xviii eta xix. mendeak
TRANSCRIPT
XVIII eta XIX. mendeak: EUSKARA
LIBURUETARA HEGOALDEAN
XVIII eta XIX. mendeak: EUSKARA
LIBURUETARA HEGOALDEAN
Bi egoera ezberdin:
•Iparraldearen gainbehera
•Hegoaldearensuspertzea
LARRAMENDIKardaberazMendiburu
Ubillos
SARAKO ETXEBERRI
EranskinakGalde-
erantzunak
Ezaugarri orokorrak
Ezaugarri orokorrakEzaugarri orokorrak1. Utrecht-eko Itunaren ondoren (1713):
• Frantziak Europan zuen nagusitasuna galdu
• Lapurdik ere sumatu• Euskal liburuen ekoizpenak behera
2. Ilustrazioaren mendea Frantzian, Europan eta Euskal Herrian.
3. Merkantilismo aroa (Hegoaldea-Amerika komertzioa sendotu), euskal kontzientziaren garapenaren mesederako.
Ezaugarri orokorrakEzaugarri orokorrak
4. Euskal foruen ardura:• Iparraldean galdu (Frantziako Iraultza)• Hegoaldean egoera larrian (Borboiak)
5. Iraultzarekin datozen ideiek: • euskal gobernuera eta hizkuntza
erasotzen• elizgizonek gogor euskararen alde
Bi egoera ezberdinBi egoera ezberdinIparraldearen gainbehera:
– Mende hasierakoa: • Utrecheko Itunaren (1713) ondoren, Frantziak
Europan eta munduan zuen nagusigoaren parte handi bat galdu, bere kolonietako zati bat Ingalaterrari emanez.
• Lapurdiko itsasertzak indarra galdu (euskal kulturak ere bai)
– Mende amaierakoa: • Frantziako Iraultzak gogorki astindu Iparraldea• Euskaldunek lehengo gobernuera galdu
(biarnotarrekin batera, Pirinio Atlantiar departamenduan bildu)
Bi egoera ezberdinBi egoera ezberdin Hegoaldearen suspertzean bi gertaera:• Merkataritza aldetik:
– “Compañía Guipuzcoana de Caracas” (1728): Fco. de Munibe “Peñafloridako Kontea” sortzaileetako bat.
– Loraldi ekonomiko honek euskal kulturaren kezka oinarritzeko azpiegitura eman zuen
• Kultura aldetik:– “Herrien Adiskide Elkartea” (RSBAP) (1764):
Xabier Munibek sortua (aurrekoaren semea)– Helburua: euskaldunak arte, zientzia eta
letretara zaletzea, gizartearen arlo guztietara aurrerapena ekarriz.
Euskaren aldeEuskaren alde
• Garai honetan dena dator euskararen alde: –Elizgizonak kristau ikasbidea euskaraz eman nahian
– Ilustratuak EH zientzia eta teknika berrietara eraman nahian
Larramendi Larramendi (Andoain, 1690-1766)(Andoain, 1690-1766)
• Mende honetako euskal kulturaren eredu erraldoia
• Euskal idazleen bultzatzaile izan zen.• Larramendiren lanean bi arlo:
– Euskaraz idatzitakoa: sermoi eta artikulu batzuk…
– Erdaraz idatzitakoa: euskaldunen jatorriari eta euskararen azterketari buruzko lanak
LarramendiLarramendi
Euskararen azterketari buruzko lanak:
– El Imposible Vencido. Arte de la Lengua Bascongada. “Ezina, egina”
– Diccionario trilingüe del Castellano, Bascuence y Latín (1745)
Kardaberaz, Mendiburu, UbillosKardaberaz, Mendiburu, Ubillos
• Larramendiren eskolan ikaslerik aurreratuenak
• Hiru elizgizonen eskutik egin zuen Hegoaldeko euskarak urratsa liburuetan barna (herriari kristau irakaspenak emateko).
• Kardaberaz eta Ubillosek gipuzkeraz• Mendiburuk goi-nafarreraz
Sarako Etxeberri Sarako Etxeberri (1669-1749)(1669-1749)
• Medikua Saran eta gero Hegoaldean• Lapurteraz idazten du eta Axular
aitortzen du maisu• Liburuak:
– Lau-Urdiri gomendiozko carta edo guthuna (1718)
– Laburdiri escuararen hatsapenak (1712)
– Escuarazko hatsapenak latin ikhasteko (1712)
EranskinakEranskinak
GalderakGalderak
jakintza
ikastola
Maite Goñi