wymagania edukacyjne – biologia zakres rozszerzony – cz ęść 3 · 2015-09-08 · wymagania...
TRANSCRIPT
Wymagania edukacyjne – biologia zakres rozszerzony – część 3
Biologia na czasie 3 – zakres rozszerzony
Działprogramu
Lp. Temat Poziom wymagań
konieczny (K)(na stopień dopuszczający)
podstawowy (P)(na stopień dostateczny)
rozszerzający (R)(na stopień dobry)
dopełniający (D)(na stopień bardzo dobry)
Mechanizmydziedziczenia
1. Budowa i rola kwasównukleinowych
Uczeń:
· charakteryzuje budowępojedynczego nukleotyduDNA i RNA
· określa rolę DNA jakonośnika informacjigenetycznej
· wymienia rodzaje RNA· określa rolę podstawowych
rodzajów RNA· charakteryzuje budowę
przestrzenną cząsteczkiDNA
· wyjaśnia pojęcie podwójnahelisa
Uczeń:
· charakteryzuje sposóbłączenia się nukleotydóww pojedynczym łańcuchuDNA
· wyjaśnia, z czego wynikakomplementarność zasad
· uzupełnia schemat jednegołańcuchapolinukleotydowego DNAo łańcuch komplementarny
· charakteryzuje budowęchemiczną i przestrzennąRNA
· określa lokalizację RNAw komórkach
Uczeń:
· wyjaśnia, na czym polegaróżna orientacjałańcuchówpolinukleotydowych DNA
· rozpoznaje poszczególnewiązania w cząsteczceDNA
· wyjaśnia, na czym polegareguła Chargaffa
· porównuje budowęi funkcje DNA z budowąi funkcjami RNA
Uczeń:
· wyjaśnia zasadętworzenia nazwnukleotydów
· planuje doświadczenie,którego celem jestwykazanie roli DNA jakonośnika informacjigenetycznej
· rozróżnia DNA od RNAza pomocą regułyChargaffa
prokariotyczneji eukariotycznej
2. Replikacja DNA · wyjaśnia pojęcie replikacja· wyjaśnia znaczenie
replikacji DNA· wymienia etapy replikacji
DNA· uzasadnia konieczność
zachodzenia replikacji przedpodziałem komórki
· wyjaśnia pojęcia: widełkireplikacyjne, oczkoreplikacyjne
· omawia przebieg replikacji· wyjaśnia, na czym polega
semikonserwatywnycharakter replikacji DNA
· określa rolę polimerazy DNApodczas replikacji
· porównuje przebiegreplikacji w komórkachprokariotycznychi eukariotycznych
· charakteryzujeposzczególne etapyreplikacji
· wyjaśnia, skąd pochodzienergia potrzebna dosyntezy nowego łańcuchaDNA
· wykazuje różnicew syntezie obu nowychłańcuchów DNA
· wyjaśnia rolę sekwencjitelomerowych
· określa rolęposzczególnych enzymóww replikacji DNA
· rozróżnia poszczególnemodele replikacji
· planuje doświadczeniemające na celuwykazanie, że replikacjaDNA jestsemikonserwatywna
· wykazuje naprawczą rolępolimerazy DNAw replikacji
· omawia mechanizmyregulacji replikacji DNA
3. Geny i genomy · wyjaśnia pojęcia: gen,genom, pozagenowy DNA,chromosom, chromatyna,nukleosom
· rozróżnia eksony i introny· określa lokalizację DNA
w komórkachprokariotyczneji eukariotycznej
· omawia budowę genu· rozróżnia geny ciągłe
i nieciągłe· wymienia rodzaje sekwencji
wchodzących w składgenomu
· wyjaśnia pojęcia: sekwencjepowtarzalne, pseudogeny
· omawia skład chemicznychromatyny
· przedstawia budowęchromosomu
· określa informacjezawarte w genie
· charakteryzuje genomwirusa
· porównuje strukturęgenomówprokariotycznegoi eukariotycznego
· wymienia i charakteryzujeetapy upakowania DNAw jądrze komórkowym
· porównujeheterochromatynęz euchromatyną
· różnicuje genomwirusowy ze względuna wybrane kryteria
· omawia genommitochondrialnyczłowieka
4. Związek między genem acechą
· wyjaśnia pojęcia: kodgenetyczny, ekspresja genu,translacja, transkrypcja
· wymienia i charakteryzuje
· omawia przebiegtranskrypcji i translacji
· analizuje tabelę kodugenetycznego
· omawia przebiegodwrotnej transkrypcjiwirusowego RNA
· zapisuje sekwencję
· wymienia przykładywirusów, u którychwystępuje odwrotnatranskrypcja
cechy kodu genetycznego· ilustruje schematycznie
etapy odczytywaniainformacji genetycznej
· nazywa etapy translacji
· wyjaśnia zasadę kodowaniainformacji genetycznejorganizmu przez kolejnetrójki nukleotydów w DNAi mRNA
· określa rolę polimerazy RNAw procesie transkrypcji
· określa rolę aminoacylo-tRNA i rybosomóww translacji
aminokwasów łańcuchapeptydowego napodstawie sekwencjinukleotydów mRNA
· porównuje ekspresjęgenów w komórkachprokariotycznychi eukariotycznych
· określa rolę i sposobymodyfikacjipotranskrypcyjnej RNA
· określa rolę i sposobymodyfikacjipotranslacyjnej białek
· wyjaśnia, w jaki sposóbdochodzi do tworzeniasię polirybosomów
· wyjaśnia biologiczneznaczeniepolirybosomów
· porównuje przebiegekspresji genów w jądrzei organellach komórkieukariotycznej
5. Regulacja ekspresji genów · wyjaśnia pojęcie operon· wskazuje na schemacie
sekwencje regulatoroweoperonu oraz geny struktury
· wymienia poziomy kontroliekspresji genów w komórceeukariotycznej
· wyjaśnia, na czym polegaregulacja ekspresji genóww komórce prokariotycznejna podstawie modeluoperonu laktozowegoi tryptofanowego
· wyjaśnia, jakie znaczeniew regulacji ekspresji genówoperonu laktozowego mają:gen kodujący represor,operator i promotor
· omawia regulację inicjacjitranskrypcji w komórceeukariotycznej
· rozróżnia regulacjęnegatywną od pozytywnejw przypadku działaniaoperonu laktozowego
· porównuje sposóbregulacji ekspresji genówstruktury operonulaktozowegoi operonu tryptofanowego
· wyjaśnia, na czym polegaalternatywne składanieRNA
· porównuje regulacjęekspresji genóww komórkachprokariotyczneji eukariotycznej
· wyjaśnia, na czym polegaregulacja dostępu dogenu w komórceeukariotycznej
· wyjaśnia, w jaki sposóbpowstają różne formybiałek podczas ekspresjijednego genu
· omawia rolęniekodującego RNAw regulacji ekspresjigenów w komórceeukariotycznej
· wyjaśnia, w jaki sposóbregulacja ekspresji genówu organizmówwielokomórkowychpowoduje zróżnicowaniekomórek na poszczególne
typy6. Dziedziczenie cech.
I prawo Mendla· wyjaśnia pojęcia: allel,
genotyp, fenotyp,homozygota, heterozygota,allel dominujący, allelrecesywny
· zapisuje przebieg i wynikidoświadczeń GregoraMendla za pomocą kwadratuPunnetta
· podaje treść I prawa Mendla
· omawia prace G. Mendla, napodstawie którychsformułował on regułydziedziczenia
· wymienia przykłady cechczłowieka dziedziczonychzgodnie z I prawem Mendla
· wykonuje przykładowekrzyżówki jednogenowe
· wyjaśnia pojęcie liniaczysta
· wyjaśnia, jakie znaczeniew doświadczeniachG. Mendla miałowyhodowanie przez niegoosobników grochuzwyczajnego należącychdo linii czystych
· analizuje wynikikrzyżówekjednogenowych naprzykładzie grochuzwyczajnego
· określaprawdopodobieństwowystąpienia genotypówi fenotypów u potomstwaw wypadku dziedziczeniajednej cechy
· określa sposóbwykonania i znaczeniekrzyżówki testowejjednogenowej
7. II prawo Mendla · podaje treść II prawa Mendla · wykonuje przykładowekrzyżówki dwugenowe
· analizuje wynikikrzyżówek dwugenowychna przykładzie grochuzwyczajnego
· określaprawdopodobieństwowystąpienia genotypówi fenotypów u potomstwaw wypadku dziedziczeniadwóch cechniesprzężonych
· określa sposóbwykonania i znaczeniekrzyżówki testowejdwugenowej
· ocenia znaczenie badańG. Mendla dla rozwojugenetyki
8. Chromosomowa teoria · wyjaśnia pojęcia: locus, geny · wyjaśnia zależność między · oblicza częstość crossing- · wykazuje różnice między
dziedziczenia sprzężone, crossing-over· wymienia główne założenia
chromosomowej teoriidziedziczenia
· wyjaśnia, na czym polegazjawisko sprzężenia genów
częstością zachodzeniacrossing-over a odległościąmiędzy dwoma genamiw chromosomie
· wyjaśnia, na czym polegamapowanie genów
· wykonuje przykładowekrzyżówki dotyczącedziedziczenia genówsprzężonych
-over między dwomagenami sprzężonymi
· określaprawdopodobieństwowystąpienia genotypówi fenotypów u potomstwaw wypadku dziedziczeniadwóch cech sprzężonych
· analizuje wynikikrzyżówek dotyczącychdziedziczenia genówsprzężonych
· oblicza odległość międzygenami
genami niesprzężonymia sprzężonymi
9. Determinacja płci. Cechysprzężone z płcią
· wyjaśnia pojęcia: kariotyp,chromosomy płci
· wskazuje podobieństwai różnice między kariotypemkobiety a kariotypemmężczyzny
· wyjaśnia sposóbdeterminacji płciu człowieka
· charakteryzuje kariotypczłowieka
· określa płeć różnych osób napodstawie analizy ichkariotypu
· wymienia przykłady cechsprzężonych z płcią
· wymienia nazwy orazobjawy choróbuwarunkowanych mutacjamigenów sprzężonych z płcią
· wykonuje krzyżówkidotyczące dziedziczenia cechsprzężonych z płcią
· określa prawdopodobieństwowystąpienia chorobysprzężonej z płcią
· wyjaśnia przyczyny orazpodaje ogólne objawyhemofilii i daltonizmu
· rozróżnia cechy sprzężonez płcią i cechy związanez płcią
· wyjaśnia, jaką rolęw determinacji płciodgrywają gen SRYi hormony wytwarzaneprzez rozwijające się jądra
· omawia mechanizminaktywacjichromosomu X
· charakteryzuje dwapodstawowe typygenetycznej determinacjipłci i podaje przykładyorganizmów, u którychone występują
· wyjaśnia powody, dlaktórych daltonizmi hemofilia występująniemal wyłącznieu mężczyzn
· wyjaśnia, jakie znaczeniema proces inaktywacjijednego z chromosomówX w większości komórekorganizmu kobiety
· omawia przykładyśrodowiskowegomechanizmudeterminowania płci
· planuje doświadczeniemające na celuwykazanie związkudziedziczenia koloruoczu muszki owocowejz dziedziczeniem płci
10. Inne sposoby dziedziczeniacech
· wyjaśnia pojęcie allelewielokrotne na przykładziedziedziczenia grup krwiu człowieka
· wykonuje krzyżówkidotyczące dziedziczeniagrup krwi i czynnika Rh
· określaprawdopodobieństwowystąpienia określonegofenotypu u potomstwaw wypadku dziedziczeniaalleli wielokrotnych
· wyjaśnia pojęcia: dominacjaniezupełna, kodominacja,geny kumulatywne, genyplejotropowe
· charakteryzuje relacjemiędzy allelami jednegogenu oparte na dominacjiniezupełnej i kodominacji
· określa prawdopodobieństwowystąpienia genotypówi fenotypów u potomstwaw wypadku kodominacji
· podaje przykład cechyuwarunkowanej obecnościągenów kumulatywnych
· wyjasnia pojęcia: genykomplementarne, genydopełniające się, genyepistatyczne, genyhipostatyczne
· wyjaśnia, z jakiegopowodu genydeterminujące barwękwiatów groszkupachnącego zostałynazwane genamikomplementarnymi
· określaprawdopodobieństwowystąpienia genotypówi fenotypów u potomstwaw wypadku dziedziczeniagenów dopełniających się
· wyjaśnia, na czym polegadziałanie genówepistatycznychi hipostatycznychw wypadku dziedziczeniabarwy sierści u gryzoni
· wyjaśnia, co to znaczy,że choroba genetycznajest uwarunkowana przezgen plejotropowy
· określaprawdopodobieństwowystąpienia genotypówi fenotypów u potomstwaw wypadku dziedziczeniagenów epistatycznych
11. Zmienność organizmów · wyjaśnia pojęcia: zmiennośćgenetyczna, zmiennośćśrodowiskowa
· wymienia rodzajezmienności i wskazujezależności między nimi
· wymienia przykładypotwierdzającewystępowanie zmienności
· wyjaśnia pojęcia: zmiennośćciągła, zmienność nieciągła
· wymienia przykładyzmienności ciągłeji nieciągłej
· omawia przyczynyzmienności genetycznej
· określa znaczeniezmienności genetycznej
· wyjaśnia, w jaki sposóbniezależna segregacjachromosomów, crossing--over oraz losowe łączeniesię gamet wpływają nazmienność osobniczą
· wymienia cechy mutacji,które stanowią jednoz głównych źródeł
· wyjaśnia znaczeniepojęcia transpozonyi określa znaczenietranspozonów w rozwojuzmienności osobniczej
· wyjaśnia znaczeniepojęcia norma reakcjigenotypu
· wyjaśnia przyczyny
środowiskowej i środowiskowej· porównuje zmienność
genetyczną ze zmiennościąśrodowiskową
zmienności genetycznej· porównuje zmienność
genetycznąrekombinacyjnąze zmiennością mutacyjną
· określa fenotypy zależneod genotypu oraz odwpływu środowiska
zmiennościobserwowanejw wypadku organizmówo identycznychgenotypach
12. Zmiany w informacjigenetycznej
· wyjaśnia pojęcia: mutacja,mutacja genowa, mutacjachromosomowastrukturalna, mutacjachromosomowa liczbowa,czynnik mutagenny
· wymienia przykładyfizycznych, chemicznychi biologicznych czynnikówmutagennych
· wymienia przykłady mutacjigenowych i mutacjichromosomowych
· wymienia pozytywnei negatywne skutki mutacji
· wyjaśnia pojęcia: mutacjasomatyczna, mutacjageneratywna, mutacjaspontaniczna, mutacjaindukowana
· klasyfikuje mutacje wedługróżnych kryteriów
· określa ryzyko przekazaniamutacji potomstwu
· wskazuje przyczyny mutacjispontanicznych i mutacjiindukowanych
· uzasadnia koniecznośćograniczenia w codziennymżyciu stosowania substancjimutagennych
· wyjaśnia pojęcia: mutacjeletalne, mutacjesubletalne, mutacjeneutralne, mutacjekorzystne, protoonkogeny,onkogeny, genysupresorowe
· wyjaśnia charakter zmianw DNA typowych dlaróżnych mutacji
· określa skutki mutacjigenowych dlakodowanego przez danygen łańcuchapolipeptydowego
· omawia przyczynypowstawania mutacjichromosomowychliczbowych
· rozpoznaje na schematachróżne rodzaje mutacjichromosomowych
· wskazuje na zależnościmiędzy występowaniemmutacji a transformacją
· przewiduje i ilustrujezmiany kariotypudowolnego organizmupowstałe w wynikumutacjichromosomowychliczbowych
· wyjaśnia znaczeniemutacji w przebieguewolucji
· wskazuje różnicę międzykariotypami organizmuaneuploidalnegoi organizmupoliploidalnego
· wymienia przykładyprotoonkogenów i genówsupresorowych orazchorób nowotworowychzwiązanych z ichmutacjami
nowotworową komórki13. Choroby jednogenowe · wymienia przykłady chorób
genetycznychuwarunkowanychobecnością w autosomachzmutowanych allelidominujących i recesywnych
· wyjaśnia pojęcie chorobybloku metabolicznego
· wyjaśnia, na czym polegająchoroby blokumetabolicznego
· wymienia przykłady choróbbloku metabolicznego
· wskazuje choroby blokumetabolicznego, którychleczenie polega nastosowaniu odpowiedniejdiety eliminacyjnej
· klasyfikuje chorobygenetyczne w zależności odsposobu ich dziedziczenia
· wyjaśnia przyczyny orazpodaje ogólne objawymukowiscydozy,fenyloketonurii, chorobyHuntingtona, anemiisierpowatej
· rozpoznaje na rycinieprawidłowe oraz sierpowateerytrocyty krwi
· wyjaśnia przyczyny orazpodaje ogólne objawyalbinizmu, alkaptonurii,choroby Parkinsona,dystrofii mięśniowejDuchenne’a, krzywicyopornej na witaminę D
· wymienia przykładystosowanych obecniemetod leczenia wybranychchorób genetycznych orazocenia ich skuteczność
· wymienia przykładychorób człowiekawynikających z mutacjimitochondrialnego DNA
· ustala typy dziedziczeniachorób genetycznych napodstawie analizyrodowodów
· porównuje strukturęi właściwościhemoglobinyprawidłowej orazhemoglobiny sierpowatej
· charakteryzuje chorobyczłowieka wynikającez mutacji DNAmitochondrialnego
· uzasadnia znaczenieanalizy rodowodów jakometody diagnozowaniachorób genetycznych
14. Choroby chromosomalnei wieloczynnikowe
· wymienia przykłady orazobjawy chorób genetycznychczłowieka wynikającychz nieprawidłowej strukturychromosomów
· wymienia przykłady choróbgenetycznych człowiekawynikających ze zmianyliczby autosomówi chromosomów płci
· określa rodzaj zmiankariotypu u chorychz zespołem Downa,zespołem Klinefelterai zespołem Turnera
· wymienia objawy zespołuDowna, zespołu Klinefelterai zespołu Turnera
· wyjaśnia zależność międzywiekiem rodzicówa prawdopodobieństwemurodzenia się dziecka
· omawia chorobyspowodowane mutacjamistrukturalnymi naprzykładzie przewlekłejbiałaczki szpikowej
· określa rodzaj zmiankariotypu u chorychz zespołem Edwardsai zespołem Patau
· wymienia objawy zespołuEdwardsa i zespołu Patau
· analizuje fotografiekariotypów człowieka
· omawia chorobywieloczynnikowe
z zespołem DownaBiotechnologiamolekularna
1. Biotechnologia.Podstawowe technikiinżynierii genetycznej
· wyjaśnia pojęcia:biotechnologia molekularna,inżynieria genetyczna,elektroforeza DNA, PCR,klonowanie DNA,transformacja genetyczna
· wymienia przykładydziedzin życia, w którychmożna zastosowaćbiotechnologię molekularną
· wymienia enzymystosowane w biotechnologiimolekularnej
· wymienia techniki inżynieriigenetycznej
· wymienia etapy modyfikacjigenomu
· wyjaśnia pojęcia: sondamolekularna, wektor,sekwencjonowanie DNA,hybrydyzacja DNA
· wyjaśnia, czym się zajmujeinżynieria genetyczna
· omawia wykorzystanieenzymów restrykcyjnych,ligaz i polimeraz DNA
· wyjaśnia, na czym polega:hybrydyzacja DNAz wykorzystaniem sondymolekularnej, analizarestrykcyjna, elektroforezaDNA, PCR,sekwencjonowanie DNA,klonowanie DNA,transformacja genetyczna
· wymienia po jednymprzykładzie praktycznegowykorzystania technikinżynierii genetycznej
· wymienia sposobywprowadzenia obcego genudo komórki
· porównuje biotechnologięklasyczną zbiotechnologiąmolekularną
· charakteryzuje enzymystosowanew biotechnologiimolekularnej
· omawia poszczególneetapy analizy restrykcyjnejDNA, przebiegu PCR,klonowania DNA
· określa cel tworzeniabibliotek genomowychi bibliotek cDNA
· charakteryzuje wektorystosowane dotransformacji genetycznej
· sprawdza, jakie produktypowstaną na skutekcięcia DNA przezenzymy restrykcyjne
· określa zalety i wadyłańcuchowej reakcjipolimerazy
· omawia metodypośredniegoi bezpośredniegowprowadzenia DNA dokomórek roślin i zwierząt
· analizuje przebiegklonowania DNA naprzykładzie genu myszy
· omawia etapy tworzeniabibliotek genomowychi bibliotek cDNA
2. Organizmyzmodyfikowanegenetycznie
· wyjaśnia pojęcia: organizmzmodyfikowany genetycznie,organizm transgeniczny,produkt GMO
· wskazuje podobieństwai różnice międzyorganizmami
· podaje przykładyzmodyfikowanychgenetycznie roślin i zwierząt
· omawia perspektywypraktycznego wykorzystaniaorganizmówzmodyfikowanych
· charakteryzuje metodyotrzymywania bakteriii roślin transgenicznych
· omawia etapy modyfikacjikomórek zarodkowychzwierząt
· wymienia przykłady
· omawia wybranemodyfikacje genetycznemikroorganizmów, roślini zwierząt
· wyjaśnia, w jaki sposóbkontroluje sięmikroorganizmy
zmodyfikowanymigenetycznie oraztransgenicznymi
· wymienia metodyotrzymywania organizmówzmodyfikowanychgenetycznie
· wymienia przykładypraktycznego wykorzystaniamikroorganizmów, roślini zwierząt zmodyfikowanychgenetycznie
genetycznie w rolnictwie,przemyśle, medycyniei nauce
· omawia sposób oznakowaniaproduktów GMO
· wskazuje na zagrożenia zestrony GMO
produktów GMO· podaje przykłady badań
stosowanych w wypadkuorganizmówzmodyfikowanychgenetycznie
zmodyfikowanegenetycznie uwolnionedo środowiska
· charakteryzuje sposobyzapobieganiazagrożeniom ze stronyGMO
· analizuje argumentyprzemawiające zagenetyczną modyfikacjąorganizmów oraz przeciwniej
· omawia regulacje prawnedotyczące GMO w UniiEuropejskiej
3. Klonowanie – korzyścii zagrożenia
· wyjaśnia pojęcia: klon,klonowanie
· wymienia przykładyorganizmów będącychnaturalnymi klonami
· określa cele klonowaniamikroorganizmów, komórek,roślin i zwierząt
· wyjaśnia, w jaki sposóbotrzymuje się klonymikroorganizmów, komórek,roślin i zwierząt
· wymienia sposobywykorzystania klonówmikroorganizmów, komórek,roślin i zwierząt w różnychdziedzinach życia człowieka
· wskazuje na obawy etycznedotyczące klonowaniazwierząt
· uzasadnia swoje stanowiskow sprawie klonowaniaczłowieka
· omawia rodzajerozmnażaniabezpłciowego jakoprzykłady naturalnegoklonowania
· omawia sposobyklonowania roślini zwierząt
· formułuje argumentyprzemawiające zaklonowaniem zwierzątoraz przeciw niemu
· porównuje klonowanieterapeutycznei klonowaniereprodukcyjne
· analizuje kolejne etapyklonowania zwierzątmetodą transplantacjijąder i rozdzielaniakomórek zarodka
· planuje doświadczenie,którego celem będzieudowodnienie, że jądrozróżnicowanej komórkimoże pokierowaćrozwojem organizmu
· wymienia przykładyosiągnięć w klonowaniuzwierząt
4. Biotechnologiamolekularna w medycynie
· wyjaśnia pojęcia:diagnostyka molekularna,
· wymienia argumentyprzemawiające za
· omawia korzyścii zagrożenia wynikające
· omawia wykorzystaniemikromacierzy
biofarmaceutyki, terapiagenowa, komórkimacierzyste
· wymienia korzyściwynikające z poznaniagenomu człowieka
· wyjaśnia, czym zajmuje siędiagnostyka molekularna
· wymienia przykłady technikinżynierii genetycznejwykorzystywanychw diagnozowaniu choróbgenetycznych
stosowaniem szczepionekwytwarzanych metodamiinżynierii genetycznej
· omawia wykorzystaniediagnostyki molekularnejw wykrywaniu choróbgenetycznych, zakaźnych,nowotworowych orazwieloczynnikowych
· wymienia przykłady lekówotrzymanych metodamiinżynierii genetycznej
· wyjaśnia, na czym polegaterapia genowa
· omawia zastosowaniekomórek macierzystychw leczeniu chorób człowieka
· wyjaśnia, czym się zajmujemedycyna molekularna
z ustalenia sekwencjigenomu człowieka
· wyjaśnia, w jaki sposóbotrzymuje się nowoczesneszczepionki
· porównuje szczepionkirekombinowane zeszczepionkami DNA
· charakteryzuje technikiinżynierii genetycznejwykorzystywanew diagnostycemolekularnej
· omawia sposobywytwarzaniabiofarmaceutyków
· wyjaśnia pojęcieprzeciwciałamonoklonalne
· podaje przykładywykorzystania przeciwciałmonoklonalnychw medycynie
· wyjaśnia, w jaki sposóbbiotechnologia może sięprzyczynić do postępuw transplantologii
· omawia korzyścii zagrożenia wynikającez terapii genowej
w diagnostycemolekularnej
· określa znaczeniewykorzystania komórekmacierzystych w leczeniuchorób
· planuje doświadczeniemające na celuudowodnienie, żezróżnicowane komórkimożna przekształcićw komórki macierzyste
5. Inne zastosowaniabiotechnologiimolekularnej
· wyjaśnia pojęcie profilgenetyczny
· wymienia przykłady
· przedstawia sposobyzastosowania metodgenetycznych w medycynie
· wyjaśnia pojęciesekwencjemikrosatelitarne
· analizuje kolejne etapyustalania profilugenetycznego
praktycznego zastosowaniabadań DNAw medycynie sądowej,ewolucjonizmiei systematyce
sądowej, ewolucjonizmiei systematyce
· wyjaśnia sposóbwykorzystania analizy DNAdo określenia pokrewieństwa(np. ustalania lubwykluczania ojcostwa)
· uzasadnia znaczenieanalizy sekwencji DNAw badaniachewolucyjnychi taksonomicznych
· omawia wykorzystanieDNA mitochondrialnegow badaniachewolucyjnych
· wyjaśnia pojęciefilogenetyka molekularna
· analizuje drzewofilogenetyczne
· przedstawia sposobywykorzystania informacjizawartych w DNA
Ekologia 1. Czym się zajmujeekologia?
· wyjaśnia pojęcia: ekologia,ochrona środowiska,ochrona przyrody, siedlisko,nisza ekologiczna
· określa zakres badańekologicznych
· klasyfikuje czynnikiśrodowiska na biotycznei abiotyczne
· wyjaśnia pojęcia: zasobyśrodowiska, warunkiśrodowiska, podajeodpowiednie przykłady
· wyjaśnia pojęcia: niszaekologiczna, gatunkiwskaźnikowe
· wymienia przykładypraktycznego zastosowaniagatunków wskaźnikowych
· określa, czym się zajmująekologia, ochronaśrodowiska i ochronaprzyrody
· określa niszę ekologicznąwybranych gatunków
· wyjaśnia relacje międzysiedliskiem a nisząekologiczną organizmu
· omawia prawo minimumi prawo tolerancjiekologicznej
· wyjaśnia, na czym polegazasada współdziałaniaczynników środowiska
· wyjaśnia, dlaczego porostywykorzystuje się do ocenystanu czystości powietrza
· wyjaśnia różnicę międzyzasobami środowiska awarunkami środowiska
· podaje przykładyilustrujące prawominimum, prawotolerancji ekologicznej,zasadę współdziałaniaczynników
· wymienia podobieństwai różnice między prawemminimum a prawemtolerancji ekologicznej
· uzasadnia, że istniejezwiązek między zakresemtolerancji organizmów aich rozmieszczeniem naZiemi
· charakteryzuje zasadywyodrębniania formekologicznychorganizmów
· wyjaśnia pojęcie gatunekkosmopolityczny
· wykazuje, że pojęcieniszy ekologicznejdotyczy zarównoosobnika, jaki gatunku
· omawia zakres tolerancjiekologicznej organizmówwobec konkretnegoczynnika środowiska
· wskazuje różnice międzygatunkamikosmopolitycznymia wskaźnikowymi
· charakteryzuje formyekologiczne roślinwyodrębnione zewzględu na wymaganiadotyczące ilości wody
· planuje doświadczeniemające na celu zbadanie
· wyjaśnia pojęcia:eurybionty, stenobionty
· interpretuje wykresilustrujący zakrestolerancji różnychgatunków wobecwybranego czynnikaśrodowiska
zakresu tolerancjiwybranego gatunkurośliny na działanieokreślonego czynnikaśrodowiska
2. Ekologia populacji · wyjaśnia pojęcie populacjalokalna gatunku
· wymienia dwa podstawowetypy oddziaływania międzyosobnikami w populacji
· wymienia cechycharakteryzujące populację
· omawia znaczenieliczebności i zagęszczeniajako parametrówopisujących populację
· wymienia czynnikiwpływające na liczebnośćpopulacji
· wyjaśnia pojęcia:rozrodczość, śmiertelność,migracja, struktura wiekowapopulacji, struktura płciowapopulacji, zasięgprzestrzenny, rozmieszczenie,emigracja, imigracja
· charakteryzuje podstawowetypy rozmieszczeniapopulacji i podaje przykładygatunków, które reprezentująkażdy z nich
· przedstawia trzy podstawowetypy krzywej przeżywania,podaje przykłady gatunków,dla których są onecharakterystyczne
· charakteryzuje niezależne odzagęszczenia czynnikiograniczające liczebnośćpopulacji
· wyjaśnia pojęcia: opórśrodowiska, tempowzrostu populacji
· charakteryzujeoddziaływania międzyczłonkami populacji
· omawia regułę Alleegoi podaje przykłady jejdziałania
· wymienia czynnikiwpływające na przebiegkrzywej przeżywaniaorganizmów
· analizuje piramidęobrazującą strukturęwiekową i strukturępłciową populacji
· określa możliwościrozwoju danej populacji
· przedstawia w sposóbgraficzny wzrostwykładniczy i wzrostlogistyczny populacji
· wymienia zalety i wadyżycia w grupie
· wskazuje różnice międzyrozrodczościąfizjologicznąi ekologiczną orazśmiertelnościąfizjologicznąi ekologiczną
· porównuje strategierozrodu typur oraz typu K
· charakteryzuje czynnikiwpływające naliczebność populacji
· porównuje podstawowemodele wzrostu populacjii podaje przykładygatunków, którereprezentują każdy z nich
· omawia formyrozmieszczeniaskupiskowego populacji
· omawia trzy podstawoweokresy w życiu każdegoosobnika
3. Oddziaływaniaantagonistyczne międzyorganizmami
· klasyfikuje oddziaływaniamiędzygatunkowe naantagonicznei nieantagonistyczne
· wymienia przykładyoddziaływańanatagonistycznych
· wymienia skutki konkurencjiwewnątrzgatunkowej
· wymienia przykładyoddziaływańmiędzygatunkowychograniczających liczebnośćpopulacji
· wymienia główne przyczynyi skutki konkurencjimiędzygatunkowej
· charakteryzujeoddziaływaniamiędzygatunkowew relacjach: ofiara –drapieżnik, roślina –roślinożerca, żywiciel –pasożyt
· charakteryzuje mechanizmyadaptacyjne: ofiari drapieżników, roślini roślinożerców, pasożytówi żywicieli
· klasyfikuje pasożyty wedługwskazanych kryteriów
· wyjaśnia, na czym polegazasada konkurencyjnegowypierania
· omawia skutkikonkurencji bliskospokrewnionychgatunków na podstawieeksperymentuprzeprowadzonego przezGieorgija Gausego
· wymienia konsekwencjezawężenia niszekologicznychkonkurujących gatunków
· analizuje cyklicznezmiany liczebnościpopulacji zjadającegoi populacji zjadanego
· porównuje drapieżnictwo,roślinożernośći pasożytnictwo
· planuje doświadczeniemające na celuwykazanie istnieniakonkurencyjnegowypierania
· charakteryzuje skutkikonkurencjiwewnątrzgatunkowej
· określa skutki działaniasubstancjiallelopatycznych
· wyjaśnia, jakie znaczeniedla funkcjonowaniabiocenozy mają pasożyty,drapieżniki i roślinożercy
· przewiduje skutkimasowych pojawóworganizmóww środowisku
· wyjaśnia znaczeniewektoróww rozprzestrzenianiu siępasożytów
4. Oddziaływanianieantagonistyczne międzyorganizmami
· wymienianieantagonistyczneinterakcje międzygatunkowe
· wyjaśnia pojęcia: mutualizm,komensalizm
· charakteryzuje mechanizmyadaptacyjne organizmówpozostających w związkumutualistycznym
· wymienia przykładyzachowań mutualistycznychi komensalistycznych
· porównuje mutualizmobligatoryjnyi mutualizm fakultatywny
· omawia przykładymutualizmui komensalizmu
5. Struktura ekosystemu · wyjaśnia pojęcia: ekosystem,biocenoza, biotop, strukturatroficzna ekosystemu,
· klasyfikuje rodzajeekosystemów
· klasyfikuje elementy
· określa kryteria podziałuekosystemów
· charakteryzuje rodzaje
· określa kryteria podziałusukcesji ekologicznej
· omawia rolę organizmów
struktura przestrzennaekosystemu, sukcesjaekologiczna
· wymienia biotycznei abiotyczne elementyekosystemu
· wyjaśnia, jaką rolęw biocenozie odgrywająproducenci, konsumencii destruenci
ekosystemu na biotycznei abiotyczne
· charakteryzuje strukturęprzestrzenną i troficznąekosystemu
· wyjaśnia, na czym polegasukcesja
· wyjaśnia, na czym polegaeutrofizacja jezior
ekosystemów· wyjaśnia, na czym polega
rola biocenozyw kształtowaniu biotopu
· wyjaśnia, od czego zależystruktura przestrzennaekosystemu
· charakteryzuje procesyglebotwórcze
· omawia przebieg sukcesjipierwotnej i wtórnej
w procesachglebotwórczych
· charakteryzuje poziomyglebowe
· omawia wpływbiocenozy namikroklimat
· omawia etapy eutrofizacjijezior
6. Przepływ energii i krążeniematerii w ekosystemie
· wyjaśnia pojęcia: łańcuchtroficzny, poziom troficzny,sieć troficzna
· wskazuje zależności międzypoziomami troficznymi
· wymienia czynniki, któremogą ograniczaćproduktywnośćekosystemów
· konstruuje łańcuchytroficzne i sieci troficzne
· nazywa poziomy troficznew łańcuchu troficznym i siecitroficznej
· wyjaśnia zjawisko krążeniamaterii i przepływu energiiw ekosystemie
· porównuje produkcjępierwotną różnychekosystemów
· wyjaśnia, czym jestrównowaga w ekosystemie
· wyróżnia i porównuje dwatypy łańcuchówtroficznych
· wyjaśnia pojęcia:produkcja pierwotna(brutto, netto), produkcjawtórna (brutto, netto)
· wyjaśnia, dlaczegoekosystem autotroficznyjest samowystarczalny
· omawia przyczynyzaburzenia równowagiw ekosystemach
· analizuje produkcjępierwotną i wtórnąwybranego ekosystemu
· rysuje i porównuje trzytypy piramid troficznych:piramidę energii,piramidę liczebności,piramidę biomasy
· wyjaśnia, dlaczego lasyrównikowe i rafykoralowe sąekosystemamio najwyższejproduktywności
7. Obieg węgla i azotuw przyrodzie
· wyjaśnia pojęcie cyklebiogeochemiczne
· wyjaśnia, na czym polegająobieg węgla i obieg azotuw przyrodzie
· wymienia źródła węglaw przyrodzie
· wyjaśnia, jaki wpływ naobieg pierwiastkówchemicznych w przyrodziema działalność gospodarczaczłowieka
· omawia schematy obieguwęgla i obiegu azotuw przyrodzie
· wyjaśnia, na czym poleganitryfikacja, amonifikacjaoraz denitryfikacja
· określa rolę organizmóww obiegu pierwiastków
· omawia przebieg reakcjinitryfikacji
8. Różnorodność biologiczna · wyjaśnia pojęcia: biom,różnorodność biologiczna
· omawia poziomyróżnorodności biologicznej
· wymienia główne biomylądowe i podaje nazwy strefklimatycznych, w którychsię one znajdują
· wymienia główne biomywodne
· omawia kryteria, napodstawie którychwyróżniono biomy
· charakteryzuje biomy lądoweoraz obszary gór wysokich,uwzględniając takieczynniki, jak warunkiklimatyczne, warunkiglebowe, przeważającąroślinność i towarzyszące jejzwierzęta
· charakteryzuje warstwy lasuwystępujące w biomachleśnych
· omawia strefowość biomówwodnych na przykładziejeziora i oceanu
· charakteryzuje biomy wodne,uwzględniając takieczynniki, jak warunkitlenowe, świetlne, głębokość,przeważającą roślinność oraztowarzyszące jej zwierzęta
· omawia różnicew rozmieszczeniugatunków na Ziemi
· wyjaśnia pojęcie ogniskaróżnorodnościbiologicznej
· określa warunki życiaw porównywalnychstrefach jeziora i morzalub oceanu
· dowodzi trudnościw określaniuróżnorodnościgatunkowej na Ziemi
· ocenia stopień poznaniaróżnorodnościgatunkowej Ziemi
· porównuje różnorodnośćgatunkowąposzczególnych biomów
9. Czynniki kształtująceróżnorodność biologiczną
· wymienia czynnikigeograficzne wpływające nabioróżnorodność
· omawia przykładynegatywnego wpływuczłowieka nabioróżnorodność
· wymienia powody ochronyprzyrody
· wymienia przykłady działań
· klasyfikuje czynnikikształtujące różnorodnośćbiologiczną
· omawia wpływ czynnikówgeograficznychi antropogenicznych naróżnorodność biologiczną
· wyjaśnia, na czym polegaochrona przyrody czynnai bierna
· wymienia przykładygatunków, którychintrodukcja w niektórychregionach Polskispowodowałazmniejszenieróżnorodności gatunkowej
· określa wpływzlodowaceńi ukształtowania
· wskazuje konsekwencjezmniejszeniaróżnorodnościbiologicznej
· wymienia przykładygatunków, którychpopulacje zostałyodtworzone
· określa wpływ gatunkówinwazyjnych na gatunki
podejmowanych w celuochrony gatunkówi ekosystemów
· podaje przykłady działańz zakresu ochrony czynneji biernej
· uzasadnia koniecznośćstosowania ochrony czynnejdla zachowania wybranychgatunków i ekosystemów
· wyjaśnia, na czym polegaintrodukcja i reintrodukcjagatunku
powierzchni naróżnorodność biologiczną
· wyjaśnia pojęcia: relikt,ostoja, endemit
· uzasadnia koniecznośćochrony dawnych odmianroślin i ras zwierząt
rodzime· określa znaczenie
korytarzy ekologicznych
10. Elementy ochronyśrodowiska
· klasyfikuje zasoby przyrody· wymienia skutki eksploatacji
zasobów nieodnawialnych· wyjaśnia pojęcia: efekt
cieplarniany, kwaśne opady,smog, dziura ozonowa,alternatywne źródła energii,recykling
· podaje przykładyracjonalnegogospodarowania zasobamiprzyrody
· wymienia skutki eksploatacjizasobów odnawialnych
· wymienia przyczynyglobalnego ociepleniaklimatu, powstawaniakwaśnych opadów, smogui dziury ozonowej
· wyjaśnia, w jaki sposóbniewłaściwa eksploatacjazasobów przyrody wpływana środowisko
· omawia skutki kwaśnychopadów dla środowiskai zdrowia człowieka
· wymienia skutkipowstawania dziuryozonowej
· wymienia sposoby utylizacjiodpadów
· wyjaśnia pojęcierekultywacja
· omawia skutkieksploatacji zasobówodnawialnych
· wyjaśnia, w jaki sposóbdochodzi do powstaniaefektu cieplarnianego
· uzasadnia koniecznośćracjonalnegogospodarowania zasobamiprzyrody
· omawia procespowstawania kwaśnychopadów
· ocenia wpływ różnychmetod utylizacji odpadówna środowisko
· przedstawia założeniakoncepcji rozwojuzrównoważonego
· odróżnia rodzaje smogu· wyjaśnia zależność
między dziurą ozonowąa powstawaniemnowotworów
· uzasadnia koniecznośćgospodarowaniaodpadami
Ewolucjaorganizmów
1. Rozwój myśli ewolucyjnej · wyjaśnia pojęcia: ewolucjabiologiczna, ewolucjonizm,dobór naturalny, dobórsztuczny
· przedstawia głównezałożenia teoriiJeana Baptiste’a Lamarckai kreacjonistów
· porównuje dobórnaturalny i dobór sztuczny
· omawia główne założeniasyntetycznej teorii
· charakteryzuje teoriedotyczące życia na Ziemigłoszone do XIX w.
· omawia założenia teorii
· omawia główne założeniateorii doboru naturalnegoKarola Darwina
· wyjaśnia, dlaczego teoriaJ.B. Lamarcka odegraławażną rolę w rozwoju myśliewolucyjnej
· wyjaśnia relacje międzyteorią doboru naturalnegoK. Darwina a syntetycznąteorią ewolucji
· wyjaśnia pojęcie walka o byt
ewolucji Georges’a Cuviera· ocenia wpływ podróży
K. Darwina na rozwójjego teorii ewolucji
2. Dowody ewolucji · wymienia bezpośredniei pośrednie dowody ewolucjioraz podaje ich przykłady
· wyjaśnia pojęcia:skamieniałości przewodnie,anatomia porównawcza
· wymienia cechyanatomiczne organizmówpotwierdzające jedność ichplanu budowy
· wyjaśnia, jakie warunkiśrodowiska sprzyjałyprzetrwaniu skamieniałoścido czasów współczesnych
· wyjaśnia przyczynypodobieństw i różnicw budowie narządówhomologicznych
· wyjaśnia powody, dlaktórych pewne grupyorganizmów nazywa siężywymi skamieniałościami
· wymienia przykład metodypozwalającej na ocenęwzględnego wieku skałosadowych
· wyjaśnia różnicę międzyatawizmem a narządemszczątkowym
· wymienia przykładyatawizmów i narządówszczątkowych
· wyjaśnia, czym się zajmujepaleontologia
· wymienia przykładyzwierząt zaliczanych doform przejściowychoraz podaje cechy tychzwierząt
· podaje przykład metodypozwalającej na ocenębezwzględnego wieku skałosadowych
· wyjaśnia pojęcia:dywergencja,konwergencja
· wymienia przykładydywergencjii konwergencji
· wymienia przykładydowodów ewolucjiz zakresu embriologii,biogeografii orazbiochemii
· wymienia technikibadawcze z zakresubiochemii i biologiimolekularnej,
· wyjaśnia pojęcie formyprzejściowe
· wyjaśnia, na czymopierają sięradioizotopowei biostratygraficznemetody datowania
· analizuje budowęprzednich kończynprzedstawicieli różnychgatunków ssakówi wskazuje cechyświadczące o ichwspólnym pochodzeniuoraz środowisku ichżycia
· wyjaśnia znaczeniebudowy cytochromu cu wybranych gatunkóww ustalaniu stopniapokrewieństwa międzynimi
umożliwiająceskonstruowanie drzewafilogenetycznegoorganizmów
3. Dobór naturalny – głównymechanizm ewolucji
· wyjaśnia pojęcia: dymorfizmpłciowy, dobór płciowy,dobór krewniaczy, dobórstabilizujący, dobórkierunkowy, dobórrozrywający
· wymienia przykładydymorfizmu płciowego
· charakteryzuje sposóbi przewiduje efekty działaniadoboru stabilizującego,kierunkowego orazrozrywającego
· wyjaśnia, na czym polegazmiennośćwewnątrzgatunkowa
· wyjaśnia, który z rodzajówzmienności organizmów maznaczenie ewolucyjne
· omawia rolę mutacjiw kształtowaniu zmiennościgenetycznej populacji
· wyjaśnia pojęcie preferencjew krzyżowaniu
· wymienia przykładywystępowania preferencjiw krzyżowaniu w przyrodzie
· podaje przykładyutrzymywania sięw populacji człowieka alleliwarunkujących chorobygenetyczne
· wymienia przykładydziałania różnych formdoboru naturalnegow przyrodzie
· wyjaśnia znaczeniezachowań altruistycznychw przyrodzie
· omawia występowaniegenu anemii sierpowatejw populacjach ludziżyjących na obszarachdotkniętych malarią
· omawia dymorfizmpłciowy jako wynikistnienia preferencjiw krzyżowaniu
· wyjaśnia, dlaczego mimodziałania doborunaturalnego w populacjiczłowieka utrzymują sięallele warunkującechoroby genetyczne
4. Ewolucja na poziomiepopulacji
· wyjaśnia pojęcia: genetykapopulacyjna, pula genowapopulacji
· wyjaśnia, dlaczegopopulacja jest podstawowąjednostką ewolucji
· wymienia czynniki ewolucji
· wyjaśnia, na czym polegazjawisko dryfu genetycznegoi wymienia skutki jegodziałania w przyrodzie
· wymienia warunki, którespełnia populacjaznajdująca się w stanierównowagi genetycznej
· omawia regułęHardy’ego–Weinberga
· oblicza częstośćwystępowania genotypówi fenotypów w populacji
· wyjaśnia rolę dryfugenetycznegow kształtowaniu puligenetycznej populacji naprzykładach efektuzałożyciela oraz efektuwąskiego gardła
· sprawdza, czy populacjaznajduje się w stanierównowagi genetycznej
5. Powstawanie gatunków –specjacja
· przedstawia biologicznąkoncepcję gatunku
· wyjaśnia pojęcia:mechanizmy izolacjirozrodczej, specjacja
· omawia znaczeniemechanizmów izolacjirozrodczej w przyrodzie
· klasyfikuje mechanizmyizolacji rozrodczej
· wymienia rodzaje specjacji
· wyjaśnia, dlaczegobiologicznej koncepcjigatunku nie możnastosować wobec gatunkówrozmnażających siębezpłciowo
· charakteryzuje rodzajespecjacji, biorąc poduwagę typ pierwotnejbariery izolacyjnej
· charakteryzujeprezygotycznei postzygotycznemechanizmy izolacjirozrodczej oraz podajeprzykłady ich działania
· omawia powstawaniegatunków na drodzepoliploidyzacji
6. Prawidłowości ewolucji.Koewolucja
· wyjaśnia pojęcieprawidłowości ewolucji
· wymienia prawidłowościewolucji
· wyjaśnia pojęcia:mikroewolucja,makroewolucja,kierunkowość ewolucji,nieodwracalność ewolucji,koewolucja
· wymienia prawdopodobneprzyczyny nieodwracalnościewolucji
· wymienia czynniki, którewpływają na tempoewolucji
· charakteryzuje sposobyokreślania tempa ewolucji
· wymienia przykładykoewolucji
· omawia skutki doborunaturalnego w postacipowstawania różnychstrategii życiowychorganizmów
· wymienia przykładyprzemian w skali mikro-i makroewolucji
· wyjaśnia wpływ doborunaturalnego na kierunekewolucji
· omawia zjawisko radiacjiadaptacyjnej
7. Historia życia na Ziemi · wymienia etapy rozwojużycia na Ziemi
· wymienia warunkiśrodowiska, któreumożliwiły samorzutnąsyntezę pierwszychzwiązków organicznych
· charakteryzuje środowiskooraz tryb życia pierwszychorganizmówjednokomórkowych
· charakteryzuje warunkiklimatycznei fizykochemiczne panującena Ziemi ok. 4 mld lat temu
· wyjaśnia pojęciemakrocząsteczka
· charakteryzuje warunkisprzyjające powstawaniupierwszych makrocząsteczekna Ziemi
· wyjaśnia, jak się zmieniał
· wyjaśnia, na czym polegateoria samorzutnej syntezyzwiązków organicznych
· przedstawia przebiegi wyniki doświadczeniaStanley’a Millerai Harolda Ureya
· wyjaśnia pojęcia: bulionpierwotny, pizzapierwotna w nawiązaniudo etapów ewolucji
· ocenia znaczeniedoświadczenia S. Millerai H. Ureya w postępiebadań nad powstaniemżycia na Ziemi
· wyjaśnia, dlaczegoodkrycie rybozymówmiało duże znaczeniew rozwoju teoriipowstania życia na Ziemi
· wyjaśnia, w jaki sposób
· wymienia główne założeniateorii endosymbiozy
· charakteryzuje zmianyprowadzące do powstaniaorganizmówwielokomórkowych
· nazywa erę i okres,w których pojawiły siępierwsze rośliny lądowe
· nazywa grupy zwierząt,które jako pierwsze pojawiłysię w środowisku lądowym
sposób odżywianiapierwszych organizmówjednokomórkowych
· wyjaśnia, na czym polegająsposoby odżywianiachemoautotrofówi fotoautotrofów
· wyjaśnia, w jaki sposóbwędrówka kontynentówwpłynęła na rozmieszczenieorganizmów na Ziemi
· wyjaśnia, jakie dane możnauzyskać dzięki analizie tabelistratygraficznej
chemicznej· wyjaśnia rolę kwasów
nukleinowychw powstaniu życia naZiemi
· wymienia argumentyprzemawiające zasłusznością teoriiendosymbiozy
· wskazuje bezpośredniąprzyczynę stopniowychi nieodwracalnych zmianwarunków panujących naZiemi
pierwsze fotoautotrofyzmieniły warunki naZiemi
· wyjaśnia, jakie korzyściadaptacyjne miałowykształcenie się formwielokomórkowych
· wymienia okresy,w których nastąpiłymasowe wymieraniaorganizmów
· określa prawdopodobneprzyczyny wielkichwymierań organizmóww historii Ziemi
8. Antropogeneza · wyjaśnia pojęcia:antropogeneza, antropologia
· określa stanowiskosystematyczne człowieka
· wymienia kilka cechwspólnych naczelnych
· wymienia główne cechybudowy ciałacharakterystyczne dlaczłowieka
· określa chronologięwystępowaniaprzedstawicieli rodzajuHomo
· wymienia korzyściwynikające z pionizacji ciała,redukcji owłosienia orazzwiększania masy i objętościmózgu
· omawia warunki, w którychdoszło do powstaniabezpośrednich przodkówczłowieka
· omawia zmiany, które zaszłypodczas ewolucji rodzajuHomo
· uzasadnia przynależnośćczłowieka do królestwa:zwierzęta, typu:strunowce, podtypu:kręgowce, gromady: ssaki,rzędu: naczelne
· wymienia rodzajeczłekokształtnych
· wymienia zmianyw budowie szkieletuwynikające z pionizacjiciała oraz stopniowegozwiększania masyi objętości mózgowia
· charakteryzuje budowęoraz tryb życiabezpośrednich przodkówczłowieka
· analizuje cechy z zakresuanatomii, immunologii,genetyki i zachowaniaświadczące o powiązaniuczłowieka z innymiczłekokształtnymi
· wymienia drobne cechymorfologiczne właściwetylko człowiekowi
· omawia drogirozprzestrzeniania sięrodzaju Homo z Afrykina pozostałe kontynenty
· omawia negatywneskutki pionizacji ciała