ANG BATAS MILITAR AT SI FERDINAND E. MARCOS

Ang batas militar sa Pilipinas ay ipinairal ni Ferdinan E. Marcos mula 1972

hanggang 1981 na nagresulta sa pagkamatay, ayun sa Amnesty International, ng

mga 3240 katao sa pamamagitan na tinatawag na extra-judicial killing o

pagpaslang labas sa batas at pagkakulong ng mga 70000 bilanggong pulitikal, na

ang halos 34000 ay tinortyur.1 Para maunawaan natin ang mga kaganapan noong

batas militar sa Pilipinas, kailangan makilala natin ang lumabas na diktadur sa

panahong ito, si Ferdinand E. Marcos, at ang kalagayang panlipunan na nagamit

niya upang magkadeklara ng batas militar.

Ang Pagusbong ni Marcos sa pulitika ng Pilipinas

Si Ferdinand E. Marcos (1917-1989) ay mula sa Sarat, Ilocos Norte at ang

tatay niya ay si Mariano Marcos, dating kongresista ng Ilocos Norte. (Ang tatay

niya ay pinatay ng mga gerilyang Pilipino sa pakikipagsabwatan nito sa mga Hapon

noong panahon ng pangalawang digmaan sa Pilipinas.) Si Ferdinand noong 1936

ay nahatulan ng kamatayan sa pagpatay sa ka-ribal ng tatay niya sa pulitika, si

Julian Nalundasan. Sa apela ni Ferdinand sa Korte Suprema, napangwalang sala

siya noong 1940.

Pumasok si Marcos sa pulitika noong 1949 at nanalo bilang kongresista ng

2nd district ng Ilocos Norte. Nanilbihan siya ng tatlong termino hanggang 1959,

kung kailan siya ay tumakbo naman pagka-senador at nagwagi. Nahalal siya bilang

presidente ng Senado mula 1963 hanggang 1965. Nagpasiya siya naman kunin ang

pagkapresidente ng Pilipinas noong 1965, ngunit nang hindi siya pinili ng kanyang

partido, ang Liberal Party, bilang kanilang kandidato sa posiyong ito, lumipat siya

sa Nationalista Party. Dahil ang pulitika sa Pilipinas ay walang kaibahan ang mga

1

programang panlipunan ng mga partido di kagagya, halimbawa, sa Europa kung

saan ang programa ng Socialist Party ay kaiba sa Liberal Party na may programa

naman naiiba sa Green Party, atbp, nagmimistulang mga paru-paru ang mga

Filipinong politiko na palipat-lipat ng partido.

Nagtagumpay ang pagkakandidato ni Marcos bilang presidente ng Pilipinas

laban kay Diosdado Macapagal. Sa unang pagupo niya bilang presidente, ay

binawi ka agad ang pangako niya sa panahon ng pangangampanya na siya ay

hindi magpapadala ng tropa militar sa gera ng Amerika sa Vietnam. Nagpadala

agad siya ng isang contigent ng mga sundalo, ang PHILCAG, sa Vietnam. Noong

panahon ng kampanya din, para palabasin na siya ay natatanging sundalo sa

katapangan, nagpakita siya ng 27 na medalya na binigay daw sa kanya ng Estados

Unidos (EU) bilang bayani ng Pangalawang Digmaan, pinakamaraming medalya sa

digmaang ito. Ngunit, lumabas batay sa rekord ng military archives sa EU, na ang

karamihan medalyang ito ay mga peke at si Marcos ay maliit lamang ang naging

papel noong Pangalawang Digmaan.2

Sa unang panunungkulan niya bilang presidente, (1965-1969), lumaganap

ang korupsyon sa gobyerno at nakakakuha si Marcos ng komisyon sa mga utang

ng pamahalaan ng Pilipinas, sa partikular mula sa mga bangko sa labas ng bansa.

Ang asawa niyang si Imelda, dating beauty queen. ay umasta bilang reyna,

nilalagay ang mga kamag-anak sa mga matataas na posisyon sa gobyerno, at

namimili ng mga mamahaling alahas, kagaya ng mga diamante, at laging

naglalakabay para magpaliwaliw sa ibang bansa kasama ang mga kilalang fashlion

model at beauty queen bilang mga alalay.3 Sa ganitong kabulukan ng pamahalaan

ni Marcos, sumiklab ang malalaking protesta sa kalye, lalo na sa hanay ng mga

kabataan.

2

Nang tumakbo noong 1969 si Marcos sa pangalawang termino niya bilang

presidente at nanalo sa pamamagitan ng lantaran na dayaaan, lalong umigting

ang mga demonstrasyon sa kalye. Umusbong ang tinatawag na First Quarter

Storm(FQS), unang sigwa, noong enero 1970, kung saan libo-libong kabataan,

manggagawa, magsasaka at iba pang hanay, ang nagpartisipa sa mga

demonstrasyon sa kalye at nakipaglaban sa mga pwersa ni Marcos, ang mga pulis

at militar.4 Maraming nasawi sa mga protestang ito. Pati ang Unibersidad ng

Pilipinas(UP) ay kinuha ng mga estudyante at guro ng pamatasang ito at

ideneklara bilang isang independenteng republika labas sa gobyerno ni Marcos

noong Febrero 1971. Ito ang tinatawag na UP Diliman Commune, hango sa Paris

Commune ng 1871, isang daan taon ang nakakalipas. Sa dalawang linggo

madugong labanan, nawasak ng mga pulis at militar ang mga barikada ng Diliman

Commune at napasakamay muli ng gobyerno ni Marcos ang UP.

Noong Agosto 1971, binomba ang rali ng Liberal Party sa Plaza Mirtanda at

13 ang namatay. Pinaghihinalaan na ang pwesa mismo ni Marcos ang may

kakagawaan nito, dahil kaagad binawi niya ang tinatawag na karapatan na habeas

corpus, o ang karapatan di maaaresto kung walang tamang habla o warrant of

arrest. Nagkaroon din ng pagbomba sa isang department store, ang Joe’s

Department Store, kung saan may mga nasawi. Ang may kakagawaan ng

pagbomba sa Joe’s Department Store ay isang sarhento mula sa militar ni Marcos

na nahuli ng mga pulis, ngunit kaagad pinalaya. Binintang ni Marcos ang mga

pagbobomba sa mga komunista5

Magtatapos ang pangalawang termino ni Marcos bilang presidente noong

1973 at pinagbabawalan siya ng konstitusyon ng 1935 na tumakbo ng pangatlong

termino. Kaya, noong 1970, nagpatawag si Marcos ng isang constitutional

3

convention (con-con) para palitan ang umiiral na konstitusyon ng Pilipinas.

Naghahanda siyang ipagpatuloy ang pagka-presidente niya pagdating ng 1973.

Ang Pagdeklara ng Batas Militar noong 1972

Bago niya idineklara ang batas militar na magbibigay ng kapangyarihan sa

kanya upang alisin ang mga basikong karapatan ng mga Pilipino, ay pinaalam

muna ni Marcos sa embahada ng Estados Unidos sa Manila ang tungkol dito.6 Ang

dinahilan niya ay ang peligro na baka daw magtagumpay ang mga komunista

ibagsak ang pamahalaan niya dahil sa mga lumalaking mga protesta sa kalye.

Noong di tumutol ang E.U. pinirmahan ni Marcos ang dekreto 1081 na nagbaba ng

batas militar sa bansa noong 17 ng Septiembre, 1972, ngunit ipinalabas lamang

niya sa publiko ang dekretong ito noong 21 ng Septiembre. Para palabasin na

may nakatakdang kagyat na panganib laban sa gobyerno, kunwari inambus ang

sasakyan ng kanyang Defense Secretary, si Juan Ponce Enrile, na nagkataon

naman di nakasakay sa kotse niya noong naganap ang pekeng pananambang.7

Pagdeklara ng batas militar, kaagad kumilos ang pwersa ni Marcos, ang mga

pulis at militar. Pinagaaresto ang mga nangungunang kumakalaban kay Marcos sa

Senado, sina Senador Benigno Aquino, Jose Diokno at Jovito Salonga, at mga

indibidwal galing sa medya, akademiya at mga organisasyon ng mga mamamayan,

kagaya ng Kabataang Makabayan, Movement for the Advancement of

Nationalism (MAN) at Makibaka(Free Women’s Movement). Pinasaraduhan ang

Kongreso, mga pahayagan at mga organisasyon (student councils) ng mga

estudyante. Sa kabuuan, sa unang hagupit ng batas militar, mga 30,000 kaagad

ang binilanggo mula Septiembre, 1972 hanggang Febrereo, 1973. Nagpalabas ang

Embahada ng Estados Unidos ng isang pahayag na sinusuporta nila ang batas

militar upang pangalagaan daw ang seguridad ng Pilipinas. Sinabi ni Marcos sa

4

mga Amerikano, na nililigtas niya ang demokrasiya nang ibaba niya ang batas

militar.

Pinahayag ni Marcos sa mga palalatutunan ng mga estasyon ng radyo at

telebisyon na may “bagong lipunan” na daw at ang “Sa kauunlad ng Bayan,

Disiplina ang Kailangan” ang naging motto ng bagong lipunang ito. Nagpairal ng

curfew sa lahat ng mga mamamayan mula alas-diyes ng gabi hanggang alas-sies

ng umaga. Daan-daan ang hinuli na naglalabag sa curfew. Pinagbawalan ang mga

lalaking kabataan pahabain ang kanilang buhok hanggang balikat, at sino mang na

di susunod sa patakarang ito at mahuli ay pinuputulan ng buhok. Para palabasin

na ang gobyerno ay determinado sugpuin ang pagkalat ng droga sa bansa,

pinabaril ang isang Tsinong drug lord nangangalan Lim Seng na pinalabas sa

telebisyon. Ngunit, pinayagan naman lumaganap ang mga bomba film o mga sine

tungkol sa pagtatalik.

Upang siguraduhin na may basbas na legalidad ang patuloy na paghawak ni

Marcos ng kapangyarihan pagkatapos ng 1973, kinontrol niya ang constitutional

convention(con-con) na pinayagan niyang tapusin ang pagpalit ng konstitusyon

ng 1935. Diniktahan niya ang con-con na palitan ang porma ng gobyerno ng

Pilipinas mula sa presidential tungo sa isang uri na may prime minster at

presidente na hango sa pamahalaan ng Pransiya. May ilang myembro ng con-con

ang tumutol sa pagmamanipula ni Marcos sa katawang ito at nagbitiw ng pwesto.

Nasunod din ang kagustuhan ni Marcos at naapruba ang bagong konstitusyon ng

1973 sa pamamagitan ng taasan ng kamay ng mga tao sa mga barangay, imbes na

sa lihim na balota.

Nang maapruba ang konstitusyon ng 1973, nanungkulan si Marcos bilang

prime minister at president magkasabay at pinayagan niyang manatili sa kanilang

5

pwesto bilang mga representante sa tinatawag niyang bagong Batasang

Pambansa yung mga kakampi niyang pulitiko bago pa ideklara ang batas militar.

Ang tinawag ni Marcos sa gantiong sistema ay “constitutional authoritarianism”

na isang porma ng pananalita para pagtakpan ang kanyang pagigiging diktadur.

(Wala kahit saan mang dakong ng mundo ay may ganitong sistema.) Pagdating ng

1978, nagpatawag si Marcos ng isang halalan para pilihin ang mga baong

delegado sa Batasang Pambansa. Naglagay din si Marcos ng mga tauhan sa Korte

Suprema, para suportahan lahat na dekreto (Presidential Decree) niyang ilalabas

bilang diktadur ng bayan.

Ang Papel ng Estados Unidos Noong Panahon ng Batas Militar

Ang Parity Rights na bahagi ng pagamiyenda ng konstitusyon ng 1935 na

ginawa noong 1946 at nagbibigay ng katumbas na karapatan kagaya ng sa mga

Pilipino sa mga negosyo ng EU na bungkalin ang likas na yaman ng Pilipinas ay

takdang magtatapos noong 1974. Binigyan ni Marcas na mas malawak na

karapatan ang mga dayuhan, partikular ang EU, sa dekreto 485 na nagamiyenda

ng Investment Incentive Law at Export Incentive Law noong 1974 para ipalit sa

Parity Rights. Dahil dito, lalong nainganyo ang mga negosyo ng EU, at noong 1977,

may dagdag na 144 na pribadong malalaking kumpanya, karamihan ay mula sa

EU, ang pumasok sa Pilipinas.(SEC, 1977) Lumawak ang sakop ng mga bisnes ng

EU sa bansa, mula sa dating presensiya nito sa manupaktura , minahan,

agrikultura, at sa pagbabangko, pinasaok ang mga serbisyo, kagaya ng sa mga

restoran at grocery.

Noong 1974 din, pinagyagan ni Marcos na magtayo ang mga dayuhan ng

mga tinatawag na free trade zones, at ang mga unang itinayo ay sa Mariveles,

Bataaan, at sa Cavite. Ang mga free trade zones ay mga lugar kung saan ang mga

6

dayuhan ay magkakapagnegosyo, partikular sa manupaktura, na hindi

nagbabayad ng o mababang 5% na buwis sa kanilang gross product at walang

taripa sa import-export.8 Ang lupa ng free-trade zone ay mula sa gobyerno at

inuupahan lamang sa napakababang presyo ng isang dayuhang korporasyon. Pati

ang mga pasilidad kagaya ng kuryenta at tubig ay ang pamahalaan ng Pilipinas ang

nagsusuplay sa mababang presyo. Bawal din ang mga welga ng mga manggagawa

sa mga free trade zones. Kaya pinagsamantalahan ng mga malalaking kumpanya,

lalo na ng mga TNCs, ang mga pribilihiyo na hinahayin sa kanila sa free trade zone

at nagtayo sila ng mga sangay sa mga lugar na ito para makatipid sa kanilang

negosyo. Bukod sa mga pribilihiyo nabanggit, ang bayad sa mga Pilipinong

manggagawa ay napakababa kung kukumpara sa sahod, halimbawa, ng mga

Amerikanong manggagawa.

Nagpalabas ang World Bank, kung saan malakas ang impluwensiya ng EU,

ng teorya na tinatawag na export-oriented-industrialization(EOI), kung saan daw

ang mga aktibidades ng mga kumpanya sa mga free trade zone ay makakatulong

sa pagindustrilisa ng isang bansa dahil ang mga kumpanyang ito ay nagluluwas ng

mga malalaking bulto na mga produkto mula sa mga lugar na ito. Ngunit,

lumalabas na sa loob ng mga free trade zone ay nagtatayo ang mga TNCs ng mga

assembly plant lamang at hindi kumpletong proseso ng pagmamanupaktura ng

mga produkto, at ang mga dinudugtong na mga piyesa ng mga makina dito ay

inaangat ng mga kumpanyang ito. Sa madaling salita, walang koneksyon ang

pagmamanupaktura sa loob ng mga free trade zone sa mga lokal na negosyo sa

labas ng mga lugar na ito.(Sa ingles walang inter-locking business sa lokal na

industriya, isang nangungunang pamantayan ng tunay na industrilisasyon.) Sa

panahon ng batas militar, 12 na free trade zone ang itinayo.

7

Sa mga kaganapan na ito, pinahiram ng IMF-World Bank ang gobyerno ni

Marcos ng $200 milyun noong 1975, pinakamalaking utang na nakuha ng Pilipinas

mula sa dalawang institusyong ito na kontrolado ng EU. Ito ang tinatawag na

Structural Adjustment Loans (SALs) na ang kondisyon ay kailangan gumawa ang

nakatanggap na bansa ng mga Structural Adjustment Programs(SAPs). Ang SAL ay

may mas malaki ang interes na babayaran ng isang bansa kumpara sa mga

regular na pautang ng IMF-WB. Ang WB ay ang siyang mamangasiwa kung

tinutupad ng isang gobyerno ang mga patakaran ng isang SAP. Pinakaunang beses

na nagpalabas ang IMF-WB ng ganitong pautang na may kaakibat na programa

na SAP at ang Pilipinas, Mexico at Ghana, ang naging mga “guinea pig” para

subukan kung magiging matagumpay ito, na ang ibig sabihin, kung mapapalago ng

mga SAPs ang mga ngegosyo ng mga TNCs at TNBs, partikular ng EU, sa labas ng

bansa nila. Sa tuwa ng IMF-WB sa masunuring pamahalaan ni Marcos, sa Pilipinas

ginawa ng dalawang institusyon nito ang kanilang taunang miting noong 1976.9

Mula 1972 hanggang 1983, pinahiram ng EU ang pamahalaan ni Marcos ng $2.5

billyun at mula naman sa mga multilateral institusyon(kagaya ng IMF-WB)

nakahiram siya ng $5.5 bilyun.10

Ang SAPs sa Pilipinas sa ilalim ng batas militar ni Marcos ay pinsimulaang

ipinairal sa sektor ng manupaktura, pinansiya at enerhiya noong 1979, at sa

agrikultura noong 1980. Noong 1982, pagkatapos na kunyari pagalis ng batas

militar sa taon 1981 dahil sa pagbisita ni Pope John Paul II noong Febrero 1981,

inumpisahan naman ang SAP sa sektor ng edukasyon. Ang Isang SAP ay

iistrukturahin ang isang sektor upang paluwagin ang pagnenegosyo, ibig sabihin,

huwag masyadong reregulahin ng gobyerno o di kaya tuluyang di

reregulahin(deregulation) ang mga aktibidades ng mga negosyo sa sektor na ito.

8

Papayagan din ang mga merger and acquisition(M&A) o pagsasama ng mga

bisness sa mga sektor na ito, halimbawa, sa larangan ng pagbabangko, hahayaan

ang ibang mga bangko mapailalim sa isang korporasyon lamang. Kaya

nagsulputaan ang mga tinatawag na mga universal banks sa sektor ng

pagbabangko kung saan ang mga bangko ay nagsamahan, kadalasahan ang mas

malaking bangko ang nagdodomina sa mga maliliit na bangko, kagaya ng mga

rural banks, na siya namang nagsasaraduhan na. Kaya, ang patakaran ng SAPs ay

humantong sa pagsulpot ng mga oligopoly at monopoly sa negosyo ng mga

kapitalista. Sa ilalim din ng SAP, bawal magkumpentensiya ang gobyerno sa

pribadong negosyo, kaya nagpasimula ang malawakang pribitasisyon ng mga

negosyo ng pamahalaan, kagaya, ng pribitasyhon ng PAL at Philipine National

Bank(PNB). Hinayaan din ni Marcos makontrol ng mga pribadong korporasyon sa

langis, ng Shell at Caltex, ang industriya ng langis sa Pilipinas na dati-rati ang

gobyerno ang may hawak na 56% nito. Pagkareristruktura nito, ay nabagligtad na

ang sitwasyon, na ang mga pribadong kumpanya sa langis, na naging isang kartel,

ang namamayani. 11

Sa larangan naman ng agrikultura, napaigting ang mga aktibidades ng mga

malalaking plantasyon ng mga dayuhan, partikular ng EU, sa pagpapalawak ng

lupa na inuupahan nila sa napakababang presyo, lalo na sa Mindanao. Ang mga

plantasyon, del Monte at Dole, na siyang nangunguna na nagluluwas ng mga

saging at pineapple sa Asya at Europa, ay lumawak ang mga erya na nasasakupan.

Ininganyo din ang mga magsasaka na magtanim ng mga export crops para sa

pangangailangan ng ibang bansa, imbes na palawagin ang pagtatanim ng palay o

mais na kailangan ng lokal na merkado. Ang sistemang kasama(tenancy system)

ay nanatili sa kanayunan dahil ang reporma sa lupa(PD 27) na ipinairal noong

9

1973 ay ginawang parang isang negosyo kung saan ang mga mahihirap na

magsasaka ay bibilihin ang lupa nila na may kasamang interes ang presyo mula sa

gobyerno. Siyempre, hindi kinaya ng mga maliliit na magsasaka ang pagbayad sa

amoritisasyon at interes at napapabalik ang lupa sa mga panginoong maylupa.

Sa kapanahunan ng batas militar, lalong umigting ang pagiging mala-

kolonyal ng pulitikang-ekonomiyang kalagayaan ng Pilipinas, kung saan lumalim

ang pagkabaon ng mga negosyo ng E.U. sa bansa at pakikipakailam nito sa

gobyerno. Ang pinakamalalaking base militar ng EU, labas sa bansang ito, ang

Clark Field (para sa US Air Force) at Subic Bay(para sa US Navy) ay tuloy nanatili sa

Pilipinas sa pamamagitan ng US Bases Treaty ng Pilipinas.

Ang sistemang mala-pyudal ng bansa naman kagaya ng nasabi na sa itaas

ay nanatili, dahil di nagiba ang bilang ng mga kasama(tenants) sa kanayunan,

halos isang milyun(NSO) at ang mga nagtatanim din ng mga tinatawag na cash

crops na ang malaking bulto ay ini-export, ay karamihan ay mga kasama din ang

katayuhan, halimbawa sa pagtatanim ng niyog, Ginatasan pa ni Marcos ang mga

magsasaka sa niyog at pinagbayad halos 40% sa kinikita nila ng buwis para sa

coco-levy fund na ipon daw nila para sa edukasyon ng kanilang mga anak at sa

kanilang kinabukasan. Mga P72 bilyun ang nakaltas ng pamahalaan ni Marcos

para sa coco levy fund na binulsa naman ng isang dummy o kroni niya, si Danding

Cojuangco, na ginamit ang pondong ito upang bumili ng mga stocks sa San Miguel

Corp. at United Coconut Planters Bank(UCPB). Hanggang sa kasalakuyan, di

mabawi ng mga mahihirap na daang-daang libong magsasaka sa niyog ang coco-

levy fund na ito, kahit na may desisyon ang Kortre Suprema ng Pilipinas na ibalik

ito sa mga magsasaka sa niyog. Ganito ang lakas ang mga alagad ni Marcos,

kagaya ni Cojuangco, kahit na wala na ang rehimen ng batas militar.

10

Ang Epekto ng Batas Militar sa mamamayang Pilpino

Sa ilalim ng batas militar, lalong naghirap ang masang Pilipino dahil wala ng

makapigil ng pagdarambong ng pondo ng gobyerno at kayamanan ng bayan na

ginagawa ni Marcos at kanyang mga kamag-anak at kaibigan. Mula sa mga

nauutang ng pamahalaan ni Marcos sa labas ng bansa na sa pagbagsak niya ay

umabot sa halagang $27 billyun, si Marcos at kanyang mga algad ay nakakakuha

ng malaking bahagi, minsan ay umaabot sa 50%, para sa kanilang sariling parte.

Lumabas ang mga tinatawag na “behest loans” (sa “behest” o garantiya ng

Malacanang) na binibigay sa mga kroni ni Marcos o mga dummy niya sa negosyo.

Ang mga nangungunang kroni niya ay yung nabansagan na “Big Four”, sina Henry

Sy, Lucio Tan, John Gokongwei at Dewey Dee, pawang mga tsinoy, o Pilipino-

Chinese, na tumatayong mga dummy ni Marcos sa kanyang mga bisnes, mula sa

pagawa ng sigarilyo, mga otel hanggang pagaari ng airline, ang PAL12 Halimbawa,

si Dewey Dee lamang ay nakakuha ng P400 milyun sa pamamagitan ng “behest

loans” na tinakbo niya. Hanggang ngayon, di malaman kung saan bansa siya

nagtatago. Sumulpot din ang “Rolex 12” dahil niregaluhan ni Marcos ng mga

mamamahaling relong Rolex ang 12 na katao kasama dito, kagaya ni Juan Ponse

Enrile, Fidel Ramos, Danding Cojuanco, Fabian Ver,), atpb. Ang Rolex 12 ay

nakakatanggap din ng mga porsiyento sa mga kontrata ng gobyerno.13

Hindi nakikinabang ang mga mamamayang Pilipino sa mga utang ng

rehimen ni Marcos sa labas dahil kagaya ng nabanggit ito ay ginagamit sa

partikular ng mga alagad ni Marcos upang palaguin ang imperyo pangekonomiya

ni Marcos. Kung mayroon naman ginagastos ang gobyerno ni Marcos para sa

bayan, ito ay para tulungan lamang ang mga nasa taas ng lipunan, kagaya ng

pagtatayo ni Imelda ng Cultural Center Complex(CCC), kung saan naging

11

paboritong pahingahan ng mga mayayaman. Ang pagtayo ng mga imprastruktura

kagaya ng MRT na ang mga kasangkapan ay binibili sa mga dayuhang korporasyon

ay nakabatay sa mga kontrata ng gobyerno kung saan si Marcos ay nakakakuha ng

malaking komisyon.

Ang “Green Revolution” na tinulak ng WB sa Pilipinas kung saan

binibentahan ng mga mamahaling fertilizer mula sa mga malalaking agri-

korporasyon ang mga magsasakang Pilipino ay naging isang pagwaldas lamang ng

pera ng gobyerno at di nagwagi sa pagtaas ng produktibidad ng mga mahihirap

na magsasakang Pilipino, pinakamalaking bulto ng mga nagtratrabaho sa

Pilipinas.14 Bakit naman di ito magiging matagumpay kung ang nakakabili ng mga

mamahaling fertilizer ay yun lamang mga mayayamang magsasaka at panggitnang

magsasaka? Bukod sa mga impraistruktura kagaya ng MRT at mga highway para

dalhin ang mga produkto ng mga malalaking korporasyhon sa mga daungan sa

dagat para i-export, ang paggastos ng gobyerno ay nakakonsentra sa pagtayo ng

mga bilding, kagaya ng CCP at mga otel na pinapagawa ng mga kroni ni Marcos

mula sa mga “behest loans”. Dahil dito nabansagan si Imeda Marcos na may

pagkahumaling sa malalaking bilding o “edifice complex”(mula sa sikolohistang

Sigmund Freud na “oidepus complex, pagkahumaling sa tatay mo).15 Dahil ang

pagbayad ng utang ng gobyerno ay pinapasa sa mga mamamayan sa pagtaas ng

kanilang buwis, nagkahirap-hirap ang masang Pilipino.

Dahil sa lantaran pagnanakaw ng kaban ng bayan at pabaya sa kapakanan

ng masang Pilipino, mula 1972 hanggang 1980, ang karaniwang kita ng isang

sahuran sa Pilipinas ay bumaba ng 20% at ang 10% ng populasyon ng lipunan, lalo

na ang mga Marcos, ay lumaki ang yaman ng dalawang beses kung kukumpara sa

kinikita ng pinakababang 60%. Ang nabubuhay sa ilalim ng lebel ng kahirapan ay

12

lumaki mula 18 milyun katao noong 1965 na naging 35 milyun noong 1985. Ang

presyo ng mga bilihin pagdating ng 1985 ay lumobo ng 60%. Ang mga kagubatan

ng Pilipinas dahil sa walang habas na pagtrotroso ng mga kumpanya malapit kay

Marcos ay bilisan nauubos. Sa 12 milyung ektarya ng kagubatan, halos 7 milyung

ektarya ang nakalbo noong panahon ng rehimen ni Marcos.16

Binigyan ni Marcos ng mga malalaking pwesto sa gobyerno ang kanyang

asawa is Imelda, ang dalawang anak niyang si Imee at Bong-bong, mga pwesto

kung saan may mga oportunidad magpayaman. Lumikha si Marcos sa

pamamagitan ng isang Presidential Decree(PD) (ang pagimplementa ng mga

decree o dekreto ay ginagawa ng mga hari) ng bagong katawan ng gobyerno, ang

Metropolitan Manila Commission (ngayon ay Metro-Manila Development

Authority), na sinasakop ang buong Metro Manila at si Imelda ang ginawang

gobernadora nito. Si Imee naman ang tinalaga na kabuuang taga-pangulo

(Chairperson) na initayo na Kabataang Barangay sa buong kapuluan ng Pilipinas

at si Bong-bong ay ginawang taga-pangalo din ng itinayong Philippine

Communication Satellite Corp.(Philcomsat), na may malaking buwanang sahod na

$9,700 bagaman minsan-minsan lamang siya pumupunta sa opisina ng

Philcomsat.17 Ang sukdulan ng pangaabuso sa kapangyarihan ng mga Marcos ay

makikita sa isang insidente, kung saan pinatoryur at pinapatay ni Imee Marcos sa

kanyang mga badigard noong Agosto 31, 1977 ang istudyante si Archimedes

Trajano, 23, mula sa Mapua Institute of Technology dahil ito ay nagtangka

kwestyunin si Imee sa isang forum kung bakit siya ang natalagang taga-pangulo ng

Kabataang Barangay na di naman siya nahalal sa posisyong ito.18

Ang Mga Tortyur Yunit ng Batas Militar

13

Ang lumalalang kahirapan ng masang Pilipino ay sinabayan ng matinding

kalupitan laban sa kanila ng mga alagad ni Marcos sa militar at pulis. Noong 1977,

lumobo ang bilang ng pwersang sandatahan ni Marcos mula 65,000 na naging

270,000 at ang badget nito ay umabot ng P8.8 billyun noong 1984 mula sa P608

milyun.19 Ayun sa AI, may 84 regular na nagtotoryur sa nga bilanggong pulitikal sa

loob ng pwersang sandatahan ni Marcos.

Ang mga yunit ni Marcos na naatasang interogahin at tortyurin ang mga

pinaghihinalaang subersibo, lalo na ang inaakalang myembro ng Partido

Komunista ng Pilipinas, ay ang Constabulary Security Unit ( CSU), sa kumand ni

Kolonel M. Aure , ang Metrocom Intelligence and Security Group(MISG), sa

kumand ni Kolonel Rolando Abadilla at ang Intelligence Service of the Armed

Forces of the Philippines(ISAFP), sa kumand ni Heneral Fabian Ver. Ang mga

kilalang tortyurer nito ay sina: Tenyente Rodolfo Aguinaldo, Billy Bibit at Vic

Batac(CSU), Tenyente Panfillo Lacson(MISG),at Gregorio Honasan(ISAFP). Noong

1991, pagkatapos lumipat si Heneral Fidel Ramos, pinsan buo ni Marcos at hepe

ng Philippine Constabulary(PC), kung saan napapailalim ang CSU at MISG, sa

kampo ni Cory Aquino, pinasok niya ang CSU sa bagong itinakdang Philippine

National Police(PNP) na pumalit sa PC. Si Ramos ay pinagtraiduran ang kanyang

dating amo at pinsan na si Marcos, nang ang barko ng huli ay palubog na noong

1986 at pinapaalis na ng kanyang amo, ng EU, sa pagkapresidente. Si Cory Aquino

ang sinuportahan ng EU upang ipalit kay Marcos at itinalaga naman ni Aquino

bilang Defense Secretary si Ramos.

Noong 1992, nang naging presidente naman ng Pilipinas si Ramos, agad

pinasimulaan niyang mabigyan ng general amnesty ang lahat ng mga nahablang

ng gobyerno ni Cory na mga tortyurer ni Marcos, partikular ang mga myembro ng

14

CSU, at mga nagtangkang maglunsad ng coup-de-etat laban kay Cory.

Sumangayun naman si Cory sa general amnesty na ito na pabor din ang EU. Bakit

naman di sasangayun ang EU dahil sila mismo ang nagbibigay ng pagsasanay sa

mga tortyurer sa pwersa ni Marcos. Halimbawa, aral si Kol. Abadilla sa Fort

Leavenworth, USA, at si Tenyente Aguinaldo ay aral sa ilalim ng CIA. Ang CIA ay

pinonduhan ang mga pagsasaliksik tungkol sa “the relative usefulness of drugs,

electric shock, violence and other coercive techniques.”20 Kaugnay nito, ang CIA ay

may inalabas na torture manual na naging batayan ng mga pagpapahirap sa mga

bilanggong pulitikal sa Latin America at sa Pilipinas.

Ang mga karudumal-dumal na kalupitan sa ilalim ng rehimen ni Marcos na

niranasan ng mga mamamayang Pilipino ay nakategorya sa pagtotoryur,

pagkawala(desaparecidos) at pagpatay.

Patotortyur

Sa ilalim ng pagtototyur, sinasalaysay sa mga sumusunod ang mga

pamaraan nito at ilan sa mga nakaranas nito noong panahon ng rehimen ni

Marcos: ( Ang mga datos sa ibaba kasama na yun sa mga tinatawag na

desaparecidos(nawawala) at mga pinatay ay karamihan galing sa artikulong

Tortyur: Human Rights Violations during the Marcos Regime ni Michael Chua na

halaw sa iba’t-ibang batis, partikular sa Amnesty International Report(1973, 1975,

1977, 1981) tungkol sa batas militar sa Pilipinas. Ang iba ay mula sa testimonya

mismo ng nakaranas ng tortyur.)

Electric Shock – Ang mga dulo ng kuryente ay kinakabit sa mga daliri,

o di kaya sa talampakan, ulo at ari ng biktima at kinukuyente ito para

magturo ng mga kasamahan niya o umamin sa mga binibintang sa kanya.

Ang paraang ito ng pagtotortyur ay galing sa CIA na tinuro sa militar ng

15

Pilipinas. Ang ilan nakaranas ng ganitong pagpapahirap ay sina Charlie

Palma, Wilfredo Hilao, Romeo Tolio, Reynaldo Guillermo, Noli Villanueva at

Alejandro Arellano.

San Juanico Bridge – Ang biktima ay pinapadapa sa pagitan ng

dalawang kama at ang kanyang katawan ay nakalaylay. Pagkatapos, siya ay

binubogbog. Ang nakaranas nito ay sina Jose Lacaba at Bonifacio Ilagan.

Truth Serum – Iniiksyonan ng tinatawag na truth serum ang bilanggo

para mawala ng tiwala o kontrol sa sarili upang magtapat ng katotohanan.

Nakaranas nito sina Monico Atienza, Victor Quinto at Jose Lacaba.

Russian Roulette – Maglalagay ng isang bala sa rebolber at paiikutin

ito. Pagkatapos ididiin ang gantilyo, para takutin ang biktima. Ang

nakaranas nito ay sina Ceasar Taguba, Carlos Centenera at Juan Villegas.

Strangulation – Sinasakal ang bilanggo ng kamay o ng sentron

hanggang mawalan ng hininga. Ginamit ito kay Carlos Centenera. Juan

Villegas, William Tutanis at Reynaldo Rodriguez.

Water Cure – Pinapainom ng isang kartebang tubig ang biktima at

pagkatapos ay gugulpihin ang tiyan. Niranasan ito nina Guillermo Ponce de-

Leon, Alfonso Abzagado at Andrew Ocampo.

Pambubogbog – Binubogbog ang katawan at ulo habang nakapiring

at nakaposas ang biktima. Niranasan ito nina Julius Giron, Juan Villegas,

Macario Tiu, Roland Simbulan, Eugenio Magpantay, Joseph Gatus, Rev.

Cesar Taguba, Reynaldo Guillermo, Alejandro Arellano, Charlie Palma,

Victor Quinto, Pedro de Guzman, Reynaldo Rodriguez, Ma. Cristina Verzola,

Armando Teng, Romeo Bayle, Agaton Topacio, Reynaldo Ilao at Ramon

Caslple.

16

Pistol Whipping – Pinapalo ng rebolber ang ulo ng biktima. Ginawa

ito kina Reynaldo Guillermo, Roberto Sunga, Guillermo Ponce de Leon,

Joseph Gatus at Nathan Quimpo.

Cigar Burns – Pinapaso ng sigarillo ang katawan at ari. Naranasan ito

nina Marcelino Tolamgun, Philip Limjoco, Charlie Palma, Maria Cristina

Verzola at Reynaldo Rodriguez.

Pepper torture – Pinapakain ng maraming paminta o nilalagay ito sa

ari ng biktima. Ginawa it kay Meynardo Espeleta.

Pagplansa ng talampakan – Naranasan ito ni Cenon Sembrano.

Pagpapainum ng ihi at pagkain ng tae – Ginawa ito kay Ed Meliton

(pinaium ng ihi at pinakain ng tae niya) at kay Satur Ocampo (pinainum ng

ihi).

Panggagahasa – Naranasan ito nina Hilda Narciso at Aida Santos.

Pagmomolestiya – Ginawa ito kina Erlinda Taruc, Lualhati Roque,

Maria Elena Ang at Judy Taguiwalo.

Pagtrato bilang hayop – Pinusasan at kinulong sa loob ng kubeta si

Leandro Manalo habang nakapiring ng tatlong araw kaya nagka-hipatitis

siya. Ang posas ay di inaalis sa mahabang panahon, kahit na sa pagbabawas

ng biktima, pagpaligo o pagtulog. Ito ay nangyari kina Alejandro Arellano,

Manuel Diaz, Marcelo Gallamin, Romualdo Inductivo, Faustino Samonte at

Rodolfo Macasalabang. Ang pagkain ay pinapasok na lamang sa selda sa

sahig at di alam ng bilanggo kung anong klaseng pagkain ito dahil sa dilim

ng selda.

17

Maaari naman pagsamasamahin ang mga uri ng pagtotoryur na nabanggit sa

itaas . Tatalakayin natin ang dalawang kaso nina Peter Villasenor at Satur

Ocampo.

Kaso ni Peter Villasensor - Dinala siya sa isang kampo ng militar sa Bataan

at tinortyur ng siyam na araw at gabi. Binitin siyang hubad mula sa kisame at

pinipitik ang ari niya ng mga sundalo at nilagayan ng walis-tingting ang loob ng ari

niya. Pinasok ang mga thumbtacks sa kanyang mga kuko at pinaupo siya sa mga

tatlong malalaking bloke ng yelo. Pinapalo ng malaking bato ang kanyang mga

tuhod. Binugbog ang kanyang ulo at tiyan, samantalang pinapatakan ng tubig ang

kanyang ilong.

Kaso ni Satur Ocampo – Dinala sa isang safehouse o torture house na

nakapiring at nakaposas. Kinuryente habang binuhusan ng sopdrink para lalong

dumaloy ang sakit ng pakukuryente sa kanyang katawan. Ang kanyang utong at

ari ay pinaso ng sigarillo at sinampal ang mga tainga, esophagus at ulo. Pinakain

siya ng tae ng kabayo, pinaiunum ng ihe, at binabalaan na kakapunin siya.

Ang pagtotortyur sa mga preso ay kadalasan nagaganap sa mga tinatawag

na “safehouse” o mga lihim na bahay na taguan ng mga myembro ng torture

squad kung saan dinadala ang mga nahuhuli. Maaring tumagal ng dalawang linggo

ang panahon ng pananatili ng bilanggong pulitikal sa safehouse. Sa panahong ito,

hindi pinapakain ang nahuli para lalong bumigay at magturo ng mga kasama o

umamin sa mga binibintang sa kanya. Dito din nagpapasasa ang mga

nagtotortyur, nagiinuman at nagkakainan, at minsan ay ginagahasa ang mga

babaeng bilanggo na dinala sa safehouse. Pati na mga kagamitan ng mga nahuli ay

ninanakaw ng mga tortyurir, kagaya ng pera, pitaka, relos, sentron at iba pa. May

namamatay dito sa safehouse at ito yun mga nabibilang sa mga

18

nawawala(desparecidos). Kung ang isang nahuli ay malampasan ang pagtotortyur

sa kanya sa safehouse, maaari ilipat siya sa mga regular na bilangguan ni Marcos. 21

Maraming preso para sa mga bilanggong pulitikal ang itinayo noong

panahon ng batas militar. Ang pinakamalaki dito ay ang Bicutan Prison Camp sa

Rizal. Sa Fort Bonifacio naman noon(ngayon ay naging Global City) ng Armed

Forces of the Philippines(AFP) matatagpuan ang tinatawag na Youth

Rehabilitation Center(YRC) at Ipil Reception Center(pinangalanan hango sa Ipil

Dormitory sa UP Diliman, upang tuyain ang mga aktibista). Sa loob ng Camp

Crame ay ang Men’s Detention Center, Women’s Dentention Center at ang PC

Stockade. Mayroon din mga kampo para sa mga bilanggo pulitikal sa probinsiya

ng Laguna, Pampanga, Bicol, Cebu, Iloilo, Zambaonga at iba pa.22 May 70,000 na

bilanggo pulitikal ang kinulong sa mga kampo na ito ni Marcos. Tinatanggi ni

Marcos na may bilanggong pulitikal sa Pilipinas sa harap ng mga peryodista ng

mga dayuhang pahayagan.

Pagkawala(Desaparecidos) – Ito ay ang mga tao na nawala na lang at

hinihinalaang pinaslang ng mga pwesa ni Marcos. Sa karaniwang lenguahe ng mga

Pilipino ito ay yun mga sinalvage (mula sa katagang “sinalbahe”). Ayun sa Task

Force Detainees, may 398 na tao ang sinalbahe noong panahon ng rehimen ni

Marcos. Ang ilan sa mga ito ay sina Leticia Ladlad, Hermon Lagman, Rodelo

Manaog, Manuel Ontong, Arnulfo Resus, Mariano Lopez, Fr. Rosaleo Romano,

Emmaunuel Yap, Ceferino Flores, Primitivo Mijares(may akda ng The Conjugal

Dictatorship). Ang kumpletong listahan ng nawala sa panahon ng rehimen ni

Marcos ay makikita sa Bantagyog ng Mga Bayani sa EDSA, Quezon City.

19

Pinatay – Ang ilan sa mga pinatay ng sandatahang lakas ni Marcos ay sina

Liliosa Hilao( minolestiya, tinortyur bago pinatay), Antonio Hilario, Noel Tierra,

William Begg, Emmanuel Lacaba, Lorena Barros, Juan Escandor(tinortyur, pinatay

at nilagay ang medyas sa bungo niya), Edgar Jopson, Fr. Zacarias Agatep, Maclilng

Dulag at iba pa.

Ang Pagbagsak ni Marcos

Noong 1981, dahil bibisita si Pope John Paul II sa Febrero, 1981 sa Pilipinas,

kunyari inalis ni Marcos ang batas militar at nagtawag ng eleksyon para ihalal

ang isang bagong presidente at mga bagong delegado sa Batasang Pambansa

niya. Tandaan na mula noong itinatag ang Batasang Pambansa sa taon 1978

hanggang 1981, si Marcos ang tumayong bilang prime minister nito. Noong 1978,

nagpartisipa ang mga natitirang oposisyon sa halalan, kasama na ang nakakulong

na si Senador Benigno Aquino sa ilalim ng partidong Laban, ngunit malaking

dayaan ang naganap sa eleksyong ito at ang mga pinili ni Marcos na kandidato ang

nanalo. Kaya, noong nagtawag si Marcos ng panibagong halalan pagdating ng

1981, binoycot na ng Laban at alyansa na UNIDO ito. Kagaya ng inaasahan, si

Marcos ang lumabas ng nanalo bilang presidente ulit laban sa kanyang pekeng

kandidato na si Alejo Santos, dating pinuno ng Bureau of Prison. HInalal naman

bilang bagong prime minister ng mga alagad ni Marcos sa Batasang Asembleya

ang pili niya na si Ceasar Virata, apo ng kilalang traidor ng digmaan ng mga

Pilipino laban sa mga Kastila at Amerikano ng siglo 1900 na si Emilio Aguinaldo.

Sa inaugurasyon noong Junyo 1981 ni Marcos bilang bagong pangulo sa ilalim ng

kanyang 1973 konstitusyon, dumalo si Geogre W. Bush, Sr., bise presidente ng EU

na naging presidente ng bansang ito, at pinuri si Marcos sa mga katagang ito: “We

20

love your adherence to democratic principles and the democratic process, and we

will not leave you in isolation”.23

Pagkatapos ng halalan, pinayagan ni Marcos magpagamot ang nakakulong

na Benigno Aquino sa EU noong 1981 para mawala ang matinding kalaban

niyang ito sa larangan ng pulitika sa Pilipinas. Pagkatapos gumaling si Aquino sa

EU, ito ay nagpumilit bumalik sa Pilipinas bagaman tumungo pa si Imelda Marcos

sa EU upang kumbinsihin si Aquino na huwag ng umuwi sa Pilipinas. Samantala, si

Marcos ay naging ganid na sa pagpalawak ng kanyang maliit na imperyong

pangekonomiya sa Pilipinas at pati negosyo ng mga kumpanya ng Kano, mga

TNCs, ay kinokontrol niya. Halimbawa, minopolisa niya sa pamamagitan ng mga

dekreto ang pagawa ng sigarilyo sa Pilipinas, pabor sa Fortune Tabacco na

pinapatakbo ng kanyang dummy na si Lucio Tan sa pagkadehado ng Marlboro

Cigarettes ng mga Amerikano. Pati na ang mga tradisyonal na kakampi ng EU na

mga komprador burgesiya sa Pilipinas, kagaya ng mga Ayalas at Elizaldes, ay

naalantala ang mga negosyo dahil sa mga batas na ipinapairal ni Marcos pabor sa

kanyang mga kroni.

Nang bumaba si Benigno Aquino sa tarmac ng Philippine airport, pinaslang

siya habang nasa kustodiya ng militar ng gobyerno at si Marcos ang

pinaghinalaang pumatay sa senador bagaman binabaling niya ang bintang sa mga

komunista. Ang asasinasyon ni Benigno Aquino noong Agosto 21, 1983 ay naging

mitsa ng mga malalaking demonstrasyon na nilunsad ng taum-bayan, na

karamihan ay naganap sa distrito ng Makati, lugar ng mga negosyo ng mga

tradisyonal na komprador burgesya sa Pilipinas at suportado nila. Pineresyur ni

Presidente Ronald Reagan ng EU si Marcos na magtawag ng isang “snap election”

sa Febrero, 1986. Kasabay nito naghanda ang isang paksyon sa militar, na

21

suportado ng EU, sa pamumuno nina Fidel Ramos at Juan Ponce Enrile, ng coup

de etat kung magdadaya na naman si Marcos sa snap election. Ang tumakbo

laban kay Marcos sa pagkapresidente ay ang naging balo ni Benigno Aquino na si

Cory Aquino.

Kagaya ng inaasahan nagdaya si Marcos sa snap election, at naganap ang

malakihang demonstrasyon na nabansagan na People Power sa EDSA noong

Febrero 23, 1986 upang suportahan ang coup de etat na nilunsad ng paksyon nina

Ramos at Enrile. Tinawagan ni Senador Paul Laxalt ng Senado ng EU at

nagrerepresenta ng kanyang gobyerno si Marcos noong Febrero 25, 1986 na

magbitiw na bilang pangulo “Cut and cut cleanly”, sabi niya. Nilipad ng

gobyernong EU sa pamamagitan ng isang helicopter si Marcos at myembro ng

kanyang pamilya tungong Hawaii para takasan ang poot ng mga mamamayang

Pilipino na nilusob ang Malacanang at pinagwawasak ang mga kagamitan nito.

Sinuportahan ng EU ang kalaban ni Marcos na si Cory Aquino bilang bagong

presidente ng Pilipinas at tinalaga ng huli si Fidel Ramos bilang bagong Defense

Secretary niya. Ang isang unang ginawa ni Cory pagkalulok niya bilang presidente

ay pumunta sa Washington at magtalumpati sa harap ng US Congress at nangako

na babayaran ng gobyerno niya ang lahat na utang panlabas panlabas($27

billyun) ni Marcos, kahit na yun ninakaw nito, na ang estima ay sa mababang $10

bilyun hanggang mataas na $13 bilyun.

Ang Lawak ng nakaw ni Marcos at kanyang mga kroni

$3 bilyun lamang hanggang ngayon ang ipinasiya ng isaang korte sa New

York na maaaring mabalik sa gobyerno ng Pililpinas sa mga ninakaw ni Marcos. Sa

hatol din ng korteng ito, nagpasiya din na bigyan ng kumpensisyon yun mga

naging biktima ng pangaabuso ng rehimen ni Marcos. Ang mga biktimang ito na

22

binansagan mga “human rights victims” ay umaabot sa 9539 na nagpareheristo na

lumabas sa tinatawag na “Hawaii list”.Noong Julyo 15, 2003 at Abril 23, 2012,

pinasiya ng Korte Suprema ng Pilipinas na ang $658 milyun dolyar at $40 milyun

dolyar sa magkahiwalay na mga deposito sa bangko sa Switzerland ay nakaw ni

Marcos at pinababalik ito sa pondo ng Pilipinas.24

Ang kabuuang utang ni Marcos panlabas na $27 bilyun ay babayaran ng

mga Pilipino hanggang 2025 o 59 na taon pagkatapos maging presidente siya ng

Pilipinas at 39 na taon pagkatapos napaalis siya. Hanggang ngayon,

nagmamayagpag pa ang mga dating kroni ni Marcos sa maraming sektor ng

ekonomiya ng Pilipinas. Naan diyan si Henry Sy (pinakamayaman sa buong

Southeast Asia) na dominadao ang pagbabangko sa Pililpinas sa Banco de

Oro(BDO), na pinagsama na PCI Bank ng mga Lopez at ng Equitable Bank. Si Henry

Sy ay ang mayari din ng mga SM mall, partikular ang Mall of Asia, na nagsimula sa

maliit na department store sa Sta. Cruz, Manila, ang ShoeMart Department Store,

na nagtitinda ng mga sapatos na lumaki nang lumaki sa pamamagitan ng mga

behest loans mula kay Marcos. Noong napatalsik si Marcos, inaangkin ni Imelda

Marcos ang mga kayamanan ni Sy at ng iba pang kroni ni Marcos. Dahil ilegal

naman ang usapang pagiging dummy, ayaw isauli ni Henry Sy ang kanyang

napalagong kayamanan mula sa behest loans.

Naan diyan din hanggang ngayon si Lucio Tan na mayari ng Philippine Air

Line(PAL), Philippine National Bank(PNB) at Fortune Tobacco, si Antonio Floriendo

na may malalaking plantasyon ng saging sa Mindanao, si Eduardo Cojuanco, na

ayaw pa isauli ang P72 bilyun kinaltas ni Marcos sa mga magsasakang sa niyog na

binili naman ni Cojuanco ng mga stocks sa San Miguel Corporation at Philippine

23

Coconut and Industrial Bank, ang mga Gogongwei, na mayari ng mga Robinson

malls, Robinson Bank at mga conduminium.

Sa imbestigasyon ng International Consortium of Investigative

Journalism(ICIJ) noong Abril 2013, sa mga tinatawag na mga offshore banks ,

natuklasan na kasama sa mga nagtatago ng mga lihim na kayamanan sa mga

bangko ito ang pangalan ni Imee Marcos. Si Imee ay tinatago ang mga ninakaw ng

kanyang tatay sa mga offshore banks na ito na hindi pinapatawan ng buwis ang

mga deposito, partikular sa mga bangko sa British Virgin Islands . At noong Mayo

9, 2016, sa listahan na tinatawag na Panama Papers na mga nagtatago ng mga

lihim na kayamanan sa mga offshore banks ay nabibilang ang mga pangalan nina

Imee Marcos at kapatid na si Irene Marcos Araneta, mga apo ni Ferdinand

Marcos na si Fernando Manotoc, Matthew Joseph Manotoc, Fedinand Richard

Manotoc, ang manugang ni Marcos na si Gregorio Araneta III, ang mga kamag-

anak ng kanyang dating manugang na si Tommy Manotoc na sina Ricardo Gabriel

Manotoc, Teodoro Kawa Manotoc at Maria Eva Estrada Manotoc. Ang estima ng

dyaryo Guardian ng ninakaw ni Marcos ay $10 bilyun, na kung isasangalang-alang

ang implasyon ng dolyar ay umaabot sa $21 billyun o P500 bilyun hanggang P1

triyun noong taong 2014.

Bukod sa mga tagong yaman ng mga Marcos sa mga offshore bank,

mayroon din silang mga ariarian sa real estate na kabilang ang mga bilding, mga

apartment at shopping center sa New York at New Jersey, 3 condos sa California,

ang Helen Knudsen Estate sa Honolulu, at mga mansyon sa London, Rome at

Hawaii.25

Nabansagan ng Global Transparency noong 2004 si Marcos na

pangalawang pinaka-korupt na lider ng isang bansa sunod kay Heneral Suharto ng

24

Indonesia. Sa ulat naman ng Forbes Magazine, siya ay nangunguna na, ayun sa

editoryal ng Philippine Daily Inquirer na lumbas ng Agosto 11, 2016.

Ang Pagbabalik ng pamilya ni Marcos at mga alagad nila sa pulitika

Si Marcos ay namatay noong 1989 sa Hawaii at pinayagan ni Presidente

Cory Aquino makabalik ang kanyang pamilya sa Pilipinas noong 1991. Tumakbo

pagka-presidente ng Pilipinas si Imelda Marcos noong Mayo 11, 1992 pagkatapos

ng termino ni Aquino, ngunit natalo ng dating Defense Secretary ni Cory na si

Fidel Ramos. Pagdating ng 1998, sinikap ni Imelda kuhanin ulit ang pagka-

presidente ng Piipinas, ngunit nabigo sa pangalawang beses naman ni Joseph

Estrada, dating mayor ng San Jaun at matinding taga-suporta ng batas militar ni

Marcos. Samantala ang mga anak ni Imelda na si Imee at Bong-bong ay

nagpapalitan lamang bilang kongresista ng 2nd district ng Ilocos Norter at

gobernador ng probinsiyang ito mula taon 1998 hanggang 2007. Sa

kasalakuyan(2016) si Imee Marcos ay ang gobernardora ng Ilocos Norter at si

Bong-bong naman ay naging isang senador ng Pilipinas. Munti nang nananalo

pagka-bise president si Bong-bong noong halalaan ng 2016. Si Imelda ang pumalit

naman sa kanyang mga anak bilang kongresista ng 2nd district ng Ilocos Norte,

dating bulwarte ni Ferdinand Marcos.

Sa mga dating alagad naman ni Marcos, si Fidel Ramos ay nanungkulan

bilang presidente ng Pilipinas mula 1992 hanggang 1998 at si Joseph Estrada mula

1999 hanggang 2001, kung kalian siya napabagsak ng binansagan ng People

Power II. Si Juan Ponce Enrile naman ay kasalakuyang senador(2016) ng Pilipinas

na nasa pangatlong termino na niya, si Panfilio Lacson at si Gregorio Honasan,

mga tortyurer noong panahon ng batas militar, ay mga senador din. Si Nanding

Conjuanco na tumakbo din pagkapresidente ng Pilipinas noong 1998 ngunit di

25

nagwagi ay hanggang ngayon ay malawak ang dominasyon sa ekonomiya ng

Pilipinas. Kagaya na ng nabanggit sa itaas, si Conjuanco ay ayaw pa isauli sa mga

Pilipinong magsasaka sa niyog ang P72 billyun pinuwersa ni Marcos kunin sa

kanila sa pamamagitan ng isang PD.

Bakit ba ang mga Pilipino o ng kanilang gobyerno ay napakaiksi ang

memorya tungkol sa mga mabibigat na mga kasalanan ng mga lider nila sa

nakaraan? Sa katunayan, pinawalang sala pa si Imelda Marcos ng Hukuman ng

Rehiyon ng Maynila noong 2006 sa salang pandarambong niya ng pera ng bayan.

At hanggang ngayon, sa mababang estema na $10 bilyun nakaw ni Marcos, ang

narerekober lang ng gobyerno ng Pilipinas sa pamamagitan ng PCGG(Philippine

Commission on Good Government) ay $1.95 bilyun at karamihan dito ay nawala

dahil sa korupsyon ng mga gobyerno sumunod kay Marcos. Bakit di ba naman

mawawala ang perang ito dahil ang mga sumunod na presidente pagkatapos ni

Cory ay mga pawang alagad ni Marcos, si Fidel Ramos at Joseph Estrada, na

parehong naging mga bilyunaryo pagkatapos ng kanilang panunungkulan. Si

Estrada nga ay nahabla dahil sa pandarambong ng pondo ng gobyerno(plunder) at

nahatulan ng pagkabilanggo pang-habang buhay, ngunit ipinatawad ni Presidente

Gloria Arroyo.

Pagkatapos ng People Power I, nanantiling bulok ang sistemang pulitikal ng

Pilipinas at ang mga dating nagsamantala sa mga mamamayang Pilipino ay

nagmamayagpag pa sa kapangyarihan. Sabi nga ng dating prime minister ng

Singapore na si Lee Kuan Yew: “It is a soft, forgiving culture. Only in the

Philippines could a leader like Ferdinand Marcos, who pillaged his country over 20

years, still be considered for a national burial. Insignificant amounts of the loot

26

have been recovered, yet his wife and children were allowed to return and

engage in politics.”26

Ang Kaso ng Pilipinas Kumpara sa Chile at Argentina

Para lalong magagap ang mapagbigay na katangian ng mga Pilipino (isang

katangian na ayun sa pilosopong si Benedict Spinoza ay maaaring maging isang

masamang ugali ng tao kagaya ng kayabangan), kumpara natin ang kaparusahan

ipinataw ng dalawang bansa, Argentina at Chile, sa kanilang mga lider na

nagtatag din ng mga pamahalaan na may kamay na bakal kagaya ng batas militar

ni Marcos.

Sa Argentina, binuo ang tinatawag na isang Komisyon para sa

Katotohanan(Truth Commission) ang CONADEP (Comision Nacional Sobre la

Desparicion de Persones ) noong Disiyemb re 16, 1983, pagkatapos matalo sa

isang eleksyon ang diktador na si Heneral Benito Bignone. Naganap ang halalan sa

presyur pang-internasyonal at dahil sa lokal na krisis pangekonomiya ng

Argentina. Ang prestiyo ng gobyerno ni Bignone ay bumaba din dahil sa pagkatalo

ng Argentina sa Falkland noong 1982. Nahalal bilang bagong presidente si Raul

Alfonsin at inimbestigahan ang mga ginawang pagpapahirap ni Bignone sa mga

mamamayang Argentino sa panahon na tinatawag na “dirty war”(maduming

digmaan) na tumagal ng pitong taon mula 1976 hanggang 1982. Ang partikular na

tinutukan ng CONADEP ay ang pagkawala ng may 9000 na tao sa ilalim ng

diktadura ni Bignone at ng pinalitan niyang at isponsor na si Heneral Rafael Videla.

Si Videla ay umagaw ng kapangyarihan pulitikal laban kay Isabel Peron noong

1976 sa pamamagitan ng isang coup de etat. Ang kinalabasan ng imbestigasyon ng

CONADEP ay nilitis ang mga myembro ng junta militar na itinayo nina Videla at

Bignone at nakulong ang siyam na heneral kasama na sina Bignone at Videla. Si

27

Bignone ay nahatulan ng 90 taon ng pagkakulong at si Videla naman ay habang

buhay pagkapreso. Namatay si Videla habang nakakulong noong 2012. Ang

amnestiya para sa mga gumawa ng mga abuso noon panahon ng “maduming

digmaan” na madalian ipinasa ni Bignone bago matanggal siya bilang presidente

ay pinawalang bisa ng bagong gobyerno noong 2003. Ito ay nagresulta sa 50 pang

alagad ni Bignone at Videla ang makulong. 27

Kumpara natin ang pagwalang bisa ng amnestiya na ito sa ginawa ni

Heneral Fidel Ramos, isang nangungunang heneral ni Marcos sa pagmamalupit sa

mamamayang Pilipino noong panahon ng batas militar sa Pilipinas. Tandaan nang

naging presidente si Ramos noong 1992, agad inapruba niya ang isang general

amnesty para sa lahat ng mga tortyurer sa panahon ni Marcos. Hanggang ngayon,

umiiral pa ang general amnesty na ito at si Ramos ay malaki pa ang impluwensiya

sa pulitika ng Pilipinas. Sa katunayan, nagpasalamat ang kasalukuyang presidente

ng Pilipinas(2016), si Rodrigo Duterte, kay Ramos sa pagtulong sa kanya maging

presidente noong inugurasyon pagkapresidente ni Duterte! Bakit di magaya ng

gobyerno ng Pililpinas ang ginawa ng Argentina ng pagwalang bisa ng general

amnesty sa mga nagmalupit sa panahon ng isang diktadura, kagaya ng rehimen ni

Marcos?

Sa Chile naman nagtayo ng isang junta militar si Heneral Alfredo Pinochet

noong 1973 pagkatapos pabagsakin at patayin sa pamamagitan ng isang coup de

etat sa tulong ng CIA ang legal na halal na Markista na si Presidente Salvador

Allende. Kagaya sa Pilipinas, napilitan si Pinochet pumayag magdaos ng isang

eleksyon noong 1989, ngunit di siya nakapagdaya sa halalang ito at natalo ni

Patricio Aylwin sa pagkapresidente. Ka agad, nagtatag si Aylwin ng isang Komisyon

para sa Katotohanan (Truth Commission), ang Comision Nacional de Verdad y

28

Reconciliacion o ang “Rettig Comission” dahil ang pinuno ng komisyong ito na may

walong myembro ay ang dating Senador Rettig ng Senado ng Chile. Inibestigahan

ng Rettig Commission ang mga abuso ng diktadura ni Pinochet, ang 3428 kaso ng

pagkawala(desparecidos), tortyur, pagpatay at pangingidnap. Ang masidhing

tiningnan ng Rettig Commission ay ang mga krimen ginawa ng DINA ni Pinochet o

ng kanyang Pangkalahating Direktoryo ng Pangisispiya sa mga mamamayang

Chileano. Ang kinalabasan ng pagiimbestiga ng Rettig Commission ay ang

pagkakulong sa mga opiysal sa militar ni Pinochet, kasama na ang ilang matataas

na heneral. Si Pinochet ay namatay noong Desiyembre, 2006, habang

nakakulong.28

Pagsusuma

Bakit di nagbuo ng isang Komisyon ng Katotohanan ang gobyerno ni Cory

Aquino para imbestigahin ang mga pagaabuso ng mga tortyurer at mga lumabag

sa karapatang tao na mga heneral at iba pang alagad ni Marcos? Kung ikukumpara

sa Chile, mas maraming namatay at tinortyur ang rehimen ni Marcos. Sabi ng iba,

sina Fidel Ramos, Juan Ponce Enrile at Gregorio Honasan ay itinakwil na si Marcos

sa pamamagitan ng tangkang coup de etat noong Febrero 23, 1986, kaya di na

kailangan managot sila sa partisipasyon nila sa mga pagmamalupit na naganap sa

panahon ng diktadura ni Marcos, lalo na noong batas militar. Sina Bignone, Videla

at Pinochet ay nagkoopera din sa mga bagong liderato na pumalit sa kanila sa

Argentina at Chile, ngunit nahatulan pa ng pagka-bilanngo. Di ibig sabihin na dahil

sumama ka na sa bagong pamahalaan (kagaya ng kay Cory Aquino), di ka na

mananagot sa mga mabigat na kasalanan ginawa mo labag sa mga karapatan ng

tao sa nakaraan. Ang mas masahol ay yun mga nangunguang mga tortyurer at

pinuno ng torture squad(sr Ramos) ay pinayagan maging mga matataas na

29

pulitiko ng Pilipinas at si Ramos pa ay naging presidente ng Pilipinas! Hindi man

sila inimbistigahan at nang naging presidente si Ramos ng Pilipinas ay

pinaaprubahan niya ang isang general amnesty sa lahat ng mga tortyurer noong

panahon ni Marcos at sa mga nagtangkang maglunsad ng mga coup de etat laban

sa gobyerno ni Cory. Siyempre, ang general amnesty na ito ay inaabsuwelto din si

Ramos sa pagiging hepe ng nangungunang torture squad, ang CSU, noong

panahon ng batas militar ni Marcos. At walang naging reklamo sa mga opisyal ng

gobyerno ni Cory Aquino na nakaranas ng abuso sa diktadura ni Marcos laban sa

maka-sariling amnestiya (self-servingf) ito ni Heneral Fidel Ramos.

Ano ba ang kaibahan sa ugali ng mga Pilipino at ng mga Argentino at

Chileano sa paninindigan para sa hustiya? Bakit ba maiksi ang memorya ng

karamihan ng mga Pilipino sa mga mabibigat na kasalanan ng kanilang mga lider?

Nasaan na ang malalim na nasyonalismo ng mga Pilipino na pinamalas nila noong

panahon ng rebolusyon ng bayan laban sa mga Kastila at noong digmaan laban sa

mga Amerikano? Nasaan ang masidhing hangarin para makamit ang hustiya para

sa mga inaaapi na ipinakita nina Bonifacio, Jacinto at Malvar? Tandaan ang mga

Pilipino ang unang-unang lahi lumaban sa kolonyalismo at imperyalismo ng

dayuhan sa Asya at unang-unang nagtayo ng demokratikong republika na tinawag

na Republika ng Mga Anak ng Bayan.

Sa magkaibang kasaysayan na dinanas ng mga Pilipino, Chileano at

Argentino ay maaring mahanap natin ang mga sagot sa paghina ng nasyonalismo

at kapursigahan makamit ang hustiya ng mga Piliipino. Pagkasupil sa mga Pilipino

sa digmaan Pilipino-Amerikano, naging mas malalim ang impluwensiya ng

imperyalismo na EU sa Pilipinas dahil ito ay naging kolonya ng una di kagaya ng

Argentina at Chile. Hanggang ngayon, tinatali tayo ng EU sa kanyang saya, ika nga,

30

sa pamamagitan ng pagawa sa atin bilang mala-kolonya, sa pagkontrol sa ating

militar, pulitika at ekonomiya na mas naging lantad noong panahon ng diktadura

ni Marcos. Ang Argentina at Chile, pagkatapos ng mga paglaya nila sa Espanya

noong siglo 1900, ay nakapagtatag na ng mga sariling hukbo at gobyerno,

bagaman sinisikap pa din ng EU makialam sa kanilang militar sa pamamagitan ng

CIA. Sa Pilipinas naman, ang EU mismo ang nagtatag ng Sandatahang Lakas nito

noong 1935 sa pagsusuperbisa ni Heneral Douglas MacArthur. Ang EU din ang

nagsuperbisa sa kung anong uring gobyerno ang itatatag ng mga Pilipino noong

1946. Sa katunayan, tinaon pa nga ng mga Amerikano ang pagbibigay ng huwad

na independensiya sa Pilipinas sa petsa Julyo 4, petsa ng paglaya ng rebolusyon

Amerikano sa Inglatera. Pinayagan ng EU palitan ni Presidente Macapagal noong

1962 ang garapalan pagsabay ng Araw ng Kalayaan ng Pilipinas sa EU. Ngunit ang

pinili naman ni Macapagal na bagong Araw na Kalayaan ay Junyo 12, araw nang

pinoroklama ni Heneral Aguinaldo ang Pilipinas, bilang isang protectorate ng EU

noong 1898. Kaya hanggang ngayon, ang araw ng kalayaan ng Pilipinas ay may

tatak na pagiging mala-kolonyal. Hanggang ngayon, malalim ang baon ng kontrol

ng EU sa Armed Forces of the Philippines(AFP) at sa lahat ng miting ng General

Staff nito ay may myembro ng CIA ang dumadalo. 29Taon-taon binibigyan din ng

EU ng milyun-milyun dolyar ang AFP sa tinatawag nilang Military Education and

Training(MET) program. Hanggang ngayon, mayroon pang Mutual Defense Pact sa

EU ang Pilipinas at nagagawa ng una ang buong bansa bilang teritoryo sa

pagsasanay ng kanyang tropa sa pamamagitan ng tratado ng EDCA.

Kung sino ang mayhawak sa militar siya din ang malakas sa pulitika, kaya

pinoprotekta ng EU ang mga alagad nito sa Pilipinas, kagaya ng West-Point

educated na si Fidel Ramos at iba pa. Kaya, magtataka pa ba tayo na ang mga

31

tortyurer na pinaprotektahan ng CIA kasama ang buong pamilya ni Marcos ay

malakas pa sa sistemang pulitika ng Pilpinas hanggang ngayon? Matataka pa ba

tayo na ang mga may malalaking kasalanan laban sa mga mamamayang Pilipino

noong panahon ng batas militar ay di nakukulong at namamayapag pa sa kanilang

kapangyarihan at kayamanan sa kasalukuyan?

Ang isa pang dahilan upang maintindihan ang ugaling mapagbigay ng

karamihan ng mga Pilipino ay mula noong nilupig ng mga tropang Amerikano ang

rebolusyonaryong hukbo ni Malvar, kinontrol na nila ang kaisipan at ugali ng mga

Pilipino sa pamamagitan ng pagpairal ng isang public eduction na ginawang

modelo ang gobyerno at kultura ng EU. Sa pamamagitan din ng paglaganap ng

mga kaugaliang pang-Holywood at materyalismo(konsumerismo) ng negosyo ng

kapitalismo ng EU, umigting ang malakas na indibidwalismo sa mga mamamayang

Pilipino, lalo na yun mga nakatira sa kalunsuran. Sa kabutihang palad, may nanatili

pang malakas na pakikisama sa kapwa, ang ugaling barangay o bayanihan, sa mga

liblib na pook sa mga probinsiya ng Pilipinas. Ngunit, ang kulturang ikinakalat ng

EU, ang tinatawag na popular culture, ay dahan-dahan pinapatay ang malakas na

pamamalasakit sa kapwa na minana natin sa lahi nina Bonifacio at Jacinto. Ang

materyalsimo ng kapitalismo ay nagdadala din ng mga madaliang kasarapan sa

kamalayan at katawan ng tao sa pamamagitan ng droga. Sinabi nga ng iskolar na

Amerikno na si Alfred McCoy ang CIA mismo ang nagpapakalat ng droga sa isang

bansa, halimbawa sa Columbia, para makontrol nito ang isang sistemang pulitikal. 30Hanggang nasa ilalim tayo ng impluwensiya ng EU, ang problema ng droga sa

ating lipunan ay di masusugpo.

Ang mala-pyudal na sistema ng lipunang Pilipino, lalo na sa mga probinsiya,

ay siyang rin naging dahilan kung bakit ang mga Marcos sa Ilocos, si Nanding

32

Cojuanco sa Central Luzon at Juan Ponce Enrile sa Cagayan ay nakabalik sa

matataas na posiyson sa lipunan. Hanggang ngayon, malakas pa ang

rehiyonalismo ng mga Pilipino na pumapabor sa mga mayayamang pamilya na

mayari ng mga malalawak na lupain (tinatawag sa Ingles na family o political

dynasty) sa mga probinsiya. Ang sistemang padrono ay umiiral pa hanggang

ngayon sa Pilipinas, lalo na sa kanayunan. Ang mga nabanggit na katangian ay

kahalintulad ng lipunang pyudal na umiral sa Europa noong Kalagitnaang Siglo, na

dinala ng mga Kastila sa Pilipinas sa pamamagitan ng sistemang encomienda at

hacienda. Ang sinaunang pyudal na sistemanang ito sa Europa ay natatangi sa

pagiging watak-watak na mga kaharian(mga fiefdom) sa mga probinsiya na

pinapamunuan ng iba’t-ibang panginoon ng kastilyo(lord of the castle) na may

autonomiya sa pamumuno ng isang pangkalahatang panginoon(overlord) na

nakatira sa lungsod. Di nagtagal ang pangkalahatang panginoon na ito ay naging

hari o monarkiya sa pagpapalakas ng kontrrol niya sa mga maliliit na kaharian ng

mga panginoon ng mga kastilyo sa mga probinsiya. Sa Pilipinas nanatili ang hawak

ng mga pangunahing pamilya na inaaway din ng ibang pangunahing pamilya

(kagaya ng naganap sa War of the Roses sa Inglatera at away ng mga Ampatuan at

Manginadato sa Mangindanao) sa mga probinsiya. Ang rehiyonalsimo ng mga

Pilipino ay mas napaigting dahil sa may iba’t-ibang dyalektiko ang mga probinsya

ng Pilipinas. at Ito ay lalo pang napalala ng 1994 Local Government Code(LGC), na

tinulak ng WB na maapruba, dahil ang LGC na ito ay pinapalawak ang

kapangyarihan pulitikal ng gobyerno lokal na kadalasan ay hawak ng mga

panginoong maylupa sa probinsiya.

Panghuling Pananalita

33

Malaki pa ang trabaho at responsibilidad na kailangan isagawa ng mga

namulat na mamamayang Pilipino upang dumating ang tunay na hustisiya at

kaunlaran sa ating bayan. Ngunit, naan diyan ang mga materyal na batayan na

makakatulong upang mas madaling maisakatupran ang pagbabago ng lipunan

mula sa kanyang kasalukuyang kalunos-lunos na kalagayan. Ang Pilipinas ay isa sa

pinaka-mayamang bansa sa buong daigdig sa kanyang mga metal at minerales,

ginto, tanso, bakal, produktong agrikultural, yaman dagat at iba pa. Ang kailangan

lamang maganap ay magising ang mamamayang Pilipino sa kanyang pagkalulon sa

wari bagang isang napakahabang pangarap na hatid ng EU na nagdadala sa kanila

sa pagiging pasibo at pagkawatak-watak. Ang pagintindi ng tunay na mga

naganap sa kasaysayan ng bayan ay maaaring pumakaw sa atin sa makamandag

na pangarap na ito. Ang pagunawa sa sariling kakayahan at pagkalinga at

paglaban para sa kabutihan ng kapwa-mamamayang Pilipino ay kaakibat ng

pagising na ito. Inaasahan na sa pamamagitan ng maliit na aklat na ito ay hindi-

hindi natin makakalimutan ang malagim na kapalaran na sinapit ng mamamayang

Pilipino sa ilalim ng diktadura ni Marcos at gagawain natin ang lahat upang di na

maulit ang ganitong kalagayan.

***

34

1 Mula sa Tortyur: Human Rights Violations during the Marcos regime, ni Michael Briones Chua, p.2, Internet.2 Ferdinand Marcos, Wikipedia3 Interbyu kay Maita Gomez, isang fashion model kasama ni Imelda Marcos sa mga paglalakbay nito sa labas ng bansa, 1988.4 Tignan ang librong, Days of Disquiet, Nights of Rage, ni Jose F. Lacaba, Anvil, 2003, passim. 5 Interbyu sa sarhentong ito sa Camp Bicutan, 1977.6 Raymond Bonner, Waltzing with a Dictator, The Marcoses and the Making of American Policy , New York Times Book, 1987, p.3.7 Inako ni Juan Ponce Enrile ang pekeng pananambang na ito sa isang interbyu sa TV pagkatapos naang napabagsak si Marcos noong Febrero 25, 1986.8 “Free Trade Zones”, Kish Promotion Center, Internet.9 Eric Toussaint, The World Bank and the Philippines , Global Reach, Oct. 9, 2014. 10 Ferdinand Marcos, Wikipedia.11 Edberto M. Villegas, “The Philippine Fiscal Crisis and the Neo-Colonial State”, Papers on the Philippine Financial Crisis and its Roots, Defend Phil., Nov. 4, 2004, passim at Studies in Philippine Political Economy, Silangan Publ., 1983..12 Some are Smarter than others, The History of Marcos Crony Capitalism, ni Ricardo Manapat, Aletheia Publ., 1991., passim.13 Ibid.14 Lessons from the Green Revolution: Do We Need a New Technology to End Hunger?, by Peter Rosset, Joseph Collins & Frances Moore Lappe, Tikkun Magazine, vol. 15, no. 2, March/April 2000.15 Sudjic, Deyan, The Edifice Complex: How the Rich and Powerful Shape the World, The Penguin Press, 2015.16 Ferdinand Marcos, Wikipedia.17 Galing sa manipesto ng CAARMA, Internet.18 Archimedes Trajano, Internet.19 Chua, Ibid.20 “Dark Legacy, Human Rights Under the Marcos Regime”, by Alfred McCoy, 1999, lecture at the Ateneo de Manila University.21 Testimonya ni Juan Villegas na dinala sa isang “safehouse”, tinortyur ng tatlong araw bago nilipart sa Camp Crame.22 “Detention Camps: Manila”, Ninotchka Rosca, 1974, Internet.23 Ferdinand Marcos, Wikipedia24 Mula sa manipesto ng The Coalition Against the Marcos Burial in Libingan ng mga Bayani, , Opinion, Insquirer, September 3, 2016.25 Ibid.26 Mula sa From Third Word to First: The Singapore Story, 1965, autobiography ni Lee-Kuan Yew, darting prime minister ng Singapore.27 Mula sa US Institute of Peace at autobiography nina Rafael Videla at Benito Bignone, Internet.28 US Institute of Peace at autobiography ni Alfredo Pinochet, Internet.29 Edberto M. Villegas, “The Philippine Armed Forces: A Neo-Colonial Army of the US”, Philippine Development Forum, 1988.30 Tnignan ang The Politics of Heroin: CIA Commplicity in the Global Drug Trade, ni Alfred McCoy, Chicagp Lawrence Hill, 2003, 710 p., passim

PILING BIBLIOGRAPIYA

Aquino, Belinda, ed. “Cronies and Enemies: the Current Philippine Scene”, Philippine Studies Program, Center for Asian and Pacific Studies, University of Hawaii, 1982.

Blitz, Amy, The Contested State: American foreign policy and regime change in the Philippines, Rowman & Littlefield Press, 2000.

Bonner, Raymond, Waltzing with a Dictator, The Marcoses and the Making of American Policy, New York Times Book, 1987.

Boyce, James, The Political Economy of growth and impoverishment in the Marcos era, Ateneo de Manila University Press, 1993.

Chua, Michael Briones, “Tortyur: Human Rights Violations during the Marcos regime”Internet.

Chaika, David, et. al, The Marcos Kleptocracy-Corruption and money laundering, a symbiotic relationship, Macmillan, 2009.

Celoza, Albert F. Ferdinand Marcos and the Philippines: the Political Economy of authoritarianism, Greenwood Publ., 1997.

Conde, Carlos H. “Marcos family returning to the limelight in the Philippines”, The New York Times, July 8, 2007.

Gerth, Jeff & Brinkley, Joel, “Marcos Wartime Role Discredited in US Files”, New York Times.

Hoffman, Daniel, et. al., “In Crucial Call, Laxalt told Marcos; ‘Cut Cleanly’, The Washington Post.

Kishida, Kenji, “The Political Economy of the Philippines under Marcos – Property Rights in the Philippines from 1965-1986”, Stanford Journal of East Asian Affairs, 2003.

Global Corruption Report, (PDF), Transparency International, Internet.

Lacaba, Jose F., Days of Disquiet, Nights of Rage, Anvil, 2000.

Lee-Kuan Yew, Third World to First: The Singapore Story, 1965-2000, autobiography of Lee-Kuan Yew.

Library of Congress Country Studies, Philippines, The Inherirtance from Marcos.

Manapat, Ricardo, Some Are Smarter than Others: The History of Marcos Crony Capitalism, Aletheia Publ., 1991.

Mijares, Primitivo, The Conjugal Dictatorship of Ferdinand and Imelda Marcos, Union Square Publ., 1986.

Maynigo, Benjamin, “Marcos Fake Medals (Part I & II) Asian Journal.

McCoy, Alfred, Policing American empire: The United States, the Philippines and the rise of the surveillance state, University of Wisconsin Press, 2009.

______________ The Politics of Heroin: CIA Complicity in the Global Drug Trade, Chicago Lawrence Hill, 2003.

_______________ “Dark Legacy: Human Rights under the Marcos regime,” lecture at the Ateneo de Manila University.

Orbeta, Aniceto Jr., “Structural Adjustment and Poverty Alleviation in the Philippines”, Philippine Institute of Development Studies, 1996.

Rempel, William, Delusions of a Dictator, The Mind of Marcos as Revealed in his Secret Diaries, Little Brown & Co., 1993.

Report of the Amnesty International Mission to the Republic of the Philippines, AI Publ., September, 1976.

Rivet, Rohan, “The Mark of Marcos –Part I: A deafening silence in the Philippines”, The Age, 1973.

Rosset, Peter, Collins, Joseph & Frances Moore Lappe, “Lessons from the Green Revolution: Do We Need a New Technology to End Hunger?”, Tikkun Magazine, March/April 2000.

Salonga, Jovito, Presidential Plunder, The Quest for Marcos ill-gotten wealth, Regina Publ., Manila.

Schirman, Daniel & Shalom, Stephen, The Philippine Reader: A History of Colonialism, Neo-Colonialism, Dictatorship and Resistance, South End Press, 1987.

Seagrave, Sterling, The Marcos Dynasty, Harper Collins, 1988.

Sudjic, Deyan, The Edifice Complex: How the Rich and Powerful Shape the World, The Penguin Press, 2015.

Stolen Asset Recovery Initiative, Ferdinand and Imelda Marcos, Switzerland, World Bank, Internet.

Tupaz, Edsel, Wagner, “The Missing Marcos Billions and the Demise of the Commission on Good Government”, The World Post.

Toussient, Eric, “The World Bank and the Philippines”, Global Reach, 2014.

Villegas, Edberto, Studies in Philippine Political Economy, Silangan Publ., 1983.

_____________ “The Philippine Fiscal Crisis and the Neo-Colonial State”, Papers on the Philippine Financial Crisis and its Roots, 2014.

_______________ “The Philippine Armed Forces: A Neo-Colonial Army of the US”, Philippine Development Forum, 1988.

World Ten Most Corrupt Leaders, Transparency International Global Corruption Report, 2004.

.