Bir Ahlaki Sorun ve ToplumsalGerçeklik Olarak Siyasal Patronaj

Giriþ

Siyaset, doðasý gereði patronaja açýk/uygunbir kurumdur. Siyaset tarihi incelemeleri bize bu-nun tarihsel bir gerçeklik olduðunu göstermek-tedir. Bu, siyasetin doðasý gereðidir dememizdenmaksat, hiçbir toplumsal kurum ve kesiminin si-yasete bigane kalamamasý dolayýsýyladýr.

Siyaset, bir toplumdaki her þeyi etkilediði i-çin, toplumdaki her þey de kendinden yönelenbir etki veya belirlenimin siyasette varolmasýný is-temektedir. Açýkçasý, siyasetin doðrusu da böyleolmasýdýr. Doðru olmayan þey, bunun patronajseviyesine çýkmasý ve patronajýn süreklilik kazan-masýdýr.

Patronajýn pek çok kaynaðý ve sebebi; ayrýca,olumsuz ve olumlu yönleri vardýr. Hep bir olum-suzluk olarak algýlanan ve sunulan patronajýn o-lumlu tarafýna da bakmak gerekir. Bu yazýda;doðru bulmamak, meþru görmemek ve destek-lememek þartýyla, patronajýn kýsaca olumlu ta-raflarýna da deðinilecektir.

1. Patronaja Kaynak veSebep Olan Unsurlar

Patronaja kaynak ve sebep olarak makam sa-hiplerinin ahlaki zafiyetleri gösterilebilse de, ö-zünde baþka amiller vardýr. Ahlak zayýflýðý bunasadece uygulama kolaylýðý saðlamakta ve kiþininyaptýðýný meþrulaþtýrmasýna yardýmcý olmaktadýr.Ahlaký bir tarafta tutarsak, siyasette patronajakaynak ve sebep olan pek çok unsur vardýr. Fark-lý sýnýflandýrmalar da yapýlabilir, ancak bunlarý a-þaðýdaki gibi tasnif edebiliriz:

1.1. Siyaset Ýçinden Patronaj Durumunda

1.1.1. Lider patronajý

1.1.2. Baþkanlar (parti baþkanlarý, belediyebaþkanlarý) patronajý

1.1.3. Belediye üst yönetimleri patronajý

1.1.4. Parti içi etkin kademeler patronajý

1.2. Siyaset Dýþýndan Patronaj Durumunda

1.2.1. Sosyal çevre patronajý/hemþehri patro-najý

1.2.2. Ekonomik çevre patronajý

1.2.3. Dini çevre patronajý

1.2.4. Bürokratik çevre patronajý

1.2.5. Militarist patronaj

1.2.6. Kültürel çevre patronajý

1.2.7. Medya çevresi patronajý

1.2.8. Stratejik patronaj

1.2.9. Etnik patronaj

1.2.10. Mafya patronajý

1.3. Dýþ Mihraklar Patronajý Durumunda

1.3.1. Stratejik çevre patronajý

1.3.2. Ekonomik çevre patronajý

1.3.3. Kültürel çevre patronajý

Yukarýda görülen maddelerin her biri merkezisiyaset ve yerel siyaset üzerinde ayrý ayrý patronajiliþkisi içinde olabilmektedir. Patronaj her ne ka-dar himaye ile ilintili olsa da, aslýnda her birmadde ayný zamanda bir tahakküm kaynaðý ifa-desidir. Ehliyet, liyakat ve hakkaniyet ölçütleriniberhava eden patronaj uygulamalarý kurumlarýçürümeye itmektedir. Bu yazýda bunlarýn ayrýntý-sýna girilmeyecek, yalnýzca belediyelerde ortayaçýkan ve belediye baþkaný ile belediye üst yöneti-mi patronajý hemþehri öbekleri üzerinden ger-çekleþtirilen patronaj iliþkisi üzerinde durulacak-týr.

2. Yerel Yönetimlerde SiyasalPatronajýn Hemþehriler Çerçevesi

Ýstanbul kimlerin kentidir? Ýstanbullularýn mý?

Mustafa ÞEN

56

Ýstanbullular kimlerdir? Ýstanbullular Ýstanbullu-lar mýdýr? Yoksa; Ýstanbullular Trabzonlular, Üs-küplüler, Diyarbakýrlýlar, Kastamonulular, Grozni-liler midirler? Bu soruya “hepsi” diye cevap ver-mek gerekir. Ýstanbul’da Türkiye’nin diðer bütünvilayetlerinden ve eski Osmanlý coðrafyasýnýn ta-mamýndan insanlar yaþamaktadýr. Bunlarýn ö-nemli bir kýsmý da seçme ve seçilme hak ve ye-terliliðine sahiptir.

Seçilecek kiþilerin belirlenmesinde ve seçimegiren kiþilerin kazanmasý ya da kaybetmesindeÝstanbul’da yaþayanlarýn asýl memleketlerinin et-kisi çok belirgindir. Hemþehrilerinin oylarýyla ge-len yerel yöneticiler patronaj iliþkisine geçmekteve hemþehrilerini himaye etmektedirler. Bunu ençarpýcý þekilde seçim sonrasý yapýlan yeni ata-malarda gözlemlemekteyiz.

Patronaj iliþkisi kurumlarda sadece ehliyetsizve liyakatsiz kiþilerin istihdamýný saðlamamakta;ayný zamanda, gereðinden fazla insan iþe alýn-makta, bir kiþinin yapacaðý iþin baþýna birdenfazla insan verilmiþ olunmaktadýr. Bu her türlüisraf anlamýna gelmektedir. Bu sorun norm kad-ro uygulamasýyla aþýlabilse de, ehliyet ve liyakatsorununu ortadan kaldýrmamaktadýr.

STK’lar þeklinde gerçekleþen hemþehri ör-gütlenmeleri oluþan patronaj iliþkisinin bir tür“resmi” taraflarýndan biri olmaktadýr. Bu yol,STK’larýn, olayý kendi lehlerine daha etkin ve ve-rimli kýlmalarýna yaramaktadýr. STK’lar içinde veçevresindeki örgütlü yapýlar böylece patronaj i-liþkisine dahil edilmekte; böylece, iliþki daha ör-gütlü ve kurumsal bir yapý haline gelmektedir.STK’lar üzerinden yürütülen iliþki bir taraftan da-ha görünür olurken, yanýsýra STK’larýn ve hem-þehri odaklý yapýlarýn kent ve yerel bürokrasi için-deki gücünü artýrmaktadýr. Ýlerleyen süreçte, be-lediye ile STK birbirlerine iktidar alaný açmaktave birbirlerinin iktidarýnýn sürdürülebilirliðinekatký saðlamaktadýrlar.

Patronaj etkisi çoklukla menfi bir olgu olaraktakdim edilir. Tabii ki, bu yaklaþýmý haklý göstere-cek pek çok sebep sýralanabilir. Ama patronajýnolumlu sayýlabilecek taraflarý da vardýr. Mesela,yerel siyasette patronaj etkisini merkez-çevre iliþ-kisi çerçevesinde incelersek, patronaj bu yönüy-le çevreyi merkeze katmaktadýr diyebiliriz. Uzunyýllar kentin ve toplumun kenarýnda tutulmuþ kit-leler kendilerinden birini bir kurumun baþýnaseçme gücü ve imkaný elde ettikten sonra, yýllar-ca kendisinden uzak tutulduklarý kurumda yerle-rini alarak bu dýþlanmýþlýða kendi elleriyle bir sonvermiþ olmaktadýrlar.

Patronaj etkisiyle ortaya çýkan bu durumakadrolaþma da denilebilir. Ancak, bu türdenkadrolaþmaya kadrolaþma diyebilmek için, buinsanlarýn neden daha önce oraya yaklaþtýrýl-mamýþ olduklarýnýn onlar oradan uzak tutulur-

ken orada bulunanlarýn bulunuþlarýnýn asýl kad-rolaþma olup olmadýðýnýn irdelenmesi lazýmdýr.Yani, bir toplumsal kesim kamu kadrolarýndayer alýrken olumlu algýlanýp kadrolaþma den-mezken, diðer bir toplumsal kesimin ayný þeyiyapmasýna kadrolaþma ve patronaj etkisi de-memek gerekir.

Patronaj etkisiyle ortaya çýkan kadrolaþma dakendi sonuçlarýný getirmektedir (olumsuzluklarayukarýda deðinilmiþti). Bunlardan en önemlisi,kent rantýnýn vaktiyle dýþlanmýþ olanlarca da pay-laþýlmaya baþlanmasýdýr. Bu durum gelir grupla-rý arasýndaki uçurumun nispeten azaltýlmasýnayardýmcý olur.

Gelir gruplarý arasýndaki uçurumun azaltýlma-sý da kendi sonuçlarýný vermektedir. Ortaya çýkanen önemli sonuç, iktisat kaynaklý toplumsal pat-lamalarýn önüne geçmesidir. Zira, hiçbir toplum-sal kesim sonuna kadar kenarda tutulamaz/du-ramaz. Buna ya birileri ya da kendileri bir son ve-rir. Tarih, bir yönüyle bu gerilimlerin ve gelgitle-rin tarihidir.

Sonuç

Sözün özü þudur: Yerel siyasette patronaj et-kisi vardýr ve çok güçlüdür. Bu, siyasetin doða-sýndan kaynaklanmaktadýr. Bir yerde siyasal pat-ronaj varsa, orada, ona ihtiyaç olduðu gibi birmeþrulaþtýrmaya gitmemek þartýyla, bunun se-bepleri iyice irdelenmek zorundadýr. Siyasal pat-ronaj genel olarak olumsuz görülür. Gerçektende, yerel siyasettekipatronaj etkisi ku-rumlarda kaynak is-rafýna, verimsizliðesebep olmaktadýr.Zaten, patronajýnkendisi bizzat bir u-sulsüzlük ve bir neviyolsuzluktur. Ancak,özellikle bizim gibitoplumlarda salt kö-tü olarak alýnmamalý-dýr.

Yerel yönetimlerdepatronajýn toplumunkenarýnda tutulmaktaolan kesimleri merke-ze taþýyan bir etkisi devardýr ve bu göz ardýedilmemelidir. Hem-þehri öbekleri üzerinden yürütülen belediye baþ-kaný ve üst yönetim patronajý vasýtasýyla merkez-çevre dengesizliðinin bir miktar yumuþatýlmasýmümkün olmaktadýr. Fakat, yine de patronajsýz si-yaset en iyi siyaset, patronajsýz kurum en iyi ku-rumdur. Tabii ki, patronaja ihtiyaç duymayan birtoplum da en iyi toplumdur.

57

Yerel siyasette patro-naj etkisi vardýr ve çokgüçlüdür. Bir yerde si-yasal patronaj varsa,orada, ona ihtiyaç ol-duðu gibi bir meþrulaþ-týrmaya gitmemek þar-týyla, bunun sebepleriiyice irdelenmek zorun-dadýr. Siyasal patronajgenel olarak olumsuzgörülür.