Polskie stroje ludowe zaczęły powstawać pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku, kiedy uwłaszczenie chłopów, rozwój gospodarki towarowej oraz prze-

mysłu, spowodowały wzrost zamożności chłopów. W okresie międzywojennym strój ludowy zaczął być traktowany jako odzież odświętna, noszona na wielkie

okazje, a nie jako ubiór codziennego użytku. Wygląd stroju uzależniony był od re-gionu Polski gdzie powstawał, warunków klimatycznych, typu gospodarki, stosun-

ków społeczno- gospodarczych oraz historii regionu w którym powstawał.Pomysły na stroje często czerpano ze strojów szlacheckich i mieszczańskich, mun-

durów wojskowych. Wpływ miała również moda europejska okresu Baroku i Renesansu. Zdobienie stroju zależało od zamożności.

Stroje góralskie

Stroje góralskieStrój męski – składał się z płóciennej koszuli, cuchy i portek zrobionych z grubego, weł-

nianego sukna samodziałowego, tkanego z białej wełny (dawniej szarej), z serdaka, kapelusza, kierpców i pasa. Krój cuchy jest prosty, w typie kimona, którego rękawy i plecy są uszyte z jednego kawałka. Długość równa się długości rozpostartych ramion od dłoni do dłoni, a szerokość równa się długości cuchy od karku w dół. Zewnętrzny brzeg cuchy, rękawy, kołnierz, kieszonkę obszywano ciemnozielonym materiałem. Cuchę zapinało na guziki lub haftki i związywało wysoko na piersiach kolorowymi wstęgami. Poniżej wiązania umieszczano haft. Portki uszyte z białego samodziału,

noszone na rzemiennym pasku, są obcisłe, zdobione lampasem biegnącym po szwach zewnętrznych, przechodzących tyłem poniżej pasa z jednej nogawicy na drugą. Przy kieszonkach, po obu stronach portek przyszywano tzw. "raki", a u dołu przy rozcię-

ciu nogawki przyszywano pompon z różnokolorowej wełny zwany "kistką". Do ubioru góralskiego należy również serdak. Pierwotne serdaki były dość skromne,

wykonywano je z kożucha obkładano tylko czerwoną lub zieloną safianową skórką. Później wzbogacano je kolorystycznie, ozdabiano na przedzie i na plecach haftem z

wzorem kwiatowym. ➲

Strój kobiecy – góralki nosiły koszulę zdobioną białym haftem na kołnierzu i mankietach, barwne spódnice, drukowane w kwiatowe obszerne wzory, poza tym gorsecik ornamentowy i haftowany, zimą serdak, kierpce. Głowę nakry-wały żółtą lub czerwoną chustką wiązaną pod brodą. Do wyjścia wkładają

dużą chustkę wełnianą, szeroko zarzuconą na ramiona.

Strój krakowski

Ubiór męski – brązowe (oraz białe, szare i granatowe) kierezje, czyli sukmany z dużymi kołnierzami, zwanymi "sukami". Białe sukmany miały "suki" granatowe lub czerwone, granatowe zaś – czerwone,

suto zdobione haftem lub barwną aplikacją. Czerwone były również "kłapcie" (rodzaj wyłożonych man-kietów) u rękawów tych kierezji i suty, barwny haft na połach i dolnych rogach. Układ fałdów w tyle i krój podkreślały wcięcie w pasie. Ważnym elementem stroju był kaftan. Kaftany różniły się między sobą: czarne, granatowe, z rękawami lub bez, z wysokim stojącym kołnierzem, czasem wykładanym,

lub też bez kołnierza. Niektóre wyróżniały się doskonałym krojem bogatymi zdobieniami, zwłaszcza z przodu. Zdobienia występowały też na brzegach wycięcia przy szyi. Narożniki poły były haftowane mo-

tywem wazonu kwietnego. Powyżej pasa umieszczano guziki i frędzle. Nosiło się białe płócienne spodnie samodziałowe lub z kupionego płócienka w cienkie, czerwone lub różowe paski. Szeroki po-

dwójny pas skórzany (trzos), starannie zdobiony, lub węższy biały, nabijany mosiężnymi gwoździkami, z przytwierdzonymi blaszkami w postaci kółek, a ponadto sakiewka na pieniądze i nożyk. Pas ten uzu-

pełniał bogaty strój. • Nakryciem głowy była czerwona, rogata czapka z małym barankowym otokiem i pawim piórem lub czarny, wysoki kapelusz stożkowy z barwną ozdobą pośrodku. Buty były wysokie i

sztywne albo krótsze, wykładane podszyciem górnej części cholewy na wierzch. Udział chłopów krakowskich w insurekcji kościuszkowskiej sprawił, że strój krakowski stał się mundurem wojskowym. Brązowe sukmany i kierezje weszły w skład mundurów pułku piechoty Krakusów i Kosynierów. No-

szono je jak peleryny lub gunie zarzucone na ramiona, lub zawieszano u szyi na sznurze. W skład mun-duru wchodziła biała sukmana, opięta pasem z brzękadłami i rogatywką. Oficer miał epolety na ramion-

ach, pistolet za pasem, szabla/e i długie, błękitne spodnie. Kosynier zaś był ubrany w białą sukmanę spiętą pasem. Na ramiona zarzucał brązową gunię, na głowę wkładał czerwoną rogatywkę lub tyniecką

magierkę, na nogi – buty z cholewami. W ręce miał kosę na sztorc nabitą, a za pasem – siekierę.

Strój kobiecy – był zróżnicowany. Początkowo były to jednobarwne spódnice, następnie używano kwiecistego materiału na spódnice "tybet-ki" kwiecistych kretonów. Tylko w jednej okolicy krakowskiego spo-

tkać można spódnice i fartuszki naszywane poziomo wstążkami. Gorse-ty, dawniej ciemne sukienne, z haftem o motywach kwiatowych, zakoń-czone kaletkami (krótkie patki zachodzące za siebie w dolnym zakoń-czeniu gorsetu), zastąpiono aksamitnymi i kolorowymi gorsetami, zdo-bionymi paciorkami i cekinami. Gorsety te były zdobione bogatym ha-ftem z naszyciem kolorowych koralików i sztucznych kamieni. Bogato zdobione są haftem plecy, na piersiach haft jest wzbogacony kwastami jedwabnymi lub metalowymi. Uzupełnieniem stroju był biały, haftowa-ny fartuch i korale na szyi. Koszula starego typu była ozdobiona hafto-waną krezą u szyi i mankietami. W porze chłodniejszej noszono kafta-

niki z długimi rękawami. W zimie zamożniejsze kobiety wkładały boga-to zdobione granatowe sukmany i okrywały się dużą chustą.

Strój rzeszowski

Rzeszowianki nosiły białe koszule z haftami, zdobione kołnierzykami. Wkładały spódnice zakrywające kolana, w różnych odcieniach granatu lub zieleni, zdobione u dołu tasiemkami. Na koszulę zakładano czarny, sznurowany gorset, który był ozdabiany różno- kształtnymi i barwnymi cekinami. Na szyi noszono czerwone korale. Przepasywało się białym

fartuchem z naszytymi kolorowymi koronkami. Panny nosiły na głowie wianki a mężatki kobiety kolorowe chusty.

Strój męski składał się z płóciennej koszuli i portek zrobionych z sukna tzw. sukieniaki w kolorze niebieskim. Kawalerowie na udach mieli na-

szyte trapezowe oblamówki w kolorze czerwonym. Na koszule zakłada-no kamizolę. Kamizola (kamizelka) wykonana była z tego samego nie-bieskiego sukna co spodnie. Kamizelka ta sięgała poniżej bioder. Zdo-bieniem kamizelki były przyszywane wzdłuż guzików małe kolorowe pompomiki tzw. srokate kocasie. Na wierzch wkładano brązową suk-manę. Białe spodnie wkładano do czarnych butów. Rzeszowiacy na

głowach nosili słomiane kapelusze oraz czarne kapelusze tzw. makowe.

Strój kaszubski

Ubiór męski - Mężczyźni nosili buty z cholewą (csb: skòrznie), w nie wpuszczano białe sukienne spodnie (csb: bùksë). Koszula była biała,

zawiązana pod brodą czerwoną tasiemką. Na koszulę zakładano kami-zelkę z rękawami, lub bez nich (csb: liwk). Na wierzch wkładano sukma-nę z drobnymi haftami, koloru granatowego, czarnego lub brązowego, była ona podbita czerwoną podszewką. Na głowę wkładano czarny fil-

cowy kapelusz, a zimą futrzaną czapkę (csb: mùcã).

Ubiór kobiecy - Dziewczęta nosiły szerokie, gęsto marszczone spód-nice za kolana, wełniane, w kolorze niebieskim, ciemnoczerwonym, zie-lonym lub żółtym. Na spódnicy zawiązywano biały fartuch. Bluzki były

białe, z falbaniastymi rękawami, przy mankietach wiązane tasiemką. Od początku XX w. bluzki zaczęto ozdabiać haftem. Na bluzkę wkładano ak-

samitny gorset koloru czarnego lub koloru spódnicy, wyszywany złotą lub aksamitną nicią. Na białe pończochy wkładano czarne buty na ob-

casie, zapinane na pasek. Kobiety zakładały czepce, dziewczęta wianki z kwiatów lub opaski w kolorze spódnicy.

Strój kociewski

Strój męski - Mężczyźni ubierali się w koszule z bielonego płótna wykończone stojącym kołnierzykiem. Posiadały długie rękawy ujęte i spięte guzikiem. Od święta ozdabiano kołnierzyk czarną kokardą wią-zaną w kokardę. Spodnie noszono samodziałowe: na co dzień szare, od święta granatowe. Posiadały one z przodu zapinaną dwustronnie na guzik klapę. Na koszulę zakładano sukienną, dopasowaną do

figury kamizelkę (granatową lub czarną).Tył był od pasa fałdowany, a przód cięty poziomo. Kamizelkę wykańczano niskim kołnierzykiem- stójką i zapinano na rząd lub dwa błyszczących guzików. Na

wierzch wkładano od święta długą do pół łydki sukmanę z grubego, granatowego (ciemnomodrego) lub czarnego sukna samodziałowego. Kiedyś zdarzały się też białe, zwane żupanami, a także popielate, stalowe i kaparowe (zielone), zwane kierejami. Sukmana była z przodu gładka, a z tyłu od pasa rozklo-szowana i obficie fałdowana. Kołnierz z tyłu był postawiony, z przodu zaś przechodził w trójkątne kla-

py, odstające rewersy. Rękawy były proste, bez mankietów. Podszewka sukmany była z czerwonego barchanu. Zapinano sukmanę na jeden lub dwa rzędy guzików. Zimą wkładano sięgający kostek ba-rani kożuch (biały lub żółty), który od święta przewiązywano kolorowym pasem wełnianym, koloro-

wym, "swojskiej roboty". Wymiary pasa: 250x20x30cm. Kolory: brąz, szary, zieleń, a także czerwień, modry, fiolet. Pas był tkany, a później dziany. Wiązano go w supeł ze zwisającymi końcami- po lewej stronie bioder. Na nogi wkładano czarne buty z cholewami, sfałdowane niżej przegubów. Na północy Kociewia zwano je skorznie, skorzenki, a na północy i wschodzie - kropówki. Na głowie przeważnie

noszono baranówki, cylindryczne, dość wysokie czapy z czarnego lub siwego futerka (wewnątrz białe-go). Letnie baranówki były niższe i podszyte płótnem. Później rozpowszechniły się maciejówki, okrągłe czapki z czarnego lub granatowego sukna, z otokiem i daszkiem. Zimą zakładano dziane jednopalcowe

rękawice wełniane, ocieplone wewnątrz strzępkami wełny.Włosy mężczyźni nosili długie, podcięte równo do uszu. Chętnie zapuszczano długie, zwisające wąsy.

Ozdoba stroju męskiego był łańcuszek do zegarka, rogowa (lub z kory brzozowej albo wiśniowej) taba-kierka,workowata skórzana sakiewka na pieniądze i duża kraciasta chustka do nosa. Od parady była

też wygięta, własnej roboty laska.

Strój damski - składał się z długiej koszuli, kilku spódnic, kiecy i sznurówki, czepka dla męża-tek i chustki na głowę. na nogi wkładano czarne, granatowe lub białe pończochy i wysokie,

czarne buciki sznurowane. Później zakładano jednolite suknie, złożone z kiecy i przyszytego do niej stanika. Koszule ze swojskiego płótna, sięgające kolan miały górę obcisłą i luźny po-dołek - zeszyte w pasie. Pod szyją koszule marszczono i zaciągano sznureczkiem. Długie rę-

kawy ujęte w oszewkę zapinano na guziczek. Kociewanki jednak przeważnie nosiły 2-3 spódnice, nakładane kolejno na koszulę. Pierwsza była zwykle z białego, gładkiego płótna, druga z zadrukowanego w kwiatki. Obie wykańczano dołem ząbkowaną koronką. Trzecie

spódnica była z płótna barwionego na czerwono, brunatno, modro, zielono lub na inny kolor. Z tyłu posiadała ukrytą kieszeń na drobiazgi. Starsze niewiasty nosiły zimą ciepłe spódnice barchanowe, tzw. kucbaje. Na spódnice wkładano kiecę zwana dołkiem. Kiece szyto z weł-

nianego samodziału: czerwonego lub brunatnego dla młodszych, a granatowego lub czarnego dla starszych. Były one obszerne, z tyłu obficie fałdowane. U dołu naszywano ozdoby: kilka

rzędów czarnej tasiemki albo pas aksamitu (lamówkę). Sznurówka (gorsecik) był obcisły, przylegający do figury, bez rękawów, z przodu sznurowana lub zapinana na haczyki. Letnie sznurówki szyto z płótna, cienkiego sukna lub aksamitu. Kolor ich był żywy: zielony, czer-wony, brązowy, rzadziej kwiecisty. Szwy i brzegi obszywano czarnym, połyskliwym sznu-reczkiem lub pasmanterią. Późniejsze suknie bywały czerwone i modre. Jeszcze później no-szono bluzki: obcisłe, ze stojącym kołnierzykiem i wąskimi rękawami, zapinane z przodu na

rząd guziczków.

Inne bluzki miały bufiaste rękawy w ramionach. Mężatki nosiły tzw. jupki - ciepłe ka-ftaniki z grubszego sukna w kolorach: burym (siwym), brązowym albo czarnym, podszyte czerwonym barchanem. Później pojawiły się krótkie, wierzchnie pelerynki z zielonego lub brązowego sukna. Sukmana kobieca była w górnej części obcisła, a u dołu poszerzana. Far-tuchy były wykonane z różnorodnych materiałów i w różnych barwach. Przeważały jednak płócienne, białe. Od święta panny nosiły białe, a mężatki granatowe lub czarne pończochy wykonane na drutach. na nogach obowiązywały wysokie, sznurowane (czasem zapinane na

guziki) buciki. Starsze kobiety nosiły czarne, a dziewczęta brązowe. Niewiasty zamężne okrywały głowę białym, płóciennym czepkiem i kolorową (zwykle zieloną, fioletową lub

inną)chustką. Jej wymiary to 80x80cm. Składano ją w trójkąt i wiązano pod brodą.. Później wiązanie zmieniło się na naczółkowe. Jedwabne lub wełniane chustki koloru fioletowego, modrego, brązowego lub czarnego, składano w szeroki pas, okalano nim głowę i wiązano

podwójnie w rożki. Od chwili oczepin mężatki nosiły czepki. Używano je przeważnie jako stroju odświętnego. Szyte były z delikatnego, tiulowego płócienka, ozdabiano wstążeczkami i wiązano pod brodą. Ozdobą czepków był niekiedy stosowany haft dziureczkowy, pokry-

wający denka. Podobnymi motywami wówczas ozdabiano też wstążki. Brzegi czepca i wstążek zdobiono też czasem wąska koronką. Młode mężatki nosiły ciepłe czapki- kapuze sukienne w kolorach: brązowym, zielonym, granatowym, siwym. Na noc zakładano skrom-

ne, białe czepki, tzw. nocnice, ozdobione na brzegu falistą tasiemką, wężykowatym ście-giem wełnianym albo wąziutka koronką szydełkowa. Mężatki obcinały włosy z chwilą

oczepin do ramion i upinały je z tyłu głowy spinkami. Czesały się z przedziałkiem (czyli na steczkę) na środku głowy. Panny zaplatały długie warkocze. Dodatkiem do stroju kobiecego były korale z barwionego szkła a niekiedy bursztynu. Noszono też broszki rogowe, burszty-

nowe, metalowe i zausznice.

Strój kurpiowski

Strój męski – ubiór męski to przede wszystkim biała samodziałowa koszula, na którą wkładano kamizelkę, oraz spodnie sukienne podtrzymywane wąskim paskiem z su-

rowej skóry. Kamizele były wykonywane z cienkiego samodziału i podbite pod-szewką, spodnie były z reguły wpuszczane w cholewy butów. Początkowo noszono białe spodnie, potem w kolorze sukmany. Ubiór uzupełnia "letniak" (spencerek – "lejbik"), wkładany na koszulę pod sukmanę. Sukmana jest najbardziej charaktery-

styczną częścią odzieży męskiej. Ma ona niewielki kołnierz i kieszenie wykończone na brzegach czarną tasiemką. Na terenie całej Puszczy Białej były dwa rodzaje

sukman z tzw. "chlapkami" oraz z "potrzebami", tj. wyłogami i kieszeniami, które były cięte skośno lub poziomo. Sukmany są koloru ciemnosiwego ze stojącym koł-nierzem, niewielkimi klapkami na piersiach zdobione szamerowaniem. Na co dzień Kurpie przepasują je czarnym lub granatowym pasem, a w dni świąteczne różnoko-lorowym pasem wełnianym. Latem nakrycie głowy to przede wszystkim słomkowy kapelusz z płaskim denkiem. W późniejszym okresie zastąpiła go granatowa czapka

z lakierowanym daszkiem. Mężczyźni noszą również tzw. "cztery prawdy" (rogatywka), szyte z tego samego materiału, co sukmany. Zimą natomiast noszono kożuchy do kolan, wyrabiane z baranich skór. Były one jasnobrązowe, bez kołnie-

rza. W okolicach Ostrowi Mazowieckiej spotykało się również białe kożuszki wcię-te, także bez kołnierza.

Strój kobiecy – składa się on z koszuli samodziałowej, sięgającej kolan, ozdobionej haftem na kołnierzu i mankietach, niekiedy marszczonej. Na nią wkładana jest

spódnica z samodziału, w kolorowe podłużne pasy, z przyszytym do niej barwnym stanikiem, tzw. "kieckę" z "kabatem" lub "kitel" – "kitloch" koloru szarego, z lnu w barwne pionowe pasy. W pasie zawiązywany jest fartuch "zapaśny", sięgający ko-

lan bądź równy ze spódnicą. Włosy są schowane pod chustką związywaną "na okrągło", lub w chłodne dni- pod brodą. Gdy jest zimno wkładano luźny kaftan,

często z wydłużanym tyłem, bogato haftowanym. Rękaw był zawsze trochę krótszy, tak, aby było widać spod niego połowę haftowanego mankietu rękawa od koszuli, obszytego koronką. Kobiety grupy pułtuskiej (Puszcza Biała) noszą tzw. watowe

"angielki". Zimą do wyjścia bądź wyjazdu do miasta kobiety nakrywały się "buron-ką" lub "dywanem" - tkaniną samodziałową czerwono-zieloną. Dziewczęta "od

święta" ubierały czółka z czarnego aksamitu, ozdobione sztucznymi kwiatami, ceki-nami lub wstążkami. Ulubioną ozdobą stroju były sznury bursztynów. Mężatki na uroczyste okazje nosiły tzw. "cypek z kapturem" lub "cypek ze skrzydłami" wyko-nany z tiulu. Na co dzień kobiety nosiły trzewiki, chodaki – trepy lub chodaki tzw. "pioruny". Dla pasiaka kurpiowskiego charakterystyczny jest kontrast zieleni na tle

czerwieni przez cienkie paski chromów. Na spódnicach występuje wielobarwna kra-ta, na fartuchach – pasy pionowe. Na zapasach "na przyodziew", zakładanych na

ramiona, wybijają się szare paski i rytm asymetryczny, na koszulach haft czerwony.

Strój łowicki

Strój męski – długa do kostek sukmana z białego sukna z wyłożonym kołnie-rzem, obszytym błękitną tasiemką i zapinany na pętelkę, przepasana kolo-

rowym wełnianym pasem. Bogatszy chłop nosił sukmanę granatowego suk-na z czerwonymi mankietami, pomarańczowe spodnie w podłużne, kolorowe prążki, czarny lejbik i spencer z czarnego sukna z chlapkami, obszyty taśmą zapięty na mosiężne guziki. Początkowo nakrycie głowy stanowiła czapka

"kapuzdra" oraz "siwe rogatki". Dzisiaj pasiak używany na spodnie jest dużo jaśniejszy w kolorystyce. Uległy rozjaśnieniom barwy pasa służącego do

przewiązywania sukman lub kaftanów. Weszły w użycie kurtki z rękawami lub krótsze czarne spencery bez rękawów, zdobione metalowymi guzikami i

czarnym sznurkiem na krawędziach przy zapięciu i kieszeniach. Biała sukmana ma cienką ozdobę przy kołnierzu i na brzegach czerwonych wyło-

gów rękawów. W tym regionie noszono również ciemna długa sukmanę. Czary kapelusz średnio wysoki, spłaszczony jest przykryty stroikiem z

czerwieni szychu i sieczki szklanej. Obecnie pojawiły się również dodatki do stroju np. aksamitne zarękawki z wyszyciem i paciorkami oraz podobne

grosiki.

Strój kobiecy – starsze kobiety nosiły cienką, lnianą koszulę. Kiecki z wełny własnoręcznie tkanej w drobne czerwone wstążki, wełniany gorset zapinany na metalowe lub kościane guziki oraz fartuch do pasa o podobnych co kiecki

prążkach oraz drugi dłuższy na ramionach. Młode kobiety nosiły koszule (tzw. bielunkę), na nią wkładany był stanik z przyszyta do niego czerwona

kiecką lub koloru "sannickiego" tj. ciemnopomarańczowego, o szerokich pa-sach tła i kolorowych prążkach. Od święta noszono adamaszkowe lub atła-

sowe gorsety. Ozdoba stroju były korale bądź bursztyny. Na nogi zakładano trzewiki z cholewami, sznurowane czerwoną lub kolorową wełnianą tasiem-

ką, wełniane pończochy własnej roboty, haftowane w kolorowe kwiatki. Kobiecy strój łowicki do połowy XIX wieku był utrzymany w czerwieni, z mały dodatkiem zielonych pasków pasiaka. Szerokość pasków była zmien-na, przy czym czerwień pozostawała w szerokich polach, pomiędzy którymi

lokowano skupienia pasków o innych barwach. Zieleń była podstawową barwą w sznurowanych gorsetach. Koszulę zdobiono dyskretnym barwnym stylizowanym haftem. Kobiety zamężne nosiły szerokie tiulowe czepce. W porze chłodniejszej okręcały je jak turbany wzorzystymi chustkami wełnia-

nymi, tworząc czub nad czołem.

Strój górnośląski

Strój kobiecy – podstawowym elementem ubioru kobiecego na Śląsku jest tzw. "oplecek" z "kiecką", oraz stanik z przyszytą do niego spódnicą. Pozostałe części ubioru, takie jak zapa-ska, kabotek, czepiec i chustka są noszone także przez grupy sąsiednie w podobny sposób.

Nowym prostszym elementem stroju kobiecego jest "jakla" – luźny, opadający poniżej stanu kaftan, używany do chwili obecnej. Strój dziewcząt składał się z bufiastego "kabotka" (koszu-li), "oplecka", obszytego galonem na brzegu, połączonego z długą spódnicą zdobioną dołem "galonką" (wstążką). Uzupełnieniem stroju była zapaska. Od 1871 roku galonkę zastąpiono

szerokimi, tkanymi w girlandy, jedwabnymi wstęgami. Strój szyto z jedwabi i wełen. Spódni-ce i fartuchy były długie i szerokie, czarne gorsety sukienne – zdobione, zgodnie z figurą, do talii. U koszuli krótki bufiasty rękaw jest ujęty w łokciu zdobnym paskiem, u szyi – szeroka kreza kołnierza spadała na ramiona. Do uroczystego ubioru dziewczęta śląskie nakładały na

głowę wieńce ze sztucznych kwiatów i szychu, przystrojone długimi i szerokimi wzorzystymi wstęgami. Noszone zimą i latem jakie, okrywające postać od szyi po biodra, z długim ręka-

wem, wyparły "kabotek"' i "oplecek", używane jeszcze do 1939.

Strój męski – charakterystyczny jest płaszcz męski z pelerynką, popularny do pierwszych lat XX w., zwłaszcza w grupie pszczyńskiej. Ze wzrostem zamożności "gazda", czyli gospodarz, zaczął nosić cienką koszulę, zwykle haftowaną. Spodnie nowego kroju, szyto z cienkiego ma-

teriału fabrycznego lub z sukna. Proste buty gospodarz zamienił na fabryczne tzw. "polskie zgrzyboki". Zdobny "bruchik" oraz suty "płaszcz z pelerynką" lub "żupańce" dopełniały ubio-

ru. Dawny biały lub żółty kożuch pokrywano suknem i zdobiono "bromkiem" z futra bara-nów. Latem nakryciem głowy był słomiany kapelusz własnej roboty, noszony zarówno koło domu, jak i w polu, zimą zaś "baranica", czyli czapka z futra baraniego o podstawie cylin-

drycznej, przechodzącej w stożkowate zakończenie. Od święta noszono kupowane na jarmar-kach "czopki" z czarnego, rzadziej siwego filcu, o szerokiej "strzesze" (rondo).

Strój dolnośląski

Strój męski- Koszule męskie lniane, związywane bądź na karku, bądź też z przodu, miały wysoki kołnierz, wywijany na zewnątrz. Spodnie skórzane żółte lub wełnia-ne, krótkie do kolan, lub długie, były wiązane w kostkach. Przy krótkich spodniach wdziewano białe pończochy i płytkie buty. Była to pozostałość mody rokoka. Do

długich spodni zakładano buty z cholewami. Częścią ubioru była również kamizelka z modnego manchesteru lub połyskliwego, kwiecistego adamaszku. Jeśli była wy-

konana z sukna, dostosowywano jej kolor do barwy "kabatka", który nakładali męż-czyźni na kamizelkę w porze chłodnej. "Rabatek" był dopasowany do talii, o kroju wciętym i zapinany na metalowe guziki. Uzupełnieniem uroczystego stroju był żu-pan z ciemnego sukna, o kroju frakowym, sięgający do ziemi. Harmonizował z nim wysoki czarny cylinder, dawniej rozszerzający się u góry, opasany barwną wstążką z naszytymi cętkami. Nakryciem głowy była też czapka rogatywka z granatowego sukna, obszyta u dołu czarnym psim futerkiem, dającym się opuszczać na kark i

uszy. W stroju męskim dominującymi kolorami jest granat i błękit. Ozdobnymi do-datkami do stroju była laska z metalowa gałką, rozpięty na brzuchu łańcuch z wisio-rami z talarów, podtrzymujący duży kieszonkowy zegarek, oraz szalik – perkalowa ozdobna chustka wiązana pod brodą w węzeł. W zimie noszono zielone, obszyte fu-

trem kurtki, czasem barani serdak pod żupan. Najlepiej jednak chronił przed zim-nem atuty- biały kożuch z dużym, czarnym, baranim kołnierzem.

Strój kobiecy – kobiecy strój dolnośląski jest najefektowniejszym strojem regionalnym na ziemiach zachodnich. Czepki, będące nakryciem głowy mężatek charakteryzują się różnorod-nością kroju, materiału, barw oraz bogatego przystrojenia w hafty, riusze. Często uzupełnie-

niem świątecznych czepków były tiulowe lub koronkowe krezy noszone na szyi. Koszula lniana z krótkimi bufiastymi rękawami była głęboko wycięta na piersiach. Spódnice były szy-te z materiałów kwiecistych, pasiastych lub jednobarwnych gładkich. Spódnice jednobarwne wykonywano z wełny, najczęściej w kolorze czerwonym i obramowywano je u dołu szeroką jasnozieloną wstęgą wełnianą. Fałdziste z tyłu, sięgały do połowy łydek. Spódnice jedwabne

lub perkalowe, czasem wełniane granatowe, były obficie fałdowane, sięgające stóp- widoczne to jest zwłaszcza w okolicach Wałbrzycha. Kobiety na co dzień przepasywały spódnicę zapa-ską, wykonywano z perkalu i płótna lnianego barwionego. Do stroju świątecznego noszono

białe zapaski, zdobione haftem. Na plecy i ramiona zarzucano trójkątną chustkę, skrzyżowaną na piersiach, jej końce wpuszczano pod opaskę fartucha. Aksamitne, czarne lub szafirowe

gorsety usztywniono pod wpływem mody miejskiej, noszono do nich koszule z bufiastymi rę-kawami. Kaftany, zwane regionalnie tołubkami lub katankami zaczerpnięto z mody renesan-su. Miały one duże wycięcie przy kołnierzu, wokół niego była zawiązywana czerwona, biała

lub różowa chusteczka, skrzyżowana jak szalik. Tołubek miał rękawy bufiaste od ramienia do łokcia, a od łokcia do przegubu dłoni obcisłe. Duży kołnierz, sięgający do ramion, wycięty w

duże zęby, ozdabiano naszyciem z zielonej tkaniny, wijącej się w meander.Spinano go pa-skiem z tego samego materiału, szerokim na dwa palce. Buciki ze skóry lub aksamitu, w

kształcie czółenek, noszono na białych lub "modrych" pończochach bez ozdób.

POKAZ SLAJDÓW WYKONAŁA

NATALIA KASPRZYK