusöyleyerekTalatPaşa'yadehşetlisurettekızıyorlardı.Evegeldiktensonradaşunlarıanlattı:
"ŞimdiEnverPaşa,İsmailHakkıPaşailebeniDivan-ı
Harp'everebilir.Vebumeselenintavzihedilmesiniister.İsmailHakkıPaşairıkaredinceortadabirbenkalırım.Zaten
YAVERİATATÜRK'ÜANLATIYOR
67
banakarşıhusumetiolduğundantaklib-ihükümet3yapmakistediğimhükmüyleidamdahiettirebilir."
MustafaKemalPaşa'nınçokmüteessirvehiddetlioldu
ğunugördüğümiçinhiçbirşeysöylemeyevesormayacesaretedemiyordum.EnverPaşa'ylanekonuştuk!�yinekendisianlattı.YanınagirdiğizamanEnverPaşa,"Bende
seniaratacaktım.Geldiğineisabetettin"dediktensonra,
"Yahu,bizbirbirimizinkarşısınaçıktığımızzamanellerimizi
sıkıyoruz.Halbukiarkadanbenimkuyumukazıyorsun.
Eğergözünbumakamdaisesengeçdeotur!"deyinceMustafaKemalPaşa,TalatPaşatarafındanEnverPaşa'yaherşeyinanlatılmışolduğunahükümvermişveEnverPaşa'nın
sözlerineşumukabeledebulunmuş:
"Makamınızdagözümyoktur.Veomakamıkendimeçok
küçükgörürüm.Benimdüşüncemveemelimçokbüyüktür.
![Page 85: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/85.jpg)
Eğermakamınızdagözümolsaydışimdiyekadarçoktanorasınıişgalederdim!"
EnverPaşa,MustafaKemalPaşa'nınbumukabelesini
görüncegayetsükunetleTalatPaşa'mnkendisinesöylediklerinianlatmışve"Benimbunlardanmalumatımyoktur.
İsmailHakkıPaşa'ylaböyleşeylergörüştüğümüsenneredenbiliyorvehükmediyorsun?"demiş.
M.KemalPaşada,"Takkedüştükelgöründü"diyerek
herşeyiaçıkçaanlattıktansonra,"GerçiİsmailHakkıPaşa,
bumeseleleriseninlegörüştüğünübanasöylemedi.Fakat
buiştesenindealakanolduğunaşüphemyoktur.ÇünküİsmailHakkıPaşa,seninmalumatınolmadanböylebirişegirişemez"demiş.
EnverPaşaM.KemalPaşa'nınbukadarcesaretlekonuşmuşolmasındanbüsbütünsakinbirtavırla,"BenimbumeseledenmalumatımolduğunuFethiBeyişitmesin"demiş.
Vebusuretlebirbirlerindenayrılmışlar.
3Hükumetdarbesi.
EnverPaşa'nınyalısında...
Birsuikastgirişimi?
M.KemalPaşaileEnverPaşaarasındacereyanedenbu
mükfilemelerdenbirkaçgünsonraEnverPaşa,M.Kemal'in
ikametgahınabirotomobilgöndermişvekendisiniKuru
çeşme'dekiyalısınadavetetmiş.M.KemalPaşa'danişittiğimegöre,oradamühimbirhadiseolmuş.MustafaKemalPaşayalıyagidincebirsalonagirmiş.Birazsonrahiçtanımadığıbirzatiçeriyegirerekbelindekitabancasınıçıkanpteslimetmesiniistemiş.M.KemalPaşa,buzatınvaziyetindenveifadelerinden
![Page 86: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/86.jpg)
şüphelenmişveşiddetlibirmukabeledebulunmuş:
"Sanabuemriverenkimdir?"diyesormuşve"BanaBaşyaverKazımBey'iıçağırın"demiş.
M.KemalPaşa'nınşiddetlimukabelesiüzerineiçerigiren
zatdışarıçıkmış,M.KemaldesalonunkapısınagiderekoradamüteyakkızbirhaldeBaşyaverKazımBey'ibeklerken,başkabirkapıdanEnverPaşamütebessimbirçehreyleiçeriyegirmiş.BeşondakikakadarM.KemalPaşa'ylagörüşmüşler.Veoradageçenhadisedenbirbirlerinehiçbahsetmemişler.M.KemalPaşa'nınkanaatinegörekendisinebirsuikasthazırlanmış,fakatgafilavlayamadıklarındanbuna
muvaffakolamamışlar.
BuhikayeyiAtatürkbirçokdefalarmünasebetdüştükçe
1KazımOrbay.
70
sofradabirçokarkadaşlaraanlatmışlardır.Benimgibibunu
öbürarkadaşlardabilirler.
MilliMücadelehaz
ırlığı
"Hükumetinbana
gücüyetmez"
MustafaKemalPaşa7.Ordu'dantekrar2.Ordukumandanlığınanakledilerekmezunenİstanbul'dabulunduğusıradaveliahtolanVahideddinEfendi'ylebirlikteAlmanya'yagitmişti.BumünasebetleVeliaht.M.KemalPaşa'yıyakındantanımışolduğuiçinSultanReşad'ınölümündensonrapadişaholurolmazM.KemalPaşa'yıkendisininyaveriyapmışvetekrar7.Ordukumandanlığınatayinettirmişti.
![Page 87: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/87.jpg)
PaşaFilistin'egittiktenbirkaçhaftasonraYıldırımOrdularGrubu'nataarruzedenİngilizler,taarruzlarındamuvaffakolmuşlardı.YıldırımOrdularGrubu'nuteşkil
edenordulardanyalnız7.Orduperişanolmadan,başarıylaçekilmişveHalepcivarındaİngilizlerekarşımukavemetgöstererekonlarınilerlemelerineengelolmuştu.M.Kemal
Paşa,tekrar7.OrdukumandanlığınatayinolunduğuzamanFalkenhayn,grupkumandanlığındançekilmişveonunyerineLimanvonSandersgeçmişbulunuyordu.FilistincephesindeİngilizlerintaarruzlarındamuvaffakolmasıüzerineLimanvonSandersdegrupkumandanlığınıM.KemalPaşa'yaterkederekİstanbul'adönmüşveoradandaAlmanya'yagitmiştir.ÇünküosıralardaBulgarlarterk-isilahettiklerigibi,Almanlarlavebizimledemütarekeyapılmıştı.MütarekeninimzalanmasıüzerineMustafaKemalPaşadaİstanbul'agelerekŞişli'debirevdeikamet
ediyordu.
72
SALiHBOZOK
İttihatçılarınbütünrüesasııvehükumetricalindenbir
çoklarımemleketiterkederekyabancımemleketlerekaçmışlardı.BazılarıdaBekirağaBölüğü'nehapsedilmişlerdi.
Kaçamayanlarınbirkısmıİstanbul'datevkifedildiktensonraMalta'yasürülmüşlerveoradaMilliMücadele'ninmuvaffakiyetinekadarkalmışlardı.M.KemalPaşa,serbestbırakılmışolduğundangizlidengizliyeemniyetettiğiarkadaşlarıylamemleketikurtarmakiçinçalışabilmekfırsatınamalikti.Pa-
dişahdakendisinitanıdığındanDamatFeridPaşahükumetionabirşeyyapamıyordu.HattaM.KemalPaşa'yımüfettiş
olarakAnadolu'yagöndermişti.
M.KemalPaşaAnadolu'yanasılgeçtiğinivenesuretleçalışbğınıbizzatkendileriNutuk'larındauzunuzadıyaizahbuyurmuşlardır.Tarihbunlarıetrafıyla
![Page 88: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/88.jpg)
kaydedecektir.MustafaKemalPaşa'mnMütareke'dekimlerleçalıştığını,Anadolu'daneşekildeişebaşladığım,Nutuk'larındaokursunuz.
Benburayatarihnazarındameçhulkalanbazıhadiseleriyazacağım.
YalnızotarihlerdeM.KemalPaşa,biradamıvasıtasıyla
annesineelden,gizliolarakgönderdiğimektuptaşunları
yazmaktadırkienteresandır:
"Ağustos1335(1919)
MuhteremValdeciğim,
İstanbul'danmufarakabmdanberisizlerebirkaçtelgraftanbaşkabirşeyyazmadım.Busebeplebüyükmerakiçindekaldığınızıtahminediyorum.Bilhassahakkımdagerekötekindenberikindenvegerekgazetelerdenişittiğiniznatamamhaberlerşüphesizmerakınızıtezyitetmiştir.Halbukişimdivereceğimizahatlamutmainolacağınız2veçhileşayan-ıendişehiçbirşeyyoktur.
Malumunuzdurki,dahaİstanbul'daikenecnebikuvvetlerindevleti,milletifevkaladesıkışbrmaktavemilletehizmetedebileceknekadaradamımızvarsacümlesinihapisvetevkifvebirkısmınıMalta'yanefyvetazipebnektepekilerigi-1Liderleri.
2Kuşkularınızınyatışacağı.
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
diyorlardı.Bananasılsailişememişlerdi.Fakat3.OrdumüfettişiolarakSamsun'aayakbasarbasmazİngilizlerbendenşüphelendiler.Hükumetebenimsebebiizamımı3sordular.
Nihayetİstanbul'acelbimitalepvebundaısrarettiler.Hükumetbeniiğfalederekİstanbul'acelpveİngilizlereteslimetmekistedi.Bununderhalfarkınavardım.Vebittabikendi
ayağımlagidipesirolmakdoğrudeğildi.Padişahımızahakikathaliyazdım.Vegelemeyeceğimiarzettim.Zat-ışahanedeevvelabunamuvafakatetti.Fakat
![Page 89: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/89.jpg)
dahasonraİngilizlerin
tazyikiziyadeleşti.Nihayetodaİstanbul'aavdetimiiradeetti.Busuretleartıkresmimakamımdakalmayaimkangöremediğimgibiaskerliğimimuhafazaettikçeİngilizlerinvehükumetinhakkımdakiısrarınamukabeleedilemeyecekti.
BirtarafındabütünAnadoluhalkıtekmilmillethakkımda
büyükbirmuhabbetveitimatgösterdi.'Senibırakmayız'dediler.Filhakikavatanvemilletimizikurtarabilmekiçinyeganeçareaskerliğibırakıpserbestolarakmilletinbaşına
geçmekvemilletiyekvücutbirhalegetirmeklehasılolacak
kudretvehareket-imilliyeyihüsn-iistimaleylemektenbaşkaçaremutasavverdeğildi.Binaenaleyhbendeböyleyaptım.Elhamdülillahmuvaffakdaoluyorum.Pekyakındanetice-imaddiyeyibütüncihangörecektir.Benbusuretlehareketedinceİngilizlerderhalyalvarmayabaşladı.Vebenikazanmayaçalıştı.Herşeyiinkarettiler.Vebütünkabahati
bizimhükumeteattılar.Hakikatenhükumetdebenimleuğraşmakistedi.Fakatkuvvetibunamüsaitgelmedi.Vegelemez.DahabirzamanbusuretleAnadoluiçindeçalışmaklaherşeyhallolacaktır.KaribenMeclis-iMebusantoplanacak
vemeşrubirhükumetmevki-iiktidarageçecektir.Bende
ihtimalozamanİstanbul'ageleceğim.Sıhhatveafıyetimi,
katiyenhiçmerakveendişeetmeyiniz.
SalihBey4FuatBey'denalacağınıalabildimi?Bunubilgialmakbakımındansoruyorum.Yoksaherneolursaolsunelhamdülillahhiçönemiyoktur.Sizmüsteriholunuz.Vebir
sıkıntınızolursaderhalbanabildiriniz.
Bumektubumugetirecekolan(.....)sizebenimhakkım-
3Gönderilmenedenimi.
![Page 90: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/90.jpg)
4SalihFansa.
74
SALiHBOZOK
daistediğinizkadarbilgiverecektir.Kendisiylebanabazıelbiselerimigönderiniz...
Hemşireminsıhhatinasıldır?Eveherhangibirtaraftan
saldırıdabulunuldumu?Halaoradamısınız?Çocuklarne
yapıyor,büyüdülermi?
SalihBey'leMadamSalih5inşallahsıhhatveafıyettedirler.Bendaimakendileriniyadediyorum.Madam'ınbenimhakkımdabirrüyasıvardı.Galibaoçıkacaktır.İnşallahyakındakemal-imeserretle6görüşeceğiz.
BenbirkaçgünekadarbirkongreiçinSivas'agideceğim.
TekrarErzurum'adöneceğim.Tekrarediyorum.Herişittiğinizeönemvermeyiniz.Pekalabilirsinizkibenyaptığımıbilirim.Neticegörmeseydimbaşlamazdım.
Saygıylaellerinizden,hemşiremingözlerindenöperim.
Salih'in7gözlerindenöperim.Banaİstanbulhavadisivermenibeklerim."
5SalihFansa'nıneşi.
6Büyüksevinçiçinde.
7SalihBozok.
Ankara'da
"KemalPaşa'yı
tanırmısınız?"
![Page 91: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/91.jpg)
MustafaKemalPaşa,Erzurum'danAnkara'yagelipZiraatMektebi'nikarargahyaptıktansonrabendekendilerininemirvearzulanylaİstanbul'danAnkara'yagitmiştim.Beni
ikametettikleriZiraatMektebi'nealmışlardı.Kendileriku-
mandanlıktançekilmişbulunduklarıgibibendeemeklibir
zabitolduğumiçinresmibirsıfatımızyoktu.Oturduğumuz
binadaöbürarkadaşlargibibendeverilenvazifeyiyapmaya
çalışıyordum.
Ankara'daBüyükMilletMeclisiteşekküledipM.Kemal
Paşaonunreisioluncabenimderütbemitekrariadevekendilerininbaşyaverliğinetayinettirdiler.TürkiyeBüyükMilletMeclisibaşyaverioluncadaheranPaşa'nınyakınındabulunuyordum.İştebundandolayıdırki,geçenbazıvakalarayakındanşahitolmuşbulunuyorum.
MilliMücadeleesnasındabirgünM.KemalPaşa'ylabirlikte,ikametettikleriköşkünarkatarafındakibağlardageziniyorduk.Bağevlerininbirininönündeihtiyarbirkadınlabirdeerkeğetesadüfettik.Yanlarınasokulduk.Selamverdik.
Şuradanburadankonuşurkenifadelerindenvehallerinden
Paşa'yıtanımadıklarınıanladım.Kendilerine,"SizMustafa
KemalPaşa'nınköşküneçokyakınbulunuyorsunuz,acaba
sıksıkPaşa'yıgörebiliyormusunuz?"diyesordum.
İhtiyarerkek,"Kabilmiefendim?..Maiyetindebulunan
karaelbiselimuhafızlan(GiresunluLazlarıkastediyordu)
7(i
SALİHBOZOK
![Page 92: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/92.jpg)
hiçkimseyiköşküncivarınasokmuyorlar.BazencumanamazındaHacıbayramCamii'ndetesadüfedecekolursamuzaktangörmeyemuvaffakolabiliyorum"deyincePaşa'yla
birbirimizebakıştıkveonunişaretleriüzerineihtiyarafazla
birşeysormayarakbirazsonraoradanayrıldık.İkimizdeihtiyarınsöylediklerinehayretleriçindekalmıştık.ÇünküPa
şa,cumanamazınagitmiyordu.DemekkiihtiyarkendihayalindeyaratmışolduğubiradamıMustafaKemalolaraktanıyordu.Paşa'nınaksakallıolduğunudasöylemişti...
YinebirgünAlpullu'danotomobilleEskişehir'egidiyorduk.Akşamolmaküzereydi.Birköydenyolugöstermeküzerebirkılavuzalmıştık.ŞoförüntarafındakibasamaktaveayaktaduranbuköylüylekonuşmamıPaşabanaişaretetti.
Köylüyesordum:
"MustafaKemalPaşa'yıtanırmısın?"
"Hayır,hiçgörmedim!"cevabımverdi.
"Görecekolsanneyaparsın?"dedim.
"Ayağınınaltınaköprüolurum"deyince,çokmütehassis
olmuştuk.
Paşa'mnmüsaadeleriyleköylüyePaşa'yıgösterdim:
"İşteMustafaKemalPaşa!"dedim.
GayetlakaytbirsurettePaşa'nınyüzünebakarakvehafıfçegülümseyerek"Olura!"dedivebaşınıçevirdi.
KöylününbuhalindenPaşa'nın,MustafaKemalPaşaolduğunainanmadığıvebenimlatifeettiğimisandığınıanladım.Eskişehir'eyakınbirtepenin).}zerinegeldiğimizzamanyeryer,öbeköbekateşleryakılmışolduğunugördük.Bu
![Page 93: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/93.jpg)
ateşlerPaşa'nıngeçeceğiyolunikitarafınaküllepetrolkarıştırılarakmeşalegibiyakılmıştı.Uzaktanbunlarıgörünceköylüyeyakılanateşlerinneolduğunusordum.
"Kiracılarvearabacılaryakmışlardır"dedi.
Fakatbirazsonrayakılanmeşalelerinyanındangeçipde
Paşa'yıistikbaledenlerinyanınageldiğimizzamanmızıkaile
biraskerikıtayıvebirçokhalkınbaşındadaEskişehirValisiFatinBey'igörenköylü,otomobildekizatınhakikatenMustafaKemalPaşaolduğunuanlayıncaşaşırdıveadeta
saygıveürpertiyleotomobilduruncayanımızdanuzaklaşmakistedi.Fakatbenkendisinibırakmadım.VeonunlabirliktePaşa'mnarkasındanyürürkenkonuşmakistedim.Ba-
YAVERİATATÜRK'ÜANLATIYOR
??
namütemadiyen,"Amankusurettimsebeniaffediniz"diyordu.Hiçbirkusuruolmadığınısöyleyince,"Ohaldemüsaadeetdeaydınlıktabirdahayüzünüyakındangöreyim"dedi.VeyanımdanayrılarakPaşa'yıdoyadoyagörmeküzereileriyegeçti.Paşa'yaköylününhalinianlattığımzamançokmütehassisoldu.Ona25lirakadararmağanvermemiemir
buyurdular.Köylübuparayıdaalıncasevincinepayanoldu.
BüyükTaarruz
Çayziyafetiyerinesaldırı
AfyontaarruzundanonbeşgünönceGaziM.KemalPa
şataarruzahazırlıkemrinivermekvekumandanlarlabizzat
göıüşmeküzereAkşehir'debulunanGarpCephesi'negitmişti.
TrendenBiçerİstasyonu'ndainmiş,otomobilleSivrihisar
![Page 94: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/94.jpg)
üzerindenAkşehir'egidiyorduk.TrendeninipotomobilebindiğimizzamanM.KemalPaşaderinbirnefesaldılar.Kendilerine,"RahatsızmısınızPaşam?"dedim.
"Değilim"dediler.
"Ohaldebirşeydüşünüyorsunuzgaliba?"deyinceşunu
söylediler:
"Düşündüğümütatbikedecekzamanamalikolursamcihanıngözlerinikamaştıracakbirmanzara-iaskeriyehusulegelecektir."
Paşa'nınbucevabıüzerinemühimkararlarvemühim
hadiselerarifesindeolduğumuzuanladım.NitekimAkşehir'evarışımızınertesigünüİsmetPaşa'nınkarargahındabütünkumandanlartoplanarakonbeşgünsonraAfyon
cephesinetaarruzetmeyekararverildiğiniöğrendim.
Akşehir'deçokkalmadık.BirkaçgünsonraAnkara'ya
döndük.VeonbeşgünsonradataarruzdabulunmaküzerebirgeceyarısıÇankaya'danotomobillerleKonya'yaveoradandaAkşehir'ehareketettik.Fakatbuhareketimizikigünkadargizlitutuldu.Veogünlerdebunungizlikalabilmesi
RO
SALiHBOZOK
içinM.KemalPaşatarafındangüyaÇankaya'dabirçayziyafetiverileceğiduyurulupyayılmıştıkisonradanbununbirmanevraolduğugazetelerdeyazılmıştı.
YapılantaarruzunneticesiyledehakikatenPaşa'nınon
beşgünönceotomobildebanasöylediklerigibicihanıngözlerinikamaştıracakbir"manzara-iaskeriye"husulegelmiştir.BüyükTaarruzve30AğustosZaferibütünteferruatıylabilindiğiiçin,ogünleriuzunuzunanlatmayacağım.Bendaha
![Page 95: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/95.jpg)
özelhatıralarıbelirtmeyeçalışıyorum.
Ordumuzmuzafferolarakİzmir'edoğruyürüyüşünedevamederkenbizdeorduyuçokyakındantakipediyorduk.
Niflkasabasıyakınlarındabirköyünönündengeçerken
köylülerdeyolunkenarınaçıkmışlar,gelenaskerleriseyrediyorlardı.İsteyenleresuvermekiçindeyanlarındaveellerindetestilervebakraçlarvardı.Otomobilimiztamonlarınyanınageldiğizamantevakkufetmeye2mecburolduk.Çünküönümüzüveyolumuzubirnakliyekolukapamıştı.YolunaçılmasınıbeklerkenPaşatabakasındançıkardığısigarasını
yakmakiçingözündekitozgözlüklerinialnınınüzerinekaldırdığızaman,köylülerinarasındabulunanortayaşlıbiradam,dikkatiçekecekkadarbirhalvevaziyetleotomobile
doğrugelmeyevePaşa'nınyüzünedikkatlebakmayabaşladı.Benkendisindenşüphelendim.Fakatonabirşeyhissettirmeyerekharekatınıtakipediyordum.Otomobilinyanınayaklaştıveelinicebinesoktu.Birkartpostalçıkardı.Evvela
karta,sonradaPaşa'nınyüzünebaktı.Birkaçdefaaynışeyiyaptıktansonratitrekbirsesleyolunkenarındakiköylülerehitaben,
"Arkadaşlar,MustafaKemalPaşa'dır"dediveparma
ğıyladaevvelakartı,sonradaPaşa'yıgöstererek,"Bu,sensin!"dedi.
Ozamangösterdiğikartabaktım.Paşa'nınfotoğrafıoldu
ğunugörünceşaşırdım.Çünkükartıneredenbulupsakladığınıbilmiyordum.KöylülerMustafaKemalPaşaolduğunuanlayıncaotomobileadetahücumedergibikoştular.Kimisi
neredeyseayağınıntozunuyüzünegözünesürüyor,kimisi
1S.Bozok'unnotu:Nif'inadışimdiMustafakemalpaşaolmuştur.
2Birazdurmaya.
![Page 96: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/96.jpg)
YAVERİATATÜRK'ÜANLATIYOR
81
pelerinininyakasınıöpüyor,kimisideayaklarınakapanarak
hıçkırıklarlaağlıyordu.Bumanzaraveköylülerinbuhalibenideağlatmıştı.Binmüşkülatlaoradankurtularakyolumuzadevamedebildik.
Nifegeldiğimizzamanakşamolmaküzereydi.Niftebize
gösterilenbirevegirdik.BirazistirahattansonraPaşa,
"Niftenİzmir'ekaçkilometremesafeolduğunu"sordular.
"30-35kilometrekadarolduğu"söylendi.Bununüzerine
Paşa"Biryerdenİzmir'igörmekkabilmidir?"dediler.10-15
kilometrekadarilerideBelkahvedenilenyerdengöründü
ğünüsöylediklerizamanPaşaderhalorayagitmekistediler
veotomobilebinerekBelkahvedenilenyeregeldik.Orada
1.OrduKumandanıNurettinPaşa'yıbulduk.Birbüyük
ağacınaltındaoturmuşİzmirlimanınıseyirvetemaşaediyordu.BizimgeldiğimizigörüncederhalM.KemalPaşa'nınyanlarınagelereklimandakiİngiliz,FransızveYunangemilerinigösterdi.Veİzmir'ingörünenbazıyerlerihakkındabilgivermeyebaşladı.Mesela"ŞurasıKadifekale'dir,butarafKarşıyaka'dır"gibi...
NurettinPaşa,önceleriİzmir'debulunduğuiçinhertarafınıbiliyormuş.GeceyiNiftegeçirdik.ErtesiakşamGaziPa
şaİzmir'deKralKonstantinos'unikametettiğibinayıkendilerinehazırlatmaküzeresabahakarşıİzmir'ehareketimiemrettikleriiçinşafaklaberaberRuşenEşrefveMahmut
beylerlebirlikte,Niftenhareketettik.Belkahve'yegeldiğimiz
![Page 97: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/97.jpg)
zamanNurettinPaşabizikendiyanındaalıkoyarakbirlikte
gideceğimizisöyledi.BirazsonraİzzettinPaşadageldi.Üç
otomobilleİzmir'egidiyorduk.8.Fırkaİzmir'egirmişti.Yolda
HatuniyeismindebircamiönündeNurettinPaşa'nınotomobiliduruncabizdedurmayamecburolduk.NurettinPa
şa'nınİzmir'egirerkenilktesadüfedeceğicamideikirekat
namazkılmakistediğinianlayıncabizkendisinibeklemeyerekİzmir'egeldik.
Geçtiğimizyollarınikiyanındansilahseslerigeliyordu.
Yollardadayaralıveölmüşinsanlaratesadüfediyorduk.
HükumetKonağı'nageldiktensonraKralKonstantinos'un
Karşıyaka'dabirevdeoturmuşolduğunuöğrendik.Orasını
bilenlerdenbirinialarakKarşıyaka'yageldiğimizzamanbizi
gözyaşlarıylakarşıladılar.Veevlerdenüzerimizekolonyalar
82
SALiHBOZOK
serpiyor,çiçekleratıyorlardı.İstikbalcilere3maksadımızıanlattık.
"Sizmeraketmeyin.Bizherşeyihazırladık"dedilerveevi
bizegösterdiler.
KapısınınönündeKralKonstantinos'unresmibulunan
birhalıyaymışlar.GaziM.KemalPaşa'nınotomobildeninerkenohalıyabasmasınıistiyorlardı.Herşeyintamamoldu-
ğunugördük.Paşa'yabilgivermeküzereNifeavdetediyordukkiyoldamızraklı
![Page 98: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/98.jpg)
süvarilerintertibataldıklarınıgördük.
SebebinisorduğumuzzamanPaşa'nınİzmir'egeçtiklerini
söylediler.Meğerbizimhareketimizdenpekazbirzaman
sonraPaşadaNiftenİzmir'egitmeküzereyolaçıkmışlar.ArtıkbizdeNifegitmeyerekPaşa'yamülakiolmaküzereİzmir'edöndük.HükumetKonağı'ndabulunanAtatürk'eemirleriniyerinegetirdiğimizisöylerken,biryerlerdengelen
topsesleriniişitiyorduk.DüşmanınSöke'debulunanikialayıİzmir'edoğruge�çekilirkenİzmir'inbizimtarafımızdanişgaledildiğinigörünceşaşırmışlarvekendilerinitakipedenkuvvetlerimizleSeydiköycivarındamuharebeyetutuşmuşlar.Fakatbumuharebeçokdevametmedi.Birazsonrahepsiesiredilerekİzmir'egetirildi.
3Karşılayanlara.
Zaferdensonra
M.KemalPaşa
esirTrikopis'enesordu?
İzmir'egirmedenönceDumlupınar,AlaşehirveUşak'ta
gördüklerimideyazmakisterim.KurtarıldıktanbirgünsonrabizdeAfyon'agelmiştik.GeceyiBelediyedairesindegeçirdik.Çokyorgunolduğumuziçinerkenyatmıştık.Geceninilerivaktinde,yanımdakiodadabirgürültüişittim.Derhal
yatağımdanfırlayarakgürültününgeldiğiodanınkapısına
koştuğumzamanMustafaKemalPaşaileİsmetPaşa'nınbir
masabaşındakahkahalarlagülmekteolduklarınıgördüm.
Masanınüzerindebirharitavardı.Kapıdanbaşımıuzattığım
zaman,M.KemalPaşa,"Nehaber?"dediler.
![Page 99: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/99.jpg)
"Birşeyyok"dedim.
"Nasılbirşeyyok?İçeriyegirdenelerolduğunuanlatayım"buyurdular.
Düşmanınbizimkuvvetlerimiztarafındançevrilmişoldu-
ğunuharitaüzerindegöstererekfevkaladememnunvemesrurlidiler.
"Çevrilmişolandüşmandörttarafadacephealmakmecburiyetindekalmıştır"dediktensonra,"Bunanenizamıderler,senbilirmisin?"diyesordular.
Bende,"Kalenizamıdır"dedim.Tekrargülmeyebaşladılar.Çünkübunubize'Tırıl"lakabıylameşhurİbrahimBeyadındaManastırlıbirhocamızınaskeriidadimektebin-1Mutlu.
84
SALİHBOZOK
deykenöğretmişolduğunusöyledim.Tınl'ınkimolduğunu
Paşadabildiğiiçingülüyordu.
Ertesigünerkendencepheyegideceklerinisöyleyerekona
görehazırlıktabulunmamıemirbuyurdular.Aldığımbusevinçlihaberdenötürübütünyorgunluğumarağmensabahakadaruyuyamamışveemirleriveçhilesabaholurolmazotomobiliemirlerineamadebulundurmuştum.İsmetPaşa,Afyon'dakaldı.BizAtatürk'lebirlikte1.OrduKarargahı'na
gittik.NurettinPaşa'ylabirmüddetgörüştüktenvetelefonla
daKemalettinSamiBey'lekonuştuktansonraogünBaşkumandanMuharebesi'nincereyanettiğimahallegeldik.Birsırtınüzerineçıktığımızzaman300metrekadarileridedüşmanlamuharebeyetutuşmuşolanavcılarımızatesadüfettik.SırtınüzerindenmuharebenincereyanınıseyrederkenbirneferPaşa'yabiratgetirerek11.FırkakumandanıDervişBey'inbuatıgönderdiğinivekendisiningerimizdekibirtepedebulunduğunusöyledi.GaziM.KemalPaşanefere,
![Page 100: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/100.jpg)
"Buatıonagötür.Vekendisininburayagelmesinisöyle"dedi.BirazsonraDervişBeygeldi.Paşa'yasabahtanbaşlamış
olanmuharebehakkındamalumatvetafsilatverirken,arkamızdakitepedenşiddetlibirtopçuateşibaşladı.Paşa,fırkakumandanına,"Bizburadaikensenintopçularınilerigitmededir"dedi.DervişBeyderhalemirvererektopçularaate
şikestirdi.Veonlarıileriyesürdü.Topçularaçıktanavcıhattınakadarilerlediler.M.Kemal,fırkakumandanına,avcıhattınatelefonolupolmadığımsordu.Henüzyapamadığıcevabınıalınca,'Topçuileavcılarbiraradabulunamazlar.Avcılarıilerletmeklazımdır"dediler.BununüzerineDervişBeyhemenatınaatlayarakateşaltındaavcıhattınagitti.Benfırkakumandanınınbuhareketiniçoktehlikeligörmüşvesağ
olarakdöneceğindenendişeetmiştim.DervişBey,avcıhattınagittiktenveavcılarıileriyesevkettiktenbirmüddetson-
ratelefonhattıdayapılmışolduğundan,telefonlaşumalumatıvermişti:
"Karşımızdakidüşmançilyavrusugibidağıldı.VeMurat
Dağları'nadoğrufırarabaşladı."
BumalumatüzerineM.Kemal,"Artıkbuişbitmiştir"dedi.
Dumlupınardadüşmandanbirazöncealınmışbulundu
ğuiçinPaşa'nınorayagitmesiniistemiyordum.Kendilerine,
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
85
"Paşam,Dumlupınaryolunubilmiyorum.EşyalanmızdaAfyon'dadır.Bilmemkibugeceyataklarımızıgetirtmekkabilmidir?BinaenaleyhemirbuyurursanızAfyon'agidelim"dedim.
Benimbucevabımakızdılar.Ve"Yolubilenbirisinibulda
Dumlupınar'agidelim"emriniverdiler.
![Page 101: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/101.jpg)
Emirleriveçhilehareketettik.Dumlupınar'akaranlıkta
geldik.YoldaFevziPaşa'yadatesadüfetmiştik.FevziPaşa
daogeceDumlupınar'ageldiler,birköyevininboşbirodasındayaverarkadaşımMuzafferBey'lebirliktePaşa'yapelerinlerimizleceketlerimizdenyatak,yastıkveörtüyaptık.
SabahakadardaocaktaateşyakarakPaşa'yırahatettirmeyeçalıştık.
ErtesisabaheşyamızıAfyon'dangetirttik.VePaşa'nınçadırımbirevintoprakolandamınınüzerinekurduk.Çünküköyüniçindeçadırkuracaktemizbiryeryoktu.
OgündüşmandanesirolarakalınmışolandörtfırkakumandanınıKazımPaşa,2M.KemalPaşa'nınhuzurunagetirdi.Atatürkbukumandanlarlabeşondakikakadargörüşmüştü.EsirfırkakumandanlarındanbirisiPaşa'nınyanındançıktıktansonrabizeTürkçeolarakkiminlegörüştüklerinisordu.MustafaKemalPaşaolduğunusöylediğimizzamanhayretleriçindekaldı.Venezamanorayageldiğinianlamakistedi.Dünbizzatmuharebeyikendisininidareettiğinianlattık.Bunakarşışucevabıverdi:
"Zaferkazanmaksizinhakkınızdır.ÇünkübizimbaşkumandanHacıanestiİzmir'denidareetmekistediveoradanayrılmadı."
BaşkumandanMuharebesioluncayakadarhiçbiryerle
muharebeedilmiyordu.Hertaraflamuharebemenolunmuştu.HattaAnkara'yadabilgiverilmemişti.Ancak26
ağustostabaşlayıp30ağustostasonbulanmuharebeden
sonraAnkara'yabilgiverildi.
BaşkumandanMuharebesi'ndeYunanlılarınbaşkumandanıtayinedilmişolanTrikopisdeesiredilerekUşak'taBaşkumandanM.KemalPaşa'nınhuzurunagetirilmişti.YanındaDiyenisadındabirdekolordukumandamvardı.Buiki2KazımOrbay.
86
![Page 102: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/102.jpg)
SAL1HBOZOK
kumandanAtatürk'ünhuzurunagetirildiklerizamanbende
oradabulunuyordum.PaşatercümanaracılığıylabuYunanlıkumandanlarlagörüştü.GayetiyiRumcabilenFarukadındabirerkanıharpzabititercümanlıkyapıyordu.Atatürk
Trikopis'eAfyonmuharebesindeniçinihtiyatkuwetlerini
kullanamadıklarınısordu.Trikopis,Diyenis'igöstererekkendiemrinidinlemediğinisöyledi.DiyenisdeozamanbaşkumandanolanHacıanesti'denemirbeklediğinianlatb.Vaktiylenedenricatedemedikleri3sorusunakarşıdamuntazamyollarınbulunmamasınısebepolarakgösterdi.İkitelsizleri
varmış."Birisimuharebedenöncebozularakİzmir'eonarım
içingönderilmişti.Öbürlerinideetkilitopçunuztahripetti"
dedi.Trikopis'inbucevabıüzerinePaşakendisineşunusöyledi:
"Vicdanınızakarşıvazifeniziyapbğınızakaniisenizmüsteriholabilirsiniz.Enbüyükkumandanlarınbileesirolduklarıtarihlerdeyazılıdır.MesalasizeNapolyon'ugösterebilirim."
Trikopis,"Beniyaverlerimdahiyalnızbırakarakyanımdan
kaçtılar.Benintiharetmeliydim"deyince,M.KemalPaşa,ismetPaşa'yahitaben,"Kumandanlaryorgundur.Kendilerininistirahatlarınıteminbuyurursunuz"deyipayağakalktılar.ismetPaşaileYunankumandanlarıdaayağakalkarakAtatürk'übaşlarıylaselamladılar.AtatürkbirerbirerellerinisıkarkenTrikpois'e,"Bizimmisafirlerimizsiniz,hersuretleeminvemüsteriholabilirsiniz.Birarzunuzolursabizebildiriniz"
dedi.
Trikopisİstanbul'dabulunanrefıkasını4hayatvesıhhatindenhaberdaretmekistediğiniricaetti.PaşadaadreslerininöğrenilmesinivebirgünsonraHilal-iAhmer5vasıtasıylaricalarınınyerinegetirileceğiniemirbuyurdular.
![Page 103: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/103.jpg)
3Geriçekilemedikleri.
4Eşini.
5Kızılay.
İngilizkonsolosnasılkovuldu?
"OyleyseYunanistan'a
gidiniz!"
İzrnir'inişgalindebirgeceKarşıyaka'dakaldık.Denizçok
fenakoktuğuiçinoradadahafazlakalamadık.
M.KemalPaşaHazretleri'ninikametleriiçinbazıköşkler,
konaklargösterilmişti.BuaradaUşakizadeMuammerBey'in
evidevardı.Paşahepsinibirerbirergezerekgördüktensonra
rıhtımdabirdoktorunbinasındaikametetmeyitercihettiler.
MuammerBey'inevinegittiğimizzamanbiziLatifeHanımkar
şılamıştı.PederiilevalidesivekardeşleriAvrupa'dabulunduklarındanLatifeHanımbüyükvalidesiileyalnızolarakevdeoturuyormuş.LatifeHanım,aydınbirkızolduğuiçinifadeleriylevehertürlübilgi,görgü,tutumvedavranışlarıylaPaşa'yımemnunetmişlerdi.FakatM.KemalPaşahernedenseoradakalmakistememişlerdi.Rıhtımdakarargahittihazettiğimizbinayanaklettiktenbirikigünsonraİzmir'debüyükbiryangınçıktı.Vebizimikametettiğimizbinayakadaryaklaşınca,oradanMuammerBey'inevinenakletmekmecburiyetindekaldık.
Yangındanöncebirgün,HükumetKonağı'nagitmiştik.
Valininyanındaİngilizkonsolosubulunuyordu.Paşadavalininodasınagirmişlerdi.BirişiçinPaşaHazretleri'nebilgivermeyeiçerigirdiğimzaman,PaşaileTürkçebilenİngiliz
![Page 104: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/104.jpg)
konsolosuarasındakişukonuşmayıişittim:
"ValiBey'denneistiyorsunuz?"
"Tebaamızhakkındateminatalmakistiyorum."
"Yunanlılarburadaykendahamıemindiniz?"
88
SALİHBOZOK
"Evet."
"ÖyleyseYunanistan'agidiniz!"
"İngiltere'yedemisavaşilanediyorsunuz?"
"İngiltereilearamızdamüsalahaıyapılmışmıdırkiharp
ilanedipetmediğimizisoruyorsunuz?Hemsizböyleşeyleri
konuşmayaselahiyettar2mısınızkibunubanasoruyorsunuz?BenTürkiyeBüyükMilletMeclisireisiveTürkOrdu-
lanbaşkumandanıyım.Herşeyigörüşmeyeselahiyetimvardır.Sizindeböylebirselahiyetinizvarsagörüşebiliriz.Yoksa,buyurunuz!.."
Paşaböylediyerekkonsolosakapıyıgösterdiler.İngilizve
Fransızdonanmasılimandaolduğugibi,rıhtımdadüşmandanistirdat3edilenyerlerdenkaçanYunanlılarlamahşerhalindeydi.
İngilizkonsolosuHükumetKonağı'nıterkettiktenbir
müddetsonrabizdeikametgahımızagelmişbulunuyorduk
ki,limandabulunandonanmadabirhazırlıkbaşladı.İzmir'iniçindedebirkıyametkoptu.Gemilerdenkayıklarrıhtımayanaşaraknekadarecnebitebaasıvarsaonlarıalıyor,gemileregötürüyordu.Konsolos,donanmakumandanına
![Page 105: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/105.jpg)
Türklerinİngilizlerekarşıdaharpilanettiklerinisöylemişolduğuiçinvaziyetvahimbirşekilalmıştı.BirtaraftanecnebilerharpgemilerinenakledilirkenöbürtaraftandadonanmakumandanıtarafındanbahriyelizabitlerPaşa'nınyanınagönderilerekbumeselehakkındaizahattalebindebulunuluyordu.Nekonuşulduğunubilmiyorum.Fakatverilmiş
olanizahattanmeseleninmahiyetivehakikatianlaşılmış
olacakkisükünetavdetederekherşeynormalhalegirdi.
PaşaHazretleri'ylegörüşmeküzeredonanmadangönderilen
bahriyezabitlerindenbirisiPaşa'yakarşıokadarbüyükbir
sevgivehürmetduymuşki,eliniöpmekiçinmüsaadelerini
ricaettiğiniişitmiştim.
1Barış.
2Yetkili.
3Gerialınan.
LatifeHanım'ınevinde
"Paşaevlenirseeskisigibi
içmezzannediyorduk"
İzmiryangınındansonranaklettiğimizMuammerBey'in
evindeüçhaftakadarkaldık.BumüddetzarfındabaştaAtatürkolmaküzerehizmetneferlerimizekadarLatifeHanım'danhepimizsonderecememnunduk.Ankara'yagiderkenLatifeHanımM.KemalPaşa'danşuricadabulundu:
"Paşam,evimizeşerefvesaadetbahşettiniz.YakındaAvrupa'danavdetedecekolanannemlebabamınvekardeşlerimindebuşerefemazharolmalarıiçinevimizinBaşkumandanlıkKarargahınamıaltındaüçbeşneferdenibaretbirmüfrezeniztarafındanmuhafazaedilmesiniricaederim."
![Page 106: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/106.jpg)
M.KemalPaşa,LatifeHanım'ınburicasınıkabulettiler.
VeAnkara'yagiderkenmuhafızmüfrezesindenüçdörtneferiMuammerBey'inevindebıraktılar.VebusuretleMuammerBey'ineviylealakaveirtibatımızbakikalmışoldu.İzmir'denAnkara'yageldiktensonrahemenherakşamsofradaM.KemalPaşaLatifeHanım'danbahislekendisiniuzunuzadıyamedihvesenaederlerdi.ı
PaşaHazretleri'ninosıradaçokhastabulunanarıneleri,
LatifeHanım'ınövgüsünüişittikçe,kendisinigörmekveonu
oğlunaalmakarzusunakapıldı.Doktorlardahastalığının
Ankara'datedaviedilemeyeceğinivemutlakasahildeikamet
etmelerilazımgeldiğinisöylemişolduklarıiçinİzmir'egitme-
1Överlerdi.
90
SALİHBOZOK
yekararvermişler.
Birgece,PaşaHazretleribanaşuemrivermişti:
"Doktorlarıngösterdiklerilüzumüzerineannemiİzmir'de
tedaviettirmeküzereorayagötürmekzaruretihasılolmuştur.BinaenaleyhsenyarınburadanotomobilleKonya'ya,oradandatrenleİzmir'ehareketedersin.İzmir'deValiBey'le2görüşerekvalideminikametedebileceğimünasipbirevbulupveonudöşettiktensonrabanabilgiverirsin.
Bendevalidemiorayagönderirim.Yalnız,bulacağınızev,
'emval-imetruke'den3olmasın."
EmirlerineuygunolarakAnkara'danKonya'ya,oradan
![Page 107: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/107.jpg)
daİzmir'egittim.İzmiristasyonunageldiğimzamankar
şımdaLatifeHanım'ınadamlarındanAhmetAğa'yıbuldum.
BanaLatifeHanım'ınselamlarınıveevdeintizarda4bulunduklarınısöyledi.Benievegötürmekistiyordu.İzmir'egeleceğimivebilhassahangigünİzmir'debulunacağımıneredenhaberaldıklarınıbilmediğimiçinşaşırdımkaldım.Ahmet
Ağa'nınısrarıüzerineMuammerBey'inevinemisafırolmaya
mecburkaldım.LatifeHanım,benisokakkapısındakarşılamaksuretiylehakkımdapekbüyükbirnezaketlütufkarlıkeserigöstermişlerdir.Halvehatırsorduktansonraniçinİzmir'egeldiğimianlattım.Gülerekhaberleriolduğunusöyledi.VeAnkara'danhareketimiöğrendiktensonradaherak
şamAhmetAğa'yıistasyonagönderdiğinianlattı.
"PaşaHazretlerievimizikarargaholarakmuhafazaet-
mektedir.Burasıkarargahımızolduktansonrabaşkabiryeregitmenizmuvafıkmıdır?Buevartıksizindeevinizdir"diyereksıkılmamamıtemineçalışıyordu.
ErtesigünüValiAbdülhalikBey'legörüşmeküzereLatife
Hanım'labirlikteHükumetKonağı'nagittik.Paşa'mnvalidelerininikametleriiçinKarşıyaka'dasanatoryumgibibirköşkleriolduğunuveköşktehiçkimseninikametetmediğinisöyleyerekValiBey'lebiziorayagötürdü.Hakikatensanatoryumgibimükemmelbirköşk.ValiBeyde,bendeköşküçokbeğendik.Vebundandahagüzel,dahamünasipbiryer
2S.Bozok'unnotu:OzamanAbdülhalikRendaBeyvaliydi.
3TerkedilmişRummallarından.
4Beklemekte.
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
91
bulunamayacağınadairPaşa'yatelgraflabilgiverdik.Muvafakatcevabıgelince
![Page 108: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/108.jpg)
LatifeHanım'lahergünGöztepe'dekievlerindenKarşıyaka'yagiderekevindöşenmesivedüzenlenmesiylemeşguloluyorduk.
Ogünlerde,LatifeHanım'ınAvrupa'dabulunanaileside
İzmir'egelmişlerdi.LatifeHanım,beniannesiylebabasına,
"İkincibabamdır"diyerektakdimettiğiiçinonlardabana
karşıçokyakınlıkgösterdiler.Kendiaileleriefradındanimi
şimgibi,küçüğündenbüyüğünekadarhepsindençoksamimiyetgördüğümiçinhiçbiryabancılıkhissetmiyordum.
İkiüçhaftazarfındaköşkündöşenmesivedüzenlenmesinitamamladık.Fakatbensoğukalmışolduğumiçinhastalandım.KöşkünhazırlandığınıAnkara'yabildirdiğimdenhastanıngönderilmesinibekliyordum.Benimrahatsızlığım
esnasında,LatifeHanımbaştaolmaküzere,bütünailesitedavimhususundafevkaladeihtimamgöstermiştir.BilhassaLatifeHanım,birhastabakıcıgibibaşımınucundanayrılmayaraksağlığımakavuşmamaçalıştı.Bundandolayıkendisinekarşıdaimaminnethissetmekteyim.
İzmir'debulunduğummüddetzarfında(Paşa'danalmışolduğumtalimatmucibince)haftadabirkaçdefaşifrelitelgraflavearasıradamektuplaLatifeHanımhakkındaAtatürk'emalumatveriyordum.Verdiğimbilgi,LatifeHanım'ınlehindeydi.PaşaHazretleri'ninonunlaevlenmesiniarzuediyordum.LatifeHanımbenimM.KemalPaşa'yayazdığımmektuplardanbiriniokumuşolduğuiçinbenibabasıgibihayırhah5tanımıştı.PaşaHazretleri'ninLatifeHanım'laevlenmesiniİsmetPaşadaistiyordu.EsasenPaşa'nınLatifeHanım'laevlenmeyemütemayil6olduğunuhissettiğimiziçinbiranöncebumeseleninolupbitmesiniarzuediyorduk.Paşaevlenirseeskisigibiherakşamiçmeyecekvedahamuntazambirhayatgeçirereksağlığıkorunacakzannediyorduk.Paşa'nın
LatifeHanım'laevlenmesiniyalnızFethiBey7muvafıkgörmüyordu.VesebepolarakdaLatifeHanım'ınPaşa'yıidareedecekkabiliyettebirkadınolmadığınıveolamayacağınısöy-5Hayırsever.
6Eğilimli.
![Page 109: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/109.jpg)
7FethiOkyar.
92
SALfHBOZOK
lüyorduki,maalesefneticeitibariyleFethiBey'indüşüncesi
veifadesidoğruçıkmıştır.
Paşa'nınvalidesininyolaçıkarıldığınadairAnkara'dan
haberbeklerkenbirgünşutelgrafıaldım:
"Valideminrahatsızlığıarttığındanhareketegayrimuktedirhaldedir.BinaenaleyhoradabırakmışolduğunuzmüfrezeylebirlikteAnkara'yaavdetediniz."
PaşaHazretleri'ninbutelgrafıüzerinehepimizçokmüteessirolmuştuk.BilhassaLatifeHanım,gelentelgrafabaşkamanalardavererekAvrupa'yagitmeyeveoradaoturmaya
kararvermişti.BenLatifeHanım'ayanlışdüşündüğünüanlatarakkendisinitesellietmeyeçalıştım.Fakato,kararındaısrarediyorveAnkara'yagittiğimzamanAvrupa'yahareketinemüsaadeetmeleriiçinPaşa'nınmuvafakatlerinialmamıbendenricaediyordu.LatifeHanım'laaramızdaşukonuşma
geçti:
"Hanımefendi,GaziPaşaHazretleri,validelerininhareketemuktedirolmadıklarıbirhaldebulunduklarındanbahsediyorlar.Budurumdaolanbirhastaİzmir'enasılgelebilir?"
"Evetama,buradabırakılmışolanmüfrezenindeAnka-
ra'yacelpedilmesiPaşaHazretleri'ninailemizlekat-ımünasebetinesbirdelildir."
"Sizindüşüncenizeiştiraketmiyorum.FakatAnkara'ya
gittiğimzamanbütünarzularınızıyerinegetirmeyeçalışaca
![Page 110: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/110.jpg)
ğımdaneminolabilirsiniz.Paşa'ylagörüştüktensonrada
herşeyiolduğugibisizeyazacağım.Ozamandüşüncenizde
nekadaryanıldığınızıanlayacaksınız.Ohaldeşimdidenfazlateessürekapılmamanızuygunolur."
LatifeHanımdabanateşekkürlemukabeledebulundu.
Amabirtürlüsinirlerinehakimolamadıklarındanağlıyorlardı.
M.KemalPaşa'nıntelgraflarınaşucevabıverdim:
"Emirlerinizmucibincehareketedeceğim.Ancakbirkaç
gündenberiçokrahatsızbulunduğumdandoktorlarhareketimimuvafıkbulmuyor.Müsaadebuyurursanızkendimbirkaçgünsonrahareketetmeküzeremüfrezeyiyarın
Ankara'yagöndereyim."
BirkaçsaatsonraPaşa'danşuemrialdım:
8İlişkiyikesmesine.
YAVERİATATÜRK'ÜANLATIYOR
93
"Tamamıylaiade-iafiyetedinceye9kadarmüfrezeylebirlikteoradakalınız."
ButelgrafüzerineLatifeHanımbirazsükunetbulduve
Ankara'yagittiktensonragerçekdurumukendisineolduğu
gibiyazacağımadairbendensözaldı.
9Sağlığınızakavuşuncaya.
ZübeydeHanım'ınmezarıbaşında
![Page 111: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/111.jpg)
"Gözyaşlarıona
gözlerinikaybettirdi"
BirhaftasonrasağlığımakavuştuğumiçindoktorlarhareketimemüsaadeettiklerindenAnkara'yadönerekPaşa'yaherşeyiarzettim.LatifeHanım'ımerakveendişedebırakmamakiçinMustafaKemalPaşa,kendisine,muharebedebindikleriSakaryaadındakiatıilebirkaçtenekedebalı,hediyeolarakkendimaiyetlerindekimuhafızlarındanikiüçneferleİzmir'egönderdiklerigibibanadaLatifeHanım'ımemnunedecektarzdabirmektupyazıpgöndermemiemirbuyurdular.
Hediyelerleneferleryolaçıktıktanbirkaçgünsonrabir
geceyarısıevimdeyatıpuyuduğumbirzamandatelefonun
çalmasıylauyandım.TelefonunbaşınagidincebizzatPa
şa'nınsesiniişittim:
"Salih,uyuyormuydun?"dediktensonra,"Şimdigiyinerekhemengel"diyebuyurdular.
DerhalKöşk'egittim:
"Validem,behemehalİzmir'egitmekistiyor.Nedoktorları
nedebenidinliyor.'Ölürsemİzmir'deöleyim'diyerekyata
ğındankalkıpçarşafınıdahigiymiştir.'Hemenşimdiİzmir'e
gideceğiz'diyor.Sonarzusunuyerinegetirmekiçinemirverdim.Birtren-imahsushazırlanıyor.Sendeonagörehazırlanarakannemlebirlikteİzmir'egideceksin.Yalnızşunudasöyleyeyimki,şayetannemeyoldaemr-iHakvakiolursa
Ankara'yayakınisenizburayagetirirsin.İzmir'eyakıniseniz
96
SAL1HBOZOK
![Page 112: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/112.jpg)
oradabenimherzamankendisiniziyaretedebileceğimbir
yeredefnedersiniz."
Paşa'nınbuemirleriüzerineevegeldim.Hazırlığımıtamamladım.VeyinePaşa'nınmüsaadeleriyleeşimideberaberalarakİzmir'egeldik.Ankara'danhareketimizdenönceLatifeHanım'adatelgraflabilgiverilmişolduğuiçintren
KarşıyakaistasyonunageldiğizamanLatifeHanım'ıistasyondabizibeklerbulduk.KendisiniPaşaHazretleri'ninvalidelerinetakdimettiğimgibi,eşimideLatifeHanımefendi'yetakdimederekhastamızıkompartımandanalıp,evvelcehazırlanmışolanveistasyonayakınbulunanköşkenaklettik.
Ankara'danberabergetirdiğimizdoktorlaeşimvebenden
başkaLatifeHanımdaköşktehastanınyanındakaldılar.
Vefatlarınakadardayanlarındanayrılmayarak,hastaya,bir
hastabakıcıdanfazlabiritinaveihtimamlabaktılar.Gazi
Paşa'yaherakşamşifreylevalidelerininhastalıklarıhakkındabilgiverirkenLatifeHanım'ınhastayakarşıifaettiğihizmetleridebildirmekteydim.
Biraysonrahastamızhayatagözleriniyumdu.Paşa,validelerininölümühaberiniEskişehir'dealmışlardı.AnneleriöldükleriakşamPaşadaseyahateçıkmışlarveEskişehir'e
geldiklerizamankendilerihaberdaredilmişlerdi.
Eskişehir'denİzmir'egelirlerkenKarşıyaka'dakendilerini
karşıladık.Benikompartımanlarınayalnızolarakkabulbuyurdularveşuemriverdiler:
"BenLatifeHanım'laevlenmeyekararverdim.Şimdibabasıburadaisekendisinibukararımdanhaberdaredersinvehiçkimseyebirşeysöylememesinideilaveedersin."
Paşa'nınemirlerigereğincehareketettim.Muammer
![Page 113: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/113.jpg)
Bey'e,GaziM.KemalPaşa'nınkayınpederiolacaklarınısöylediğimzamanboynumasarıldılarveiçiniçekerekbenikokladılar.
BirazsonraPaşaHazretleridevagonlarındaninerekMuammerBey'letanıştılar.VeFevzi,KazımKarabekirpaşalardaberaberolduklarıhaldehepbirliktevalidelerininkabirlerini
ziyaretegidildi.Paşa'nınoradairatettiklerinutukşöyledir:
"Zavallıvalidem,bütünmilletiçinmefkureıolanİzmir'in
1Ülkü.
YAVERİATATÜRK'ÜANLATIYOR
97
mukaddestopraklarınatevdi-ivücutetmiş2bulunuyor.Arkadaşlar,ölümhilkatinentabiibirkanunudur.Fakatböyleolmaklaberaberbazennehazintecellilerarzeder.Buradayatanvalidemzulmün,cevrin,bütünmilletifelaketuçurumunagötürenbirkeyfiidareninkurbanıolmuştur.Bunuizahettim.Müsaadebuyurursanızhayatıstırabınınbiraz,
birkaçnoktasınıarzedeyim.Abdülhamiddevrindeydi,1320
(1904)tarihindemekteptenhenüzerkanıharpyüzbaşısıolarakçıkmıştım.Hayatailkhatveyi3atıyordum.Fakatbuhatve,hayatadeğil,zindanatesadüfetti!Hakikatenbenibirgünaldılarveidare-imüstebidenin4zindanlarınakoydular.
Validembundan,ancakmahpustançıktıktansonrahaberdarolabildi.Vederhalbenigörmeyeşitabetti.5İstanbul'ageldi.Fakatoradakendisiyleancaküçbeşgüngörüşmek
nasipoldu.Çünkütekraridare-imüstebideninhafiyeleri,
casusları,cellatlarıikametgahımızısarmışvebenialıpgötürmüşlerdi.Validemağlayarakarkamdantakipediyordu.
Benimenfama6götürecekolanvapurabindirirlerkenbenimlegörüşmektenmenedilmişolanvalidem,gözyaşlarıylaSirkecirıhtımındaelemvekederleriçinde
![Page 114: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/114.jpg)
terkedilmişbulu-
nuyordu.Menfadageçirdiğimsenelerianam,ıstırapvegözyaşlarıiçindegeçirmiştir.
Başkabirnoktadaha:MütarekezamanındaAnadolu'ya
geçtiğimzaman,validemimustaripbirhalde7İstanbul'da
terkemecburolmuştum.Yanındakendisininterfıkettiği8
biradamımvardı.BunuErzurum'danİstanbul'agönderdi
ğimzamanvalidembuadamınyalnızolarakgeldiğindenhaberdarolduğudakikadabenimhakkımdaHalifevePadişahtarafındanverilmişolanidamkararınıninfazedildiğinizannetmişvebuzankendisinifelceduçaretmişti.Ondansonrabütünmücadelesenelerinielemveıstırapiçindegeçirmişti.Padişahvehükümetininvebütündüşmanlarındai-2Verilmiş.
3Adımı.
4Baskıyönetiminin.
5Koştu.
6Sürgünyerime.
7Acıçekerdurumda.
8Refakatettiği.
98
SALİHBOZOK
matazyikveişkencesialtındakalmıştı.İkametgahıbinbir
türlüsebepvevesilelerlebasılır,taharriedilir,kendisiizaç
olunurdu.9Validem,üçbeşseneningecevegündüzlerini
![Page 115: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/115.jpg)
gözyaşlarıiçindegeçirdi.Bugözyaşlarıonagözlerinikaybettirdi.Nihayetpekyakınbirzamandaonuİstanbul'dankurtarabildim.Onakavuşabildimkiartıkmaddetenölmüştü.
Yalnızmanenyaşıyordu.ValideminzıyaındanlOşüphesiz
çokmüteessirim.Fakatbuteessürümüizaleedenbirhusus
vardırkiodavatanımahvveharabiyegötürenidareninartıkbirdahagerigelmemeküzeremezar-ıademegötürülmüş
olduğunugörmektir.Validembutoprağınaltında;fakathakimiyet-imilliyeilelebetpayidarolsun.Beniteselliedenenbüyükkuvvetbudur.Evet,hakimiyet-imilliyeilelebetdevamedecektir.
Valideminruhunamüteahhitolduğumvicdanyeminimi
tekraredeyim.ValideminmetfeniııönündeveAllah'ınhuzurundaahdüpeymanediyorum.12
"Bukadarkandökerekmilletinistihsalvetespitettiğihakimiyetinmuhafazavemüdafaasıiçin,icapedersevalideminyanınagitmekteaslatereddütetmeyeceğim.Hakimiyet-imilliyeuğrundacanımıvermek,benimiçinvicdanvenamusborcuolsun."
9Aranırverahatsızedilirdi.
10Kaybından.
11Mezarı.
12Antiçiyorum.
Sadebirnikcihmerasimi
"BizLatifeHanım'la
evlenmeyekararverdik!"
Karşıyaka'danGöztepe'debulunanMuammerBey'inevinegeldik.PaşaHazretleri'niistikbaledenlerlarasındabulunanlardanbazılarınıbirgünsonra
![Page 116: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/116.jpg)
MuammerBey'inevindeverecekleriçayziyafetinebizzatkendileridavetettiler.MuammerBey'edeİzmirkadısınıdavetetmesinisöylediler.Zahiren2birçayziyafetiolanbutoplantı,birnikahmerasimindenbaşkabirşeydeğildi.FakatGaziPaşaogünekadarbunuyakınlarındanbaşkakimseyesöylememişti.
OzamangazetelerindeyazdıklarışekildeLatifeHanım'la
evlendiktenbirkaçgünsonraLatifeHanımdayanlarındaolduğuhaldeufakbirgezidensonraAnkara'yaavdetedildi.
PaşaHazretleri'ninLatifeHanım'laevlibulunduklarımüddetzarfındaaralarındageçenbazıhadiseleriveniçinbirbirlerindenayrıldıklarını,benimbildiğimkadar,bütünteferruatıylaayrıcayazacağımiçinburadatekraretmekistemedim.
EsasenbunadairCumhuriyetgazetesindebazıbeyanatta
bulunmuştum.Gazetedekibeyanatımdaöbürvesikalar
arasındadır.BinaenaleyhAtatürk'ünevliliğineaithikayeleri
buradabırakarakbaşkavakalardanbahsedeceğim.Ya1nız
AnadoluAjansı'nınotarihteakitmerasimihakkındaverdiği
tafsilatıkaydetmekisterim.Odaşudur:
1Karşılayanlar.
2Görünüşte.
100
SALİHBOZOK
"BaşkumandanGaziMustafaKemalPaşaHazretleriile
UşakizadeLatifeHanımefendi'ninemr-imesnunakitleribugünsaat5'teGöztepe'deicraedilmiştir.Akitmerasimifevkaladesadeolmuştur.MüşirFevziveKazımKarabekirpaşalarhazeratıBaşkumandanPaşaHazretleri'nin,ValiMustafa
![Page 117: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/117.jpg)
AbdülhalikBeyileSeryaverSalihBeydeLatifeHanımefendi'ninşahitleribulunuyorlardı.PaşaHazretleriileLatifeHanımefendişahitvedavetlilerdenmürekkepbirmasadaoturmuşlardı.PaşaHazretleriKadıEfendi'yehitaben,'EfendiHazretleri,bizLatifeHanım'laevlenmeyekararverdik.Lütfenmuamele-ilazimesiniyaparmısınız'demiştir.BununüzerineKadıEfendi,önceLatifeHanım'ateveccühederek,
'Ondirhemgümüşmihrimüeccelvearanızdatakarrüreden
mihrimuaccelhazır-ımilmeclisGaziMustafaKemalPaşa
Hazretleriiletezevvücükabulediyormusunuz?'demişve
LatifeHanım,'Kabulettim'cevabınıvermişlerdir.KadıEfendimüteakibenPaşaHazretleri'nedeaynısualiiratetmişvemüşarünileyh,'Evetkabulettim'buyurmuşlardır.Bundan
sonratarafeynhazıruntarafındangayetsamimibirsurette
tebrikedilmişlerdir."
LatifeHanım'ınmektuplan(1)
"Deligibiyim!.."
"İzmir-Göztepe19teşrinievvel1338(ekim1922)
MuhteremSalihBeyefendi,
![Page 118: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/118.jpg)
Sadakatinizinminnettarıyım.Ankara'yaselameten
muvasalathaberinimüşirltelgrafınızlabeninederecemesutettiğinizitasavvuretseydiniz,herhaldebirikikelimecikdahalütfedersiniz.Bugünekadarbütünarkadaşlarınsükutunu,fazlameşguliyeteatfederekmütesellioluyordum.Esa-
senmufarakatınızdanberibubahtiyaryuvayıtezyinilepek
muhteremvepekmukaddesmisafirimingüzelliğisevengözleriniokşayacakufaktefektefrişatvetertibatlameşguloldum.Mütemadiyengözlerimyoldasizleribekliyordum.Görüyorsunuzkihayalenaynlmamıştık.Geçengünakrabanızdanbirzatınİzmir'deolduklarınıhaberaldım.Derhalburadaöğleyemeğinedavetettim.Maateessüfyataktaolmakmünasebetiylekendilerinigöremedim.Kaptanvasıtasıyla
birazmalumatalabildim.Buradaeskidebdebeyoktur.FakatBaşkumandanlıkboşolmaklaberaberşerefimuhafazaedilmektedir.Yalnıziçindesiyahlargiymişmüteessirvemükedderbirvücutvardır.Bukadarsamimiyetveünsiyettensonrayapyalnızkalmak,hayatınınkarasahifelerinitekrar
açmayavebirçokçirkinliklertasavvurederekderinbirtees-
1Ulaşmahaberiniziduyuran.
102
SALİHBOZOK
sürünaltındaezilmeyemahkumbirbenvarım.
PaşaHazretleri'nemüteadditmektuplaryazdığımhalde
takdimecesaretedemedim.'Mektupistemem,telgrafkafidir'
buyurmuşlardı.Halbukisontelgrafımadacevapalamayıncabirdahatasdidensarfınazarettim.2Büyükyerdengelensükutahürmetlazımdır.Bendeyalnızsizecevapvermekle
iktifaediyorum.Sizinburadabırakmışolduğunuzhatıra
![Page 119: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/119.jpg)
pekkıymettardır.EminimkiPaşaHazretleri'nekarşıtaşıdı
ğımtemizveebedisadakatihiçkimseSeıyaverBeykadar
takdiretmemiştir.Sizdebenimahzunetmeyin.HiçolmazsabirkaçkelimeciklesıhhatlerihakkındamalumatverinolmazmıSalihBey...
Gazetelerimuntazamantakipediyorsamdaaldığımmalumatlaiktifaedemiyorum.Deligibiyim.Veiştebazenpekmesutgünleryaşatanlaraksinihissettirmektenmütelezzizolurlar.3PaşaHazretleridericaveistirhamımarağmenAnkara'daenufakbirvazifeilebileistihdamederekbeniberaberlerinde
bulundurmakistememişlerdi.Yalnızbirgecebipayan4denizlerebenzeyenmühlik5gözlerinibanadikerek,'Biryeregitmeyin.benibekleyin.Bunuemrediyorum'demişlerdi.Bucümleyihatırladıkça'Belkibirdahakavuşmakmümkünolacaktır'
diyor,kemal-imemnuniyetleyenibirsaadeteintizarediyorum.Busatırlaragülersenizdoğrudeğildir;ziragüneşindaimiziyasıaltındayaşayanlar,medid6birkaranlığınnemüthiş
biruçurumolduğunubilemezler.
Buakşambizimmuhafızlarıbahçeyedavetettim.Güzel
güzeloyunlaryaptılar.Bendekendilerineikramettim.Tabii
memnunoldular.Hepsidehatırımısayıyor.PaşaHazretleri'nenekadarteşekküretsemazdır.BurayaBaşkumandanlıkbürosunamınıvermeklebenimalamveekdarımı7birdereceyekadartahfifettiklerineBeminolsunlar.Zavallıbabamsonmektubunda'Fakirhanemebirlevhaasacağımvebütün
2Rahatsızetmektenkaçındım.
3Zevkalırlar.
4Sonsuz.
5Öldürücü.
![Page 120: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/120.jpg)
6Uzunsüren.
7Elemvekederlerimi.
8Hafiflettiklerine.
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
10:3
Müslümanlannziyaretgahıolacaktır'diyor.Dahabirçok
sözlerivardır.Fakatbaşınızıfazlaağrıtmakistemem.Paşa
Hazretleri'nekemal-ihürmetvesamimiyetleikielleriniöptüğümüvedaimaemirleriniifayaamadeolduğumusöylermisiniz?
Beniunutmadığınızdandolayıarz-ıteşekkür,teyid-ihürmeteylerim,efendim.
UşakizadeLatife"
LatifeHanım'ınmektuplan(2)
"Mektubumuokumazsa
yakınız!..
Yansınveyıkılsın..."
"Göztepe
MuhteremSalihBeyefendi,
GeçenhaftavalibeyefendiBursa'yageçtiğinizihaberalıncamelfuflmektubugöndermektensarfınazaretmişlerdi.
Gerçi19teşrinievvelden(ekim)26'yakadarbirçoktebeddülat2vardır.Fakatbusatırlarıyinetakdimekararverdim.Zirasizlerihiçbirzamanunutmadığımıvesadakatinizinminnettarıolduğumubusuretledahaiyitakdiredeceksiniz.
Sizebirazburadanbahsedeceğim.Birkaçgündenberiyataktaidim.Hiçolmazsa
![Page 121: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/121.jpg)
birtelgraflamahzunmaneviyatımıokşamakistedim.Oakşamzatıalinizinbenihatırladığınızı
gördüm.ErtesigündePaşaHazretleri'ninilkdefaolarak
banahitapetmeklütfundabulunduklarıtelgrafnameyialıncasevincimdenağladım.Fakatoikisatırcığamelfufbirmektupvardı.PaşaHazretlerirahatsızimiş.Buradanmütehassısdoktorgitmiş.Deligibiyataktanfırladım.Vezatıfilinizdensıhhatlerihakkındamalumatistedim.CevabenBursa'yahareketemrinialdım.Onumüteakipbirşifredaha.Budefa'Gelmeyiniz'emirbuyurulmuş.Yirmidörtsaatlikbirsaadet,sonrayinekaranlık...Fakatşereflibirkaranlık...Mü-
1Ekli.
2Değişiklik.
JO(i
SALİHBOZOK
heyya-ıhareketidim.3Hattavesikambileyapılmıştı.Bütün
arkadaşlarvebilhassaŞükrüAliBeyefendiibraz-ınezaket
ettiler.Bumeyandaenbüyüksaadetiteşkileden,PaşaHazretleri'ninhiçolmazsabiranbenitahatturetmiş4olmalarıydı.ŞimdiAnkarayollarındasınız.Acabaavdetbuyurulacak5
mıdır?Yoksaümidikeselimmi,bilemiyorum.Buradabütünefratmahzundur.Gecegündüzgözümüzyolda,bekliyoruz.Sizleriokadargöreceğimizgeldiki,görünceboynunuzaaWırsakdeliolduğumuzahükmetmeyin.
SeıyaverBeyefendi,zatıalinizdençokricaederim,melfuf
mektubuPaşaHazretleri'netakdimedin.Eğerokumayavakitlerimüsaitolduğunugörürseniz...Yoksayakınız!..Evet,yansınveyıkılsın...Bu
![Page 122: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/122.jpg)
cümleyihiçunutmam.Acabakendilerindenbugünlerdeİzmir'iziyaretedipetmeyeceklerinisorabilirmisiniz?SadıkLatife'yebukadarcıkmalumatımedyunsunuz.6Anlamakistemekliğimebirçoksebeplervardır.
Cevapaldığımtakdirdesizinsamimiyetinizeistinadenizahat
veririm.AvdetbuyurulacağıtakdirdeburadangidecekhususitrenleAlaşehir'ekadarbirkaçneferlegelipPaşaHazretleri'niherkestenevvelistikbaletmek7istiyorum.Acabamüsaadeederlermi?İzmir'dehazırlıkçokimiş.Mektepçocuklarınıgiydirdiklerini,tak-ızaferleryaptıklarınıhaberaldım.
Anlaşılanahali,harpveyangındolayısıylaihmaledilmiş
olanşeyleribugünyapmakniyetindedir.Ben,bumeyandaB
bulunamam.Ziraistasyonagitmekliğimemüsaadebuyurulmadığınıunutmadım.Esasenbayraklarla,birtakımzahirişeylerdekarşılamaktansa,ayaklarınakadarensamimihissiyatlakoşmakbenipekmesutedecektir.Herkestenönce
'Paşam,hoşgeldiniz'demek,acabaogünügörmeknasip
olacakmıdır?
PaşaHazretleriburayımutlakteşrifetsinler.Hiçolmazsa
birgünkalsınlar,fakatbirdefadahagelsinler.İzmirkendilerineuğurlugelmiştir.Latifingüzelvetemizkalbiensami-3Yolaçıkmayahazırdım.
4Hatırlamış.
5Geridönecekmisiniz?
6Borçlusunuz.
7Karşılamak.
8Bunlararasında.
YAVERİATATÜRK'ÜANLATIYOR
107
![Page 123: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/123.jpg)
mitemenniyatıfaidedenhalideğildir.Bursa'danmustarip
oldular.'İzmir'e'diyemuharebeyebaşlandı.Vedaimamuvaffakiyetleyüründü.Bunoktayıunutmayınız.Benbugibişeylereçokdikkatederim.
Zatıaliniznealemdesiniz?Muhteremailenizideberaber
getireceğinizihaberaldım.Pekmemnunoldum.Sizegüzel
birevhazırladık.Ailemindebugünlerdeavdetetmesimuhtemeldir.EğerPaşaHazretleri'niburadagörmeyecekolursa,eminimkibabamkendisiniayaklarınaatmayagelecektir.
Paşa'yameftun.Mektuplarınısakladım.Göreceksiniz.Artık
yeter.Burasınıarasırahatırlamanızıricavearz-ıhürmet
ederimefendim.
26.10.1338(1922)
UşakizadeLatife
Bumektupları,MustafaKaptan'ın,müfrezeninişiiçin
gönderdiğinefergötürecektir."
LatifeHanım'ınmektuplan(3)
"Gitkocamlakonuş,
gerginliğesonvermesini
ricaet"
"Göztepe,29temmuz1925
SalihBey,
Tanıştığımız,içindegünlercebütünbirsamimiyetleyaşadığımızbeyazevdenyazıyorum.Gerçienelemlidakikalarımıyaşarkenbeniaramadınız.Sizi,
![Page 124: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/124.jpg)
MahmutıBey'denbirkaçkerelersordum.Hattavedavazifesinidekendisinetevdiettim.
Belkibulakaydinizden2dolayısiziAnkara'daaramakcesaretinikendimdebulamadım.Fakatnasiyesinde3birteklekeolmayanecdatevindesizenuğurlu,enhayırlıbirmisafır
olarakmukayyetsiniz.4Buradasizihatırlamamakgüzelbir
maziyigömmekdemektir.Halbukibennankördeğilim.
SalihBey,senkızarsınsöylenirsin,fakatbüyükmeziyetlerinvardır.Samimisin.Vedaimahakikatisöylersin.İnsanlarınyüzünesöyleyemeyeceğinşeyidearkadansöylemezsin.
Babasın.Evlatlarıniçinağlarsın.Zavallıannemmütemadiyensenisayıklıyor.Çünküokararuhluherifınyerinesenolsaydın,benibircambazgibiipteoynatmazdın.Banahakikatisöylerdin.Fakatzararyok.Budünyaelbetteonadakalmaz.
1MahmutSoydan.
2İlgisizliğinizden.
3Alnında.
4Yazılısınız.
110
SALİHBOZOK
SalihBey,bundanüçyılöncebanakarşıbabalıkvazifesiniifaedeceğini,babamavaatetmiştin.OşimdiAvrupa'da,işlerinemaniolmamakiçin,buradaolduğumuhaberbileveremedim.Artıkbirteessüryığınıgibihertesadüfettiğikoltuğaçökenbirannemveihtiyarhalindebenimyüzümdenfenabirmuameleyeduçarolmuşolanbirbüyükannemvar.
Öksüzüm.Kimsemyok.Onuniçinikincibabalıkvazifesini
![Page 125: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/125.jpg)
deruhteedenvesözününeriolanSalihBey'eyazıyorum.Git
Paşailegörüş.Benkocamdaneminim.Çünkükadirşinastır.Yüksekruhludur.İnsandır.Aramızdakigerginliğenihayetvermesini,güzelbirmazininvereceğinikuvvetlericaet.
Benkendisineyazdığımmektuptasenirefıkanlagöndermesiniricaettim.Birhaftadıruykusuz,gıdasız,idamamahkumum.Esbabı5çocukluk.Halbukiçocuklarbuağırcezadanmuaftır.
Salihsin.Salahvesulhgetireceğineeminim.
LatifeGaziMustafaKemal"
5Sebebi.
KemalPaşa-LatifeHanım
Böyleevlendiler,
böyleayrıldılar
AtatürkbirBursaseyahatinimüteakipMudanya'dan
bindiğiHamidiyekruvazörüyleMarmara'dadolaştıktansonraseyahatiKaradeniz'ekadaruzatmayakararverdi.Hamidiye,İstanbul'auğramadanKaradeniz'eaçıldı.Karadeniz'dehemenbütünsahilşehirleribirerbirerziyaretedilerekTrabzon'agelindi.AtatürkTrabzon'dabulunduğusıradaErzurum'dabüyükbirzelzeleolmuştu.Birçokköylerinyıkıldığım,birkaçyüzvatandaşınfecisuretteöldüğünühaberalanAtatürk,denizseyahatiniyarıdabıraktıve"Memleketinherhangitarafındavukuagelenfelaketebizuzaktanseyircika-
lamayız"diyerekSamsunyoluyladoğrucaErzurum'ahareketetti.Erzurum'dayıkılanköyleridolaşıpaçıktakalanhalklayakındantemaslaryaparakyardımiçinicapedenlere
emirlerverdiktensonraSarıkamış'a,Kars'akadaruzandı.
AtatürkErzurum'daykenLatifeHanım'laaralarındaevvelaufaktanbaşlayarakgitgidesahasınıgenişletenbirtakımanlaşmazlıklarbaşgöstermişti.Bu
![Page 126: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/126.jpg)
anlaşmazlıklarınçok
geçmedenmuvakkatbirayrılığıintaçettiğiniıgörmekbizi
çokmüteessiretti.Atatürkanlaşılanbazımüdahaleleresinirleniyordu.Hülasapekgüzelbaşlayanbumüşterekhayatınaynısamimiyetleidamesineimkankalmadı.
AtatürkbirgünozamankibaşyaveriRüsuhi'yiyanınaça-
1Geçicibirayrılıklasonuçlandığını.
112
SALiHBOZOK
ğırarakLatifeHanım'ıAnkara'yagöndermekhakkındakikararınıkendisinetebliğetmişti.KararıntatbikineRüsuhimemurdu.Atatürk,İsmetİnönü'yeteslimedilmeküzerebirdemektupyazmıştı.
Bumektupşöyledir:
"Erzurum9teşrinievvel1340(ekim1924)
Azizimİsmet,
LatifeHanımtekaddümederekAnkara'yageliyor.Beraberseyahatedevamımünasipgörmedik.Çünküikiseneliktecrübeberaberyaşamakimkaruolamayacağınakanaathasılettirdi.Kararımdankendisinihaberdarettim.Çokmeyusvemahzundur.ZatıalinizinvebelkiFevziPaşaHazretleri'nin
ihtilafiçindelaletiniziricaedecektir.Kararımkatidir.Yalnız
gerekkendisininvegerekailesininşerefvehaysiyetinirencideetmekistemiyordum.Kendineveailesinehörmetimivehakikidostluğumumuhafazaedeceğim.Suret-iinfıkakı2
Ankara'dakararlaştırınız.Sükunetleİzmir'egitmeyemuvafakatımteminlazımdır.Gözlerinizdenöperim.
GaziM.Kemal"
![Page 127: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/127.jpg)
LatifeHanım'a,RüsuhiBey'lebirlikteAnkara'yahareket
etmesilazımgeldiğitebliğedildi.FakatLatifeHanım,"Ben
ancakSalihBey'lebirliktegidebilirim"diyordu.BununüzerineAtatürkbeniçağırdıve"Latife'yiAnkara'yasengötüreceksin"emriniverdi.
Atatürk,henüznikahıaltındabulunanLatifeHanım'ın
geçtiğiyerlerdemerasimlekarşılanmasınıuygungörmüşlerdi.HattakendisidehareketedeceğimizgünLatifeHanım'ıevinkapısınakadarteşyietti.3ArkadaşlardanKılıçAlimerhum,Rauf,muhafızkıtasıkumandamİsmailHakkıveSeryaverRüsuhi1,5saatmesafeyekadarbiziotomobilletakipettiler.
LatifeHanım'layanımızdatekbirhizmetçibulunduğu
haldeKayseri'yekadarbirotomobildeseyahatettik.Latife
2Ayrılışbiçimini.
3Uğurladı.
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
11:3
Hanımyoldamütemadiyennedametizharediyordu.4
KılıçAliilearamızdabirparolakararlaştırdık.Obana,
benonakarşılıklıvaziyetibildirecektik.Atatürk'ünLatife
Hanım'akarşıhiddetigeçmişse,KılıçAlibana"Sıhhattedir"
haberiniuçuracak,bununaksivakiise"Henüzhastalığı
geçmedi"diyecekti.Erzincan'avardığımızzamanLatifeHanımorayaikigünsonragelecekolanAtatürk'everilmeküzerebirmektupyazıpkumandanabırakmıştı.BumektupAtatürk'ünüzerindeçokbüyüktesiryapmışolacakki,Kayseri'yegelmedenevvelyolunbirnoktasındaAtatürk'tenşöylebirtelgrafaldım:
![Page 128: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/128.jpg)
"Kayseri'denilerigeçmeyiniz,oradabanaintizarediniz.5
GaziMustafaKemal"
VaziyetiaramızdakiparolayamüracaatederekKılıç
Ali'dentelgraflasordum.AldığımcevapAtatürk'ünhiddetiningeçtiğineşüphebırakmayacakmahiyetteydi.LatifeHanımtarifedilmezderecedesevindi.MustafaKemal'inKayseri'yekadargelmesinibilebeklemiyordu.Onu,ta80kilometremesafedenistikbalekoştu.Atatürk'ündeogünkeyfiyerindeydi.Kendisinemülakiolduğumuzyerdeotomobilindenindi.VeLatifeHanımilebeniotomobilinealarakayrıayrıiltifatlardabulundu.
OgeceKayseri'deçoksevinçlibirgecegeçirildi.Atatürk,
ertesigünhuzurunagirdiğimzamanİsmetİnönü'yeverilmeküzereyazdığımektubuneyaptığımısordular."Yanımdadır"dedim."Onuyırtat"buyurdular.Gözleriönündemektubuyırttım.Fakatnedüşündüklerinibilmiyorum.Yırtılmışmektubutekraralıpmuhafazaetmekliğimiemirbuyurdular.
Aradanuzunzamangeçmiştiki,tekraranlaşmazlıklar,
dargınlıklarbaşlayıncaAtatürkbuseferkatiolarakayrılık
kararıverdi.Kısacaişteböyleevlendilerveböyleayrıldılar.
4Pişmanlıkgösteriyordu.
5Benibekleyiniz.
İsmetPaşa-
FethiBeytartışması
"Ohaldesende
alçaksın!.."
İsmetPaşaLozanMuahedesi'ninakdindensonraAnkara'yadönmüştü.BirgeceAtatürkkendileriniveFethiBeyileRızaNurBey'iakşamyemeğinedavetetmişlerdi.Hatırımda
![Page 129: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/129.jpg)
kaldığınagöredavetlilerarasındaLatifeHanımileöbürlerininrefıkalarıhanımlardavardı.OakşamsofradaKılıçAliBey'lebendebulunuyordum.Üçdörtkişilikbirsaztakımı
damevcuttu.BiraralıkİsmetPaşa,Lozan'dacereyaneden
müzakerattanveçektiğisıkıntılardanbahsederekRauf
Bey'denacıacışikayettebulundu:
"Yaptığımişlerhakkındakendisinemalumatveriyorve
onamukabilhükumetinnokta-inazarınıanlamakistiyordum.FakatoalçakRaufyazdıklarımacevapvermeyerekbeniçokbüyükazapveıstırapiçindebırakmıştı"deyince,Fet-
hiBey,RaufBey'inkabinesindedahiliyevekilibulunduğu
içinHeyet-iVekile'ninkararlarınaiştiraketmişbulunduğunusöyleyerekRaufBey'imüdafaaetmekistedi.BunakarşıİsmetPaşa,"Ohaldesendealçaksın!..Eğerosıradaimdadımabüyükşefimyetişmemişolsaydıburayatabutumgelecekti.Sizbundanmemnunmuolacaktınız?.."dediler.
İsmetPaşa'nınçokmüteessirbulunduğunuvebuteessürlemünakaşanınçokfenabirşekilalacağınıdüşünenFethiBey'esazçalanlarınyabancıolduğunusöyledim.İsmet
Paşa'yamukabeleetmemesinivemünakaşanınkapatılmasınıricaettim.Atatürksofradakonuşulanlarıişitmiyormuş
116
SALİHBOZOK
gibibirvaziyetalarakhiçbirşeyekarışmıyordu.FethiBey
benimricamakarşı,"Bananesöylüyorsun,İsmetPaşa'ya
söyle"dedi.Bununüzerinebirsigarapaketininarkasına
FethiBey'esöylediklerimiyazdım.VeİsmetPaşa'yagösterdim.Atatürkdeo
![Page 130: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/130.jpg)
sıradasözekarışarakşayan-ıteessürolanmünakaşanındahafenabirşekilalmasınameydanverilmediveİsmetPaşaileFethiBey'ibarıştırdı.
SofradasarhoşÇetinkaya'yla
tartışma
"BanabakAliBey,
bensendendaha
komitacıyım"
Mühimaddettiğimhadiselerdenbirisideşudur:
BirgünAliÇetinkayabana,"YahubendeherakşamAtatürk'ünsofrasındabulunmakisterim.Fakatoradahoşlanmadığımbazıkimselerbulunduğuiçinbuarzumuyerinegetiremiyorum.SenmüsaitbirfırsatbulduğunzamanbenimarzumuAtatürk'eanlat.Veellerindenöptüğümüdesöyle"
dedi.(AliBey,hoşlanmadığışahıslardanbirisininFalihRıfkı
olduğunusöylemişti.)
BirkaçgünsonrabirmünasebetleAliBey'insöyledikleriniPaşa'yaarzettim.Paşayüzünüburuşturarak"Bukadarsaçmabirdüşünceolamaz.Benimsoframdavemeclisimde
bulunanlarınhepsinebenvazifeveririm.Sizinyapamayaca
ğınızişleri,AliBey'inhoşlanmadığıadamlaryapar"dedikten
sonra,"ÖyleisebugeceAliBey'inhoşlandığıarkadaşlarıda-
vetedelimdeEtimesgut'agidelim.BanaBaşyaverRusuhi
Bey'içağır,Etimesgut'akimleridavetedeceğinisöyleyeyim"
dediler.RüsuhiBeygelinceyekadarPaşa,AliBeyileAvni
![Page 131: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/131.jpg)
Paşa'yı,NuriConker'i,HasanCavitBeyileRecepZühtü'yü
davetekararverdiler.
Mevsimkışidi.DavetedilecekolanlarRüsuhiBey'esöylendi.Odakendilerinitelefonlahaberdaretti.BizAtatürk'ledahaerkenEtimesgut'agittik.Akşamoluncadavetlilerde
birerikişergeldiler.FakatgelenlerarasındaFalihRıfkıBey
devardı.Onundavetsizolarakgelmesişöyleolmuş:Rüsuhi
118
SALİHBOZOK
Bey,NuriConker'itelefonladavetettiğizamanFalihRıfkı
Bey,Nuri'ninyanındaimiş.Etimesgut'agideceğinihaber
alıncaNuriBey'lebirlikteodagelmiş.NuriBey,FalihRıfkı'nındaekseriyaPaşa'nınsofrasındabulunduğunubildi
ğindenveogecekidavetindenemaksatlayapıldığınıbilmediğindenFalihRıfkıBey'inEtimesgut'aberabergelmesindebirmahzurgörmemiş.
Misafırlergelipsofrayaoturduktansonra,benlumbagodanmustaripolduğumiçin,birodayaçekildim.Vesobanınyanındabelimiısıtıpıstırabırµıyatıştırmayaçalışıyordum.
Biraralıksofradahararetlibir.Jl?.ünakaşacereyanettiğinive
AliBey'inyüksekseslekonuştuğunuişittim.Münakaşanın
mahiyetinianlamaküzeresofranınbulunduğusalonagitti
ğimzamanAliBey,NuriBey'e,"Senbanabugünmecliste
'Cinsol'dedin.Bununemaksatlasöyledin?BenSuriçyoldaşdeğilim.Sakalımolmadığıgibibaşımdadatutacakbirtelsaçyoktur.Suriçyoldaşınsakalındantutarçekersinama
![Page 132: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/132.jpg)
ben,nesakalımınedekellemikimseyekaptırmam"gibimanasınıanlayamadığımbazıifadelerdebulunuyordu.
AliBey'inyanınayaklaştığımsıradaAtatürk,AliBey'eşa-
katarzındabazışeylersöyledi.NuriBeydeAliBey'inifadelerindenhiçbirşeyanlayamamışolduğuiçinhayretleyüzünebakıyordu.
AliBey,ogünZiyaGevher'inevinedavetliymiş.Orada
zannedersembirazlikörveyaşarapiçmiş.AkşamyemeğindedeEtimesgut'tabirkaçkadehrakıiçincesarhoşolmuş
bulunduğuiçinnesöylediğininfarkındadeğildi.Atatürk'ün
ihtarlarınadaadetaehemmiyetvermediğigibiikidebirelini
cebinesokarakşüphelivaziyetlerdebulunuyordu.Biraralık
FalihRıfkıBey'edemünasebetsizbirifadedebulunduğuiçin
hemFalihRıfkıBey'imüteessiretmişti,hemdeAtatürk'ü
kızdırmıştı.�-.
Benbirkadehdahiiçmediğimiçinhertürlüvaziyetive
söylenensözleridahaiyigörüyor,anlıyordum.AliBey'e"Galibasenbirazfazlacaiçtin,senihiçböylegörmemiştim"demekvekendisinisofradankaldırıpbirazdışarıçıkartarakhavaaldırmakistedim.ÇünküAtatürk'ünfenahaldekızdı
ğınıhissediyordum.FakatAliBeybenimsözlerimedeehemmiyetvermedi.OsıradaFalihRıfkıBeydışarıyaçıkmıştı.Bi-
YAVER(ATATÜRK'ÜANLATIYOR
11.9
razsonraRüsuhiBeyelicebindeolaraksalonagirdivekapınınönündedurdu.RüsuhiBey'iniçeriyegirdiğinivealmış
![Page 133: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/133.jpg)
olduğuvaziyetigörenAliBey,Atatürk'e(Rüsuhi'yigöstererek)"Bunuburayasizmiçağırdınız?"diyesordu.OanakadarAtatürkRüsuhiBey'insalonageldiğinigörmemişti.
ÇünküRüsuhiBeyAtatürk'ünarkasındakalmıştı.Ali
Bey'insualiüzerineRüsuhiBey'igördüveAliBey'e,"Bença
ğırmadım,fakatyaverimolduğuiçinçağırmadandayanıma
gelebilir.Sennedemekistiyorsun?"deyinceAliBey,"Paşam
buadamsizinyaverinizolamaz,benbunulrak'tantanırım.
EnverPaşa'ya,NuriPaşa'yadayaverlikyapmıştır"diyerek
RüsuhiBey'ekarşıhakaretamizdahabirtakımsözlersarf
etti.Atatürk'ünartıktahammülübüsbütüntükenmişoldu
ğuiçinRüsuhiBey'ehitaben"Bakseniniçinnelerdiyor,ne
cevapvereceksin?"dedi.Şayan-ıteessürbirhadiseninvukuunameydanvermemekmaksadıylaAliBey'isofradankaldırmayauğraşıyordum.RüsuhiBey,AliBey'e,"Beyefendinesöylüyorsunuz,benneyaptım,söyleyiniz?.."gibisözlerlegüyakendisinimüdafaaediyordu.Atatürk,RüsuhiBey'inbeceriksizbirtarzdakendisinigüyamüdafaaedergörünmesindenhiçhoşlanmadıvekızdı.AliBey'ehitaben"BanabakAliBey,benimyaverimseninanlattığınadamdeğildir.Seninmaksadınıanlıyorum.Fakatbensendendahakomitacıyım"diyerekAliBey'ikolundantuttuvesofradankaldırarakboşodalardanbirinegötürmekistedi.Benarayagirdim,"Paşam,AliBey'inbirazrahatsızolduğunugörüyorum.
Müsaadebuyurursanızdışarıya,muslukbaşınaçıkmakistiyor.Kendisiniçıkarayım"dedim.
PaşabanakızmaklaberaberAliBey'indeaynıtarzdarica
etınesiüzerinedışarıçıkmasınamüsaadebuyurdular.Ali
Beyyerindenkalktığızamanşuistirhamkarifadelerisöyledi:
![Page 134: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/134.jpg)
"Paşambensiziyeganeşefolaraktanırveheremrinize
itaatederim.Sizdenbaşkadahiçkimseyeboyuneğmem.
Benibugeceburayabununiçinmiçağırdınız?"
Salondançıkıptuvaletmahallinegidincebendekendisiyleberabertuvaletmahallinegirdim.AliBeybana,"Senniyegeldin?"diyesordu.
"Belkiyardımımaihtiyacınolur"dedim.
Halbukimaksadımtabancasınıncebindemi,yoksabe-
120
SALiHBOZOK
lindemiolduğunuanlamaktı.Onayardımedergibikoluna
girdimvetabancasınınbelindeolduğunuanlayarakmüsteriholdum.ÇünküeliniikidebircebinesokmasındanAta-
türk'ünşüphelendiğinianlıyordum.Atatürk,AliBey'inogecebirmaksad-ımahsuslageldiğinezahipolmuştu.BeniseAliBey'inhususihiçbirmaksadıolmadığınavesarhoşluk
saikasıylasaçmasapanhareketlerdeveifadelerdebulundu-
ğunakaniydim.
AliBeytekrariçerigirdiktensonraPaşa'nınmüsaadeleriniistirhamederekevinegitmekistedi.Paşadakendisinemüsaadeetti.VeAvniPaşa'ylabirliktegitti.
Sabaholmaküzereydi.AliBeygittiktensonraPaşabana
ogeceherşeyekarıştığımiçinkızdıvetekdiretti.FakatertesiakşamÇankaya'yaçağırarakMeclisReisiKazımPaşa,BaşvekilİsmetPaşaveMaarifVekiliNecatiBey'lebaşkabazıvekillerinhuzurundaşunlarısöyledi:
"Buçocuk,beniyakındantanıdığıveherhalimibildiği
![Page 135: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/135.jpg)
için,düngecekendisinitekdiretmemerağmenşayan-ıteessürveteessüfbirhadiseninvukuunameydanvermemeyeçalıştı.Vemuvaffakdaoldu.Bundandolayıkendisineteşekkürederim."
KazımPaşaileNecatiBeydebenitebrikettiler.Atatürk,
Etimesgut'tanayrıldıktansonradoğrucaİsmetPaşa'nınevinegitmişlervekendisiniuykudanuyandırarakcereyanedenhadiseyianlatmışlar.ErtesiakşamAtatürk'ünikametgahındatoplanaraktekrarkonuştuklarızamanbenimhareketiminmuvafıkolduğunakanaathasıletmişlervebukanaatlerinitakviyeiçindebeniÇankaya'yaçağırarakbirgeceewelkivaziyethakkındafikrimivemütalaamısordular.Hadiseyigördüğümgibianlattım.VeAliBey'inbirhususimaksatlaorayagelmediğinekanaatimbulunduğuiçinmüdahaleetmeyemecburolduğumusöyledim.
AliBeybirmüddetmünzeviolarakyaşadıveevinekapanarakbirtarafaçıkmadı.BenimogecekihareketimdençokmemnunveminnettarkaldığınıKılıçAliBey'esöylemiş.
Atatürkİnönü'yebağırıyordu:
"İsmet!..İsmet!..
Senimahvederim!.."
DizbağıNişanı,Atatürk'leİsmetPaşaarasındaçokciddi
birçatışmayasebepolmuştu.Hadiseşöyledir:
İngilizgazetelerindenbirisiİngilterehükumetitarafından
Atatürk'eDizbağıNişanıverileceğiniyazmış.Buhavadis
üzerinebizimgazetelerdebirçokşatafatlıyazılaryazmıştı.
AtatürkosıradaYalova'dabulunuyordu.İsmetPaşada
Heybeliada'daydı.
Birgün1İstanbul'danYalova'yagidiyordum.VapurAdalar'ıgeçtiğisıradabir
![Page 136: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/136.jpg)
sivilpolismemuruyanımageldi.İsmetPaşa'nınvapurdaveüstkattabulunduğunuhaberverdi.
YukarıkataçıkarakİsmetPaşa'nınyanınagittim.Kendisini
düşüncelibirvaziyettegörünce"RahatsızmısınızPaşam?"
dedim.Banabacağınıgösterereksiyatiktenmustaripbulunduğunusöylediveşunudailaveetti:
"ŞimdiYalova'yagidincederhalbirbanyoalmakisterim.
FakatGaziPaşaHazretleri'ninyanlarınagidecekolursam
bilmemkibanyoalmakkabilolabilirmi?"
Bende,kendilerine"BuakşamPaşa'yagörünmedenbanyonuzualır,istirahatbuyurursunuz,çünküsofrayagelirsenizsizibırakmazlar"dedim.
İsmetPaşa,"Yalova'yagidelimdeoradakivaziyetegöre
hareketedelim"dediler.VeAtatürk'egörünmedenbanyo
129ağustos1932.
122
SALiHBOZOK
alıpistirahatetmeyiuygungörmediler.
Yalova'yageldiğimizzamaniskeledenkaplıcalarakadar
İsmetPaşabenideotomobilinealdı,berabergittik.KendilerineDizbağıNişanı'ndanbahsetmekistedim,"Maskaralık,maskaralık..."diyemukabeledebulundu.Paşa'nınbuifadelerindenhiçbirşeyanlamadığımiçinfazlabirşeysormadım.
Atatürk'ünköşküneyineİsmetPaşa'ylabirliktegittik.
GaziPaşaoakşamkimisafirleriylesofrayaoturmuşlardı.ismetPaşa'yıgörünce
![Page 137: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/137.jpg)
sevindiler.Vesofradakendilerinebiryergösterdiler.OakşamsofradaherzamanbulunanarkadaşlardanbaşkaRuşenEşref,YakupKadribeylerlerefikalarıdavardı.ŞükrüKayaBeydeoradaymış.Fakatdişindenrahatsızbulunduğuiçinsofrayagelmemişti.Biraralık
İsmetPaşa,DizbağıNişanı'ndanbahsederekAtatürk'e,"Mü
saatlebuyurursanızbenHakimiyet-iMilliyegazetesiylebu
nişanmeselesinitekzipettirmekvebumünasebetledebizim
gazetelerebirdersvermekistiyorum.Çünküİngilterehükumetitarafındanbunadairhiçbirteklifyapılmadığıhaldebizimgazetelerbumeseleyiizamederek2birçokşeyleryazmaktadırlar"dedi.Atatürk,İsmetPaşa'nınsöylediklerinimuvafıkbulduklarıiçin,İsmetPaşasofradayazmakistedikleriniyazdılar.VeAtatürk'edeokudular.Paşa,yazılanşeyibeğendiler.Vekendileridebirmaddeilaveetmekistediler.O
maddedeşuidi:
"Bahusus,İspanyakralındanartakalanböylebirnişan
Türkreisicumhurunaverilemez.VerilecekolsabileTürkiye
reisicumhuruonişanıkabuledemez."
Atatürk'ünilaveettirmekistediğibumaddeyekarşıismetPaşaşumukabeledebulundu:
"Paşamevvelcedearzettimkiresmenböylebirnişanne
verilmiş,nedeİngilterehükumetitarafındanbunadairbir
teklifvakiolmuştur.Binaenaleyhbumaddeyelüzumyoktur."
AtatürkİsmetPaşa'ya,"Efendimsenbenimdediğimiilaveet,İngilizlerbenisevdikleriiçinyazılanşeyihüsn-itelakkiederler.3İngilizlerbenimiçinLloydGeorge'ubileattılar"
deyince,İsmetPaşa,ogeceyekadarAtatürk'ekarşıkendi-
![Page 138: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/138.jpg)
2Büyüterek.
3İyikarşılarlar.
YAVER1ATATÜRK'ÜANLATIYOR
128
sindegörmediğimadetaisyankarbirvaziyetle,"Efendim
LloydGeorgeatılmışdeğildir,siyasetindemuvaffakolamadı
ğıiçinkabinedençekilmiştir.Yoksakendisielyevmbirsiyasifırkanınbaşındadırvemebustur.Sizinilaveetmekistedi
ğinizmaddeyideburayayazmakmuvafıkdeğildir"dediler.
Atatürk,İsmetPaşa'nınvaziyetleriniveifadelerinimanidarbularakfenahaldekızdılar.VeİsmetPaşa'nınişitemeyeceğikadarhafıfbirseslesofradabulunanlara,"İsmetPa
şa'mnbanaitirazetmesininsebebinianlıyorum.Geçengün
burayagelenİktisatVekiliMustafaŞerefBey'eyaptığımmuameledenkızmıştır"dedilerveyineaynısesleNuriBey'ehitaben,"SenbirvesileyleMustafaŞerefmeselesiniaç"diyeihtardabulundular.NuriConker,Atatürk'eşucevabı
verdi:
"Paşambiziböyleişlerekarıştırmamanızıricaederim."
AtatürkNuriBey'inbucevabıüzerinebizzatkendileribir
vesilebularakİsmetPaşa'yaçokşiddetlibirlisanlahükumet
işlerindenbahsettiler.VeçokacıbirsuretteİsmetPaşa'yı
tenkitettiler,hattaokadarithamlardabulundularkibir
aralık,"Senibenmahvederimİsmet!..İsmet!.."dediler.Ve
![Page 139: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/139.jpg)
ondansonradasofravaziyetinehitamvererekhepimizsalondandışarıçıkmayamecburolduk.İsmetPaşasofrayıterkederkenAtatürk'leherzamankininaksinebirbirlerinin
ellerinisıkmadılar.HerkessalondançıktıktansonraAtatürk
AfetHamm'labeniveNuriConker'iyanlarındaalıkoydular.
Vebizeşunlarısöylediler:
"GördünüzmüİsmetPaşa'nınbuakşamkivaziyetini?..
Fakatbenbunaaslatahammüledemem,yarınAnkara'ya
-�erekkabineyibizzatkendimteşkiledeceğim."
Bunlarıokadarciddiveşiddetlisöylüyordukivaziyetin
vahametinidüşünerekvücudumdakitüylerinürperdiğini
hissediyordum.Atatürk'ünsözlerinekarşıhiçbirimizhiçbir
şeysöyleyemiyorduk.Başımızıönümüzeeğerekbiranönce
yanlarındanayrılmakçaresiniaraştırıyorduk.Dışarıyaçıktığımızzamandaarkadaşlarınmalumatalmaküzerebizibeklediklerinigördük.Atatürk'ünsöylediklerinionlarada
anlattık.İsmetPaşakendiköşklerinegitmişolduklarıiçin
arkadaşlara,"BenİsmetPaşa'yagidipricadabulunmakisterim.Fakatnesöyleyeceğimibilmediğimdensizinfıkirleri-
124
SALİHBOZOK
nizialmakistiyorum"dedim.BenimsorduklarımabazıarkadaşlarİsmetPaşa'yıoakşamgörmekuygunolmayacağı,bazılarıdagörüşmekfaydalıolacağıcevabınıverdiler.Kesin
![Page 140: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/140.jpg)
birkararveremediğimizdenertesigünüİsmetPaşa'ylagörüşmeküzereodalarımızaçekildik.
Sabahakadarüzüntüdenuyuyamamıştım.
SabaholurolmazyatağımdankalkarakİsmetPaşa'yla
görüşmeküzerehazırlanmayabaşladığımsıradaodamın
önündekiterastabirayaksesiişittim.Bizetahsisedilmiş
odalarAtatürk'ünköşkücivarındakiikitaraflıodalardı.Her
ikitarafodalarınınönündedeboydanboyateraslarıvardı.
Benimyattığımodaormananazırolanodalardanbiriydi.Ya-
nımdakiodadaŞükrüKayaBeyyatıyordu.AyaksesiniişitinceodakapısındanbaşımıuzattığımzamanİsmetPa
şa'nıngeldiğinigördüm.Yanımdakiodadayatmaktaolan
ŞükrüKayaBey'legörüşmeyegeldiğinisonradananladım.
İsmetPaşabenigörünce,"Erkenkalkmışsın,birıstırabınmı
vardı?"dedi.BendePaşa'nınbusualinekarşılık,"EvetPa
şam,büyükbirıstırapiçindeyim,bütüngeceuyuyamadım"
dedim.Sebebinisordular.Akşamsofradageçenhadiseden
bahsetmekistedim.Fakatfazlabirşeykonuşmamameydan
vermeden,"Haksızmıyım?"dediler.İsmetPaşa'nınbuifadesiüzerine,"Paşammademkisordunuz,müsaadeedersenizcevapvereyim"dedim.Vemüsaadeleriylekendilerineşunlansöyledim:
"Paşambanahaklıveyahaksızolupolmadığınızısormayınız.Bencevapveremem.Yalnızbildiğimbazıhakikatlervardırkionlarıarzedeceğim.BirçoksebepvevesilelerleAtatürk'tenben,'İsmetPaşa'nınbeniçokiyitanımışbulundu
![Page 141: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/141.jpg)
ğunaveonunzekasına,mesaisinevefaaliyetineeminbu-
lunduğumdanherakşamsofradamüsterihanebirkaçkadehiçiyorum.Eğerkendisineyüksekitimadımolmasabunuyapamazveyapmazdım'dedikleriniişittiğimgibi,sizinde
heriştekimuvaffakiyetinizinsebebiniAtatürk'eatfederek
kendilerindenilhamaldığınızıyinesizdenişitmişimdir.Etle
tırnakgibibirbirinizemerbut4bulunduğunuzaaslaşüphemizolmadığıhaldedünakşamhiçdemühimolmayanbir4Bağlı.
YAVER!ATATÜRK'ÜANLATIYOR
meseledendolayıortayaçıkanhadisedenbütünarkadaşlar
çokmustaripolmuşlardır."
BenimbusözlerimüzerineİsmetPaşa,"Evethakikatbudur.Söylediklerindençokmüsteriholdum.Senhazırlandagelbezikoynayalım"dedilerveAtatürk'ünköşklerinenazır
olanöbürodalarınönündekiterasagittiler.
BenalelacelehazırlanarakİsmetPaşa'yagörünmeden
Atatürk'ünköşkünegittimveAtatürk'ünhizmetçilerinden
birinekendileriniuyandırmalarınısöyledim.Atatürk'ü
uyandırmışlarvebenimkendilerinigörmekistediğimisöylemişler.Müsaadeleriyleyanlarınagirdimveşunlarısöyledim:
"Paşam,İsmetPaşabusabahçokerkenodamageldiler
vedünakşamsofradageçenhadisedenteessürlebahsederek'AcabaAtatürk'üçokrahatsızettimmi?'diyesordular.
Bendekendilerine'Atatürk'ünsizekarşıçokbüyükemniyetlerivemuhabbetlerivardırvesizeitimatettikleriiçinherakşamsofradaiçtiklerinisöylüyorlar'
![Page 142: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/142.jpg)
dedim.Vebusuretle
teessürleriniizaleyeçalıştım.İsmetPaşabenimifadelerimdenmüsteriholarakbezikoynamaküzereşimdibenibekliyorlar."
Atatürkyatağınıniçerisindebenidinlediktensonra,"Çocuksenbumeseleyihüsn-ihaletmiş5oldun.YoksaİsmetPaşadünakşamkivaziyetindekalmışolsaydıbugünAnkara'yagiderekkabineyibenteşkiledecektim"dedilervebeniİsmetPaşa'nınyanlarınagönderdiler.
Ogün30Ağustosolduğundanİstanbul'danarz-ıtebrikat
içinvalivekumandanladahabirçokzevatYalova'yagelmişlerdi.OakşamsofradaAtatürk'leİsmetPaşabirbirleriyleeskisigibiçoksamimigörüştülervebusuretledebirgeceöncekihadiseunutulmuşoldu.Bundandolayıdaarkadaşlarbenitebrikediyorlardı.
5İyibirşekildeçözmüş.
SerbestFırkaOlayı
ismetPaşa'nınkarşısında
ağlamayabaşladım
İsmetPaşa'nın,başvekalettenaynlmasınınhakikisebebinisonradanöğrendim.BunudabenimileKılıçAliBey'e,KazımÖzalpanlatmıştı.EsasenmeseleAnkara'daçiftliktekibirafabıikasıymışgibigösteriliyorsadabenimkanaatimceİsmetPaşaSerbestFırka'nınteşkilindenitibarenAtatürk'ekarşıbiriğbirarveinfialıhasıletmişti.ÇünküSerbestFırka
teşekkülettiğizamankendisinekarşıİzmir'deyapılmışolan
şayan-ıteessürtezahürat2haklıolarakonumüteessiretmişti.OzamanlarbirmüddetiçinAtatürk'ünlakaytvesakingibigörünmesinin,İsmetPaşa'nıncanlarınısıktığınahiçşüpheetmiyorum.FakatAtatürk'egöstermekistemedikleri
teessürveinfiallerinizamanzamanetrafındabulunanlara
izhardan3kendilerinimenedemiyorlardı.Ezcümlebirgün
![Page 143: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/143.jpg)
banakarşıhaksızolarakşumuameledebulunmuştur:
SerbestFırka'nınbaşındabulunanlardanFethiBey,AğaoğluAhmetBeyveTahsinBeyİzmir'egitmişlerdi.FırkanınlideriFethiBey,oradabirnutukiratederekSerbestFırka'nınteşkilindenveprogramındanbahsedecekti.Fırkanınumumi
katibiolanNuriConkeriseonlarlaİzmir'egitmemiş,İstanbul'dakalmıştı.Arkadaşlarıİzmir'egidincekendilerinekarşı1Kırgınlıkvegücenme.
2Üzücügösteriler.
3Göstermekten.
128
SALİHBOZOK
yapılantezahüratıgazetelerdeokumuşvebundanmüteessir
olarakarkadaşlannıntaşkınlıklarınamarnolmakmaksadıyla
birkaçgünsonraodaİzmir'egitmiş.Hareketirıdenbirgünevvel,kızımladamadım,NuriBey'iziyaretegitmişler.4Kendilerinenemaksatlaİzmir'egideceğinisöylemişolduğuiçinbendeonlardanmalumatalmıştım.NuriBey'inİzmir'ehareketirıden
birgünsonraDolmabahçeSarayı'nagittiğimzamanAtatürk
ileİsmetPaşa'nınbaşkatibinodasındaolduklarınıöğrendim.
Herzamanolduğugibibendeyanlarınagittim.İsmetPaşatelefonbaşındaAnkara'ylagörüşüyordu.Atatürkbenigörünce,
"YahubirkaçgündürNuriBey'igöremiyorum,acabahasta
mıdır?"diyebanasordular.Bendekızımladamadımınbana
söyledikleriniveNuriBey'inİzmir'egitmişolduğunuAtatürk'e
arzettim.Atatürknegibibirmaksatlaİzmir'egittiğiniİsmet
![Page 144: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/144.jpg)
Paşa'yadaarzetmemiemirbuyurdular.VeİsmetPaşa'yahitaben,"İsmet,İsmetbakSalihnesöylüyor"dediktensonra,banada"anlatbakalım"dediler.İşittiklerimiaynenİsmetPa
şa'yadasöyledim.Fakatkendisihiçbircevapvermediklerigibibenimmaruzatımdandacanlannınsıkıldığınıanladım.
Atatürkdebunuhissettikleriiçinbana,"Haydibizbirazmotorlagezelim,İsmetPaşa'yıçalışmakiçinyalnızbırakalım"dediler.BizmotorabinerekBoğaziçi'nedoğrugiderkenbenAtatürk'e,İsmetPaşa'nınbenimsöylediklerimdencanlarısıkıldı
ğınıvemaruzatımınahoşkarşılamışolduğunuanlatmakistedim.Atatürkdebanaşöylededi:
"İsmetPaşasanadeğil,asılbanagücenmektedir.İzmir'dekihadiselerekarşılakaytbulunduğumuzannediyor,halbukibendeFethiBey'inİzmir'egiderkenvereceğinutkubanagöstermediğineveoradayaptığıbazıbeyanatakızıyorum.Benkendisineitidallehareketetmesinivemebusolduktansonra
dahabazıarkadaşlarıfırkasınavereceğimisöylediğimhalde,
FethiBeylüzumsuzbazıbeyanattabulunmuşturki,haklıolarakİsmetPaşa'nındacanlarısıkılmaktadır.Nitekim,FethiBey'Eşhas-ımeçhule5ceplerinidoldurmaklameşguldür'demişvebuifadesiylehükumetişiddetletenkitetmekistemiş.
4S.Bozok'unnotu:NuriBeybenimeskikayınbiraderimdi.Bumünasebetledekızımın
dayısıoluyordu.
5Bilinmeyenkişiler.
YAVERİATATÜRK'ÜANLATIYOR
129
ŞimdiİsmetPaşaarzuetmişolsaonumahkemeyevererek
![Page 145: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/145.jpg)
'Ceplerinidolduranbumeçhulşahıslarkimdir?',onuispatetmesiniisteyebilir.ÇünküFethiBeyhenüzmebusdeğildir.Buşekildebeyanatyapmasıkendisiiçinmesuliyetimuciptir."6
Atatürkbundansonradaetatizim7ileliberalizmarasındamukayeseleryapWar.
SarayaavdetettiğimizzamanİsmetPaşa'yıbıraktığımız
odadabulmuştuk.Akşamdaolmuştu.OdayagirdiğimizzamanAtatürkİsmetPaşa'ya,"Yenibirhabervarmı?"diyesordular.İsmetPaşadakendilerinecevapvermeden"NeredeoSalih?.."diyeyükseksesleadımısöylediler:
"HaniyaNuriBey'inarkadaşlarınıntaşkınlıklarınamani
olmakiçinİzmir'egittiğinisöylüyordun?Bakbugünİzmir'de
ellibinkişininkarşısındaFethiBeynutkunuokumuş,fakat
sesiniişittirmediğiiçinNuriBey,FethiBey'insöylediklerini
tekrarederekherkeseişittirmeyeçalışmış"dediler.
İsmetPaşa'nınbeniadetatekdireder8birtarzdagayet
sertbirdillesöylediklerindenfenahaldemüteessiroldum,
dedimki:
"Paşambenimbuiştenesuçumvar?Kızımladamadımdanişittiklerimiburadasöyledim.NuriBey'inİzmir'ebaşkamaksatlagittiğindenmalumatımyoktu."
İsmetPaşaadetabeniSerbestFırka'nınliderinetaraftarlıkediyormuşumşeklindeithamediyordu.PaşaHazretleribuvaziyetkarşısındagayetsakinbirhaldeİsmetPaşa'nın
kolunagirip,"Sofradakonuşuruz"diyerekbirlikteodadan
çıkWar.Veyukarıkattaherakşamhazırlanansofrayagittiler.OsıradaodadabulunanSiirtMebusuMahmut9dabenimkolumagirerek,"Haydibizdegidelim,fazlateessürgösterme.Gerçiseninbirkusurunyokamaİzmir'dekihadiselerdenlsmetPaşa'nınmüteessirolmamasınaimkanyoktur"
![Page 146: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/146.jpg)
dedi.Benitesellietmeyeçalışıyordu.Bendeİzmir'denverilenmalumatvegelenhaberlerdendolayıİsmetPaşa'nınüzülmüşolmalarınıçokhaklıbuluyordum.Fakatbenisuç-
6Sorumluluğugerektirir.
7Devletçilik.
8Azarlar.
9MahmutSoydan.
130
SALiHBOZOK
lubirvaziyettebulundurmalarınıhaksızgörüyordum.MahmutBey'lebirlikteyukarıkataçıkbmsadasofrayagitmeyerekterastakaldım.
MahmutBeysofrayagittiktenbirmüddetsonraKılıçAli
Beyyanımagelerek"Paşasenisofrayaçağırıyorlar,eğergelmezsençokmüteessirolacaklardır"dedi.Birliktesofrayagidipoturduk.Oakşamsofradahergecedenfazlamisafirvardı.Bellibaşlıhabrımdakalanlarşunlardı:HasanSaka,SaraçoğluŞükrü,VasıfÇınar,ŞükrüKayaveöbürbazıarkadaşlar...BiraralıkPaşabanahitaben,"SenİsmetPaşa'yagücendiğiniçiniçmiyorsun,bunuİsmetPaşa'yasöyleyeceğim"
dediler.Bendekendilerine,söylememeleriniistirhamettim.
FakatGaziPaşa,İsmetPaşa'ya,"Salihsanagalibadarılmış
olduğundaniçmiyor"dedi.Paşa'nınbuifadesiüzerineİsmet
Paşabana,"Hakikatengücendinmi?.."gibiiltifatkarvemülayimbirlisanlahitaptabulunarakbenimcevapvermememeydanbırakmadanyanlarınaçağırdılar.Ve,GaziPaşaile
kendileriarasınabirsandalyegetirterekoturttular.Omzuma
hafifhafıfvurarak,"Niçindarıldınsöylebakalım?.."dediler.
![Page 147: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/147.jpg)
"SizekarşıdarılmakhaddimdeğildirPaşam.GaziPaşa
Hazretlerilatifeolsundiyesöylediler"demekistedim.Fakat
İsmetPaşabehemehalbirşeysöylememiçinısrarettiler.
Bendeemirleriniyerinegetirmişolmakiçin,"Serbestkonuşmamamüsaadebuyururmusunuz?"dediktensonraGaziPaşa'dandaaynısuretlemüsaadedebuyurmalarınıricaettim.Heriikisideserbestkonuşmamamüsaadeedinceşubeytiyükseksesleokudum:
"Sezaitiğolurhaddintecavüzeyleyenmular
Anıniçinüğdenazadedirmüjganebrular."
BenimokuduğumbubeyitüzerinesofradakilerhepgüldülerveİsmetPaşa,"Bunedemektir,baksennelerbiliyormuşsun!"dediler.
Bende,"Paşamnedemekolduğunuelbettebendendaha
iyibilirsiniz,fakatmademkiserbestkonuşmamamüsaade
buyurdunuzbendeherşeyiaçıkçaarzedeceğim"dedim:
"Busofrayasenelerdenberivebirçokkimselerdendaha
evveldahilolmuşbulunuyorum.Fakathiçbirzamanhiç
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
181
kimseyekarşıhaddimitecavüzedecekvaziyettebulunmadım.Helezatıalilerigibiyüksekşahsiyetlerin,memleketimizikurtaranlarınkarşısındakendimibiremirberneferindenıohiçdefarklıgörmediğimhaldebilmemkinedendolayıbirtürlüemniyetveitimadınızamazharolamıyorum."
Çokmüteessirdim.Fazlamüteessirvemütehassisoldu
ğumzamandagözyaşlarımamaniolamıyorumveağlamaya
![Page 148: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/148.jpg)
başlıyorum.Nitekimoakşamdasofradaağlayarakkonuşuyordum.İsmetPaşabenimteessürümügörüncedahafazlakonuşturmakistemiyordu,fakatbenmademkiserbest
konuşmamabirdefamüsaadeedilmiştirherşeyianlatmaya
kararlıydım.Sözlerimeşusuretledevamettim:
"Paşamaleyhimdehersöylenensözeinanarakbanakar
şıasar-ıinfialvehiddetgösteriyorsunuz.HattabirgünhiçbirtaksiratımolmadığıhaldeLimanŞirketi'ndekiişlerinkarışıkgitmesindencanınızsıkılarakbaşımıkoparıpüstümebasacağınızısöylemişsiniz.Bumemlekettebaşıkoparılacak
kadarbirhıyanetmiişledim?"
Bumeselehakkındabirazizahatvereyim:
BirzamanlarLimanŞirketi'ndebendeidaremeclisiazasıbulunuyordum.İdaremeclisireisiozamanSeyr-iSefain11
idaresibaşındabulunanSadullahBey'di.Limanreiside
HamdiBey'di.Bendenbaşkaidaremeclisiazalarıarasında
SaraçoğluŞükrü,CemalHüsnüCester(Amerikalıişadamı
Chester'intemsilcisi),Eminveİstanbul'unHalkFırkasımuten:ıetliğiniyapanRefıkİsmailbeylerileİsmailHakkıBeyismindevapurculardanbirzatbulunuyordu.Birgünbenimbulunmadığımbiridaremeclisitoplantısında,zannedersem
SadullahBeyreyimiistimaletmiş.12Budaogünkütoplantıdamünakaşayımucipolmuş.Ertesigüngazetelerinbirisindebenimresmimbasılarakaltınada,"DünküiçtimadareyimünakaşayasebepolanYozgatMebusuSalihBey"diye
yazılmış.BunugörenİsmetPaşa,fenahaldekızarakyukarıdaarzettiğimgibi"Başımıkoparıpüstümebasarakgeçeceğini"söylemiş.BunudabanaFuat13Beyhabervermişti.
![Page 149: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/149.jpg)
10Emirerinden.
11DenizYolları.
12Oyumukullanmış.
13FuatBulca.
182
SALiHBOZOK
ÇünküİsmetPaşa,"Onabunusöyleyin"demiş.EsasenLimanŞirketiazalığındabulunmakhoşumagitmiyordu.Hattabiraralıkçekilmekistemiştim.FakatozamanİşBankasıUmumMüdürüCelalBayar.benimbankayıtemsilenorada
bulunduğumusöyleyerekçekilmememitavsiyeetmişti.SadullahBeyileHamdiBeybirbirlerininaleyhindeidiler.İdaremeclisiazalarınınbirkısmıSadullahBey'e,öbürkısmıdaHamdiBey'etaraftardı.Benisehepsiyleaynışekildegörüştüğümiçinbitaraftım.Vebirşeyekarışmıyordum.İsmetPa
şa'nınhiçbirkabahatimolmadığıhaldehakkımdaizharetti
ğihiddetveiğbirardançokmüteessirolmuşbulunduğum
içinoakşambunusofradasöylediktensonraşunlarıdailaveetmiştim:
"Paşamiçimizdevekilolanbazıarkadaşlarvardırkievine
davetettiğimisafırisokakkapısındakarşıladığıhaldebirkaç
kadehrakıiçtiktensonramisafırinüzerinebaltaylahücum
ederekonupenceredenkaçırtıyor.Vearkasındandatabancaylakovalayarakbüyükbirskandalasebebiyetveriyor.Sizonuefendi,bizidekülhanbeytanıyorsunuz.Vekalettençekildiktensonraaleyhinizdealenennutukveriyor,gazetelerdeyazılaryazıyor,kendisinitekrarvekilolarakaranızaalıyorsunuz.Başkabirvekildeşununbununrefikasınataarruzetmekistediğiiçinsokaklardaboğazboğazakavgaediyor."
BenbunlarısöylediğimzamanGaziPaşa,İsmetPaşa'ya
![Page 150: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/150.jpg)
hitabenşunusöylemişti:
"İsmet...İsmet...Busözlerinmanasıvardır."
BununüzerineİsmetPaşa,"Evet,anlıyorum"dediler.Ve
birazsonrasofrayıterkettiler.Paşa,benimdetekrareskiyerimegitmemiemirbuyurduklarıiçinsofradailkoturduğumyeregidipoturdum.AyrılırkenPaşabana,"Fazlateessüre
kapılma,şimdigitistirahatet.İsmetPaşa'runİzmir'deyapılantezahürattancanısıkılmıştır"dedi.Bende,"Paşam,ismetPaşa'nınıstırabımanlıyorumveüzüntüsünedehakveriyorum,fakatbenimkusurumnedirkibanakarşıhiddetveşiddetgösteriyor?"deyince,GaziPaşa,"Evvelcedesöylemiştimya,sanadeğil,benimsakinkalışımakızıyor"cevabımverdi.
Oakşamkisofradabirşeydahasöylemiştim:
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
![Page 151: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/151.jpg)
13:3
BirgünYalova'daElazizMebusuTahsinBeybana"Saraçoğlu'ylaaranıznasıldır?"diyesormuştu.Bengayetiyiolduğunusöylediğimzamanda,"Senaldanıyorsun,Saraçoğluneseni,nedeNuriConker'igörmekistiyor"dedi.Sebebinisorduğumzamanşucevabıverdi:
"BirakşamAnkara'dakulüpteydim.Saraçoğlu,Tevfik
RüştüBey'legeçvakitÇankaya'dankulübegeldiler.Birazda
içmişlerdi.Bana,'Eğersempl14mebusolsaydımbirgün
kürsüyeçıkarakNuriBey'denbaşlayıpSalihBey'debitirmeküzerebirçokşeysöylerdim.Fakatvekilolduğumiçinbunusöyleyemiyorum'demişti.Bende,'Yahu,buarkadaşlarıçocukluklarındanberitanırım.Hiçbirfenalıklarınıbilmiyorum'deyincebanaşucevabıverdi:
'Benseniakıllıtanırdım,meğeraptalmışsın.'
SaraçoğluŞükrü'nünbucevabınıhayretlekarşılayarak,
'Senbenigeneaptalolarakbildebuarkadaşlaraleyhinde
birşeysöyleme'şeklindemukabeledebulundum.Fakatrica
ederim,senSaraçoğlu'navehiçkimseyebunadairbir
şeysöyleme."
TahsinBeybunubanasöylediğizamanhatırımagelen
şeyşuolmuştu:
Saraçoğluozamanmaliyevekiliydi.TahsinBeydemaliyeciolduğundanSaraçoğlu'nuçekemeyipaleyhindebulunuyorvebizideonunaleyhineçevirmekistiyordiyeTahsinBey'insöylediklerinefazlabirkıymetveehemmiyetvermemiştim.
![Page 152: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/152.jpg)
Birikisenegeçtiktensonra,yukarıdaarzettiğimsofrahikayesindeSaraçoğludasofradabulunuyordu.İsmetPa
şa'yadedimki:"Bazıarkadaşlardabizimlegayetsamimigörüştüklerihaldehakkımızdakötüdüşüncelerdebulunuyorlar.HattaMeclis'tekürsüyeçıkarakbirçokşeysöylemekistiyorlarmış."
İsmetPaşabununkimolduğunusoruncasofradabulunanSaraçoğlu'nugösterdim.Saraçoğlubenimbuifademüzerinehiçbircevapvermedi.
ErtesigünevimdeykensaraydanİsmetPaşa'nınbeniça
ğırdıklarınıteleforılahaberverdiler.Derhalsarayagittim.is-
14Sıradan.
134
SALiHBOZOK
metPaşa'yıgördüm.Biremirleriolupolmadığınısorduğum
zaman,"Senidünakşamçokmüteessirgördüm.Saraçoğlu
hakkındasöylediğinşeyitahkikettim,böylebirşeyinaslı
yokmuş,binaenaleyhsendebunubirmeseleşeklindeartık
mevzubahisetme"buyurdularveyüzümüokşayarakiltifat
ettiler.Bendeellerindenöperekuzuncabirzamandanberi
göstermekteolduklarıiğbirarveinfıallerininzailolmuşl5
bulunduğunuanlayarakmüsteriholdum.İsmetPaşabaşvekilliktençekilinceyekadardabanakarşıiltfatlarınıesirgemediklerigibi,çekildiktensonradadaimateveccühvemuhabbetgöstermişlerdir.
15Sonaermiş.
AtatürkveİsmetPaşa
![Page 153: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/153.jpg)
Neden,nasılküstüler?
BenkendihesabımaİsmetPaşa'nınbaşvekalettençekilmişolmasındançoküzülmüştüm.Çünkübirçokdedikodularolacak,Atatürk'ünrahatıkaçacakveçoküzülecekdiyedüşünüyordum.NitekimİsmetPaşabaşvekalettençekilip,
yahutelçektirilipdeyerineCelalBayar'ıntayiniüzerine,yalanyanlışbazışayialarortayaçıktı.Atatürk,hernekadarzahirensakingibigörünüyorvehiçbirşeysöylemiyorsada
üzülmekteolduğunuanlıyordum.İsmetPaşa'nınniçinbaşvekalettençektirildiğinibirgünmillimüdafaavekiliolanKazımPaşabenimileKılıçAliBey'eanlatmıştı:
"Atatürk'eçiftlikvebirafabrikasıhakkındaçiftlikmüdürüTahsinveBaşkatipHasanRızalbeylertarafındanmalumatverilirkendahiliyevekiliolanŞükrüKayaBeydeAtatürk'ünyanlarındabulunuyormuş.Oradakonuşulanlarıişitmiş.OgünküvekillertoplantısındabirazgeçgelenŞükrüKayaBey'e,İsmetPaşanedengeçgeldiğinisorduğuzamanAtatürk'ünyanlarındabulunduğunuveoradakonuşulanlarısöyledi.İsmetPaşa'nınbundançokcanısıkılmıştı.O
gününakşamıbütünHeyet-iVekilearkadaşlarıylabirlikte
Atatürk'ünköşklerineçık1ık.Sofradaçiftlikvebirafabrikası
mevzubahisoluncaİsmetPaşagayetşiddetlibirlisanlaAtatürk'emukabeledebulundu.Atatürkisegayetsakinbirhal-1HasanRızaSoyak.
186
SALiHBOZOK
deveİsmetPaşa'nınişitemeyeceğikadaryavaşbirseslebizlerehitaben,'Yahu,İsmetPaşa'yaneolmuş,kendisiniçokasabigörüyorum'dediktensonra,ŞükrüKaya'ya,'Senmi
kendisinebirşeysöyledin?'diyesordular.ŞükrüKayada
çiftliktekonuşulanlarıanlattığınısöyleyinceAtatürk,Şükrü
![Page 154: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/154.jpg)
Kaya'yakızdılarveİsmetPaşa'ylafazlamünakaşadabulunmamakiçinsofravaziyetineerkendennihayetverdiler."
KazımPaşa'nınifadesinegöre,İsmetPaşaasabiyetleşunlarısöylemiş:
"Çiftlikmüdürüilebaşkatipdevletişlerinemüdahaleet-
tiriliyor.Vebusofradakonuşulanlarkararhalindebizebildiriliyor."
Ertesigün,DilKurultayı'ndabulunmaküzereİstanbul'a
hareketedecekolanAtatürk,İsmetPaşa'yıİstanbul'adavet
etmediğinden,İsmetPaşaKurultay'dabulunmaküzereAtatürk'lebirliktegitmekiçintereddütetmiş.FakatKazımPa-
şa,kendisinegitmelerininuygunolacağınıvesofradageçen
hadiseninoradakapanıpkalmışolduğunusöyleyerekİsmet
Paşa'nınİstanbul'agitmelerinetaraftarbulunduğunuanlatmış.İsmetPaşahadisedenmüteessirvenadim2olmuş,İstanbul'agitmeyekararvermiş.GerçektenKurultay'dabulundular.VeAtatürksaraydatoplananKurultaygünükendiyanlarındaİsmetPaşa'yıdabulundurdular.
YineKazımPaşa'nınifadesinegöreİsmetPaşabirkağıda
Atatürk'ehitabenşunlarıyazmış:
"Paşambanaelandargınmısınız?"
Atatürkdekendisine:
"Bizimaramızdadargınlıknedemektir,daimaarkadaşız"
cevabınıvermişler.
FakatogünCelalBayar'ınkendisinevekilletetmeküzerebirmüddetistirahatetmelerinideemirbuyurmuşlar.İşteİsmetPaşa'nınbaşvekfilettençekilmesibuşekildeolmuş.
![Page 155: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/155.jpg)
CelalBayarbirmüddetvekfiletleBaşvekfilet'iidareettikten
sonraasilbaşvekilolmuşlardır.
YineişittiğimegöreİsmetPaşa,başvekfilettençekilmişolmaklaberaber,Atatürkkendisineotomobiliniterketmişlerveevvelcemaaşındanbaşkakendisinehesaplarından1000
2Pişman.
YAVERİATATÜRK'ÜANLATIYOR
![Page 156: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/156.jpg)
1:37
liraverirlerken3000liraverilmesiniemirbuyurmuşlar.Bu
sıralardasıhhiyevekiliolanDr.RefikSaydamdahastalığınabinaenvekalettenaffınıtalepetmiş,onadaotomobiliterkedilerekayda500liravermişler.
İsmetPaşabaşvekalettençekilinceAnkara'daöbürmebuslargibiyaşıyordu.Benkendisiniarasıraziyareteder,istifsar-ıhatırda3bulunurdum.HattabirdefaRefık4BeyilebirliktekendileriniKarpiç'edavetederekbirlikteyemekyemişvebirikisaatkadarşuradanburadangörüşmüştük.Birgündeboğazlarındanrahatsızbulunduklarınıişiterekziyaretlerinegitmiştim.Çokrahatsızbulunmalarınarağmenbeniyatakodalarındayanlarınakabulederekyüksekiltifattabulunmuşlarvebendenfotoğrafımıistemişlerdi.İsmetPa
şa'nıngösterdikleriteveccühtençokmütehassisoluyordum,
arzularıveçhilefotoğrafımıtakdimettim.Onu,krallarınfotoğraflarıarasınakoyacağınısöyleyerekgösterdiklerisevgidenminnetlerimiarzetmiştim.
3Hatırsorma.
4RefikSaydam.
Stadyıımkrizi
İnönü:"Atatürkbirdilim
ekmekyese,
yarısınıbanayedirir"
BirgünİsmetPaşaAnkara'daikametgfilıınıagelerekbaş
başaikisaatkadarbenimlegayethususivesamimibirşekildegörüşmüşlerveAtatürk'learalarındageçenbirhadiseyianlatarakçokmüteesirbulunduklarınısöylemişlerdi.İsmetPaşa'nınogünküifadelerindenmüteessirbulunduklarını,Atatürk'emünasipbirsurettebahsetmemiarzuettiklerinihissetmiştim.Hattakendilerine,"Paşam,bugünkükonuştuklarımızdanAtatürk'ebahsetmeme
![Page 157: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/157.jpg)
müsaadebuyururmusunuz?"diyesorduğumzamanbunubenimreyimeve
takdirimebıraktıklarınısöylemişlerdi.
BenmüsaitbirfırsatbulupAtatürk'ebunadairbirşey
söylemedenbirgünseviştiğimarkadaşlarımdanMaarifVekfileti'ndeortatedrisatşubemüdürüFaikDoğanBeyevimegelerekAtatürk'leİsmetPaşaarasındayalanyanlışortada
deveranedendedikodulardanveşayialardanbüyükteessürlebahsettiktensonramebuslararasındadaikilikoldu
ğununveİsmetPaşa'yastadyumdayapılantezahüratesnasındaAtatürk'ünaleyhindedebirçoksözlersöylenmişoldu-
ğunuanlattıvebunlarhakkındabendenmalumatistedi.
Kendisinimüsterihveteselliedecekifadelerdebulundumve
böylededikodularınkastençıkarıldığınıanlattıktansonrao
günfırkanıngrupiçtimaına1gittim.Bensalonagirdiğimza-
1Toplantısına.
140
SALiHBOZOK
manRefikİncekürsüdeydi.KendisindenönceyenikabineninprogramınıokuyanCelalBayar'ınardındansözalmışveyeniteşekküledecekolanCelalBayarkabinesininokuduğu
programhakkındatasvipkarmütalaadabulunuyordu.Yanınaoturduğumarkadaşa,"BaşkasözalanvarmıdırveİsmetPaşaburadamıdır?"diyesordum.BaşkasözalanolmadığınıveİsmetPaşa'nındaarkadaSaraçoğluŞükrüBeyileyanyanaoturduklarınısöyledi.Refikİnce,kürsüdeninerinmezbenreistensözaldım.RiyasetmakamındabulunanHasanSaka.benimsözistediğimigörünceadetahayretle"Neo,sözmüistiyorsun?"diyesordu.Ogünekadarhiçbirdefa
![Page 158: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/158.jpg)
kürsüyeçıkmadığımiçin,reis,sözalmışolmamahayretet-
mişti.Dahaöncesözalmakniyetindeolmadığımgibihazırlanmışbirhaldededeğildim.Ogünevimegelenarkadaşı-
mmbanaanlattıklarındanmüteessirolduğumiçinhakikatinanlaşılmasımaksadıylabirdenbireaklımagelenşuolmuştu:İsmetPaşa'nınneiçinbaşvekalettençekildiğinikendisine
sorayımdahakikatikendilerisöylesinler.Vebusuretlehariçtekidedikodularkapansın.
Kürsüyeçıkarkençokheyecanlıydım.Kürsüyeçıktığım
zamanşöylebirmukaddeme2yaptım:
"Arkadaşlar,uzunsenelerdenberimebuslukyapıyorum.
Bugünhuzurunuzdailkdefabukürsüyeçıkıyorum.Binaenaleyhpekalatakdiredersinizkibüyükbirheyecaniçindeyim.Buheyecanlasöyleyeceğimsözlerarasındakusurumvakiolursaaffınızışimdidenricaederim.('Estağfurullah'
sesleri.)Maksadımşudur.Buyenitebeddül3dolayısıylaortayaçıkanbazıhadiselerolmuştur.Buhadiselerbazılarımı-
zıazçokendişeyedüşürmüştür.Buendişeleraramızdan
kalksın.Elbettebirçoğunuzişitmişsinizdir.Şuradaburada
bazıyanlıştefsirlervededikodularolmuştur.Hakikatibilmeyenlerveyahutbulanıksudabalıkavlamakistenlervardır.Bunokta-inazardantebeddülünnedenvukuageldiğiniİsmetİnönü,buradalütfenizahetsinler.'Onuntarafı,bununtarafı...'gibisözlerveendişelerortadankalksın.Hepi-2Sunuş.
3Değişiklik.
![Page 159: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/159.jpg)
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
141
mizinkıblemiz,mihrabımızbirdir.OdaAtatürk'tür.Kitle
halindeemelimiz,hedefimizbirdir.(Alkışlar.)Maruzatımın
kabulünükendilerindeçokricaederim."
İsmetİnönüalkışlararasındakürsüyeçıktıvedediki:
"Arkadaşlar,politikahayatımdabukadarçetinbirazizlik
ilkdefabaşımageliyor.SalihBozokarkadaşımızçekilenbir
başvekilinniçinçekildiğinibilmediğiniveortalıktadönendedikodularacevapvermemiistiyor.Buçetinbirvazifedir.
Şimdiarkadaşımınneişittiğinive'şöyledirböyledir'diye
hangiihtimalleribertarafetmekiçinbendensözistediğini
bilmiyorum.Fakatonunarzusunauymuşolmakiçin(ki
gruptoplantısındakilerdendehiçsesçıkarmayarakbekler
gibibirvaziyetgösterdiler)onahürmetetmeyemecburum.
Ortadamerakedilecekhiçbirşeyyoktur.Uzunzamandan
berihakikatenyorucuvebunaltıcıişleriçindebulunduğu-
mubilirsiniz.VebenAtatürk'tenhervesileyleartıkbana
müsaadeetmesinivekendimitoplamakiçinfırsatvermesiniisterdim.Hattaokadarçokisterdimkibununnaztelakkiedilmesindenvelütufkarlıklarındanbenimahrumetmemesini,mütemadiyenonlarınyenidenifadesinitekraristiyormuşumgibitelakkiedilmesindensakınıyordum.GeçenlerdeNyonKonferansı'ylaneticelenenAkdeniz'dekikorsanlıkişiiçinmünakaşaetmiştik.Birdefabuhareket,ozamanpartideizahettiğimdenanlaşıldığıgibibenbu
![Page 160: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/160.jpg)
vaziyetiçok
endişeyletelakkiettim.İzmir'egidiyordum.İzmirseyahatine
gitmedenönceAtatürk'e,İstanbul'damaruzattabulundum.
VebütünbuAvrupaahvalininfenaolduğundanmemleketimizinbubulanıkhavaiçindenselametveemniyetleçıkarılmasındaşedit4birendişegördüm.VaziyetiAtatürk'leberabermütalaaettik.Buendişelimütalaalarımdankendileridahailerigiderekihtiyatlıtedbirlertavsiyeettiler.Buvaziyetteizmir'denayrıldık.Bizİzmir'deykenNyonKonferansı'nadavetolunduk.Hariciyevekilimizdışarıda,Avrupa'daydı.Oradanmuhabereettikvetalimatverdik.Suret-iumumiyede5fikrimizşuidi:
'Akdenizkonferansınaiştiraketmemekmümkündeğil-
4Şiddetli.
5Genelolarak.
142
SALiHBOZOK
dir.Vazifemizdir.Amakendimizinarzuetmediğimizve
memleketimizintakatiharicindebirbağlantıyagirmekten
sakınalım'."
Suret-iumumiyetleAtatürk'ündefıkriböyleydi.Bizde
onutakipettik.Hükumeterkanınaaynaynİzmir'denmalumatvermekleberaberhariciyevekilimizedetebligatyaptık.
Buradahükumettoplandı.Üçdörtgünbukonferansaait
mesaiçokyorucuşartlaraltındadevametti.Gündüzakşamakadarçalışırlar,zatenmurahhas6toplanıyorlar.Fransaveİngilterekonferansahazırolarakgelmişler.Binaenaleyh
![Page 161: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/161.jpg)
biranöncedüşündüklerinitahrifettirmeden,olduğugibi
kabulettirmekistiyorlar,kararlarveriyorlarveistiyorlar.Biz
bunugeçhaberalıyoruz.Aldıktansonracevapvermeklazım.Gecesabahakadarçalışıyoruz.Hülasaçokyorucubirşey.Nihayetmüspetbirneticeyevardık.Bunlarımuhakeme
ediyoruz.Tabiibunlarıdışarıdan,Avrupa'danalıyoruz.Kendimizburadamütalaaediyoruz.Onunmütalaasınıalıyoruz.
Hülasaherçetinmeseleninmüzakeresizamanındaolduğu
gibidikkatlivedevamlı,sıkıçalışmalar...Böylebirçalışmadançıktıktansonrainsanbüyükbirgüreştençıkmışkadaryorgunveyıpranmışbirvaziyetteoluyor.Sonraburayageldik.MeseleyiMeclis'temüzakereedeceğiz.Atatürkİstanbul'dangeldiğigünbenkendilerinidışarıdakarşıladım.Görüşülmüşolan,cereyanetmişolanmeseleleriyenidenmüzakereettik.OgünVekillerHeyetitoplandı.Akşamüzerihükumetidavetbuyurdular.Vekillerleberaberoradabulunduk.Oradagününgeçmişmeselelerindenkonuşuyorduk.
Çetinmünakaşalaresnasında,Avrupa'ylaolanmünakaşalarımızesnasında,bazımütalaaları.bizburadatetkikederkenkafiderecedekavrayamamıştık.Ocihetleritekraryazdık,münakaşaettik.VaziyetiAtatürk'earzettim.Bumaruzatımı,kendileriniistikbal7esnasındayaptım.Sonrasözdevletişlerineintikaletti.Buaradakendisinetekrartekrar
çokyorgunolduğumuvevazifemedevamedebilmekiçin
kendimdekudretgöremediğimiveişlerinicabındakimündemiçzorluklarıvegüçlüklerikarşılayacakkadarkudretimin6Yetkililer.
7Karşılama.
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
143
kalmadığınıarzettim.Bendenizinterbiyelibiradamolduğumubilirsiniz.ResmiişlerimdeolduğugibihususihayatımdadaAtatürkbenimvelinimetimdir.En
![Page 162: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/162.jpg)
mühimresmihayatımdavekarşılaştığımhadiselerinhepsindemuvaffakolmakiçinAtatürkçokemekçekmiştir.Fakatkendisisilinmiş,daimabütünmuvaffakiyetşerefinibanavermiştir.Tabiibütünbunlarmeydanaçıkmıştır.Muharebededeböyleyapmıştır.
Sonrahususihayatımdaservetimolmamaklaberaber(ve
böylezıtzihniyethiçbirzamanbenimbaşımdandageçmedi)
amahususihayatımdabumemleketteenmüreffehadamın
hayatınıbengeçirdim.BunubanaAtatürkteminetti.Kendisibirdilimekmekyersebanayarısınıyedirmektenzevkalır.Onuniçin,gerekresmigerekhususihayattakendisine
nekadarminnettarolduğumutakdiretınekkolaydır.Şimdi
kendisiylekonuşurkenbuşikayetlerimi-vicdaniolarakşimditakdirettiğimgibi-birşefe,büyükbiradamasöylenmeyeceksurette,bilhassaVekillerHeyeti'ndekalabalıkbiryerde,söylenmeyecekşekildendahailerigidereksöyledim.
Şimdidüşünürkentakdirediyorum.Şikayetimdesöylediğim
şuidi:
'Canımdanbezdimveartıkdevamedemeyeceğim.'
Bunlarınlüzumuyoktur.Çünküortadamuayyenhiçbir
meseleyoktur.Bukadartecrübedensonraikimizarasında
cereyanedenkonuşmada'Artıkbuiştenusandım'dediğim
zaman,dışarıdanbunlarıişitse,sebeplertahayyüledebilirdi.Amaolmuyor.Birgünevvelkiifadelerimdeölçüleriminnormalolmadığınıertesigüntakdirettim.Hükumetişlerindeçalışamayacakkadaryorgundüştüğümüveyıprandığımıtekrarlayarakkendisindenistirhamettimki,banaizinversin.Tasvipetti.Meclisyenidağılmış,tekrartoplamayadalüzumgörülmedi.Onunüzerine'izin'şeklindevefasılaverdiktensonrahükumettebeddülünü8tasvipettiler.Meseleninheyet-iumumiyesibundanibarettir.EğerarkadaşımSalih
![Page 163: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/163.jpg)
Bozok'unişittiğimuayyensözlervarsaveosözlerebenimcevapvermemfaydalıolacaksalütfetsinler.Dahaaçıkizahedebilirim.Fakatsuret-iumumiyedenihayethususibir
meclistebenimitirazımdikkatealınmıştır.Çünküsiyasiha-
8Değişikliğini.
144
SALiHBOZOK
yatımdauğradığımçetinmüşkülatıiktihamiçinlazımolan
kuvvetihaizolmadığımyolundakiısrarım,hükumettençekilmemiintaçetmiştir.9Atatürk'ünCelalBayar'ailkandakararverdiğinibiliyordum.Bufıkirlerinialdıktansonraminnetvetakdirlemütehassisolarakiyibirintihapolduğunuderhalsöyledim.HakikatenCelalBayar'ınbuvazifeyegelmişolmasında,SalihBozokarkadaşımınsöylediğigibi,bir
çokdedikodularaistidatverecekbirvaziyetinormalizeetmekvefenaşayialaramahalvermemekiçinderhalarzedeyimki,CelalBayarbütünhayatımızdabirlikveasaletgöstermişlerdir.CelalBayar'ınkendisindebualtınyürekvevazifeaşkıoldukçadaimamuvaffakolacaktır.
Arkadaşlar,fırkailetemasederkenbukadarmüşkülatı
nekadarsadeveasilruhvesizinmüzaheretinizilOveberaberçalışmanızınekadarasaletletahrikedenbirkolaylıklahareketettiğinitakdirlegörüyoruz.Onuniçinbuyenivazifedebüyükmuvaffakiyetlerkazanacağındakatisuretteima-
mmvardır.ŞimdiSalihBozokarkadaşımbanayaptığıbu
çetinvazifeyikendisiikmaletsin,nededikodularişittiise,ne
ihtimallerişittiiseonlarıbildirsin."
SalihBozok:
"Evvela,sizezahmetverdiğimdendolayıaffınızıricaede-
![Page 164: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/164.jpg)
rim."
İsmetİnönü:
"Yazıkkiişitmiyorum."
BaşkanHasanSaka:
"Bozok,lütfenkürsüdensöyleyiniz."
Ben,kürsüyegiderekdevamla:
"Esasen,maksadımsöylediğinizşeylerianlatmaktı.Fakat
evvelcedearzettiğimgibiheyecanımhepsiniuzunuzadıya
izahamanioldu.Geçenhaftafutbolmaçınagitmiştiniz.Oradabirtezahüratyapılmış,benbunuçoktabiigörürüm.
Türkmilletialicenaptır.Şimdiyekadaryaptığınızbüyükvazifeleri,işleritakdireder.Bendebunubilenbiradamımvedaimaalkışlarım.Fakatotezahürattanistifadeetmekisteyenbazıbedhahlarolmuşturvebuaramızakadargelmiştir.
9Sonucunudoğurmuştur.
10Yardımlarınızı.
![Page 165: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/165.jpg)
![Page 166: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/166.jpg)
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
Benhakikatibildiğimiçin,bununherkestarafındanbilinmesiniveşüpheninaramızdankalkmasınıistiyorum.Bunulütfedersenizteşekkürederim."
ismetİnönü:
"Futbolmaçınagittim.Oradasessizbiryervardı.Biraz
sonraalkışladılar.Maçıveyadışarısınıalkışlıyorlar.Neise...
İşiuzattılar.Baktımbanatezahüratyapıyorlar.Çocuklarım
beraberdi.Otomobilleçıkmayacaktım.Benesasenyürümek
niyetiyleçıkmıştım.Dışarıdabirçokmekteptalebesi,izciler
vehalkkalabalığıvardı.Kalabalıktanbirkısmıkapınınetrafındabulunuyordu.'Yaşa'diyebağırmayabaşladılar.Selamladım.Bırakmadılar.Onunüzerineoradabulunanaçıkbirotomobileatladımveyürüttüm.Hattayanımaçocuklarıdahialamadım.Birazyürüyebildik.Polis,jandarmayolaçmakiçinuğraşıyorlardı.Bağıranlariçinde'Yaşa'danfazlaveya
başkabirsözişitmedim.Böyledeğişmezamanlarındanehadiseolabilir?Böyle,herhangibirmemleketteherhangibirsebeplesempatitezahürleriolabilir,böyleanlardadakalabalıkiçindebirkaçtahrikçi,suret-imahsusadateşviklerdeyapabilir;fakatevvelcedearzettiğimgibihalktan'Yaşa'sözündenbaşkabirşeyişitmedim.Çokkalabalıktı.Zatenfazlaişitirbir
adamolmamaklaberaberherhangibirmülahazayasebebiyetverecekbirşeyhissetmedim.
Böylezamanlardatürlütürlüsebeplerlebelkiaramızave
partiyenifaksokmakisteyenlerbulunacaktır.Cumhuriyet,
ilkgündenberibüyükimtihanlargeçirdi.Yenibirdevlet,yenibirrejimvecemiyetkurmakkolaybirişdeğildir.Çokdahazenginvedahavarlıklımemleketlerdebutecrübelerdenmüspetneticeleralınmamıştır.Yenilerdendene
![Page 167: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/167.jpg)
neticealınacağıbilinmez.OnuniçinTürkiye'ninvarlığıdahilde,hariçteitimattelkinedenbüyükbirvarlıktır.Memleketleriçin,milletleriçinenmühimvezararlışeyde,içteolannifaktır.Şimdiböylezamanlardabizimaramızanifaksokmakiçingösterilecekgayretlerinhepsininbeyhudeolduğunuispatetmeyemecburuz.Şimdiyekadargeçirdiğimizzamanlardabuesasensabitolmuştur.Hepimiz,fakatdahazamangeçmeyelüzumolursahepimiznamuskarane,vatanperveranebirvarlıkgöstermeyemecburuz.Kendiaklımıza,kendivicdanımıza,
kendivatanperverliğimize,kendivarlığımızainanıyoruz.
146
SALİHBOZOK
SalihBowkbanaazizlikyapmaktanbaşlayarak,iyibir
sisteminbaşlangıcınıdagöstermişoluyor.Eğerböylebirdedikoduylaveyahutyanlıştefsirlerlearkadaşlararasında,partiiçindebirtakımşüphelerhasılolduğunuişitirsek,herhangibirarkadaşınkürsüdenaçıkkonuşmayadavetetmesifaydalıolacaktır.Benzannederimki,buümitlerikesilinceyekadarnifakyapmakisteyenlerbenimüzerimdeoynamayaçalışacaklardır.Arkadaşlarımınbanaitimatetmeleriniricaederim.Böylededikodularaveyanifaklarıtahrikedecektemayülleremüsaitolmakiçinenazistidadıolanveyahiçistidadıolmayanbiryaradılıştayım.('Bravo'sesleri,şiddetlialkışlar.)Bununsebeplerivardır.Fakatsebeplerinba
şında,sizesözleriminbaşındasöylediğimgibiAtatürk'ün
banaolanyakınarkadaşlığıdır.
Arkadaşlar,buseferdeayrıldığımzamanbana'Yineeskisigibiarkadaşımvekardeşimsin'dedi.Atatürk'übenyalnızbuteveccühvehitaplarıyladeğil,resmivehususimaişethayatımdakendisinibirvelinimetolaraktanıdım.Veölünceyekadardaböyletanıyacağım.('Bravo'sesleri,alkışlar.)Busözlerimaramızdafenabirroloynamakisteyenleriher
türlücesarettenmahrumedecekkuwettedir.
Arkadaşlarım,partiiçinde,banateveccühedilecekher
![Page 168: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/168.jpg)
türlüvazifeyienşerefliveenyüksekvazifeaşkıylaçalışarak
yapacakbiremniyetveliyakattabenigörmenizibilhassaricaederim.('Bravo'sesleri,alkışlar.)"
İnönü,Bozok'a:
"Başkabirşeyistermisin?"
Bozok:
"Atatürk'lebirlikteçokyaşamanızıdilerim.(Alkışlar.)"
Başkan:
"Ruznamedellbaşkabirşeyyoktur.Celseyikapatıyo-
rum."
MüzakereninhitamıylaMeclisdağılıncabirçokarkadaşlarbenitebrikettiler.Vehakikatengünlerdenberibüyükbirteessüriçindebulunduklarınıvebugünkümüzakeredenartıkmüsteriholduklarınısöyleyerekyüzümdengözümdenöptüler.İsmetPaşadaMeclis'tebenikolumdantutarakbir
11Gündemde.
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
147
odayasoktularveşunlarısöylediler:
"Salih,banabugünbüyükbirhizmettebulundun.Sana
teşekküredelim.Ya1nızcanımşunayanıyorki,bugünkü
müzakerealenibircelsedeolmalıydı.Sözleıimibütündünyayaişittirmeliydim."
Bendekendilerine,hiçkimsedenbirdirektifalmadığımı
vebirarkadaşımınbanasöylediklerindenmüteessirolarak
![Page 169: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/169.jpg)
alelfevrl2kürsüyeçıktığımıveşayetbundandolayıbirkusurumolmuşsaaflarınıricaettim.İsmetPaşa,yukarıdakiifadelerinitekrarettilervebeniöperekiltifattabulundular.
12Biranda.
Ata'nınhastalığında
Bozok-İnönü
mektuplaşması
"Gözlerimyaşlıolarak..."
Atatürk'ünhastalığıesnasındaİsmetİnönüilearamızda
aşağıdakimektuplarteatiolunmuştur:
"2ağustos1938
AzizveMuhteremBüyüğümİnönü,
Benbumektubusonunakadaryazmaya,sizdeokumayabilmemmuvaffakolabilecekmiyiz?Parmaklarımkırık,gözlerimkörolsaydıdabensizeböyleacıbirmektupyazma-
yamuktedirolmasaydım.Fakat,vatanaşkı,milletvememleketsevgisiyleişittiklerimi,gördüklerimiacıvefecideolsasizebildirmeyibirvazife,birborçbildim.Vebumektubu
yazmakmecburiyetinihissettim.
SevgiliPaşam,büyükkurtarıcımızAtatürk'ümüzdünecnebiprofesörlerindebulunduğubirsıhhiheyettarafındanmuayeneedildi.Konsültasyonneticesindeicapedenlerya-
pıldı.FakatbukonsültasyondabulunanbazıdoktorarkadaşlartarafındanbanamahremolaraksöylenenlerevebenimdegörüpanladığımagörebugünAtatürk'ümüzünsıhhivaziyeti,korkulacakkadarvahimdir.Kalbimparçalanarak
sizebuelimhaberivermekmecburiyetindekaldığımiçinayncaacı
![Page 170: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/170.jpg)
duymaktayım.Artıkbunagöreneyapmakvenasılbirtedbiralmaklazımdır,bilemem.Ankara'dabulunduğunuziçinburadakivaziyettensizimemleketvemilletiminbü-
150
SALiHBOZOK
yüğü,kıymetliİnönü'müzühaberdaretmeklevicdanivazifemiyapmakistedim.
Gözyaşlarımlavederinsaygılarımlaellerinizdenöperim.
SalihBozok"
(Not:BumektubuoğlumCemilileAnkara'daİsmetPa
şa'yagönderdim.)
İsmetİnönü'denaldığımmektup:
"3ağustos1938
KardeşimSalih,
Mektubunuzubüyükteessürleokudum.Dayanılmazbir
suretteyüreğimbirdahasızladı.Acılıduygularımınasılifadeedeceğimibilemiyorum.Vefalıvatanperverkalbinizinelemlerinianlıyorum.Elimdengeldiğikadarvaziyetitakip
ettim.Hastalığınciddiolduğugörülüyor.Benkuvvetliümidimimuhafazaediyorum.Hastalığıntevakkuf!halinegeçmesivevücudunkuvvetlenmesiihtimalidaimavardır.Sonalınansıhhitedbirlerindecanımızdansevgilihastamızınafiyetiiçinyenibirümitşulesiolduğunainanıyorum.
KardeşimBozok,sevgiliAtatürk'ügördükçeonunümidininsarsılmamasınavemümkünolduğukadarneşelikalmasınaçalışmalıyız.Yineenbüyüksıhhiiyilik,onunmaddivemanevikuvvetindengelecektir.Benihaberdaretmek
lütfunuzaçokmirınettanmBozok.
![Page 171: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/171.jpg)
Teessürlü,ümitliolarakvecandanduaederektakipediyorum.Berkman2tecrübeli,şöhretlibirdoktorimiş.Buhastalığınseyrindebirdenbireiyilik,tevakkufdevresihusulegeldiğivakiimiş.Buihtimallerçokümitbağladığımızışıklardır.
Atatürk'ügördüğünzamanyormayarakbenimtarafımdanellerini,yüzünühasretleöpermisin?
Mektuplarınıdaimabeklerim.Gözlerimyaşlıolarakmuhabbetlegözlerindentekrartekraröperimsevgilikardeşim.
İsmetİnönü"
1Duraklama.
2Almandoktor.
YAVERİATATÜRK'ÜANLATIYOR
1151
Atatürk'ünhastalığındabiraragörülengeçicibiriyiliği
müteakipVedit3Bey'egönderdiğimmektubaİsmetİnönü'nüncevabimektubu:
"14ağustos1938
SevgiliKardeşimSalihBozok,
12tarihlimektubunuzuVeditverdi.Evimizdeşenlikoldu.Güzel,sevgiliAtatürk,tekrarneşesiylecanlıvecanvericihaliylecemiyetimizesürur4dağıtacak.Müjdepekbüyük,pekkıymetlidir.Zatenbirdefavücutyenmeye,kazanmaya
başladımıçabukilerlervekatiolarakilerler.BenibuüzüntülügünlerdeunutmadığınıziçinsizeçokmüteşekkirveminnettarımBozok.
Atatürk,geçengündoktorArasilelütfetmişselamyollamıştı.BaySoyakvasıtasıylatazimarzettim.Atatürk'üneşevesıhhatiçindetekrargörmekiştiyakveheyecanıhayalimin
![Page 172: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/172.jpg)
başlıcasaadetmüjdesidir.
Gözlerindenöperim.ÇokteşekkürederimkardeşimBozok.
İsmetİnönü"
3VeditUzgören;ismetPaşa'nınözelkalemmüdürü,sonramilletvekili.
4Sevinç.
Atatürk'ünsongünleri
Rüyadadans
29mayıs1938...
Vakitgeceyansımikisaatgeçiyor.
Atatürkçokhasta.Katiteşhisinuyandırdığıendişe,beni
tarifedilmezderecederahatsızediyordu.Adetakendimden
geçmişbirhaldeyim.Saatinbukadarilerlemişolduğunu
düşünemeyerektelefonasarılıyorum.Ankara'yıbulupveriyorlar.KarşımaçıkanbizzatBaşvekilCelalBayar'dır.Kendisineaynenşunlarısöylüyorum:
"Hastamızınvaziyetiiyideğildir.Korktuğumuzihtilatlardanbirisininvukuagelmişolmasınaihtimalveriyorum.
Çünkükilosu,nazar-ıdikkatimicelpedecekkadararttı.
Karnındaveayaklarındaşişlervar.Neyapmaklazımgelece
ğiniartıksiztakdiredersiniz.Geceyansındansonrarahatsızettiğimiçinaffınızıdilerim."
Başvekil,vermişolduğumhaberdenmüteessirolmuştu.
Titrekbirsesle,"AnladımSalih..."dedi,"Meşgulolacağım".
![Page 173: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/173.jpg)
Hemenertesigüntreneatlayıpİstanbul'ageldi.Atatürk'ün"siroz"denilenomelunkaraciğerhastalığınamüptelaolduğukatisuretleanlaşıldıktansonrasarayıniçiniderinbirıstıraphavasıkaplamıştı.Hastalıkhergüngözlegörülebilecekbirseyirleilerlemekteydi.Savaronayatındansarayaavdetçokhazinoldu.
BüyükŞefartıkbiryatakesiriydi.
2eylül1938tarihinerastlayanperşembegünükendisine
154
SALiHBOZOK
İkincibir"ponksiyon"yapılmıştı.DoktorlarogündenitibarenAtatürk'ünhiçbirziyaretkabuletmemesinikararaltınaaldılar.Bizedeayrıcayanınakimseyisokmamakiçinkati
talimatverilmişti.Atatürkbüyükbirkrizgeçirmekteydi.
Dörtgündörtgecehastanınyanıbaşındakiodadabekledik.
KudretinibütündünyayateslimettirenAtatürk'ün,yatıp
kalkmakgibienbasitfızikihareketleriçinbilebaşkalarının
yardımınamuhtaçolmasıyüreklerimiziparalıyor,arasıra
içeridekiodadaniniltilerikulağımageldikçetüyleriminürperdiğinihissediyordum.
Ogecesabahakarşıydı,saat6.30'ageliyordu.Yatakodasındakiziliacıacıçaldı.Hemenkunduralarımıçıkararakayaklarımınucunabasabasaodakapısınageldim.Atatürk
yatağıiçindeoturmuşsigaraiçiyordu.Kapıdanbaktığımıgörünce,"Vealeykümselam..."dedi,"Nöbetçisenmisin?"
Sonragülümsemeyeçalışarakilaveetti:
"Salih,gördünmüşubaşımagelenleri?"
![Page 174: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/174.jpg)
Kendimizorzaptederek,"HepsigeçecekPaşam"dedim,
"inşallahtamameniyileşeceksiniz".
Osıradakendisine"borç"denilençorbadangetirmişlerdi.
"Şimdibirçorbaiçipyatacağım.Sualındıktansonra
epeycerahatettim.Doktorlaralmakistemiyorlardı.Fakat
bendayanamadım,suyualdırdım"buyurdular.
Yanlarındançıktığımzamaniçimdebellibelirsizbirferahlıkvardı.Onunrahatladığınıgörmekbenirahatlatmıştı.
Yalnızçokzayıfdüşmüşolmasıcanımısıkıyordu.Vakıa,konuşmasındahiçbirgayritabiilikyok.İştihasıdayerinde,fakatbenyineendişeliyim.
Yinemuvakkatsükundevresiesnasındaydı.Atatürkbir
rüyagörmüş.ArkadaşımKılıçAlitelefonetti,"Salih'çiğim.
Atatürkrüyasındaseninvurulduğunugörmüş,kendileritarafındangeçmişolsundemeyememurum.İhtimalki,sanadaaçacaktır.Haberinolsun"dedi.
Birazsonradabensaraydaydım.BerberiMehmet'etelefonla"Nasıl?"diyesordum:"Çokiyidir.Neşesideyerindedir"
cevabınıverdi.BununüzerineMehmet'e,"BenFethiOkyar'labirlikteSeıyaverCelal'inodasındayım.Emirlerinibekliyorum"dedim.BirazsonraberberMehmet'tenFethiOkyar'labeniyanınaçağırdıklarıhaberigeldi.BizAtatürk'ün
YAVERiATATÜRK'ÜANLATIYOR
I;;;;
odasınaçıkarkenBaşvekilCelalBayardasarayagelmişti.
HepbirlikteAtatürk'ünyanınagirdik.Kendisiyatağıiçinde
oturmuştu.Benigörüncegülerek,"GeçmişolsunSalih"dedi.Sonra
![Page 175: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/175.jpg)
gülümsemelerinedevamederek,"Bilmemrüyamısöyledilermi?"diyesordu.
"Evet"dedim,"busabahKılıçAlihaberverdi."
"Öyleisedursanaanlatayım."
Atatürk'üngördüğürüyaşuidi:
BüyükbirotelinsalonundaAtatürkoturuyormuş.Ben
deyanındaymışım.Salonunköşesindebirbilardomasası
varmış.Masanınbaşındaarkasıkendisinedönükolanbir
zatoturuyormuş.Tambusıradaodanınkapısıaçılmışve
iriyarıotuzkadaradamiçerigirmişler.Bunlardanbirieline
bilardomasasındanbirıstakaalarakmasanınönündeoturanAtatürk'ünteşhisedemediğizatınomzunabütünkuvvetiyleindirmeyebaşlamış,omzuvurulanzatayağakalkarakkendinimüdafaaetmekteve"Bananiyevuruyorsun?"diye
hiddetlehaykırmaktaykenbenbumeçhulmütecavizekarşı
neyapmaklazımgeleceğiniAtatürk'tengözucuylasormu-
şum.Atatürkise,"Sakınkıpırdama"manasınagelenbirişaretlesükütvesükunadavetetmiş.Busıradaeliıstakalıadambizedoğruyaklaşarakkarşımızdatehditkarbirvaziyet
almış.Buseferbenyinemüdahaleetmekistemişim.Veaynısessizişaretle"Neyapalım?"diyesormuşum.Atatürkbanatekrar"Sus"işaretiniverdiktensonraoazılıherifedönerek"Senkimsin,neistiyorsun?"diyesormuş.Fakatadambusualecevapvereceğiyerde,cebindenbirtabancaçıkararakikikurşunsıkmış;biriAtatürk'e,ötekibana.Sonrabuadambize"Kalkındansedelim"emrinivermiş.İkimizdekalkıponunhuzurundadansetmişiz.
Bukarışıkrüya,Atatürk'ünyinebuhranlıbirgecegeçirdiğinedelaletediyordu.Kendisine,"Bubirşeydeğil"dedim,
"bendahakorkunçrüyalargörmüşümdür.Helebirtanesini
![Page 176: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/176.jpg)
hiçunutmam.Müsaadeedersenizanlatayım."
"Anlatbakalım".
"Efendim,benibirgecerüyamdakorkunçbiröküzkovalamıştı.Alabildiğinekaçıyordum.Fakatöküzbanagitgideyaklaştı.Birazsonradabiryarındibinesıkıştırarakboynuzlarıylatartaklamayabaşladı.Biryandanhaykırıyor,biryan-
156
SALİHBOZOK
dandayatağımıkirletiyonnuşum.Gözümüaçtığımzaman
hertarafımsırılsıklamdı."
BendaharüyamıbitirmedenAtatürkgülmeyebaşladı.
Bu,onunsongülüşüydü,songülüşü...
Ogündensonra,onuntebessümettiğinibilegörmekkısmetolmadı.
EnbüyüktahassürüıAnkara'yabiranevvelgidebilmekti.İkidebir"AhAnkara'yagidemedik,ah,Ankara'yaaWamadık"diyesöylenirdi.MutlakaAnkara'yagidipMeclis'tenutkunusöylemekarzusundaydı,fakatvücutçaçokdüşkündü.Hekimlerbuseyahatemuvafakatetmediler.Atatürkdedahafazlaısrardabulunmadı.Ogünlerdebirgazetecibana
şöylebirsualsordu:
"BüyükŞefAtatürk,İsmetİnönü'ylehastalığısırasında
muhabereetmişmiydi?"
Bunubilmiyorum.Fakatİnönü,Atatürk'ündaimaengüvendiğiadamdı.İsmetİnönüidealhükumetşefiolmakvasfınıAtatürk'ünnazarındabiranbilekaybetmemişti.Atatürk,İnönü'nünyüksekvazifeduygusundan,zekasından,hassasiyetinden,hertürlüölçününfevkindeolanfaaliyetindenbizesıksıkbahsederdi.Banakaçdefatekraretmişti.
"İnönüişbaşındadır.Kendisinegüveniyorum.Müsterihim"
![Page 177: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/177.jpg)
demişti.Onunbugüveni,İnönü'nünyüksekidarekabiliyetineolanderinvesarsılmazitimadındanilerigelmekteydi.
Enmüşkülanlardaişbaşınageçenİnönü,onunkuvvetli
yardımcısıveyapıcısıolmuştu.Atatürk'ünhastalığıilerledi
ğisıralardaydı.İsmetİnönü'yevaziyeti,dahaönceokuduğunuzkısa,fakataçıkifadelibirmektuplaarzettim.Bumektuptamüdavivemüşavirhekimlertarafındanbanamahremolaraksöylenenacıhakikatlerinhepsiniyazdım.MilletimizinAtatürk'tensonraenselahiyetlibaşıolanİnönüde,banabundanevvelkisahifelerdekaydettiğimcevabimektuplangönderdi.Onlangayetkıymetlibirhatıraolaraksaklamaktayım.
1Özlemi.
Nöbetdefterinden
Atatürkölüyordu...
1938senesieylülayınınyirmibirincigecesiAtatürk'ten
ikincidefaolaraksualınmıştı.Bundanüçgünsonrabana
düşenbirnöbetsırasındakaraladığımnotlardanşusatırlanokuyorum:
"Bugece,Atatürk'tensualındığınınüçüncügecesidir.
MuhafızAlayıKumandanıİsmailHakkıTekçe'dennöbeti
teslimaldım.Busatırlanyazdığımsıradagecenindörtbu-
çuğudur.Atatürkbenimnöbetbeklediğimçalışmaodasının
yanındakiodadasükunetleuyumaktadır.Geceyansında
alınmışolanhararetderecesiniönümegetirilmişcetvelde
okuyorum.Harareti36,8,nabız84.Nöbetimsaatsekizekadardevamedecek.BusatırlankaraladığımsıradaAtatürk'ünkendisinebakanhastabakıcıyıçağırdığınıişittim.
![Page 178: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/178.jpg)
Karnındakisualındıktansonradoktorlarınvermişolduklanmutlakistirahatyarınbitiyor.Dörtgündenberiyanlarınahiçkimseyisokmamakiçinarkadaşlarlamünavebesuretiylebeklediğimiznöbetdeyannnihayeteerecek.Sabahsaat8'denöbetiteslimediyorum."
25-26eylül1938.Buakşamsonnöbetimizolacaktırsanırım.Ben,KılıçAli,HasanRızaSoyak,BaşyaverCelal,MuhafızAlayıKumandanıİsmailHakkı,sıratertibiylegündüzleriikişer,geceleriüçersaatnöbetbekliyoruz.Benimnöbetimgündüzsaat4'ten6'ya,gecede5'ten8'ekadar...Buak-
158
SALİHBOZOK
şanınöbetegeldiğimzamanAtatürk'ünhararetderecesi
36,6,nabzıda82'ydi.Şimdisaattam5.Atatürkuyuyor.
Dündenberiiştihasıveneşesiyerinde.Karnındanikincidefasualındıktansonrayalnızbirgünharareti37,8'e,nabzıda96'yayükseldi.Öbürgünlerhararetvenabıznormaldi.
Buvaziyetböylegiderbelki,diyeseviniyoruz.Dahaüçhafta
normalhararettebirdeğişiklikolmazsahastalıkeskiseyrine
avdetetmişdemektir.Dünakşambeniyanlarınaçağırdılar.
Veartıkkendisinibeklemeyehacetkalmadığınısöyleyerek
nöbetusulününkaldırılmasınıemrettiler.Fakatdoktorların
tavsiyeleriniyerinegetirmişolmakiçinonundamuvafakatiylebirakşamdahanöbetbekledik.Yarınöğledenitibarennöbetkalkıyor.İnşallahileridebunahacetkalmayacak.BirkaçgünekadarAnkara'yagitmekarzusundalar.Doktorlarhenüzbunamuvafakatetmiyorlar.Ankara'yagidilipgidilmeyeceğiüçdörtgünekadaranlaşılacaktır.
27eylül1938,Dolmabahçe.BusabahsaatTdeevimde
![Page 179: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/179.jpg)
uykudanuyandım.Banyodabulunduğumsıradatelefon
çaldı:İbrahimismindebirisibeniaramış.Buacabasofracı
İbrahimmiydi?Birazsonrasantraldanhususidaireyiistedim.NihayetbeniAlayKumandanıİsmailHakkıTekçe'ninaradığınıanladım.Atatürkgeceyibirazrahatsızgeçirmiş.
Hemensarayakoştum.İsmailHakkı,Atatürk'ünyatakodasıyanındakisalondaydı.BanaAtatürk'ünrahatsızlığınışöyleanlattı:
"Dörtgünlükmutlakistirahattansonradündahildebulunanların(BayanMakbule,AfetveSabihaGökçen'in)ziyaretlerinikabuletmiş,kendileriyleuzunuzungörüşmüş,sonradaradyodaİbrahimNecmi'nindilhakkındaverdiği
konferansıdinlediğiiçinfazlacayorulmuşlar.Vegeceyarısı
dabirdenbirerahatsızlanmışlar.Doktoruistemişler.Buesnadasıkıntısıdaartmış.Doktorbununsebebinigündüzküyorgunluklardabulmuşvemutlakistirahattavsiyeetmişve
nöbetusulüneyenidenbaşvurmuş."
İsmailHakkıTekçenöbetibanadevrederekyatmayagit-
ti.BusıradaAtatürkodasındauyuyordu.Salonundenize
nazırpenceresiönüneoturdum.Sancaklarladonanmışkotraları,motorlarıseyrediyordum.BugünBeşiktaş'takitürbe-
YAVERİATATÜRK'ÜANLATIYOR
159
deBarbarosiçinihtifalyapılıyordu.ÇokacışeylerdüşünüyordumkiRıdvanyanımageldi."Atatürksiziistiyor!"haberinigetirdi.
İçerigirdiğimzamanAtatürkyatağınıniçindesigaraiçiyordu.Benigörüncegayetkesikvegüçlükleişitilenbirsesle:
"Salih"dedi,"dünakşambüyükbirsıkıntıgeçirdim.Çok
![Page 180: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/180.jpg)
fenaidim.Kustum.Hafızamtamamenkaybolmuştu."
Bunlarısöylerkendikkatlidikkatliyüzümebakıyordu.
Gözlerinibirazdahaaçarakilaveetti:
"Sanırımyediğimnohutluyemekdokundu."
Benkendisiniteselliiçintekrarettim:
"Evet"dedim,"muhakkaknohutluyemekdokundu.Mademkiçıkardınız,inşallahrahatedersiniz."
Karyolasınınyanındakisandalyeyigöstererek"Şuraya
otur"dediler.
Oturdum.Atatürktekrarsözebaşladı:
"Şimdiyinerüyagörüyordum.Banabirçiftkunduragetirmişler,beğenemedim.Binbir'içağırdım.Böyle'Binbir'diyeçağırırkenodayaRıdvangirdi.Bununüzerineuyandım.
Rüyagördüğümüanladım."
Sonrabaşınısallayaraksözünedevametti:
"ÇokdermansızımSalih...Büsbütünbaşkabiradamoldum.Şuelleriminhalinebak."
Banadoğruuzattığıogüzelellerşimdideriilekemikten
ibaretti.Parmaklarıokadartitriyorduki,sigarayıtutamayarakyorganınüzerinedüşürdü.Hemenalıpattım.Ohalakesikkesiktekrarediyordu:
"Benbüsbütünbaşkabiradamoldum.Hiçhafızamkal-
madı,değiştimSalih.Artıkoeskiadamdeğilim."
"Paşammüsaadeedindesiziyatırayım"dedim.
![Page 181: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/181.jpg)
"Senyatıramazsın,Rıdvan'ıçağır"buyurdular.
Rıdvangeldiktensonradışarıçıkaraksalondaeskiyerimegeldim.BirazsonrahizmetindebulunanlarRıdvan,MehmetveBinbir,ayrıayrıyanımagelerekAtatürk'ünsayıklamayabaşladığınıhaberverdiler.
"Sayıklamalararasındanelersöylüyor?"dedim.
"Anlayamadık"cevabınıverdiler.
Teessürümdenneyapacağımışaşırmıştım.
160
SALİHBOZOK
DerhalNeşetÖmer'inçağınlmasııçıntalimatverdim.
Atatürkbitapyatıyor,fakatuyumuyor,uyuyamıyor.Doktor
gecikti.Endişemartıyor.NeşetÖmer'ingecikmesindendolayısabırsızlanıyorum.Mütemadiyensigaraiçiyorum.Öyleki,ağzımzehirgibioldu.Çokfenaşeylerdüşünmeyebaşladım.
Doktorgelsedevaziyetibiranevvelanlasak.Ümitsizlikiçinde"AmanAllah'ım,yaAtatürk'ükurtar,yahutbenimcanımıal"diyeellerimiboşluğaaçıpyalvarıyorum.Sıkıntıdanöyleterliyorumkibanyodanhenüzçıkmışgibisırılsıklamım.
TambusıradaNeşetÖmergeldi.YanındaHasanRızada
vardı.AyaküzerindebendenkısacabilgialdıktansonraAtatürk'ünodasınagirdiler.Saatll'deKılıçAlidegeldi.Karşılıklıağlaştık.
Doktor,Atatürk'ümuayenedensonrafazlateessüremahalolmadığısözleriylebiziteskineçalıştı.
Saat12.NöbetiKılıçAli'yeteslimederekevimegeldim.
![Page 182: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/182.jpg)
28eylül1938.Atatürk'ünhastalığıhakkındabizisarih
surettetenviretmesiniDoktorNihatReşat'tan,KılıçAli'yle
birliktericaettik.Doktorunverdiğiizahatşöyleoldu:
"Hastalıksüratleilerliyor.İkincidefasualmazdanevvelkivaziyette,hayatınınhiçolmazsabirikiseneidamesineimkanbulunacağıümidindeydik.Fakatbugünkurtulmasıiçinancakyüzde3ihtimalvardır.Buhastalıkta,Atatürk'ün
öbürişlerindeolduğugibitalihiyardımetmemiştir.Sualalı
7günolduğuhaldekarnındatekrar7kilosutoplandı.Ka-
raciğerartıkvazifesiniyapmıyor.Tesemmümıbaşlamıştır.
Vücudundakiyağlartamameneridi..Vaziyetvahimveümitsizdir."
NihatReşat'ınselahiyetlilisanındanfeciakıbetibütün
açıklığıylaöğrenmekbenibüsbütünsarstı.İçimdeenufak
birümitşulesibilekalmamıştı.
Atatürkölüyordu...
1Zehirlenme.
![Page 183: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/183.jpg)
![Page 184: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/184.jpg)
![Page 185: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/185.jpg)
![Page 186: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/186.jpg)
![Page 187: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/187.jpg)
![Page 188: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/188.jpg)
![Page 189: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/189.jpg)
![Page 190: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/190.jpg)
SalihBozokyaver
üniformasıyla.
SalihBozokkalpaklı...sırma
bıyıklı...
![Page 191: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/191.jpg)
![Page 192: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/192.jpg)
![Page 193: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/193.jpg)
![Page 194: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/194.jpg)
.."'>1-1•c,..
>'··,·".,
�:.,Jı.;,.
..."-',.)...."J....ı...,,••1....'(..",,.
••,
-··
...1
(••
.·..-f_..,,'
![Page 195: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/195.jpg)
,...>.......ı,._,,
-..:.4.)�
,
..��.1�1.-..,"'
•\.,'·!
.
1vl.nv--1....'
.,J.,,,,Jr..>
�;.,0:.:..r{:,,._.)1........)...-
\;.;,�·_..ı.J.:...,
:·�...
......,,>,,.
,..>_,�•.".".ı,.,..,.,,J,,I\ı..
-
_.ı·
.....ı
-·�
;J.·
...
/\..
":--'/(::-:·�·__
![Page 196: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/196.jpg)
,..
·\,\ı.
,.,,.)�·.,
1::)..."-1�..'
..•ı·�\..
.."'\•
\"'...
.....__,..,••>/·1..,,..
�·,ı'J..,•1•
'·
.-..ı
:...........7-.
•
\,,...'
.,..,,.:_1.;.;.1•
J
..
�.......-.....�·-·
"'-�J1
'-.-"......,
_......
![Page 197: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/197.jpg)
�
·---''\'
MustafaKemal'in,28eylül1915'deÇanakkale'denSalihBozok'ayazdığımektup.
![Page 198: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/198.jpg)
![Page 199: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/199.jpg)
![Page 200: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/200.jpg)
![Page 201: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/201.jpg)
MustafaKemal'leKurtuluşSavaşı'nda.Hepsağomzununhemenüzerinde...
MustafaKemalveSalihBozokhemşirelerle.
![Page 202: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/202.jpg)
![Page 203: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/203.jpg)
![Page 204: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/204.jpg)
![Page 205: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/205.jpg)
Bozokailesi:soldansağa,Atıfet,Pakize,SabihaveSalihBozok,MuzafferBozokkucaktaki.
PakizeveSalihBozokİzmirGöztepe'de,Uşakizadelerinköşkününbahçesinde.
![Page 206: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/206.jpg)
![Page 207: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/207.jpg)
![Page 208: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/208.jpg)
![Page 209: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/209.jpg)
,1
;/'
'
�
.
-
,_,l\.r;·�v-_....''j
c,•).ıiı�.r'--:CIJ.,.,....,(�
:
�,,;..:.:_,ı.,;..l__,)
./�.-:
![Page 210: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/210.jpg)
•_..1;.;f
.,-ı.,;,_t;.{/
o--:.r
•
.
ı�
h--J·
ı�;_,.1.:..,-
J.,.<.y
.:
."'"":�
::,f-v,-
,;,··:
·
'
J"'
,•
•
-•
,•
,,..
![Page 211: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/211.jpg)
/
1
..,::....'���.•u..:-';...J('../;.v"ıfr--...../,1c...".-:.,ru•'...-;
•
'�.....,,,....("'.:"-''--'c.,..r�
v�
,._ı..:..\......�:-....t:"
�""(/,�·....."..J,J,}�....-:-"......,,:.....'�...::-....�_,..
Atatürk'ünİzmir'denayrılışındanbirsüresonraLatifeHanım'ınSalihBozok'ayazdığımektuplardanbiri.
![Page 212: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/212.jpg)
![Page 213: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/213.jpg)
![Page 214: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/214.jpg)
SalihBozok,biryurtgezisindeLatifeHanımveMustafaKemal'le.
Atatürk'lebirgazetemütalaasında:hepAtatürk'ünyanında...
![Page 215: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/215.jpg)
![Page 216: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/216.jpg)
![Page 217: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/217.jpg)
![Page 218: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/218.jpg)
l
;{',.
<.,{;
./•"-.'f
1eylül1930günüYalova'daMuzafferBozok'unsünnetindeAtatürk'ünkaleme
alıporadabulananlarındaimzaladığıbirnot:"Muzaffersünnetolmuş,zatenbunaintizarediyorduk,negüzelolmuş,tebrikederiz."
![Page 219: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/219.jpg)
![Page 220: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/220.jpg)
MustafaKemalAtatürkharitabaşında...
![Page 221: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/221.jpg)
AtatürkveSalihBozokbiraskerimanevrada:"İştePaşam,askeriniz!.."
![Page 222: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/222.jpg)
![Page 223: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/223.jpg)
![Page 224: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/224.jpg)
![Page 225: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/225.jpg)
11mayıs1938,Çiftlik:soldansağa,BaşyaverCelalBey,Ülkü,Atatürk,SalihBozokveHasanRızaSoyak.FotoğrafınarkasınaSalihBozok'unelyazısıylaşu
notdüşülmüş:"AtatürkkaraciğerrahatsızliğınınbaşındaFransa'dangetirtilenProf.FissengerbirbuçukayistirahattavsiyeetmişveonumüteakipkalkarakOrmanÇiftliği'negitmişti.Bufotoğrafozamanoradaalınmıştır."
![Page 226: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/226.jpg)
![Page 227: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/227.jpg)
![Page 228: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/228.jpg)
![Page 229: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/229.jpg)
./......
°1;<1.:,_y-(,,..c....,..\.4-.l,.,,_>\d..;
.�-''"'°->-
v\t,
ı...�
j�L...K.:-o--;,.,,.�1.e;....,...J.�).\,,t-......),;��'T'l
,.,;_,_k......·���"-:<-Lk..ı...._,;,,,.,<jtl.;
Mı..:.
I
![Page 230: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/230.jpg)
""'"'7'��""-<��it'7ıL.v.,.....:._�
"<�..,:l<.:.,.,cı._.ı...,_Jc.l...c.-ıı.�.
r�.ı....."'4._tt......ıı.·1-t�r-1.
"-"C
"
ıı.....:.._
""-"'-.�r-�
ı........�-
«t..ı-�
P.�,
•
�-.ıa.�-r..:...vu..
�"4....
�.;-.f,,,.;u.L.....Gt,k�·�-,,.11,:L...r.,.
��"J,;._,:4-l,...ı.._bc�.l.ıı_!;,,.._;�!
d.ı.."""'l:.,�t..:ıü·k.j-
._.,.
·l��.ıı..
\.-�.:._.\\,,,.)lu,Li-��-'�·fL··'·'-·
....4..ı.wv�
)"-'--)"-'-�
![Page 231: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/231.jpg)
.(...,,,.:.._,ı;.,,....ı-���'h�.ı_.,llt
lıu.\!-t-.�
h�)��ı:.f.,.,oft.'•-\..;,.\..<MM.�:"\,
�t;.i<A;._.,.i;.����t,
C\.1.Ç..._ı,.
ismetİnönü'nün,SalihBozok'ayazıgı
d,
.
03
.
081938tarihlimektup.
![Page 232: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/232.jpg)
![Page 233: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/233.jpg)
![Page 234: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/234.jpg)
![Page 235: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/235.jpg)
![Page 236: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/236.jpg)
•
-
•
,..
1
![Page 237: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/237.jpg)
•,
,.ı-<,o.,.,,,.
·['
J..,4·,..""V".ı-.....,,,·""'""�r"''"-•-
-
·
/·.r.��'"'"bdv�iı,,{,.{,,;;.+�l'.-(,<-4,;l_
/�'<;,:!,.it�-it.\;.,.,,..""';...,�,;.,.�\.,.J,·J.ı..�\,.._,,.
v��.A..)�,;,<..,�-,r-i:..·,..__i..."'"""'''"""-
'
..
\
�v�it..•
r,L'',"'-"°<"''-'OJ�)L.l.:·.'°""t:;
.
-
l
..,-
.
.•
•
![Page 238: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/238.jpg)
•
'.
•
•
-!\.·.:,.�
'"\;(;Y°''-��f""�r
-
-�t�4-��._,,..ı,,,"""'""/�·}-"Ao\_:J..ı,;,...
L-cvT..ı..k,.._.,t
I......,_
İsmetİnönü'nün,SalihBozok'ayazdığı14.08.1938tarıım
.
Nektup
/1..:��-"�;,�"�
�r'd'-1;-�rvk"".'.,�tıı."'-'
�.:,,_<vCW...<..-,,,fiv.QV'k-·
4kk1ı-��;r:/ı....,_,J;,(_-4tf
.(.oı.__;,•�J"-'(..l...-..;,)�·13.cvıJ
d
v�ı-w.w���"'6�-u;_.��k...
01&;-vv<-�hlı.wl�t,u_Wv'vJ't-�''.l.
![Page 239: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/239.jpg)
���'k_'7�/�...��
11-c'-'Cvo/..A
4.
w\tt,.,ııe.:.�l..1.ı,,
j...,,h,�',
![Page 240: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/240.jpg)
![Page 241: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/241.jpg)
![Page 242: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/242.jpg)
![Page 243: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/243.jpg)
![Page 244: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/244.jpg)
![Page 245: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/245.jpg)
Atatürk'ünsonyılları:"Rüyamdabiröküzbenikovalarkennasılaltımııslattığımıanlattım.BendahalafımıbitirmedenAtatürkgülmeyebaşladı.Bu,onunsongülüşüidi..."
SalihBozok,Atatürk'tensonrabukezİkinciAdam'ınyanında...
![Page 246: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/246.jpg)
![Page 247: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/247.jpg)
![Page 248: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/248.jpg)
![Page 249: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/249.jpg)
Atatürk'ünSalihBozok'aimzalayıphediyeettiği30ocak1935tarihliimza.
![Page 250: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/250.jpg)
![Page 251: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/251.jpg)
![Page 252: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/252.jpg)
![Page 253: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/253.jpg)
![Page 254: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/254.jpg)
![Page 255: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/255.jpg)
![Page 256: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/256.jpg)
Meclis'tenoğluMuzafferBo
T.B.M.M.
zok'ayazdığımektup...
"OğlumMuzafferBozok;
İkigünevvelannendenalmış
olduğummektubabugünevdecevapyazarkenpostacı
senin11-5-37tarihlimektubunugetirdi.Çoksevindim
vememnunoldum.Derslerin
r?
#U/-'u_,,,,_
![Page 257: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/257.jpg)
'
,:,<'l
hakkındaverdiğinmalumattandaayrıcasevinmişisem
c''/
0r
dehesapdersiiçinendişe
.4(·,.it.,
rlôr
göstermişolmanbenimüte
•••�
&,,.,,,.
j
essiretmiştir.Senihiçbirzaeı.�""'�
man,hiçbirşeyiçinendişeli
Z..'-e
6-nu.,.,
görmek
istemem.
Atadl.f�i!:n
,r,,,;UUPf
türk('ün),bumemleketve
![Page 258: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/258.jpg)
milletinherişinivebütünisnıa
,,,,a./Z<i>La�ı
tikbaliniseningibigençlerin
#�ı...1j
omuzlarınayüklettiğinive
,
fftt,;1.-,'ı{uı
gençleringayretlerindenbüyükümitlerbeklediğinibiran
C'
unutmamalısın.Hesapdersi
•;it
Jt
./.�·
gibienlüzumluveenmühim
.
olanbirdershakkındaendik('
şegösterecekolursanben
•
çokmeyusvemüteessirolurum.Herhaldehesabaçok
ehemmiyetvererekhem
kendini,hemdebeniendişe
![Page 259: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/259.jpg)
•
•
•
<.ti{
denkurtarma/ısın.Hamda/11•
.nı.,
tl'f'.
sunrahatsızlığımgeçmiştir.
;"•
HU°&tf,�,/('?J-k.;,_LBugündeevdençıkarak
/'f1L.-ı&;,N�.4;p/ao��
meclisegeldimvebumektu0d�L,·.,
budasanameclisteyazdım.
Senindedaimaafiyetvemu
_,,,
vaffakiyetinidilersevgiilede
gözlerindenöperimoğlum...
h,/'4-�i::u-·
BabanS.Bozok".
uıı_
,,.-r-au/,,,::1-�
![Page 260: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/260.jpg)
lf/.uy"
·
n
!),'
/'<'-<"11
e'&,,
/w).·Jf'&-;Lda
lf
/.�ucclf
P<
�,11.:;.4fii.���;.H'l.
ial'd&
ÇM
J.UCu�
t�lll�.1�1-L·
R.U2a�-..ad'.,µrr.
![Page 261: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/261.jpg)
![Page 262: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/262.jpg)
SalihBozok'unoğlu(enöndekoyurenkkravatlı)MuzafferBozok.
![Page 263: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/263.jpg)
![Page 264: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/264.jpg)
![Page 265: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/265.jpg)
![Page 266: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/266.jpg)
![Page 267: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/267.jpg)
![Page 268: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/268.jpg)
=
.
...
w
_J
w
w
![Page 269: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/269.jpg)
<
w
=
=
w
=
=
"'
..
E
""'
-
w
""'
-
-
_J
w
ı�
w
�
![Page 270: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/270.jpg)
�'I
=
w
w
=
=
""'
�i1
=
i•i
w
:;.
:�·
=.
ismetİnönü'nün,SalihBozok'açektiğitelgraf.
10Kasım
"işimbittiartık!.."
Maddimanevihiçbirkuvvet.hiçbirmucizeartıkonukurtaramayacaktı.Sarayauykudayürüyenadamlargibigelipgidiyordum.Ogünlereaithiçbirhatıramıtespitetmeyemuvaffakolamadım.Birisibelkiadımısorsacevapverecekhaldedeğildim.YalnızAtatürk'ünöldüğügünühiçunutamıyorum.Hekimlerbüyükölününodasındançıktıklarızamanyüzümkimbilirnasılkorkunçbirhalalmışki
![Page 271: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/271.jpg)
operatörü
MimKemalBeytelaşlanarak:"Nereyegidiyorsun?"diyesormayamecburoldu.
"Hiç"dedim,"gidiyorum.İşimbittiartık!.."
FakatM.KemalBeybırakmadı.Kolumdantutarakaşağıyakadarindirdi.Kalbimikideğirmentaşıarasınadüşmüş
birbuğdaytanesiolsa,ancakbukadarezilirdi.Neağlayabiliyor,nekonuşabiliyor,nedekonuşulanlarıanlıyordum.Birarabüsbütünkendimdengeçmişim.Odadandeligibifırladım.
"Nereye?.."diyearkamdankoştular.
"Şimdigeliyorum!"dedim.
Fakatbundansonrasınıhiçamahiçhatırlamıyorum.Gözümüaçtığımzamankendimihastanedebuldum.
Tanıklarınnotu:
"Bozok,Atatürk'ekavuştu"
Evet,SalihBozokkendisinihastanedebulmuştur.ÇünküAtatürköldüğüanodasınagirmişveobüyükadamınelleriniöpmeksuretiyleonavedaettiktensonraaşağıkatainerekboşbulduğuMuhafızKumandanıİsmailHakkıTek
çe'ninodasınakendisiniatmıştır.Birkaçsaniyesonramezkurodadanbirsilahsesiişitenlerkapıyıaçıpdaiçerigirdiklerizamanonukanlariçindeyerdebulmuşlardır.Tabancasındankalbinesıktığıbirkurşunonuyereyıkmıştı.
Birikimilimetrelikbirinhiraflilekalphedefinibulamayanbumermi,bütünciğeriniboydanboyadelipgeçmiş,sırtındasaplanıpkalmıştı.FazlamiktardakankaybettiğinigörenOperatörM.KemalBeyonuderhalŞişliSıhhatYurdu'nakaldırıpameliyataalmaksuretiylehayatınınkurtulmasıhususundaenbüyükyardımcıolmuştur.Birmüddethastanedekaldıvebuaradaikincibirameliyatyapılarakciğerininarkakısmındakalankurşunçıkartıldı,busuretlemahzun
vemükedderdahabirmüddetyaşadı.Venihayet1941yılının25nisangünü
![Page 272: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/272.jpg)
hayatagözleriniyumdu.ErtesigünYeniSabahgazetesindeyazarAkaGündüzonuniçinkalemealdığıyazısınışöylebitiriyordu:
"SalihBozok,Atatürk'ekavuştu.'.'
1Sapma.
İçindekiler
7Önsöz
15Hatıralarımabaşlarken
17Selanik'tekihayat
MustafaKemal'ekurşunattılar
23KolağasıMustafaKemal
"Banada'SelanikliKemal'derler"
27MustafaKemal'denilkhaberler
"Beniunutmayın!"
37Bingazimektubu
"MustafaKemal'infasulyeayıklamasını
görmelisin"
47MustafaKemalgözyaşlarıylasordu:
"Selanik'inasılbıraktın?.."
49Birizdivaçüzerine...
"Hayatkadınsızolmaz!"
51MustafaKemal'ingörüşü:
![Page 273: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/273.jpg)
"Almanlaryenilecek!"
55Çanakkale'den
"Emekliolupbirköşeyeçekilmeyi
düşündüm,olmadı"
57MustafaKemalDoğu'da
"Nahsana!.."
166
SALiHBOZOK
63MustafaKemal-EnverPaşaçekişmesi
KemalPaşa'nınistifası
69EnverPaşa'nınyalısında...
Birsuikastgirişimi?
71MilliMücadelehazırlığı
"Hükumetinbanagücüyetmez"
75Ankara'da
"KemalPaşa'yıtanırmısınız?"
79BüyükTaarruz
Çayziyafetiyerinesaldın
83Zaferdensonra
M.KemalPaşaesirTrikopis'enesordu?
87İngilizkonsolosnasılkovuldu?
![Page 274: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/274.jpg)
"ÖyleyseYunanistan'agidiniz!"
89LatifeHanım'ınevinde
"Paşaevlenirseeskisigibiiçmez
zannediyorduk"
95ZübeydeHanım'ınmezarıbaşında
"Gözyaşlarıonagözlerinikaybettirdi"
99Sadebirnikahmerasimi
"BizLatifeHanım'laevlenmeyekarar
verdik!"
101LatifeHanım'ınmektuplan(1)
"Deligibiyim!.."
105LatifeHanım'ınmektupları(2)
"Mektubuokumazsayakınız!..
Yansınveyıkılsın..."
109LatifeHanım'ınmektupları(3)
"Gitkocamlakonuş,gerginliğeson
vermesiniricaet"
111KemalPaşa-LatifeHanım
Böyleevlendiler,böyleayrıldılar
115İsmetPaşa-FethiBeytartışması
"Ohaldesendealçaksın!.."
![Page 275: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/275.jpg)
117SofradasarhoşÇetinkaya'ylatartışma
YAVERİATATÜRK"ÜANLATIYOR
167
"BanabakAliBey,bensendendaha
komitacıyım"
121Atatürkİnönü'yebağırıyordu:
"İsmet!..İsmet!..Senimahvederim!.."
127SerbestFırkaOlayı
İsmetPaşa'nınkarşısındaağlamaya
başladım
135AtatürkveİsmetPaşa
Neden,nasılküstüler?
139Stadyumkrizi
İnönü:"Atatürkbirdilimekmekyese,
yansınıbanayedirir"
149Ata'nınhastalığındaBozok-İnönü
mektuplaşması
"Gözlerimyaşlıolarak..."
153Atatürk'ünsongünleri
Rüyadadans
![Page 276: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/276.jpg)
157Nöbetdefterinden
Atatürkölüyordu...
16110Kasım
"İşimbittiartık!.."
163Tanıklarınnotu:
"Bozok,Atatürk'ekavuştu"
A03162
YAVERİATATÜRK'Ü
ANLATIYOR
S,BOZOK
C,DÜNDAR
2,BASK!
DOGANKİTAP
![Page 277: YAVERİ ATATÜRK'Ü ANLATIYOR - Turuz...Operatör (Kara) Kamil Bey' in vücuttan çıkardığı o kurşu - nu Salih Bozok'un kızı, ölene dek boynunda kolye olarak ta şımış](https://reader036.vdocuments.site/reader036/viewer/2022071506/6127083ca495694b40065181/html5/thumbnails/277.jpg)