Wychowanie i profilaktyka w szkole; jak opracować program wychowawczo-

profilaktyczny

6.09.2017, SOD Częstochowa Joanna Biczak

Katarzyna Patrzykont

Co to jest wychowanie?

„wspieranie dziecka w rozwoju ku pełnej dojrzałości fizycznej, emocjonalnej, intelektualnej, duchowej i społecznej, które powinno być wzmacniane i uzupełniane przez działania z zakresu profilaktyki dzieci i młodzieży” (art. 1 pkt 3 Ustawy Prawo oświatowe).

Zgodnie z przepisem art. 26 ustawy Prawo oświatowe, nastąpi połączenie szkolnego programu wychowawczego

i programu profilaktyki w jeden dokument zawierający treści

i działania o charakterze wychowawczym i profilaktycznym

Program wychowawczo-profilaktyczny będzie uwzględniał wnioski

z przeprowadzonej diagnozy potrzeb wychowawczych i środowiskowych

danej społeczności szkolnej.

ROZPORZĄDZENIE MEN z dnia 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii

• § 1. 1. Szkoły i placówki prowadzą systematyczną działalność profilaktyczną wśród uczniów i wychowanków, ich rodziców lub opiekunów oraz nauczycieli, wychowawców i innych pracowników szkoły i placówki w celu przeciwdziałania narkomanii.

§ 6. 1. Szkoła i placówka, przy prowadzeniu działalności, o której mowa odpowiednio w § 2–5, współpracuje z jednostkami samorządu terytorialnego, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, podmiotami realizującymi świadczenia zdrowotne z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień, wojewódzkimi i powiatowymi stacjami sanitarno-epidemiologicznymi, Policją, pracodawcami, a także podmiotami, o których mowa w art. 5 ust. 3 ustawy, oraz podmiotami, o których mowa w art. 2a

ustawy o systemie oświaty, w szczególności przy opracowaniu diagnozy w zakresie występujących w środowisku szkolnym czynników chroniących oraz czynników ryzyka, o których mowa odpowiednio w ust. 3 i 4, dotyczącej uczniów lub wychowanków, rodziców lub opiekunów, nauczycieli, wychowawców i innych pracowników szkoły lub placówki.

Zadaniem szkoły jest wychowywanie dzieci i młodzieży

do wartości.

Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 roku Prawo oświatowe podkreśla, że: „Nauczanie i

wychowanie – respektując chrześcijański system wartości – za

podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki…”

Podstawowe wartości chrześcijańskie

• godność osoby ludzkiej; świętość życia ludzkiego; centralną rolę rodziny opartej na małżeństwie; wykształcenie; wolność myśli i słowa; wolność głoszenia własnych poglądów; wolność wyznawania religii; ochronę prawną jednostek i grup; współpracę wszystkich na rzecz wspólnego dobra; pracę pojmowaną jako dobro osobiste i społeczne oraz władzę polityczną pojmowaną jako służba, podporządkowaną prawu i rozumowi, a ograniczoną przez prawa osoby i narodów.

Zespół pracujący nad kształtowaniem u uczniów oczekiwanych postaw powinien („Model czterech aspektów wychowania w praktyce. Jak go wykorzystać przy tworzeniu programu

wychowawczego?”, T. Garstka

1. Przygotować przegląd aktualnej wiedzy naukowej na temat sposobów kształtowania postaw (psychologia społeczna).

2. Przygotować przegląd postulatów formułowanych w różnych nurtach pedagogicznych.

3. Przygotować argumentację na rzecz wartości promowanych w podstawie programowej, charakteryzujących demokratyczne społeczeństwo obywatelskie (współpraca, tolerancja, wolność, odpowiedzialność, respektowanie praw, bezpieczeństwo, dbanie o zdrowie, rodzina).

4. Przeanalizować prawo oświatowe pod kątem postulatów wychowawczych.

5. Zebrać informacje (wywiady, grupy fokusowe, kwestionariusze) od rodziców uczniów, a także od nauczycieli, dotyczące naczelnych wartości, uznanych zasad i oczekiwanych postaw, które miałyby być kształtowane u młodych ludzi.

Zespół pracujący nad kształtowaniem u uczniów oczekiwanych postaw powinien („Model czterech aspektów wychowania w praktyce. Jak go wykorzystać przy tworzeniu programu

wychowawczego?”, T. Garstka

6. Zebrać informacje (wywiady, grupy fokusowe, kwestionariusze) od uczniów – zapytać, co na swoim etapie rozwoju uznają za ważne i wartościowe.

7. Zintegrować wiedzę psychologiczną, pedagogiczną oraz zebrane oczekiwania i zaproponować wizję wychowanka oraz sformułować cele, których realizacja będzie polegać na kształtowaniu pożądanych wychowawczo postaw, przekonań i zachowań.

8. Sformułować postulaty dotyczące oddziaływań wychowawczych (codziennych i planowanych zdarzeń), zasad oraz metod postępowania nauczycieli i innych pracowników szkoły oraz sposobów współpracy z rodzicami uczniów, które sprzyjałyby osiąganiu zakładanych celów w zakresie kształtowania postaw.

Od roku szkolnego 2017/2018 działalność edukacyjna szkoły określona będzie przez:

szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczo-profilaktyczny szkoły.

Szkolny zestaw programów nauczania oraz program

wychowawczo-profilaktyczny szkoły mają tworzyć spójną całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane w podstawie

programowej. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniami zarówno całej szkoły,

jak i każdego nauczyciela. Oprócz realizacji zadań wychowawczych i profilaktycznych

nauczyciele mają obowiązek podejmowania działań opiekuńczych odpowiednio do istniejących potrzeb.

W podstawie programowej kształcenia

ogólnego określono zadania wychowawczo-profilaktyczne szkoły, w tym

zagadnienia omawiane na zajęciach z wychowawcą oraz zadania wychowawcze realizowane na zajęciach przedmiotowych

na każdym etapie edukacyjnym w poszczególnych typach szkół (art. 4 pkt 24 Ustawy

Prawo oświatowe).

Uchwalanie programu wychowawczo-profilaktycznego

szkoły lub placówki należy do rady rodziców, która powinna działać w porozumieniu z radą pedagogiczną.

Jeżeli rada rodziców w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia roku szkolnego (do 30 września każdego

roku szkolnego) nie osiągnie porozumienia z radą pedagogiczną w sprawie programu wychowawczo-profilaktycznego szkoły lub placówki, program ten ustala dyrektor szkoły lub placówki w uzgodnieniu

z organem sprawującym nadzór pedagogiczny (art. 84 ust. 1–3 Ustawy Prawo oświatowe).

Uwarunkowania formalno-prawne • Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej (zwłaszcza art. 72); • Powszechna Deklaracja Praw Człowieka; • Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych; • Konwencja o Prawach Dziecka; • Ustawy i rozporządzenia MEN (zwłaszcza Ustawa z dnia 14 grudnia

2016 roku • Prawo Oświatowe oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji

Narodowej z dnia 14 • lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania

przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej);

• Karta Nauczyciela; • Programy narodowe i krajowe w zakresie profilaktyki i promocji

zdrowia itd.

Co zawiera program w-p

• treści i działania wychowawcze skierowane do uczniów,

• treści i działania profilaktyczne dostosowane do potrzeb rozwojowych uczniów, przygotowane w oparciu o diagnozę potrzeb i problemów występujących w danej społeczności szkolnej, skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców.

Filary programu wychowawczego

• Programy wychowawcze poszczególnych przedmiotów. Nauczanie i wychowanie są nieodłączne. Treści nauczania poszczególnych przedmiotów i sposoby ich realizacji, poziom wymagań, sposób kontrolowania i oceniania, mają duży potencjał wychowawczy.

Filary programu wychowawczego

• Program wychowawczy klasy szkolnej tworzyć powinny następujące podsystemy:

• ważne wydarzenia w życiu klasy; • tematyka godzin do dyspozycji wychowawcy; • programy wychowawcze poszczególnych

przedmiotów; • program o wąskim spektrum aksjologicznym –

decydujący o tożsamości klasy, np. wychowanie do prawdy, odpowiedzialności, poszanowania godności, etc.

Plany wychowawczo-profilaktyczne w poszczególnych oddziałach klasowych

• KROK PIERWSZY - identyfikacja zasobów i potrzeb rozwojowych uczniów

• KROK DRUGI - określenie szczegółowych celów wychowawczych

• KROK TRZECI prowadzi do opracowania szczegółowych zadań wychowawczych.

• KROK CZWARTY - przypisanie odpowiedzialności za realizację poszczególnych zadań wychowawczych i profilaktycznych wychowawcy oraz nauczycielom poszczególnych przedmiotów.

• KROK PIĄTY - określenie terminów realizacji poszczególnych zadań

Charakterystyka sylwetki absolwenta szkoły

• PIERWSZY KROK - opracowanie profilu absolwenta

• KROK DRUGI - diagnoza oczekiwań rodziców • KROK TRZECI - ocena potencjałów i możliwości

rozwojowych uczniów • KROK CZWARTY - analiza uwarunkowań lokalnej

społeczności • KROK PIĄTY - zebraniu informacji o zasobach

szkoły • KROK SZÓSTY – debata w gronie pedagogicznym

służąca scharakteryzowaniu „sylwetki absolwenta” szkoły

Analiza dotychczasowych działań wychowawczych i profilaktycznych szkoły

• KROK PIERWSZY – wychowawcze i profilaktyczne sukcesy szkoły.

• KROK DRUGI – porażki szkoły w sferze wychowania i profilaktyki

• KROK TRZECI – skuteczne i nieskuteczne metody i działania wychowawcze

• KROK CZWARTY – potrzeby rozwojowe nauczycieli

• KROK PIĄTY - wskazanie źródeł zewnętrznego wsparcia w wychowaniu i profilaktyce

Opracowanie strategii wychowawczo-profilaktycznej

• PIERWSZY KROK - wyznaczenie sfer rozwoju ucznia

• KROK DRUGI - wyznaczenie szczegółowych celów wychowawczych, które zostały określone w sylwetce absolwenta.

• KROK TRZECI - zadania do realizacji • KROK CZWARTY - przypisanie osobistej

odpowiedzialności • PIĄTY KROK - określenie terminów realizacji

poszczególnych zadań

Sfery rozwoju ucznia

• fizyczna, emocjonalna, intelektualna, duchowa i społeczna

fizyczna (rozwój biologiczny),

psychiczna (rozwój poznawczy i emocjonalny),

społeczna i aksjologiczna (rozwój moralny).

Czym są działania profilaktyczne w szkole?

Profilaktyka to kompleksowa interwencja

kompensująca niedostatki wychowania, która obejmuje równolegle trzy obszary działania (Z. Gaś):

• wspomaganie wychowanka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi jego prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu (czyli budowanie odporności i konstruktywnej zaradności);

• ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują zdrowy styl życia;

• inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi oraz umożliwiają prowadzenie zdrowego stylu życia.

Standardy profilaktyki

• Planowanie działań profilaktycznych

• Jasno określone cele i zadania programu

• Różnorodność działań uwzględniona w programie działań profilaktycznych

• Zróżnicowane grono odbiorców programu

• Ocena programu działań profilaktycznych pod kątem jego skuteczności

• Integracja programu działań profilaktycznych z innymi działaniami promującymi zdrowie

Standardy profilaktyki

• skoncentrowanie programu działań profilaktycznych na całej społeczności szkolnej

• długofalowe działanie programu działań profilaktycznych

• powtarzalność przedsięwzięć zawartych w programie działań profilaktycznych

• promocja programu działań profilaktycznych w środowisku szkolnym i poza nim

Działania profilaktyczne należy prowadzić na trzech poziomach

• Poziom pierwszy - tzw. profilaktyka I stopnia lub profilaktyka uniwersalna

• Działania na drugim poziomie - tzw. profilaktyka II stopnia lub profilaktyka selektywna

• Działania na trzecim poziomie - tzw. profilaktyka III stopnia lub profilaktyka skoncentrowana na jednostce

Strategie profilaktyczne i ich skuteczność

• Strategie informacyjne

• Strategie edukacyjne

• Strategie alternatyw

• Strategie interwencyjne

• Strategie zmian środowiskowych

Część profilaktyczna

• Zawiera opis wszystkich zaplanowanych celowych działań zapobiegawczych, dostosowanych do potrzeb rozwojowych uczniów oraz rzeczywistych problemów i potrzeb szkoły

• Jest adresowany do całej społeczności szkolnej – uczniów, rodziców i nauczycieli

• Wykorzystuje wiele strategii profilaktycznych

• Może zawierać propozycje dla środowiska lokalnego

Część profilaktyczna

• Zawiera metody i narzędzia monitorowania i diagnozowania problemów i potrzeb szkoły

• Szkolne procedury reagowania w sytuacjach kryzysowych

• Wypracowane zasady zatwierdzone przez nauczycieli, uczniów i rodziców

• Działania edukacyjne (podstawa programowa, samodzielne edukacyjne programy)

• Działania interwencyjne • Działania na rzecz środowiska lokalnego (artystyczne,

społeczne, w tym charytatywne)

Metody działań profilaktycznych

• W odniesieniu do jednostki

• W odniesieniu do rodziny

• W odniesieniu do grupy rówieśniczej

• W odniesieniu do szkoły

• W odniesieniu do lokalnej społeczności

• W odniesieniu do szerokiego społeczeństwa

Ewaluacja

• KROK PIERWSZY- określenie celu ewaluacji i sformułowaniu pytań ewaluacyjnych

• KROK DRUGI - opracowanie planu oraz strategii działania.

• KROK TRZECI - zaplanowanie sposobu opracowania wyników ewaluacji i ich upublicznienia.

Prezentacja przygotowana na podstawie materiałów dostępnych

na stronie https://www.ore.edu.pl/materiay-

do-pobrania-69967/program-wychowawczo-profilaktyczny-

szkoly/program-wychowawczo-profilaktyczny

Opracowanie Joanna Biczak

Katarzyna Patrzykont

6.09.2017, SOD Częstochowa