world bank document - documents & reports - all...

Ekoloji

Yaban Hayatı

Su

Koruma Alanları

Peyzaj

Toprak

Hava

Gürültü

Türkiye’deki HidroelektrikSantralleri için Örnek Kümülatif Çevresel Etki Değerlendirmesi Kılavuzu

WORLD BANK

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

wb451538

Typewritten Text

76998

TÜRKİYE’DEKİ HİDROELEKTRİK SANTRALLERİ İÇİN ÖRNEK

KÜMÜLATİF ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ KILAVUZU

Aralık 2012

Ankara

ÖNEMLİ NOTBu doküman, ESMAP (Enerji Sektörü Yönetim Yardım Programı) fonları ile desteklenen “Türkiye Su Havzaları Yönetimi – P129244” başlıklı Dünya Bankası Analitik ve İstişari Çalışmasının “Kümülatif Çevresel Etki Değerlendirme (KÇED) Teknik Yardım Çalışması” başlıklı 2. Bileşeni kapsamında hazırlanmıştır. Kılavuz doküman, Haziran 2012’de Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın ÇED, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü’ne sunulan “Kümülatif Çevresel Etki Değerlendirme Danışma Notu”nun bir ekini oluşturmaktadır. Kılavuz hidroelektrik santraller üzerinde özellikle odaklanılarak hazırlanmıştır ve Çevresel Etki Değerlendirme ile ilgili ulusal mevzuat için destekleyici bir doküman olarak kullanılması amaçlanmaktadır. Bu resmi bir doküman değildir ve ulusal mevzuatın veya Dünya Bankası’nın koruma önlemleri ile ilgili bir operasyonel politikasının yerini almamaktadır.

ESMAP TEŞEKKÜR BEYANI Enerji Sektörü Yönetim Yardım Programı (ESMAP) ile sağlanan finansal ve teknik destek minnetle karşılanmaktadır. Dünya Bankası tarafından yönetilen küresel bir bilgi ve teknik yardım vakıf fonu olan ESMAP, düşük ve orta gelirli ülkelere, yoksulluğun azaltılması ve ekonomik büyümenin sağlanması hedefleri doğrultusunda çevresel açıdan sürdürülebilir çözümler üretebilmeleri amacıyla bilgi birikimlerini ve kurumsal kapasitelerini arttırmaları için analitik ve istişari hizmetler sunmaktadır. ESMAP, Avustralya, Avusturya, Danimarka, Fransa, Finlandiya, Almanya, İzlanda, Litvanya, Hollanda, Norveç, İsveç ve İngiltere gibi ülkelerin ve Dünya Bankası’nın temsil edildiği çok taraflı kurumlar ile resmi iki taraflı donörlerden oluşan bir İstişare Grubu (CG) tarafından yönetilmekte ve finanse edilmektedir.

ESMAP MİSYONUEnerji Sektörü Yönetim Yardım Programı (ESMAP), Dünya Bankası tarafından yönetilen küresel bir bilgi ve teknik yardım programıdır. Düşük ve orta gelirli ülkelere, yoksulluğun azaltılması ve ekonomik büyümenin sağlanması hedefleri doğrultusunda çevresel açıdan sürdürülebilir çözümler üretebilmeleri amacıyla bilgi birikimlerini ve kurumsal kapasitelerini arttırmaları için analitik ve istişari hizmetler sunmaktadır. ESMAP, Avustralya, Avusturya, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, İzlanda, Litvanya, Hollanda, Norveç, İsveç, İngiltere ve Dünya Bankası tarafından finanse edilmektedir.

ESMAP TELİF HAKKI NOTUEnerji Sektörü Yönetim Yardım Programı (ESMAP) raporları, ESMAP çalışmalarının kalkınma topluluğuna mümkün olan en az gecikme ile duyurulması amacıyla yayınlanmaktadır. Bu belgede atıfta bulunulan bazı kaynaklar kolaylıkla erişilemeyecek gayrıresmi dokümanlar olabilir. Bu raporda belirtilen bulgular, yorumlar veya sonuçlar tamamen yazarların kendi sorumluluğundadır ve hiçbir şekilde Dünya Bankası’na, bağlı kuruluşlarına, temsil ettikleri ülkeler adına icra direktörleri kurulunda yer alan üyelere veya ESMAP’a atfedilemez. Dünya Bankası ve ESMAP, bu yayında yer alan verilerin kesinliğini garanti etmez ve bunların kullanımı sonucunda ortaya çıkacak durumlar ile ilgili herhangi bir sorumluluk kabul etmez. Bu dokümanda yer alan haritalarda gösterilen sınırlar, renkler, değer birimleri ve diğer bilgiler, Dünya Bankası Grubu adına herhangi bir bölgenin hukuki statüsü ile ilgili bir değerlendirme veya bu sınırların kabulünün onayı anlamına gelmez.

İçindekiler

Tablolar Listesi

Şekiller Listesi

Metin Kutuları Listesi

Kısaltmalar Listesi

1. GİRİŞ

1.1. Amaçlar ve Hedef Kitle

1.2. Kapsam ve ÇED Mevzuatı/Süreci ile İlişki

1.3.Kılavuzun Yapısı

2. KÇED’İN TEMEL ESASLARI

2.1. Kümülatif Etkilerin Tanımı

2.2. Temel Kavramlara Geel Bakış

2.2.1. Değerli Ekosistem Bileşenleri (DEB’ler)

2.2.2. Etki Alanı

2.2.3. Kabul Edilebilir Değişim Sınırı

2.3. KÇED’in Proje Düzeyindeki ÇED Sürecine Dahil Edilmesi

3. KÇED ETÜTLERİNDEKİ KİLİT GÖREVLER

3.1. KÇED Çerçevesi

3.2. Kapsam Belirleme

3.2.1. Proje Faaliyetlerinin Tanımlanması

3.2.2. Etki Alanının Belirlenmesi

3.2.3. DEB’lerin Seçilmesi

3.2.4. Aynı DEB’leri Etkileyen Diğer Geçmiş, Mevcut ve Gelecekteki Faaliyetlerin Belirlenmesi

3.2.5. Projeye Özgü Standartların ve Kabul Edilebilir Değişim Sınırının Belirlenmesi

3.3. Mevcut Durum Çalışmaları ve Etki Değerlendirmesi

3.3.1. Mevcut Durum Çalışmaları

3.3.2. Etkilerin Tanımlanması

3.3.3. Etki Değerlendirmesi

3.4. Etki Azaltma Önlemleri

3.5. Önem Değerlendirmesi

3.6. İzleme ve Takip

4. KÇED ETÜTLERİNİN YÖNTEMLERİ VE ARAÇLARI

4.1.Değerlendirme Yöntemlerine ve Araçlarına Genel Bakış

4.2. Değerlendirme Yöntemleri ve Araçları Arasından Seçim Yapmak

4.3. Yöntemlerin ve Araçların Farklı KÇED Görevleri İçin Kullanımı

5. KÇED ETÜTLERİNİN HAZIRLANMASI VE RAPORLANMASI

5.1. KÇED Bulgularının Raporlanması

5.2.En İyi Uygulamalara İlişkin Kilit Kriterler

5.3. KÇED Kontrol Listesi

KAYNAKÇA

i

ii

ii

ii

iii

1

3

3

4

7

8

11

12

14

18

20

23

24

26

28

28

31

33

35

38

38

39

40

45

47

50

53

54

57

58

61

63

66

67

69

İçind

ekile

r

Tablolar ListesiTablo 4 - 1 KÇED Etütlerine İlişkin Değerlendirme Yöntemlerine ve Araçlarına Genel Bakış

Tablo 4 - 2 Değerlendirme Yöntemlerinin ve Araçlarının Farklı KÇED Görevleri İçin Uygulanabilirlikleri

Şekiller ListesiŞekil 4 - 1 DEB Üzerindeki Etkilere Odaklanmak

Metin Kutuları ListesiMetin Kutusu 1 Bir HES Projesi İçin Örnek DEB’ler

Metin Kutusu 2 KÇED Adımları ve Her Bir Adıma Özgü Görevler

Metin Kutusu 3 Kümülatif Etkiler İçin Kapsam Belirleme

Metin Kutusu 4 İlişkili Tesisler

Metin Kutusu 5 Hidroelektrik Santral Projeleri İçin Etki Alanı ve Proje Faaliyetleri

Metin Kutusu 6 Yukarı Ceyhan Nehri Üzerindeki HES Projelerinin Etki Alanı

Metin Kutusu 7 KÇED Kapsamında Mekansal Sınırların Belirlenmesi

Metin Kutusu 8 Habitata Dayalı DEB Belirleme

Metin Kutusu 9 Ceyhan Nehri Üzerindeki HES Projeleri İçin Örnek DEB Tablosu

Metin Kutusu 10 Diğer Eylemlerin Seçilmesi

Metin Kutusu 11 Ceyhan Nehri Üzerindeki HES Projelerinin KÇED Etüdü İçin Seçilen Eylemler

Metin Kutusu 12 Kritik Habitatlar Direktifi

Metin Kutusu 13 Örnek Yasal Sicil

Metin Kutusu 14 Örnek Projeye Özgü Standartlar

Metin Kutusu 15 Ekosistem Değerlendirmesi ve Su Kullanım Hakları Etütleri

Metin Kutusu 16 Ceyhan Nehri Üzerindeki HES Projeleri için Kullanılan Değerlendirme Matrisi

Metin Kutusu 17 Ceyhan Nehri Üzerindeki HES Projelerine ilişkin Senaryolar

Metin Kutusu 18 KÇED İçin Etki Değerlendirme Araçları

Metin Kutusu 19 Etki Tanımlama ve Değerlendirme Tablosu/Matrisi

Metin Kutusu 20 Bir Etki Azaltma Önlemi Olarak “Net Kayıp Yok” Yaklaşımı

Metin Kutusu 21 Bakiye Etkilerin (Etki Azaltma Sonrası Kalan Etkiler) Önem Analizi

Metin Kutusu 22 Bir HES Projesinin KÇED Etüdü Kapsamındaki Örnek Bir İzleme Programı

55

59

57

13

24

27

28

29

29

30

31

32

33

35

35

36

37

39

41

42

43

44

45

46

51

KısaltmalarAB Avrupa Birliği

CBS Coğrafi Bilgi Sistemleri

ÇED Çevresel Etki Değerlendirme

ÇŞB Çevre ve Şehircilik Bakanlığı

DEB Değerli Ekosistem Bileşeni

EBRD Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası

HES Hidroelektrik Santral

IAIA Uluslararası Etki Değerlendirme Birliği

IFC Uluslararası Finans Kurumu

KÇED Kümülatif Çevresel Etki Değerlendirmesi

OSİB Orman ve Su İşleri Bakanlığı

SÇED Stratejik Çevresel Etki Değerlendirmesi

SKKY Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği

TEŞEKKÜRBu çalışma Dünya Bankası ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirme, İzin ve Denetim Genel

Müdürlüğü tarafından ortaklaşa gerçekleştirilmiştir. Dünya Bankası ekibinde Esra Arıkan (ECSEN, Proje Yöneticisi),

Gerhard Dieterle (AES), Aziz Bouzaher (ECSEN), İbrahim Haluk Çeribaşı (danışman, editör), Dündar Emre Kaya

(danışman, editör), Shinya Nishimura (ECSEG), Ülker Karamullaoğlu (ECCU6) ve Bilgen Kahraman (ECCU6) yer

almıştır. Çevresel Etki Değerlendirme, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü personelinin tümüne gösterdikleri ilgi ve

katkıları için teşekkür ederiz. Çalışma esnasında Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi, Doğa Koruma ve Milli

Parklar, Devlet Su İşleri Genel Müdürlükleri uzmanlarının katkılardan da önemli ölçüde yararlanılmıştır.

Çalışmaya ilişkin genel kılavuzluk Kulsum Ahmed (ECSEN, Sektör Yöneticisi), Ranjit Lamech (ECSEG, Sektör

Yöneticisi) ve Martin Raiser (Ülke Direktörü, ECCU6) tarafından sağlanmıştır. Çalışma ekibi, Agi Kiss (ECSOQ),

Rikard Liden (TWIWA) ve Wolfhart Pohl’un (AFTSG) değerli görüşlerinden de faydalanmıştır.

Bu çalışmanın gerçekleştirilebilmesi için sağladığı finansman ve sürekli destekten dolayı ESMAP’a (Enerji Sektörü

Yönetim Yardım Programı) özellikle teşekkür ederiz.

Giriş1

2 Türkiye’deki Hidroelektrik Santralleri için Örnek Kümülatif Çevresel Etki Değerlendirmesi Kılavuzu

Bölüm 1: G

iriş

K ümülatif çevresel etki değerlendirmesine (KÇED) ilişkin bu Kılavuz, Dünya

Bankası tarafından desteklenen KÇED teknik yardım çalışması kapsamında

hazırlanmıştır. KÇED çalışması, Türkiye’deki (hidroelektrik projeleri üzerinde

odaklanan) projelerin kümülatif etkilerinin değerlendirilmesi ihtiyacına dayalı

olarak hazırlanmış olup, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) ve Orman ve Su

İşleri Bakanlığı’nın (OSİB) ilgili birimleri ile koordinasyon ve işbirliği içerisinde

gerçekleştirilmiştir.

3Türkiye’deki Hidroelektrik Santralleri için Örnek Kümülatif Çevresel Etki Değerlendirmesi KılavuzuBölüm

1: Giriş

1.1 Amaçlar ve Hedef Kitle Kılavuzun genel amaçları, ÇED sürecinin ve uygulamasının iyileştirilmesi/güçlendirilmesi;,

SÇED Yönetmeliğine ve gelecekteki SÇED etütlerine yönelik çalışmaların desteklenmesi,

doğal kaynakların sürdürülebilir bir şekilde geliştirilmesine yönelik çalışmaların teşvik

edilmesi ve havza yönetim planlamasının geliştirilmesidir. Kılavuzun spesifik amaçları

şunlardır:

n KÇED uygulaması ile ilgili mevcut anlayışa genel bir bakış sunmak,

n Gerçekleştirilecek KÇED çalışmaları için bir temel oluşturmak,

n Kümülatif etki değerlendirmesi ile ilgili hususların dahil edilmesi ile birlikte proje

düzeyindeki ÇED’lerin kalitesini ve içeriğini geliştirmek,

n KÇED etütlerinin kapsamı ve yöntemleri ile ilgili rehberlik sağlamak,

n Kapsam belirleme ve inceleme süreçlerini iyileştirmek, ve

n İlgili tüm paydaşları bilgilendirmek.

Hedef kitle özellikle ÇŞB uzmanları, ÇED’leri gerçekleştiren danışmanlar, İnceleme-

Değerlendirme Komisyonlarının üyeleri ve proje sahipleri olmak üzere tüm paydaşlardan

oluşmaktadır.

1.2 Kapsam ve ÇED Mevzuatı/Süreci ile İlişki Bu kılavuz, ÇED süreci kapsamında KÇED etütlerinin gerçekleştirilmesine yönelik bir rehberlik

belgesi olup hukuki bir belge değildir. Klavuz, ÇED (ve gelecekteki SÇED) mevzuatına bir

ek olarak kullanılmalıdır. Kılavuz resmi ve kural koyucu bir belge olarak hazırlanmamış ve

projeye uygun bir yaklaşımın geliştirilmesinde ÇED uygulayıcılarına/danışmanlara yardımcı

olmak ve bu etkilerin ÇED sürecinin ayrılmaz bir parçası olarak düşünülmesini sağlamak

amacıyla tasarlanmıştır.


Bölüm 1: G

iriş

ÇED mevzuatı, ÇED süreci ve ÇED Başvuru Dosyasının genel formatı ile ilgili hükümler

içermektedir. ÇED Raporlarının projeye özgü formatı, halkın katılımı ve kapsam belirleme

süreçleri/toplantıları sonrasında ÇŞB tarafından belirlenmektedir. Bu kılavuz kümülatif etki

değerlendirmelerinin ÇED’e dahil edilmesi için bir temel sunmaktadır.

Kılavuz KÇED’ler ile ilgili arka plan bilgileri ve olası yaklaşımlar ile ilgili öneriler sunarak

ÇED danışmanlarına genel anlamda yardımcı olmayı amaçlamakta olup, örnek bir pilot

havza çalışmasını esas almaktadır. Pilot havza çalışması, KÇED ile ilgili önemli terimler ve

yaklaşımlar hakkında bir anlayış sağlamak için kullanılmıştır. Bu çalışma, temel olarak

Türkiye için söz konusu KÇED kılavuzunun geliştirilmesinde model olarak kullanılmıştır.

Ayrıca, KÇED kavramlarının ve ilkelerinin ve SÇED ile ilgili bağlantıların ve ihtiyaçların daha

iyi bir şekilde anlaşılmasına katkıda bulunmaktadır. ÇŞB ile yapılan toplantılar ve görüşmeler

sonucunda Yukarı Ceyhan Havzası, çalışması yapılacak havza olarak belirlenmiştir. Bu

havzanın seçilmesinde, kısa çalışma süresi, veri mevcudiyeti ve bölgedeki proje çeşitliliği

gibi hususlar göz önünde bulundurulmuştur.

1.3 Kılavuzun Yapısı Kılavuz, Giriş bölümü de dahil olmak üzere beş bölümden oluşmaktadır. İkinci bölüm, KÇED

ile ilgili temel kavramları ve kümülatif etkilerin tanımlarını içermekte olup, bilinmesi gereken

temel kavramlara genel bir bakış sunulmaktadır. Ayrıca, KÇED’in proje düzeyindeki ÇED

sürecine dahil edilmesine yönelik bazı yöntemler sunulmaktadır. Üçüncü Bölüm, bir KÇED

çalışmasının gerçekleştirilmesine ilişkin temel görevlerin açıklandığı önemli bölümlerden

birisidir. Kademeli bir yaklaşım çerçevesinde kapsam belirleme, başlangıç düzeyi çalışmaları

ve etki değerlendirme, etki azaltma önlemlerinin geliştirilmesi, önem değerlendirmesi

ve son olarak izleme ve takip aşamalarını içermektedir. Daha sonraki bölümde KÇED için

kullanılan yöntemler ve araçlar açıklanmaktadır. Bu yöntemlere ve araçlara genel bir bakış,

bunlar arasından yapılacak seçimin kriterleri ve yaklaşımı, temel kural olarak bu yöntemlerin

farklı KÇED görevlerindeki (veya adımlarındaki) genel kullanılabilirliği sunulmaktadır.


1: Giriş

Kılavuzun son bölümünde ise, en iyi uygulamalara ilişkin temel kriterler ile KÇED’de göz

önünde bulundurulacak kilit hususların bir kontrol listesi ve sonuçların ilgili paydaşlara

(en önemlisi karar vericilere) etkili bir şekilde duyurulmasına ilişkin raporlama kriterleri

sunulmaktadır.

Bu kılavuzun yapısı aşağıda bir akış şeması şeklinde özetlenmektedir. Bu şema kullanıcının

daha görsel bir sunum ile ilgilendiği konuları daha kolay bir şekilde bulmasını sağlamayı

amaçlamaktadır.

Amaçlar ve Hedef KitleKapsam ve ÇED Mevzuatı/Süreci ile İlişki

GİRİŞ

1

Tanım: Kümülatif EtkilerGenel Bakış: Temel KavramlarKÇED’in ÇED Sürecine Entegrasyonu

KÇED’İN TEMEL ESASLARI

2

KÇED ÇerçevesiKapsam BelirlemeBaşlangıç Düzeyi Etütleri ve Etki DeğerlendirmesiEtki Azaltma ÖnlemleriÖnem Değerlendirmesiİzleme ve Takip3

KÇED ETÜTLERİNDEKİ KİLİT GÖREVLER

Değerlendirme Yöntemleri ve AraçlarıYöntemler ve Araçlar Arasından Seçim YapılmasıFarklı KÇED Görevleri için Yöntemlerin ve Araçların Kullanımı 4

KÇED YÖNTEMLERİ ve

ARAÇLARI

RaporlamaEn İyi Uygulamalara İlişkin Kilit KriterlerKÇED Kontrol Listesi5

KÇED ETÜTLERİNİN

HAZIRLANMASI ve TAMAMLANMASI

Türkiye’deki Hidroelektrik Santralleri için Örnek Kümülatif Çevresel Etki Değerlendirmesi Kılavuzu

KÇED’in Temel Esasları2


Bölüm 2: KÇED

'in Temel Esasları

2.1 Kümülatif Etkilerin Tanımı

Kümülatif etkiler, bir eylemin (proje, proje faaliyeti) geçmişteki, mevcut veya

gelecekteki başka insan faaliyetleri ile birlikte çevrede yol açtığı değişikliklerdir.

Bir KÇED ise, bu etkilerin bir değerlendirmesidir. Bu kılavuzda “etki” ve “tesir”

kelimeleri bazen birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Genel anlamda, bu terimlerin

her ikisi de projenin çevrede yol açabileceği değişikliği açıklamayı amaçlamaktadır.

Uygulamada, kümülatif etkilerin değerlendirilebilmesi ÇED’de kullanılan geleneksel

yaklaşımlardan farklı bazı başka değerlendirme kavramlarının dikkate alınmasını

gerektirir. Bu kavramlardan bazıları şunlardır:

n Geçmiş ve gelecekteki daha uzun bir zaman dilimi içerisindeki etkilerin

değerlendirilmesi,

n Hem ilgili proje hem de geçmişteki, mevcut ve makul olarak öngörülebilir

gelecekteki başka eylemler ile etkileşimler sebebiyle Değerli Ekosistem Bileşenleri

(DEB) üzerindeki etkilerin dikkate alınması,

n Sadece yerel ve doğrudan etkilerin dışındaki etkiler (yani dolaylı etkiler, kümülatif

etkiler ve etkilerin etkileşimleri) de göz önünde bulundurularak önem derecesinin

değerlendirilmesi, ve

n Daha geniş bir alandaki (yani “bölgesel”) etkilerin değerlendirilmesi.

Kümülatif etkiler etkileşim şeklinde meydana gelir; eylemler arasında, eylemler ile çevre

arasında, ve çevre bileşenleri arasında. Bir sebep (veya kaynak) ile etki arasındaki bu “yollar”

genellikle bir dolaylı veya kümülatif etki değerlendirmesinin odak alanını oluşturur. Bir

yol boyunca görülen bileşik etkilerin büyüklüğü, bireysel etkilerin toplamına eşit olabilir

(toplamsal etki) veya artan etki (sinerjistik etki) ile sonuçlanabilir. Dolayısıyla, dolaylı,

kümülatif ve etkileşimsel etkiler şu şekilde tanımlanabilir.


2: KÇED'in Tem

el Esasları

Dolaylı Etkiler (İkincil Etkiler)

Bunlar doğrudan projenin sebep olmadığı, ancak kısmen proje sonucunda ortaya çıkan

etkilerdir. Dolaylı etkiler karmaşık bir yol takip ederek veya projeden uzak bir şekilde

meydana gelirler (yani akıştaki azalma ve su kalitesindeki değişim sebebiyle, derivasyon

savağından sonra bir deredeki balık türlerinin bileşiminde yaşanan değişim).

Kümülatif Etkiler

Bu etkiler, önerilen proje ile birlikte geçmişteki, şimdiki ve gelecekteki faaliyetlerin artımlı

etkileridir (örneğin bir nehir havzasındaki barajların basamaklandırılması için kullanılan taş

ocakları sebebiyle kaybedilen habitatlar).

DOLA

YLI E

TKİ

EYLEM/

PROJE

EYLEM/

PROJE

ETKİ 1

ETKİ 2

ETKİ 2

İKİNCİLEYLEM

/PROJE


Bölüm 2: KÇED

'in Temel Esasları

Etki Etkileşimleri / Etkileşimsel Etkiler

Bu etkiler, önerilen projenin veya başka eylemlerin etkileri arasındaki tepkimenin bir

sonucudur (örneğin önerilen projenin ve mevcut bir tesisin emisyonları arasındaki tepkime).

EYLEM/

PROJE1 ETKİ 1

ETKİ 2

ETKİ 3

EYLEM/

PROJE2

KÜM

ÜLAT

İF ET

Kİ

EYLEM/

PROJE1 ETKİ 1

ETKİ 2

ETKİ 3

EYLEM/

PROJE2

ETKİ

ETK

İLEŞ

İMLE

Rİ


2: KÇED'in Tem

el Esasları

Kümülatif etkiler çeşitli yollarla gerçekleşebilir; örneğin fiziksel-kimyasal taşınım; arazi ve

habitatın kademeli olarak bozulması veya kaybolması; mekansal ve zamansal yoğunlaşma;

ve büyümeyi teşvik edici potansiyel ve benzeri. Fiziksel-kimyasal taşınımın bir örneği,

emisyona yol açan eylemden uzaklaşan ve başka bir eylem ile etkileşim içine girebilecek

hava emisyonlarıdır. Kümülatif etkiler, çok küçük bir alan içerisinde ve çok kısa bir zaman

dilimi içerisinde çok fazla şeyin gerçekleşebileceği durumlarda meydana gelebilir. Mekansal

yoğunlaşma, bir sanayi alanı yanındaki bir karayolundan kaynaklanan gürültü gibi çeşitli

eylemlerin etkilerinin çakışmasına yol açar. Zamansal yoğunlaşma, farklı eylemlerin bir DEB

üzerindeki etkilerinin zaman içinde çakışması sonucunda gerçekleşebilir.

Kümülatif etkiler her zaman ÇED kapsamında incelenen etkilerden farklı olmayabilir; aslında

incelenen etkiler genellikle aynıdır. Çoğu ÇED yerel ölçek üzerinde odaklanır ve sadece her

bir proje bileşeninin kapsadığı ayak izleri veya alan dikkate alınır. KÇED ise değerlendirmenin

ölçeğini daha da genişleterek bir anlamda bölgesel bir ölçeğe ulaştırır. Uygulamacılar için

buradaki zorluk, bir eylemi çevreleyen ne kadar geniş bir alanın değerlendirileceğini, bu

değerlendirmenin kapsayacağı zaman diliminin ne kadar olacağını ve eylemler arasındaki

genellikle karmaşık etkileşimlerin uygulamada nasıl değerlendirileceğini belirlemektir.

Diğer tüm bakımlardan, KÇED temel olarak ÇED ile aynıdır, dolayısıyla belirlenmiş ÇED

uygulamasını esas alır.

2.2 Temel Kavramlara Genel Bakış Bir KÇED kapsamında kümülatif etkilerden ayrı olarak önem taşıyan temel kavramlar, değerli

ekosistem bileşenleri, etki alanı ve kabul edilebilir değişim sınırıdır. Tüm bu kavramlar çalışma

alanının, kümülatif etkilerin ve bu etkilerin ne kadar önemli olduğunun belirlenmesinde

göz önüne alınacak temel hususları oluşturur.


Bölüm 2: KÇED

'in Temel Esasları

2.2.1. Değerli Ekosistem Bileşenleri (DEB’ler)DEB’ler kümülatif etki değerlendirme sürecinin ana unsurlarıdır. DEB’ler “çevrenin, projeyi

öneren kuruluş, kamuoyu, bilim insanları veya değerlendirme sürecinde yer alan kamu idaresi

tarafından önemli olarak kabul edilen bir parçası. Önemlilik kültürel değerlere veya bilimsel

kaygıya dayalı olarak belirlenebilir” olarak tanımlanmaktadır (Hegmann ve arkadaşları, 1999).

DEB’ler, i) proje çalışmaları ve faaliyetleri; ii) etkilenmesi muhtemel çevre; ve iii) proje

çalışmaları ve faaliyetleri ile çevre arasındaki potansiyel etkileşimler belli olduktan sonra

seçilir.

Genel olarak, DEB’lerin seçiminde aşağıdaki hususlar dikkate alınmaktadır:

n Sahadaki, yerel ve bölgesel çalışma alanlarındaki varlık düzeyi

n Ekolojik önem

n Yerli türler

n Risk

n Hassasiyet

n Ekolojik sürdürülebilirlik

n İnsan sağlığı

n Sosyoekonomik önem

n Koruma durumu

n Veri mevcudiyeti

n Toplum için kültürel miras özelliği bakımından önemi


2: KÇED'in Tem

el Esasları

Türkiye’deki ÇED Yönetmeliği bu konuyu belirli bir ölçüye kadar ele almaktadır. Ancak,

bunları DEB olarak belirlememektedir. ÇED Yönetmeliği Ek-V’te hassas alanların/bölgelerin

bir listesi yer almaktadır. Bu listede, Türkiye’deki ilgili mevzuat uyarınca korunması gereken,

Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar uyarınca korunması gereken ve genel

anlamda korunması gereken (bölgesel çevre planları ile koruma altına alınan alanlar, belirli

MET

İN K

UTUS

U 1

Bir HES Projesi için Örnek DEB’ler

Ortam Hava Kalitesi

Arazi Kullanımı

Arazi kaybı

Değişim derecesi

Doğal kullanım

İnsan kullanımı

Ekolojik Sürdürülebilirlik

Karasal Habitatlar

Sucul Yaşam

Ortam Gürültü Düzeyleri

Tür çeşitliliği

Tür popülasyonları

Debi

Su Kirliliği Kontrol Yönetmeli (SKKY) Tablo 1’deki Parametreler

Gürültü düzeyleri

PM10

Sera gazları

- Kamu su kullanıcıları

- Sucul ortam

- Mansap nehir yatağı

- Tarım

- Otlak

- Orman

- En yakın evsel alan/alıcı ortam

- Karasal çevre


- Karasal çevre

- Flora türleri

- Balık türleri

- Am�biler

- Sürüngenler

- Kuşlar

- Memeliler

- Milli Parklar- Yaban hayatı

koruma ve geliştirme alanları

- Sulak alanlar- Kültürel miras

alanları

Çevresel Bileşen Alt Bileşen Parametre Örnek DEB’ler

Su

Hava

Habitatlar ve Yaban Hayatı

KorumaAlanları

Gürültü

Ortam Su Kalitesi Hidrolojik Değişiklikler Tarımsal ve Evsel Kullanım


Bölüm 2: KÇED

'in Temel Esasları

türdeki tarım alanları, sulak alanlar ile göller, nehirler, yeraltı

suları gibi su kaynakları ve ekolojik öneme sahip

alanlar gibi) alanlar yer almaktadır. Özel bir durum

için, bunlardan başlayarak değerlendirilecek ve

izlenebilecek özgün DEB’lerin belirlenmesi

gerekmektedir.

2.2.2. Etki Alanı

ÇED için geçerli olduğu gibi, KÇED’in

gerçekleştirilmesindeki temel kaygılardan birisi

etüdün/değerlendirmenin gerçekleştirileceği mekansal

alandır. Bu alan çalışmanın önemli sınırlarından birisini oluşturur

(yani mekansal sınır) ve kapsam belirleme aşamasında ele alınmalıdır. Bu bağlamda, bir

projeye yönelik ÇED ve/veya KÇED’in gerçekleştirilmesi için asgari çalışma alanı projenin Etki

Alanı olarak tanımlanır. Bu aynı zamanda ilgili projenin nüfuz alanı olarak da adlandırılabilir.

Mekansal sınırların belirlenmesi KÇED sürecinin kilit aşamalarından birisidir. Özellikle, zaman,

bütçe ve eldeki veriler ile ilgili uygulamaya ilişkin kısıtlar ile teorik olarak önemli mesafelere

ve gelecekteki uzak zaman dilimlerine uzanabilecek karmaşık çevresel etkileşimlerin ele

alınması arasında bir dengenin oluşturulmasıyla uygun mekansal sınırların belirlenmesi

zorlu bir süreçtir.

Uluslararası finans kuruluşları, birçok standartta ve kılavuzda açıkça belirtildiği üzere, çoğu

durumda olduğu gibi etki alanının belirlenmesine de özel önem vermektedir. Etki Alanı,

kapsam belirleme aşamasında ele alınması gereken ve kesin proje yerleri belirlendikçe

sürekli olarak daha ayrıntılı olarak ele alınması gereken bir kavramdır. Bu bakımdan, bu kilit

kavram Uluslararası Finans Kurumu’nun (IFC) 1 no’lu Performans Standardında (IFC, 2012)

şu şekilde tanımlanmaktadır:


2: KÇED'in Tem

el Esasları

“Projenin, spesifik olarak belirlenmiş ve etkiye yol açması muhtemel fiziksel unsurlar, özellikler ve

tesisler içerdiği durumlarda, çevresel ve sosyal riskler ve etkiler projenin etki alanı bağlamında

tespit edilecektir. Bu etki alanı ilgisine göre aşağıdakileri içerir:

n Aşağıdakilerden etkilenmesi muhtemel alan:

i. proje ve proje sahibi tarafından doğrudan sahip olunan, işletilen veya yönetilen

(yükleniciler tarafından işletilen ve yönetilenler dahil olmak üzere) ve projenin bir

bileşenini oluşturan faaliyetler ve tesisler ;

ii. projenin planlanmayan ancak öngörülebilecek faaliyetlerinden daha sonra veya

başka bir yerde gerçekleşebilecek etkiler; veya

iii. projenin, Etkilenen Toplulukların geçim kaynakları bakımından bağımlı olduğu

biyolojik çeşitlilik veya ekosistem hizmetleri üzerindeki dolaylı etkileri.

n Proje kapsamında doğrudan finanse edilmeyen ve proje olmasaydı inşa veya tevsi

edilmeyecek olan ve projenin bunlar olmadan sürdürülebilir olmayacağı ilişkili tesisler.

n Risk ve etki tanımlama sürecinin gerçekleştirildiği sırada mevcut, planlanan veya

makul olarak tanımlanan proje çalışmaları ile ilişkili olarak kullanılan veya projeden

doğrudan etkilenen alanlar veya kaynaklar üzerindeki artımlı etkiden kaynaklanan

kümülatif etkiler.” (IFC 2012).

Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) da politikalarında aynı yaklaşımı takip etmektedir

(EBRD Çevresel ve Sosyal Politikası, PR-1 Çevresel ve Sosyal Değerlendirme ve Yönetim,

Madde 6):


Bölüm 2: KÇED

'in Temel Esasları

Çevresel ve sosyal etkiler ve sorunlar projenin etki alanı bağlamında değerlendirilir. Bu etki alanı

ilgisine göre aşağıdakilerden birisini veya daha fazlasını içerebilir:

1 Proje sahibinin doğrudan sahibi olduğu veya yönettiği ve finanse edilecek proje faaliyetleri

ile doğrudan ilişkili olan varlıklar ve tesisler (üretim tesisi, elektrik iletim koridorları, boru

hatları, kanallar, limanlar, erişim yolları ve inşaat şantiyeleri gibi).

2 Müşterilerin işlerinin işletilmesi veya projenin tamamlanması için sözleşme yapılan

tarafların (yükleniciler gibi) mülkiyetindeki veya kontrolündeki destekleyici/sağlayıcı

faaliyetler, varlıklar ve tesisler.

3 Proje kapsamında EBRD tarafından finanse edilmeyen, ayrı tüzel kişilikler olabilmekle

birlikte sürdürülebilirliği ve mevcudiyeti sadece projeye bağlı olan ve mal ve hizmetleri

projenin başarılı bir şekilde işletilebilmesi için gerekli olan ilişkili tesisler veya işletmeler.

4 Proje sahibinin mülkiyeti ve yönetimi altında olan ve EBRD’ye sunulan teminat paketinin

içerisinde yer alan tesisler, operasyonlar ve hizmetler.

5 Aşağıdakilerden potansiyel olarak etkilenen alanlar ve topluluklar: projenin daha ileriki

aşamalarında planlanan faaliyetlerinden veya aynı coğrafi bölge içerisinde benzer

etkilere kaynaklarından, mevcut bir projeden veya koşuldan, durum tespit çalışmasının

yapıldığı sırada gerçekçi bir şekilde beklenebilecek diğer proje ile ilişkili faaliyetlerden

kaynaklanan kümülatif etkiler.

6 Projenin planlanmayan ancak makul olarak öngörülebilecek faaliyetlerinden daha sonra

veya başka bir yerde gerçekleşebilecek etkilerinden potansiyel olarak etkilenebilecek

alanlar ve topluluklar. Etki alanı, proje olmasaydı da gerçekleşebilecek veya projeden

bağımsız olarak da gerçekleşebilecek potansiyel etkileri içermez.


2: KÇED'in Tem

el Esasları

Projenin etki alanı, farklı tür potansiyel etkiler için farklı olabilir. Farklı çevresel (fiziksel,

biyolojik, sosyal) bileşenler üzerindeki etkiler için proje etki alanı farklı olacaktır. Örneğin,

bir HES projesinin su kalitesi ve hava kalitesi ile ilgili etki alanları farklılıklar gösterecektir. Su

kalitesi bakımından bu alan Baraj ve HES sahalarının memba ve mansabını kapsayacak olup;

mansapta etki alanının ne kadar uzak bir mesafeye kadar uzandığı, bireysel durumlar için

spesifik olarak kararlaştırılmalıdır. Hava kalitesi bakımından, etkiler genel anlamda inşaat

çalışmaları sırasında toz oluşumu olacaktır ve etki alanı, inşaat

sahalarının, malzeme çukurlarının ve erişim yollarının

yakın çevresini kapsayacaktır.

Sadece fiziksel düzeyin ötesindeki ilişkilerin

karmaşıklığı genellikle en iyi mesleki yargıya

ve risk düşüncesine önemli ölçüde bağlı

kalınmasına yol açar. Her bir çevresel bileşen

için sınırlar belirlenirken uyarlayıcı bir yaklaşım

takip edilmelidir; burada genellikle tecrübeye

dayalı “tahmin” ile ulaşılan ilk sınır, ileride elde

edilen yeni bilgilerin farklı bir sınıra ihtiyaç duyulduğunu

göstermesi halinde değişebilir.

Türkiye’deki ÇED Yönetmeliği de, Ek-III’te

verilen Genel ÇED Formatında proje etki

alanının belirlenmesini gerektirmektedir.

ÇED Yönetmeliğinde Etki Alanı işletme

öncesi, işletme sırası ve kapanış sonrası

da dahil olmak üzere projenin tüm

aşamaları sebebiyle çevrenin olumlu

veya olumsuz etkileneceği alan olarak

tanımlanmaktadır.


Bölüm 2: KÇED

'in Temel Esasları

2.2.3. Kabul Edilebilir Değişim Sınırı

Eşik değerler, etkilerin önem derecesinin belirlenmesinde kilit bir rol oynadığından dolayı

kümülatif etkilerin hem değerlendirilmesi hem de yönetilmesi bakımından temel bir

konudur. Eşik değerler, aşıldığında kümülatif değişimin bir endişe konusu haline geldiği

sınırlar olup, hedef, standart ve kılavuz, taşıma kapasitesi veya kabul edilebilir değişim

sınırı bazında ifade edilebilirler. Her bir terimde bilimsel veriler ve sosyal değerler değişik

ölçülerde yansıtılmaktadır.

Bir eşik değer, belirli bir kirleticinin aşıldığında sağlığı olumsuz etkileyeceği azami yoğunluğu

veya bir arazinin doğal durumunun görsel etkiler kabul edilemez düzeye ulaşıncaya kadar

açılabileceği azami miktar olabilir. Etkilerin önemi gibi kümülatif etkiler hakkında bir

sonuca varabilmek için, artımlı etkilerin karşılaştırılmasında

kullanılabilecek belirli bir değişim sınırı gerekir. Teorik

olarak, bir bölgedeki tüm bileşik eylemlerin kümülatif

etkileri bir sınırı veya eşik değeri aşmıyor ise,

söz konusu eylem kabul edilebilir olarak

düşünülebilir. Bununla birlikte, uygulamada,

böyle eşik değerlerin olmaması kümülatif

etkilerin değerlendirilmesini engellemektedir.

Bu durum ekosistemlerin karasal bileşenleri

için özellikle geçerlidir. İnsan sağlığını etkileyen

kirleticiler ile hava ve sudaki bileşenler genellikle

düzenlemeye tabi tutulmaktadır; dolayısıyla

değerlendirme için faydalı eşik değerler yönetmeliklerde

tanımlanmakta veya kılavuzlarda yer almaktadır.

Taşıma kapasitesi, bir sistemin istenmeyen sonuçlar yaşanmadan sürdürebileceği azami

kullanım veya faaliyet düzeyidir. Bu, ilgili çevresel bileşenin ortam koşulları ile ilişkilidir ve söz


2: KÇED'in Tem

el Esasları

konusu değerlere ve bağlama oldukça yüksek düzeyde bağlıdır. Ekolojik taşıma kapasitesi

biyo-fiziksel sınırları yansıtırken, sosyal ve rekreasyonel taşıma kapasitesi büyük ölçüde

spesifik bir faaliyet ile ilgili kullanıcı algısına ve memnuniyet düzeylerine göre belirlenebilir.

Kabul Edilebilir Değişim Sınırı kavramı, odak noktasını uygun kullanım düzeylerinin

belirlenmesinden kabul edilebilir olduğu düşünülen çevresel koşulların açıklanmasına taşır.

Bu yaklaşımın avantajı, kabul edilebilir koşullar belirlendikten sonra bu

koşulların sürdürülebilmesi için gerekli kullanım düzeylerinin

ve bakım müdahalelerinin uygun kombinasyonunu

belirlemenin mümkün hale gelmesidir. (Stankey ve

arkadaşları, 1985; Wight, 1994).

Uygun eşik değerleri belirlemenin her zaman

nesnel bir tekniği bulunmamaktadır ve

genellikle profesyonel değerlendirmeyi esas almak

gerekmektedir. Gerçek kapasite düzeyini belirlemenin

mümkün olmadığı durumlarda, eğilimlerin analizi hedeflere

ulaşılıp ulaşılamayacağını veya bozunum düzenlerinin devam edip

etmeyeceğini belirlemede yardımcı olabilmektedir. Tanımlanmış eşik değerlerin olmadığı

durumlarda, uygulayıcı uygun bir eşik değer önerebilir, çeşitli paydaşlara, kamu kurumlarına

veya teknik uzmanlara danışabilir (en iyi şekilde çalıştay gibi interaktif bir süreç yoluyla

yapılabilir) ya da bir eşik değer olmadığını kabul edebilir, bakiye etkiyi belirleyebilir ve

inceleyici kuruluşun eşik değerin aşılıp aşılmadığını belirlemesine izin verebilir (Hegmann

ve arkadaşları, 1999).


Bölüm 2: KÇED

'in Temel Esasları

2.3 KÇED’in Proje Düzeyindeki ÇED Sürecine Dahil Edilmesi

Kümülatif etkilerin değerlendirilmesi, ÇED sürecinden ayrı bir aşama olarak

düşünülmemelidir. Aslında bu etkilerin değerlendirilmesi sürecin tüm aşamalarının ayrılmaz

bir parçası olmalıdır. Bu etkilerin gerçekleşme olasılığı aşağıdaki süreç adımlarının hepsinde

dikkate alınmalıdır:

n Kapsam belirleme

n Başlangıç düzeyi verilerinin toplanması

n Etkilerin değerlendirilmesi

n Etki azaltma önlemlerinin geliştirilmesi

n Alternatiflerin analizi

n Yönetim ve izleme planlarının geliştirilmesi

İdeal koşullar altında, kümülatif etkilerin değerlendirilmesi, doğrudan etkilerin

değerlendirilmesinde kullanılana benzer şekilde tekrarlayan bir süreç olmalıdır. Her iki

durumda da, değerlendirme sürecinin sonuçları etki azaltma önlemlerinin tasarımına girdi

sağlamalıdır.

KÇED’in ÇED sürecine entegrasyonundaki kilit süreç adımı kapsam belirlemedir. Kapsam

belirleme (veya odaklandırma) aşaması ilgili kilit sorunların tanımlanmasını içerir ve

böylelikle değerlendirmenin odaklı kalmasını ve analizin yönetilebilir ve pratik olmasını

sağlar.


2: KÇED'in Tem

el Esasları

Kapsam belirleme iyi bir ÇED uygulamasında oturmuş bir ilk adım olup, değerlendirmenin

Görev Tanımının oluşturulmasında temel bir gerekliliktir. Bu, ÇED çalışmasının sınırları ile

ilgili gerekliliklerin belirlendiği adımdır. Türkiye’de bu sınırların belirlenmesi süreci bunlarla

sınırlı olmamak üzere ÇED raporu formatını ve ÇED danışman ekibinin oluşumunu içerir.

Türkiye’deki ÇED sisteminde kapsam belirleme sürecinin çıktısı ÇED raporu formatı olup,

ÇŞB’ye sunulan ÇED Başvuru Dosyasına ve halkın katılımı ve kapsam belirleme toplantılarının

sonucuna dayanmaktadır.

Kapsam belirleme aşamasında, kümülatif etkiler düşünülmese bile dikkate alınacak proje

faaliyetlerinin (proje takvimi dahil olmak üzere) ve etki alanının tanımlanması gerekir.

Normal uygulamada, ÇED Başvuru Dosyalarında bölgedeki başlangıç düzeyi koşulları ve

proje açıklaması ile ilgili bazı bilgiler sunulmaktadır. Ayrıca, genel etkilerin bir listesi de

dikkate alınmaktadır.

Kapsam belirleme, KÇED’e özgü bir aşama olmamakla birlikte, kümülatif etki

değerlendirmesinin bölgesel yapısının daha geniş olması ve karmaşıklığı, gerekenden

daha fazlasının değerlendirilmesinden kaçınmak için kapsam belirlemenin sıkı bir şekilde

uygulanmasını gerektirmektedir. Bu yöndeki ilk adım, sadece incelenen eylemin gerçekten

katkıda bulunacağı etkiler üzerinde odaklanmaktır. Örneğin, doğal habitatlardaki sürekli

azalma bölgesel bir kaygı konusu olabilmekle birlikte, eğer inceleme konusu eylem bu uzun

vadeli azalmalara katkıda bulunmuyorsa bu etkileri araştırmanın bir sebebi olmayabilir

(örneğin, tek bir küçük ölçekli boru hattı bazı türler için küçük ve geçici doğal habitat

kaybına yol açabilirken, tomrukçuluk faaliyetleri için kullanılacak bir yol ağı daha ciddi uzun

vadeli değişikliklere yol açabilir).

Bu bağlamda, projenin kümülatif etkilerinin değerlendirilmesine ilişkin aşağıdaki

gereklilikler, ÇED etütlerinin buna göre gerçekleştirilebilmesi için ÇED formatına (görev

tanımına) dahil edilebilir:


Key Tasks in CEIA Studies

n Bölgedeki DEB’ler üzerindeki kümülatif etkilere katkıda bulunabilecek diğer

mevcut, inşa halindeki veya planlanan (makul olarak öngörülebilir gelecekte)

projeler ile birlikte proje faaliyetlerinin tanımlanması. Belirsiz durumlar için,

aşağıdaki gibi senaryolar kullanılabilir: (1) gelecekteki belirli eylemleri içeren

senaryolar, (2) gelecekteki belirli faaliyetleri ve gelecekteki olası (belirli düzeyde bir

belirsizlik içindeki) eylemleri içeren senaryolar, (3) gelecekteki belirli faaliyetleri ve

gelecekteki olası eylemleri içeren ancak olasılığı daha düşük olan eylemleri (yüksek

belirsizlik derecesindeki) eylemleri içermeyen senaryolar.

n Projenin etki alanının (farklı potansiyel etki türleri için farklı olabilir), bir başka

deyişle çalışmanın mekansal sınırlarının belirlenmesi.

n Özellikle makul olarak öngörülebilir gelecekteki eylemleri göz önünde

bulundurarak saha için zaman sınırının belirlenmesi (örneğin çakışan inşaat veya

işletim süresi). Özellikle belirsizlik durumlarında zamansal sınırların belirlenmesi

için senaryolar kullanılabilir.

n Bölgedeki veya projenin etki alanına yakın yerlerdeki olası DEB’lerin belirlenmesi.

n Mevcut veya gelecekte öngörülen koşullar, koruma altındaki türler veya habitatlar

ve aynı DEB’i (olumsuz) etkileyebilecek başka insan faaliyetlerinin mevcudiyeti

veya öngörülen mevcudiyeti ile ilgili bilgilere dayalı olarak çalışmada dikkate

alınması gereken ve etki alanında bulunan DEB’lerin belirlenmesi.

n İlgili düzenleyici ve/veya uluslararası eşik değerler ve standartlar da dahil olmak

üzere projeye özgü standartların belirlenmesi (mümkün ise taşıma kapasitesi ve

kabul edilebilir değişim sınırları ile ilgili bilgi sunularak).

Kümülatif etkilerin değerlendirilmesi ile ilgili gereklilikler projeye özgü ÇED formatına dahil

edildikten sonra, inceleme aşamasında ÇED raporunda kümülatif etki değerlendirmesinin

yeterliliği kontrol edilmelidir. İnceleme sürecinin/aşamasının, kümülatif etkilerin proje

ÇED’inde yeterli bir şekilde ele alınmasının sağlaması gerekmektedir.

KÇED Etütlerindeki Kilit Görevler

3


Bölüm 3: KÇED

Etütlerindeki Kilit Görevler

3.1. KÇED ÇerçevesiKÇED’ler ÇED uygulamasında yaygın olarak öğrenilenleri ve uygulananları esas alırlar.

Bununla birlikte, uzmanların kümülatif etki değerlendirmelerinin hangi bakımlardan

farklılık gösterdiklerini bilmeleri gerekir. Bu bölümde bir KÇED kapsamındaki temel görevler

tanımlanmakta ve incelenmektedir.

MET

İN K

UTUS

U 2

KÇED Adımları ve Her Bir Adıma Özgü Görevler

Kapsam Belirleme

Etki Değerlendirme

Etki Azaltma

Önem Değerlendirmesi

Takip

n Proje faaliyetlerinin tanımlanması

n Etki Alanının belirlenmesi

n DEB’lerin seçilmesi

n Aynı DEB’leri etkileyen diğer geçmiş, mevcut ve gelecekteki faaliyetlerin belirlenmesi

n Projeye Özgü Standartların belirlenmesi

n Proje Alanının başlangıç durumu

n Önerilen proje faaliyetlerinin etki değerlendirmesi

n Etki azaltma önlemlerinin belirlenmesi

n Bakiye etkilerin belirlenmesi

n Önem değerlendirmesi

n İzleme ve Yönetim

KÇED ADIMLARI

12345

FAALİYET


3: KÇED Etütlerindeki Kilit G

örevler

Yaygın olarak, bir KÇED’in tüm unsurları ÇED ile eşzamanlı bir şekilde gerçekleştirilmekte

olup, bu durum iki “bölüm” arasında açık bir ayrımda bulunmayan bir değerlendirme

yaklaşımı ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, uygulamada, bir KÇED kapsamındaki

bağımsız çalışmalar genellikle ÇED kapsamında etkilerin ilk tanımlaması tamamlandıktan

sonra gerçekleştirilmektedir. Bu şekilde, doğrudan proje etkilerinin erken aşamadaki

tanımlaması, kümülatif etkilerin değerlendirilmesinin “yolunu açar”. Dolayısıyla, öncelikle

projeye özgü bir ÇED, daha sonra bir KÇED gerçekleştirilebilir. Değerlendirme Çerçevesi her

türlü büyüklükteki eylemlerin değerlendirilebilmesi için uygundur.

Tek bir projeye yönelik bir KÇED sürecinde, aşağıdaki adımlar takip edilmelidir:

1 Projenin bir DEB üzerinde herhangi bir etkisinin olup olmayacağının belirlenmesi.

2 Böyle bir etki olacağı ortaya konulabiliyorsa, artımlı etkinin geçmişteki, mevcut

veya gelecekteki başka eylemlerin etkileri ile kümülatif bir şekilde etkileşim yaratıp

yaratmadığının belirlenmesi.

3 Proje etki azaltma önlemleri uygulandıktan sonra, proje etkilerinin başka etkiler ile

birlikte DEB’in özellikleri üzerinde şimdi veya gelecekte önemli bir değişime yol açıp

açmayacağının belirlenmesi.

Gelecekteki eylemlerin dikkate alınması dışında, yukarıdaki adımlar iyi bir ÇED’in gereklilikleri

ile aynıdır. Yukarıdaki adımların gerçekleştirilmesindeki kilit bir görev, tüm eylemlerin ve tek

başına projenin toplam kümülatif etkiye artımlı katkısı anlaşılıncaya kadar DEB üzerindeki

etkilerin incelenmesidir. Tek bir projenin değerlendirilmesinde, söz konusu projenin bir

DEB üzerinde kabul edilebilir bir noktanın ötesinde bir olumsuz etkiden sorumlu olup

olmadığının belirlenmesi gerektiğini belirtmek gerekir. Dolayısıyla, bir DEB üzerinde birçok

eylemin yol açtığı toplam kümülatif etkinin belirlenmesi gerekmekle birlikte, KÇED’in

inceleme konusu projenin toplam etkiye ne dereceye kadar katkıda bulunduğunu da

açıklamaya kavuşturması gerekmektedir. Düzenleyici inceleme görevlileri proje başvurusu

ile ilgili görüşmelerinde bu katkıların her ikisini birden dikkate alabilirler.


Bölüm 3: KÇED


Bir KÇED’in tamamlanması sırasında, çerçevenin beş adımı genellikle sırasına göre

tamamlanmaktadır. Bununla birlikte, bir değerlendirmede eğer yeni elde edilen bilgiler

daha önceki varsayımların ve sonuçların yanlış olduğunu gösteriyor ise daha önceki adımlar

tekrarlanabilir. Ayrıca, proje sonrası etki izlemesinde daha fazla değerlendirmeye ihtiyaç

duyulduğunun ortaya çıkması mümkündür.

3.2. Kapsam Belirleme Türkiye’deki ÇED Yönetmeliğinin öngördüğü kapsam belirleme süreci üç aşamadan

oluşmaktadır; i) ÇED Başvuru Dosyasının hazırlanması, ii) Halkın Katılımı Toplantısının

gerçekleştirilmesi, ve iii) Değerlendirme Komisyonunun Bilgilendirilmesi ve Özel Format

ve Kapsam Belirleme. Bu bölümde “kapsam belirleme” ifadesi bu üç aşamanın hepsini

kapsamaktadır.

Kapsam belirleme (odaklandırma) süreci ilgili kilit sorunların ve DEB’lerin belirlenmesini,

dolayısıyla değerlendirmenin odaklı ve analizin yönetilebilir ve uygulanabilir kalmasını

sağlamayı içerir. Bu, inceleme konusu eylemin herhangi bir kümülatif etkiye katkıda

bulunma potansiyelinin olup olmadığını belirlemeye yardımcı olur.

DEB’ler ÇED ekibi (ÇED’in hazırlayıcısı) tarafından belirlenmeli ve önerilmelidir. Çalışmada ele

alınacak DEB’lerle ilgili nihai karar ile kümülatif etkilerin değerlendirilmesi için kullanılacak

metodoloji ve başlangıç aşaması etütlerinin boyutları ÇED kapsam belirleme komitesi

tarafından kararlaştırılabilir. Bu komitede ÇED ekibi, yetkili merci, düzenleyici kurum

uzmanları ve proje sahibi yer alır.

Mevzuatın gerektirdiği asgari koşullar ile ideal hedefler arasında optimum bir dengenin

sağlanabilmesi için profesyonel değerlendirmeye ihtiyaç duyulur. Buna en iyi profesyonel

uygulama denir. Kapsam belirleme iyi bir ÇED uygulamasında oturmuş bir ilk adımdır ve

değerlendirmenin formatının belirlenmesinde temel bir gerekliliktir.



örevler

Bu yöndeki ilk adım, sadece incelenen eylemin gerçekten katkıda bulunacağı etkiler

üzerinde odaklanmaktır. Örneğin, doğal habitatlardaki sürekli azalma bölgesel bir kaygı

konusu olabilmekle birlikte, eğer inceleme konusu eylem bu uzun vadeli azalmalara katkıda

bulunmuyorsa bu etkileri araştırmanın bir sebebi olmayabilir (örneğin bir HES’in tek bir su

tüneli bazı türler için küçük ve geçici doğal habitat kaybına yol açabilirken, bir HES kaskadı

daha ciddi uzun vadeli değişikliklere yol açabilir).

Değerlendirme Çerçevesi, bir KÇED için kapsam belirleme aşamasında gerçekleştirilmesi

gereken beş görev belirlemektedir:

1 Proje faaliyetlerinin tanımlanması.

2 Etki Alanının belirlenmesi.

3 DEB’lerin seçilmesi

4 Aynı DEB’leri etkileyen diğer geçmiş, mevcut ve gelecekteki faaliyetlerin

belirlenmesi.

5 Projeye Özgü Standartların belirlenmesi

MET

İN K

UTUS

U 3

Kümülatif Etkiler için Kapsam Belirleme

Bölgesel kümülatif etkileri için kapsam belirleme genellikle bir ÇED kapsamındaki yerel (yani doğrudan) etkiler

için kapsam belirlemeden sonra tamamlanır. Bu durumda, ÇED sürecinden elde edilen bilgi ve sonuçlar KÇED

için kapsam belirlemeye yardımcı olabilir: eylemin açıklaması, çevresel başlangıç durumu, sorunların ve

DEB’lerin belirlenmesi, sebep olunan etkilerin türleri, etkilerin önemi ile ilgili sonuçlar ve etki azaltma önlemleri.

Yerel etkiler ÇED kapsam belirleme sürecinde KÇED’in gerektirdiği kadar büyük bir ölçekte ele alınmamış

olabilmekle birlikte, sonuçlar faydalı bir başlangıç noktası sağlar.


Bölüm 3: KÇED


Görevlerin bu sıra ile gerçekleştirilmesi halinde, uzman, bir adımda bir sonraki adımda

verilecek kararlara rehberlik edecek kararları verebilecektir. Bununla birlikte, her zaman bu

durum geçerli olmayabilir. Bazı durumlarda (örneğin uzaktan algılama yoluyla çok büyük

alanların sayısal olarak haritalandığı durumlarda), önce Etki Alanını belirlemek, daha sonra

diğer sorunları ve eylemleri belirlemek ve en son olarak DEB’leri seçmek daha pratik olabilir.

Uygulamada, bu beş adımın her birinin unsurları genellikle kapsam belirlemenin en erken

aşamalarında birbiriyle eşzamanlı olarak tamamlanmaktadır. Kapsam belirleme süreci

ilerledikçe, hangi sonuçlara varılacağı hemen açıklığa kavuşmaktadır.

3.2.1. Proje Faaliyetlerinin TanımlanmasıSpesifik olarak belirlenmiş fiziksel unsurlar ve hususlar

ile proje kapsamında proje için ve proje sebebiyle

gerçekleştirilecek ve etki, çevresel ve sosyal risk yaratması

muhtemel tesislere proje faaliyetleri denir. Bu faaliyetler

aynı zamanda alt yüklenicilerin faaliyetlerini ve ilişkili

tesisler için gerekli faaliyetleri de içerir.

3.2.2. Etki Alanının Belirlenmesi ÇED için geçerli olduğu gibi, KÇED’in gerçekleştirilmesindeki temel kaygılardan birisi

çalışmanın/değerlendirmenin gerçekleştirileceği mekansal alandır. Bu alan çalışmanın

önemli sınırlarından (yani mekansal boyut) birisini oluşturur ve kapsam belirleme

aşamasında ele alınmalıdır. Bu bakımdan, bir projeye yönelik bir ÇED’in ve/veya KÇED’in

gerçekleştirilebilmesi için asgari çalışma alanı projenin etki alanı olarak tanımlanır. Buna

aynı zamanda ilgili projenin tesir alanı da denebilir.

Mekansal çalışma sınırların belirlenmesi, KÇED sürecinin kilit aşamalarından birisidir.

Özellikle, zaman, bütçe ve mevcut veriler ile ilgili uygulamaya ilişkin kısıtlar ile teorik olarak

önemli mesafelere ve gelecekteki uzak zaman dilimlerine uzanabilecek karmaşık çevresel

etkileşimlerin ele alınması arasında bir dengenin oluşturulmasıyla uygun mekansal sınırların

belirlenmesi zorlu bir süreçtir.

METİN KUTUSU 4

İlişkili Tesisler

İlişkili tesisler, proje kapsamında �nanse edilmeyen ancak proje olmadan inşa edilmeyecek veya genişletilmeyecek olan ve olmaması halinde projenin uygulanabilir olmayacağı tesislerdir.



örevler

Etki alanının belirlenmesi için haritaların kullanılması bir başlangıç noktasıdır. Topluluklar

üzerindeki etkilerin, arazi tabanlarının ve diğer doğal kaynakların mekansal bir portresinin

ortaya konulabilmesi için, mevcut yerleşimler ile arazi kullanım düzenlerini ve önerilen proje

faaliyetlerini gösteren harita çakıştırma teknikleri kullanılabilir.

MET

İN K

UTUS

U 5 Hidroelektrik Santral Projeleri için Etki Alanı ve Proje Faaliyetleri

Erişim yolları, şantiyeler, kırma tesisleri, beton tesisleri, elektrik iletim hatları, kazılan malzeme depolama

sahaları, atık depolama sahaları, atık su arıtma tesisleri veya taş ocakları ve malzeme çukurları gibi malzeme

kaynakları gibi ilişkili tesisler de dahil olmak üzere, HES projelerinin önerilen proje ayak izleri (örneğin baraj

gölleri, su kanalları veya tünelleri, bentler, vs.) proje faaliyetlerinin etki alanında düşünülmelidir.

KÇED sürecinde, baraj gölü yapımı sebebiyle mevcut yolun yerinin değiştirilmesi için gerekli faaliyetler de

dolaylı proje faaliyetleri olarak düşünülmelidir. Ayrıca, örneğin aynı nehir üzerinde planlanan başka HES

projeleri veya aynı kaynakları kullanacak veya etkileyecek başka öngörülen projeler de KÇED kapsamında

dikkate alınmalıdır.

METİN KUTUSU 6

Yukarı Ceyhan Nehri üzerindeki HES Projelerinin Etki Alanı

KANDİL REZERVUARI

SARIGÜZEL REZERVUARI

HACININOĞLUSU TUTMA ALANI

SIR BARAJITRAFO MERKEZİ

DOĞANTRAFO MERKEZİ

DAĞDELEN SU TUTMA ALANI

Göksun

Afşin

Elbistan

İLÇE

KANDİL ENERJİ GRUBU REZERVUAR VE SU TUTMA ALANLARI

SU TOPLAMA ALANI SINIRLARI

ARKEOLOJİK SİT ALANLARI

TRAFO MERKEZİ

HACININOĞLU ENERJİ İLETİM HATTI (EİH)

KANDİL-DAĞDELEN EİH

SARIGÜZEL-KANDİL EİH

HACININOĞLU - TRAFO MERKEZİ EİH

KANDİL - TRAFO MERKEZİ EİH

SARIGÜZEL – KANDİL EİH ÇALIŞMA ALANI (5+50M)

HACININOĞLU-SARIGÜZEL EİH ÇALIŞMA ALANI (1+180M)KANDİL-DAĞDELEN EİH ÇALIŞMA ALANI (5+5KM)

KANDİL-TRAFO MERKEZİ EİH ÇALIŞMA ALANI (5+5KM)

HACININOĞLU-TRAFO MERKEZİ EİH ÇALIŞMA ALANI (5+5KM)

LEJAND


Bölüm 3: KÇED


Etki alanı ilgisine göre aşağıdakileri içerir:

1 Proje ve proje sahibi tarafından doğrudan sahip olunan, işletilen veya yönetilen

(yükleniciler tarafından işletilen ve yönetilenler dahil olmak üzere) ve projenin bir

bileşenini oluşturan faaliyetlerden ve tesislerden potansiyel olarak etkilenecek alanlar;

2 Projenin planlanmayan ancak öngörülebilecek faaliyetlerinden daha sonra veya

başka bir yerde gerçekleşebilecek faaliyetlerinden etkilenebilecek alanlar; veya

3 Projenin, Etkilenen Toplulukların geçim kaynakları bakımından bağımlı olduğu

biyolojik çeşitlilik veya ekosistem hizmetleri üzerindeki dolaylı etkilerin etkili olduğu

alanlar.

4 Projenin gelecekte planlanan faaliyetlerinden veya aynı coğrafi bölge içindeki başka

benzer etki kaynaklarından, mevcut bir proje veya koşuldan, ve durum tespitinin

yapıldığı sırada gerçekçi olarak beklenebilecek proje ile ilgili başka faaliyetlerden

doğan kümülatif etkilerden potansiyel olarak etkilenecek alanlar.

5 Projenin planlanmayan ancak öngörülebilecek faaliyetlerinden daha sonra veya

başka bir yerde gerçekleşebilecek faaliyetlerinden potansiyel olarak etkilenebilecek

alanlar ve topluluklar.

MET

İN K

UTUS

U 7

KÇED Kapsamında Mekansal Sınırların Belirlenmesi Aşağıdaki temel kurallar mekansal sınırların belirlenmesine yardımcı olabilir. Sınırları belirlemenin tekrarlayan bir süreç olduğu, gerekli tüm bilgiler olmadan bir sınırın başlangıçta belirlenebileceği ve daha sonra yeni bilgilere ulaşıldığında başlangıçta belirlenen sınırın değiştirilebileceği akılda tutulmalıdır.

n Açık, kolaylıkla anlaşılabilir ve genellikle azaltılabilecek etkilerin gerçekleşeceği bir yerel çalışma alanının belirlenmesi.

n Başka eylemler ile olası etkileşimlerin olabileceği alanları içeren bir bölgesel çalışma alanının belirlenmesi. Başka paydaşların çıkarlarının dikkate alınması.

n Her bir çevresel bileşen ve ilişkili etki türü için bir sınır olmak üzere birkaç sınırın birden dikkate alınması –bu genellikle tek bir sınıra göre tercih edilebilir bir seçenektir.

n Bitki örtüsü ve yaban hayatı gibi karasal DEB’ler için, sınırların mümkün olduğu ölçüde ekolojik olarak savunulabilir olmasının sağlanması (örneğin kritik yaban hayatı habitatları üzerindeki etkilerin değerlendirilmesine yönelik kışlak sınırları).

n Sınırların eylemler ile DEB’ler arasındaki sebep-sonuç ilişkilerini ele almaya yetecek kadar genişletilmesi.

n Gerekli olması halinde yerel, bölgesel veya daha geniş ölçeklerdeki DEB’lerin miktarının ve dağılımının belirlenmesi (örneğin çok nadir türler için) ve sınırlarda bunun dikkate alınmasının sağlanması.

n Coğra� kısıtların kümülatif etkileri eylem yakınındaki nispeten kapalı bir alan içinde sınırlayıp sınırlayamayacağının belirlenmesi.

n Bir “araştırma hattı” oluşturulabilmesi için sebep-sonuç ilişkilerini açıklayan yolların özelliklerinin belirlenmesi (örneğin bir kağıt fabrikasının atık sularından bir nehirdeki kirleticilere, balık etindeki lekelere ve son olarak insan ve yaban hayatı tüketimine).

n Kümülatif etkilerin önemsiz düzeye indiği noktada sınırların belirlenmesi.

n Yeni elde edilen bilgilerin gerekli kılması halinde değerlendirme süreci sırasında sınırlarda değişiklik yapmaya hazırlıklı olunması ve bu gibi değişikliklerin savunulması.



örevler

3.2.3. DEB’lerin SeçilmesiDEB’ler i) proje çalışmaları ve faaliyetleri; ii) etkilenmesi muhtemel çevre; ve iii) proje

çalışmaları ve faaliyetleri ile çevre arasındaki potansiyel etkileşimler ile ilgili bir anlayış

oluştuktan sonra seçilir. Genel olarak, DEB’lerin seçiminde aşağıdaki hususlar dikkate alınır:

n Sahadaki, yerel ve bölgesel çalışma alanlarındaki varlık düzeyi

n Veri mevcudiyeti

n Ekolojik önem

n Yerli türler

n Risk

n Hassasiyet

n Ekolojik sürdürülebilirlik

n İnsan sağlığı

n Sosyoekonomik önem

n Koruma durumu ve

n Toplum için kültürel miras özelliği bakımından önemi.

MET

İN K

UTUS

U 8

Habitata Dayalı DEB Belirleme

Hedef DEB’lerin belirlenmesi bakımından, habitatlara dayalı ekolojik etüt, türe özgü etütlere göre daha uygundur.

Son zamanlarda, AB katılım süreci çerçevesinde, Türkiye’nin habitat sını�andırması ile ilgili olarak AB Habitat Direkti� doğrultusunda çeşitli çalışmalar yapılmaktadır.


Bölüm 3: KÇED


MET

İN K

UTUS

U 9

Ceyhan Nehri Üzerindeki HES Projeleri için Örnek DEB Tablosu

Çevresel Bileşen Alt Bileşen Parametre Örnek DEB’ler

Yaban Hayatı

Ekoloji

Ortam Hava Kalitesi

Peyzaj

Yerleşim

Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1

Su akışı

SO2

NO2

PM10

- Kamu/Su kullanıcıları- Mevcut Afşin A ve B

Termik Sant. - Önerilen Afşin C, D ve E

Termik Sant.- Sucul ortam- Karasal ortam

- Estetik

- Kültürel miras niteliğindeki alanlar (örn. Kandil Enerji Proje Grubunun iletim koridoru içinde yer alan Ortaklı ve Doğan Höyükleri)

- Balık Türleri [IUCN Kırmızı Listede EN olarak sını�andırılan İnci Balığı (“Alburnus orontis”)]

- Am�biler [IUCN Kırmızı Listede LC olarak sını�andırılan Gece Kurbağası (“Bufo viridis”)]

- Sürüngenler

- Kuşlar

- Memeliler [IUCN Kırmızı Listede VU olarak sını�andırılan Kör Fare (“Spalax (Nannospalax) leucodon”)]

- Bitki Örtüsü (örn. Heraclium marashicum)

- Orman

- Sulak Alanlar (örn. Ceyhan Nehri)

Çalışma alanına 20 km uzaklıkta bulunan Körçoban Tabiatı Koruma Alanı.

Su

Hava

Ortam Hava Kalitesi Ekolojik Sürdürülebilirlik Tarımsal ve Evsel kullanım

Hava Kalitesi (toz ve gürültü)Yerel toplulukların geçim kaynakları


- Karasal çevre


- Karasal çevre



örevler

3.2.4. Aynı DEB’leri Etkileyen Diğer Geçmiş, Mevcut ve Gelecekteki Faaliyetlerin Belirlenmesi

Geçmişteki, mevcut ve gelecekteki başka eylemler de belirli etkilere yol açmış olabilir

veya yol açabilir ve inceleme konusu eylemin sebep olduğu etkiler ile etkileşim yaratabilir.

Dolayısıyla, tüm bu eylemlerin KÇED çerçevesinde belirlenmesi gerekir.

Gelecekteki eylemlerin seçiminde dikkate alınması gereken asgari olarak belirli bir senaryo

yansıtılması ve ideal olan da bunun en olası senaryo olmasıdır. Bununla birlikte, asgari

düzenleyici gerekliliklere sıkı bir şekilde bağlılık, en azından makul olarak öngörülebilir bazı

projelerin inceleme konusu proje ile birlikte önemli bir kümülatif etkiye sahip olabileceğini

düşünmek için bir sebep var ise, birçok paydaş için giderek kabul edilemez hale gelmektedir

(ayrıca proje onayları ile ilgili emsal oluşturan mahkeme ve panel kararları neyin beklenen

ve kabul edilebilir uygulama olduğu ve olmadığı ile ilgili değişim sürecini sürdürecektir).

Dolayısıyla, uzmanlar makul olarak öngörülebilir eylemleri de dikkate alma fırsatını

düşünmeye teşvik edilmektedir. Değerlendirme ile ilgili nihai karar genellikle uzmanların

takdirindedir veya düzenleyici kurumun yönlendirmesine tabidir.

MET

İN K

UTUS

U 10 Diğer Eylemlerin Seçilmesi

Geçmişteki EylemlerGeçmişteki eylemler artık aktif değildir ancak DEB’ler üzerinde bir rahatsızlık oluşturmaya devam ederler (örneğin terk edilmiş bir

çakıl ocağının topografya üzerindeki devam eden etkisi, veya terk edilmiş bir ahşap koruma fabrikasından kaynaklanan solvent

buharının yakın bölgedeki bir akifer üzerindeki etkisi). Etkilerin artık kolaylıkla gözlenmiyor olması mümkündür (örneğin haritalar

veya havadan çekilmiş fotoğra�ar üzerindeki bir incelemeden eylem ile ilgili kanıtları görmek zordur). Bununla birlikte, ekolojik

süreçler ve DEB’ler üzerinde önemli değişimler devam ediyor olabilir. Uygulamada, geçmişteki eylemler genellikle mevcut

başlangıç durumu koşullarının bir parçası haline gelir. Bununla birlikte, bu eylemler,n etkilerinin kabul edilmesinin sağlanması

önemlidir.

Gelecekteki EylemlerGelecekteki eylemlerin seçilmesinde eylemin gerçekten gerçekleşip gerçekleşmeyeceğine dair kesinlik durumu göz önünde bulundurulmalıdır. Şekil 1 seçim sürecinde kullanılabilecek kriterleri özetlemektedir.

Zaman Kriteri

GEÇMİŞ Artık gerçekleştirilmeyen ancak hala

endişe konusu etkiler yaratabilecek olan

eylemler

MEVCUT Halihazırda aktif olan eylemler

GELECEK Henüz gerçekleşmemiş olan ancak

gelecekte gerçekleşebilecek eylemler

Mekansal Kriter

Bölgesel çalışma alan(lar)ındaki, değerlendirme konusu DEB’leri etkileyebilecek ayak izlerine

sahip eylemler. Ayak izleri ilişkili bileşenleri (örn., erişim yolları, elektrik hatları) ve havayı, arazi veya

su alanlarını içerebilir.

Bileşenlerinden herhangi birinin söz konusu alandaki başka eylemler veya DEB’ler ile etkileşim

içine girmesi olasılığı var ise, bölgesel çalışma alanı dışındaki eylemler.


Bölüm 3: KÇED


MET

İN K

UTUS

U 10 Diğer Eylemlerin Seçilmesi (devam)

Şekilde eylemler üç tür altında sını�andırılıyor:

Kesin

Eylem gerçekleşecek veya eylem gerçekleşme olasılığı çok yüksek

Makul Olarak Öngörülebilir

Eylem gerçekleşebilir ancak bu sonuç ile ilgili belirli düzeyde bir belirsizlik var (Kanada Çevresel Değerlendirme Kurumu’nun Kanada

Çevre Kanunu Kapsamında Kümülatif Çevresel Etkilerin Ele Alınmasına Yönelik Operasyonel Politika Bildirimi en az üç tür projenin

düşünülmesini tavsiye etmektedir).

Varsayıma Dayalı

Eylemin gerçekleşeceğine dair önemli ölçüde bir belirsizlik var.

Şekil 1

Kesin Makul Olarak Öngörülebilir

Varsayıma Dayalı

Onaylanmış

Onaylanmak üzere düzenleyici inceleme sürecinde

İnceleme konusu proje ile doğrudan ilişkili, ancak projenin onaylanması koşuluna bağlı (örneğin belirli düzeyde bilginin mevcut olduğu tetiklenmiş eylem)

İnceleme konusu proje ile doğrudan ilişkili değil, ancak projenin onaylanması halinde gündeme gelebilir (örneğin çok az bilginin mevcut olduğu tetiklenmiş eylem)

Onaylı bir kalkınma planında belirlenmiş

Onaylanması çok yakın

Çok yakında düzenleyicinin incelemesine sunulacak

Eylemi gerçekleştirme niyeti proje sahibi tarafından düzenleyicimakamlara resmi olarak bildirilmiş

Halihazırdaki mevcut bilgilere dayalı olarak varsayımsal

Kavramsal bazda tartışılıyor

Gelecekte İlerleyen Zamanla Birlikte Eylemin Gerçekleşme Kesinliği Azalıyor



örevler

Temel olarak, gelecekteki öngörülebilir eylemler; bir çeşit resmi onay almış (örneğin ÇED

olumlu kararı, HES’ler için üretim lisansı, resmi yer tahsisi, vs.), onay için düzenleyici inceleme

sürecinde olan ve onaylı bir kalkınma planında yer alan (örneğin bölgesel kalkınma planı,

ana plan, vs.) projeleri içerir.

3.2.5. Projeye Özgü Standartların ve Kabul Edilebilir Değişim Sınırının Belirlenmesi

Yasal çerçevenin tanımlanması etki değerlendirme sürecindeki kilit görevlerden birisidir.

Yasal çerçeve izin verilebilir etki türlerinin ve etki düzeylerinin sınırlarını çizer. Ayrıca,

yatırımcılar/proje sahipleri yasal gerekliliklerin de ötesinde varsa kendi standartlarını da

uygulayabilirler.

MET

İN K

UTUS

U 11

Ceyhan Nehri üzerindeki HES Projelerinin KÇED Etüdü için Seçilen Eylemleri

Değerlendirme KonusuProjeler

n Dağdelen HES

n Kandil HES

n Sarıgüzel HES

n Hacınınoğlu HES

Diğer MevcutProjeler

n Kartalkaya HES

n Ayvalı HES

n Menzelet HES

n Sır HES

n Göksu Sulama Projesi

n Afşin A TS

n Afşin B TS

n Adatepe Sulama Projesi(inşa halinde)

n Kılavuzlu HES(inşa halinde)

Planlanan veya ÖngörülenProjeler

n Karakuz HES

n Kavaktepe HES

n Hasanali HES

n Doğutlu HES

n Geben HES

n Kısık HES

n Afşin C TS

n Afşin D TS

n Afşin E TS

MET

İN K

UTUS

U 12

Kritik Habitatlar Direkti�

Yasalardaki nicel standartların yanı sıra, bazı uluslararası �nans kuruluşları kritik habitatlardaki faaliyetler için

nitel sınırlamalar da belirlemiştir. Örneğin, IFC (2012 tarihli 6 no’lu Kılavuz Not) kritik habitatları beş kritere göre

açıklamaktadır ve müşterilerin bir faaliyeti gerçekleştirmeden önce yerine getirmeleri gereken ön gereklilikler

için bir çerçeve oluşturmaktadır.


Bölüm 3: KÇED


Bu bağlamdaki yasal çerçeve iki bileşenden oluşmaktadır: i) yasal gereklilik listesi ve ii)

projeye özgü standartlar. Yasal gereklilik listesi ilgili düzenlemeleri ve standartları listelerken,

projeye özgü standartlar yasal sınırlamaları ve uluslararası standartlara ve proje sahibi

şirketin projeye özgü olabilecek kendi standartlarına dayalı (yani, uzman görüşlerine ve/

veya kamuoyu endişelerine/istişarelerine dayalı) diğer sınırlamaları belirtir.

MET

İN K

UTUS

U 13 Örnek Yasal Gereklilik Listesi

Çevre Kanunu (Çevrenin korunmasına ve çeşitli

faaliyetlerden kaynaklanan çevresel sorunların ve

etkilerin azaltılmasına ilişkin Çevre Kanunu. Kanun

çevre kirliliğine yol açan gerçek şahıslar ve tüzel

kişilikler için bazı sonuçlar getirmektedir. Kanunda

kirleten öder ilkesi, kirliliğe yol açan tesisleri

cezalandırma veya kapatma hakkı, ve üretim

sürecinde veya tesisinde planlanan değişiklikleri

yetkili mercilere bildirme yükümlülüğü yer

almaktadır. Eğer bir tesis, atölye veya operasyon

idari fonksiyonların gerçekleştirilmesi veya

yönetilmesi ötesinde bir faaliyette bulunuyorsa,

çoğu faaliyet atık ürettiğinden (sadece belediye

atığı üretse bile) veya emisyona yol açtığından

dolayı bu düzenleme o tesis, atölye veya operasyon

için uygulanmaktadır. Bu kanun birkaç kez

değiştirilmiştir ve son değişiklik 5491 sayılı ve

26/04/2006 sayılı kanun ile yapılmıştır (değişiklik

mevcut metne doğrudan yansıtılmıştır). Son

maddelerde çevreyi kirleten ve/veya çevreye zarar

veren tesislerde çevre yönetim birimlerinin

kurulmasına yönelik bir yükümlülük yer almaktadır.

Kanun aynı zamanda gemilerin yol açtığı kirlilik için

para cezaları getirmektedir.)

Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği (Bu

Yönetmelik, Ramsar Sözleşmesinin kapsadıkları da

dahil olmak üzere tüm sulak alanların korunması

ve geliştirilmesi ile ilgilidir. Yönetmeliğin

yayınlandığı tarihten önce faaliyete başlayan

tesislerin Bakanlık’ın talimatlarını yerine

getirmeleri kaydıyla 01 Ocak 2007 tarihine kadar

bu alanlarda faaliyetlerine devam etmelerine izin

verilmektedir. Sulak alanların içinde veya

etrafından faaliyet gösteren tüm yeni tesisler için,

Yönetmelik doğrudan uygulanmaktadır. Diğer

hükümlerin arasında, 8 hektardan büyük doğal

sulak alanların doldurulmasına veya

kurutulmasına izin verilmemektedir. 8 hektardan

küçük alanlar için izin alınması gerekmektedir.)

25818 sayılı ve

17.05.2005

tarihli Resmi

Gazete’de

yayınlanmıştır.

18132 sayılı ve

11.08.1983

tarihli Resmi

Gazete’de

yayınlanmıştır.

Madde 14

Madde 15

Madde 9

Madde 20

Ek 1

(Madde 30)

2000/60/EC Avrupa

Parlamentosunun

ve Konseyinin Su

Politikası

Alanındaki

Topluluk Eylemleri

için bir Çerçeve

Oluşturan

2000/60/EC sayılı

Direkti� – Su

Çerçeve Direkti�

Ekoloji

Genel Çevre

Ulusal Kanun EU Directive DEBKod / Sayı Kod / SayıBölüm AçıklamaAçıklama



örevler

METİN KUTUSU 14

Örnek Projeye Özgü Standartlar

No Konu İlgili Mevzuat Sınır Değer / Sorumluluklar Notlar

1

Evse

l Atık

Su

Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY)(25687 sayılı ve 31 Aralık 2004 tarihli RG)

Lağım Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik (RSTCDSS)(13783 sayılı ve 19 Mart 1971 tarihli RG)

Şantiyelerde/kompresör istasyonunda paket atık su arıtma tesisinden deşarj edilen atık su aşağıdaki tabloda verilen kriterlere uygun olacaktır.

SKKY Tablo 21.1 (yüzey sularına atık su deşarjı)

Parametre Birim2 saatlik bileşik

numune

24 saatlik bileşik

numune

Biyo-kimyasal Oksijen İhtiyacı

(BOD)mg/L 50 45

Kimyasal Oksijen İhtiyacı (COD) mg/L 180 120

Askıdaki Katı Maddeler mg/L 70 45

pH - 6-9 6-9

2

EHaf

riyat

Mal

zem

eler

i Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (RCEMCDW)(20814 sayılı ve 14 Mart 1991 tarihli RG)

Madde 14: Bitkisel toprak eğimi yüzde 5’ten az olan bir yerde geçici olarak depolanır;

Bitkisel toprak kaybı önlenir ve bu toprak tabakası inşaat sonrası peyzaj çalışmalarında kullanılır.

Katı Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik (RLW) (27533 sayılı ve 26 Mart 2010 tarihli Yönetmelik)

Kullanılmayan hafriyat malzemeleri bir III. sınıf düzenli depolama tesisine taşınacaktır.

Hafriyat malzemeleri, ÇŞB’den hafriyat malzemesi taşımak için lisans almış şirketler tarafından bir III. sınıf düzenli depolama tesisine taşınacaktır.

3

Hava

Kal

itesi

Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (RAMAQ)(26898 sayılı ve 6 Haziran 2008 tarihli RG)

Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (EKHKKY)(27277 sayılı ve 3 Temmuz 2009 tarihli RG)

EKHKKY Ek-2 – Platform boyunca gerçekleştirilen kazı çalışmalarından kaynaklanan toz emisyonunun 1 kg/saat değerini aşması halinde hava kalitesi modellemesi gereklidir.

EKHKKY Ek-2 Tablo 2.1 – 2014 yılına kadar geçerli olacak zemin düzeyi PM10 ve çöken toz konsantrasyonları sınır değerleri şöyledir:

Parametre Birim

Sınır Değer(2014 yılına kadar)

Kısa Vadeli Uzun Vadeli

PM10 µg/m3 100 60

Çöken Toz mg/m3.gün 390 210

Hat boyunca gerçekleştirilen inşaat faaliyetlerinden kaynaklanan toz emisyonları için, emisyonların kitle akış oranının 1 kg/saat değerini aşması beklenmemektedir, çünkü platformun belirli bir segmenti boyunca sadece tek bir kazıcı çalışıyor olacaktır, yani çok yoğun bir toz emisyonuna sebep olan faaliyet olmayacaktır.


Bölüm 3: KÇED


Projeye özgü standartlar temel olarak ulusal çevre mevzuatına dayalı olarak belirlenmektedir.

Ulusal mevzuatta uluslararası standartlar, ilgili uluslararası gereklilikler ve kılavuzlar

bakımından düzenlenmeyen konular için, inceleme ve değerlendirme komisyonu üyelerinin

ve diğer paydaşların önerileri dikkate alınabilmektedir.

Projeye özgü standartlara ek olarak, KÇED kapsamında tartışılmaya değer bir başka kavram

da Kabul Edilebilir Değişim Sınırıdır. Kabul Edilebilir Değişim Sınırı çevresel kaynakların

veya kabul edilebilir çevresel koşulların taşıma kapasitesi ile ilgilidir. Bir başka deyişle,

çalışma alanındaki herhangi bir yeni faaliyet mevcut ve planlanan faaliyetler ile birlikte

değerlendirilecektir ve mevcut koşullarda önemli bir olumsuz etkiye yol açmıyor ise

onaylanmalıdır.

Faaliyete özgü emisyon ve deşarj standartlarına ek olarak, ulusal mevzuat ortam

hava kalitesine ve iç suların kalite standartlarına ilişkin sınır değerler içermektedir. Bu

standartlar hava ve su emisyonları için Kabul Edilebilir Değişim Sınırının belirlenmesi

amacıyla kullanılabilir. Örneğin, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Tablo 1, iç sular için kalite

standartlarını belirlemekte olup, kirletici düzeyleri ile ilgili olarak dört ayrı kalite kategorisi

(sınıfı) tanımlamaktadır. Bu durumda, eğer bir havzanın mevcut statüsü Sınıf-II ise, havzanın

nihai geliştirme faaliyeti için Kabul Edilebilir Değişim Sınırı Sınıf-III olarak belirlenecektir.

3.3. Mevcut Durum Çalışmaları ve Etki Değerlendirmesi

3.3.1. Mevcut Durum ÇalışmalarıProje sahiplerinin yaygın bir endişesi, bölgesel kümülatif etkilerin değerlendirilebilmesine

yönelik yeterli veriyi toplamak için gerekli çaba ve kaynak (yani zaman ve para) düzeyidir.

Erken aşamada yapılan kapsam belirleme, değerlendirmenin en önemli DEB’ler üzerinde

odaklanmasını sağlamaya yönelik olmakla birlikte; aynı zamanda veri toplamanın sadece

bu sorunları ele almak için gerekli veriler ile sınırlanmasını sağlar.



örevler

Bazı durumlarda, su kalitesi, hava kalitesi ve gürültü düzeyleri gibi bazı çevre bileşenleri için

veri toplama mevcut eylemlerin toplu etkilerini de ortaya koyan başlangıç durumu verilerini

sağlamaktadır. Uzmanlar, belirgin olarak tanımlanmış ve bilimsel olarak savunulabilir analizi

desteklemek için verilerin nasıl kullanılacağı ile ilgili açık bir anlayışa sahip olmalıdır. Temel

bir kural olarak, verilerin sunabileceği sonuçlar dikkatli bir şekilde düşünülmeden maliyetli

veri toplama ve analiz çabalarına girişilmesi tavsiye edilmez.

Toplanan bilgi düzeyi, kapsanan alanın çok daha geniş olmasından dolayı ÇED durumunda

olduğu kadar ayrıntılı olmayabilir (ayrıca, değerlendirmenin ölçeği değiştiğinden dolayı,

ihtiyaç duyulan veri türü de değişebilir). Örneğin, toprak ve bitki örtüsü saha etütleri önerilen

proje ayak izinde nispeten yoğun olabilir ve belirlenen DEB’ler için sahada haritalandırma

gerektirebilir. Bununla birlikte, binlerce hektarlık bölgesel çalışma alanları için, analizin

uydu görüntülerine veya çok geniş ölçeklerde tamamlanan mevcut bitki örtüsü etütlerine

dayandırılması gerekebilir. Dolayısıyla, uzmanlar tarafından başlangıç durumu veri toplama

olarak önerilecek metodoloji başarılı bir KÇED uygulaması için önemli bir görev haline

gelir. Bu amaçla, önerilen metodolojilerin ayrıntılı olarak belirlenmesi ve kapsam belirleme

aşamasında iyi bir şekilde sunulması gerekir.

3.3.2. Etkilerin Tanımlanması DEB’leri etkileyebilecek potansiyel etkilerin belirlenmesi gerekmektedir. Bu adım uzmanlara

en temel değerlendirme sorularından birisi olan “Ne neyi etkiliyor?” sorusunun cevabını

anlamalarına yardımcı olduğundan dolayı önemli bir adımdır. Çalışmanın ilk aşamalarında

MET

İN K

UTUS

U 15 Ekosistem Değerlendirmesi ve Su Kullanım Hakları Etütleri

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) ulusal ÇED sürecinde HES projeleri için iki özel etüt istemektedir. Bu

etütler “Ekolojik/Ekosistem Değerlendirme” ve “Su Kullanım Hakları Etüdü”dür. Bu iki çalışmanın çıktıları

başlangıç durumu çalışmalarının önemli bileşenlerini oluşturmaktadır.


Bölüm 3: KÇED


iyi bir kapsam belirleme süreci, değerlendirme çabasının en olası etkilerin takip edeceği

yollar üzerinde odaklanacağı anlamına gelecektir.

Kümülatif etkiler; eylemler, eylemler ile çevre, ve çevre bileşenleri arasındaki etkileşimler

olarak gerçekleşirler. Bir sebep (veya kaynak) ile bir etki arasındaki bu “yollar” genellikle

kümülatif etki değerlendirmesinin odağını oluştururlar. Bir “yol” boyunca gözlenen bileşik

etkilerin büyüklüğü, bireysel etkilerin toplamına eşit olabilir (toplamsal etki) veya çoğalan

bir etki olabilir (sinerjistik etki).

Bunu başarmak için takip edilecek yaklaşımlarından bir tanesi; çoğu ÇED’in ortak bir adımı

olan, değerlendirme konusu projenin çeşitli bileşenlerinden (örneğin arazi açma, yanma

emisyonu) etkilenebilecek çevresel bileşenleri (örneğin hava, su) öncelikle tespit etmektir.

Daha sonra, ilgili bölgedeki başka eylemlerden etkilenebilecek çevresel bileşenler tespit

edilebilir. Kapsam belirleme süreci daha sonra çeşitli eylemlerin spesifik etkileri ile spesifik

DEB’ler arasındaki ilişkiler üzerinde odaklanabilir. Bir sonraki bölümde bunu pratik olarak

gerçekleştirmenin yollarından birisi açıklanmaktadır.

3.3.3. Etki DeğerlendirmesiKümülatif etkilerin analizi, seçilen DEB’ler üzerindeki etkilerin değerlendirilmesi üzerinde

odaklanmalıdır. Uzmanlara kümülatif etkilerin değerlendirilmesinde yardımcı olabilecek

birkaç yaklaşım mevcuttur. Bununla birlikte, her zaman kullanılacak tek bir yaklaşım olmadığı

gibi, spesifik etkilere veya eylem türlerine yönelik tek bir yaklaşım da yoktur. Bunun yerine,

uzmanların çeşitli yaklaşımların arasından uygun bir yaklaşımı veya değerlendirme “aracını”

seçmesi gerekmektedir. Uygun yöntem ise inceleme konusu DEB üzerindeki etkilerin

değerlendirmesini en iyi sunan yöntemdir.

Etkileşim Matrisi, iki miktar arasındaki ilişkiyi tablo şeklinde gösterir. Matrisler genellikle

bir eylemin belirli bir çevresel bileşeni etkileme olasılığını belirlemek veya çeşitli DEB’lere



örevler

ilişkin çeşitli etki özelliklerinin (örneğin süre, büyüklük) bir sıralamasını oluşturmak için

kullanılır. Matrisler kapsam belirleme uygulamaları sırasında potansiyel olarak “en güçlü”

sebep-sonuç ilişkilerini belirleyen ve daha sonra değerlendirmenin sonuçlarını kısa bir

şekilde özetleyen bir araç örneğidir. Bununla birlikte, matrisler sadece etkileşim ile ilgili

olarak varılan sonuçları gösterir ve gösterilen sonuca yol açan altta yatan varsayımları,

verileri ve hesaplamaları göstermezler; matrisler karmaşık ilişkilerin basit bir şekilde ortaya

konulmasıdır. Dolayısıyla matrislerin yanında etkileşimlerin ve sıralamaların nasıl türetildiği

ile ilgili ayrıntılı bir açıklama sunulmalıdır (örneğin bir “karar kaydında”).

MET

İN K

UTUS

U 16 Ceyhan Nehri üzerindeki HES Projeleri için Kullanılan

Değerlendirme Matrisi

Sınırlı

Ha�f

Orta

Cidd

i

Orta YaygınEtkinin Boyutu

Etkinin Ciddiyeti

Düşük Düşük

Orta Orta

Orta

Orta

Düşük

Yüksek Yüksek

Projelerin inşaat ve işletme aşamalarına ilişkin önemli faaliyetleri ve etkileri tespit edilir. Her etki ciddiyet düzeyi

bakımından “ciddi”, “orta” veya “ha�f” olarak, etki boyutu bakımından da “yaygın”, “orta” veya “sınırlı” olarak derecelendirilir.

Ciddiyet etkinin önem düzeyini ve büyüklüğünü gösterirken, etki boyutu etki alanının coğra� büyüklüğünü gösterir.

“Yüksek”, “orta” veya “düşük” olarak ifade edilen değerlendirme sonucu genel önem düzeyini gösterir. Bir etkinin coğra�

boyutlarının her zaman kümülatif etki olasılığını göstermeyebileceği unutulmamalıdır.


Bölüm 3: KÇED


Bir KÇED aynı zamanda bölgesel çalışma alanındaki her bir eylem ile bölgesel DEB’ler

arasındaki etkileşimlerin “gücünü” (yani iki farklı eylemin etkilerinin çakışması sebebiyle bir

DEB üzerinde sebep olunan etki ne kadar güçlü?) sıralamak için de matristen yararlanabilirler.

Etkileşimler nitel olarak sıralanabilir (örneğin, 5’lik bir ölçek üzerinde, 1 = düşük, 5 = yüksek)

veya fiziksel miktarı temsil eden bir rakam kullanabilirler. Birinci sıralama türü şu anda

değerlendirmelerde daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Aynı zamanda, daha sonra elde

edilen bilgilerin daha önemli olabileceklerini göstermesi veya kamuoyunun konuya olan

ilgisinin önemli düzeyde olması halinde, geriye dönerek “göz ardı edilebilir” veya “düşük”

olarak derecelendirilen ilişkileri tekrar incelemek gerekebilir.

İnşaat ve işletme aşamaları için, kümülatif etkiler fiziksel, biyolojik ve sosyo-ekonomik çevre

bakımlarından ayrı ayrı ele alınır. Her bir durumda, projeler üç grup altında sınıflandırılabilir:

değerlendirme konusu proje(ler), DEB’ler üzerinde etkisi olan diğer projeler ve planlanan

veya öngörülen projeler. Bu proje grupları üç senaryo altında değerlendirilebilir: Senaryo

A, B ve C.

MET

İN K

UTUS

U 17 Ceyhan Nehri üzerindeki HES Projelerine İlişkin Senaryolar

n Dağdelen HES

n Kandil HES

n Sarıgüzel HES

n Hacınınoğlu HES

n Kartalkaya HES

n Ayvalı HES

n Menzelet HES

n Sır HES

n Göksu Sulama Projesi

n Afşin A TS

n Afşin B TS

n Adatepe Sulama Projesi(inşa halinde)

n Kılavuzlu HES(inşa halinde)

n Karakuz HES

n Kavaktepe HES

n Hasanali HES

n Doğutlu HES

n Geben HES

n Kısık HES

n Afşin C TS

n Afşin D TS

n Afşin E TS

Değerlendirme KonusuProjeler

SENARYO A

SENARYO B

SENARYO C

Diğer MevcutProjeler

Planlanan veya ÖngörülenProjeler



örevler

MET

İN K

UTUS

U 18

KÇED için Etki Değerlendirme Araçları

Etki Modelleri

Etki Modelleri ÇED etütlerinde yaygın bir şekilde kullanılmıştır ve bir eylem ile etrafındaki çevre arasında gerçekleşen sebep-sonuç ilişkilerinin kısa bir açıklamasını sunduklarından dolayı bir KÇED yaklaşımı olarak da benimsenebilirler. Etki Modeli yaklaşımı bir bilimsel hipotezde yapılana benzer şekilde bir bildirimin geçerliliğinin test edilmesini içerir. Etki Modellerini kullanmanın avantajı karmaşık sistemleri sadeleştirerek bir sebep-sonuç ilişkisindeki her bir etkileşimin “adım adım” uygulanan bir analizine olanak tanımalarıdır. Bu modeller aynı zamanda daha geniş alanlarda sebep-sonuç ilişkilerinin açıklanmasını kolaylaştırırlar. Etki Modelleri üç bölümden oluşur: Etki Bildirimi, Etki Yolları Diyagramı ve Bağlantı Bildirimleri. Model değerlendirmesi iki adımdan oluşur: Bağlantı Doğrulama ve Etki Yolu Değerlendirme.

Rakamsal Modeller

Rakamsal Modeller çevresel koşulları simüle etmek için kullanılan algoritmalardır. Bu modellerin en yaygın kullanım şekli, hava ve su kalitesini, su hacim akışlarını ve toprak ve bitki örtüsüne havadan çökelen maddelerin değerlendirilmesi amacıyla bilgisayar tabanlı bir uygulama kullanılarak �ziksel veya kimyasal bir maddenin durumunu tahmin etmektir. Karasal veya sucul organizmaların modellenmesi, davranışlarının ve �zyolojik tepkilerinin tahmin edilmesindeki belirsizliklerden dolayı hava ve su sistemleri üzerindeki etkilere göre daha zordur. Hava ve su modellemesinde tipik olarak kümülatif etkiler yaklaşımı takip edilmiştir: havadaki veya sudaki bileşenlerin tipik olarak taşındığı mesafe genellikle bölgesel bir perspektif gerektirmiştir. Bu sebeple, kolaylıkla ulaşılabilecek rakamsal modellerin kullanımı hava ve su kalitesi üzerindeki kümülatif etkiler için yeterli bir değerlendirme cevabı sunabilir. Bazı değerlendirmelerde, modellenen hava alanının veya sulak alanın mekansal sınırları diğer çevresel bileşenler üzerindeki etkileri yeterli bir şekilde ele almaları halinde genel bir bölgesel çalışma alanı olarak kullanılmıştır.

CBS Kullanılarak Yapılan Mekansal Analiz

Coğra� Bilgi Sistemi (CBS) kullanılarak yapılan mekansal analiz, inceleme konusu eylemin etraftaki tüm çevrenin bir bileşeni üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesini içerir; bu çevredeki tüm eylemler ve doğal özellikler bir araya gelerek alanın tek bir temsili modelini oluştururlar (bu münferit senaryo bazında gerçekleştirilebilir). Bir CBS’nin temel özelliği rahatsızlık ölçülerini çeşitli eylemler ile ilişkilendirmesi ve daha sonra bu rahatsızlıkları mevcut DEB’ler ile ilişkilendirmesidir. Bu yaklaşım belirli sebep-sonuç ilişkilerini temsil eden bir modelin oluşturulmasına olanak tanır. Ayrıca, nispeten büyük alanlar kolaylıkla incelenebilir (mekansal biçimde yeterli açıklayıcı verilerin mevcut olduğu varsayılarak) ve nicel sonuçlar üretilebilir. Tipik CBS uygulamaları aşağıdakilerin tespitini içerir:

n açılan arazi alanı (bitki örtüsünün kaldırılmasına ve toprağa zarar verilmesine yol açan arazi açma);

n diğer eylemler veya doğal özellikler üzerindeki etkiler arasındaki mesafeler (veya çakışma);

n karayolu erişiminin uzunluğu ve yoğunluğu; yaban hayatının algısal olarak dengesinin bozulmasına yol açılan arazi yüzölçümü;

n habitat kaybına ve kapasite azalmasına yol açılan arazi yüzölçümü;

n habitat bölünmesinin boyutları; ve değerlendirme senaryoları arasında yukarıdakilerde görülen değişim.

Göstergeler

Göstergeler bir DEB üzerindeki etkilerin spesi�k bir ölçüsünü sunarlar. Bir gösterge bazen DEB’in kendisi de olabilir. KÇED’de kullanılan göstergeler, yerel etkilerin göstergeleri daha büyük bir mekansal ölçekteki veya daha uzun bir zaman dilimindeki etkileri yeterli bir şekilde temsil etmiyorlar ise, ÇED’de kullanılan göstergelerden farklılık gösterebilirler. Örneğin, bir nehrin kirletilmesi şüphesinin söz konusu olduğu bir kağıt fabrikası durumunda, değerlendirilecek DEB su kalitesi olacaktır. Yerel etkilerin (yani, bir ÇED’de kullanılan) bir göstergesi, aşağı akış yönünde birkaç kilometre ötedeki etkileri ölçmeye yönelik olarak çözünmüş oksijen olabilir. Bölgesel etkilerin (yani KÇED’de kullanılan) bir göstergesi nehir kıyısında yer alan küçük bir balıkçılık topluluğunun 200 km aşağısında balıklardaki dioksin konsantrasyonu olabilir. Göstergeler insanların sebep olduğu rahatsızlıkların özelliklerini (örneğin yol yoğunlukları, açılan arazi) veya etraftaki çevrenin özelliklerini (örneğin fragmantasyon endeksleri, biyolojik çeşitlilik endeksleri, kenar uzunluğu) ölçebilir.


Bölüm 3: KÇED


Ayrıca, değerlendirme için kümülatif etkilerin birikim yolları da kullanılacaktır. Çoklu

projelerin bazı etkileri “çoğalan” bir şekilde birikirken, bazı etkiler sinerjistik olabilir. “İnteraktif”

etkiler olarak tanımlanan bu etkiler bireysel etkilerin toplamından daha büyük bir toplam

etki yaratacak şekilde etkileşime yol açarlar. Örneğin, çoğalan bir şekilde biriken çevresel

etkiler arasında su sıcaklığındaki veya çözünen gaz konsantrasyonlarındaki değişiklikler,

MET

İN K

UTUS

U 19 Etki Tanımlama ve Değerlendirme Tablosu/Matrisi

DEB’ler Etki Alt Bölüm Etki Türü Boyut ve Ciddiyet

Su altında kalan karasal bitki örtüsü

ve �ora sebebiyle HES rezervuarlarında

anaerobik koşulların ve sera gazı

emisyonlarının oluşması

Hava

Su

Personelin oluşturduğu evsel atık suyun uygun

olmayan bir şekilde taşınması ve arıtılması sebebiyle arazi, yüzey

suyu ve yeraltı suyu kirliliği

Suyun barajlar ve santraller arasında

yönünün değiştirildiği yerlerde su akışında

azalma olması ve yerleşimlerden

kaynaklanan mevcut atık su deşarjları sebebiyle su

kalitesinde değişiklik

ToprakKatı atıkların uygun

olmayan şekilde taşınması ve bertarafı

sebebiyle toprak kirliliği

Senaryo A ÇoğalanSınırlı

+Ha�f

Orta +

Ilımlı

Orta +

Ilımlı

Sınırlı+

Ha�f

Orta+

Ha�f

Yaygın+

Ha�f

Orta +

Ilımlı

Orta +

Ilımlı

Orta +

Ilımlı

Sınırlı+

Ilımlı

Orta +

Ilımlı

Orta +

Ilımlı

Çoğalan

Çoğalan

İnteraktif

İnteraktif

İnteraktif

İnteraktif

İnteraktif

İnteraktif

Çoğalan

Çoğalan

Çoğalan

Senaryo B

Senaryo C

Senaryo A

Senaryo B

Senaryo C

Senaryo A

Senaryo B

Senaryo C

Senaryo A

Senaryo B

Senaryo C

DÜŞÜK

ORTA

ORTA

DÜŞÜK

DÜŞÜK

ORTA

ORTA

ORTA

ORTA

DÜŞÜK

ORTA

ORTA



örevler

erozyon, sedimantasyon ve habitat kayıpları yer alır. Öte yandan, sinerjistik yollar biyolojik

birikim gibi süreçler yoluyla çoklu etkiler arasında etkileşimlere yol açar. Örneğin, sucul

organizmalar bir taşkın durumunda serbest akan bir nehre göre daha uzun süre kirletici

etkilerine maruz kalabilirler ve bu durum kirleticilerin biyolojik birikim potansiyelini arttırır.

Bir HES’in birkaç etkisinin olduğu durumlarda, bunlar arasındaki etkileşim potansiyeli bu

yol boyunca kümülatif etkilere yol açabilir.

3.4. Etki Azaltma Önlemleri Bir KÇED kapsamında kümülatif etkilerin yönetilmesi bir başlangıç adımı olarak ÇED

kapsamında tavsiye edilenler ile aynı tür etki azaltma ve izleme önlemlerini gerektirir.

Kümülatif etkileri azaltmanın en iyi yolu bir yerel etkiyi mümkün olduğu kadar azaltmaktır;

bununla birlikte en etkili sonuca ulaşabilmek için etki azaltma ve izleme uzun vadeli olmalı

ve bölgesel bazlı olmalıdır. Bu maliyetli olabilir, tamamlanması birkaç yıl sürebilir ve tarihsel

olarak ÇED’lerde gerekli olandan daha geniş bir veri toplama ve karar verme katılımı

gerektirebilir.

MET

İN K

UTUS

U 20

Bir Etki Azaltma Önlemi olarak “Net Kayıp Yok” Yaklaşımı

“Net Kayıp Yok” kavramı bazı uluslararası kuruluşlar tarafından bölgesel kümülatif etki kaygılarına cevap olarak

uygun bir etki azaltma önlemi olarak ortaya atılmıştır. “Net Kayıp Yok” yaklaşımı eylem öncesi koşullardan

etkilenen bir arazi veya su kütlesinin, habitatın bölgedeki yaban hayatını veya balıkları destekleme kapasitesinin

korunması amacıyla eşdeğer kapasitede bir alan ile “değiştirilmesini” gerektirmektedir (bu mevcut habitatın

üretkenliğinin arttırılması seçeneğini de içermektedir). Bu kavram bir karasal habitatın kümülatif kaybının

dengelenmesi için etkili bir yaklaşım olarak iki zorluk ortaya koymaktadır:

“Daha fazla arazi” yaratabilmek için, mevcut arazinin dönüştürülmesi gerekir (örneğin yaban

hayatının değiştirilmesi yoluyla). Bununla birlikte, arazi tipik olarak seçilen bir veya birkaç türün

(örneğin nadir türler veya av hayvanları türleri) yararlanabileceği şekilde dönüştürülmektedir. Sonuç

olarak, bu başka türlere zarar verebilmektedir ve kaybedilen habitat tarafından orijinal olarak

desteklenen tüm türleri desteklemek için eşdeğer kapasitede bir habitat sunmayabilmektedir.

Değiştirilecek eyleme makul bir mesafedeki alanda hiçbir arazi kalmayabilir (yani faydalı etkilerin

eyleme atfedilebileceği bir mesafe içerisinde). Bu durum özel mülkiyetli arazi mevcudiyetinin veya

mevcut bozunumların yaygın olduğu bölgeler, yaban hayatı için erişilemez nitelikte olacak araziler

ve bitki örtüsü doruk koşullarının gerekli olduğu hallerde özellikle geçerlidir.

1

2


Bölüm 3: KÇED


MET

İN K

UTUS

U 21 Bakiye Etkilerin (Etki Azaltma Sonrası Kalan Etkiler) Önem Analizi

DEB Etki Alt Bölüm Etki

TürüBoyut ve Ciddiyet

Etki Azaltma Önlemleri

Bakiye Etki

Bakiye Etki

Ciddiyeti

Hava

1. Su altında kalan karasal bitki örtüsü ve flora sebebiyle HES rezervuarlarında anaerobik koşulların ve sera gazı emisyonlarının oluşması

2. . Termik santrallerden kaynaklanan baca gazı emisyonları

Senaryo A Çoğalan Sınırlı + Hafif

1. Su altında kalacak alandaki bitki örtüsünün su altında kalmadan önce kaldırılması

2. Termik santrallerin uygun ve yeterli emisyon azaltma sistemleri ile donatılması

Düşük düzeyde sera gazı emisyonları

Sınırlı + Hafif

Senaryo B Çoğalan Orta + Ilımlı Orta + Hafif

Senaryo C Çoğalan Orta + Ilımlı Orta + Hafif

Su

Personelin oluşturduğu evsel atık suyun uygun olmayan bir şekilde taşınması ve arıtılması sebebiyle arazi, yüzey suyu ve yeraltı suyu kirliliği

Senaryo A İnteraktif Sınırlı + Hafif Evsel atık suların ilgili ulusal standartlara uygun olarak foseptik tanklarında toplanması, daha sonra en yakın belediye atık su arıtma tesisine taşınması

Bakiye etki yok

İlgili Değil

Senaryo B İnteraktif Orta + Hafif İlgili Değil

Senaryo C İnteraktif Yaygın + Hafif İlgili Değil

Suyun barajlar ve santraller arasında yönünün değiştirildiği yerlerde su akışında azalma olması ve yerleşimlerden kaynaklanan mevcut atık su deşarjları sebebiyle su kalitesinde değişiklik

Senaryo A İnteraktif Orta + Ilımlı

Derivasyon sebebiyle su akışının azaldığı yerlerde Ceyhan Nehrinin bölümlerine doğrudan deşarj yapan yakındaki yerleşim alanlarında atık su altyapısının geliştirilmesi

Arıtılan atık su deşarjı sebebiyle düşük düzeyde Bakiye etki

Düşük

Senaryo B İnteraktif Orta + Ilımlı Düşük

Senaryo C İnteraktif Orta + Ilımlı Düşük

Topr

ak

Katı atıkların uygun olmayan şekilde taşınması ve bertarafı sebebiyle toprak kirliliği

Senaryo A Çoğalan Sınırlı + IlımlıEvsel katı atıkların proje sahalarındaki kapalı konteynırlar içinde toplanması ve ilgili belediyeler tarafından atık bertaraf alanlarına taşınması. Evsel katı atıkların atık bertaraf sahalarına gerekli ruhsata sahip kamyonlarca taşınması

Bakiye etki yok

İlgili Değil

Senaryo B Çoğalan Orta + Ilımlı İlgili Değil

Senaryo C Çoğalan Orta + Ilımlı İlgili Değil



örevler

Etki azaltma önlemleri, önerilen projeden başka projelere de uygulanabilir. Genellikle bir

değerlendirmenin bölgesel çalışma alanına birkaç idari bölge ve paydaş girebilir. Çoğu

durumda, tavsiye edilen etki azaltmanın başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için başka çıkar

sahiplerinin işbirliği gerekebilir.

3.5. Önem Değerlendirmesi Bakiye etkilerin (yani etki azaltma sonrası kalan etkilerin) önem düzeyinin belirlenmesi belki

de ÇED kapsamındaki en önemli ve en zorlu adımdır. KÇED kapsamında önem düzeyinin

belirlenmesi de temel olarak aynıdır; bununla birlikte, incelenen alanın daha geniş

olmasından dolayı bu adım daha karmaşık olabilir. Kümülatif etkiler yaklaşımı, bir DEB’in

geri dönüşü mümkün olmayan koşul ve durum değişiklikleri yaşamadan önce etkinin daha

ne kadar sürdürülebilir olduğunun belirlenmesini gerektirir.

Değerlendirmelerde önem düzeyi ile ilgili olarak varılan sonuçlar, sonuçlara nasıl varıldığının

bir çeşit açıklaması ile savunulabilir olmalıdır. Aşağıda örnek bir yaklaşım sunulmaktadır.

Bir dizi adım boyunca uzmanlara rehberlik sağlamak ve neticede önem düzeyi ile ilgili bir

sonuca varmak için çeşitli sorular yapılandırılmıştır. Sorular temel bir sorgulama hattını takip

etmektedir:

n Eylemin doğrudan etkisinde başka eylemlerin etkileri ile birlikte bir artış var mı?

n Ortaya çıkan etki kabul edilemez düzeyde mi?

n Etki kalıcı mı?

n Etki kalıcı değil ise, etkiden ne kadar sürede kurtulunabilir?

Bu sorular, spesifik olarak iki farklı türdeki DEB’e yönelik olarak daha ayrıntılı bir şekilde

yapılandırılmıştır;


Bölüm 3: KÇED


i) Biyolojik Tür Niteliğindeki DEB’ler

n Popülasyonun ne kadarının üreme kapasitesi ve/veya bireylerinin hayatta kalma

olasılıkları etkilenebilir? Veya, habitatlar için, habitatların üretim kapasitesinin ne

kadarı etkilenebilir (örn., %<1, %1-10, %>10)?

n Etki azaltma ile birlikte popülasyonun veya habitatın ne kadarı kurtarılabilir (örn.,

Tamamen, Kısmen, Hiç)?

n Popülasyonun veya habitatın kabul edilebilir koşullarda eski haline dönmesi ne

kadar sürebilir (örn., <1 yıl veya 1 nesil, 1-10 yıl veya 1 nesil, >10 yıl veya >1 nesil)?

ii) Fiziksel-Kimyasal DEB’ler

n DEB’deki değişimler bölgedeki doğal değişkenliğin ne kadar ötesine geçebilir?

DEB etki azaltma önlemleri ile birlikte ne ölçüde toparlanabilir?

n Kabul edilebilir koşullarda eski haline dönüş ne kadar sürede gerçekleşebilir?

Bir DEB üzerindeki kümülatif etki, aynı DEB üzerinde gerçekleştirilen her bir münferit projeye

özgü değerlendirmede etkilerin önemsiz düzeyde olduğu sonucuna varılması halinde bile

önemli düzeyde olabilir. KÇED bileşenleri ile birlikte projeye özgü değerlendirmeler, aynı

DEB’i etkileyen başka eylemlerin sonuçlarını da dikkate almaları gerektiğinden dolayı bu

tip sonuçlara varmada yardımcı olabilirler. Bununla birlikte, bu içerme (ve bazen kullanılan

analitik yaklaşım) önem derecesinin tespitini etkileyebilecek çeşitli faktörlerin (ki bunların

bazıları kümülatif etki bileşeni olmayan değerlendirmelere her zaman konu olmayabilir)

dikkate alınmasını gerektirir. Bu faktörler arasında aşağıdakiler bulunmaktadır:



örevler

n Bir eşik değerin aşılması

n Etki azaltma önlemlerinin etkililiği

n Çalışma alanının büyüklüğü

n Nispi koruma statüsü ve türlerin

endemikliği

n İnceleme konusu projeden

kaynaklanan etkilerin katkısı

n Başka eylemlerden kaynaklanan

etkilerin nispi katkısı

n Yerel etkilerin önem düzeyi

n Doğal başlangıç aşaması

koşullarına göre değişimin

büyüklüğü

n Mevcut rahatsızlığın derecesi

Kümülatif etkilerin önem derecesi ile ilgili bir karar verebilmek için, bir eylemin artımlı

etkilerinin karşılaştırılabileceği bir değişim sınırına ihtiyaç duyulur. Teorik olarak, bir

bölgedeki tüm etkilerin bileşik etkileri belirli bir sınırı veya eşik değeri (bir etkinin aşıldığında

endişe konusu olabileceği sınırlar) aşmıyor ise, söz konusu eylemin kümülatif etkileri

kabul edilebilir olarak düşünülür. Uygulamada, bu gibi eşik değerlerin olmayışı genellikle

kümülatif etki değerlendirmesine engel teşkil eder. Bu durum ekosistemlerin karasal

bileşenleri için özellikle geçerlidir. İnsan sağlığını etkileyen kirleticiler ve havadaki ve sudaki

bileşenler genellikle düzenlemeye tabi tutulmaktadır; dolayısıyla değerlendirme için faydalı

olabilecek eşik değerler düzenlemeler ile tanımlanır veya kılavuzlarda belirtilir.

Dolayısıyla, eşik değerlere her zaman kolaylıkla ulaşılamaz ve genellikle profesyonel

değerlendirmeyi esas almak gerekebilir. Gerçek kapasite düzeyini belirlemenin mümkün

olmadığı durumlarda, eğilimlerin analizi bu bakımdan yardımcı olabilir. Tanımlanmış eşik

değerlerin olmadığı durumlarda, uygulayıcı (i) uygun bir eşik değer önerebilir, (i) çeşitli

paydaşlara, kamu kurumlarına veya teknik uzmanlara danışabilir veya (iii) bir eşik değer

olmadığını kabul edebilir, bakiye etkiyi belirleyebilir ve inceleyici kuruluşun eşik değerin

aşılıp aşılmadığını belirlemesine izin verebilir.


Bölüm 3: KÇED


3.6. İzleme ve Takip Takibin amacı çevresel değerlendirmelerin doğruluğunu teyit etmek ve etki azaltma

önlemlerinin etkililiğini belirlemektir. Uygulamada, takip faaliyeti normal olarak izleme ve

çevresel yönetim önlemlerinin belirlenmesi olarak kabul edilir. Türkiye’deki ÇED Yönetmeliği

uyarınca, Yönetmeliğe tabi tüm projeler için bir izleme programının oluşturulması

gerekmektedir. Eğilimlerin görülmesine yardımcı olacak ve karar vericilerin olumsuz etkileri

azaltmak için ilave önlemler almalarına olanak tanıyacak ölçülebilir ve karşılaştırılabilir

verileri/bilgileri elde bulundurmak amacıyla, izleme programının hem ÇED hem de KÇED

kapsamında mümkün olduğunca spesifik olması gerekir.

Proje sahibinin sadece başka proje sahiplerinin sebep olduğu etkileri izlemesi genellikle

mantıksız bir yaklaşım olacağı düşünüldüğünde, proje sahibinin sorumlulukları spesifik

eylemlerinin kümülatif çevresel etkilere katkılarına dayandırılmalıdır. Bir takip faaliyetinin

gerekli olacağı durumlar aşağıdakileri içermektedir:



örevler

MET

İN K

UTUS

U 22 Bir HES Projesinin KÇED Etüdü Kapsamındaki Örnek Bir İzleme Programı

AŞAM

A Hangiparametre izlenecek?

Parametreneredeizlenecek?

Parametre nasıl izlenecek / izleme ekipmanının türü?

Parametre ne zamanizlenecek - periyodik veya

sürekli ölçüm?

İNŞA

AT

Hafriyat malzemeleri

bertaraf yöntemi

Kazı ve depolama sahaları

Bertaraf alanının ve yönteminin ilgili belediye tarafından onaylanıp onaylanmadığına dair belge incelemesi ve saha gözlemi

İnşaat personeli tarafından günlük

İnşaat atıkları bertaraf yöntemi

İnşaat ve depolama sahaları Saha gözlemi İnşaat personeli tarafından

günlük

Evsel katı atık bertaraf yöntemi Depolama sahaları Saha gözlemi, çevre

denetimleri

İnşaat personeli tarafından günlük kontrol; Çevre Danışmanı tarafından üç aylık denetimler

Evsel atık su bertaraf yöntemi Foseptik tankı Foseptik tanklardaki atık su

seviyesinin ölçümü İnşaat personeli tarafından günlük

İşçi sağlığı ve iş güvenliği önlemleri

İnşaat sahası

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetmeliği gerekliliklerinin kontrolüne yönelik dahili Sağlık ve Güvenlik denetimleri

İnşaat personeli tarafından günlük kontrol; Çevre Danışmanı tarafından üç aylık denetimler

Akış rejiminde veya su

kalitesinde değişiklik

Ceyhan Nehri

Saha gözlemi; projelerin mansap ve memba yönlerinde su numunesi alma; ve analizler

İnşaat personeli tarafından rutin kontrole yönelik günlük gözlem; Çevre Danışmanı tarafından aylık su numunesi alma ve analiz

Erozyon ve toprak kayması

Proje Sahaları (özellikle kazı

sahaları)Saha gözlemi İnşaat personeli tarafından

günlük

İŞLE

TME

Gürültü ve titreşim

En yakın komşu alıcı ortam

Kalibrasyonu yapılmış bir ses yüzeyi ölçüm cihazı ile gürültü ölçümü

Aylık ölçümler (kamuoyu şikayetlerine bağlı olarak ölçümler sıklaştırılmalıdır)

Evsel katı atık bertaraf yöntemi

İşletme ve bakım sahaları

Saha gözlemi; üç aylık çevre denetimleri

Üretilen katı atığa ilişkin günlük kayıtlar ve aylık değerlendirme. Çevre Danışmanı tarafından üç aylık denetimler

Evsel atık su bertaraf yöntemi Foseptik tankı Foseptik tanklardaki atık su

seviyesinin ölçümüİşletme personeli tarafından günlük

Taşkın riski Savaklar ve nehirler Saha gözlemi ve rezervuarda seviye ölçümü

Azami debi sırasında (azami yağışın gözlendiği sonbahar ve kış mevsimleri)

Sucul ortamda sebep olunan

rahatsızlık

Projenin Ceyhan Nehri üzerindeki mansap noktaları

Salınan kompanzasyon suyu için saha gözlemi ve ölçümü –ihtiyaç duyulması halinde

İşletme personeli tarafından günlük

KÇED Etütlerinin Yöntemleri ve Araçları

4


Bölüm 4: KÇED

Etütlerinin Yöntemleri ve Araçları

Bir projenin kümülatif çevresel sonuçlarının belirlenmesi, projenin doğrudan ve anlık

etkilerinin ötesinde çok daha geniş ve bölgesel bir perspektif gerektirir. Kümülatif

etki değerlendirmesinin gereklilikleri (yani kaynak sürdürülebilirliği, ilgili/yeterli coğrafi ve

zamansal sınırlar) aşağıdaki yollarla karşılanmalıdır:

n Hem ilgili projenin, hem de mevcut projelerin ve bölgedeki makul olarak

öngörülebilen/planlanan projelerin/faaliyetlerin olası etkileri doğrultusunda

coğrafi sınırların belirlenmesi,

n Projelerin hem inşaat hem de işletme faaliyetlerini içeren ekonomik ömrü

doğrultusunda zaman sınırlarının belirlenmesi, ve

n Kaynakların sürdürülebilirliğini ve yerel, bölgesel ve ulusal ekonomiye katkılarını

dikkate alarak, kaynaklar üzerindeki etkilerin sadece yerel ölçekte değil aynı

zamanda bölgesel ölçekte değerlendirilmesi.

4.1. Değerlendirme Yöntemlerine ve Araçlarına Genel Bakış Proje düzeyindeki ÇED çalışmalarında kullanılan çeşitli yöntemler kümülatif etkilerin

değerlendirilmesi amacıyla da kullanılabilir. Bu kılavuzda, KÇED etütleri ile ilgili uluslararası

deneyimlere dayalı olarak bu yöntemlere genel bir bakış sunulmaktadır.

Burada açıklanan yöntemler ve araçlar genel olarak iki grup altında sınıflandırılmaktadır:

n Kapsam belirleme ve etki tanımlama yöntemleri: bunlar bir dolaylı veya kümülatif

etkinin nasıl ve nerede gerçekleşeceğini belirlemektedir.

n Değerlendirme yöntemleri: bunlar etkilerin boyutlarına ve ciddiyetlerine dayalı

olarak büyüklüklerini ve önem derecelerini öngörmektedir.


4: KÇED Etütlerinin Yöntem

leri ve Araçları

ÇED süreci sırasında çeşitli yöntemler birlikte kullanılabilir veya çalışmanın farklı

aşamalarında belirli yaklaşımlar benimsenebilir. Etkilerin tanımlanması ve açıklayıcı veya

nicel değerlendirmelerin oluşturulması için kullanılabilecek yöntemlere/araçlara genel

bakış Tablo 4.1’te sunulmuştur. Her bir yöntem ile ilgili olarak güçlü ve zayıf yönleri ile ilgili

bilgiler de sunulmaktadır.

Tablo 4.1.KÇED Etütlerine İlişkin Değerlendirme Yöntemlerine ve Araçlarına Genel Bakış

Yönt

em/A

raç T

ürü

Kısa

Açık

lam

a

Güçlü

Yönl

er

Zayı

f Yön

ler

Etki

Tanı

mla

ma i

çin

Kulla

nıla

bilir

liği

Etki

De

ğerle

ndirm

e için

Ku

llanı

labi

lirliğ

i

Uzman görüşü ve geçmiş deneyimler (gerekmesi halinde senaryolar da oluşturularak)

Hem DEB’lerin belirlenmesi hem de etki değerlendirmesi ve yönetimi için uzmanların bilimsel/teknik görüşleri alınır ve geçmiş deneyimlerden (geçmiş çalışmalar ve bunların bulguları) yararlanılır (farklı tür DEB’ler ve etkiler için farklı uzmanlardan görüş alınabilir)Etkilerin ve makul olarak öngörülebilir projelerin değerlendirilmesi için geçmiş deneyimler ve uzman görüşleri yoluyla senaryolar oluşturulabilir

‒ Çok yönlü ve uygulaması kolay

‒ Kolaylıkla modellenemeyecek ve başka türlü tespit edilemeyecek karmaşık etkiler için özellikle değerlidir

‒ Kümülatif etkileri değerlendirmenin ayrılmaz bir parçası olarak kabul edilebilir

‒ Uzmanlık bilgisi görev için yeterli değilse yanıltıcı olabilir

‒ Değerlendirilen eylemi temsil etmiyor olabilir

Evet Evet

İstişare ve Anket

Bir projenin etkilerini etkileyebilecek geçmiş, mevcut ve gelecekteki eylemler de dahil olmak üzere çok çeşitli eylemler hakkında bilgi toplamanın bir yolu olarak ilgili paydaşlar ile anketler gerçekleştirilir

‒ Esnek ‒ Potansiyel etkileri erken aşamada dikkate alır

‒ Spesifik bilgilerin elde edilebilmesi için odaklandırılabilir

‒ Öznellik hatalarına açık ‒ Anket zaman alıcı olabilir ve yetersiz cevap riski mevcuttur

Evet Hayır

Kontrol Listeleri

İlgili tüm sorunların ele alınmasını sağlamanın sistematik bir yolunu sunan genel listeler

‒ Anlaşılması ve kullanılması basit

‒ Saha seçimi ve öncelik belirleme için uygun

‒ Benzer tür projeler için standart hale getirilebilir

‒ Doğrudan ve dolaylı etkileri birbirinden ayırmaz

‒ Eylem ve etkiyi ilişkilendirmez

‒ Değerleri dahil etme süreci tartışmalı olabilir

Evet Hayır


Bölüm 4: KÇED


Tablo 4.1.KÇED Etütlerine İlişkin Değerlendirme Yöntemlerine ve Araçlarına Genel Bakış

Yönt

em/A

raç T

ürü

Kısa

Açık

lam

a

Güçlü

Yönl

er

Zayı

f Yön

ler

Etki

Tanı

mla

ma i

çin

Kulla

nıla

bilir

liği

Etki

De

ğerle

ndirm

e için

Ku

llanı

labi

lirliğ

i

MatrislerMatrisler eylemi etki ile ilişkilendirir ve sonuçları iyi bir şekilde ortaya koyar

‒ Etkilerin iyi bir görsel özetini sunar

‒ Dolaylı ve kümülatif etkileri tespit etmek ve değerlendirmek (belirli bir dereceye kadar) için uyarlanabilir

‒ Matrisler ağırlıklandırılabilir (etkiler değerlendirmeye yardımcı olmak için sıralandırılır)

‒ Kullanımı karmaşık ve zahmetli olabilir

‒ Etkilerin mükerrer sayılması potansiyeli vardır

Evet Evet

Ağlar

Ağlar eylemi etki ile ilişkilendirir ve dolaylı ve ikincil etkileri de ele alabilir

‒ Sebep ve sonuç mekanizması açıklığa kavuşturulur

‒ Akış şemalarının kullanımı etkilerin anlaşılmasına yardımcı olabilir

‒ Mekansal veya zamansal ölçek yoktur

‒ Şemalar çok karmaşık olabilir

Evet Hayır

Modelleme (kavramsal, habitat uygunluğu, nicel)

Çevresel koşulları canlandırarak sebep-sonuç ilişkilerinin nicelleştirilmesini sağlayan analitik araçlar.

‒ Değerlendirme konusu eyleme özgü koşullar ile ilgilenebilir

‒ Etkileri nicelleştirir (kümülatif veya doğrudan)

‒ Coğrafi ve zamansal sınırlar genellikle açıktır

‒ Spesifik sebep-sonuç ilişkilerini ele alır

‒ Genellikle zaman ve kaynak yatırımı gerektirir

‒ Karmaşık modellerin kullanımı ayrıntılı bir bilimsel anlayış gerektirir ve önemli miktarda veriye ihtiyaç duyulabilir

‒ Modellerdeki uygun olmayan varsayımlardan/yakınsamalardan gizli hatalar çıkabilir

‒ Mevcut başlangıç durumu verilerine dayalıdır

Hayır Evet

Mekansal Analiz/Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), Görsel Analiz ve Simülasyon

Belirli sayıdaki farklı eylemlerin kümülatif etkilerinin nerede gerçekleşebileceğini ve etki etkileşimlerini tespit etmeye yönelik mekansal analiz aracı. Aynı zamanda etkilerin en önemli düzeyde olacağı yerleri tespit etmek için bir projenin etkisini seçilen alıcı ortamlara veya kaynaklara uygulayabilir. Temel olarak mekansal analiz için uygulanmak üzere, etki kaynaklarını birlikte ve DEB’ler ile birlikte görüntüleyebilir

‒ Anlaşılması kolaydır ‒ İyi bir gösterim yöntemidir ‒ Etki tanımlama ve analizi için mükemmeldir

‒ Deney gerçekleştirmek için iyidir

‒ Görsel ve diğer mekansal etkiler için faydalıdır (örneğin fotomontaj, bilgisayar grafik görüntüleri, çakıştırma haritaları)

‒ CBS esnektir ve güncellemesi kolaydır

‒ Birden fazla projeyi ve geçmişteki, mevcut ve gelecekteki eylemleri dikkate alabilir

‒ CBS kullanımı karmaşık, pahalı ve zaman alıcı olabilir

‒ Sadece doğrudan etkiler ele alınabilir (çeşitli faaliyetlerin DEB’ler üzerindeki etkileri)

‒ Bilgiye ve verilere çok bağımlıdır

Evet Evet



leri ve Araçları

4.2. Değerlendirme Yöntemleri ve Araçları Arasından Seçim Yapmak

Daha önce de belirtildiği gibi, kümülatif etkilerin analizi seçilen DEB’lerin üzerindeki

etkilerin değerlendirilmesi üzerinde odaklanmalıdır (bakınız Şekil 4.1). Kümülatif etkilerin

değerlendirilmesine yönelik bazı yaklaşımlar/yöntemler mevcuttur. Bununla birlikte her

zaman kullanılacak tek bir yaklaşım olmadığı gibi, spesifik etkilere veya eylem türlerine

yönelik tek bir yaklaşım da yoktur. Uygun yöntem ise inceleme konusu DEB üzerindeki

etkilerin değerlendirmesini en iyi sunan yöntemdir.

Şekil 4.1 KÇED’e çeşitli eylemlerin her bir DEB (yani ayı, balık ve su kalitesi) üzerindeki

bileşik/kümülatif etkilerinin değerlendirildiği DEB perspektifinden bakılması gerektiğini

göstermeyi amaçlamaktadır (okun başladığı noktadaki bir eylemin okun sona erdiği yerdeki

DEB üzerinde etkiye yol açtığını gösterir). Bu bakımdan, önerilen eylemin etki alanındaki bir

DEB olan balıklar diğer eylemlerden birinden etkilenmesine rağmen dikkate alınmamalıdır

çünkü inceleme konusu önerilen faaliyetten etkilenmemektedir.

Belirli bir projeye ilişkin kümülatif etkilerin değerlendirilmesi için benimsenen yaklaşımı

etkileyecek çeşitli faktörler mevcuttur. Mevcut veriler, zaman ve finansal kaynaklar

ŞEKİ

L 4-1 DEB Üzerindeki Etkilere Odaklanmak (Hegmann ve ark., 1999)

Önerilen Eylem


Bölüm 4: KÇED


ışığında, yöntemin pratik ve proje için uygun olması gerekir. Öncelikle anlamlı bir sonuç

çıkartabilmesi ve buna dayalı olarak gerekli olması halinde etki azaltma önlemlerinin ve

izleme faaliyetlerinin geliştirilmesi mümkün olmalıdır. Yöntem(ler)i seçerken göz önünde

bulundurulması gereken kilit hususlar arasında aşağıdakiler bulunmaktadır:

n Değerlendirmenin aşaması

(örn., kapsam belirleme,

başlangıç durumu veri

toplama, analiz)

n DEB türleri

n Düşünülen faaliyet türleri

n Etkilerin yapısı

n Veri mevcudiyeti ve kalitesi

n Mevcut uzmanlık bilgisi

düzeyi

n Kaynak mevcudiyeti

(zaman, finans, altyapı ve

personel)

Sonuç olarak, seçilen yöntem karmaşık olmamalıdır ancak sonuçları projeyi geliştirenler,

karar vericiler ve kamuoyu tarafından kolaylıkla anlaşılabilecek bir şekilde sunmayı

amaçlamalıdır.

4.3. Yöntemlerin ve Araçların Farklı KÇED Görevleri İçin Kullanımı

Tablo 4.1’de verilen yöntemler/araçlar açıklayıcı veya nicel değerlendirmelerin oluşturulması

amacıyla kullanılabilir. Çoklu eylemden kaynaklanan gelecekteki etkiler ile ilgili tahminler

ayrıntılı bilgilerin olmayışı sebebiyle sorunlu olabilir, ancak DEB’lerde “yukarı veya aşağı”

yönlü değişikliklerin belirlenmesi faydalı olabilir.

Bu bakımdan, bu yöntemler ve araçlar KÇED etütlerinin gerçekleştirilmesi sırasında çeşitli

görevler için kullanılabilir. Yöntemler ve çeşitli görevler için uygulanabilirlikleri Tablo 4.2’de

sunulmuştur. Ek olarak, Tablo 4.2’nin sonunda Bölüm 3’te açıklanan bazı KÇED görevleri için

kullanılabilecek yaklaşımlar (yöntem olarak) sunulmuştur.



leri ve Araçları

Tablo 4.2 Değerlendirme Yöntemlerinin ve Araçlarının Farklı KÇED Görevleri için Uygulanabilirlikleri

Yöntem/Araç Türleri KÇED Görevlerinde/Adımlarında Uygulanabilirlikleri

Uzman görüşü ve geçmiş deneyimler (gerekmesi halinde senaryolar da oluşturularak)

‒ Kapsam belirleme ‒ Başlangıç durumu etütleri ve etki değerlendirme ‒ Etki azaltma önlemlerinin geliştirilmesi ‒ Önem değerlendirmesi ‒ İzleme ve yönetim planının geliştirilmesi

İstişare ve Anket

‒ Kapsam belirleme ‒ Başlangıç durumu etütleri ‒ Etki azaltma önlemlerinin geliştirilmesi ‒ İzleme ve yönetim planının geliştirilmesi

Kontrol Listeleri ‒ Kapsam belirleme ‒ Başlangıç durumu etütleri ve etki değerlendirme

Matrisler

‒ Kapsam belirleme ‒ Başlangıç durumu etütleri ve etki değerlendirme ‒ Etki azaltma önlemlerinin geliştirilmesi ‒ Önem değerlendirmesi

Ağlar ‒ Kapsam belirleme ‒ Etki değerlendirme

Modelleme (kavramsal, habitat uygunluğu, nicel) ‒ Başlangıç durumu etütleri ve etki değerlendirme

Mekansal Analiz/ ‒ Kapsam belirleme ‒ Başlangıç durumu etütleri ve etki değerlendirme ‒ İzleme ve yönetim planının geliştirilmesi

Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), Görsel Analiz ve Simülasyon

‒ Kapsam belirleme ‒ Başlangıç durumu etütleri ve etki değerlendirme

Makul olarak öngörülebilir gelecekteki eylemleri tespit etmek için planlama dokümanlarının, yatırım programlarının ve kamu izinlerinin incelenmesi


DEB göstergeleri, DEB’lerin önemini temsil eden fonksiyonları ve koşullarındaki olası değişiklikler


Geçmişteki deneyimlerden, mevcut en iyi tekniklerden, iyi/en iyi uygulamalardan ve uzman görüşlerinden yararlanarak artımlı etkilerin azaltılması

‒ Etki azaltma önlemlerinin geliştirilmesi

Belirlenen önemli etkilerin sistematik yönetiminin bir aracı olarak Çevresel Yönetim Sistemleri ‒ İzleme ve yönetim planının geliştirilmesi

Yerel ve bölgesel kümülatif etkilerin yönetilebilmesi için proje sahipleri ile yetkili merciler arasında koordinasyon

‒ İzleme ve yönetim planının geliştirilmesi

KÇED dokümantasyonu ve raporlaması ve bunların gelecekteki uygulamaların iyileştirilmesi amacıyla kullanılması

‒ Kapsam belirleme ‒ Başlangıç durumu etütleri ve etki değerlendirme ‒ Etki azaltma önlemlerinin geliştirilmesi ‒ Önem değerlendirmesi ‒ İzleme ve yönetim planının geliştirilmesi

KÇED Etütlerinin Hazırlanması ve Raporlanması

5


Bölüm 5: KÇED

Etütlerinin Hazırlanm

ası ve Raporlanması

Dünyada KÇED etütlerinin gerçekleştirilmesine yönelik çeşitli yaklaşımlar mevcuttur ve

bu yaklaşımlar ile ilgili deneyimlerden en iyi uygulamalar türetilmiştir. Kanada Çevresel

Değerlendirme Ajansı ve Avrupa Komisyonu Çevre, Nükleer Güvenlik ve Sivil Savunma

Genel Müdürlüğü KÇED uygulaması ile ilgili olarak bu kılavuzda da atıfta bulunulan

kılavuzlar yayınlamıştır. Daha yakın zamanda, Uluslararası Etki Değerlendirme Birliği (IAIA)

de KÇED uygulaması ile ilgili en iyi uygulama adımları yayınlamıştır. Bu bağlamda, bu kılavuz

danışmanlara KÇED etütlerini gerçekleştirirken takip edecekleri temel ilkeleri sunmayı

amaçlamaktadır.

Kümülatif etki değerlendirmesi ilgili yasal gereklilikleri karşıladığı, teknik ve bilimsel olarak

sağlıklı olduğu ve inceleme konusu eylem ile ilgili kilit hususları ele aldığı sürece, her türlü

olası analiz türü ilgisine göre kullanılabilir. Bu bakımdan, aşağıdaki hususlar dikkate alınabilir:

n Bir KÇED’in nihai amacı karar vericilere daha bilgilendirilmiş kararlar alabilmeleri için gerekli bilgileri sağlamaktır.

n Zorluklarına rağmen kümülatif etkilerin değerlendirilmesi mümkündür ve bu konudaki yaklaşımlar gelişmektedir.

n KÇED’in neler başarabileceği ile ilgili beklentiler teknik olarak başarılabilecekleri, çevresel koşullar hakkında bilimsel olarak bilinenleri ve mevcut düzenleyici inceleme süreci içerisinde mümkün olanları aşmamalıdır.

n Kümülatif etki değerlendirme yöntemleri halihazırda mevcuttur.

n Bilgi mevcudiyeti bir KÇED’in nasıl gerçekleştirileceği ve etkilerin tahmin edilmesi için kullanılabilecek yöntemler konusunda belirleyici olabilir.

n KÇED etütleri bir havza yönetimi planlama süreci için faydalı bilgiler sağlayabilir.

n Bir KÇED’de verilen etki azaltma önlemleri bir proje düzeyi ÇED kapsamında tipik olarak önerilebilecek önlemlerden daha geniş kapsamlı olabilir.

n Bir bölgedeki/ülkedeki çeşitli projeler için daha fazla değerlendirme yapıldıkça mevcut veri miktarı da büyür.

n Düzenleyici inceleme süreci kapsamında kümülatif etkilerin değerlendirilmesi şu an için çevredeki büyük ölçekli ve uzun vadeli değişiklikler ile ilgili endişelerin giderilmesi için bir fırsat sunmaktadır.


5: KÇED Etütlerinin H

azırlanması ve Raporlanm

ası

5.1. KÇED Bulgularının Raporlanması Bulguların raporlanması sadece KÇED sürecinde değil aynı zamanda ÇED sürecinde de son

adımdır. Aslında, gerçekleştirilen etütlerin ayrılmaz bir parçası olmalıdır ve çalışmaların

tamamı boyunca gerçekleştirilmelidir. Bu bakımdan, KÇED’in hazırlanması genel olarak

aşağıdaki çalışma adımlarından geçer:

n Kümülatif etki değerlendirmesinin içeriğinin düzenleyici kurum ve çalışma ekibi ile birlikte oluşturulması ve belgelenmesi, böylelikle çalışmanın görev tanımının/formatının düzenleyici mercilerin ve kilit paydaşların kaygılarını karşılamasının sağlanması (kapsam belirleme).

n Önerilen projenin eksiksiz bir açıklamasının hazırlanması.

n En önemli sorunların ve etkilerin değerlendirilmesi üzerinde odaklanılması (paydaşlara danışılarak belirlenmesi).

n İdeal olarak aynı coğrafi bölgede gerçekleştirilmiş olan ve değerli başlangıç durumu verileri ve bilgileri sağlayabilecek benzer tür projeler için yapılmış değerlendirmelerin incelenmesi.

n Projenin etkilerinin bir ÇED için normal olarak gerçekleştirildiği şekilde değerlendirilmesi (yani inceleme konusu projenin DEB’ler üzerinde yol açtığı nispeten yerel ve doğrudan etkilerin değerlendirilmesi).

n Değerlendirmenin her adımında varılan sonuçların KÇED adımlarına paralel olarak genişletilmesi. Bu KÇED ilerledikçe her bir adım sırasında gerçekleştirilebilir veya ÇED’in büyük kısmı tamamlandıktan sonra gerçekleştirilebilir.

n Değerlendirme yaklaşımının temelinin oluşturulması amacıyla bu kılavuzda verilen KÇED görevlerinin/adımlarının kullanılması ve önemli konuların ele alınması sağlamak için KÇED kontrol listesinin ve Kilit Kriterlerin kullanılması.

n Sonuçların savunulabilir olmasının, sonuçların sunum şeklinin kolaylıkla yorumlanabilir ve karar vericiler tarafından kullanılabilir olmasının sağlanması.


Bölüm 5: KÇED



KÇED sonuçları çeşitli şekillerde raporlanabilir: ÇED raporunun içinde veya ayrı bir doküman

olarak. Bu seçenekler arasından yapılacak seçim düzenleyici merciin veya uygulayıcıların

kümülatif etkilere ilişkin yaklaşımına (yeni ÇED’in ayrılmaz bir parçası mı olduğuna yoksa

ayrı ve farklı bir görüş olduğuna mı) ve bu yaklaşımın pratikliğine bağlıdır. Bu bakımdan,

aşağıdaki seçenekler düşünülebilir:

n Değerlendirmenin ÇED’deki her bir konu bölümüne entegre edilmesi (örneğin su,

hava. vs. gibi önemli çevresel bileşenler üzerindeki etkilerin değerlendirildiği her

bir ana bölümde bir alt bölüm olarak).

n ÇED raporu içinde ayrı bir KÇED bölümünün hazırlanması (genellikle en yaygın

yaklaşım budur).

n ÇED raporundan ayrı bağımsız bir dokümanın hazırlanması.

KÇED’ler nispeten karmaşık konularla ilgilenebilirler, dolayısıyla KÇED’leri hazırlayan

danışmanların metodolojik yaklaşımın ve değerlendirme sonuçlarının karar vericiler

ve paydaşlar tarafından yorumlanabilmesini ve anlaşılabilmesini sağlamaları gerekir.

Bu sebeple, raporların proje onayında dikkate alınabilmelerini kolaylaştırmak için

değerlendirme sonuçlarını açık bir şekilde bildirmeleri gerekir. Haritalar ve ağ şemaları gibi

görselleştirme araçları genellikle kullanılmaktadır, ancak tabloların ve haritaların mükerrer

kullanımının (özellikle yetersiz şekilde açıklanıyorlarsa) değerlendirmede uygulanan verilere

ve analize dayalı öz ve kolaylıkla savunulabilir bir sonucun yerini tutamayacağı göz önünde

bulundurulmalıdır.

KÇED, yönetim seçeneklerinin ve bunların sonuçlarının bir özetini açık bir şekilde içermelidir.

Bunlar uygulanacak etki azaltma önlemlerini, telafi programlarını ve gerçekleştirilecek takip

çalışmalarını (izleme ve yönetim programları) içermelidir. Ayrıca, bu yönetim önlemlerinin

neden önerildiğini ve bunların kimler tarafından uygulanacağını açıklamak da önemlidir.




ası

Yukarıdakilere ek olarak, münferit alıcı ortamlar için kümülatif bazda düşünülmesi gereken

toplam etkileri ortaya koyan bir özet hazırlamak da faydalı olabilir. Bu alıcı ortam üzerinde

odaklanan bir tablo formatında sunulabilir.

KÇED sonuçlarının etkili bir şekilde bildirilebilmesi için, aşağıdaki raporlama araçları

kullanılabilir:

n Hesaplamaların sonuçlarını özetleyen ve verileri düzenleyen tablolar.

n Etkilerin ölçeğini özetleyen matrisler (tablo girişlerinin sıralandırıldığı bir tablo).

Bu sıralamalar üç farklı şekilde yapılabilir; nitel (örn., düşük ve yüksek), nicel (yani

mutlak bir fiziksel miktara karşılık gelen rakamlar), veya endeksler (yani bir nispi

karşılaştırma noktası sunan boyutsal olmayan rakamlar).

n Bilgileri görselleştirmeye yönelik şekiller, haritalar ve fotoğraflar. Özellikle CBS’den

türetilenler olmak üzere haritalar geniş bir bölgedeki bozulmaları ve çevresel

koşulları ortaya koymanın güçlü bir aracıdır. Fotoğraflar ve fotomontajlar da görsel

konumlandırmaya yardımcı olurlar.

n Analizlerin bir açıklamasını ve sonuçların yorumlamasını içeren metinler.

Değerlendirmenin raporlanması için hangi araç kullanılırsa kullanılsın, varsayımların açık bir

şekilde sunulması önemlidir. Analiz sürecinin açıklanması ve sonuçların yorumlanması da

faydalıdır.


Bölüm 5: KÇED



5.2. En İyi Uygulamalara İlişkin Kilit Kriterler Kanada Kümülatif Etki Değerlendirme Uygulayıcı Kılavuzunda, Avrupa Komisyonu Dolaylı

ve Kümülatif Etki Değerlendirme ve Etki Etkileşimleri Kılavuzunda ve IAIA kaynaklarında

sunulduğu gibi, bir KÇED’in gerçekleştirilmesindeki en iyi mesleki uygulamalar ile ilgili

kriterler aşağıda özetlenmektedir.

n Çalışma alanı, değerlendirme konusu eylemden etkilenebilecek DEB’lerin değerlendirilmesine olanak tanıyacak kadar büyük olmalıdır. Bu eylemin ayak izinden çok daha büyük bir alan ortaya çıkarabilir ve her bir DEB ayrı bir çalışma alanına sahip olabilir.

n Aynı DEB’leri etkileyebilecek başka gerçekleşmiş, mevcut, veya gelecekteki eylemler de tespit edilmelidir. Eğer ilgili DEB’leri etkileyebilecekler ise ve bunlar hakkında etkilerinin değerlendirilebilmesi için yeterli bilgi mevcut ise, çalışma alanındaki onaylanmış gelecekteki eylemler de dikkate alınmalıdır (resmi olarak duyurulmuş ve makul olarak öngörülebilir eylemler).

n Önerilen eylemin DEB’ler üzerindeki artımlı çoğalan etkileri değerlendirilmelidir. Etki etkileşiminin yapısı daha karmaşık ise (örneğin sinerjistik), o zaman etkiler bu bazda değerlendirilmelidir.

n Önerilen eylemin ve başka eylemlerin DEB’ler üzerindeki toplam etkileri değerlendirilmelidir.

n Bu toplam etkiler varsa eşik değerler veya politikalar ile karşılaştırılmalıdır ve DEB’ler üzerindeki sonuçları değerlendirilmelidir.

n Bu etkiler varsa mevcut en iyi verilere dayalı olarak nicel tekniklere göre analiz edilmelidir. Bu analiz en iyi mesleki değerlendirmelere dayalı bir nitel tartışma ile geliştirilmelidir.

n Etki azaltma, izleme ve etki yönetim yöntemleri tavsiye edilmelidir. DEB’ler ile ilgili daha geniş kapsamlı endişelerin ele alınabilmesi için bu önlemlerin bölgesel ölçekte tasarlanması gerekebilir (bu muhtemelen başka paydaşların katılımını da gerektirebilir).

n Bakiye etkilerin önem derecesi açık bir şekilde belirtilmeli ve savunulmalıdır.




ası

Yukarıda belirtilen kriterlerin ne derecede karşılandığı, mevcut KÇED çerçevesine (veri, bilgi,

düzenleyici ve teknik gereklilikler bakımından) dayalı olarak durumdan duruma farklılık

gösterebilir. Bu bakımdan, bu kriterlerin KÇED etütlerinde en azından iyi uygulamaların

başarılması için kullanılması amaçlanmaktadır.

5.3. KÇED Kontrol Listesi Temel olarak kapsam belirleme aşamasında aşağıdaki sorular değerlendirilerek çalışmanın

KÇED’de ele alınması gereken başlıca önemli unsurları içermesi sağlanabilir.

þ Önerilen proje nispeten bozulmamış bir alanda mı yoksa zaten bozunuma uğramış

bir alanda mı gerçekleştirilecek?

þ Topoğrafik ve diğer kısıtlar projenin DEB’ler üzerinde yol açabileceği etkiyi

mekansal olarak sınırlıyor mu?

þ Azaltılmamış doğrudan etkiler (yani sadece önerilen projenin etkileri) var mı?

þ Geçmiş eylemlerin devam etmekte olan önemli bir etkisi var mı?

þ Önerilen eyleme en yakın mevcut projelerin aynı DEB’ler üzerinde bir etkiye yol

açma olasılığı var mı?

þ Aynı bölgede başka proje sahipleri tarafından ÇED sürecini başlatmak için resmi

olarak duyurulmuş başka eylemler var mı?

þ ÇED kapsamında veya yerel paydaşlar tarafından önerilen projenin ayak izinin

ötesinde endişe kaynağı oluşturabilecek herhangi bir sorun veya DEB tespit

edilmiş mi?

þ Yerel veya bölgesel olarak nadir görülen herhangi bir ekolojik tür var mı?

þ Rahatsızlık verilebilecek çevresel açıdan hassas herhangi bir alan var mı?

þ Önerilen proje çalışma alanındaki DEB’leri etkileyebilecek bir habitat (karasal veya

sucul) kaybına katkıda bulunabilir mi?


Bölüm 5: KÇED



þ DEB’leri ve habitatları açıklayan güvenilir bilgiler mevcut mu?

þ Aynı DEB’ler üzerindeki etkilere göz ardı edilebilecek düzeyin üzerinde katkıda

bulunup bulunmadıklarını tespit etmek için başka eylemler hakkında yeterli bilgi

mevcut mu?

þ DEB’ler üzerindeki etkileri değerlendirebilmek için göstergeler mevcut mu?

þ Eşik değerler dışında göz önünde bulundurulması gereken önem göstergeleri

mevcut mu?

þ Eylem başka eylemlerin (erişim yolları gibi) gerçekleşmesini tetikleyebilir mi?

þ Müteakip değişikliklerin karşılaştırılabilmesi için bir tarihsel başlangıç durumu

açıklanabiliyor mu?

þ Bazı DEB’ler üzerindeki etkilerin değerlendirilebilmesi belirli analitik yaklaşımlar

zorunlu mu?

þ DEB’lerden herhangi biri için nicel eşik değerler mevcut mu?

þ Amaçlanan arazi kullanımını açıklayan nitel eşik değerler mevcut mu (örneğin arazi

kullanım planları)?

þ Standart etki azaltma uygulaması önemli etkilerin azaltılabilmesi için yeterli mi?

þ Islah çalışmaları arazi bozunumunun süresini azaltabilir mi ve çevresel bileşenlerin

bozunum öncesi durumlarına geri döndürülmesi sürecini hızlandırabilir mi?

þ Başka yerlerde, kaybedilen habitatı telafi edebilmek için eşdeğer kapasitede bir

habitat mevcut mu?

þ Bölgesel düzeyde bir etki azaltma (veya telafi) girişimi başlatmak için bir fırsat var mı?

þ Takip çalışmaları olarak izleme ve etki yönetimi için neler gerekiyor?

Kaynakça


Kaynakça

Buckley, R.C., 1986. Bölgesel çevresel planlama— Neden henüz gerçekleşmiyor? Adelaide, Avustralya: Amdel.

Buckley, R.C., 1994. “Çevresel yönetim planlarının tanımlanması.” Çevre ve Planlama Hukuku Dergisi, 11: 355-356.

Canter, L. ve Ross, B., 2008. Kümülatif Etki Değerlendirmesi ve Yönetimi Uygulama Durumu: İyi, Kötü, Çirkin. Kümülatif Çevresel Etkilerin Değerlendirilmesi ve Yönetilmesi. Calgary Alberta, Kanada.

Canter, L.W. ve Atkinson, S.F., 6-9 Kasım 2008. “Uyarlayıcı Yönetim ve Entegre Karar Verme – Kümülatif

Etkilerin Yönetimine Yönelik Yeni Bir Araç” başlıklı sunum, Kümülatif Çevresel Etkilerin Değerlendirilmesi ve Yönetilmesi Özel Konu Toplantısı. Uluslararası Etki Değerlendirmesi Birliği, Calgary, Alberta, Kanada.

Canter, L.W. ve Rieger, D.M., 30 Mayıs – 3 Haziran 2005. “Program Odaklı EIS’ın Ayrılmaz Bir Parçası Olarak

Kümülatif Etki Değerlendirmesi”, Uluslararası Etki Değerlendirmesi Birliği’nin Ohio Nehri Ana Akım Sistemleri Çalışması (ORMSS) – Yenilikçi Yaklaşımları Gösteren bir Vaka Çalışması başlıklı Tema Forumunda sunulmuştur. (IAIA’05). Boston, Massachusetts.

Çevre Kalitesi Kurulu, Ocak 1997. Ulusal Çevre Politikası Kanunu Kapsamında Kümülatif Etkilerin Değerlendirilmesi. Başkanlık İcra Ofisi, Washington, D.C.

COWI, 2009. ÇED Direktifinin Uygulaması ve Etkililiği Hakkındaki Rapora dair Çalışma. Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlüğü, Danimarka.

Creasey, R. ve Ross, W., 2005. “Cheviot Madencilik Projesi: Mesleki Uygulama için Kümülatif Etki Değerlendirmesi Dersleri.” Çevresel Etki Değerlendirme: Uygulama ve Katılım, Hanna, K., editör, Oxford University Press, Oxford, İngiltere.

EBRD, Mayıs 2008, Çevresel ve Sosyal Politika. Londra

EC Müktesebatı, 2012. İlgili EC Direktifleri. [Online].

ENCON Çevre Danışmanlığı, 2008. Kandil Enerji Grubu Projeleri KÇED Etüdü. ENCON, Ankara.

Avrupa Komisyonu, Ekim 2011. Türkiye 2011 İlerleme Raporu. EC, Brüksel.

71Türkiye’deki Hidroelektrik Santralleri için Örnek Kümülatif Çevresel Etki Değerlendirmesi Kılavuzu

Hegmann, G., Cocklin, C., Creasey, R., Dupuis, S., Kennedy, A., Kingsley, L., Ross, W., Spaling, H. ve Stalker, D., Şubat 1999. Kümülatif Etki Değerlendirmesi Uygulayıcılar Kılavuzu. Kanada Çevresel Değerlendirme Kurumu, Hull, Quebec, Kanada.

IFC, Ocak 2012. Çevresel ve Sosyal Sürdürülebilir ile ilgili Politika ve Performans Standartları ve Bilgiye Erişim Politikası. Dünya Bankası Grubu: Washington DC.

Ledec, G. ve Quintero, J. D., Kasım 2003. İyi Barajlar ve Kötü Barajlar: Hidroelektrik Santral Projeleri için Saha Seçimine İlişkin Çevresel Kriterler. Sürdürülebilir Kalkınma Çalışma Belgesi No. 16, Dünya Bankası.

Mandelker, D.R., Temmuz 2007. NEPA Hukuku ve Davaları, İkinci Baskı. Thompson/West Publishers, St. Paul, Minnesota, ss. 10-119 ve 10-146.

Smith, M.D., Aralık 2006. “Ulusal Çevre Politikası Kanunu Kapsamında Kümülatif Etki Değerlendirmesi: Yakın Zamandaki İçtihatların Bir Analizi.” Environmental Practice, Cilt 8, Sayı. 4, ss. 228-240.

Stankey, G.H. ve arkadaşları, 1985. Yaban Alanları Planlaması için Kabul Edilebilir Değişim Sınırları Sistemi. Orman Dairesi, ABD Tarım Bakanlığı, Ogden, UT, ABD.

Swor, C.T. ve Canter, L.W., Kasım 2008. “Uzman Çıkartım Süreci Yoluyla Çevresel Sürdürülebilirliğin Geliştirilmesi” başlıklı sunum, Kümülatif Çevresel Etkilerin Değerlendirilmesi ve Yönetilmesi Özel Konu Toplantısı. Uluslararası Etki Değerlendirmesi Birliği, Calgary, Alberta, Kanada.

Dünya Bankası, 2011. Koruma Önlemleri Politikaları ve Çevresel Değerlendirme Kılavuzu. [Online] .

Therivel, R. ve arkadaşları, 1992. Stratejik Çevresel Değerlendirme. Earthscan Publications, Londra.

Therivel, R. ve Ross, W.A., Temmuz 2007. “Kümülatif Etki Değerlendirmesi: Ölçek Önemli Midir?” Çevresel Etki Değerlendirme Dergisi, Cilt 27, Sayı 5, ss. 365-385 .

Türk Mevzuatı, 2012. İlgili Türk kanunları ve yönetmelikleri. [Online].

Walker, L.J., Johnston, J., Napier, H. ve Clark D., Mayıs 1999. Dolaylı ve Kümülatif Etkilerin ve Etki Etkileşimlerinin

Değerlendirilmesine Yönelik Kılavuz. Avrupa Komisyonu (EC), Lüksemburg.

Wight, P., 1994. ‘Çevresel Açıdan Sorumlu Turizm Pazarlaması.’’ Eko-Turizm: Sürdürülebilir bir Seçenek, editör E. Cater ve G. Lowman. Chichester: John Wiley and Sons and Royal Geographical Society, ss. 39 - 55.

Notlar

WORLD BANK

world bank document - documents & reports - all...

Documents