Yağmur Suyunun Kaynağa Dönüşümü

Halil İbrahim GİRGİNAr-Ge Şube Müdürü

Konya Büyükşehir Belediyesi

Su ve Kanalizasyon İdaresi1

Sunum İçeriği

Su Temini, Kanalizasyon ve Atıksu Arıtma Tesisleri Açısından Yağmur

Suyunun Etkileri

Yağmur Suyu Kullanımının Çevre, Ekonomi ve Sosyal Açıdan

Değerlendirilmesi

Yağmur Sularının Yeraltına İnfiltrasyonu

Belediyeler, Su ve Kanalizasyon İdareleri İle Vatandaşların

Yapabilecekleri Çalışmalar

Sonuç2

Günümüz şehirlerinde geçirimsiz alanların sayısı artmaktadır. Bunlar binalarının oturum alanları,

otoparklar, yollar vb. gün geçtikçe çoğalmaktadır. Yağmur sularının hem uzaklaştırılması hem de

uygun olan bir alıcı ortama verilmesi problemlerin çözümünde büyük bir kolaylık

sağlayacaktır.

3

SU TEMİNİ, KANALİZASYON VE ATIKSU ARITMA TESİSLERİ AÇISINDAN YAĞMUR SULARININ ETKİLERİ

• Kentlerin Su Temini İle İlgili Sorunları

Kurak ve yağışsız geçen yıllar Yerüstü kaynaklarımızın azlığı ve kirlenmesi Kentlerin büyümesi ve nüfusun artması Bazı kentlerin su ihtiyacının yeraltı suyundan karşılanması

Kaliteli yer altı suyu kıtlığı, kuyuların verimsizliği, kontrolsüz ve tekniğe uygunaçılmayan kuyular, YAS seviyesinin çekilmesi

Tarımsal alanlarda su kullanımındaki yanlışlıklar

4

5

Kuyuların Ölçümlerine Göre Su Seviyesi ve Kotu(2008-2009)

• Kentlerin Kanalizasyon Sistemleri İle İlgili Sorunları

Yağmur suyu toplama hatlarının yetersizliği, Yağmur sularının kanalizasyon sistemine karışması, Kanalizasyon sistemlerinin yağışlı dönemlerde kapasitelerininaşılması, Şiddetli yağış sırasında yaşanan pik debilerin atık su tasfiyesinigüçleştirmesi,Sel ve taşkınlar sebebiyle büyük hasarların meydana gelmesi

6

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı

• Kentlerin Atıksu Arıtma Tesisleri İle İlgili Sorunları

Yağmur sularının atık su arıtma tesisinin yükünü artırması, Atık su arıtma tesisinin prosesinin bozulması, Prosesin bozulmaması için bypass yapılması nedeniyle tesisişlevselliğinin kaybolması.

7

YAĞMUR SUYU KULLANIMININ ÇEVRE, EKONOMİ VE SOSYAL AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

• Kurumlar: Tasarruf Etmek İsterler

Derin kuyulardan su çıkarma maliyetinin yüksek olması, Yağmur suyuna bağlı taşkınların yaşanmaması için toplam akışageçmeden bölgesel biriktirmelerin yapılarak çevresel (sel, taşkınvb.) zararların azaltılması, Yağmur sularının refüjler, parklar için sulama suyu olarakkullanılabilir olması.

8T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı

• Bireyler: Tasarruf Etmek İsterler

Ev, site çevresindeki bahçelerin yağışsız periyotta sulama suyuihtiyacını karşılaması için yağmur sularının ek kaynak olarakkullanılabilmesi, Yağmur sularının uygun arıtma sonucu ev içi (çamaşır,rezervuarlarda vb.) kullanımının mümkün olması,

9

• İçme, Kullanma Suyu İhtiyacının Karşılanması ve KorunmasınınÖnemi

Pek çok bölgede, içme suyunun büyük çabalar sonucunda eldeedilebilmesi, Su rezervlerinin artırılması için yağmur suyundan faydalanılması.Yağmur suyunun arıtılarak içme ve kullanma suyu olarakdeğerlendirilmesi.

10

YılORAN

(%)Arıtma Tesisleri Kuyular

2005 10 90

2006 12 88

2007 28 72

2008 24 76

2009 32 68

11

• Yeraltı Su Kaynaklarının Beslenmesinde Kullanımı

Zemin geçirgenliğinden faydalanılarak kurulacak olan sistemlerile beslenebilir,

Doğal kum barları değerlendirilerek yeraltı suyu beslenebilir.

12

• Yangın Suyu İhtiyacının Temininde Kullanımı

• Gelecekteki Yatırımlar

Kentlerimizdeki uygun olan yerlerde büyük depolar yapılarakyağmur suları bu noktalarda depolanabilir, Buralarda kurulacak sistemler ile daha basınçlı su sağlanıp itfaiyearaçlarının hızlı su dolumu yaparak daha hızlı hareketine yardımcıolabilir.

Modern tesisat sistemlerinin kullanılması ile içme suyu tüketimive atık su miktarının azaltılması. 13

YAĞMUR SULARININ YERALTINA İNFİLTRASYONU

Günümüzde kentler, nüfusun hızla artmasından dolayı hızlabüyümektedir. Bu büyümeyle birlikte kentlerimizde geçirimsiz(binalarının oturum alanları, otoparklar, yollar vb.) alanlar güngeçtikçe çoğalmaktadır.

14

Bu geçirimsiz yüzeylerin artması yağmur sularının akışa geçmesineneden olmakta ve büyük sorunları da beraberinde getirmektedir.Yağmur sularının hem uzaklaştırılması hem de uygun olan bir alıcıortama verilmesi büyük bir kolaylık sağlayacaktır.

15

Kent merkezlerinde biriken yağmur sularının kullanılmayanbölümlerinin yapılacak iyi bir planlama ile yeraltı suyununbeslenmesi sağlanabilir.

“Yağmur sularının yeraltına sızmasıyla birilikte yeraltı suyu %20 -%50 arasında kendini yenilemeye katkı sağlayacaktır”(1).(1) Aynur ACAR, Yeni Bir Doğal Kaynak Olarak Yağmur Suyu - Türk Alman Çevre Yönetim Merkezi Yöneticisi)

Geriye kalan yağmur suları, derelerde toplanmakta ve bir kısmı dabuharlaşmaktadır.

16

YER ALTI SUYUNUN BESLENMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKEN ÇALIŞMALAR

Yağmur suları ile yer altı sularının beslenmesi için aşağıdabelirtilen konuların detaylı olarak incelenmesi ve çalışmalarsonucunda çıkacak teknik hesaplamalara göre projeleryapılmalıdır. Bu çalışma üç temel aşamadan oluşur.

1. Zemin yapısının detaylı olarak incelenmesi,2. Bölgeye düşen yağmur seviyesinin belirlenmesi,3. Deşarj yapılacak noktadaki yağmur suyu toplama alanının

belirlenmesi.

17

1. Zemin Yapısının Detaylı Olarak İncelenmesi

Yağmur sularının yeraltına verilebilmesi için zemin yapısı birinciletken olarak gözükmektedir. Bunun için gerekli etütlerin yapılarakzeminin geçirgenliğine göre uygun yerlerin veya bölgelerinintespit edilmelidir.

18

TOPRAK SINIFIMinimum İnfiltrasyon Oranı

(mm/h)

Kum 210

Killi Kum 61

Kumlu Toprak 26

Kuvvetli Toprak 13

Alüvyon Toprak 7

Kumlu Killi Toprak Minimum Kabul Edilebilir Oran 4,5

Killi Toprak 3mm/h 2,5

Alüvyon Killi Toprak 1,5

Kumlu Kil 1,3

Alüvyonlu Kil 1,0

Kil 0,5

Kaynak: Auckland Regional Council, Technical Publication

2. Bölgeye Düşen Yağmur Seviyesinin Belirlenmesi

Bulunduğunuz bölgeye düşen yağmur suyu istatistikleriMeteoroloji Bölge Müdürlüklerinden temin edilebilir. Alınan budeğerlere göre planlama yapılarak yağmur suyundanfaydalanılmalı veya uygun ortama yönlendirilmesi sağlanmalıdır.

KONYA Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler (1975 - 2008)

Ortalama Sıcaklık (°C) -0.3 1.0 5.4 10.9 15.6 20.1 23.5 22.9 18.6 12.4 5.7 1.4

Ortalama En Yüksek Sıcaklık (°C) 4.6 6.6 11.8 17.5 22.2 26.7 30.2 30.0 26.3 20.0 12.4 6.0

Ortalama En Düşük Sıcaklık (°C) -4.2 -3.6 -0.3 4.4 8.5 12.8 16.1 15.5 11.2 6.0 0.5 -2.5

Ortalama Güneşlenme Süresi (saat) 3.2 4.6 6.1 7.0 8.6 10.4 11.3 11.0 9.6 7.2 5.0 3.0

Ortalama Yağışlı Gün Sayısı 9.5 9.0 8.6 10.6 10.9 6.2 3.2 2.4 3.4 6.6 7.3 9.5

Ortalama Yağış Miktarı (kg/m2) 33.7 23.8 26.3 38.6 41.3 20.9 7.4 5.2 11.3 32.8 37.1 41.0

19

Kaynak: S. Şensoy

20

3. Deşarj Yapılacak Noktadaki Yağmur Suyu Toplama AlanınınBelirlenmesi

Yağmur toplanacak olan alanların çatı alanları, geçirimsiz (beton,asfalt vb.) alanların net olarak tespit edilmelidir.

21

YAĞMUR SUYUNUN İNFİLTRASYON YÖNTEMLERİ

Teknik Yöntem İle İnfiltrasyon

Bu bölgedeki toprak yapısının geçirgenlik oranına göre infiltrasyonalanının hesabı yapılmalıdır.

22

www.graf.info

Doğal İnfiltrasyon

Kum Ocakları,Kum Barları, Göletler ve Sazlıklar

23

BELEDİYELER, SU VE KANALİZASYON İDARELERİ İLE

VATANDAŞLARIN YAPABİLECEKLERİ ÇALIŞMALAR

Ülkemiz ekseninde baktığımızda dünyada iklim özellikleri ilebirbirine benzer özellik gösteren bazı ülkelerde yasalarla yağmursuyu kullanımı zorunlu tutularak sınırları belirlenirken, bazıülkelerde ise yağmur suyu kullanımı ile ilgili kriterlere göre geriödemeler yapılarak vatandaşlar yağmur suyu kullanımına teşvikedilmektedir. Aşağıda bu konu ile ilgili olarak kurumlar ve kişilerinyapabilecekleri çalışmalar belirtilmiştir.

24

BELEDİYECİLİK VE İMAR MEVZUATI YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLEBİLECEK KONULAR

Ev, site, bahçe tasarım kriterleri

Yağmur suyu yakalama alanlarının yoğunluğu,Minimum ve maksimum yağış değerlerin hesaplanması,Sadelik ve maliyet,Yeşil çatı sistemleri,Kümelenmiş evlerin tasarım kriterleri,Yağmur suyunun verildiği yerlerin bakımı,Site ve ev çevresinde yapılacak yeşil alanların yağmur suyutoplama alanları olarak kullanımı,Site ve ev çevresinde geçirimli yüzeylerin oluşturulması.

25

Otopark Tasarımları

Geçirgen özellikli yapı taşlarının kullanılması, Yağmur suyunun otopark içindeki yeşil alanlara yönlendirilmesi.

Kaynak: Auckland Regional Council – Technical Publication -Chapter 14Landscaping guidance for stormwater practices

26

Yeşil Alan Tasarımları

Yeşil alanların çevresindeki geçirimsiz yüzeylere düşen yağmursularının bu alanlara yönlendirilmesi,

Bu alanlara ulaşan yağmur sularının yerinde infiltre edilmesi içininfiltre sistemlerinin konulması,

Yağmur sularının tutulması için depolama alanlarınoluşturulması.

27

Yol Tasarımları

Geçirgen kaldırım taşı kullanımı, Yola düşen yağışın refüjlerdeki yeşil alanlara ulaştırılması, Yola düşen yağmurun infiltre edilmesi için yol ortalarındaki veyakenarlarındaki yeşil alanların altına infiltre sistemlerininuygulanması, Yol genişliğini azaltarak mevcut yerleşimde en az değişimsağlama.

Refüjler, otopark alanları ve diğer tüm yeşil alanların asfalt veyageçirimsiz yüzeylerden yukarıda tutulması aşağıdaki sonuçlarıberaberinde getirmektedir.• Yağmur sularının bu alanlara yönlendirilememesi,• Sulama dönemlerinde ise yeşil alandan suyun yola akması,• Su sarfiyatının artması• Trafik açısından değerlendirilmesi 29

SU VE KANALİZASYON İDARELERİNİN YAPABİLECEKLERİ ÇALIŞMALAR

Yağmur suyu uzaklaştırma projelerinin yapılması/yaptırılması,Yağmur suyu uzaklaştırma projesine göre gerekli inşaat işlerinin yapılması,Yağmur suyu şebekesinin geliştirilmesi,Yeraltı suyu beslenme havzasının korunması,Suyun geri dönüşümünün havza içinde sağlanması,Yağmur suyu ile yeraltı su kaynağının beslenmesi için araştırma ve geliştirme çalışmaları yapılması,Yağmur suyu kullanımının artırılması için teşvik projelerinin hazırlanması.

30

Selbasan Çayı Temizleme ÇalışmalarıKeçili Kanalı Temizlik Çalışmaları

31

2005 yılında KOSKİ Genel Müdürlüğü olarak projesi yaptırılan, “Konya Merkezİlçeleri Yağmur Suyu Uzaklaştırma Projesi”; yerleşim alanlarında oluşacakyağmursularının miktarları ve uygun deşarj noktalarının tespit edilerek; teknikve mali yönden en uygun şekilde yerleşim alanlarından uzaklaştırılmasıamaçlanmış olup bu doğrultuda gerekli çalışmalar yapılarak uygulama projeleritanzim edilmiştir 32

Bu proje kapsamında yeni yerleşim bölgeleri ve bu bölgelerin taşkın vesel tehlikelerine önlem almak amacıyla mevcut taşkın derelerinin ıslahıyanında KUZEY-BATI KUŞAKLAMA AÇIK KANALLARI projelendirilmiştir.

33

Kuzey Kuşaklama Açık Kanalları trapez kesitli açık kanal olarakprojelendirilmiş olup Sille Deresi ile Meramşah Deresi arasında kalan veimar planının kuzey bölümünde dağlık arazilerden gelen yağmursularınınyerleşim bölgelerine inmeden kuşaklama yapılarak Sille Deresi veMeramşah Deresine ulaştırılması amacıyla yapılmıştır.

34

VATANDAŞLARIN YAĞMUR SUYU KONUSUNDA YAPABİLECEKLERİ ÇALIŞMALAR

Yağmur suyu tanklarının kullanılması,Çatı alanına düşen yağmur sularının bahçe içinde infiltreedilmesi.

35

SONUÇ

İçme, kullanma ve endüstri suyu tedariğinin zorluğu; sınırlı birkaynak oluşu, yeni su kaynakları aramamız gerektiği gerçeğinigözler önüne sermektedir.

Tüm bu bilgiler ışığında yağmur suyunun depolanması vehammaddenin korunarak bahçe sulama, WC rezervuarlarındakullanımı öncelikli olmak kaydıyla, ek bazı arıtımlarla yağmursuyunun evlerimizde kullanma suyu ve hatta içme suyu olarakkullanımı mümkündür.

36

Zorluklar ve Fırsatlar

Atık ve kirli ürünlerin azalmasının sağlanması, Atıksu arıtma tesisinin prosesine uygun ve sürekli çalışması, Yağmur sularının yerinde infiltrasyonunun sağlanması, Aşağıda belirtilen alanların yapımı ve kullanımın artması,

• Sulak alanlar,• Yağışlı havalarda suyu toplayan açık kanallar,• Su bahçeleri (yağmur suyu infiltre alanları)• İnfiltrasyon sistemleri,• Geçirgen kaldırımlar,• Ağaçlı yollar, • Yeni yol dizaynları,• Yeni otopark dizaynları,• Yağmur suyu tankları,

37

Zorluklar ve Fırsatlar

Yeraltı su seviyesinin korunmasına olan katkısı,

Yüksek yeraltı su seviyesi,

Toplumsal değerlere olan katkısı,

Suyun yeniden kullanımı için fırsatlar,

Araştırma – Geliştirme çalışmaları,

Kurullar arasındaki iletişim,

İşbirliği gereksinimleri,

Yağmur sularının uzaklaştırılması çözülmesi gereken bir sorun ve

bununla ilgili mücadele gereksinimi.38

TEŞEKKÜR EDERİM

39