world bank · 2016. 7. 17. · Éksarenh rtuv)ane)ahbum
TRANSCRIPT
Pub
lic D
iscl
osur
e A
utho
rized
Pub
lic D
iscl
osur
e A
utho
rized
Pub
lic D
iscl
osur
e A
utho
rized
Pub
lic D
iscl
osur
e A
utho
rized
Pub
lic D
iscl
osur
e A
utho
rized
Pub
lic D
iscl
osur
e A
utho
rized
Pub
lic D
iscl
osur
e A
utho
rized
Pub
lic D
iscl
osur
e A
utho
rized
cMENkesIµPaBsMrab;narI
kar)a:n;RbmaNGMBIeynD½renAkm<úCa
ÉksarenH RtUv)ane)aHBum<pSayenAraCFanIPñMeBj eday
mUlniFiGPivDÆn_shRbCaCatisMrab;RsþI ¬UNIFEM¦ FnaKarBiPBelak ¬WB¦
FnaKarGPivDÆn_GasuI ¬ADB¦ kmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati ¬UNDP¦ nig
RksYgGPivDÆn_GnþrCatiéncRkPBGg;eKøs ¬DFID/UK¦
Ex emsa qñaM 2004
ÉksarenH manelIkeLIgnUveQµaH dUcCa mUlniFiGPivDÆn_shRbCaCatisMrab;RsþI ¬UNIFEM¦
FnaKarBiPBelak ¬WB¦ FnaKarGPivDÆn_GasuI ¬ADB¦ kmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati ¬UNDP¦ nig
RksYgGPivDÆn_GnþrCatiéncRkPBGg;eKøs ¬DFID/UK¦ qñaM2004 . cMENkesµIPaBKñasMrab;narI ³
kar)a:n;RbmaNGMBIbBaðaeynD½renAkm<úCa - mUlniFiGPivDÆn_shRbCaCatisMrab;RsþI FnaKarBiPBelak
FnaKarGPivDÆn_GasuI kmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati nig RksYgGPivDÆn_GnþrCatiéncRkPBGg;eKøs -
TIRkugPñMeBj ISBN: 1-932827-00-5
erobcMrcnaRkb nig esovePA eday Boonruang Song-ngam
rkSasiT§i ³ mUlniFiGPivDÆn_shRbCaCatisMrab;RsþI ¬UNIFEM¦ FnaKarBiPBelak ¬WB¦
FnaKarGPivDÆn_GasuI ¬ADB¦ kmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati ¬UNDP¦ nig
RksYgGPivDÆn_GnþrCati éncRkPBGg;eKøs ¬DFID/UK¦ qñaM2004
rkSasiT§iRKb;Ebby:ag.
e)aHBum<enAraCFanIPñMeBj RBHraCaNacRkkm<úCa
TsSn³Edl)anbgðajCUnenAkñúgÉksarenH KWCaTsSn³rbs;Gñkeroberog minEmnCaTsSn³rbs;mUlniFi
GPivDÆn_shRbCaCatisMrab;RsþI FnaKarBiPBelak FnaKarGPivDÆn_GasuI kmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati
nigRksYgGPivDÆn_GnþrCatiéncRkPBGg;eKøseT.
buBVkfa
raCrdæaPi)alkm<úCa k¾dUcCaGñkpþl;CMnYy kan;EtTTYlsÁal;GMBIsar³sMxan;énkaredaHRsaybBaðaeynD½renA
kñúgyuT§saRsþkat;bnßyPaBRkIRk nigeKaledAGPivDÆn_ edIm,IelIkkMBs;kic©GPivDÆn_[mannirnþrPaBsMrab;narI nig
sMrab;RbCaBlrdæTUeTA. edIm,Ikat;bnßyPaBRkIRkenAkm<úCa caM)ac;RtUvEtlubbM)at;KMlateynD½rkñúgkarTTYl)an
nigRKb;RKg»kas nigFnFanmnusS esdækic© nigsgÁm. edIm,IbRBa¢abeynD½reTAkñúgdMeNIrkar niglT§pl
rMBwgTukkñúgkarerobcMyuT§saRsþGPivDÆn_ nigkarkMNt;GMBIcMNucedA eKaledA nigsUcnakrénkarGPivDÆn_ KWRtUvkar
caM)ac;nUvyuuT§saRsþbRBa¢abeynD½rEdlmanRKb;TidæPaB. raCrdæaPi)aledIrtYya:gsMxan;enAkñúgkarelIkkMBs;
smPaBeynD½r. dUcecñHRtUvkarcaM)ac;nUvkarebþCJacitþBIsßab½nrdæenARKb;vis½y nigRKb;kMrit kñúgkarBinitü nigEklMG
eLIgvijnUveKalneya)ay nigkarGnuvtþn_rbs;sßab½nTaMgenaH edIm,IedaHRsaybBaðavismPaBeynD½r.
enAkñúgr)aykarN_GPivDÆn_mnusSqñaM1995 rbs;kmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati ¬UNDP¦ )anbgðaj[
eXIjfa kmµviFIenHTTYlsÁal;fa karebþCJacitþrbs;sßab½nrdæmansar³sMxan;Nas;kñúgkarnaMmknUvsmPaBeynD½r.
r)aykarN_enH)ansniñdæanfa edaysarEtmanvismPaBenAkñúgrcnasm<½n§ GMNac ehtudUecñHehIy dMeNIrkar
esdækic© nigneya)ayGFüaRkwteynD½r nwgBMuGacnaMmknUvsmPaBeynD½reLIy. raCrdæaPi)alcaM)ac;RtUvEterobcM
eKalneya)ay nigskmµPaBviC¢man edIm,IelIkkMBs;smPaB nigFana[)anfa narI TTYl)anFnFanplitkmµ
¬Kabeer qñaM2003¦.
FnaKarBiPBelak nigFnaKarGPivDÆn_GasIu k¾)aneFIVkarsniñdæanfa TIpSarRbkYtRbECg BMuGaclubbM)at;kar
erIseGIgeynD½r)aneLIy. rdæaPi)al mantYnaTIsMxan;kñúgkarRtYtBinitüTIpSa nigerobcMehdæarcnasm<n½§esdækic©
sMxan;². karRsavRCavrbs;FnaKarBiPBelak naeBlfIµ²enH )anbgðaj[eXIjfa ebIsinCanarI nigbursTTYl
)an»kasesIµKñanwgeFIV[esdækic©rIkcMerIn)anqab;rh½s RbCaBlrdæ nwgrYcputBIPaBRkIRk)anqab;rh½s suxumalPaB
rbs;bursnarI nigkumar nwgkan;Etl¥RbesIreLIg. ¬dkRsg;ecjBIkarbRBa¢abeynD½reTAkñúgkic©GPivDÆn_rbs;
FnaKarBiPBelak qñaM2000¦.
Pñak;garTaMgGs;TTYlsÁal;fa manyuT§viFIBIrya:gkñúgkarTTYl)ansmPaBeynD½r KW ³ yuT§viFIEp¥kelIsiTi§
mnusS edayyl;eXIjfa smPaBeynD½r KWCabBaðasiTi§mnusS nigkarepþatelItYnaTIrbs;narIenAkñúgkic©GPivDÆn_
edayeyagfa karelIkkMBs;smPaBeynD½r nwgeFIV[kMeNInesdækic© nigdMeNIrkarkat;bnßyPaBRkIRkkan;Etman
PaBl¥RbesIreLIg.
iii
TsSn³vis½yTaMgBIrenH RtUv)anykeTAGnuvtþkñúgkarviPaKeynD½r enAkñúgeKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_.
müa:geTot kar)a:n;RbmaNelIeKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_ KYrEtBicarNaelIbBaðaepSg²EdlRtUvedaHRsay
enAkñúgeKaledAnImYy²sMrab;narI edIm,IFana[)anfa siTi§rbs;narIRtUv)anTTYlsÁal; ehIymüa:geTot karerobcM
eKalneya)ay KYrEtBicarNaeTAelIIkarcUlrYmrbs;narI enAkñúgdMeNIrkarsMerceKaledAnImYy². dUecñH karbBa©Úl
TsSn³EpñksiTi§mnusS CamYynwgyuT§viFIEpñkc,ab;epSgeTot nwgFana)anfa narInwgTTYl)anplRbeyaCn_eRcIn
Cagmun nigkan;Et)ancUlrYmcMENkeRcInCagmun enAkñúgdMeNIrkarsMerceKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_.
enAkm<úCa karRbmUlBt’mansIþBIbBaðaeynD½r RtUv)anerobcMeFIVeLIgCamYYynwgkarerobcMyuT§saRsþCatikat;bnßy
PaBRkIRkkñúgqñaM2002 nigedaymankar]btßmÖBImUlniFiGURsþalI. kñúgExtula qñaM2002 ÉksarsIþBIkareFIVEpnkar
nigfvikaeynD½r RtUv)anerobcMenAkñúgdMeNIrkarRtYtBinitücMNaysaFarN³ nigRtUv)aneKykeTABiPakSaenAkñúg
sikçasalaCamYyRksYghirBaØvtßú nigPñak;gartamvis½yepSg²eTot. lT§plRsavRCavGMBIeynD½rsMrab;yuT§saRsþ
Catikat;bnßyPaBRkIRk nigÉksarsIþBIcMNaysaFarN³ RtUv)anRbmUlcgRkgdak;eTAkñúgesckIþRBagelIkdMbUg
énkar)a:n;RbmaNenH. enAeBlEdlkmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati cab;epIþmCYyRkumRbwkSaGPivDÆn_sgÁmkic© kñúg
kareFVImUldæanIykmµeKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_enAkm<úCa mUlniFishRbCaCatiedIm,InarI RtUv)ancuHkic©snüa
edIm,ICYypþl;Gnusasn_sMrab;karbRBa¢abbBaðaeynD½r eTAkñúgeKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_km<úCa. RsbeBl
CamYyKñaenH kmµviFIrbs;FnaKarGPivDÆn_GasIuEpñkpþl;CMnYybec©keTsdl;RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn
k¾)ancUlrYmkñúgkarviPaKbBaðaeynD½rBak;Bn½§nwgkarpþl;GMNacEpñkesdækic© karRbkbrbrciBaw©mCIvit nigkargar.
kar)a:n;RbmaNenH RbmUlTinñn½yBIRbPBEtmYy BIkarsikSaBak;B½n§epSg²eTot nigRbmUlmkBIdMeNIrkareFIV
Epnkarfñak;Cati b:uEnþ)aneFIVkarviPaKedayEp¥kelITsSn³vis½yeynD½r. kñúgbNþaqñaMknøgmkenH Bt’manbrimaN
RtUv)anRbmUlkan;EteRcInenAkñúgkarGegátfñak;Cati ¬]TahrN_ ³ CMerOn GegátsIþBIkMlaMgBlkmµ GegátRbCaCn
nigsuxPaB¦ nigenAkñúgRbB½n§Bt’manrbs;RksYgBak;B½n§mYYycMnYn ¬RksYgEdlKYr[kt;sMKal;KW RksYgsuxaPi)al
nigRksYgGb;rM¦. Bt’manKuNPaBdkRsg;ecjBIÉksarvaytMélGMBIPaBRkIRk edaymankarcUlrYmEdlRtUv)an
erobcMedayFnaKarGPivDÆn_GasIu sMrab;karerobcMEpnkarGPivDÆn_esdækic©-sgÁmkic©elIkTIBIr. elIsBIenHeTot
FnaKarBiPBelak )an]btßmÖdl;karBieRKaHeyabl;mYycMnYnenAkñúgshKmn_ sMrab;karerobcMyuT§saRsþCati
kat;bnßyPaBRkIRk EdlRtUv)anerobcMedayRksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn shkarCamYyGgÁkareRkArdæaPi)al
2eTot KWGgÁkarcMerIn®sIþ nigGgÁkarGmra. edayTTYlsÁal;BItMélénkar)a:n;RbmaNeynD½rrYm sßab½nTaMgbYn
KWFnaKarBiPBelak FnaKarGPivDÆn_GasIu kmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati nigmUlniFishRbCaCatiedIm,InarI
)anRBmeRBogRbmUlpþúMcUlKñanUvlT§plénkarRsavRCavrbs;xøÜn. r)aykarN_enH eqIøytbeTAnwgtRmUvkarsßab½n
rbs;FnaKarBiPBelak nigFnaKarGPivDÆn_GasIu eRBaHfa r)aykarN_)a:n;RbmaNGMBIeynD½renH manlkçN³
li¥tl¥n; sMrab;dak;bBa©ÚleTAkñúgyuT§saRsþenAkñúgGgÁkarrbs;xøÜn enAkñúgRbeTskm<úCa.
iv
cMENkesIµPaBsMrab;narI RtUv)anerobcMeLIg edayEp¥kelITinñn½y nigkarBinitüeLIgvijelIlT§plénkar
RsavRCav nigkargarrbs;raCrdæaPi)al Gñkpþl;CMnYy nigGgÁkareRkArdæaPi)al. karRsavRCav nigkargarTaMgenaH
dMeNIrkareLIgtamry³ karBieRKaHeyabl;CamYyGñkBak;Bn½§ nigGñkts‘Umti eynD½rsMxan;²enAkñúgCYrraC
rdæaPi)al Gñkpþl;CMnYy nigsgÁmsIuvil. karBieRKaHeyabl;pøÚvkarmYycMnYn RtUv)anerobcMeLIgCamYynwgm®nIþ
raCkarenAfñak;Cati nigfñak;extþ tMNagGgÁkareRkArdæaPi)al sgÁmsIuvil Pñak;garGñkpþl;CMnYy RkumRbwkSaXMu-
sgáat; nigsmaCikGPivDÆn_PUmi. kic©BieRKaHeyabl;TaMgenaH BMumaneKalbMNgCMruj[mankarRBmeRBogCarYm
enaHeT b:uEnþKWedIm,IFana[)anfa TsSn³ nigplRbeyaCn_rbs;RkumGñkBak;Bn½§ RtUv)anqøúHbBa©aMg nigedIm,IbegIán
karyl;dwgGMBIsar³sMxan;énkaredaHRsaybBaðaeynD½r enAkñúgdMeNIrkarerobcM eKalneya)ay. cugeRkaybg¥s;
kñúgExFñÚ qñaM2003 RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn )anerobcMkic©RbCMu BieRKaHeyabl;fñak;CatimYy edIm,IBiPakSa
elIesckIþRBagGnusasn_ EdlRtUv)anerobcMenAkñúgÉksar)a:n;RbmaNenH. enAkñúgkic©RbCMury³eBl2éf¶ mankar
cUlrYmBItMNagmnIÞrextþcMnYn6 mkBIextþ-RkugcMnYn 24 enARBHraCaNacRkkm<úCa RksYgBak;B½n§ GgÁkareRkA
rdæaPi)al nigGñkpþl;CMnYy ehIy)anBinitü nigeFIVviesaFnkmµelIesckIþRBagGnusasn_ nigdak;CUneTATIsIþkar
KN³rdæm®nIþ sMrab;karBicarNaenAeBlGnaKt.
eTaHbICaBt’manenAmanPaBxVHcenøaH ehIybBaðaxVHcenøaHenH nwgRtUvedaHRsayenAeBlerobcMRbB½n§sißtiCati
[kan;Etl¥RbesIrk¾eday k¾kar)a:n;RbmaNenH )anRbmUlpþúMnUvBt’mansMxan;bMput EdlmanenAeBlbc©úb,nñenH.
eyIgsg,wmfa Éksar)a:n;RbmaNenH nwgCamUldæanRKw³sMrab;GñkviPaK nigGñkts‘UmtielIbBaðaeynD½r Gac
RsavRCavrkBt’manbEnßmeTot edIm,IbegáInlT§PaBénkarviPaKGMBIPaBRkIRk nigbBaðaeynD½renAkm<úCa.
CacugeRkay Éksar)a:n;RbmaNenH sgát;F¶n;eTAelIPaBcaM)ac; kñúgkarerobcMynþkarRbmUl nigviPaKBt’man
eqIøytbeynD½r EdlCaEpñkmYyéndMeNIrkarRtYtBinitükarGnuvtþn_ yuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk nigeKaledA
GPivDÆn_shsSvtSr_km<úCa.
cMNuccab;epIþmsMxan;mYyeTotsMrab;karts‘Umti [maneKalneya)ayeqIøytbeTAnwgeynD½r nigCYydl;Cn
RkIRk KWkarBinitüelIkarebþCJacitþrbs;raCrdæaPi)al nigGñkpþl;CMnYy faetIraCrdæaPi)al nigGñkpþl;CMnYykMBugeFIVGIV
nigpþl;plb:HBal;GVIxøH edayEp¥kelITsSn³eynD½r. r)aykarN_yuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk nigeKaledA
GPivDÆn_shsSvtSr_km<úCa dMeNIrkarRtYtBinitü nigkarsresrr)aykarN_ KWCa»kasCayuT§saRsþsMrab;Gñkts‘U
mtieynD½r TTYl)an»kaskan;EteRcIncUlrYmkñúgkarBiPakSa nigCMruj[mankarebþCJacitþTUlMTUlayenAfñak;Cati
kñúgkarelIkkMBs;siTi§rbs;narI nigsmPaBeynD½r CaBiesstamry³karcUlrYmenAkñúgkarerobcMr)aykarN_
sIþBIkarrIkcMerInRbcaMqñaMényuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk nigkarBinitüeLIgvijelIma:RTikeKalneya)ay
skmµPaB. karerobcMr)aykarN_yuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk nigeKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_enAkm<úCa
KYrEtmankarcUlrYmBIsMNak;GñkGnuvtþn_TUlMTUlayfñak;Cati rYmman shKmn_ sgÁmsIuvil nigsarBt’man.
enAkñúgkarerobcMr)aykarN_TaMgenH ]tþmRkumRbwkSaesdækic©CatiénRksYgesdækic© nighirBaØvtßú nigRkumRbwkSa
v
GPivDÆn_esdækic©-sgÁmkic©énRksYgEpnkar KYrEtpþÜcepIþmdMeNIrkarBiPakSaTUlMTUlay CMuvijCMerIssMxan;²sMrab;
karGPivDÆn_ nigeFVI[RbCaBlrdæGacTamTar[mankarTTYlxusRtUvBIraCrdæaPi)al. yuT§saRsþCatikat;bnßy
PaBRkIRk nigeKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_enAkm<úCa Edl)anbBa©ÚlbBaðaeynD½rrYcehIy )anbgðajya:gc,as;
GMBITsSn³rbs;raCrdæaPi)aledIm,I[man {cMENkesIµKñasMrab;narI} enAkñúgeBlGnaKt nig)anbBa©ÚlCacMNucedA
nigsUcnakr enAkñúgkarBinitüeLIgvijelIma:RTikeKalneya)ayskmµPaB ényuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk.
karsresrbBa©b;Éksar {cMENkesIµPaBsMrab;narI : kar)a:n;RbmaNGMBIeynD½renH BMuEmnmann½yfa kargar
enHRtUvbBa©b;RtwmenHenaHeT b:uEnþenHKWCacMNuccab;epIþmskmµPaBb:ueNÑaH. édKUEdl)ancUlrYmenAkñúgkar
erobcMÉksarenH )anebþCJacitþeFIVkarCamYyGñkBak;Bn½§TaMgGs; kñúgkarERbkøaylT§plénkarviPaK nigGnusasn_
TaMgenH [eTACakarpøas;bþÚrya:gmWugmat; edIm,ITTYl)ansmPaBeynD½renAkm<úCa. ]TahrN_Pøam²Edl
qøúHbBa©aMg[eXIjBIkarebþCJacitþenH KWfa FnaKarBiPBelak FnaKarGPivDÆn_GasIu nigRksYgGPivDÆn_GnþrCatién
cRkPBGg;eKøs nwgbBa©ÚlEpnkarskmµPaBeynD½r eTAkñúgyuT§saRsþpþl;CMnYyrbs;xøÜndl;RbeTskm<úCa
tamry³kmµviFIrbs;BYkeK edIm,IeqIøytbeTAnwgGnusasn_ EdlmanelIkeLIgenAkñúgÉksar)a:n;RbmaNenH.
vi
esckIþEføgGMNrKuN
karerobcMÉksar)a:n;RbmaNGMBIeynD½renH RtUv)aneFVIeLIgCaeRcIndMNak;kal edayTIRbwkSa nigbuKÁlik
Pñak;garpþl;CMnYycMnYn4 EdlCaédKUrbs;raCrdæaPi)al. GñkerobcMesckIþRBagÉksarenH sUmEføgGMNrKuNdl;
m®nIþmYYycMnYnrbs;raCrdæaPi)alkm<úCa enAfñak;Cati nigfñak;extþ k¾dUcCaGgÁkarRsavRCav GgÁkareRkArdæaPi)al
nigGñkpþl;CMnYy Edl)anrYmviPaKTanTaMgeBlevla kMlaMgkay nigeyabl; RbkbedayTwkcitþsb,úrsFm’ sMrab;
karerobcMr)aykarN_enH. sUmEføgGMNrKuNCaBiessdl;RkumRbwkSaXMu-sgáat; nigsmaCikshKmn_ Edl)an
cUlrYmBieRKaHeyabl; nig)anpþl;eyabl;d¾mantMéléføføa EdleyIg´)andak;bBa©ÚleTAkñúgr)aykarN_enH.
mUlniFi]btßmÖdMeNIrkarerobcMr)aykarN_enH KWTTYl)anBIsßab½nGPivDÆn_GnþrCatirbs;GURsþalI ¬AusAID¦
FnaKarBiPBelak ¬WB¦ mUlniFishRbCaCatiedIm,I®sIþ ¬UNIFEM¦¼kmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati ¬UNDP¦
FnaKarGPivDÆn_GasIu ¬ADB¦ nig RksYgGPivDÆn_GnþrCatiéncRkPBGg;eKøs ¬DfID¦.
RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn CaBiesselakCMTav mUr suxhYr rdæm®nIþRksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn
nigelakCMTavrdæelxaFikarTaMgBIrrUb KWelakCMTav Gwug knßapavI nigelakCMTav yU Gy )anpþl;nUvkarelIkTwkcitþ
eyabl; nigkarKaMRTd¾mantMélbMputsMrab;karerobcMr)aykarN_enH enARKb;dMNak;kalTaMgGs;. elakCMTav
ekt sMGat CaGnurdæelxaFikar )andwknaMKN³kmµkarerobcMkic©RbCMuBieRKaHeyabl;CamYyRksYgBak;B½n§mnIÞrextþ
nana GgÁkareRkArdæaPi)al nigGñkpþl;CMnYy kñúgExFñÚ qñaM2003. elakRsI jaN suciRta GnuRbFannaykdæan
Epnkar nigsißti kBaØa kk; kNiÑka nigelakRsI nYn cinþa buKÁlikKMeragPaBCaédKUedIm,IsmFm’eynD½rrbs;kmµviFI
GPivDÆn_shRbCaCatiEdlCaédKUrbs;RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn nigelak say sMPa buKÁlikKMerag
ts‘Umti nigsuxPaBbnþBUCrbs;mUlniFishRbCaCatiedIm,IRbCaCn ¬UNFPA¦ EdlCaédKUrbs;RksYgkic©karnarI
nigGtItyuT§Cn )anrYmcMENkya:gsMxan;enAkñúgdMeNIrkarerobcMr)aykarN_enH. elakRsI Elaine McKay
RbFanKMerag {PaBCaédKUedIm,IsmFm’eynD½r} rbs;kmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati )anCYyBinitü nigpþl;RbwkSa
Epñkbec©keTs nigrdæ)al nigkarKaMRTd¾mantMélbMputCabnþbnÞab; enAkñúgRKb;dMNak;kalTaMgGs;éndMeNIrkar
RsavRCav BieRKaHeyabl; nigkare)aHBum<pSay.
cMENkesIµPaBsMrab;narI RtUv)anerobcMeLIgCaBIrdMNak;kal. esckþIRBagr)aykarN_ sIþBIkar)a:n;RbmaN
GMBIeynD½renAkm<úCa RtUv)anerobcMeLIgenAedImqñaM2003 edayelakRsI Helen Brereton TIRbwkSaKMerag
mUlniFirbs; AusAID nigelakRsI Gillian Brown GñksMrbsMrYleynD½rRbcaMtMbn;rbs;FnaKarBiPBelak.
esckþIRBagr)aykarN_enH RtUv)aneFIVbc©úb,nñPaB nigviPaKkan;EtTUlMTUlayedayelakRsI Mia Hyun
¬CMBUkTI1-3-7-8-9¦ elakRsI Ritu Shroff ¬CMBUkTI4-5-6-7¦ tamry³ KMeragrbs;mUlniFishRbCaCati
vii
edIm,IRsIþ edaymankar]btßmÖBIkmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati sMedAbRBa¢abbBaðaeynD½r eTAkñúgeKaledAGPivDÆn_
shsSvtSr_km<úCa. elakRsI Cheryl Urashima TIRbwkSaKMeragCMnYybec©keTsrbs;FnaKarGPivDÆn_GasIu
enAkñúgRksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn )anpþl;eyabl;Tak;TgnwgCMBUkTI2 nigTI3. elakRsI Lorraine
Corner TIRbwkSaesdækic©RbcaMtMbn;rbs;mUlniFishRbCaCatiedIm,IRsþI )anpþl;karENnaM nigeyabl;ya:geRcIn
enAkñúgdMNak;kalerobcMtak;EtgesckIþRBagr)aykarN_enH k¾dUcCakare)aHBum<pSay nigkarerobcMeKalneya)ay
segçb edayEp¥kelIlT§plénkarRsavRCav nigGnusasn_enAkñúgr)aykarN_enH.
elak Michael J. Brereton, Karen Emmons, Michael A. Cohen nig Michael Wild )anCYy
BinitüEksMrYl nigRsavRCav. elak GU‘c eso GñkbkERbRbcaMkmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati )anbkERbr)aykarN_
enHeTACaPasaExµr. elak Boonruang Song-ngam CaGñkTTYlxusRtUvelIkarerobcMRkahVik nigrcna
r)aykarN_ ehIyelakRsI Ann Bishop CaGñksMrbsMrYlkñúgkarBinitübBa©b;elIr)aykarN_enH nigkare)aHBum<
pSayCaPasaExµr nigGg;eKøs.
ÉksareRbIR)as;enAkñúgkarerobcMr)aykarN_enH )anmkBIRbPBCaeRcIn dUcEdl)anerobrab;enAkñúgTMB½r
Éksareyag. ÉksarenH RtUv)anBinitüedayelakRsI Susan R. Razzaz Caesdækic©viTU enAkñúgEpñkeynD½r
nigGPivDÆn_rbs;FnaKarBiPBelak elak Chaogang Wang m®nIþEpñkGPivDÆn_sgÁmkic© énkariyal½y
FnaKarBiPBelak RbcaMRbeTscin nigelakRsI Dagmar Oberlies CaTIRbwkSaEpñkc,ab;rbs;KMerag GTZ
{elIkkMBs;siTi§rbs;RsIþ}.
Gñkeroberogr)aykarN_enH sUmEføgGMNrKuNcMeBaHkarCYy]btßmÖ nigkarKaMRTrbs;elakRsI Gs;elak
EdlmanraynamdUcteTA ³ elakRsI Nisha Agrawal RbFankariyal½yFnaKarBiPBelak RbcaMkm<úCa elakRsI
Dominique Ait-Ouyahia McAdams GtIttMNagkmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati RbcaMkm<úCa nigCaRbFan
sMrbsMrYlRbB½n§shRbCaCati elak Ladislaus Byenkya-Abwooli tMNagrgkmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati
RbcaMkm<úCa elak Urooj Malik RbFanFnaKarGPivDÆn_GasIu RbcaMkm<úCa elakRsI Ingrid Cyimana RbFan
kmµviFIkat;bnßyPaBRkIRkénkmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati elakRsI Shireen Lateef GñkÉkeTsEpñkGPivDÆn_
sgÁmkic© mkBInaykdæanGPivDÆn_RbkbedaynirnþrPaBRbcaMtMbn; énFnaKarGPivDÆn_GasIu.
RkumGñkerobcMr)aykarN_enH k¾TTYl)aneyabl;EklMGBIm®nIþFnaKarBiPBelak nigTIPñak;garshRbCaCati
nana. buKÁlikdéTeTot k¾)ancUlrYmBieRKaHeyabl; nigpþl;eyabl;pgEdr dUcCa elakRsI Yuriko Uehara
GñkÉkeTsCan;x<s;EpñkGPivDÆn_sgÁmkic© énnaykdæanTenøemKgÁ rbs;FnaKarGPivDÆn_GasIu elakRsI exg
sMva:n;da GñkÉkeTsEpñkeynD½rrbs;FnaKarGPivDÆn_GasIu elakRsI nil vNÑa m®nIþGPivDÆn_sgÁmkic©
rbs;FnaKarBiPBelak RbcaMkm<úCa elakRsI Henny Anderson TIRbwkSabec©keTsénGgÁPaBbec©keTs
tamdan nigviPaKPaBRkIRk ¬PMATU¦ viTüasßanGPivDÆn_ nigRsavRCavenAkm<úCa ¬CDRI¦ nigRkumrbs;
viii
elakRsI dUcCa elak sux Narin elakRsI vNÑ vINarI elakRsI eTB sar:avI elak Dib cn½ÞriTi§ elak Lay c½nÞ
nigelak hgS PUminÞ elak Tit vgS enAviTüasßanCatisißtiénRksYgEpnkar elakRsI bu:k NNþa GgÁkarcMerInRsIþ
elakRsI Joanne Morrison KMeragPaBCaédKUedIm,IGPi)alkic©mUldæan ¬kmµviFIsila¦ elakRsI b‘U cn§Ú GgÁkar
Padek elakRsI Ék supan;Na evTikaGgÁkareRkArdæaPi)al mij NavI GgÁkareynD½r nigkic©GPivDÆn_enAkm<úCa
Judy Ledgerwood salaPUminÞviciRtsil,³ elak Willi Zimmerman salaPUminÞ viciRtsil,³ mkBIkmµviFI
LMAP/GTZ elakRsI Liz Giles nigelakRsI eha plIø mkBIKMeragRbqaMgnwgGMeBIhwgSakñúgRKYsar elak
David Wilkinson TIRbwkSaÉkraCü KN³kmµaFikarTIRbwkSa EpñkeKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_énRbB½n§
shRbCaCati elakRsI Beate Trankmann RbFankmµviFIGPi)alkic©énkmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati elakRsI
Blandine Bouniol mkBIsalaPUminÞrdæ)al elakRsI Olga Torres GgÁkar Concern Worldwide elakRsI
Mirna Yacoub elakRsI Desiree Jongsma elak Nyunt Nyunt Li elak Graham Long nigelak
Chris Perry mkBI UNICEF elak Maha Ahmed mkBIkmµviFIes,ógGaharBiPBelak evC¢bNÐit Juliet
Fleischl elakRsI Jenny Busch-Hallen evC¢bNÐit Severin Von Xylander evC¢bNÐit KwmsuvNÑ ya:danI
nigevC¢bNÐit Reiko Tsuyuoka mkBIGgÁkarsuxPaBBiPBelak elakRsI Jesse Rattan GgÁkar CARE
elakRsI Geeta Sethi mkBI UNAIDS elak Chris Ward KMerageKalneya)ay elak Dave Quinn
RksYgGPivDÆn_GnþrCati elakRsI Nelien Haspels GgÁkarBlkmµGnþrCati.
ix
matika
xøwmsarsegçb >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 1
CMBUkTI1 ³ TMnak;TMngeynD½rkñúgTidæPaBesdækic©-sgÁmkic© nig vb,Fm’ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 29
km<úCanaeBlbc©úb,nñ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 29
1>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 30
1>1>1 TMenomTMlab;RbéBNItwgruwg )aneFVI[narImanzan³kñúgsgÁm TabCagburs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 31
1>1>2 karEbgEckkMlaMgBlkmµ kMBugEtmankarERbRbYl >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 32
1>1>3 narI enAEtmanbnÞúkkargarF¶n;F¶rCagburs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 32
1>1>4 burs enAEtmansiT§ieRcInbMputkñúgkarsMercelIkic©karRKYsar >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 33
1>1>5 TMnak;TMngeynD½r rvagnarI nigburskMBugEtERbRbYl >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 34
1>1>6 snÞsSn_GPivDÆn_mnusS ¬HDI¦ rgVas;siT§iGMNaceynD½r ¬GEM¦ nigsnÞsSn_GPivDÆn_
eynD½r ¬GDI¦ sßitenAkñúgcMeNamsnÞsSn_ nigrgVas;EdlTabCageKbMputenAGasuI >>>>>>>>>>> 35
1>1>7 snÞsSn_PaBRkIRkmnusSrbs;narI manTMhMFMCagburs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 36
1>1>8 RKYsarEdlmannarICaemRKYsar sßitenAkñúgcMeNamRKYsarRkIRkbMputenAkñúgshKmn_ >>>>>>>>> 37
CMBUkTI2 ³ TsSn³vis½yeynD½r enAelITIpSarBlkmµ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 43
km<úCanaeBlbc©úb,nñ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 43
2>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 43
2>1>1 kMlaMgBlkmµ kMBugekIneLIgy:agqab;rh½s >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 44
2>1>2 GRtacUlrYmkñúgkMlaMgBlkmµkMBugEtekIneLIg kñúgenaHGRtarbs;narImankMritx<s;
ebIeFobeTAnwgsþg;darkñúgtMbn; >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 46
2>1>3 yuvv½yPaKeRcIn minmankargareFVI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 48
2>1>4 GRtanarIeFVIkargarKµanR)ak;kMérkñúgRKYsarmancMnYneRcIn b:uEnþGRtaburs
eFVIkargarKµanR)ak;kMérkñúgRKYsar kMBugekIneLIg >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 50
2>1>5 GRtanarIkñúgkargarmanR)ak;kMér kMBugEtekIneLIg b:uEnþGtulüPaBeynD½renAEtekItman >>>>> 52
2>1>6 RbePTkargar nig]sSahkmµ EdlEbgEcktamePT >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 54
2>1>7 karKaMRTbnþicbnþÜccMeBaHkarGPivDÆn_shRKasxñattUc¼GaCIvkmµxñattUc
EdlBuMRtUv)aneKykcitþTukdak; mansar³sMxan;bMputcMeBaHnarI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 56
2>1>8 narI mancMnYntictYcenAkñúgkargarviC¢aCIv³ nigkñúgtMENgeFIVesckþIsMerc >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 56
xi
2>1>9 kMritvb,Fm’ manplb:HBal;elIR)ak;kMér nig »kaskargar >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 57
2>1>10narITTYl)anR)ak;kMérticCagburs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 58
2>1>11 yuvv½ykñúgcMnYnkan;EteRcIneLIg kMBugmkrkkargareFVIenATIRkug >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 59
2>1>12 ]sSahkmµkat;edr man\T§iBly:agxøaMgkøaeTAelICIvitrs;enArbs;narI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 60
2>1>13 eKalneya)aykargar nigBaNiC¢kmµ man\T§iBlxusKñaelIburs nignarI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 63
2>1>14 etItMbn;RbtibtþikarnaMecj EdlRtUv)anesñIeLIg pþl;plRbeyaCn_dl;narIEdrb¤eT? >>>>>>>>>>>>>>>>>> 66
2>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþrbs;raCrdæaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 67
CMBUkTI3 ³ narI ksikmµ nig FnFanCnbT >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 71
km<úCanaeBlbc©úb,nñ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>71
3>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>72
3>1>1 narImantYnaTIsMxan;enAkñúgplitkmµksikmµ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 74
3>1>2 narImantYnaTIRbkbedayskáanuBlPaBya:gsMxan; kñúgkarkat;bnßyGsniþsuxes,óg >>>>>>>>>> 75
3>1>3 esvapSBVpSaymankMritGb,brma narITTYl)anesvapSBVpSayticCagburs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 76
3>1>4 »kastictYckñúgkarTTYl)anFnFanFmµCati kMBugKMramkMEhgdl;karRbkbrbrciBaw©mCIvit >>> 79
3>1>5 eTaHbICamanc,ab;dIFIøfIµEdlykcitþTukdak;elIeynD½r b:uEnþnarIenAEtgayrgeRKaH
edaysarEtsiTi§narIkñúgkarTTYl)andI minRtUv)aneKykcitþTukdak; >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 79
3>1>6 »kasTTYl)anesvahirBaØvtßú nigesvaminEmnhirBaØvtßú mankMrittictYcbMput >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 82
3>1>7 pøÚv nigKmnaKmn_CnbTCaGaTiPaBsMrab;narI nigburs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 83
3>1>8 narIpþl;GaTiPaBelIkarpÁt;pÁg;Twks¥at >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 84
3>1>9 narIminmantMNagrbs;xøÜnenAkñúgtYnaTIeFIVesckIþsMerckñúgvis½yksikmµ nigCYrm®nIþraCkarsIuvil 85
3>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþrbs;raCrdæaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 86
CMBUkTI4 ³ KMlateynD½r enAkñúgvis½yGb;rM >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 93
km<úCanaeBlbc©úb,nñ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>93
4>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>93
4>1>1 KMlateynD½renAkñúgvis½yGb;rM ekIneLIgeTAtamkMriténkarsikSa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 94
4>1>2 karcuHeQµaHcUleronkMBugekIneLIgenAfñak;bzmsikSa nigmFümsikSabzmPUmi >>>>>>>>>>>>>>>>>> 95
4>1>3 karekIneLIgya:gqab;rh½sénkarcuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRsImkBIXMuEdlRkIRkbMput >>>>>>>> 96
4>1>4 GRtaKg;vgS nigbBa©b;karsikSarbs;ekµgRsImankMritTabCagekµgRbus >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 97
4>1>5 mankarxVHxatRKUbeRgonxøaMgenACnbT CaBiessRKUbeRgonCanarI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 99
4>1>6 KMlateynD½r nigPaBxusKñaénR)ak;cMNUl enAEtBMumankarpøas;bþÚr
enAkñúgkMritmFümsikSaTutiyPUmi >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 100
xii
4>1>7 GRtacuHeQµaHcUleronBitFøak;cuHenAkMritmFümsikSaTutiyPUmi CaBiessekµgRbus >>>>>>>>>>> 101
4>1>8 mUlehtuEdlnaM[manKMlateynD½renAkMritmFümsikSa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 102
4>1>9 KMlateynD½r manTMhMkan;EtFM enAkMrit]tþmsikSa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 105
4>1>10 KMlateynD½renAkñúgGRtaGkçrkmµ ekIneLIgeTAtamGayurbs;RbCaCn >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 106
4>1>11karbNþúHbNþalCMnajviC¢aCIv³enAmankMrit CaBiesssMrab;narI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 107
4>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþrbs;raCrdæaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 108
CMBUkTI5 ³ bBaðaeynD½r kñúgvis½ysuxaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 115
km<úCanaeBlbc©úb,nñ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 115
5>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 115
5>1>1 narI)at;bg;]tþmPaBenAkñúglT§PaBTTYl)anesvasuxPaBCamUldæan >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 117
5>1>2 lT§PaBTabkñúgkarTTYl)anesvasuxPaB manTMnak;TMngCitsñiTeTAnwgPaBRkIRk
nigkarGb;rMrbs;narI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 117
5>1>3 GRtamrNPaBmataenAkm<úCa KWmankMritx<s;bMputenAkñúgtMbn; >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 119
5>1>4 sßanPaBGaharUbtßmÖrbs;narI mankMritTab >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 121
5>1>5 tMrUvkarEpnkarRKYsar nigkarBnüarkMeNItEdlminTan;eqøIytb enAEtmankMritx<s; >>>>>>>>>> 122
5>1>6 narImin)anTTYlkarEfTaMkñúgeBlmanépÞeBaH nigeBlsMralkUnRbkbedaysuvtßiPaBeT >>> 125
5>1>7 kgVHbuKÁlikqµbCMnaj nigkarEbgEckbuKÁlikeBTümin)anRKb;RKan; >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 125
5>1>8 yuvCnekµg²kñúgcMnYneRcInCagnarIRtUvsøab; b¤TTYleRKaHfñak;Cayfaehtu >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 127
5>1>9 BikarPaB nigkarejónfñaMejón manplb:HBal;elIburseRcInCagnarI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 127
5>2 yuT§saRsþ nig eKalneya)ayrbs;raCrdæaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 128
CMBUkTI6 ³ bBaðaeynD½r nig CMgWeGds_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>133
km<úCanaeBlbc©úb,nñ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 133
6>1 sßanPaB bBaða nig ninñakar >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 133
6>1>1 GRtaqøgfµI)anfycuHenAkñúgcMeNamburs cMENkenAkñúgcMeNamnarIvij GRtaenHenAefr >>>134
6>1>2 GRtaqøgemeraKeGds_kñúgcMeNamnarIrksIupøÚvePT )anfycuHenAeBlEdlmankar
ekIneLIgnUvkareRbIR)as;eRsamGnam½y >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>136
6>1>3 GRtaénkarqøgemeraKeGds_ mankarfycuHkñúgcMeNamnarIEdlTTYlesvaEfrkSaKP’ >>>>>> 137
6>1>4 pøÚvénkarcMlgemeraKeGds_ kMBugEtmankarpøas;bþÚr >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 139
6>1>5 narIrksIupøÚvePTpÞal; nigminpÞal; enAEtRbQmmuxnwgkarqøgénemeraKeGds_ >>>>>>>>>>>>>>>>>> 140
6>1>6 narIerobkarrYc RbQmmuxnwgeRKaHfñak;eRcIn >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 140
6>1>7 TsSn³eynD½rminRtwmRtUv man\T§iBlelIkarRbRBwtþipøÚvePTrbs;burs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 141
xiii
6>1>8 narITTYlbnÞúkEfTaM nigKaMRTdl;GñkpÞúkemeraKeGds_ nigGñkCMgweGds_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 141
6>1>9 lT§PaBTTYl)ankarBüa)alRbqaMgnwgemeraKeGds_enAmankMrit >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 142
6>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþrbs;raCrdæaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 142
CMBUkTI7 ³ GMeBIhwgSaelInarI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 147
km<úCanaeBlbc©úb,nñ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 147
7>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 147
7>1>1 karTTYlykGMeBIhwgSakñúgRKYsar >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 148
7>1>2 narIrgeRKaHedaykarbMBarbMBan BMumanpøÚvecj[putBIGMeBIhwgSaenH >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>149
7>1>3 GMeBIrMelaP³ GMeBIhwgSakñúgbridæanénkarminykeTaséBr_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 150
7>1>4 CnrgeRKaHedaykarCYjdUr TTYlykkarsIþbenÞas >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 152
7>1>5 PaBRkIRk nigbBaðasgÁm naM[mankarekIneLIgénGaCIvkmµpøÚvePT >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 154
7>1>6 tRmUvkarGaCIvkmµrksIupøÚvePT ekIneLIg >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 154
7>1>7 karpøas;bþÚrrUbPaBénkargarrksIupøÚvePT >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 155
7>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþrbs;raCrdæaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 156
CMBUkTI8 ³ sMelgrbs;narIenAkñúgqakneya)ay nig kareFVIesckþIsMerc >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 161
kmú<úCanaeBlbc©úb,nñ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>161
8>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>162
8>1>1 rcnasm½<n§raCrdæaPi)al nigRbB½n§vimCÄkar >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>162
8>1>2 tMNagrbs;narICamFümenAkñúgsPa manticCagtMNagrbs;narICamFümRbcaMtMbn; >>>>>>>>>> 163
8>1>3 cMnYnnarIcUlrYmkñúgrdæsPa mankarekIneLIgtictYc >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 164
8>1>4 bBa¢IKNbkS niglT§plénkare)aHeqñat >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 164
8>1>5 enAeBlRtUv)aneRCIstaMg narI KWCaGñkcUlrYmya:gskmµenAkñúgrdæsPa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>167
8>1>6 narIcMnYntictYcbMput kan;muxtMENgtamkarEtgtaMgedayKNbkSneya)ay
enAfñak;Cati nigextþ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 168
8>1>7 narImancMnYnticbMput enAkñúgRbB½n§tulakar >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 169
8>1>8 narIRtUvRbQmmuxnwgkarerIseGIgkñúgCYrm®nþIraCkar >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>170
8>1>9 kMENTRmg;rdæ)alsaFarN³ - »kas b¤haniP½y? >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 171
8>1>10 narICam®nþIraCkar xVHlT§PaBTTYl)ankarbNþúHbNaþl >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 172
8>1>11lT§plénkarcUlrYmrbs;narIenAkñúgRkumRbwkSaXMu-sgáat;dMbUgbg¥s; BMuTan;)aneBjcitþenAeLIy178
8>1>12karcUlrYmrbs;narIenAfñak;PUmi manlkçN³l¥RbesIrbMput >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 180
8>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþraCrdæaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>181
xiv
8>2>1 EpnkarskmµPaBGPi)alkic© >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>181
8>2>2 eKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_km<úCa ¬KGsk¦ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>182
8>2>3 yuT§saRsþbRBa¢abeynD½rrbs;kmµviFIsila >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 183
]bsm<½n§³ ebkçPaBnarIenAkñúgbBa¢IKNbkS kñúgkare)aHeqñateRCIstaMgtMNagraRsþ
enAExkkáda qñaM2003 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 184
CMBUkTI9 ³ karbRBa¢abeynD½r³ bribTsßab½n nig eKalneya)ay >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 191
9>1 RkbxN½Ðc,ab; >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 191
9>2 RkbxN½Ðsßab½n >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 193
9>2>1 RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 193
9>2>2 RkumRbwkSaCatikm<úCaedIm,IRsIþ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 197
9>2>3 bTBiesaFn_rbs;RksYgBak;Bn½§kñúgkarbRBa¢abeynD½r >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>198
9>2>4 Gñkpþl;CMnYy nigGgÁkareRkArdæaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 199
9>3 eKalneya)ayCati nig dMeNIrkareFIVEpnkaryuT§saRsþ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 200
9>3>1 EpnkarGPivDÆn_esdækic© sgÁmkic©elIkTI2 ¬SEDP II¦ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 201
9>3>2 yuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk ¬y>C>k>P¦ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 201
9>3>3 RkbxN½ÐkargarrYmbBa©ÚlKña – yuT§saRsþGPivDÆn_BaNiC¢kmµdl;CnRkIRk >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>203
9>3>4 eKaledAGPivDÆn_shsSvtS_rkm<úCa ¬K>G>s>k¦ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 204
9>3>5 kareeRKagfvika nig karviPaCfvika >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 204
9>3>6 RbBn½§sißtiCati >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 205
CMBUkTI10 ³ esckIþsnñidæan nig Gnusasn_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>213
10>1 bBaðaRbQmTak;Tgnwgkarpþl;GMNackñúgvis½yesdækic© nwgekIneLIg
eRBaHGRtamnusSeBjv½ykan;EtekIneLIg >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>214
10>1>1 caM)ac;RtUvbegIánkargarpøÚvkarEdlmanR)ak;kMérCabnÞan; edIm,IRsUbTajyk
kMlaMgBlkmµEdlkMBugekIneLIg >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>214
10>1>2 CMerIskargarpøÚvkarmYycMnYnFM CatMrUvkarcaM)ac;sMrab;burs nignarI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>214
10>1>3 »kaskargarenAtMbn;CnbTmankMrit nigminGacbMeBjtamtMrUvkar >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>215
10>1>4 »kasekIneLIg b:uEnþnarIBMumansmtßPaBRbkYtRbECgcab;yk»kasTaMgenaH >>>>>>>>>>>>>>>>>215
10>1>5 Gnusasn_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>216
10>2 narICnbTBMumanlT§PaBTTYl)annUvFnFan nig esvakmµnana EdlGacCYyBYkeKkñúgkar
kat;bnßyPaBRkIRk nig karFana)annUvsniþsuxes,óg >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>218
10>2>1 PaKeRcInénksikrenAkm<úCa KWCanarIEdlBMumanlT§PaBTTYl)anFnFanEdlBYkKat;RtUvkar > 218
xv
10>2>2 esvakmµCamUldæandUcCa pøÚvfñl; nigkarpÁt;pÁg;Twk KWCaGaTiPaBsMrab;narI nigbursRkIRk >218
10>2>3 Gnusasn_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>218
10>3 vismPaBeynD½rkñúglT§PaBTTYl)anesvasuxPaB nig Gb;rM KWmansPaBF¶n;F¶rbMput
kñúgcMeNamRbCaCnRkIRkenAtamtMbn;CnbT >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 219
10>3>1 vismPaBeynD½renAkñúgvis½yGb;rM mansPaBF¶n;F¶rbMputenAtamtMbn;CnbT nig
kñúgcMeNamRbCaCnRkIRkenACnbT >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 219
10>3>2 esvasuxPaBbc©úb,nñBMu)aneTAdl;tMbn;CnbT CaBiesseTAdl;narI nigekµgRsIenACnbT 220
10>3>3 Gnusasn_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>220
10>4 RbCaCnEdlgayrgeRKaHTTYl)ankarKaMRTtictYc ehIyBMudwgfaRtUveTArkCMnYyenAkEnøgNa > 222
10>4>1 karcmøgemeraKeGds_¼CMgWeGds_kMBugkat;bnßy b:uEnþkarcmøgkMBugEtQaneTArk
RkumRbCaCnepSgeTotenAkñúgsgÁm >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 222
10>4>2 GMeBIhwgSaelInarI ekIteLIgCaeRcInrUbPaB ehIyesvasMrab;CYyCnrgeRKaH
mantictYcb:ueNÑaH >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 222
10>4>3 Gnusasn_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>223
10>5 sßab½nsgÁm pøÚvc,ab; nig neya)ay bnþ[mankarerIseGIgeynD½r nig PaBgayrgeRKaH >>>>>>>>>225
10>5>1 bTdæansgÁm nig\riyabfEdlBak;Bn½§nwgeynD½r Gacman\Ti§BlGviC¢manelIburs nignarI >>> 225
10>5>2 karcUlrYmrbs;narIenAkñúgkareFIVesckIþsMerc enARKb;kMritTaMgGs; KWmansar³sMxan;
kñúgkarnaMmk nUvkarrIkcMerIn >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>225
10>5>3 RbBn½§tulakar nigsßab½nGnuvtþc,ab; caM)ac;RtUvmankarTTYlxusRtUvtamry³
karbegIánkarRtYtBinitü nigeFIVr)aykarN_GMBIskmµPaBrbs;xøÜn >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>226
10>5>4 Gnusasn_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>226
10>6 sßab½nenAEtRbwgERbgkñúgkarbRBa¢abeynD½r[manRbsiTi§PaB >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 227
10>6>1 GPi)alkic© nigkarRKb;RKghirBaØvtßúenATn;exSay KWCa]bsKÁcMbgkñúgkarbegIán
smPaBeynD½r >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 227
10>6>2 RbsiTi§PaBrbs;ynþkarbc©úb,nñ kñúgkarbBa©ÚlbBaðaeynD½r eTAkñúgdMeNIrkareFIVfvika
nigEpnkar KWenAmankMrit >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 227
10>6>3 ynþkarbRBa¢abeynD½renAkñúgRksYgBak;Bn½§enATn;exSay nigdMeNIrkartamEpñk²b:ueNÑaH >>>>>227
10>6>4 smtßPaBrbs;RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn kñúgkarbRBa¢abbBaðaeynD½reTAkñúg
dMeNIrkarerobcMeKalneya)ay enATn;exSay >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>228
10>6>5 Gnusasn_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>228
xvi
xvii
RkahVik
RkahVik 1>1 ³ narI nigekµgRsI eFVIkareRcInem:agCagburs nigekµgRbus >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 33
RkahVik 1>2 ³ snÞsSn_PaBRkIRkmnusStamePT nigcMNaysMrab;mnusSmñak;
eTAtambBa©PaKepSg²qñaM1999 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 37
RkahVik 1>3 ³ GRtaBlkmµkumar kñúgcMeNamkumarGayu 14-17qñaM
eTAtamePTénemRKYsar qñaM1999 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>39
RkahiVk 2>1 ³ kMeNInkMlaMgBlkmµtamRkumGayu BIqñaM1997 dl; 2001 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 45
RkahVik 2>2 ³ karEbgEckkargarrvagtMbn;TIRkug nigCnbT enAqñaM1997 nigqñaM2001>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 46
RkahiVk 2>3 ³ GRtacUlrYmkñúgkMlaMgBlkmµenAkñúgtMbn; >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 47
RkahiVk 2>4 ³ cMnYnmnusSenAkñúgkMlaMgBlkmµ tamRkumGayu nig ePT >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 47
RkahVik 2>5 ³ kMlaMgBlkmµkumarnigyuvCn enAkñúgTIRkug¼TIRbCMuCn nigtMbn;CnbT >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 48
RkahiVk 2>6 ³ sßanPaBkargar tamePT nigRkum]sSahkmµcMbg >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 50
RkahiVk 2>7 ³ GñkeFVIkargarKµanR)ak;kMérkñúgRKYsar BIqñaM1998 dl;qñaM2001 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 51
RkahVik 2>8 ³ sßanPaBkargarkñúgvis½yepSg²eRkABIksikmµ tamTIkEnøg nigePT qñaM2001 >>>>>>>>>>>>>>> 51
RkahVik 2>9³ PaKryénkMlaMgBlkmµkñúgkargarmanR)ak;kMér >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 52
RkahVik 2>10³ GRtanarIkñúgkargarmanR)ak;kMér >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 52
RkahVik 2>11³ cMnYnGñkmankargarmanR)ak;kMéreFVI BIqñaM1998 dl; 2001 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 53
RkahVik 2>12³ kargartamRbePTmuxrbr >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 55
RkahVik 2>13³ kMritvb,Fm’kan;Etx<s; TTYl)an»kaskargarkan;EteRcIn >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 57
RkahiVk 3>1³ narIkñúgvis½yksikmµ³ CaksikrmancMnYneRcIn m®nIþkariyal½ymancMnYntic >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 86
RkahVik 4>1³ smPaBeynD½renAkñúgRKb;kMritTaMgGs;énkarGb;rM >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 95
RkahVik 4>2³ GRtacuHeQµaHcUleronBit BIqñaM1996 dl; qñaM2001 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 96
RkahVik 4>3³ GRtaKg;vgSrbs;ekµgRbus¼ekµgRsIenAtamfñak; ¬ BIfñak;TI1 dl;fñak;TI7¦ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 98
RkahVik 4>4³ GRtasisSe)aHbg;ecalkarsikSaenAkMritmFümsikSabzmPUmi >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 99
RkahiVk 4>5³ cMnYnsisSEdl)ancuHeQµaHenAkMritmFümsikSaTutiyPUmi >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 100
RkahiVk 4>6³ kareRbobeFobGRtaekµgRbus CamYynwgekµgRsI eTAtamtMbn; >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 101
RkahVik 4>7³ GRtacuHeQµaHcUleronBit enAkMritmFümsikSaTutiyPUmi >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 102
RkahiVk 4>8³ smamaRtsisSnarI enAkMrit]tþmsikSa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 105
RkahVik 4>9³ GRtaGkçrkmµ EbgEcktamGayu >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 106
xviii
RkahVik 5>1³ lT§PaBTTYl)anesvaEfTaMsuxPaBrbs;narI tamkMriténR)ak;cMNUl>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 118
RkahVik 5>2³ lT§PaBTTYl)anesvasuxPaB eTAtamkMritsikSarbs;narI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 119
RkahVik 5>3³ kareRbobeFobGRtamrN³PaBmata nigTarkenAkñúgtMbn; >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 120
RkahVik 5>4³ sßanPaBGaharUbtßmÖrbs;narIsMrab;sUcnakrmYycMnYn >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 122
rUbPaB 5>5³ GRtakMeNItsrub EbgEckeTAtamextþ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 123
rUbPaB 5>6³ kareRbIR)as;meFüa)ayBnüarkMeNIt EbgEckeTAtamextþ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 124
rUbPaB 5>7³ karsMralkUn EdlmanCMnYyBIqµbCMnaj >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 126
RkahVik 6>1³ GRtamnusSeBjv½yqøgemeraKeGds_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>134
RkahVik 6>2³ cMnYnnarIEdlqøgemeraKeGds_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>135
RkahVik 6>3³ cMnYnbursEdlqøgemeraKeGds_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>135
RkahVik 6>4³ GRtaqøgemeraKeGds_ nigkareRbIR)as;eRsamGnam½ykñúgcMeNamnarIrksuIpøÚvePTpÞal; > 137
RkahVik 6>5³ GRtaénkarqøgemeraKeGds_kñúgcMeNamnarIEdlTTYlkarEfrkSaKP’ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>138
RkahiVk 6>6³ GRtaénkarqøgemeraKeGds_kñúgtMbn; kñúgcMeNamnarImanépÞeBaHEdlTTYlkarEfrkSaKP’ >> 138
RkahVik 6>7³ GRtaénkarqøgemeraKeGds_kñúgcMeNamnarImanépÞeBaH >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 139
RkahVik 6>8³ pøÚvénkarcMlgemeraKeGds_eTAtameBlevla >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 139
RkahVik 8>1 ³ PaKryrbs;narIenAkñúgrdæsPa enAkñúgtMbn;naqñaM2002 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>163
RkahVik 8>2 ³ narICasmaCiksPa taMgBIqñaM1993 mk >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 164
RkahVik 8>3³ PaKryénebkçPaBnarIenAkñúgkare)aHeqñateRCIserIstMNagraRsþ Exkkáda qñaM2003
enAtamextþ-Rkug ¬KNbkSRbCaCnkm<úCa KNbkSsmrgSIú KNbkSh‘Vúnsuinbuic¦ >>>>> 165
RkahVik 8>4 ³ ebkçPaBnarItamtMENgkñúgbBa¢IKNbkS Exmifuna qñaM2003>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 167
RkahVik 8>5³ narIkñúgmuxtMENgcat;taMgedayKNbkSneya)ay enAfñak;Cati >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>169
RkahVik 8>6³ kar)a:n;RbmaNGMBIcMnYnnarIenAkñúgtMENgm®nþIraCkarCan;x<s; enAqñaM2003 >>>>>>>>>>>>>>>>> 171
RkahVik 8>7 ³ kareRbobeFobburs nignarIEdlmankMritvb,Fm’fñak;]tþmsikSa enAkñúgkMlaMgBlkmµ > 173
RkahVik 8>8 ³ karcUlrYmrbs;burs nignarIenAkñúgvKÁbNþúHbNþaldMbUgenAsalaPUminÞrdæ)al >>>>>>>>>>>>> 176
RkahVik 8>9 ³ karcUlrYmrbs;burs nignarIenAkñúgvKÁbNþúHbNþalbnþenAsalaPUminÞrdæ)al >>>>>>>>>>>>>>>> 176
xix
tarag
tarag 2>1 ³ kMlaMgBlkmµtamRkumGayu BIqñaM1997 dl; 2001 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>45
tarag 2>2 ³ GRtaGñkGt;kargareFVIenAqñaM2001 ¬°kMlaMgBlkmµ¦ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 49
tarag 2>3 ³ em:ageFVIkar nigR)ak;kMérenAkñúg]sSahkmµkat;edr enAtambNþaRbeTsGas‘anmYycMnYn >>> 62
tarag 3>1 ³ karEbgEckBlkmµkargareynD½r >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 77
tarag 4>1 ³ karEbgEckmUlniFicrnþsaFarN³ tamGnuvis½y ¬KitCa1000lanerol¦ ¬BILLION RIELS¦ > 109
tarag 5>1 ³ kMlaMgBlkmµrbs;RksYgsuxaPi)alenAqñaM1996-2001 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>126
tarag 8>1 ³ ebkçPaBnarIkñúgbBa¢IKNbkS nig PaKryebkçPaBnarI enAtamextþ-Rkug >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 166
tarag 8>2 ³ karbBa©ÚlnarIsmaCikrdæsPa eTAkñúgCYrKN³kmµkarrdæsPa Exmifuna qñaM2003 >>>>>>>>>>>>> 168
tarag 8>3 ³ sßanPaBrIkcMerInkñúgkarsMerc)aneKaledAsmFm’eynD½rénEpnkarskmµPaBGPi)alkic© >182
tarag 9>1 ³ KMeragGñkpþl;CMnYyEdlkMBugdMeNIrkarenAkñúgRksYgk>n>G 2003-04 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 206
Baküsresrkat;
ADB FnaKarGPivDÆn_GasuI
ART karBüa)alRbqaMgnwgemeraKeGds_
ASDP kmµviFIGPivDÆn_vis½yksikmµ
ASEAN smaKmRbCaCatiGasuIPaKGaeKñy_ ¬Gas‘an¦
BMC mCÄmNÐlRKb;RKgfvika
BMI snÞsSn_m:asragkay
BSS GegáttamdankarRbRBwtþi
CAMBOW KN³kmµaFikarkm<úCaedIm,IRsþI
CAR RkumRbwkSakMENTMrg;rdæ)al
CDHS GegátRbCasaRsþnigsuxPaBenAkm<úCa ¬sUmemIl NIS 2001a enAkñúgbBa¢IÉksareyag¦
CDRI viTüasßanbNþúHbNþal nigRsavRCavedIm,IGPivDÆn_enAkm<úCa
CEDAW GnusBaØasþIBIkarlubbM)at;ecalral;TMrg;erIseGIgRbqaMgnwgnarIePT
CENAT mCÄmNÐlCatikMcat;CMgWrebg nigXøg;
CFR GRtasøab;edaykrNIeRKaHfñak;
CG RkumBieRKaHeyabl;
CHDR r)aykarN_GPivDÆn_mnusSenAkm<úCa
CMDGs eKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_km<úCa
CNCW RkumRbwkSakm<úCaedIm,IRsþI
CNIP EpnkarvinieyaKGaharUbtßmÖkm<úCa
CNM mCÄmNÐlCatikMcat;CMgWRKuncaj;
CPA kBa©b;skmµPaBbEnßm
CSD RkumRbwkSaGPivDÆn_sgÁmkic©
CSES GegátsgÁmkic©-esdækic© km<úCa
CSW GñkrksuIpøÚvePT
DFID/UK RksYgGPivDÆn_GnþrCati éncRkPBGg;eKøs
DAFF naykdæanksikmµ rukçaRbmaj; nigensaT
EFA karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
EMIS RbB½n§Bt’manRKb;RKgkarGb;rM
EPZs tMbn;EkécñsMrab;karnaMecj
xxi
ESI sßitinigsUcnakrGb;rM
ESP EpnkaryuT§saRsþvis½yGb;rM
ESSP kmµviFIKaMRTvis½yGb;rM
FAO GgÁkares,ógnigksikmµénGgÁkarshRbCaCati
FDI karvinieyaKpÞal;BIbreTs
FFW GgárBlkmµ
FPL bnÞat;PaBRkIRkes,óg
GAD/C eynD½r nig kic©GPivDÆn_ enAkm<úCa
GAP EpnkarskmµPaBGPi)alkic©
GDI snÞsSn_GPivDÆn_Tak;TgnwgeynD½r
GDP plitplkñúgRsuksrub
GEM rgVas;siT§iGMNaceynD½r
GNP plitplCatisrub
GS-CSD GKÁelxaFikarénRkumRbwkSaGPivDÆn_sgÁmkic©
GSNA GKÁelxaFikardæanrdæsPa
GTZ shRbtibtþikarbec©keTsrbs;GaløWm:g;
HC mNÐlsuxPaB
HDI snÞsSn_GPivDÆn_mnusS
HIV/AIDS vIrusEdlbMpøajRbB½n§PaBsaMuénragkaymnusS¼sheraKsBaØaénkarcuHexSay
RbB½n§PaBsaMurbs;mnusS
HP éRbsNIy_EpñksuxPaB
HPI snÞsSn_PaBRkIRkmnusS
IDA CMgWesøksøaMgxVHCatiEdk
IEC Bt’man Gb;rM nigKmnaKmn_
IPRSP ÉksarbeNþaHGasnñsþIBIyuT§saRsþkat;bnßyPaBRkIRk
ISIC bTdæanGnþrCatiéncMNat;fñak;]sSahkmµ
ITN bNþajBüa)aledayeRbIfñaMkMcat;stVl¥it
KAPE smaKmkm<úCasMrab;karGb;rMenAbzmsikSa
LFS GegátkMlaMgBlkmµ ¬sUmemIl NIS 2001b nig NIS 2002 enAkñúgbBa¢IÉksareyag¦
MAFF RksYgksikmµ rukçaRbmaj; nigensaT
MDGs eKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_
MIME RksYg]sSahkmµ Er: nigfamBl
MLMUPC RksYgRKb;RKgEdndI nKrUbnIykmµ nigsMNg;
xxii
MMR GRtamrNPaBrbs;mata
MoC RksYgBaNiC¢kmµ
MoE RksYgbrisßan
MoEYS RksYgGb;rM yuvCn nigkILa
MoH RksYgsuxaPi)al
MoI RksYgmhaépÞ
MoP RksYgEpnkar
MoRD RksYgGPivDÆn_CnbT
MoSALVY RksYgsgÁmkic© kargar bNþúHbNþalviC¢aCIv³ nigyuvnItism,Ta
MoWVA RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn
MPA kBa©b;skmµPaBGb,brma
MTCT karcMlgBImþayeTAkUn
MTEF Rkbx½NÐcMNayry³eBlmFüm
MTEP EpnkarcMNayry³eBlmFüm
NAA GaCJaFrCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_
NCHADS mCÄmNÐlCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ esIrEs,k nigkameraK
NFE Gb;rMeRkARbB½n§
NGOs GgÁkareRkArdæaPi)al
NHS GegátsuxPaBCati
NIS viTüasßanCatisßiti
NMC mCÄmNÐlCatiRbyuT§nwgCMgWRKuncaj;
NPF evTikaCatisþIBIPaBRkIRk
NPRS yuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk
OD RsukRbtibtþi
ODA CMnYyGPivDÆn_pøÚvkar
OSE kariyal½yGb;rMBiess
PAPs kmµviFIskmµPaBCaGaTiPaB
PC6-14OS smamaRtkumarGayu 6-14qñaM min)ancUleron
PDWVA mnÞIrkic©karnarI nigGtItyuT§Cnextþ
PER karRtYtBinitücMNaysaFarN³
PGER GRtacuHeQµaHcUleronsrubenAbzmsikSa
PLWHA GñkpÞúkemeraKeGds_¼GñkCMgWeGds_
PMATU GgÁPaBbec©keTsRtYtBinitü nigviPaKPaBRkIRk
xxiii
PPA karvaytMélPaBRkIRkedaymankarcUlrYm
PRSP ÉksaryuT§saRsþkat;bnßyPaBRkIRk
PIR pleFobsisSnigRKU
PVI sUcnakrPaBRkIRknigPaBgayrgeRKaH
RAU sklviTüal½yPUminÞksikmµ
RGC raCrdæaPi)alkm<úCa
RLFM pleFobmnusSRsInigRbusEdlecHGkSr
RSA salaPUminÞrdæ)al
RWSS yuT§saRsþTwks¥atnigGnam½yenACnbT
SEDPII EpnkarGPivDÆn_esdækic©-sgÁmkic©elIkTI 2
SPQ cMENkbBa©PaKRkIRkbMput
STD CMgWkameraK
STI karqøgCMgWkameraK
SWOT cMNucxøaMg cMNucexSay »kas nigkarKMramkMEhg
TB CMgWrebg
TBA qµbbUraN
TTC salaKruekaslü
TVET Gb;rMbec©keTs nigbNþúHbNþalviC¢aCIv³
UNCT RkumRbeTsénRbB½n§shRbCaCati
UNDP kmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati
UNESCO GgÁkarGb;rM viTüasaRsþ nigvb,Fm’ énGgÁkarshRbCaCati
UNGASS sm½yRbCMuBiessénmhasnñi)atGgÁkarshRbCaCati
UNICEF mUlniFishRbCaCatiedIm,Ikumar
UNTAC GaCJaFrbeNþaHGasnñGgÁkarshRbCaCatiRbcaMkm<úCa
VCT karpþl;karRbwkSanigkareFVIetsþQamedaysµ½RKcitþ
VDCs KN³kmµaFikarGPivDÆn_PUmi
WATSAN Twk nig Gnam½y
WFP kmµviFIes,ógGaharBiPBelak
WHO GgÁkarsuxPaBBiPBelak
WID RsþI nig karGPivDÆn_
WTO GgÁkarBaNiC¢kmµBiPBelak
xxiv
4
cMENkesIµPaBsMrab;narI
l½kçx½NÐmYy Edl)anekItmankñúgry³eBlCaeRcInTsvtSr_énclacl ehIy\LÚvenH)ankøayCa]bsKÁ
cMeBaHkarGPivDÆn_RbeTsCati KWlMdab;zananuRkménsgÁmCati CamYysBaØaNénGMNac nigzan³kñúgsgÁmEdl
kMNt;l½kçx½NÐcMeBaHTMnak;TMngsgÁm nigeynD½r. enAkñúgsgÁm narIRtUv)ancat;Tukfa manzan³TabCagburs.
TMnak;TMngeynD½renAkm<úCa kMBugmankarERbRbYly:agxøaMg. eTaHbICabTdæanénkarRbRBwtþisMrab;narI EdlRtUv
)ankMNt;eTAtamvb,Fm’EdlehAfa {c,ab;RsI} )anraraMgdl;»kasrbs;narIenAeRkARKYsark¾eday k¾karGPivDÆn_
esdækic©sgÁm nigneya)ay kMBugebIkcMh»kasfµIsMrab;narIpgEdr. elIsBIenHeTot enAeBlEdlnarIExµrTTYl
)annUv»kasenH narI)ankøayCaEpñksMxan;mYyéndMeNIrkarGPivDÆn_esdækic© nigsgÁmenAkm<úCa.
TnÞwmnwgenH k¾manPsþútagbBa¢ak;fa kñúgxN³Edlburs nignarIPaKeRcIn kMBugCYbRbTHnwgPaBRkIRk eynD½r
enAEtman\T§iBlenAkñúgbBaðaPaBRkIRkenHEdr. karpøas;bþÚr nig»kassMrab;yuvCnekµg² CYnkalmankarvivDÆn_
yWtCagkarpøas;bþÚr nig»kassMrab;narI ehIykarpøas;bþÚrtYnaTIeynD½r kMBugEtmanplb:HBal;eTAelITMnak;TMng
rvagburs nignarI. karpøas;bþÚTaMgenH Gacmanplb:HBal;y:agF¶n;F¶reTAelIsgÁm b:uEnþBMuTan;mankarEsVgyl;
[)anc,as;GMBIkarpøas;bþÚTaMgenHenAeLIy.
2> TsSn³vis½yeynD½rcMeBaHTIpSarBlkmµ
vismPaBeynD½r kMBugrIkraldalenAkñúgTIpSarBlkmµenARBHraCaNacRkkm<úCa. taMgBIbUraNkalmk\riyabf
cMeBaHkarGb;rMrbs;ekµgRsI nigmuxgar {smRsb} sMrab;narI nigburs )aneFVI[manvismPaBenHeLIg ehIybnþeFVI[
manKMlateynD½renH enAkñúgvis½ykargareTotpg. karbegáInsmPaBeynD½r Cakic©karmYyEdllM)akNas;
enAkñúgbribTénkarpøas;bþÚrTisedA eTArkesdækic©TIpSarEdlkMlaMgBlkmµ mankarekIneLIgy:agqab;rh½s b:uEnþ
»kaskargarfµImantictYc.
bBaðaRbQmcMbgbMputmYyrbs;km<úCa KWkarBRgIk»kaskargar[)anelOn edIm,IRsUbTajykRbCaBlrdæ
cMnYn 250/000nak;kñúgmYyqñaM EdlkMBugQancUlGayueFIVkar nigcUlkñúgTIpSarkargar. kMlaMgBlkmµenAkñúg
RkumGayu 20-24qñaM tamkar)a:n;sµanenAcenøaHqñaM1997 nig 2001 man 66PaKry ehIycMnYnyuvCnenAkñúg
RkumGayueFIVkar 15-19qñaMenAkñúgkMlaMgBlkmµ )anekIneLIg 58PaKry.
narIman52PaKry énkMlaMgBlkmµsrub ehIyGRtanarIcUlrYmkñúgkMlaMgBlkmµenAkm<úCaman 82PaKry
EdlCacMnYnx<s;CageKbMputenAkñúgtMbn;. narImancMnYneRcInCagbursenAkñúgkMlaMgBlkmµ enARKb;RkumGayu
TaMgGs;cab;BI 15 dl; 54qñaM elIkElgEtenAkñúgRkumGayu 25-29qñaM. edaysarEtkMlaMgBlkmµmaneRcIn
elIslubenAkñúgtMbn;CnbT³ 85PaKry énkMlaMgBlkmµsrub rs;enAkñúgtMbn;CnbT kñúgqñaM2001 ehIy
53PaKry énkMlaMgBlkmµenAtMbn;CnbT KWCanarI.
6
cMENkesIµPaBsMrab;narI
sMrab;ry³eBlEvg karbegáInsmFm’eynD½renAkñúgEpñkGb;rMkñúgRbB½n§ KWRtUvkarcaM)ac;edIm,IbegáInsmPaB
»kaskargar. sMxan;CagenHeTot edIm,IbegáIn»kaskargarsMrab;narIEdlkMBugsßitenAkñúgkMlaMgBlkmµ tMrUv[
mankarepþatkarykcitþTukdak;[)ankan;EtxøaMgkøa eTAelIkarkat;bnßyKMlatkMritGkçrkmµ karGb;rM nigbegIán
CMerIskargar.
CamFüm ¬edayBicarNaeTAelIbTBiesaFn_ Gayu nigkarGb;rM¦ R)ak;kMérrbs;burs x<s;CagR)ak;kMérrbs;narI
cMnYn 33PaKry. R)ak;kMérxusKñaeRcInbMput ekItmanrvagyuvCn nignarIkñúgRkumGayu 15-29 EdlKµankMrit
vb,Fm’. kMritxusKñaénR)ak;kMéreTAtamkMritvb,Fm’sMrab;burs KWticCagnarI ehIyburs nignarIEdlmankMrit
vb,Fm’mFümsikSaTutiyPUmi nigeRkaymFümsikSa GacTTYl)anR)ak;kMérsMrab;kargar 42PaKry nig 80PaKry
eRcInCagR)ak;kMérrbs;burs nignarI EdlKµankMritvb,Fm’.
eTaHbICaBMusUveXIjmanenAkñúgsßitikargarpøÚvkark¾eday k¾]sSahkmµpøÚvePTEdlkMBugEtrIkduHdalenH KWCa
bBaðamYyEdlTamTar[mankarykcitþTukdak;CaBiess. tamkar)a:n;sµanenAkm<úCa mannarIcMnYnrhUtdl;eTA
100/000nak; EdlkMBugeFVIkarenAkñúg]sSahkmµpøÚvePT. dUcnarIdéTeTotEdlenAkñúgEpñkminpøÚvkarpgEdr
narITaMgenH gaynwgTTYlrgnUvkarrMelaPbMBandUcCa karbMBarbMBanrhUtdl;kareFVIGaCIvkmµ. EpñkkargarminpøÚvkar
minRtUv)ankMNt;edayc,ab;kargar b¤TTYl)ankarkarBarBIsgÁmeT. narIrksuIpøÚvePT EdlPaKeRcIn RtUv)aneKbgçM
b¤lk;[eTARbkbmuxrbrenH bNþalmkBIPaBRkIRkenaH minRtUv)anRKYsar nigshKmn_rbs;BYkeKrab;rk.
TIpSarBlkmµenACnbTénRbeTskm<úCa RtUveRbHRsaM nigERbRbYly:agelOn. RbsinebIl½kçx½NÐkargarenA
mUldæan manlkçN³smRsb nigeBjelj karmkrkkargareFVIenATIRkugk¾mankMritTabEdr. enAeBlEdl
tMrUvkarBlkmµenAkñúgmUldæanmankMritTab karmkrkkargareFVIenATIRkug KWCadMNaHRsayEtmYyKt;sMrab;
GñkEdlKµankargareFIV. tamCMerOnRbCara®sþqñaM1998 eTsnþrRbevsn_CnCag 80PaKry KWCaRkumkñúgGayueFVIkar
¬15-64qñaM¦. narIEdlmkrkkargareFVIenATIRkug mancMnYneRcInCagbursenAkñúgRkumGayu 15-19qñaM.
eTaHCay:agNak¾eday cMnYnénnarIEdlmkrkkargareFVIenATIRkugkñúgRkumGayu 20-39qñaM )anFøak;cuH.
TIpSarkargarpøÚvkar mankarlM)akkñúgkarRsUbTajkMlaMgBlkmµfµI ebIsinCaKµankarvinieyaKTunfµI². karxitxM
RbwgERbgbegáItkargar edIm,Ipþl;nUvmuxrbrciBa©wmCIvit[)anRKb;RKan; dl;kMlaMgBlkmµPaKeRcIn minRtUvemIlEt
elIEpñkpøÚvkarb:ueNÑaHeT.
raCrdæaPi)al kMBugeFIVkargarCamYynwgGgÁkarBhuPaKIdUcCa GgÁkarBaNiC¢kmµBiPBelak FnaKarBiPBelak
sniñsiTshRbCaCatisIþBIBaNiC¢kmµ nigkarGPivDÆn_ (UNCTAD) GgÁkarmUlniFirUbiyvtßúGnþrCati nigkmµviFI
GPivDÆn_shRbCaCati kñúgeKalbMNgerobcM[manRkbx½NÐrYmmYy sMrab;CMnYybec©keTsTak;TgnwgBaNiC¢kmµ
sMedAKaMRTdl;karsMucUlCasmaCikGgÁkarBaNiC¢kmµBiPBelakrbs;km<úCa.
8
cMENkesIµPaBsMrab;narI
eTaHbICaksikmµmansar³sMxan;y:agNak¾eday k_manksikrEtmYycMnYntUcb:ueNÑaH EdlmanlT§PaBTTYl
)anTunsMPar³ \NTan b¤Bt’manTak;Tgnwgbec©eTsksikmµ nigTIpSar CaBiesssMrab;ksikrnarI. plitPaB
ksikmµTab nigkarekIneLIgnUvbBaðadIFøI )aneFIV[ksikrPaKeRcInEdlmandIFøItictUc CYbRbTHkarlM)akkñúgkar
RbkbrbrciBa©wmCIvit. lT§PaBeRbIR)as;esvapSBVpSayksikmµ Bt’mansIþBITIpSar nigesvahirBaØvtßúrbs;ksikr
TaMgGs;enAmankMrit ehIycMeBaHnarICaksikr rwtEtmankarlM)ak.
RKYsarEdlmannarICaemRKYsar TMngCaeFIVkarenAkñúgvis½yksikmµ eRcInCagRKYsarEdlbursCaemRKYsar
ehIyTMngCaminmandIFIø b¤k¾mandIFøItictYc. Cit 80PaKry énksikrTaMgenH RbkbrbrksikmµlkçN³RKYsar.
narIcMnYn 56PaKry CakMlaMgBlkmµenAkñúgksikmµlkçN³RKYsar nigmankMlaMgBlkmµcMnYn 54PaKry enAkñúg
ksikmµsMrab;TIpSar. narIPaKeRcIneFVIkargarKµanR)ak;kMérkñúgRKYsar.
narI mancMnYntictYcb:ueNÑaHTTYlplBIesvapSBVpSayksikmµ b¤\NTanenACnbT eTaHbICakarBitPaKeRcIn
énksikr nigGñkeFIVkarenAkñúgvis½yminpøÚvkar CanarIk¾eday. karRsavRCav nigkarpSBVpSayksikmµ min)an
epþatkarykcitþTukdak;eTAelIskmµPaBrbs;ksikrnarI b¤CMnajkargarepSgBIKñarbs;burs nignarIeLIy.
buKÁlikpSBVpSaybec©keTsksikmµPaKeRcInKWCaburs ehIyedaysarTMenomTMlab;RbéBNI eFIV[man
karvi)akkñúgkarTMnak;TMngpÞal;CamYynwgksikrnarI. edayehtuenH ksikrnarIminTTYl)anBt’man EdlBYkeK
RtUvkar edIm,IEklMG b¤begáInplitpl nigmuxrbrciBa©wmCIvitrbs;BYkeK.
lT§PaBtictYcrbs;narIkñúgkarkarBarsiT§ikan;kab;dIFøIrbs;BYkeK k¾manplb:HBal;elIplitkmµksikmµ nig
snþisuxes,ógEdr. lT§PaBTTYl)andIEdlmanKuNPaB nigsiT§ikan;kab;dIFøI EdlmansuvtißPaB KWCabBaðacMbgmYy
Tak;TgnwgkarGPivDÆn_nigbBaðaeynD½r. tamkar)a:n;RbmaNEpñksgÁmkic©naeBlknøgmkfµI²enH )an[dwgfa
siT§irbs;narIBMuRtUv)aneKeGIeBIeT CaBiessnarICaemRKYsar edaysarkgVHcMeNHdwgGMBIsiT§ikan;kab;dIFøI nignItiviFI
pþl;siT§ikan;kab;dIFøI.
karpþl;kmµsiTi§dIkñugqñaM1989 nigPaBRcbUkRcbl;EdlCalT§plénkarpþl;kmµsiTi§dI edaysardMeNIrkar
cuHeQµaHminc,as;las; eFIV[plb:HBal;CaGviC¢mandl;siTi§narIelIkmµsiTi§dIFIø CaBiessnarICaemRKYsar.
{RsþIemm:ay} edaysars®gÁam mandIticCagRbCaCnTUeTA³ kñúgcMeNamGñkmandITaMgGs;man 84PaKry
EdlmandIFøIticCagknøHhikta. narIenAkñúgRKYsarEdlbursCaemRKYsar RbQmmuxnwgbBaðamYycMnYn Tak;Tg
nwgdIFøI. siT§ikan;kab;dIFøIrbs;narI manPaBTn;exSay edaysarBYkeKmanzan³TabenAkñúgRKYsar BIeRBaHsiT§i
kan;kab;dIFøI RtUvsßitenAelIbursEdlCaemRKYsar. kñúgkrNIElglH bþIRbBn§søab; b¤Ebk)ak;RKYsar narIGac)at;bg;
siT§ikan;kab;dIFIørbs;xøÜn EdlnaM[narI nigkumarFøak;xøÜnRk. c,ab;PUmi)alEdlRtUv)anGnum½tenAqñaM2001 )anEcg
GMBIviFankarsmRsbmYyEdlFanafa TaMgburs nignarI RtUv)ankMNt;faCam©as;kmµsiT§idIFøI b:uEnþedaysarnarI
mankMritvb,Fm’Tab eFVI[narITTYl)anBt’mantictYcTak;TgnwgbBaðadIFøI karlk;dUr nigsiT§ikan;kab;dIFøI.
10
cMENkesIµPaBsMrab;narI
karcuHeQµaHcUleronenAbzmsikSarbs;ekµgRsI mkBIXMuEdlsßitkñúgRkumbBa©PaKRkIRkbMput manGRtaekIn
eLIgx<s;CagRkumNa²TaMgGs;. enAqñaM2001 GRtacuHeQµaHcUleronrbs;RkumenHKW 26PaKry Edlx<s;Cag
qñaMmun. CaTUeTA GRtakMeNInénkarcuHeQµaHcUleronrbs;kumar mkBIXMuEdlsßitkñúgXMuRkIRkbMput KW24PaKry.
tamkareRbobeFobkMeNInGRtakumarcuHeQµaHcUleron mkBIXMuEdlsßitkñúgRkumbBa©PaKmanbMputKW 7PaKry.
eTaHbICakarcuHeQµaHcUleron mankarrIkcMerInk¾eday k¾GRtaekµgRsIEdle)aHbg;ecalkarsikSa TMngCamankMrit
x<s;CagekµgRbus. GRtaekµgRsIeronRtYtfñak;mankMritx<s; ehIyvtþmanenAkñúgfñak;mankMritTab.
KMlateynD½r ekIneLIgCalMdab;enAkMritmFümsikSabzmPUmi. PaKryekµgRsIEdlsßitenAkñúgkarsikSa
Føak;cuHBI 50PaKry enAbzmsikSa mkenARtwm 37PaKry enAmFümsikSabzmPUmi nig32PaKry enA
mFümsikSaTutiyPUmi. enATUTaMgRbeTs karcuHeQµaHcUleronenAmFümsikSabzmPUmi KWman19PaKry kñúgqñaM
sikSa 2001-2002 ehIyekµgRsImanEt 16PaKryb:ueNÑaH. enAtMbn;dac;Rsyal mansisSEt 1PaKry
b:ueNÑaH Edl)ancuHeQµaHcUleronenAmFümsikSabzmPUmi.
GRtacuHeQµaHcUleronenAmFümsikSaTutiyPUmi minRKan;EtmankMritTabb:ueNÑaHeT KWEfmTaMgkMBugEtfycuH
eTotpg ehIyGRtacuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRbus Føak;cuHya:gxøaMg. enAqñaM1999 kumarEdl)ancuHeQµaHcUleron
TaMgGs;man 9>3PaKry kñúgenaHekµgRbusman 11>8PaKry ehIyekµgRsIman6>8PaKry. enAqñaM2001
tYelxenH )anFøak;cuHmkenARtwm7>4PaKry cMeBaHkumarTaMgGs; kñúgenaHekµgRbusman 9>4PaKry nigekµgRsI
man 5>4PaKry. KMlateynD½renAkñúgGRtacuHeQµaHcUleron )anfycuH EdlbNþalmkBIGRtacuHeQµaHcUleron
rbs;ekµgRbus)anfycuHy:agelOn BMuEmnbNþalmkBIGRtacuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRsIekIneLIgenaHeT.
GRtaGnkçrkmµ mankMrity:agx<s;³ burs 25PaKry nignarI 45PaKry EdlminecHGan minecHsresresaH
cMENkÉnarI 71PaKry nigburs 50PaKry EdlecHGan ecHsresr)anxøH². KuNvibtþiEdlekItmanenAkñúg
RbB½n§Gb;rMkñúgRbB½n§ k¾)anekItmanenAkñúgRbB½n§bNþúHbNþalviC¢aCIv³pgEdr EdlnarITTYl)an»kasbNþúHbNþal
{CMnajrbs;narI} Etb:ueNÑaH dUcCakarkat;edrsMelokbMBak;CaedIm.
raCrdæaPi)al eRKagnwgedaHRsaybBaðaGtulüPaBeynD½r tamry³karksagsalaeronmFümsikSabEnßm
eTotenACitpÞHrbs;kumar edIm,IkMu[kumareFVIdMeNIreTAsalaeronq¶ay RBmTaMgbegáIt[mankmµviFIGaharUbkrN_
sMrab;ekµgRsIRkIRk. eTaHCay:agNak¾eday karebþCJacitþ nigkarvinieyaKbEnßm KWRtUvkarcaM)ac; edIm,IelIkkMBs;
smPaBenAkñúgkarGb;rM.
KMlateynD½rkñúgvis½yGb;rM manTMnak;TMngedaypÞal;eTAnwgeKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_TI2 nigTI3 Edl
Tak;TgnwgkarGb;rM. kic©xitxMRbwgERbgrbs;km<úCa kñúgkarsMerceKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_TaMgBIr RtUv)an
qøúHbBa©aMgenAkñúgkmµviFIGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñarbs;raCrdæaPi)al EdlmaneKalbMNgsMerc[)annUvkarGb;rM
12
cMENkesIµPaBsMrab;narI
TTYl)anCMnYyBIbuKÁliksuxaPi)almankarbNþúHbNþalRtwmRtUvmanEt 32PaKrybu:eNÑaH. eTaHbICaman
yuT§sa®sþbNþúHbNþalCamUldæanedIm,IbegáIncMnYnqµbk¾eday k¾cMnYnKilanub,dæak¼Kilanub,dæakyikar nigqµb
enAkñúgRbB½n§suxaPi)almankarfycuH.
bursTMngCasøab;eRcInCagnarI kñúgGayucenøaHBI 15qñaM eTA 49qñaM. GRtasøab;rbs;burskñúgGayucenøaHBI 15
-49qñaM KW 4>8¼PaK1000 cMENknarImanEt 3>5¼PaK1000 b:ueNÑaH. cMeBaHburs bBaðasuxPaBrYmman
eRKaHfñak;]btþiehtukñúgkMritmYyx<s;. ebIeRbobCamYynarI burs maneRKaHfñak;eRcInCag2dg ehIymUlehtucMbg
éneRKaHfñak; b¤karsøab;enaH KWeRKaHfñak;cracr. bursEdlBikarEpñkkaysm,Ta mancMnYneRcInCagnarI 2dg
eBalKW eRKaHfñak;edaysarRKab;mIn.
RksYgsuxaPi)al )anerobcMyuT§sa®sþTUTaMgvis½ysMrab;qñaM2003-2007 EdlepþatCasMxan;eTAelIkar
elIkkMBs;suxPaBmata nigTark siT§iTTYl)ankarEfTaMsuxPaB nigkarpþl;esvadl;RbCaCnRkIRk. yuT§saRsþ
enHTTYlsÁal;fa km<úCanwgminGacsMerceKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_Tak;TgnwgsuxPaB)aneT eRBaHfa)an
kMNt;cMNucedAmYycMnYnEdlmanTMhMFMeFgeBk. yuT§saRsþvis½ysuxaPi)al )anelIkeLIgBIkarRBYy)armÖ
mYycMnYnedayEp¥kelITsSn³vis½yeynD½r. eTaHbICaraCrdæaPi)al nigGñkpþl;CMnYy )anxitxMRbwgERbgrYmKña
kñúgkaredaHRsaybBaðasuxPaBbnþBUCk¾eday k¾yuT§saRsþrbs;vis½ysuxaPi)al TMngCa {minbgðajGMBIbBaða
eynD½r} Edlmann½yfa KµankarykcitþTukdak;GMBIPaBxusKñarbs;burs nignarIkñúgkarTTYl)anesvasuxPaB
eLIy. lT§PaBTTYl)anesvasuxPaBCamUldæan KWCabBaðaeynD½r EdltMrUv[manyuT§saRsþ viFankar nig
sUcnakr EdleqøIytbeTAnwgeynD½r.
6> eynD½r nig CMgWeGds_
karrIkraldalénemeraKeGds_ KWCakarKMramkMEhgmYyy:agF¶n;F¶rcMeBaHkarGPivDÆn_mnusSenAkm<úCa.
km<úCamanGRtaqøgemeraKhuIv¼eGds_x<s;CageKenAGasIuPaKGaeKñy_ eTaHbICaGRtarIkraldalénemeraKeGds_
mankarfycuHk¾eday. cab;taMgBIqñaM1997 mk GRtaqøgemeraKeGds_ enATUTaMgRbeTskñúgcMeNammnusS
eBjv½y )anfycuHCalMdab; eBalKWBI 3>9PaKry mkenARtwm 2>8PaKry. cMnYnGñkeTIbEtqøgemeraK
huIv¼eGds_fµI )anFøak;cuHCaerogral;qñaM kñúgcMeNamburscab;taMgBIqñaM1994 mk nigkñúgcMeNamnarIcab;taMgBIqñaM
1996 mk. cMnYnburs EdlmanpÞúkemeraKhuIv¼eGds_ )an nigkMBugfycuH cab;taMgBIqñaM1997mk cMENkÉ
cMnYnnarIEdlmanpÞúkemeraKhuIv¼eGds_vij EbrCabnþekIneLIgeTAvij ehIy\LÚvenH )ancab;epþImenAefr.
eTaHbICamankarrIkcMerIn CaBiesskñúgkaredaHRsaybBaðacMlgemeraKeGds_ rvagnarIrksIupøÚvePT nigGtifiCn
rbs;BYkeKk¾eday k¾enAmankarRBYy)armÖkan;EtxøaMgeLIgcMeBaHkMeNInGRtacMlgrvagbIþ nigRbBn§ rvagmþay
nigkUn. yuT§saRsþfµI KWCatMrUvkarbnÞan;cMeBaHmux sMrab;Tb;sáat;karcMlgenAkñúgRkummnusSTaMgenH b:uEnþCMerIsenA
14
cMENkesIµPaBsMrab;narI
RkumGñkEsVgrkkarKaMRTmtieynD½enAkm<úCa nigCaBiess RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn yl;eXIjfa
karbM)at;karP½yxøac nigGMeBIhwgSaenAkñúgpÞH nigshKmn_ KWCal½kçx½NÐcaM)ac;dMbUgmYysMrab;karGPivDÆn_ EdleqøIy
tbnwgeynD½r. ehtudUecñH km<úCa)anbEnßmcMNucedAmYyeTot eTAkñúgeKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_TI3 KWlub
bM)at;ecalral;TRmg;énGMeBIhwgSaelInarI³ GMeBIhwgSakñúgRKYsar karrMelaPesBsn§v³ nigkarCYjdUrpøÚvePT.
edIm,IsMerccMNucedAenH caM)ac;RtUvmanGnþraKmn_bI. TImYy³ karbegáIt[manRkbx½NÐc,ab; KWCaktþacaM)ac;
Nas; b:uEnþRkbx½NÐc,ab;GacnwgminmanRbsiTi§PaB ehIyGacnwgbBa¢Únsarxus RbsinebIeKmin)anGnuvtþva[)an
RtwmRtUveTenaH. manEtkarbegIátc,ab;EdlGacGnuvtþ)an nigkarpSBVpSayc,ab;enH[)anTUlMTUlayb:ueNÑaH
EdlnwgGacykQñHelIvb,Fm’minykeTas)an.
TIBIr³ CakarcaM)ac;RtUvmanviFankarTb;sáat;GMeBIhwgSakñúgRKYsar karrMelaPsn§v³ nigkarCYjdUrmnusS rYmTaMg
EpnkarskmµPaBTb;sáat; karEksMrYlkmµviFIsikSaedIm,Idak;bBa©ÚlbBaðaTaMgenH karerobcMkmµviFIenAfñak;XMu-sgáat;
sMrab;Tb;sáat;GMeBIhwgSaelInarI nigkarGb;rMtamrUbPaBepSgeTotenAkñúgRbB½n§pSBVpSaysaFarN³.
TIbI³ smahrNkmµsgÁm nigesdækic© nigkarsþarnItism,TaCnrgeRKaH RtUvEtedaHRsay[)an. karbNþúH
bNþaldl;buKÁliksuxaPi)al nigbuKÁlikEpñksgÁmkic© edIm,Ipþl;karRbwkSadl;CnrgeRKaH EdlkarbNþúHbNþalenH
eTIbEtcab;epþImenAkm<úCa dUecñHKYrEtBRgIk[)anTUlMTUlay. bc©úb,nñesvasMrab;CnrgeRKaH GnþraKmn_enAkñúg
shKmn_ edIm,IeFIVsmahrNkmµCnrgeRKaHedayGMeBICYjdUrcUleTAkñúgshKmn_ karbNþúHbNþalCMnajdl;
GtItnarIrksIupøÚvePT nigGnþraKmn_epSgeTot kMBugEtdMeNIrkarCalkçN³sakl,gEtb:ueNÑaH PaKeRcInKW
tamry³GgÁkareRkArdæaPi)al. skmµPaBTaMgenH caM)ac;RtUvBRgIkbEnßm nigykeTAGnuvtþbnþeTot.
8> sMelgrbs;narIenAelIqakneya)ay nig kareFVIesckþIsMerc
karvas;sÞg;GMBIkarpþl;GMNaceynD½renAkm<úCa bgðaj[eXIjfa RbeTskm<úCasßitenAkñúgcMeNamRbeTs
EdlmankMriténkarpþl;GMNaceynD½rTabbMputenAGasIu enHqøúHbBa©aMg[eXIjfa narImantMNagTabenAkñúgCYr
raCrdæaPi)al nigrdæsPa b:uEnþrhUtmkdl;eBlenH mankarrIkcMerInxøH²elIkarEbgEckGMNaceynD½r. bnÞab;BIkar
e)aHeqñatExvicäika qñaM1998 kñúgcMeNamrdæm®nIþcMnYn 25rUb mannarI 2rUb ehIykñúgcMeNamrdæelxaFikarcMnYn 50rUb
mannarI 4rUb. enHKWCakarrIkcMerInmYy ebIeRbobeFobCamYynwgraCrdæaPi)alqñaM1993-1997 EdlmannarIEt
4rUbb:ueNÑaH enAkñúgmuxtMENgEdlRtUvEtgtaMg edayKNbkSneya)ay ehIyenAkñúgmuxtMENg rdæm®nþI
rdæelxaFikar b¤GPi)alextþ-Rkug KµannarIeT. enAkñúgkare)aHeqñatqñaM2003 narIcMnYn15rUb ¬12PaKry¦
RtUv)anCab;eqñatCasmaCiksPa kñúgcMeNamsmaCiksPaTaMgGs;cMnYn123rUb.
16
cMENkesIµPaBsMrab;narI
karbRBa¢abeynD½reTAkñúgRksYgnana TMngCadMeNIr)anedaymankarCMrujBIGñkpþl;CMnYy b¤dMeNIrkareday
RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn b:uEnþRksYgEdlCaGñkRbtibtþipÞal; manPaBm©as;kartictYc. eTaHbICaRksYg
mYycMnYn mankaryl;dwgx<s;GMBItRmUvkarkñúgkaredaHRsaybBaðaeynD½r b:uEnþRksYgTaMgenaH BMuTan;mansmtßPaB
kñúgkarGnuvtþn_kic©karenHenAeLIy.
RkumRbwkSaCatikm<úCaedIm,IRsIþ RtUv)anbegIáteLIgenAEx mIna qñaM2001 ehIymanParkic©kñúgkareFVIkarts‘Umti
karBinitütamdan nigkarvaytMélelIc,ab; bTbBaØtþi nigeKalneya)ayrbs;raCrdæPi)al edayEp¥kelITsSn³
eynD½r RBmTaMgeFIVkarBinitütamdanelIkarGnuvtþn_GnusBaØaGnþrCatinana. RkumRbwkSaenH mansmaCikEdlCa
rdæelxaFikar mkBIRksYgcMnYn 14 dUecñH RkumRbwkSaenHmanskþanuBlkñúgkarman\T§iBleTAelIkarerobcM nig
karGnuvtþn_eKalneya)ay nigkmµviFIEdleqøIytbeTAnwgeynD½renAtambNþaRksYgTaMgenH.
tamry³dMeNIrkarerobcMEpnkarGPivDÆn_esdækic©sgÁmkic© nigyuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk RksYg
kic©karnarI nigGtItyuT§Cn TTYl)an»kasCaeRcInkñúgkarpþl;Tinñn½ysMrab;karerobcMyuT§saRsþCati. GgÁkareRkA
rdæaPi)almYycMnYn k¾)anpþl;Tinñn½yCaeRcIn Tak;TgnwgeynD½rEdr. b:uEnþkarbBa©ÚleynD½reTAkñúgeKalneya)ay
KWmindUcKña enARKb;EpñkTaMgGs;eT ]TahrN_³ siT§ikan;kab;dIFIø kMENTMrg;vis½yc,ab; nigGPi)alkic© epþatkar
ykcitþTukdak;tictYcelIbBaðaeynD½r. karbnþtYnaTIrbs;RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn nigGgÁkareRkA
rdæaPi)al kñúgkarBinitütamdan elIkarGnuvtþn_yuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk nwgCabBaðaRbQmmuxmYy.
EpnkarskmµPaBsþIBIGPi)alkic© EdlRtUv)ane)aHBum<pSayedayraCrdæaPi)alkm<úCaenAqñaM2001 )andak;
bBa©ÚlsmFm’eynD½r CaEpñkmYyénEpñkGnþrvis½yTaMg5 nig)ankMNt;GMBITisedAsmFm’eynD½r Edlman
lkçN³TUlMTUlaycMnYn4 KW³
1¦ edIm,IGnuvtþ nigsMrbsMrYlkmµviFI sMedAelIkkMBs;siT§irbs;narInigkumar.
2¦ edIm,Iman\T§iBleTAelIkmµviFIkMENTMrg;nana edIm,I[kmµviFITaMgenaHBicarNa[)anl¥itl¥n; eTAelI
tMrUvkaredayELkrbs;narI nigkumar.
3¦ edIm,ITTYlsÁal;karrYmcMENkrbs;narICasmaCikeBjsiT§irbs;sgÁmCati nig
4¦ edIm,IvinieyaKelIkarelIkkMBs;tYnaTIdwknaMrbs;narI. mankarrIkcMerInelIvis½ymYycMnYn b:uEnþBMuTan;)an
begIáncMnYnnarIenAkñúgmuxtMENgCaGñkeFIVesckIþsMercenAeLIy.
edIm,IeFVIkarbRBa¢abeynD½reTAkñúgRksYgBak;B½n§ KWRtUvkareBlevlayUr. Tak;TgnwgGaTiPaB nigtMrUvkar
cMeBaHmuxepSg²eTot bBaðaeynD½rminRtUv)aneK[GaTiPaB ehIykargareynD½r PaKeRcInRtUv)andMeNIrkar
edaysarGñkpþl;CMnYyCaGñkCMruj. RksYgGb;rMyuvCn nigkILa KWCaRksYgEtmYyKt; EdlmanyuT§saRsþbRBa¢ab
eynD½rrbs;xøÜnpÞal; cMENkÉCMnaj nigsmtßPaBrbs;RksYgdéTeTot kñúgkarerobcM nigkñúgkarGnuvtþn_kargar
18
cMENkesIµPaBsMrab;narI
bBaðaRbQmcMbgmYycMnYnEdlRtUvedaHRsay edIm,IsMerc[)annUvsmPaBeynD½renAkm<úCa RtUv)anbgðaj
CUnenAkñúgCMBUkenH CamYynwgGnusasn_sMrab;CYydl;karkMNt;GaTiPaBskmµPaB EdlRtUvGnuvtþedIm,I
edaHRsaybBaðaTaMgenaH.
11>1 bBaðaRbQmTak;Tgnwgkarpþl;siT§iGMNacesdækic©ekIneLIg eRBaHGRtamnusS
eBjv½ykan;EtekIneLIg
caM)ac;RtUvbegáInkargarpøÚvkarEdlmanR)ak;kMérCabnÞan; edIm,IRsUbTajykkMlaMgBlkmµEdlkMBugekIneLIg
kMlaMgBlkmµ kMBugEtekIneLIgkñúgGRta 3>5PaKry ¬b¤mYyPaKbYnénRbCaCncMnYn 1lannak;¦
kñúg1qñaM b:uEnþkargarEdlmanR)ak;kMérmantictYcNas; nigBMuGaceqIøytbeTAnwgkMeNInénkMlaMgBlkmµ
)aneLIy. lT§PaBrbs;RbeTskñúgkarTak;TajvinieyaKbreTs KWCabBaðasMxan; b:uEnþfµI²enH mankar
bgðaj[eXIjfa mankarfycuHnUvkarvinieyaKedaypÞal;BIbreTs. GPi)alkic©Tn;exSay nigkarrIkraldal
énGMeBIBukrlYy KWCabBaðacMbgEdlbg¥ak;Twkcitþrbs;GñkvinieyaK.
CMerIskargarpøÚvkarmYycMnYnFM CatMrUvkarcaM)ac;sMrab;burs nig narI
enAeBlEdlvis½yksikmµRtUv)anpøas;bþÚrBI ksikmµCalkçN³RKYsar eTACaksikmµTIpSar TaMgburs nig
narI kMBugQancUleTAkñúgkargarmanR)ak;kMér enAkñúgvis½yenH. eRkABIvis½yksikmµ man»kaskargar
fµImYycMnYntUcb:ueNÑaH sMrab;bursEdlCamuxrbrtamlkçN³ {RbéBNI} EdlpSaP¢ab;eTAnwgkarrMBwgTuk
ekIneLIg enAkñúgesdækic©TIpSar EdlenHKWCaRbPBénkarxkcitþya:gxøaMg. karTTYlxusRtUvrbs;narI
kñúgkargarRbkbrbrciBaw©mCIvitenAkñúgkargartamlkçN³ {RbéBNI} rbs;narI kan;EtekIneLIg kñúgxN³Edl
narIenAEtmankarTTYlxusRtUvelIkic©karpÞH nigkarEfTaMkUn b¤karmkrkkargareFVIenATIRkug EdlenATIenaH
narInwggayTTYlrgeRKaHbMput edaysarkarekgRbvBa©½. narIBwgEp¥kTaMgRsugelIkargarmanR)ak;kMérenAkñúg
]sSahkmµkat;edr b:uEnþenHCakargarmineTogTat; ehIyGnaKtenABMuTan;c,as;las;enAeLIy. RbsinebI
]sSahkmµkat;edrenHRtUvbraC½y lT§plEdlnarITTYl)ankñúgvis½ykargarmanR)ak;kMér nwgRtUv)at;bg;
eTAvij. RsbeBlCamYyKñaenHpgEdr ]sSahkmµkat;edrenH BMu)anpþl;kargardl;yuvCnekµg²eT ehIy
bursEdlmanv½yekµg BMucUlcitþeFIVkargarenAkñúgvis½ysaFarN³EdlCakargarrbs; {burs} eToteLIy.
edaysarkarkat;rMsayTB½ kMENrTRmg;rdæ)al nigkareFIVÉkCnPavUbnIykmµesvakmµ eFIV[»kaskargar
enAkñúgvis½ysaFarN³Føak;cuH. PaBGt;kargareFIV KWCaktþasMxan;EdlbNþal[manGsniþsux nigGesßrPaB
sgÁm dUecñHsgÁmnwgRtUvRbQmmuxnwgbBaðaF¶n;F¶r ebIsinCamnusSv½yekµg CaBiessyuvCn BMuGacrkkargar
manR)ak;kMéreFIV)an.
20
cMENkesIµPaBsMrab;narI
11>2 narICnbTBMumanlT§PaBTTYl)annUvFnFan nigesvakmµnana EdlGacCYy
BYkeKkñúgkarkat;bnßyPaBRkIRk nigkarFana)annUvsniþsuxes,óg
PaKeRcInénksikrenAkm<úCa KWCanarI EdlBMumanlT§PaBTTYl)anFnFanEdlBYkKat;RtUvkar
eRkABIkargarpøÚvkar cMnYnGñkmankargareFVIEdlekIneLIg 80PaKry enAcenøaHBIqñaM 1993 dl;qñaM 1999
EdlesIµnwg 1>28lannak; ehIykñúgenaH 53PaKry CanarI enAkñúgvis½yksikmµ nigensaT. RbsinebI
ninñakarenH bnþekIneLIg eBlenaHesvakmµnana ¬RbwkSaeyabl; TIpSar nigbec©kviTüa¦ nigFnFanepSg²
¬\NTan dIFøI Tun¦ sMrab;ksikrEdlPaKeRcInCanarI caM)ac;RtUvBRgIk nigeFIV[kan;Etl¥RbesIrCagmun.
tamFmµta narImanlT§PaBTabCagburs kñúgkarTTYl)anesvapSBVpSaydIFø I nigFnFanepSgeTot.
narIhak;dUcCacUlrYmeRcInCagburs enAkñúgkargarEkécñmðÚbBIplitplksikmµ GaCIvkmµ ciBaw©mstV nig
skmµPaBepSg²eTot sMrab;karnaMecj.
esvakmµCamUldæandUcCa pøÚvfñl; nigkarpÁt;pÁg;Twk KWCaGaTiPaBsMrab;narIRkIRk nigbursRkIRk
karxVHxatehdæarcnasm<n½§CamUldæan manplb:HBal;ya:gxøaMgenAkñúgsgÁm. kareTAErk¼dwkTwk RKan;Et
CabnÞúkelIeBlevlarbs;narIb:ueNÑaHeT b:uEnþkarxVHxatTwks¥atsMrab;eRbIR)as; KWeFIV[manbBaðasuxPaB
nigbNþal[tYelxénmrNPaBmata nigkumarmansPaBF¶n;F¶r. karpþl;Twks¥atsMrab;eRbIR)as; eFIV[
ekµgRsIman»kas)aneTAsalaeron ehIypøÚvfñl;l¥ nwgCYybegIánlT§PaBkñúgkareFIVdMeNIreTAsalaeron
nigmCÄmNÐlsuxPaB.
Gnusasn_
- caM)ac;RtUvbegIátviFIfIµ² kñúgkarpþl;esvakmµ karpSBVpSay nigBt’manksikmµdl;narI
- pþl;dl;narInUvlT§PaBEdlmankarFana nigmanlkçN³l¥RbesIrkñúgkarTTYl)andIFøI nig
FnFanFmµCati
- caM)ac;RtUvbnþvinieyaKelIehdæarcnasm<n½§CnbT Edl)aneFIVEpnkarenAfñak;mUldæan edIm,I
TTYlsÁal; nigedaHRsaytRmUvkarrbs;burs nignarI.
22
cMENkesIµPaBsMrab;narI
11>4 RbCaCnEdlgayrgeRKaH TTYl)ankarKaMRTtictYc ehIyBMudwgfa RtUveTArkCMnYy
enAkEnøgNa
karcmøgemeraKeGds_¼CIgWeGds_kMBugkat;bnßy b:uEnþkarcmøgkMBugEtQaneTArkRkumRbCaCnepSgeTot
enAkñúgsgÁm
cMnYnnarI nigkumarIkm<úCa kan;EteRcIn kMBugRbQmmuxnwgkarqøgCMgWeGds_. enAkñúgRbeTsEdllT§PaB
TabkñúgkarTTYl)anBt’man karEfTaM nigkarKaMRT nigkarBüa)al \riyabfpøÚvePTrbs;bursEdlRbfuy
nwgeRKaHfñak; mankMritx<s; nigbBaðaeynD½renAkñúgvb,Fm’rbs;RbeTskm<úCa KWeFIV[narImankarlM)akkñúgkar
crcarCamYyburs[eRbIeRsamGnam½y ktþaTaMgenHeFIV[narICaGñkTTYlrgeRKaHedaysarkarqøgCMgWeGds_.
rUbPaBénkarcmøgCMgWeGds_kMBugEtpøas;bþÚr³ eRb:vaLg;bgðaj[eXIjnUvkarekIneLIgenAkñúgRKb;Rkum
TaMgGs; b:uEnþenAeBlCamYyKñaenHpgEdr narIEdlerobkarrYc nignarIEdlmanTMnak;TMngpøÚvePTyUrGEgVg
enAEtCaRkumEdlrgeRKaHbMput nigmankarekIneLIgya:grh½s. karcmøgBImþayeTATark BIbIþeTAPriya KW
kMBugEtekIneLIgya:gxøaMg. viFIsaRsþsMrab;Tb;sáat;karrIkraldalenAkñúgcMeNamRkumrgeRKaHTaMgenH
mankMrit b:uEnþRtUvkarcaM)ac;CabnÞan;.
RbCaCnkm<úCaPaKeRcIn minmanlT§PaBTTYlfñaMBüa)alRbqaMgnwgemeraKeGds_eT ¬ART-fñaMBnüar
karsøab;¦ b¤sUm,IEtkarBüa)alCMgWqøgepSg²eTot [)aneTogTat;k¾KµanEdr dUcCaCMgWrlaksYt CMgWraKrUs
nigCMgWBulGahar. karemIlEfTaMsmaCikRKYsarEdlTTYlrgeRKaH edaysarCMgWTaMgGs;enH KWCabnÞúkya:g
F¶n;F¶relIeBlevla nigFnFanrbs;narI EdleFIV[RKYsarkan;EtFøak;kñúgsPaBRkIRkeLIg. narITTYl)an»kas
tictYckñúgkarTTYl)ankarBüa)al kartamdan nigkarBieRKaHeyabl;.
karerobcMsßab½nbc©úb,nñ GacnwgKµanRbsiTi§PaBkñúgkarTb;sáat; BIeRBaHfakarrIkraldalenH )anbþÚrBInarIrksIu
pøÚvePT eTAkñúgRkumepSg²eTotkñúgsgÁm RBmTaMgKµanRbsiTi§PaBkñúgkarpSBVpSay [)anRKb;RKan;GMBIkarEfTaM.
GMeBIhwgSaelInarI ekIteLIgCaeRcInrUbPaB ehIyesvasMrab;CYyCnrgeRKaHmantictYcb:ueNÑaH
narI nigkumarIkm<úCa CaGñkrgeRKaHedaysarGMeBIhwgSakñúgRKYsar karrMelaPesBsn§v³ karbMBarbMBan
pøÚvePT nigkarCYjdUrBlkmµ b¤edIm,IbMerIkargarpøÚvePT. RkbxN½ÐpøÚvc,ab;Tn;exSay nigKµanRbsiTi§PaB
bNþal[manvb,Fm’minykeTas ehIyesvakmµ nigkarKaMRTminRKb;RKan;eFIV[CnrgeRKaH manCMerIs
tictYcb:ueNÑaH.
24
cMENkesIµPaBsMrab;narI
11>5> sßab½nsgÁm c,ab; nigneya)ay bnþ[mankarerIseGIgeynD½r nigPaBgayrgeRKaH
bTdæansgÁm nig\riyabfEdlBak;Bn½§nwgeynD½r Gacman\Ti§BlGviC¢manelIburs nignarI
bTdæansgÁm \riyabf nigktþavb,Fm’ CMruj[mankarqøgemeraKeGds_ GMeBIhwgSaeynD½r ¬karCYjdUr
mnusS GMeBIhwgSakñúgRKYsar karrMelaP nigGaCIvkmµpøÚvePT¦ ehIyk¾CMruj[bursRbQmmuxnwgPaBgay
rgeRKaHpgEdr. tYnaTI nigvismPaBenAkñúgsgÁmenAEtbnþekItman eTaHbICaenAkñúgsgÁmEdlmanesdækic©
rIkcMerInk¾eday. karpøas;bþÚrCaviC¢man mincaM)ac;ykmkBIvb,Fm’xageRkAeLIy. enAkñúgsgÁmNamYyk¾eday
narI nigbursmanTsSn³xus²KñaGMBIbTdæan nig\riyabf. karEsVgrktulüPaBrvagTsSn³TaMgenH nwgCYy
lb;bM)at;ninñakarGviC¢man.
vismPaBEdlbNþalmkBI\riyabftamTMenomTMlab; cMeBaHtYnaTIeynD½r )anqøúHbBa©aMgya:gc,as;enA
kñúgkarEbgEckkargarrvagnarI nigburs nigzan³tYnaTIrbs;BYkeKenAkñúg]sSahkmµepSg². tamTMenomTMlab;
RbéBNI ekµgRbusRtUv)aneKCMrujelIkTwkcitþ[eTAsalaeron dUecñHekµgRbusGacmansmtßPaBTTYl)an
tYnaTIx<s;tambMNgenAkñúgsßab½nrdæaPi)al dUcCakarRKb;RKgrbs;bursenAkñúgCYrm®nIþraCkar nigtYnaTICaGñk
eFIVesckIþsMerc. karGb;rMrbs;ekµgRsI RtUv)aneKemIleXIjfa minsUvmansar³sMxan;eLIy enAkñúgsgÁm
km<úCaEdlBwgEp¥kelIvis½yksikmµ eRBaHfaekµgRsITaMgenaH eFIVkarEtenAkñúgvalERs emIlEfTaMpÞH nig
kUnekµg ehIyGaceFIVCaGñklk;dUrtUctacenAkñúgpSar b¤eFIVsib,kmµnana.
karcUlrYmrbs;narIenAkñúgkareFIVesckIþsMercenARKb;kMritTaMgGs; KWmansar³sMxan;kñúgkarnaMmknUvkarrIkcMerIn
karcUlrYmrbs;narIenAmancMnYntictYc enAkñúgRKb;kMritTaMgGs;énkareFIVesckIþsMerc³ kñúgsßab½nrdæaPi)al
rdæsPa tulakar nigenAfñak;XMusgáat; nigPUmi. lwÁkNakarcUlrYmrbs;narI BMuekIneLIgeTenaH bridæansgÁm
nigkarTTYlxusRtUvedIm,IsmPaBeynD½r nwgBMumankarpøas;bþÚreLIy. rdæaPi)al)andak;ecjnUveKaledAya:g
x<s;sMrab;narI enAkñúgtYnaTICaGñkeFIVesckIþsMerc EdlrdæaPi)alTMngCaBMuGacnwgTTYl)aneCaKC½yeLIy.
RbBn½§tulakar nigsßab½nGnuvtþc,ab; caM)ac;RtUvmankarTTYlxusRtUv tamry³karbegIán karRtYtBinitü
nigeFIVr)aykarN_GMBIskmµPaBrbs;xøÜn
eTaHbICabc©úb,nñmanRkbx½NÐpøÚvc,ab;smrmü edIm,IelIksÞÜysiTi§narI b:uEnþkarGnuvtþn_c,ab; enATn;exSay
vb,Fm’minykeTascMeBaHCnelIµsEdlRtUvecaTRbkan; nigkarpSMKMnitrbs;GñkGnuvtþn_c,ab; eFIV[RbCaCn
RkIRk CaBiessnarI kan;EtgayTTYlrgeRKaH. enAkñúgbrisßanBukrlYy narITTYl)ankarKaMRTtictYcbMput
BIRbBn½§c,ab; ehIynarImanFnFantictYcbMput sMrab;dMeNIrkareTAtampøÚvc,ab;.
26
cMENkesIµPaBsMrab;narI
smtßPaBrbs;RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§CnkñúgkarbRBa¢abbBaðaeynD½rRbkbedaynirnþr_PaBeTAkñúgdMeNIrkar
erobcMeKalneya)ayenATn;exSay
RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn )andMeNIrkarCaCMhan²kñúgkarbegIátbNþajkargar enAkñúgRksYg
Bak;Bn½§tamvis½y b:uEnþCnbegÁaleynD½rEdl)aneRCIserIs mantYnaTITab nigBMusUvman\Ti§Bl. eTaHbICa
CnbegÁaleynD½rTaMgenaH TTYl)an»kascUlrYmkñúgkarBiPakSaGMBIeKalneya)ay b:uEnþsmtßPaBrbs;
BYkeKkñúgkareFIV[man\Ti§BlRbkbedayRbsiTi§PaB KWenAmankMrit edaysarBMuTan;mansmtßPaBkñúgkarviPaK
nigRtYtBinitüplb:HBal;rbs;eKalneya)ay nigc,ab;nana nigsmtßPaBkñúgkarEsVgrkkarKaMRTmti[man
karpøas;bþÚr.
Gnusasn_
- RtUvKaMRTya:gxøaMgkøadl;karxitxMRbwgERbg edIm,IbegIánkarRKb;RKgkarcMNaysaFarN³
nigbegIánkarTTYlxusRtUvrbs;Gñkpþl;esva
- begIánynþkarkñúgkarbBa©ÚlbBaðaeynD½reTAkñúgdMeNIrkareFIVEpnkar nigfvika
- begIánkarRbmUl nigkarviPaKTinñn½y edIm,IeFIVkarBinitüelIeKaledAeynD½rRbkbedayRbsiTi§PaB
- sßab½nBak;Bn½§KYrEtbegIátEpnkarbRBa¢abeynD½rrbs;xøÜnpÞal; edaymansUcnakrEdlGac
dMeNIrkarRtYtBinitü)an
- RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn KYrEtbnþksagsmtßPaBrbs;RksYgkñúgkarviPaKeKal
neya)ay nigkarts‘Umti kñúgkarbRBa¢abbBaðaeynD½r RbkbedaynirnþrPaBeTAkñúg
dMeNIrkarerobcMeKalneya)ay
- Gñkpþl;CMnYy KYrEtbnþeFIVkarkñúgPaBCaédKUCamYyRksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn edIm,I
begIánshRbtibtiþkar nigRbsiTi§PaBkñúgRKb;kargarrYmTaMgGs;rbs;BYkeK.
27
TMnak;TMngeynD½r kñúgTidæPaBesdækic©-
sgÁmkic© nig vb,Fm’
CMBUkTI 1
km<úCanaeBlbc©úb,nñ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 29
1>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 30
1>1>1 TMenomTMlab;RbéBNItwgruwg )aneFVI[narImanzan³kñúgsgÁm TabCagburs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 31
1>1>2 karEbgEckkMlaMgBlkmµ kMBugEtmankarERbRbYl >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 32
1>1>3 narI enAEtmanbnÞúkkargarF¶n;F¶rCagburs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 32
1>1>4 burs enAEtmansiT§ieRcInbMputkñúgkarsMercelIkic©karRKYsar >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 33
1>1>5 TMnak;TMngeynD½r rvagnarII nigburskMBugEtERbRbYl >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 34
1>1>6 snÞsSn_GPivDÆn_mnusS ¬HDI¦ rgVas;siT§iGMNaceynD½r ¬GEM¦ nigsnÞsSn_GPivDÆn_
eynD½r ¬GDI¦ sßitenAkñúgcMeNamsnÞsSn_ nigrgVas;EdlTabCageKbMputenAGasuI >>>>>>>>>>> 35
1>1>7 snÞsSn_PaBRkIRkmnusSrbs;narImanTMhMFMCagburs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 36
1>1>8 RKYsarEdlmannarICaemRKYsar sßitenAkñúgcMeNamRKYsarRkIRkbMputenAkñúgshKmn_ >>>>>>>>> 37
29
CMBUkTI 1 ³ TMnak;TMngeynD½r kñúgTidæPaBesdækic©-sgÁmkic©
nig vb,Fm’
km<úCanaeBlbc©úb,nñ1
sUcnakr tMél
plitplkñúgRsuksrub ¬sMrab;mnusSmñak; KitCaduløaGaemrik¦qñaM2001 259
GRtakMeNInPaKryRbcaMqñaMénplitplkñúgRsuksrub 1990-2000 5
PaKryplitplkñúgRsuksrub tamvis½y
vis½yksikmµ 38
vis½y]sSahkmµ 23/5
vis½yesvakmµµ 35
PaKrykargartamvis½y qñaM2000
vis½yksikmµ 74
vis½y]sSahkmµ 8
vis½yesvakmµ 18
cMnYnRbCaCnkñúgCMerOnRbCara®sþqñaM1998 11>437>656nak;
PaKrynarIkñúgcMeNamRbCaCnTaMgGs; 52
GRtakMeNInRbCaCnRbcaMqñaM-CMerOnRbCara®sþqñaM1998 2/5
GRtakMeNItqñaM2002 4
cMnYnRbCaCntamkar)a:n;sµanenAqñaM2006 16lannak;
PaKryRbCaCnenAtMbn;CnbT enAqñaM1998 84
PaKryRbCaCnGayueRkam 20qñaM 55
lMdab;fñak;énsnÞsSn_karGPivDÆn_mnusSqñaM2000 TI130 kñúgcMeNam 174
snÞsSn_GPivDÆn_mnusSqñaM2000 0/543
GayumFüm - qñaM1998 54
PaKryRbCaCnEdlrs;enAeRkambnÞat;PaBRkIRk qñaM1997 nig 1999 36
snÞsSn_GPivDÆn_eynD½rqñaM1998 0/537
1 RbPB ³ RkumRbwkSaGPivDÆn_sgÁmkic© 2002 ³ yuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk 2003-2005. RksYgEpnkar-naykdæan
Epnkar nigBt’mansuxPaB qñaM1999 ³ ÉksarsþIBICMhrrbs;RkumBieRKaHeyabl;. GegátRbCaraRsþ nigsuxPaB 2001
CMerOn qñaM1998. raCrdæaPi)al qñaM2002 ³ EpnkarGPivDÆn_esdækic© sgÁmkic©elIkTI II qñaM2001-2005.
UNDP 2001 ³ r)aykarN_GPivDÆn_mnusS
30
cMENkesIµPaBsMrab;narI
1>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða
esaknadkmµenAcenøaHqñaM1970 nig 1975 nigs®gÁamGUsbnøayrhUtmkdl;edImTsvtSr_qñaM1990 man
plb:HBal;y:agF¶n;F¶ryUrGEgVgeTAelICIvitrbs;narI nigburskm<úCa. bBaØavnþExµr nigbreTsmYycMnYn ¬dUcCa
Pok qñaM1993 Ledgerwood qñaM1996 nig Kumar et al. qñaM2000¦ )aneFVIkarviPaKelIplb:HBal; Biess
eTAelInarI. esckþIsnñidæanrYmEdlRtUv)aneFVIeLIgedaybBaØavnþTaMgenH rYmman³
� s®gÁamry³eBlbITsvtSr_enAkm<úCa )anbnSl;TuknUvnarIeBjv½y ¬manGayuelIsBI 18qñaM¦ cMnYn 60-
65PaKryéncMnYnRbCaCnsrub. ktþaenH )aneFVI[tMélrbs;narIFøak;cuHedaysarcMnYnnarIEdldl;Gayu
RKb;kar maneRcInelIslb;kñúgGMLúgTsvtSr_qñaM1980 nigedImTsvtSr_qñaM1990. Ep¥ktamkarsnñidæan
rbs; Ledgerwood enAqñaM1996 zan³rbs;narIkñúgRKYsar)anFøak;cuH cMENkbursvijyl;eXIjfa xøÜnsßit
kñúgsßanPaBmYyl¥RbesIrkñúgkarcrcar. narIEdlKµanbþI RtUveKemIlgay nigrujRcan[rs;enAeRkAsgÁmExµr.
� rbbExµrRkhm ¬qñaM1975-1979¦ )anbMpøajecalsßab½nRKYsar edayBRgat;kumarBIRKYsarrbs;
BYkeK. rbbExµrRkhm )ancab;bgçMmnusS[erobkarTaMghVÚg²EdlkñúgenaH narI nigyuvCnRtUv)aneK
eRCIserIs[erobkaredaymin)ansÁal;KñamunesaH.
� bnÞab;BIkarcUlRKb;RKgénrbbsgÁmniym EdlmanevotNamCabEg¥k ¬qña M1979-1989¦
eKalneya)aypøÚvkar)anEcgfa narI nigbursmansiT§iesµIKña. KNbkSkumµúynIsþ )anelIksÞÜynarI
mYycMnYn[cUlkan;muxtMENg EdlmansiT§isMercelIkic©karnana. b:uEnþsßanPaBenH mankarpøas;bþÚr
kñúgGMLúgeBlGnþrkalQaneTArklT§iRbCaFibetyü edayeK)ankt;sMKal;eXIjfa karcUlrYmrbs;
narIkñúgskmµPaBneya)ay )anfycuH ¬Ledgerwood qñaM1996¦.
� TnÞwmnwgeFVI[narIrgTukçevTna s®gÁamsuIvilk¾)anbegáIt[man»kasfµI² sMrab;narIcUlrYmkñúgvis½y
saFarN³pgEdr ¬kumar qñaM2000¦. edaysarkarEkNÐburs[cUlbMerIkñúgCYrkgT½B karsMlab;rgÁal
kMeNIntMrUvkarkMlaMgsMrab;eFVIs®gÁam nigkargarsþanItism,Ta narIRtUvbMeBjtYnaTIkñúgvis½yesdækic©
EdlBImunCakargarrbs;burs. kñúgCMrMuCnePosxøÜnEdlRtUv)anbegáIteLIgenAelITwkdIéf narIRtUv)an
elIkTwkcitþ[cUlsikSa kñúgvKÁbNþúHbNþalCMnajkñúgkarrkR)ak;cMNUl nigCMnajdéTeTot. rcnasm<½n§
rdæ)alénCMrMuCnePosxøÜn EdlsißtenAeRkamkarRKb;RKgrbs;TIPñak;garGnþrCati nigGgÁkareRkArdæaPi)al
)anelIkTwkcitþ[narI)ancUlbMerIkargarenAkñúgCMrMu EdlenHCakarpþl;PaBGg;Gacdl;narI enAeBlEdl
narIRtlb;mkkm<úCavijbnÞab;BIeBlbiTCMrMuCnePosxøÜn. karvivDÆn_TaMgGs;enH )anrYmcMENkeFVI[
mankarpøas;bþÚrelIRbéBNItYnaTIeynD½r nigkarEbgEckkMlaMgBlkmµ.
31
� karmkdl;énGaCJaFrbeNþaHGasnñGgÁkarshRbCaCatiRbcaMkm<úCa ¬UNTAC¦ nig TIPñak;garGPivDÆn_
enAedImTsvtSr_qñaM1990 CanimitþrUbénsnþiPaB karvilRtlb;mkvijnUveKalKMnitsmPaBeynD½r nig
karbegáIteLIgnUvGgÁkarnarICaeRcIn ¬CamYynwgmUlniFifµI¦. karmkdl;énkgkMlaMgrkSasnþiPaB
GgÁkarshRbCaCaticMnYn 22>000nak; k¾)aneFVI[bBaðaeBsüacar manlkçN³kan;EtF¶n;F¶reLIgEfm
eTotpgEdr. TahanminRKan;EtbegáIt[mantMrUvkarfµI cMeBaHRsIrksuIpøÚvePTb:ueNÑaHeT b:uEnþEfmTaMg
)aneFVI[]sSahkmµePTEdlrksuIlak;kM)aMgtaMgBImunmkenaH manlkçN³Rsbc,ab;.
TMnak;TMngeynD½renAkm<úCa enAminTan;mankarEkERbb:unµaneT³ bTdæanvb,Fm’Exµr enAEtdak;narIenAkñúg
zan³TabCagbursenAkñúgsgÁm . bBaðaenH enAEtekItmaneTaHbICaCak;Esþg narIkMBugEtbgðaj[eXIjkñúgtYnaTI
ya:gsMxan;CaGñkrkcMNUlsMrab;RKYsar nig CakMlaMgclkrsMrab;karGPivDÆn_esdækic©k¾eday.
1>1>1 TMenomTMlab;RbéBNItwgruwg )aneFVI[narImanzan³kñúgsgÁm TabCagburs
vismPaBeynD½rEdl)anelIkeLIgenAkñúgr)aykarN_enH KWCabTdæanvb,Fm’ nig RbéBNIEdlkMritelI
siT§ieRCIserIsrbs;ekµgRsI nignarI . sgÁmkm<úCa KWCasgÁmEdlmanlMdab;zananuRkm RBmTaMgmansBaØaN
GMNac nigzan³rwgmaMEdlkMNt;lkçN³l½kçx½NÐTMnak;TMngkñúgsgÁm. eTaHbICazan³rbs;buKÁlmñak;²enA
kñúgsgÁmRtUv)ankMNt;eTAtamGayu niglkçN³BiessrYmTaMgRTBüsm,tþipgk¾eday b:uEnþnarIRtUv)an
cat;Tukfa manzan³kñúgsgÁmTabCagburs ¬Gorman qñaM1999¦.
karerIseGIgeynD½r )ancak;rwsy:ageRCA nigkan;EtrwgmaMedaysar\riyabfsgÁm. RkmsIlFm’ b¤ehA
müa:geTotfa {c,ab;} Edlerobrab;GMBIcriyasm,tþismsYnrbs;narIExµr RtUv)anbBa©ÚleTAkñúgkmµviFIsikSa
bzmsikSa. c,ab;enHEcgfa {narI RtUvecHrkSaPaBes¶óms¶at; nigminRtUvedIr[B¤sUrsMBt;dUcsøwkeQIRtUv
xül;bk;enaHeT. narI mankareGonxµas;eRcIn minsUvrevosrév nigRtUvkarkarBar. muneBlerobkar narI
minRtUvedIrecjeTANaq¶ayedayBMumansmaCikRKYsareTACamYyeLIy} ¬Ledgerwood qñaM1996¦ .
sgÁm minTTYlsÁal;narIExµr EdlerobkarCamYybursmankMritvb,Fm’TabCageT cMNucenH)anbg¥ak;
TwkcitþnarIkñúgkarbnþkarsikSa[)anx<g;x<s;. mankarlM)akcMeBaHnarIEdlmanmuxtMENgx<s;CagbþIrbs;xøÜn.
b:uEnþsgÁmGacTTYlyk)anenAeBlEdl narIRtUvcUlRbLÚkkñúgkargarCMnYjedIm,IciBa©wmRKYsar ehIyTuk
»kas[bþIrbs;xøÜneFVIkargarEdlmanR)ak;ebovtSr_tic Etmanzan³kñúgsgÁmx<s;kñúgCYrrdæaPi)al. b:uEnþcMNuc
EdlRcasmkvij minRtUv)aneKTTYlsÁal;eLIy. zan³kñúgsgÁmTabrbs;RbBn§ eFobCamYynwgzan³kñúg
sgÁmrbs;bþI RtUv)anbgðajCUntamry³]TahrN_ Edl)anBieRKaHeyabl;CamYynwgRkumnarI. enAkñúg
bTbBaØtirbs;RkumRbwkSakMENTRmg;rdæ)al bþIEdlCam®nþIraCkarmansiT§iTTYl {R)ak;]btßmÖsMrab;GñkkñúgbnÞúk}
RbsinebIRbBnÞCaempÞH b:uEnþRbsinebIRbBnÞCam®nþIraCkarvij BMu)anTTYlR)ak;]btßmÖenHeT edayEp¥keTAelI
CMBUkTI 1 - TMnak;TMngeynD½r kñúgTidæPaBesdækic©-sgÁmkic© nig vb,Fm’
32
cMENkesIµPaBsMrab;narI
karsnµt;fa narIminEdlmanCMnajviC¢aCIv³ {x<s;} CagbþIrbs;xøÜneT. ]TahrN_mYyeTot Tak;TgnwgnarI
EdlmanmuxtMENgenAkñúgRkumRbwkSamUldæan ¬narImñak; sUm,IEtRtUv)anEtgtaMgCaGPi)alrgextþehIy¦
b:uEnþ)anlaElgBItMENgenHvij edaysarEtbþIrbs;xøÜn minCYyKaMRT .
1>1>2 karEbgEckkMlaMgBlkmµ kMBugEtmankarERbRbYl
TMenomTMlab;RbéBNIExµr )ancat;TukbursCaGñkrksuIciBa©wmRKYsar cMENknarIvij TTYlxusRtUvemIlEfTaM
kUn nigRKb;RKgpÞHsMEbg. KMnitTUeTATak;TgnwgkargarEdlnarI nigbursRtUveFVIbgðaj[eXIjfa bursRtUv
TTYlxusRtUvcMeBaHkargarFM² nigkargarEdlTamTar[man {smtßPaBbec©keTs}. b:uEnþtamkarGnuvtþn_
Cak;Esþg karEbgEckkargarenAtamRKYsar mankarpøas;bþÚr edaynarI TMngCacUlrYmkan;EteRcInkñúg kargarFM²
rYmTaMgkargarrbs;burspgEdr .
tamtfPaBCak;Esþg narIExµrmankarTTYlxusRtUvdUcbursEdr kñúgkarrksuIciBa©wmRKYsar CaBiesskñúg
RKYsarRkIRk dUcEdl)aneXIjtamry³karcUlrYmedayesµIPaBKñarbs;narIkñúgkMlaMgBlkmµ ¬sUmemIlCMBUk
TI2¦. bTdæanvb,Fm’TUeTA )anCMruj[bursedIrrkkargarmanR)ak;kMéreFVI b:uEnþ)anraraMgmin[narIeFIVdUecñHeLIy.
eTaHbICamankarTTYlsÁal;kan;EteRcIneLIgfa narIGacTTYl)an»kaskargarmanR)ak;kMéreRcInCagburs b:uEnþ
RbCaCnenAEtmanGarmµN_fa ekµgRsIEdlrkkargareFVIenAeragcRkkat;edr KYrEteFIVkarenAkñúgPUmirbs;BYkeK
vijRbesIrCag . RKYsarEtgEtmanGarmµN_P½yxøacfa ekµgRsIEdleFVIdMeNIreTATIRkug nwgRtUveKe)akR)as;
nig)at;bg;RBhµcarIy_muneBlerobkar ¬ADB qñaM2001¦.
1>1>3 narI enAEtmanbnÞúkkargarF¶n;F¶rCagburs
ktþaTaMgGs;enH rYmcMENkeFVI[bnÞúkkargarrbs;narIkan;EtekIneLIg. GñkEdl)ancUlrYmpþl;kar
sMPasn_enAkñúgdMeNIrkarvaytMélPaBRkIRkedaymankarcUlrYm ¬ADB qñaM2001¦ )anraykarN_fa narI
mantYnaTIkñúg nigeRkApÞHeRcInCagburs. narIRtUvPJak;BIdMeNkmunburs nigcUldMeNkeRkayburs. narITTYl
xusRtUvkargarpÞHcMnYn 90PaKry rYmTaMgkaremIlEfTaMGñkkñúgbnÞúkRKYsar nigGñkCMgWpgEdr. edaysarman
GRtakMeNItx<s; ehIymankMeNInRbCaCnkñúgTsvtSr_qñaM1980 RbCaCnekµg²enAkm<úCa maneRcIn³ enAqñaM
1998 RbCaCnGayueRkam 15qñaM mancMnYn 43PaKry dUecñHGRtaGñkkñúgbnÞúkRKYsarmankMritx<s;EdlCa
ehtueFVI[bnÞúkkargarrbs;narIekIneLIg. smaCikRKYsar CaBiessnarI nigekµgRsI RtUvcMNayeBlevla
cMnYnBI 1 eTA 2em:agkñúgmYyéf¶ edIm,IeTAdwk b¤ErkTwksMrab;eRbIR)as;kñúgRKYsar. narI nigekµgRsI eFVIkargar
eRcInem:agCagburs nigekµgRbus ¬sUmemIlRkahVik 1>1¦. eKsegáteXIjmankMeNInTMnak;TMngrvagkar
fycuHnUvmUldæanFnFanFmµCatienATUTaMgRbeTs nigkarekIneLIgnUvTMhMkargarRbcaMéf¶EdlnarIRtUveFVI
33
edIm,IbMeBjtMrUvkarCamUldæan. ktþaenH k¾man\T§iBlelIburspgEdr b:uEnþbursmanTMenarrYmcMENkkñúgkargar
tMrUvkarciBa©wmCIvitEtkñúgkal³eTs³mYycMnYnb:ueNÑaH dUcCakargarmineTogTat; b¤eTAtamrdUvkal.
narIcg;[bursCYybnÞúkkic©karpÞHrbs;xøÜn ³ 89PaKryénnarIEdl)aneFVIGegát yl;eXIjfa bþI rbs;BYkeK
KYrEtCYykargarpÞHrbs;BYkeK[)aneRcIn ¬karGegátRbCasa®sþnigsuxPaBqñaM2000¦. lT§plBIkic©
BieRKaHeyabl;rbs;RksYgk>n>G CamYynwgnarICam®nþIraCkar k¾)anbBa¢ak;eLIgvijfa narIcg;[bursCYyeFIV
kic©karkñúgpÞHEdr .
RkahVik 1>1 ³ narI nigekµgRsI eFVIkareRcInem:agCagburs nigekµgRbus
RbPB³ CDHS qñaM2000
1>1>4 burs enAEtmansiT§ieRcInbMputkñúgkarsMercelIkic©karRKYsar
enAkñúgkarGegátdEdlenH narI ICaeRcInmanCMenOfa bursKYrEteFIVesckIþsMercelIkic©karsMxan;²
¬52PaKry¦ kUnRbusKYrEteronsURt[)aneRcInCagkUnRsI ¬59PaKry¦ ehIynarIEdlerobkarrYc minKYr
GnuBaØat[eFVIkarenAeRkApÞHeLIg ¬33PaKry ¦ ¬karGegátRbCasa®sþ nigsuxPaBqñaM2000¦.
narIRKb;RKgTaMgRsugelIFnFan b:uEnþsiT§ikñúgkareFIVesckIþwsMercenAmankMritenAeLIy ¬CDHS qñaM2000¦.
karsMerccitþeTAeFVIkar b¤mineFVIkarminEmnsßitenAelInarIEtmñak;ÉgenaHeT ¬9PaKry¦. narImYycMnYnman
CMBUkTI 1 - TMnak;TMngeynD½r kñúgTidæPaBesdækic©-sgÁmkic© nig vb,Fm’
34
cMENkesIµPaBsMrab;narI
RTBüpÞal;xøÜny:agtick¾mYymuxEdr EdlnarITaMgenaHmansiT§ilk;RTBüenaH edaymin)ac;sMukarGnuBaØatBIburs
¬28PaKry¦. karyl;dwgGMBIkmµviFI\NTanenAmankMrit ¬37PaKry¦ ehIycMeNHdwgTak;Tgnwgrebob
x©IR)ak;sMrab;cab;epþIm b¤BRgIkGaCIvkmµenAmankMritTabNas; ¬10PaKry¦.
narIBMu)anRKb;RKgelIkarlk;dIFøIeT eTaHbICab½NÑkmµsiT§idIFøImaneQµaHrbs;narI nigeQµaHbIþrbs;Kat;
k¾eday. tamkarvaytMélGMBIeynD½r EdlRtUv)aneFVIeLIgenAextþsVayerog nigéRBEvg ¬IFAD qñaM2003¦
)anbgðajfa bursenAEtmansiT§ikñúgkarsMercelIkarTij nigkarlk;dUrsMxan;²rYmTaMgkarTij niglk;dUrdIFøIpg.
b:uEnþnarIEdlrkR)ak;)anedayxøÜnÉg GacmansiT§ieRcInkñúgkareFIVesckIþsMercelIkarcMNayR)ak;enaH. enAqñaM
2000 kñúgcMeNamnarIerobkarrYc EdlrkR)ak;)anedayxøÜnÉgman 47PaKry )anraykarN_fa BYkeKCaGñk
sMercEtmñak;ÉgelIkarcayvayR)ak;EdlxøÜnrk)an cMENknarIcMnYn 50PaKry )anraykarN_fa Kat; nig
bþIrbs;Kat;CaGñksMercrYmKñaelIkarcayvayR)ak;enaH ¬CDHS- qñaM2000¦.
R)ak;rbs;narI RtUv)aneRbIR)as;sMrab;cayvaykñúgRKYsar eRcInCagR)ak;rbs;burs eBalKWR)ak;cMNUlCag
Bak;kNþalrbs;RKYsar CaR)ak;EdlnarIrk)an ¬IFAD qñaM2003¦. enHCabBaðasMxan;cMeBaHkarerobcM
Gnusasn_eKalneya)ay faetIRtUvepþateKaledAeTAelInarIya:gdUcemþc edIm,IGnuvtþeKaledAGPivDÆn_
shsSvtSr_TI1 EdlepþateTAelIkarlubbM)at;PaBRkIRkF¶n;F¶r nigPaBGt;Xøan.
mankarniyayCaTUeTAfa narICaGñkRKb;RKghirBaØvtßúrbs;RKYsar nigmansiT§isMercelIkarcMNay
RbcaMéf¶sMrab;RKYsar. b:uEnþenAkñúgRKYsarRkIRkPaKeRcIn karTTYlxusRtUvkñúgkareRbIR)as;fvikaRKYsard¾tictYc
enH[eqøIytbeTAnwgtMrUvkarrbs;RKYsar BMuEmnCa {karpþl;GMNackñúgEpñkesdækic©} eLIy. Cajwkjab;
vaCaRbPBEdlbgár[manCMelaHkñúgRKYsar EdlnaM[ekItmanGMeBIhwgSa RBmTaMgCabnÞúkF¶n;F¶reTAelInarI
EdlnarIRtUvEtbMeBjkarxVHxat enAeBlR)ak;Edlbursrk)an minRKb;RKan;sMrab;karcMNaycaM)ac;.
1>1>5 TMnak;TMngeynD½r rvagnarI nigburskMBugEtERbRbYl
Bt’man b¤karviPaKGMBIeynD½rbursenAkm<úCa mantictYcb:ueNÑaH. ]TahrN_³ etItYnaTI nigGtþsBaØaN
rbs;burs mankarERbRbYly:agNaxøH? etIkarERbRbYlTIpSarBlkmµ nigrcnasm<½n§sgÁm manplb:HBal;
elIbursdUcemþc? etIkarRbRBwtþRbkbedayeRKaHfñak; bT]Rkidæ nigGMeBIhwgSa eRKaHfñak;enAkñúgkargar
CMgWeGds_ nigkareRbIR)as;eRKOgejón manplb:HBal;dUcemþcxøHelIburs ¬FnFanmnusS¦? etIGRtaGMeBI
hwgSakñúgRKYsar nigGMeBIhwgSapøÚvePTCasaFarN³ ¬rYmTaMgkarrMelaPsnÞv³pg¦ mankarekIneLIgEdrb¤eT?
ehIyRbsinebImankarekIneLIg etIbNþalmkBImUlehtuGVI?
35
eTaHbICamankaryl;dwgtictYcGMBIplb:HBal;énsßanPaBesdækic© nigsgÁmkic©eTAelIburs nigtYnaTI
nigkarTTYlxusRtUvrbs;BYkeKk¾eday k¾mansBaØaénplb:HBal;rbs;sßanPaBesdækic© nigsgÁmkic©eTAelI
TMnak;TMngrvagburs nignarIpgEdr. ]TahrN_³ eyabl;rbs;narIenAkñúgkic©BieRKaHeyabl; sMrab;karvay
tMélenHbgðaj[eXIjfa kargarBak;kNþaleBl nigkar)at;bg;GMNacesdækic©rbs;burs EdlRtUv)anKitfa
edaysarEtkarbegIánkarpþl;GMNacesdækic©dl;narI RtUv)anbursmYycMnYncat;Tukfa CakarrMelaPeTAelI
bTdæaneynD½r. karxkcitþEdlekIteLIgedaysarbBaðaenH RtUv)anbgðaj[eXIjtamry³karekIneLIg
nUvr)aykarN_sþIBIGMeBIhwgSakñúgRKYsar. b:uEnþkarekIneLIgénsV½yPaBesdækic©rbs;narI GaceFVI[narIman
lT§PaBcakecjBIGMeBIhwgSa b¤TMnak;TMngEdlmankarrMelaPbMBan nigecosputBIkargarEdlmankar
ekgRbv½Ba© nigRbkbedayeRKaHfñak; dUcCaGaCIvkmµpøÚvePTCaedIm.
tamkarGegátRbCasa®sþ nigsuxPaB)anbgðajfa narIEdlcUlrYmsMPasn_cMnYn 86PaKryyl;eXIjfa
narIminKYrs‘URTaMGt;Fµt;nwgkarvaydM edIm,IrkSaRKYsar[Kg;vgSenaHeT. narI 89PaKry k¾yl;eXIjfa burs
minRtUvmanTMnak;TMngpøÚvePTCamYynarIepSgeRkABIRbBn§xøÜnenaHeT b:uEnþkrNIbursmanédKUeRcIn minRtwmEt
RtUv)anGnuvtþya:gTUlMTUlayb:ueNÑaHeT EfmTaMgRtUv)aneKelIkElg[eTotpg ¬CDHS-2000¦.
kñúgxN³EdlsgÁmBMuTTYlykbBaðaenH b:uEnþbBaðabursmanédKUrYmePTeRcInenH k¾BMuRtUv)aneKcat;Tukfa
CabBaðaeynD½reLIy. b:uEnþbBaðaenHCabuBVehtucMbgnaM[mankarrIkraldalénemeraKeGds_ nigkarCYjdUr
pøÚvePTedaybgçM Edlmanplb:HBal;elInarI nigekµgRsImYycMnYnFM.
1>1>6 snÞsSn_GPivDÆn_mnusS ¬HDI¦ rgVas;siT§iGMNaceynD½r ¬GEM¦ nig
snÞsSn_GPivDÆn_eynD½r ¬GDI¦ sßitenAkñúgcMeNamsnÞsSn_ nigrgVas;Edl
TabCageKbMputenAGasuI
snÞsSn_GPivDÆn_mnusS ¬HDI¦ nigrgVas;siT§iGMNaceynD½r ¬GEM¦ RtUv)anerobcMeLIgedIm,Ivas;sÞg;
karGPivDÆn_mnusSenAkñúgRbeTs ¬UNDP qñaM1990¦. snÞsSn_GPivDÆn_mnusS ¬HDI¦ KWCargVas;rYmmYy
sþIGMBIGayukal karGb;rM nigkMritCIvPaBrs;enA. rgVas;siT§iGMNaceynD½r ¬GEM¦ vas;sÞg;kMriténkarcUlrYm
rbs;narIeFobnwgburs enAkñúgskmµPaBneya)ay nigesdækic© cMENkvismPaBeynD½r RtUv)anqøúHbBa©aMg
enAkñúgsnÞsSn_GPivDÆn_eynD½r ¬GDI¦.
snÞsSn_GPivDÆn_eynD½r ¬GDI¦ rbs;km<úCaKW 0/427 EdlsßitenAkñúgcMeNamsnÞsSn_TabbMput
enAGasuI. snÞsSn_enHRbhak;RbEhlnwgsnÞsSn_GPivDÆn_mnusS ¬HDI ³ 0/421¦ Edr KWkareRbobeFob
Gayukalrbs;narI CamYynwgvismPaBeynD½r kñúgkarTTYl)ankarGb;rM nigkMriténGkçrkmµ. rgVas;siT§iGMNac
eynD½r ¬GEM¦ KW 0/283 eBalKWsßitkñúgcMeNamrgVas;TabbMputenAGasuIedaysar narI mantMNagrbs;xøÜn
TabenAkñúgsßab½nfñak;CatikñúgtYnaTIeFIVesckIþsMerc nigmuxtMENgviC¢aCIv³.
CMBUkTI 1 - TMnak;TMngeynD½r kñúgTidæPaBesdækic©-sgÁmkic© nig vb,Fm’
36
cMENkesIµPaBsMrab;narI
1>1>7 snÞsSn_PaBRkIRkmnusSrbs;narImanTMhMFMCagburs
snÞsSn_PaBRkIRkmnusS ¬HPI¦ vas;sÞg;PaBxVHxat Gayukal cMeNHdwg nigkMritCIvPaBrs;enA.
snÞsSn_enHCargVas;rYmmYy KitCaPaKryénRbCaCnEdlminmanGayukaldl; 40qñaM EdlminecHGkSr
minmanTwks¥ateRbIR)as; nigminmanlT§PaBTTYl)anesvasuxPaB RBmTaMgPaKryénkumarGayueRkam
5qñaMEdlxVHTMgn;CamFüm nigxVHTMgn;xøaMg. dUcEdl)anrMBwgTuk ebIBicarNaeTAelIGRtamrNPaBTark nig
kumarEdlmankMritx<s; nigkgVHGaharUbtßmÖ RBmTaMgkgVHesvasaFarN³ ¬sUcnakrEdlRtUv)aneRbIenAkñúg
karerobcMsnÞsSn_PaBRkIRkmnusS¦ bgðaj[eXIjfa km<úCamansnÞsSn_PaBRkIRkmnusSx<s; ebIeRbobeFob
CamYynwgRbeTsepSgeTotenAGasuI. manEtRbeTsbg;køaeds nig)a:KIsßanb:ueNÑaH EdlmansnÞsSn_
PaBRkIRkx<s;CagRbeTskm<úCa. PaBRkIRkmnusSenAkñúgcMeNamnarIExµr x<s;CagenAkñúgcMeNambursExµr
enAkñúgRKb;RkumtamkMriténesdækic©. vismPaBeynD½renAkñúgPaBRkIRkmnusS enAEtekItman sUm,IEtenAkñúg
cMeNamGñkmanbMput 20PaKry EdlenHbgðaj[eXIjfa kMeNInesdækic© nigkMritCIvPaBrs;enAl¥RbesIr
BMuGackat;bnßyvismPaBeynD½r Cas½VyRbvtiþ)aneLIy nigbgðaj[eXIjfa caM)ac;RtUvmanGnþraKmn_
eKalneya)ayCak;lak; edIm,Ikat;bnßyvismPaBeynD½renH ¬CHDR qñaM2000¦.
smµtikmµsMxan;mYyénkarviPaKeynD½renAkñúgbBaðaénPaBRkIRkKWfa PaBlMeGogéneynD½r man\T§iBl
elIyuT§sa®sþkat;bnßyPaBRkIRk BIeRBaHbTBiesaFn_rbs;narI TTYlrgplb:HBal;BIPaBRkIRkxusBIburs.
minGacsnµt;)anfa FnFanTaMgGs;RtUv)andak;bBa©ÚlKña nigeRbIR)as;edayesµIPaBKñaenAkñúgpÞH nigRKYsar
eLIy. r)aykarN_sþIBIkarrYmcMENkrbs;narIkñúgkic©GPivDÆn_ )anerobrab;fa {mankarerIseGIgbnþicbnþÜc
cMeBaHTarika nigekµgRsIkñúgkarEbgEckGaharcaM)ac; ¬dUcCa )ay¦ enAkñúgRKYsar b:uEnþmnusSRbuseBjv½y
cab;BIGayu 15qñaM nigelIsBIenH TTYl)anGaharcaM)ac;eRcInCagnarIeBjv½y>>> ehIymnusSRbusTTYl)an
muxmðÚbGaharsMrab;TTYlTaneRcInCagnarI dUcCasac; nigs‘utCaedIm ¬CHDR-qñaM1998¦. ehtudUecñH
narIGacnwgRtUvRbQmmuxnwgPaBGt;Xøan nigkgVHGaharUbtßmÖ eRcInCagmnusSRbus.
eKaledATImYy éneKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_BiPBelak min)anbBa©ÚlsUcnakrsþIBIkgVHGaharUbtßmÖ
rbs;narIeT ehIybBaðakgVHGaharUbtßmÖenH k¾minRtUv)aneKbBa©ÚleTAkñúgeKaledATIR)aMéneKaledAGPivDÆn_
shsSvtSr_BiPBelak EdlniyayGMBIIsuxPaBmataEdr. b:uEnþeKaledATIR)aMéneKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_
km<úCa )andak;bBa©ÚlsUcnakrsþIBIsnÞsSn_m:asragkay ¬Body Mass Index¦ nigCMgWesøksøaMgxVHCatiEdk
rbs;narIEdlminmanKt’. karGegátRbCasaRsþ nigsuxPaBenAkm<úCa kMBugBinitüelIsUcnakrTaMgenH ehIy
RksYgsuxaPi)almancMNucedAmYysMrab;ktþaTaMgBIrenH ¬sUmemIlCMBUkTI5¦. CakarsMxan;KWfa suxPaB
nigsuxumalPaBrbs;narIrYmTaMgGaharUbtßmÖpg RtUv)aneqIøytbenAkñúgbribTsiT§inarI nigBMuKYreqIøytbEtbBaða
suxPaBmata EdlepþatelInarICaGñkTTYlpl edaysarnarImantYnaTICaGñkbegáItkUn edaymin)anKitGMBI
tMélénsiT§irbs;narIenaHeT.
37
RkahVik 1>2 ³ snÞsSn_PaBRkIRkmnusStamePT nigcMNaysMrab;mnusSmñak;eTAtambBa©PaKepSg²
qñaM1999
RbPB³ UNDP BIkarGegátesdækic©-sgÁmkic©qñaM1999
]TahrN_mYyeTotsþIBIplb:HBal;énPaBRkIRkeTAelIeynD½r KWfaGRtaBlkmµkumarenAkñúgcMeNam
ekµgRsIx<s;CagenAkñúgcMeNamekµgRbus ¬sUmemIlCMBUkTI2¦³ ekµgRsI 50PaKry nigekµgRbus 36PaKry
enAkñúgRkum Gayu 14-17qñaM manGRtaBlkmµkumarx<s;bMputeBalKW x<s;CagRkumGayuepSg²eTot
¬CHDR qñaM2000¦. PaBRkIRk KWCabuBVehtucMbgmYyEdlnaM[manBlkmµkumar.
1>1>8 RKYsarEdlmannarICaemRKYsar sßitenAkñúgcMeNamRKYsarRkIRkbMputenAkñúg
shKmn_
edaysarTinñn½ysþIBIPaBRkIRk RbmUl)anEtenARtwmkMritRKYsar dUecñHkarviPaKeynD½rmYycMnYn epþatEt
eTAelIkarviPaKTinñn½yRKYsar edayEp¥keTAelIePTénemRKYsar. r)aykarN_PaBRkIRkkm<úCaqñaM1999
¬RksYgEpnkarqñaM1999¦ bgðajfa eTaHbICasnÞsSn_rab;cMnYnGñkRkIRksMrab;RKYsar EdlmannarICaemRKYsar
¬34PaKry¦ mankMritTabCagsnÞsSn_rab;cMnYnGñkRkIRksMrab;RKYsarEdlman bursCaemRKYsarEtbnþicbnþÜc
b:ueNÑaH ¬36PaKry¦ b:uEnþPaBxusKñaEdlsMxan;enaH KWminEmnCasißtieT. r)aykarN_PaBRkIRk)ansnñidæan
fa {GRtaPaBRkIRkrvagRKYsarEdlmanbursCaemRKYsar nigRKYsarEdlmannarICaemRKYsar minxusKñaeT}.
Baküfa emRKYsar EdlRtUv)aneKykmkeRbIR)as; edIm,Ivas;sÞg;plb:HBal;énPaBRkIRkelIeynD½r enA
mancMNucexSaymYycMnYn. narIPaKeRcInEdlCaemRKYsar CaRsþIemm:ay nigsißtenAkñúgRkummnusSEdlman
CMBUkTI 1 - TMnak;TMngeynD½r kñúgTidæPaBesdækic©-sgÁmkic© nig vb,Fm’
38
cMENkesIµPaBsMrab;narI
v½ycMNas;. enAkñúgRKYsarEdlmannarICaemRKYsarTaMgenH mansmaCikeBjv½yepSgeTotEdlCaGñkrk
cMNUl b:uEnþenAkñúgbribTkm<úCa smaCikRKYsarEdlmanv½ycas;CageK nigmankareKarBeRcInbMput RtUv)an
cat;TukfaCaemRKYsar. enHGacCamUlehtuEdleFVI[R)ak;cMNUlCamFümrbs;RKYsarEdlmannarICaem
RKYsar x<s;CagR)ak;cMNUlCamFümrbs;RKYsarEdlmanbursCaemRKYsar.
RKYsarEdlmannarICaemRKYsar manmYyPaKbYnénRKYsarTaMgGs;enAkm<úCa. s®gÁamGUsbnøayry³eBl
CaeRcInTsvtSr_ )aneFVI[narImYycMnYn køayCanarIemm:ay. narImYycMnYnRtUvbþIElg b¤e)aHbg;ecal. eTaHbICa
RKYsarEdlmannarICaemRKYsarBMusUvRkIRkxøaMg b:uEnþRKYsarTaMgenHmantRmUvkar CYb]bsKÁ nigPaBgayrgeRKaH
mYycMnYn edayELkxusBIRKYsarEdlmanbursCaemRKYsar. minEtb:ueNÑaHRKYsarTaMgenH RtUv)anshKmn_
kMNt;CaTUeTAfa CaRKYsarEdlsßitenAkñúgcMeNamRKYsarRkIRkbMputenAkñúgshKmn_eTotpg. lT§plénkar
vaytMélPaBRkIRkedaymankarcUlrYm)anbgðajfa RkumEdlRtUv)ancat;Tukfa CaRkumgaynwgrgeRKaH
edaysarPaBRkIRkbMputenAtMbn;CnbT KWRsþIemm:ayEdlmankUntUc²kñúgbnÞúk ehIyKµankMlaMgBlkmµ
mnusSeBjv½yenAkñúgRKYsar. ®sþITaMgenH RtUvxitxMRbwgERbgrksuIciBa©wmRKYsaredayKµanCMnYy b¤karCYy
eRCamERCgEfTaMkUn²rbs;BYkeK BInrNaepSgeTotenAkñúgRKYsareLIy ¬ADB, qñaM2001¦.
narIemRKYsarEdleFVIkargarksikmµ TMngCamancMnYneRcInCagbursemRKYsar. b:uEnþRKYsarEdlmannarI
CaemRKYsar TMngCamankmµsiT§idIFøIticCag gaynwg)at;bg;dIFøIrbs;xøÜnenAeBlmanvibtþiesdækic©RKYsar nig
manGRtaBlkmµkumarx<s;CagRKYsarEdlmanbursCaemRKYsar. kumarTaMgBIrePTEdleFVIkargarBlkmµ
TMngCaecjmkBIRKYsarEdlmannarICaemRKYsar eRcInCagmkBIRKYsarEdlmanbursCaemRKYsar³
kñúgcMeNamkumareFVIkargarBlkmµ ekµgRsI 60PaKry nigekµgRbus 48PaKry mkBIRKYsarEdlmannarI
CaemRKYsar ebIeRbobeFobCamYynwgekµgRsI 43PaKry nigekµgRbus 34PaKry mkBIRKYsarEdlman
bursCaemRKYsar ¬CHDR sþIBIBlkmµkumar - UNDP qñaM2000¦. eTaHbICaGRtaBlkmµkumarenAkñúg
RKYsarEdlmannarICaemRKYsar minsUvxusKñab:unµanBIRKYsarEdlmanbursCaemRKYsar b:uEnþRKYsarEdlman
narICaemRKYsar BwgEp¥kTaMgRsugelIynþkaredaHRsayEp¥kelIeynD½rdUcCa Blkmµkumar CaBiessBlkmµ
rbs;ekµgRsI.
39
RkahVik 1>3 ³ GRtaBlkmµkumar kñúgcMeNamkumarGayu 14-17qñaM eTAtamePTénemRKYsar qñaM1999
RbPB³ UNDP, CHDR, qñaM2000
RKYsarEdlmannarICaemRKYsar k¾BMuGacTTYl)anplRbeyaCn_esµIKñaBIGnþraKmn_GPivDÆn_Edr. karviPaK
eynD½relIkmµviFIGgárBlkmµrbs;kmµviFIes,ógGaharBiPBelak )anrkeXIjfa narIemRKYsarPaKeRcIn min
RtUv)anGnuBaØat[cUlrYmkñúgkmµviFIGgárBlkmµ nigdMeNIrkareFIVesckIþsMercnanaeT ¬WFP qñaM2001¦.
mUlehtuEdlraraMgmin[narIcUlrYmkñúgkmµviFIGgárBlkmµrYmman ]bsKÁCak;EsþgkñúgkareFIVdMeNIr nig
eBlevlarbs;narI RBmTaMg]bsKÁEpñkrcnasm<½n§kmµviFIKW³ karRKb;RKgkmµviFIGgárBlkmµenH man
TMnak;TMngeTAnwgzananuRkmpøÚvkarrbs;raCrdæaPi)al ehIyzananuRkmenH CazananuRkmEdlRKb;RKgeday
burs. r)aykarN_)ansnñidæanfa Tak;TgnwgkarcUlrYmrbs;narIRkIRk ]bsKÁEdlnarIRkIRkRbQmmux KWbBaða
GnuvtþCak;EsþgeRcInCag]bsKÁEpñkvb,Fm’. narIemRKYsar k¾RtUv)aneKpþac;ecjBIbNþajshKmn_ dUcCa
{RkummitþPaBburs} ¬male friendship circles¦ pgEdr nigminTTYl)anBt’manTak;TgnwgskmµPaB
GPivDÆn_kñúgmUldæan rYmTaMgkmµviFIGgárBlkmµpgEdr.
RKYsarEdlmannarICaemRKYsar RtUv)ankMNt;faCaEpñkmYyénRbCaCnEdlgayrgeRKaH enAkñúg
yuT§sa®sþCatikat;bnßyPaBRkIRk ¬NPRS¦ nigEpnkarGPivDÆn_sgÁmkic© esdækic© R)aMqñaMelIkTI2 qñaM
2001-2005 ¬SEDPII¦. b:uEnþyuT§sa®sþ nigEpnkarenH min)ankMNt;GMBIkareqøIytb b¤skmµPaBCa
yuT§saRsþsMrab;edaHRsaytRmUvkarNamYy nig)anbgðajbnþicbnþÜcGMBIKMeragEdlsßitenAeRkamkar]btßmÖ
rbs;Gñkpþl;CMnYy b¤KMeragrbs;GgÁkareRkArdæaPi)al Edl)ankMNt;ykRKYsarTaMgenaHCaRkumeKaledA.
CMBUkTI 1 - TMnak;TMngeynD½r kñúgTidæPaBesdækic©-sgÁmkic© nig vb,Fm’
40
cMENkesIµPaBsMrab;narI
RKYsarEdlnarICaemRKYsar manlkçN³BiessénEpñksgÁmkic© nigesdækic©mYycMnYnEdlman\T§iBlelI
karGPivDÆn_rbs;BYkeK b:uEnþebIsinCaeyIgepþatkarykcitþTukdak;RtwmEteTAelIRKYsarTaMgenaH enaHeyIg
nwgBMuGac)anyl;dwgGMBIbBaðaeynD½r nigPaBRkIRkrbs;narIEdlrs;enAkñúgRKYsarmanbursCaemRKYsar
kMBugEtRbQmmuxenaHeT. narImancMnYn 50PaKry éncMnYnRbCaCnrs;enAeRkambnÞat;PaBRkIRkes,óg
Gahar nigmancMnYn 51PaKry éncMnYnRbCaCnrs;enAcenøaHbnÞat;PaBRkIRkes,ógGahar nigbnÞat;PaB
RkIRk. tamkar)a:n;sµan 82PaKry énnarIRkIRkrs;enAkñúgRKYsarEdlmanbursCaemRKYsar. karkMNt;
RtYtBinitü nigedaHRsaybBaðaRkIRkenAkñúgRKYsar KWCakargarlM)ak. sUcnakrCatisþIBIPaBRkIRk erobcMeLIg
edayEp¥kelIRKYsar BMu)anbBa©ÚlsUcnakreqøIytbeTAnwgeynD½reT ¬elIkElgEtsUcnakrsMrab;RKYsar
EdlmannarICaemRKYsar¦. narIenAkñúgRKYsarRkIRkEdlmanbursCaemRKYsar k¾man tRmUvkareynD½rCak;lak;
nigsMxan;dUcKña man]bsKÁraraMg nigPaBgayrgeRKaHTak;TgnwgtYnaTI nigzan³rbs;BYkeKenAkñúgRKYsar nig
sgÁmpgEdr. kic©xitxMRbwgERbgkat;bnßyPaBRkIRk caM)ac;RtUvBicarNaeTAelItRmUvkarCak;lak; nigPaBgay
rgeRKaHrbs;RKYsarEdlmannarICaemRKYsar narI nigekµgRsIenAkñúgRKYsarRkIRkEdlmanbursCaemRKYsar.
41
CMBUkTI 2
TsSn³vis½yeynD½r enAelITIpSarBlkmµ
km<úCanaeBlbc©úb,nñ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 43
2>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 43
2>1>1 kMlaMgBlkmµ kMBugekIneLIgy:agqab;rh½s >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 44
2>1>2 GRtacUlrYmkñúgkMlaMgBlkmµkMBugEtekIneLIg kñúgenaHGRtarbs;narImankMritx<s;
ebIeFobeTAnwgsþg;darkñúgtMbn; >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 46
2>1>3 yuvv½yPaKeRcIn minmankargareFVI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 48
2>1>4 GRtanarIeFVIkargarKµanR)ak;kMérkñúgRKYsarmancMnYneRcIn b:uEnþGRtaburs
eFVIkargarKµanR)ak;kMérkñúgRKYsar kMBugekIneLIg >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 50
2>1>5 GRtanarIkñúgkargarmanR)ak;kMér kMBugEtekIneLIg b:uEnþGtulüPaBeynD½renAEtekItman >> 52
2>1>6 RbePTkargar nig]sSahkmµ EdlEbgEcktamePT >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 54
2>1>7 karKaMRTbnþicbnþÜccMeBaHkarGPivDÆn_shRKasxñattUc¼GaCIvkmµxñattUc
EdlBuMRtUv)aneKykcitþTukdak; mansar³sMxan;bMputcMeBaHnarI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 56
2>1>8 narI mancMnYntictYcenAkñúgkargarviC¢aCIv³ nigkñúgtMENgeFIVesckþIsMerc >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 56
2>1>9 kMritvb,Fm’ manplb:HBal;elIR)ak;kMér nig »kaskargar >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 57
2>1>10 narITTYl)anR)ak;kMérticCagburs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 58
2>1>11 yuvCnkñúgcMnYnkan;EteRcIneLIg kMBugmkrkkargareFVIenATIRkug >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 59
2>1>12 ]sSahkmµkat;edr man\T§iBly:agxøaMgkøaeTAelICIvitrs;enArbs;narI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 60
2>1>13 eKalneya)aykargar nigBaNiC¢kmµ man\T§iBlxusKñaelIburs nignarI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 63
2>1>14 etItMbn;RbtibtþikarnaMecj EdlRtUv)anesñIeLIg pþl;plRbeyaCn_dl;narIEdrb¤eT? >>>>>>>>>>>>>>> 66
2>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþrbs;raCrdæaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 67
42
cMENkesIµPaBsMrab;narI
43
CMBUkTI 2 ³ TsSn³vis½yeynD½renAelITIpSarBlkmµ
km<úCanaeBlbc©úb,nñ1
sUcnakr tMél
PaKrynarIEdlskmµkñúgvis½yesdækic© 52
GRtanarIGayu 15qñaMeLIg enAkñúgkMlaMgBlkmµsrub 82
GRtanarI¼bursGayu 15-19qñaM enAkñúgkMlaMgBlkmµ 72¼62
PaKrynarI¼bursEdleFVIkargarmanR)ak;kMér 14¼19
PaKrynarIenAkñúgkargarmanR)ak;kMérsrub 43
PaKrynarIEdleFVIkargarksikmµmanR)ak;kMér 51
PaKrynarIEdleFVIkargarmanR)ak;kMérenAkñúg]sSahkmµkat;edr 84
PaKrynarIEdleFVIkargarmanR)ak;kMérenAkñúgvis½y]sSahkmµepSgeTot 31
PaKrynarIEdleFVIkargarmanR)ak;kMérenAkñúgvis½yesvasaFarN³ 22
PaKrynarIEdleFVIkargarmanR)ak;kMérenAkñúgesvaepSgeTot 29
PaKryvis½y]sSahkmµkat;edrenAkñúgkMeNInénvis½y]sSahkmµ 94
PaBxusKñarvagPaKryR)ak;kMérrbs; burs nig narI 33
2>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða
vismPaBeynD½r kMBugrIkraldalenAkñúgTIpSarBlkmµ enARBHraCaNacRkkm<úCa. edaysar\riyabf
RbéBNIcMeBaHkarGb;rMrbs;ekµgRsI nigmuxrbr {smrmü} sMrab;narI nigburs)aneFVI[manvismPaBenHeLIg ehIy
bnþeFVI[manKMlateynD½renHenAkñúgvis½ykargar. karsMerc)annUvsmPaBeynD½r Cakic©karmYyEdllM)ak
Nas;enAkñúgbribTénkarpøas;bþÚrTisedAeTArkesdækic©TIpSar EdlkMlaMgBlkmµmankarekIneLIgy:agqab;rh½s
b:uEnþ»kaskargarfµImantictYc. eTaHbICamannarIEdlmankMritvb,Fm’x<s; GacTTYl)anmuxtMENgx<s;² k¾eday
k¾kMriténGkçrPaB nigkarGb;rMTabrbs;narI EdlmanCaTUeTAenAkñúgkMlaMgBlkmµbc©úb,nñ KWCa]bsKÁraraMg
dl;narIPaKeRcIn min[TTYl)an»kaskargar. sUm,IEtnarIEdlmankMritvb,Fm’x<s; k¾mantMNagtictYcenAkñúg
tMENgRKb;RKg nigtMENgeFIVesckþIsMercCan;x<s;. CakarcaM)ac; RtUvcat;viFankar[)anskmµCamun edIm,IelIk
kMBs;karpþl;GMNacxagesdækic©dl;narI ehIyBRgwgtYnaTI nigsßanPaBkñúgsgÁmrbs;narIkm<úCa.
1 RbPB ³ a CMerOnqñaM1998 b LFS GegátkMlaMgBlkmµqñaM2001 c
CDRI qñaM2003
44
cMENkesIµPaBsMrab;narI
karekIneLIgy:agqab;rh½s nUvkMlaMgBlkmµsrub nigcMnYnyuvv½ycUleTAkñúgkMlaMgBlkmµ )andak;sMBaF
ya:gF¶n;F¶reTAelIraCrdæaPi)al edIm,I[begáIn»kaskargarrkR)ak;kMér. eCaKC½ykñúgkarbegáIn»kaskargar
nwgkMNt;GMBITsSn³vis½yesdækic©rbs;km<úCa. b:uEnþnwgmanhaniP½yx<s; ebIsinCakic©xitxMRbwgERbgeFVI[man
kMeNInesdækic© nigbegáIt[mankargar emIlrMlgsßanPaBrgeRKaHrbs;narIenAkñúgkMlaMgBlkmµ ehIynwgbnþ
b¤begáInvismPaBeynD½r.
kMlaMgBlkmµPaKeRcIn KWenAtMbn;CnbT. edaysarsmtßPaBmankMriténvis½yksikmµkñúgkarRsUbyk
kMlaMgBlkmµEdlecHEtekIneLIgenH )anCMruj[yuvv½yhUrcUlmkkñúgTIRkug EdlenATIenaH »kaskargarfµI²
k¾enAmankMritEdr. \T§iBlsgÁménkarmkrkkargareFVIenATIRkug KWCabBaðamYyEdlkMBugEtmankar)armÖ edaysar
bBaðaenH man\T§iBlxusKñaeTAelIyuvnarI nigyuvCn. CakarcaM)ac;RtUvepþatkarykcitþTukdak;bEnßmeTot
eTAelIkarBRgIk»kaskargarenAtMbn;CnbT.
kñúgeBlknøgeTAfµI²enH mankarekIneLIgnUvkargarmanR)ak;kMérenAkñúgvis½ykat;edr b:uEnþGnaKtrbs;]sSah
kmµkat;edr enAminTan;c,as;las;enAeLIy. enAeBlEdlkm<úCa cUlCasmaCikGgÁkarBaNiC¢kmµBiPBelak ¬WTO¦
enAqñaMenH kalbriecäTputkMNt;énkic©RBmeRBogvaynPNÐenAcugqñaM2004 ¬Multi Fibers Agreement¦
nwglubbM)at;ecalkUtasMrab;karnaMecjsMelokbMBak; BIkm<úCaeTAshrdæGaemrik. kalbriecäTputkMNt;énkic©
RBmeRBog EdlGnuvtþcMeBaHRKb;smaCikGgÁkarBaNiC¢kmµBiPBelakTaMgGs; EdlBImun)ankMNt;GMBIbrimaN
RkNat; nigsMelokbMBak;EdlRtUvnaMecjBITIpSarRbeTskMBugGPivDÆn_ eTARbeTsGPivDÆn_ EdlktþaenH)an
GnuBaØati[GñkplitEdlcMNayTab manlT§PaBRKb;ya:gBRgIkplitkmµ nig)anTajykvinieyaKenHBIRbeTs
km<úCa. mankarsnñidæanCaeRcIn GMBIplb:HBal;énkarERbRbYlelI]sSahkmµkat;edrrbs;km<úCa. eTaHCay:ag
enHkþI karbiTTVareragcRkkat;edr KWCabBaðaeynD½rmYyCacMbgedaysareragcRkTaMgenH CaRbPBcMNUlsMxan;
rbs;yuvnarIkñúgeBlbc©úb,nñenH.
muneBlmanvtþmanvis½ykat;edr bursmancMnYneRcInCagnarIenAkñúgkargarmanR)ak;kMér eBalKW Cag 2nak;
eFobnwg 1nak;. eRkABIksikmµ nigkargarmanR)ak;kMér narIbnþRbkbGaCIBpÞal;xøÜnenAkñúgshRKasxñattUc
minpøÚvkar b¤eFVIkargarKµanR)ak;kMérkñúgRKYsar. eTaHbICashRKasxñattUc mansar³sMxan;cMeBaHnarI ¬nigburs
CaeRcIn¦ enARKb;tMbn;TaMgGs;énRbeTsk¾eday b:uEnþeKsegáteXIjfa enAmankarykcitþTukdak;tictYcelIkar
GPivDÆn_vis½yenHenAeLIy.
2>1>1 kMlaMgBlkmµ kMBugekIneLIgy:agqab;rh½s
bBaðacMbgbMputmYyEdlRbeTsCatikMBugEtRbQmmux KWkarekIneLIgnUvBlkrfµI²enAkñúgkMlaMgBlkmµ
EdleTIbekItkñúgGMLúgTsvtSr_qñaM1980 ¬RkahiVk 2>1 nigtarag 2>1¦. tamkar)a:n;sµan kMlaMgBlkmµ
énRkum Gayu 20-24qñaM )anekIneLIg 66PaKry enAcenøaHqñaM1997 nig 2001 ehIycMnYnyuvv½yGayu
45
15-19qñaM enAkñúgkMlaMgBlkmµ )anekIneLIg 58PaKry. smamaRtkMlaMgBlkmµeRkamGayu 25qñaM
)anekIneLIgBI 27 eTA 36PaKry kñúgGMLúgeBlCag 4qñaMknøgmkenH.
tarag 2>1 ³ kMlaMgBlkmµtamRkumGayu BIqñaM1997 dl; 2001
RkumGayu kMlaMgBlkmµ qñaM 1997 kMlaMgBlkmµ qñaM 2001 kMeNIn ¬°¦
15-19 661>422 1>043>163 58
20-24 626>565 1>042>364 66
25-29 783>999 641>633 -18
30-34 635>265 649>513 2
35-39 579>875 636>499 10
40-44 415>995 560>277 35
45-49 360>301 466>246 29
50-54 286>337 385>369 35
55-59 237>141 249>580 5
60-64 153>888 172>535 12
RkumTaMgGs; 4>740>788 5>847>179 23
RbPB³ CSES qñaM1997, LFS qñaM2001
RkahiVk 2>1 ³ kMeNInkMlaMgBlkmµtamRkumGayu BIqñaM1997 dl; 2001
RbPB³ CSES qñaM1997, LFS qñaM2001
CMBUkTI 2 - TsSn³vis½yeynD½renAelITIpSarBlkmµ
46
cMENkesIµPaBsMrab;narI
RkahVik 2>2 ³ karEbgEckkargarrvagtMbn;TIRkug nigCnbT enAqñaM1997 nigqñaM2001
RbPB³ CSES qñaM1997; LFS, qñaM2001
kMlaMgBlkmµmaneRcInelIslubenAtMbn;CnbT³ 85PaKry énkMlaMgBlkmµsrubrs;enAtMbn;CnbT
enAqñaM2001 ehIyenAkñúgkMlaMgBlkmµenAtMbn;CnbT man 53PaKry CanarI ¬RkahiVk 2>2¦.
2>1>2 GRtacUlrYmkñúgkMlaMgBlkmµkMBugEtekIneLIg kñúgenaHGRtarbs;narImankMritx<s;
ebIeFobeTAnwgsþg;darkñúgtMbn;
km<úCamanGRtakMlaMgBlkmµnarIcMnYn 82PaKry Edlx<s;CageKbMputenAkñúgtMbn; ebIeRbobeFobeTA
nwgRbeTséfEdlman 64PaKry nig\NÐÚensuIEdlman 52PaKry ¬RkahiVk 2>3¦. GRtaenH )annigkMBug
ekIneLIg cab;taMgBIedImTsvtSr_qñaM1990 mk. kñúgcMeNamRbCaCnGayucab;BI 10qñaMeLIgGRtakMlaMg
BlkmµnarI )anekIneLIgBI 55PaKry kñúgqñaM1993¼1994 eTAdl; 71PaKry kñúgqñaM2001. kñúgGMLúg
eBldUcKñaenH GRtakMlaMgBlkmµburs )anekIneLIgBI 58 eTA 72PaKry. sßitikMlaMgBlkmµk¾)anbgðaj
pgEdrfa GRtacUlrYmkñúgkMlaMgBlkmµenAtMbn;CnbT x<s;CagenAtMbn;TIRkug¼TIRbCMuCn CaBiessGRtanarI.
47
RkahiVk 2>3 ³ GRtacUlrYmkñúgkMlaMgBlkmµenAkñúgtMbn;
RbPB³ World Employment Report (ILO qñaM2001) LFS qñaM2001
RkahiVk 2>4 ³ cMnYnmnusSenAkñúgkMlaMgBlkmµ tamRkumGayu nig ePT
RbPB³ LFS qñaM2001
narIman 52PaKryéncMnYnRbCaCnsrub ¬CMerOnRbCara®sþqñaM1998¦ enAkm<úCa nigman 52PaKryéncMnYn
RbCaCnEdlskmµkñúgvis½yesdækic© ¬LFS qñaM2001¦. eTaHbICaGRtakMlaMgBlkmµburs x<s;CagnarIenARKb;
RkumGayuBI25qñaMk¾eday k¾cMnYnd¾elIslb;rbs;narIenAkñúgcMeNamRbCaCnsrub EdlmanGayucab;BI 15 eLIg
)aneFVI[narImancMnYneRcInCagbursenAkñúgkMlaMgBlkmµ enARKb;RkumGayuTaMgGs; cab;BI 15-54 elIkElgEt
RkumGayu 25-29.
CMBUkTI 2 - TsSn³vis½yeynD½renAelITIpSarBlkmµ
48
cMENkesIµPaBsMrab;narI
narITMngCacUlrYmkñúgkMlaMgBlkmµmunburs. GRtakMlaMgBlkmµekµgRsIGayu 15-19qñaM man 72
PaKry eBalKW x<s;CagekµgRbusEdlman 62PaKry ¬LFS 2001¦. enHbBa¢ak;fa smamaRtrbs;ekµg
RbusEdlenAbnþkarsikSa mankMritx<s;CagekµgRsI edaysarekµgRsIe)aHbg;ecalkarsikSa ehIycab;epþImcUl
eFVIkargar.
kMeNInkumar nigyuvCnenAkñúgkMlaMgBlkmµ)anekIneLIg CaBiessenAkñúgtMbn;CnbT ¬RkahiVk 2>5¦.
karcUlrYmkñúgkMlaMgBlkmµ enAEtmankMritx<s;cMeBaHnarIkñúgRkumGayu 15-19qñaM TaMgenAkñúgTIRkug¼TIRbCMuCn
nigtMbn;CnbT. b:uEnþenAkñúgRkumGayu 10-14qñaM ekµgRbuscUlrYmkñúgkMlaMgBlkmµ mancMnYneRcInCag
ekµgRsIbnþic. cMNucenH hak;dUcCasmRsbeTAnwgninñakarcuHeQµaHcUleronenAmFümsikSa rhUtdl;qñaM
2001 ¬sUmemIlCMBUkTI4¦.
RkahVik 2>5 ³ kMlaMgBlkmµkumarnigyuvCn enAkñúgTIRkug¼TIRbCMuCn nigtMbn;CnbT
RbPB³ LFS, qñaM2001
2>1>3 yuvv½yPaKeRcIn minmankargareFVI
tamr)aykarN_enAkñúgGegátkMlaMgBlkmµ)an[dwgfa GñkKµankargareFVIkñúgRkumGayu 15qñaMeLIg man
1/7PaKry enAqñaM2001 kñúgenaHnarIman 2/2PaKry ehIybursman 1/5PaKry ¬tarag 2>2¦. karkMNt;
GMBIninñakarGñkGt;kargareFVI TMngCamanlkçN³xusEbøkKñaeTAtamRbPBB’tman dUecñHeFVI[mankarlM)ak
kñúgkartamdanninñakarenH. CMerOnRbCara®sþqñaM1998 )anraykarN_GMBIGRtaGñkGt;kargareFVIsrub cMnYn
5/3PaKry ehIykarGegátkMlaMgBlkmµenAqñaM2000 )anbBa¢ak;fa GRtaGñkGt;kargareFVI man 2/5PaKry
Edlbgðaj[eXIjBIkarFøak;cuHCaTUeTAnUvGRtaGñkGt;kargareFVI. eTaHbICamankarkMNt;xus²Kñak¾eday
49
k¾RbPBTaMgGs;)anbgðajfa GRtaGñkGt;kargareFVIenATIRkug¼TIRbCMuCn x<s;CagenAtMbn;CnbT ehIyGRta
Gt;kargareFVIkñúgcMeNamnarI x<s;Cagburs. GRtaGñkGt;kargareFVIkñúgcMeNamyuvCn k¾mankMritx<s;pgEdr.
kñúgGRtaGñkGt;kargareFVIsrubqñaM2001 manyuvCncMnYn 60PaKry ehIy 73PaKry énbursGt;kargar
eFVI sßitenAkñúgRkumGayu 15-24qñaM. GRtanarIGt;kargareFVI manenAkñúgRkumGayuCaeRcInxus²Kña ehIyman
GRtax<s;bMputenAkñúgRkumGayu 15-19qñaM nig 35-39qñaM ¬LFS qñaM2001¦.
tarag 2>2 ³ GRtaGñkGt;kargareFVIenAqñaM2001 ¬ ° kMlaMgBlkmµ¦
kMlaMgBlkmµsrubGayu 15qñaMeLIg GayuBI 15 eTA 24qñaM
srub RsI Rbus srub RsI Rbus
CnbT 1/7 2/0 1/4 2/7 2/7 2/8
PñMeBj 1/8 2/2 1/4 4/6 4/2 4/8
TIRbCMuCn 1/7 2/1 1/9 4/5 4/5 4/8
km<úCa 1/7 2/2 1/5 3/0 3/0 3/0
RbPB³ LFS, qñaM2001
GRtaGñkGt;kargareFVIsrub hak;dUcCaminx<s;b:unµaneTenAkñúgTIpSarBlkmµkm<úCa edaysarRbCaCn
PaKeRcIn minGacrs;enAedayGt;kargareFVI)aneT. karGt;kargareFVIkñúgcMeNamyuvCn nigkargarminRKb;
ema:g KWCabBaðad¾cMbg eTaHbICamanBt’mantictYcsþIBIbBaðakargarminRKb;ema:gk¾eday. sUcnakrmYysþIBITMhM
kargarminRKb;ema:genH GacCasmamaRténGñkmankargareFVI EdlmanlT§PaBeFVIkargareRkAem:agbEnßm
eTot. enAqñaM2001 cMnYn 30PaKry énGñkmankargareFVITaMgGs;)anraykarN_fa BYkeKGacmanlT§PaB
eFVIkargareRkAem:agbEnßm ehIycMnYn 9PaKryeTot kMBugEsVgrkkargareRkAem:ag. enAkñúgRbePTTaMgBIrenH
manGRtabursx<s;CagnarI ¬KW 36PaKry manlT§PaBeFVIkargareRkAema:g nig 12PaKry kMBugEsVgrk
kargareRkAema:g¦ ehIyGRtaenAtMbn;CnbT nigTIRbCMuCndéTeTot mankMritx<s;CagenATIRkugPñMeBj
¬eBalKW 8PaKry nig 3PaKry¦ ¬LFS qñaM2001¦. sUcnakrmYyeTot sþIBIGRtakargareRkAem:ag KWCakar
ERbRbYlsmamaRténkMlaMgBlkmµ enAkñúgkargarKµanR)ak;kMérkñúgRKYsar EdlnwgBiPakSaenAkñúgEpñk
xageRkayenH.
CMBUkTI 2 - TsSn³vis½yeynD½renAelITIpSarBlkmµ
50
cMENkesIµPaBsMrab;narI
2>1>4 GRtanarIeFVIkargarKµanR)ak;kMérenAkñúgRKYsarmancMnYneRcIn>>> b:uEnþGRtaburs
eFVIkargarKµanR)ak;kMérkñúgRKYsar kMBugekIneLIg
tamkarGegátkMlaMgBlkmµqñaM2001 )an[dwgfa 53PaKryénnarIEdlskmµkñúgvis½yesdækic© nig
32PaKry énbursEdlskmµkñúgvis½yesdækic© )aneFVIkargarKµanR)ak;kMérkñúgRKYsar. PaKeRcInénkargar
KµanR)ak;kMérkñúgRKYsar KWkargarkñúgvis½yksikmµ rukçaRbma:j; nigensaT EdlkñúgenaH 47PaKry énnarI
EdlCakMlaMgBlkmµkñúgkargaresdækic© nig 29PaKryénbursEdlCakMlaMgBlkmµkñúgkargaresdækic©RtUv
)ancat;cUlCaGñkeFVIkargarKµanR)ak;kMérkñúgRKYsar ¬RkahiVk 2>6¦.
RkahiVk 2>6 ³ sßanPaBkargar tamePT nigRkum]sSahkmµcMbg
RbPB³ LFS qñaM2001
eTaHbICaGñkeFVIkargarKµanR)ak;kMérkñúgRKYsarPaKeRcIn CanarIk¾eday k¾smamaRténkMlaMgBlkmµnarI
enAkñúgRbePTkargarenH )anfycuHkñúgry³eBlb:unµanqñaMknøgeTAenH ¬RkahiVk 2>7¦ RbEhlbNþalmkBI
kMeNIn»kaskargarmanR)ak;kMérsMrab;narIenAkñúgvis½ykat;edr. kñúgeBlCamYyKñaenH smamaRténkMlaMg
BlkmµbursEdlsßitkñúgRbePTkargarKµanR)ak;kMérkñúgRKYsar )anekIneLIgKWqøúHbBa©aMg[eXIjGMBIkgVH
»kaskargarsMrab;burs eRkABIkargarRKYsar.
sßanPaBkargarxusKñarvagnarI nigburs enAEtekItmanTaMgenAkñúgtMbn;CnbT nigTIRkug¼TIRbCMuCn
dUcEdl)anbgðajenAkñúgRkahVik 2>8. eRkABIvis½yksikmµ bursTTYl)ankargarmanR)ak;kMéreRcInCagnarI
¬52PaKryénkargareRkABIksikmµ¦ CaBiessenATIRkugPñMeBj ¬60PaKry¦. enATIRkug¼TIRbCMuCn
smamaRtrbs;narIenAkñúgkargarGaCIvkmµpÞal;xøÜn mankMritx<s;Cagburs ¬50PaKry¦ b:uEnþnarITMngCaeFVI
kargarGaCIvkmµpaÞl;xøÜn eRcInCagburs ¬45PaKry¦ enARKb;TIkEnøgTaMgGs;. GRtanarIeFVIkargarKµanR)ak;
kMérkñúgRKYsar enAEtmankMritx<s;CagbursenARKb;TIkEnøgTaMgGs; ¬22PaKry¦.
51
RkahiVk 2>7 ³ GñkeFVIkargarKµanR)ak;kMérkñúgRKYsar BIqñaM1998 dl;qñaM2001
RbPB³ CMerOn qñaM1998, CSES qñaM1999, LFS qñaM2000, LFS qñaM2001
RkahVik 2>8 ³ sßanPaBkargarkñúgvis½yepSg²eRkABIksikmµ tamTIkEnøg nigePT qñaM2001
RbPB³ LFS, qñaM2001
CMBUkTI 2 - TsSn³vis½yeynD½renAelITIpSarBlkmµ
52
cMENkesIµPaBsMrab;narI
RbPB³ CSES ¬qñaM1996/ qñaM1997/ qñaM1999¦/
CMerOn qñaM1998/ LFS ¬qñaM2000/ qñaM2001¦
RkahVik2>10³ GRtanarIkñúgkargarmanR)ak;kMér
RbPB³ CSES ¬qñaM1996/ qñaM1997/ qñaM1999¦/
CMerOn qñaM1998/ LFS ¬qñaM2000/ qñaM2001¦
2>1>5 GRtanarIkñúgkargarmanR)ak;kMér kMBugEtekIneLIg>>>b:uEnþGtulüPaBeynD½r
enAEtekItman
eTaHbICamankarekIneLIgk¾eday k¾TIpSarBlkmµmanR)ak;kMér enAEtmanTMhMtUcenAkm<úCa eBalKW man
»kaskargarmanR)ak;kMértictYcsMrab;burs b¤narI. manEt 16PaKry énRbCaCnkm<úCaEdlmankargar
eFVIb:ueNÑaH EdlCaGñkeFVIkarmanR)ak;kMér eBalKW burs 19PaKry nignarI 14PaKry ¬LFS, qñaM2001¦.
RkahVik2>9³ PaKryénkMlaMgBlkmµkñúgkargarmanR)ak;kMér
eTaHbICa\LÚvenH narIkMBugEtcUlrYmkan;Et
eRcInenAkñúgTIpSarBlkmµmanR)ak;kMér ¬RkahiVk
2>9¦ ehIyGRtanarIkñúgkargarmanR)ak;kMér)an
ekIneLIgKYr[kt;sMKal;k¾eday ¬Rkahi Vk
2>10¦ k¾kMeNIn»kaskargarmanR)ak;kMér
sMrab;narI PaKeRcInmanEtenAkñúg]sSahkmµ
kat;edrEtb:ueNÑaH ¬RkahiVk 2>11¦. kargarman
R)ak;kMérkñúgvis½yksikmµ )anekIneLIgsMrab;
TaMgnarI nigburs. kMeNInenH RbEhlCaman
TMnak;TMngeTAnwgkarERbRbYlEpñkplitkmµ
ksikmµTIpSarkñúgRTg;RTayFM nig¼b¤kMeNInkar
)at;bg;dIFø I. kargarmanR)ak;kMérkñ úgvis½y
esvakmµ mankarERbRbYlbnþicbnþÜc. kargarman
R)ak;kMérkñúgvis½yrdæ)alsaFarN³¼karBarCati
Gb;rM nigsuxaPi)al¼sgÁmkic© mancMnYn 60
PaKry énkargarmanR)ak;kMérenAkñ úgvis½y
esvakmµ³ bursTTYl)ankargar 78PaKry én
kargarsrubenAkñúgvis½yTaMgbIenH. edaysar
mankMeNIntictYckñúgvis½yenH kñ úgry³eBl
b:unµanqñaMknøgeTAfµI²enH »kaskargarfµI²EdlCa
kargarrbs;bursenAkñúgvis½yesdækic©mantictYc.
53
RkahVik 2>11 ³ cMnYnGñkmankargarmanR)ak;kMéreFVI BIqñaM1998 dl; 2001
sMKal;³ edaysarminmansßitisþIBIkargarenAkñúgCYrraCrdæaPi)al vis½yrdæ)al¼karBarCati Gb;rM nigsuxaPi)al¼
sgÁmkic© RtUv)anykmkeRbIR)as;CMnYs[ {vis½ysaFarN³} eTaHbICamankarTTYlsÁal;fa vis½yGb;rM
nig suxaPi)al kMBugEtRtUvkøayeTAÉkCnPavUbnIykmµkan;EteRcIneLIgk¾eday.
RbPB³ CMerOnRbCara®sþqñaM1998 nig LFS qñaM2000 nig qñaM2001
karvaytMélPaBRkIRkedaymankarcUlrYm ¬eday ADB qñaM2001¦ enARbeTskm<úCa )anpþl;nUvTinñn½y
KuNPaBmYycMnYnsþIBIvismPaBeynD½renAkñúgTIpSarkargarpøÚvkar. GñkcUlrYmkñúgRkumvaytMélPaBRkIRk
yl;fa man»kaskargarmanR)ak;kMértictYc sMrab;RbCaCnRkIRkTUeTA ehIy»kaskargarsMrab;narIRkIRkenaH
rwtEtmanticeTAeTot. tamTMenomTMlab;yuvCn RtUv)aneKCMruj[rkkargarmanR)ak;kMéreFVIEdltamFmµta
tMrUv[yuvCnmkrkkargareFVIenATIRkug cMENknarIvijRtUv)aneKraraMg ehIy»kaskargarsMrab;narIekµg²
enAkñúgeragcRkkat;edr manlkçN³pÞúyeTAnwgTMenomTMlab;enH.
edayRsbeTAnwgsßitiCati GñkcUlrYmkñúgdMeNIrkarvaytMélPaBRkIRkmanCMenOfa \LÚvenH»kaskargar
manR)ak;kMérsMrab;narIGacmaneRcInCagburs edayeyageTAtamkMeNIn]sSahkmµkat;edrEdleBlenaH
kMBugrIkcMerIn. RsbeBlCamYyKñaenaHpgEdr CacugbBa©b; GñkcUlrYmmaneyabl;fa kmµkreragcRkkat;edr
ekµg² GacnwgmansßanPaBl¥RbesIrCag RbsinebIBYkeKeFVIkarenAkñúgPUmirbs;BYkeK. enHKWedaysarmankar
CMBUkTI 2 - TsSn³vis½yeynD½renAelITIpSarBlkmµ
54
cMENkesIµPaBsMrab;narI
P½yxøacfa RbsinebIekµgRsIeFVIdMeNIrmkTIRkug¼TIRbCMuCn BYkeKnwg {edIrxuspøÚv} ehIynwg)at;bg;RBhµcarIy_
muneBlerobGaBah_BiBah_ {RtwmRtUv} tamRbéBNI ¬ADB qñaM2001¦.
enAqñaM2001 mnusSCag 1 lannak;bnþiceFVIkargarmanR)ak;kMér. Tak;TgnwgkMlaMgBlkmµEdltamkar
)a:n;sµanfanwgekIneLIgBI 225>000-250>000nak;kñúgmYyqñaM kñúgry³eBlb:unµanqñaMxagmuxenH ¬Sok et
al, qñaM2001¦ GnaKtminc,as;las;én]sSahkmµkat;edr ¬Edlman 20PaKryénkargarmanR)ak;kMérsrub¦
karkat;rMsaykgT½B k¾dUcCakMENTMrg;rdæ)al ktþaTaMgenH nwgeFVI[mankarlM)akcMeBaHTIpSarkargarpøÚvkar
kñúgkarRsUbykkMlaMgBlkmµ[)aneRcIn ebIsinBMumankarvinieyaKfµIRbkbedaynirnþPaBenaHeT. kic©xitxM
RbwgERbgkñúgkarbegáIt[mankargaredIm,IRbkbrbrciBa©wmCIvitCanirnþPaB sMrab;kMlaMgBlkmµkm<úCaPaKeRcIn
BMuKYremIlEtelIkargarkñúgvis½ypøÚvkarenaHeT.
2>1>6 RbePTkargar nig]sSahkmµ EdlEbgEcktamePT
RbmaNCa 70PaKryénkMlaMgBlkmµ RbkbkargarksikmµEdlCakargarsMxan;rbs;xøÜn. eRkABIvis½y
ksikmµ mankarEbgEckkargareTAtamePT edaynarIeFVIkargarnarItamTMenomTMlab;kñúgcMnYntictYc Edl
rYmman GaCIvkmµ sib,kmµ edr)a:k; nigsil,³. mankarBRgIk»kaskargareRkABIksikmµsMrab;burs nignarI
taMgBIqñaM1998 mk ¬RkahVik 2>12¦. eTaHCay:agNak¾eday kMeNInkargarPaKeRcInsMrab;narI KWmanenA
kñúgkargarnarItamTMenomTMlab;b:ueNÑaH. eKsegáteXIjmannarImYycMnYntUcenAkñúg {kargarkariyal½y}
¬]TahrN_ ³ GñkRbkbkargarviC¢aCIv³ Gñkbec©keTs esµón¦ b¤enAkñúgtMENgeFIVesckþIsMercCan;x<s;. CMerOn
RbCara®sþ qñaM1998 )anpþl;nUvTinñn½yBisþarGMBIkargar EdlTinñn½yTaMgenH )anCYydl;karviPaKsuICMerAGMBI
vismPaBeynD½r kñúgvis½ykargar.
]TahrN_³ eRkABIkargarksikmµ³
� 33PaKry énnarIenAkñúgkargareRkABIksikmµ eFVIkargarmanR)ak;kMér.
� 49PaKry énkargareRkABIksikmµsMrab;narIKW RbkbGaCIvkmµ³ narI 22PaKry RbkbGaCIvkmµ
lk;raypÞal;xøÜn ehIy 17PaKry RbkbGaCIvkmµlk;dUrpÞal;xøÜnenAtamcieBa©Imfñl;. narI 6PaKry
CaGñkeFVIkargarKµanR)ak;kMérsMrab;RKYsar edayRbkbGaCIvkmµlk;ray ehIy 4PaKryeTot
CaGñkeFVIkargarKµanR)ak;kMérsMrab;RKYsar edayRbkbGaCIvkmµCaGñklk;dUrenAtamcieBa©Imfñl;.
� kargarepSgeTotEdlmansar³sMxan;cMeBaHnarIrYmman karkat;edr ¬3PaKry¦ karEkécñmðÚbGahar
¬3PaKry¦ tm,aj ¬3PaKry¦ nigsib,kmµ ¬1PaKry¦. eTaHbICamuxrbrTaMgenH Cakargar
sMxan; TMhMtUc eRkABIkargarksikmµk¾eday k¾kargarTaMgenH RtUv)aneKTTYlsÁal;CaTUeTAfa
CaRbPBcMNUlsMxan;TI2 sMrab;narI CaBiessenAtMbn;CnbT.
55
RkahVik 2>12 ³ kargartamRbePTmuxrbr
RbPB³ CMerOnqñaM1998 - LFS qñaM2000 nig qñaM2001
pÞúyeTAvij enAkñúgCMerOnqñaM1998 kñúgcMeNambursEdleFVIkargarsMxan;eRkABIksikmµman 61PaKry
CaGñkeFVIkarmanR)ak;kMér. muxrbrsMxan;²epSgeTotsMrab;burs rYmman GñkebIkbryanynþ nigkarIm:asuIn
cl½t ¬7PaKryénkargar eRkABIksikmµ¦ CMnYykarenAtamhag nigGñklk;dUrenAtamTIpSar ¬7PaKry¦
Gñklk;dUrenAtamcieBa©ImpøÚv ¬3PaKry¦ QµÜjelahFatu nigeRKOgynþ ¬3PaKry¦ nigBlkr ¬3PaKry¦.
eTaHbICaBMuTan;manenAkñúgsißtikargarpøÚvkark¾eday k¾]sSahkmµpøÚvePTEdlkMBugEtrIkduHdalenH KWCa
bBaðamYytMrUv[mankarcab;GarmµN_CaBiess. tamkar)a:n;sµanmannarIcMnYn 100>000nak; kMBugeFVIkarkñúg
]sSahkmµpøÚvePTenAkm<úCa. dUcnarIdéTeTotkñúgEpñkkargarminpøÚvkarEdr narITaMgenH RbQmmuxnwgkar
rMelaPbMBan Edlmancab;BIkarebotebonyayI rhUtdl;kareFVIGaCIvkmµ nigGMeBIhwgSa.2 vis½ykargar
minpøÚvkar rYmTaMg]sSahkmµpøÚvePTpg minRtUv)anEcgenAkñúgc,ab;kargar b¤pþl;nUvkic©karBaredaysgÁm
eLIy. narIrksuIpøÚvePT EdlPaKeRcInRtUveKbgçM b¤lk;[eTAbMerIkargarEbbenH edaysarPaBRkIRk CaTUeTA
RtUv)anRKYsar nigshKmn_rbs;BYkeKminrab;rk ¬sUmemIlCMBUkTI7¦.
2 Ep¥kelImtiEdlpþl;edayGgÁkarBlkmµGnþrCatiRbcaMTIRkug)agkk Exmkra qñaM2002
CMBUkTI 2 - TsSn³vis½yeynD½renAelITIpSarBlkmµ
56
cMENkesIµPaBsMrab;narI
2>1>7 karKaMRTbnþicbnþÜccMeBaHkarGPivDÆn_shRKasxñattUc¼GaCIvkmµxñattUc Edl
BuMRtUv)aneKykcitþTukdak; mansar³sMxan;bMputcMeBaHnarI
karBiPakSaGMBIkarbegáItkargar nigkMeNInesdækic© TMngCaepþateTAelITIpSarkargarpøÚvkar ¬kargarman
R)ak;kMér¦ nigvis½yksikmµ. eKhak;dUcCaemIlrMlg GñkRbkbmuxrbredayxøÜnÉg CaBiessenAkñúg
shRKasxñattUc nigvis½yesdækic©minpøÚvkar. dUcEdl)ankt;sMKal;taMgBIdMbUgrYcmkehIy eRkABIvis½y
ksikmµ bursTMngCaEsVgrkkargarmanR)ak;kMér ¬burs 52PaKry mankargareRkABIvis½yksikmµ¦ cMENk
narI TMngCaBak;B½n§eRcInnwgkarRbkbmuxrbredayxøÜnÉg ¬narI 45PaKry énnarIEdleFVIkargareRkABIksikmµ¦
b¤kargarGaCIvkmµKµanR)ak;kMérkñúgRKYsar ¬22PaKry¦. GaCIvkmµelIvis½yminpøÚvkar CaRbPBcMNUlsMxan;
TIBIr sMrab;RKYsarCaeRcIn. GaRs½yehtuenH kgVHkarKaMRTcMeBaHkarGPivDÆn_shRKasxñattUc KWCabBaða
eynD½rd¾cMbgmYy.
shRKasxñattUcTaMgGs;enAkñúgvis½yminpøÚvkar kMBugRbQmmuxnwgbBaðaRbhak;RbEhlKña³
� shRKasTaMgenaH BMuRtUv)aneKykcitþTukdak; eTaHbIGaCIvkmµTaMgenHTTYl)ankarRtYtBinitüxøH²Edr
b:uEnþBMusUvTTYl)ankarKaMRTeT.
� lT§PaBTTYl)an\NTanmankMrit CaBiessTunbgVilEdlRtUvkarcaM)ac;sMrab;begáIt nigBRgIkGaCIvkmµ.
� lT§PaBTTYl)anTIpSar b¤lT§PaBTTYl)anBt’manTIpSarmankMrit.
Caskl manbTBiesaFn_mYycMnYnFM EdlTak;TgnwgkarbegáItesvananaedIm,IedaHRsayRbePTbBaða
TaMgenH. b:uEnþkñúgxN³EdlGñkCMnajkñúgkarGPivDÆn_shRKasxñattUcGnþrCati kMBugBiPakSaGMBIviFIeFVI[
esvaGPivDÆn_GaCIvkmµEdlmanRsab; [kan;EtmannirnþrPaB nigBRgwgTIpSarsMrab;esvaTaMgenH mankar
GegátfµImYy EdlRtUv)aneFVIeLIgedayGgÁkarBlkmµGnþrCati ¬ILO¦ )anrkeXIjfa enAkñúgRBHraCaNacRk
km<úCa karpÁt;pÁg;esvaRbePTTaMgenH mantictYcb:ueNÑaH.
2>1>8 narI mancMnYntictYcenAkñúgkargarviC¢aCIv³ nigkñúgtMENgeFIVesckþIsMerc
narIEdlmankMritvb,Fm’x<s; mansmtßPaBrkkargarkariyal½y)aneFVI. eTaHCay:agNak¾eday narIenA
EtmancMnYntic ehIyCaTUeTA min)anTTYltMENgeFIVesckþIsMerceT. narImancMnYntictYcenAkñúgkargarEdl
manzan³dUcCa kargarviC¢aCIv³ tMENgeFIVesckþIsMerc b¤tMENgRKb;RKg. RbEhlmYyPaKbIénGñkRbkb
muxviC¢aCIv³KWCanarI ehIymannarIEt 14PaKryb:ueNÑaHkñúgcMeNamGñktak;Etgc,ab; m®nþICan;x<s; nigGñk
RKb;RKg. narIcMnYnticCag 2PaKry Edlskmµkñúgvis½yesdækic© TTYl)ankargarenAkñúgvis½ysaFarN³
dUcCa rdæ)alsaFarN³¼karBarCati Gb;rM nigsuxaPi)al¼sgÁmkic© ebIeRbobeFobCamYynwgburs Edlman
8PaKry ¬LFS qñaM2001¦¬sUmemIlCMBUkTI8¦.
57
2>1>9 kMritvb,Fm’ manplb:HBal;elIR)ak;kMér nig »kaskargar
CMerIskargarsMrab;burs nignarI RtUvkMNt;eTAtamkMritvb,Fm’rbs;BYkeK ¬Urashima qñaM2002¦.
kMritvb,Fm’enHrYmman karGb;rMkñúgRbB½n§ ¬BIbzmsikSarhUtdl;mhaviTüal½y¦ nigkarGb;rMeRkARbB½n§.
GñkEdlminecHGkSr b¤mankMritvb,Fm’TabCagbzmsikSa mancMnYneRcInelIslubenAkñúgkargar
ksikmµ b¤ensaT EdlCamuxrbrsMxan;rbs;BYkeK. enAeBlEdleKmankMritvb,Fm’kan;Etx<s; »kasebIk
cMhrsMrab;kargarepSgeTot k¾maneRcInEdr ¬RkahVik 2>13¦. »kasenHmanenAkñúgvis½ykat;edr EdlTMng
Capþl;kargardl;narIEdlmankMritvb,Fm’x<s; ¬Sok et al qñaM2001¦.
eTaHbICamankMritvb,Fm’dUcKñak¾eday k¾CMerIskargarrvagnarI nigburs k¾enAEtmanPaBxusKñadEdl.
]TahrN_³ cMeBaHnarIEdlminEdl)ansikSa b¤e)aHbg;ecalkarsikSamuncb;salabzmsikSa kargarTUeTA
sMrab;BYkeKeRkABIkargarksikmµmandUcCa GñkCMnYykarlk;dUrenAtamhag nigGñklk;dUrenAtamTIpSar
Gñklk;dUrenAtamcieBa©ImpøÚv b¤kargarsib,kmµ. bursEdlmankMritvb,Fm’dUcKñaenH eFIVkargarCaGñkebIkbr
yanynþ kmµkrsMNg; kmµkr b¤CaTahan.
RkahVik 2>13 ³ kMritvb,Fm’kan;Etx<s; TTYl)an»kaskargarkan;EteRcIn
RbPB³ CMerOn qñaM1998
cMeBaHkMritvb,Fm’bzmsikSa »kaskargarmaneRcInsMrab;narI nigburs ehIysmamaRtburs nignarIenAkñúg
kargarksikmµ nigensaT)anFøak;cuH. cMeBaHnarI CMerIskargareRkABIkargarksikmµKW karlk;dUr nigsib,kmµ b:uEnþ
kargareragcRkdUcCa kargarenAkñúg]sSahkmµkat;edr k¾ebIkcMhrsMrab;BYkeKpgEdr. bursEdlmankMritvb,Fm’
enAkMritenH eFIVkargarepSgmYycMnYndUcCa Gñklk;dUr b¤b:UlIs GñkebIkbryanynþ kmµkr b¤kargarsMNg;.
CMBUkTI 2 - TsSn³vis½yeynD½renAelITIpSarBlkmµ
58
cMENkesIµPaBsMrab;narI
cMeBaHkMritvb,Fm’Edlx<s;CagenH »kaskargarsMrab;narI nigburs KWkargarkariyal½y. kñúgcMeNamGñk
mankMritvb,Fm’x<s; EdleFIVkargarkariyal½y narImansmamaRt ¬40PaKry¦ x<s;Cagburs ¬34PaKry¦
eTaHbICabursEdlmankMritvb,Fm’kMritenH mancMnYneRcInCagnarI ¬burs3¼narI1¦ k¾eday ¬CMerOn 1998¦.
eTaHCay:agNak¾eday enAkñúgcMeNamm®nIþCan;x<s; nigGñkRKb;RKg cMnYnsmamaRtnarI nigbursEdlmankMrit
vb,Fm’x<s; mancMnYnesIÞrEtesµIKña eBalKW narI 6PaKry cMENkbursman 7PaKry. eRkABIkargarkariyal½y
CMerIskargarsMrab;narIEdlmankMritvb,Fm’x<s; KWdUcKñanwgCMerIskargarrbs;narIEdlmankMritvb,Fm’TabEdr
ehIyCMerIskargar sMrab;bursEdlkMritvb,Fm’x<s; dUcKñanwgCMerIskargarsMrab;bursEdlkMritvb,Fm’TabEdr³
GñkebIkbryanynþ kmµkrsMNg; kmµkr GñkCMnYykartamhag nigtamTIpSar b:UlIs b¤Tahan.
KMlateynD½rkñúgkarTTYl)ankarGb;rM CamUlehtucMbgcMeBaH»kaskargarrbs;narI. narIEdlmankMrit
vb,Fm’x<s; GacRbkYtRbECgCamYyburskñúgkarrkkargar. eTaHCay:agNak¾eday narIEdlmankMritvb,Fm’
x<s;mancMnYntic dUecñHnarIEdlGacRbkYtRbECg k¾mancMnYnticEdr. kareFIV[mansmFm’eynD½renAkñúgRbB½n§
Gb;rMkñúgRbB½n§ mansar³sMxan;Nas;kñúgkarsMerc[)annUvsmPaBeynD½r enAkñúgvis½ykargarsMrab;ry³eBl
yUr. bBaðacMeBaHmux KWkarbegáIn»kaskargarsMrab;narIenAkñúgkMlaMgBlkmµ tMrUv[mankarykcitþTukdak;
EfmeTot eTAelIKMlateynD½renAkñúgGkçrPaB nigkarGb;rMEdlb:HBal;dl;CMerIskargar.
2>1>10 narITTYl)anR)ak;kMérticCagburs
CamFüm nigbnÞab;BI)anBinitüemIlbTBiesaFn_eTAtamGayu nigkarGbrMrbs;buKÁlmñak;² R)ak;kMérrbs;
burs mankMritx<s;CagR)ak;kMérrbs;narIcMnYn 33PaKry. R)ak;kMérxusKñaeRcInbMputrvagburs nignarI manenA
kñúgcMeNamGñkmankargareFVIsßitkñúgRkumGayu 15-29qñaM Edlmin)ansikSaTal;EtesaH ¬75PaKry¦
cMENkR)ak;kMérxusKñaticbMput KWenAkñúgcMeNamGñkmankargareFIVsßitkñúgRkumGayu 30-39qñaM Edlman
kMritvb,Fm’RtwmGnuviTüal½y ¬RksYgEpnkar qñaM1999¦ Edlbgðaj[eXIjfa mankarerIseGIgya:gxøaMgcMeBaH
R)ak;kMérrbs;narI nigekµgRsI CaBiessenAelITIpSarBlkmµkm<úCa. R)ak;kMérCamFümRbcaMéf¶sMrab;burs
enAkñúgkargarensaT KWRbEhl 5>000erol ¬1/25duløa¦ cMENknarIGacrk)anEt 83PaKry éncMnYn
enaHb:ueNÑaH³ enAkñúgkargarEkécñRtIsac; bursGacrkR)ak;)an 4>150erol ¬1/13duløa¦ kñúgmYyéf¶ cMENk
narIrk)anEt 63PaKry éncMnYnenaHb:ueNÑaH ¬CDRI qñaM2003 ¦.
karvaytMélPaBRkIRkEdlmankarcUlrYm ¬ADB qñaM2001¦ enAkm<úCa)anrkeXIjfa enAkEnøgEdl
kargarmanR)ak;kMértictYc CaTUeTAnarITTYl)anR)ak;kMérticCagburs eTaHbICanarIeFIVkargardUcbursk¾eday.
bursrk)anR)ak;kMérrhUtdl; 5>000erol ¬1/25duløaGaemrik¦ kñúgmYyéf¶ edayeFIVCakmµkrFmµta cMENk
narIvij TTYl)anR)ak;kMérEt 2>500erolb:ueNÑaH sMrab;kargardUcKñaenH. enAkñúgkarvaytMélPaBRkIRk
bursmkBIRKb;tMbn;TaMgGs;enATUTaMgRbeTs Edl)ancUlrYmkñúgkareFIVsmÖasn_)anyl;eXIjfa KMlatenH
ekIteLIg BIeRBaH³
59
� {mankargarmYycMnYnEdlnarI minGaceFIV)an}
� {narIsMrakeRcInkñúgeBleFIVkargarRbcaMéf¶}
� {vaminmanbBaðaGIVeT eRBaHR)ak;kMérTaMgenH nwgvilRtLb;cUleTAkñúghirBaØvtßúRKYsar}.
PaBxusKñaénR)ak;kMérEdlTak;TgnwgkMritvb,Fm’ mancMnYneRcInsMrab;narICagburs³ kñúgxN³Edlburs
mankMritvb,Fm’RtwmbzmsikSa TTYl)anR)ak;ebovtSr_RbcaMqñaM x<s;CagbursEdlmin)ansikSacMnYn 10
PaKry cMENkÉnarIEdl)aneroncb;bzmsikSa TTYl)anR)ak;ebovtSr_RbcaMqñaM x<s;CagnarIEdlmin)ansikSa
cMnYn 32PaKry. R)ak;ebovtSr_ rwtEtx<s;;CagenHeTAeTot cMeBaHGñkEdleroncb;mFümsikSaTutiyPUmi
nigmhaviTüal½y eBalKW bursTTYl)an 42PaKry nignarITTYl)an 80PaKry ebIeRbobeFobeTAnwg
ebovtSr_rbs;burs nignarIEdlmin)ansikSa ¬RksYgEpnkar qñaM1999¦.
2>1>11 yuvCnkñúgcMnYnkan;EteRcIneLIg kMBugmkrkkargareFVIenATIRkug
TIpSarBlkmµenACnbTénRbeTskm<úCa manlkçN³minc,as;las; nigERbRbYly:agqab;rh½s. tam
r)aykarN_rbs;viTüasßankm<úCaGPivDÆn_FnFanmnusS ¬CDRI - Chan et al qñaM1999 ¦ RbCaCnRkIRkRtUv
bgçMcitþBwgEp¥keTAelITIpSarBlkmµsMrab;muxrbrciBa©wmCIvitrbs;BYkeK CaCagkargarksikmµlkçN³RKYsar.
RbsinebI»kaskargarkñúgmUldæanmanRKb;RKan; karmkrkkargareFVIenATIRkug k¾mankMritTabEdr. RbsinebI
tMrUvkarBlkmµenAkñúgmUldæanmankMritTab karmkrkkargareFVIenATIRkug KWCadMNaHRsayEtmYyKt; sMrab;
GñkEdlGt;kargareFIV.
tamCMerOnRbCara®sþqñaM1998 GñkmkrkkargareFVIenATIRkugcMnYnCag 80PaKry sßitkñúgGayueFIVkar
¬15-64 ¦. enAkñúgcMeNammkrkkargareFVIenATIRkugEdlmanGayu 15-19qñaM narImancMnYneRcInCagburs.
b:uEnþcMnYnnarIEdlmkrkkargareFVIenATIRkug )anfycuH enAeBlEdlBYkeKQancUldl;Gayu 20-39qñaM.
tamlT§plénkarRsavRCavfµI² rbs;GgÁkar Oxfam hugkug WAC qñaM2003 tYelxenHbgðaj[eXIjfa
tMrUvkar nigkarecjeTAeFVIkarrbs;narIekµg²EdlminTan;erobkar mankMritx<s; ehIyTnÞwmnwgenH tYelxenH
k¾)anbgðaj[eXIjfa narI erobkarrYc nignarImankUn kMBugEtRbQmmuxnwglkçx½NÐesdækic© nigsgÁm.
sßitifµI²PaKeRcIn sIþBIcMnYnRbCaCnEdleFIVcMNakRsukBIPUmirbs;BYkeKeTATIRkug b¤eTAtMbn;CnbT
epSgeTot cab;taMgBIqñaM1998. eKmanCMenOCaTUeTAfa kareFIVcMNakRsukkMBugEtmankarekIneLIg ¬Oxfam
hugkug WAC qñaM2003¦. \LÚvenH narIEdlmkrkkargareFVIenATIRkugmankan;EteRcIn eTaHbICaCMerIs
kargarrbs;BYkeK KµanGVIeRkABIkargarkat;edr nig]sShkmµpøÚvePTk¾eday. Ep¥kelIkarGegátsþIBInarIenAkñúg
kargarTaMgenH )an)a:n;RbmaNfa mannarICag 250>000nak; )ancakecjBIPUmirbs;xøÜn edIm,IEsVgrkkargar
manR)ak;kMér kñúgry³eBlb:unµanqñaMknøgmkenH.
CMBUkTI 2 - TsSn³vis½yeynD½renAelITIpSarBlkmµ
60
cMENkesIµPaBsMrab;narI
ninñakarrbs;RbCaCnRkIRkkñúgkarcUleTAkñúgTIpSarBlkmµpøÚvkar EdlmanR)ak;kMér )ancab;epþImEkERb
TMenomTMlab;EbgEckkargareTAtameynD½r nig)annaMeTAdl;karcUlrYmkñúgkargarmanR)ak;kMérCapøÚvkar
enAelITIpSarBlkmµ edaybM)at;ecalrUbPaBcas;énkarEbgEckkargar nigkareFIVkargarRbvas;édenAtam
PUmi. kargarRbvas;éd ¬tamFmµta manrUbPaBCakarTUTat;tam\NTan¦ RtUv)anGnuvtþPaKeRcInedaynarI.
kargarmanR)ak;kMérkan;EtekIneLIg dUecñHkarGnuvtþn_c,ab;kargar[kan;EtmanRbsiT§iPaBEfmeTot kan;Et
mansar³sMxan;sMrab;kmµkrenARKb;EpñkTaMgGs;énvis½yesdækic©.
{eyIgcaM)ac;RtUvecjBIPUmi BIeRBaHenATIenaHKµankargareFIVeT. b:uEnþeFVIEbbenH kMst;
Nas; edaysareyIgminGacrkSaTMnak;TMngedaygayRsYlCamYyRKYsar. eyIgmin
sÁal;GIV²enATIRkugFMenaHeT ehIyeyIggayRtUve)akR)as;edaymnusSGaRkk; rYmTaMgBYk
kMelaH²EdlekgykcMeNjBIesñha edayBYkeKeFIV[eyIg)at;bg;kitþ iys>>>
eyIgk¾RtUveFIVkargarCaeRcInem:ag ehIyminh‘antva:enAeBleyIgggwtmux b¤QW
eRBaHeyIgdwgfa enHCakatBVkic©rbs;eyIg}. enHCasMdIdkRsg;rbs;kmµkarInIeragcRk
kat;edrenAkñúgr)aykarN_vaytMélPaBRkIRk EdlmankarcUlrYm ¬ADB qñaM2001¦.
2>1>12 ]sSahkmµkat;edr man\T§iBly:agxøaMgkøaeTAelICIvitrs;enArbs;narI
dUcEdl)anBiPakSaxagedIm mankarERbRbYlénkarcUlrYmrbs;narIenAkñúgTIpSarBlkmµpøÚvkar TnÞwmeBl
EdlmankarekIneLIgy:agqab;rh½snUv]sSahkmµkat;edr. bc©úb,nñ mannarIekµg²RbmaN 180>000nak;
)ancUleFVIkarenAkñúgeragcRkkat;edrCag 200kEnøg enAkñúgRBHraCaNacRkkm<úCa. kargarenH)anbegáIt[
man»kasesdækic©sMxan;²sMrab;narIekµg² EdlminFøab;mantaMgBImunBak;kNþalTsvtSr_ qñaM1990 mk.
karGegátmYy ¬Sok, et al,. qañM2001¦ EdleFVIeLIgeday CDRI )anbgðajfa kmµkreragcRkkat;edr
mankMritvb,Fm’x<s; mancMnYn 61 PaKry )aneroncb;bzmsikSa 31PaKry )aneroncb;GnuviTüal½y nig
8PaKry TTYl)ansBaØab½RtmFümsikSaTutiyPUmi.
]sSahkmµkat;edrman 94PaKryénkMeNIn]sSahkmµcab;taMgBIqñaM1998. ]sSahkmµkat;edrman
karekIneLIg edaysarmankic©RBmeRBogCamYynwgshB½n§GWr:ub nigedaysarshrdæGaemrik )anpþl;[
RBHraCaNacRkkm<úCa nUvzan³CaRbeTsEdlTTYl)ankarGnueRKaHbMputenAqñaM1997. enAqñaM1999
RBHraCaNacRkkm<úCa nigshrdæGaemrik )ancuHkic©RBmeRBogpþl;kUtasMrab;karnaMecjsMelokbMBak;
CaBiess edaysarshrdæGaemrikmanbMNgcg;karBar]sSahkmµkat;edrrbs;xøÜn. kic©RBmeRBogenH
)andak;bBa©ÚlTMnak;TMngkUtaEdlminFøab;manBImunmk sMedAGnuvtþsþg;darkargar nigbnþ rhUtdl;dMNac;qñaM
2004. edaycab;epþImBI)atédTeT eragcRk)anrIkduHdalkøayeTACa]sSahkmµEdlmanTwkR)ak; 1/2
61
Ban;landuløaGaemrikkñúgry³eBl 5qñaM edaypþl;kargar[RbCaCn)anCit 200>000nak; EdlRtUvcMNay
eTAelIR)ak;ExkñúgmYyEx²KW 12landuløaGaemrik CamFüm.
enAdMNac;qñaM2004 kic©RBmeRBogvaynPNÐ ¬Multi Fibers Agreement¦ sMrab;karcUlCasmaCik
GgÁkarBaNiC¢kmµBiPBelak nwglubecalkUtaTaMgGs;enAkñúgvis½ykat;edrsMelokbMBak;. smaCikPaBrbs;
RbeTscinenAkñúgGgÁkarBaNiC¢kmµBiPBelak nigkareFVIRbRktIPavUbnIykmµTMnak;TMngBaNiC¢kmµrvag
shrdæGaemrik nigevotNam KWCakarKMramkMEhgy:agF¶n;F¶reTAelI]sShkmµkat;edrsMelokbMBak;rbs;
km<úCa. raCrdæaPi)alkm<úCasgÇwgfa nwgGacRbkYtRbECgenAkñúgvinieyaKfµI² edayEp¥kelIkareKarBsiT§i
CamUldæanrbs;kmµkr nigkMBugEtksagekrþ×eQµaHrbs;xøÜn. kmµkrenAkñúgvis½ykat;edr TTYl)anR)ak;Exx<s;
ebIeRbobeFobeTAnwgkmµkrkñúgvis½ypøÚvkar nigminpøÚvkar nigm®nþIraCkar ¬RksYgBaNiC¢kmµ qñaM2001¦.
elIsBIenHeTot R)ak;ExGb,brimaenAkm<úCaeBalKW 45duløaGaemrikkñúgmYyEx ¬sMrab;kmµkrkat;edr¦
edayEp¥kelIkargar 48 em:agkñúgmYys)þah_ mankMritx<s;CagR)ak;ExenAkñúgRbeTsepSgeTot kñúgtMbn;Edl
CaédKURbkYtRbECgedayrYmTaMg bg;køaeds \NÐa nig\NÐÚensuI. b:uEnþGRtaenH mankMritTabCagGRtaenAkñúg
RbeTsEdlmankarGPivDÆn_CagRbeTskm<úCa dUcCa éfLg; CaedIm ¬sUmemIltarag 2>3¦.
dUckñúgRbeTskMBugGPivDÆn_déTeTotEdr kargarrbs;narIenAkñúg]sSahkmµkat;edr RtUv)anelIkykmk
BiPakSay:agTUlMTUlayenAkm<úCa edaysarvamanplb:HBal;EpñksgÁm. eTaHbICaeragcRkTaMgenH )anpþl;
nUv»kaskargarfµI²dl;narI nigtMrUv[mankarRKb;RKgedayeKarBtam {RkmsIlFm’} eBalKW GnuelameTA
tamsþg;darkargark¾eday k¾eKsegáteXIjmanplb:HBal;GviC¢manmYycMnYn. eTaHbICakarGegátfµI²enH
¬Reed qñaM2001¦ rbs;GgÁkarBlkmµGnþrCati ¬ILO¦ enAtameragcRkkat;edrenAkm<úCa rkBMuTan;eXIj
PsúþtagbBa¢ak;GMBIBlkmµkumar BlkmµedaybgçM b¤karebotebonpøÚvePTk¾eday k¾karGegátenH )anrkeXIj
krNIeFVIkarbEnßmem:agedaybgçM karerIseGIgRbqaMgnwgshCIB nigkarTUTat;R)ak;ebovtSr_BMuRtwmRtUv.
CMBUkTI 2 - TsSn³vis½yeynD½renAelITIpSarBlkmµ
62
cMENkesIµPaBsMrab;narI
karsikSaRsavRCavmYyrbs;GgÁkarEXr ¬CARE¦ Edl)aneFVIenAqñaM 1999 )anrkeXIjbBaðaRsedogKñaenH
ehIy)ankt;sMKal;eXIjfa kmµkreragcRkkat;edrTaMgBIrePT manPaBsÞak;esÞIrminh‘anniyayGVITak;Tg
nwgbBaðaTaMgenHeT. karRsavRCavfµI²EdlRtUv)aneFVIeLIgedayGgÁkar Oxfam Hong Kong nigGgÁkar
kmµviFIRsþIedIm,Ikarpøas;bþÚr ¬Womyn’s Agenda for Change¦ )anrkeXIjfa eTaHbICa]sSahkmµkat;edr
BitCa)anpþl;kargarmanR)ak;kMérenAeRkAPUmik¾eday k¾kmµkrRtUv)aneKemIlgay nigRtUveFV Ikar
kñúgsßanPaBlM)aklMbin³
� 50PaKryénkmµkreragcRk TTYl)anR)ak;ExticCag 45duløaGaemrikkñúgmYyEx ¬ebovtSr_
Gb,brima¦. CamFüm kmµkrTTYl)an 35duløaGaemrik.
� kmµkrTaMgGs; Edl)ancUlrYmeFIVsmÖasn_)anniyayfa BYkeKRtUveKbgçM[eFVIkarEfmem:ag.
� dMbUg narImancitþrMePIbrIkrayeday)ancakecjBIPUmirbs;xøÜn nig)anrYcputBIkarRKb;RKgrbs;RKYsar
BYkeK b:uEnþeRkaymk BYkeKcab;epþImmanGarmµN_minl¥ nigenOyNay. b:uEnþ BYkeKBi)aknwgvil
Rtlb;eTAPUmirbs;BYkeKvijNas; edaysarRbCaCnkñúgPUmiGacKitfa BYkeK\LÚvenH køayCa
{narIminl¥ BIeRBaHBYkeK)aneTAPñMeBj nig)anrYmrs;CamYyburseTAehIy}.
tarag 2>3 ³ em:ageFVIkar nigR)ak;kMérenAkñúg]sSahkmµkat;edr enAtambNþaRbeTsGas‘anmYycMnYn
R)ak;kMérGb,brimaEdl R)ak;ExCamFüm GRtaR)ak;kMér R)ak;kMérBI
em:ageFVIkar kMNt;edayc,ab; kñúgmYyEx tamem:ag Gb,brimaeTAmFüm
RbeTs qñaM tamc,ab; ¬KitCaduløaGaemrik¦ ¬KitCaduløaGaemrik¦ ¬KitCaduløaGaemrik¦ ¬KitCaduløaGaemrik¦
m:aeLsuI 1995 48 Kµan 296 1/42 Kµan
cin 1997 40 12-39 191 1/14 6-20
hVIlIBIn 1999 48 130 182 0/88 71
éfLg; 1999 48 93-109 106 0/51 88-103
RsIlgáa 1998 45 29-37 63 0/31 46-59
km<úCa 2000 48 50k 61 0/29 82
evotNam 2000 48 45 60 0/29 75
\NÐa 1999 48 6-54 57 0/27 11-95
\NÐÚensuI 2000 40 43x 46 0/25 94
bg;køaeds 1996 48 12-76 40 0/19 30-90
sMKal;³ k enAkñúgtaragenH R)ak;]btßmÖsMrab;karcUlrYmeBjeljcMnYn 5duløaGaemrik RtUv)andak;bBa©ÚleTA
kñúgGRtaR)ak;kMérGb,brima.
x R)ak;kMérGb,brimaenATIRkughSakarta.
RbPB³ CDRI; US DoL, Bureau of International Labor Affairs; the Indonesian DoM, qañM2001
63
� kar]btßmÖKaMRTdl;RKYsarrbs;BYkeK KWCasMBaFd_F¶n;F¶r³ 60PaKryénR)ak;EdlBYkeKrk)an RtUv
epJIeTARKYsarrbs;BYkeK edayBYkeKTukEtbnþicbnþÜcsMrab;TijGaharTTYlTan sMrab;karsñak;enA
karkMsanþ nigtMrUvkarepSgeTot.
� mankarekIneLIgnUvGMeBIqk;bøn;eTAelIkmµkreragcRk bgáreLIgedayCnBalEdlrg;caMenAxageRkA
eragcRkenAéf¶ebIkR)ak;Ex.
CamYynwgkMeNIn]sSahkmµkat;edr clnashCIBBaNiC¢kmµ k¾)anBRgIkpgEdr. \LÚvenH manshCIB
Cag 100 EdlmanTMnak;TMngnwg]sSahkmµkat;edr ehIyRbmaN 10PaKryénkmµkr )ancUlCasmaCik
shCIB. smaCikPaKeRcIn KWCakmµkreragcRkkat;edr eBalKW narIekµg²EdlmkBItamextþnana eFVIkar
enAkñúgRkug nigenACayRkugPñMeBj. eTaHbICa 90PaKryénsmaCikshCIBCanarIk¾eday k¾enAkñúgtMENg
dwknaMfñak;Cati mannarIEt 2nak;b:ueNÑaH ¬ILO qñaM2001¦. RbFan GnuRbFan nigGKÁelxaFikarshCIB
minEmnCaGñkeFIVkarenAkñúgeragcRkkat;edreT. narIEdleFIVkarelIsBI 50em:agkñúgmYys)þah_ nigTTYl)an
R)ak; 50duløaGaemrikkñúgmYyEx kRmnwgmaneBlevlaTMenrsMrab;cUlrYmkñúgskmµPaBshCIBNas;.
narIkMrnwgsMuc,ab;sMrakedIm,IcUlrYmkñúgskmµPaBshCIBNas; BIeRBaHfa narIBMuRtUv)aneKGnuBaØati[eTAcUlrYm
kñúgskmµPaBshCIBTaMgenaHeT. manesckþIraykarN_fa kñúgkrNIxøH karcUlrYmkñúgsikçasalaGb;rMrbs;
shCIB naM[mankarbBaÄb;kmµkrBIkargar ¬Oxfam hugkug WAC qñaM2001¦.
2>1>13 eKalneya)aykargar nigBaNiC¢kmµ man\T§iBlxusKñaelIburs nignarI
karBiPakSaGMBIkargarBaNiC¢kmµ nigkarnaMecjenAkm<úCa )anepþatCaBiesseTAelI]sSahkmµkat;edr
dUcEdl)anelIkeLIgenAxagedIm edaysar]sSahkmµenH RsUbyk 94PaKry énkMeNInenAkñúgvis½y
]sSahkmµtaMgBIqñaM1998 eBalKW mankMritx<s;CagBak;kNþalénkMeNInrYmBIqñaM1999 dl;qñaM2001
ehIy)anpþl;kargarmanR)ak;kMérdl;narIcMnYnRbmaN 180>000nak;. eTaHCay:agNak¾eday eKRtUvkMNt;
BIlkçN³mYycMnYnTak;TgnwgkMeNInenH³ kMeNIn nigkarbegáIn[mankargarmanmUldæantUcceg¥ót.
]sSahkmµEdlmankarnaMcUlx<s; minmanTMnak;TMngenAkñúgesdækic©kñúgRsukeT ehIykarrIkcMerIn manEtenA
TIRkug EdlnaM[mankarmkrkkargareFVIenATIRkug. yuT§saRsþGPivDÆn_BaNiC¢kmµdl;CnRkIRk nigeqøIytb
eTAnwgeynD½r caM)ac;RtUvpþl;»kaskargardl;narI nigburs enAtMbn;CnbTTaMgkñúgvis½yksikmµ nigvis½y
epSgeRkABIksikmµ.
raCrdæaPi)alkMBugshkarCamYysmaKmGgÁkarBhuPaKI ¬GgÁkarBaNiC¢kmµBiPBelak FanaKarBiPBelak
snñisITshRbCaCatisIþBIBaNiC¢kmµ nigkic©GPivDÆn_ GgÁkarmUlniFirUbiyvtßúGnþrCati mCÄmNÐlBaNiC¢kmµ
GnþrCati nigkmµviFIGPivDÆn_rbs;shRbCaCati¦ kñúgeKalbMNgerobcM[manRkbx½NÐrYmmYy. TisedAén
CMBUkTI 2 - TsSn³vis½yeynD½renAelITIpSarBlkmµ
64
cMENkesIµPaBsMrab;narI
Rkbx½NÐrYmenH KWedIm,Idak;bBa©ÚlkargarBaNiC¢kmµ eTAkñúgEpnkarGPivDÆn_Cati edayrYmTaMgyuT§sa®sþCati
kat;bnßyPaBRkIRkpg ehIyCYysMrbsMrYldl;karpþl;CMnYybec©keTs Tak;TgnwgBaNiC¢kmµEdlman
TMnak;TMngeTAnwgkarsuMcUlCasmaCikGgÁkarBaNiC¢kmµBiPBelakrbs;km<úCa. karsikSaRsavRCav nigKMerag
sakl,g RtUv)anGnuvtþedayepþateTAelIksikmµcMruH nigksikmµEkécñ sib,kmµ karensaTTwksab
]sSahkmµ kat;edr eTscrN_ nigesvaBlkmµ. eTaHbICamankarkMnt;fa kMeNInBaNiC¢kmµ nwgeFIV[man
kMeNIn»kaskargark¾eday b:uEnþmankarepþatkarykcitþTukdak;tictYcb:ueNÑaHelIplb:HBal;énkargar
enAkñúgKMeragvinieyaKEdl)anesñIeLIg CaBiessKuNPaB b¤bBaðaeynD½r enAkñúgkargarenH.
eTaHbICakarviPaKeynD½r minRtUv)aneKdak;bBa©ÚleTAkñúgkarerobcMRkbx½NÐrYmenHk¾eday k¾manbBaða
eynD½rmYycMnYnRtUv)anelIkykmkBicarNa enAkñúgEpñknImYy²dUcEdl)anelIkeLIgxagelI. bBaðaEdl
Tak;Tgnwgvis½ykat;edr RtUv)anelIkeLIgrYcehIy ehIybnÞab;mk RtUvepþateTAelIbBaðaEdlTak;Tgnwg
plitkmµsib,kmµ ksikmµEkécñ eTscrN_ nigesvaBlkmµ.
ksikmµEkécñ nigplitkmµsib,kmµ KWCakargarCaRbéBNIrbs;narI. narImancMnYnCagBak;kNþalén
kMlaMgBlkmµenAkñúgEpñkEkécñmðÚbGahar. edaysar]sSahkmµenH RtUv)anBRgIk nigRtUv)aneFIVynþkmµ
edIm,IeqøIytbeTAnwgtMrUvkarTIpSarnaMecj nigRtUvRbkYtRbECgenAelITIpSarkñúgRsukEdlkan;Etmankar
rIkcMerInxøaMgeLIgenH mansMNYrmYycMnYnRtUv)anelIkeLIg Tak;TgnwgbBaðananakñúgkarbegIátkargar CaBiess
kargarsMrab;narI. etIkargarfµIEdlRtUvbegIát mancMnYnb:unµan? etIkargarTaMgenH RtUvbegáItenAkñúgsßab½n b¤
vis½yNa? etI»kaskargarfµIenH nwgmanrUbragCakargarmankic©snüa kargarmanR)ak;kMér b¤CaGñkRKb;RKg
nigshRKin? kargareFIVedayeRbIeRKOgynþ KWCakargarCaRbéBNIrbs;burs etI]sSahkmµEkécñmðÚbGahar
tamlkçN³RbéBNI manplb:HBal;dUcemþcxøHeTAelInarI? etImanviFankarGIVxøHEdlRtUvGnuvtþedIm,ICMruj
[kMlaMgBlkmµEdlmankñúgeBlbc©úb,nñenAkñúgvis½yTaMgenH manlT§PaBGPivDÆn_CMnaj nigplitpl
rbs;xøÜn edIm,ITTYlplRbeyaCn_BIkic©xMRbwgERbgGPivDÆn_BaNiC¢kmµ?
tamkar):an;sµan narImancMnYn 75PaKry CakMlaMgBlkmµenAkñúgkargarsib,kmµ. eRkABIGñkRbkbrbr
sib,kmµ EdlCakargarsMxan;rbs;BYkeK kargarsib,kmµenH k¾CaRbPBcMNUlsMxan;TIBIrsMrab;narIenAtMbn;
CnbTpgEdr. sMnYrRbhak;RbEhlEdlBak;Bn½§nwgksikmµEkécñ KWcaM)ac;RtUvEtelIkeLIgenAkñúgvis½y
sib,kmµenHpgEdr³ etImankargarfµIb:unµan? etIkargarfµITaMgenaH RtUvbegáItenAkñúgsßab½n b¤vis½yNa? etInwg
manlkçx½NÐkargardUcemþc? etInwgmanbBaðaGIVxøH cMeBaHGñkeFIVkargarenAkñúg]sSahkmµtamEbbRbéBNI?
dUcEdleK)andwgrYcehIyfa plitkmµsib,kmµRtUv)anRKb;RKgedaynarI ehIybursCaPñak;garskmµenAkñúg
karsMrbsMrYledIm,ITTYl)anvtßúFatuedIm nigTIpSar etItYnaTIeynD½r nigplRbeyaCn_ nwgRtUvEbgEckdUcemþc
enAeBlEdlvis½yenHmankarekIneLIg?
65
Tak;TgnwgkarGPivDÆn_vis½yeTscrN_ vis½yenH )anbegIát[manTMnak;TMngmYycMnYneTAnwg]sShkmµ
epSgeTotCaeRcIn. kargarCak;EsþgmandUcCa kargarenAtamsNæaKar ePaCnIydæan TIPñak;gareTscrN_
esvadwkCBa¢Ún nigkarnaMePJóveTscr. elIsBIenH karrIkcMerInEpñkeTscrN_ )annaMmknUvkarrIkcMerInRbkb
edayskþanuBlPaBdl;vis½ymYycMnYneTot dUcCa ksikmµ ensaT nigsib,kmµ. enAkñúgEpñksNæaKar nig
ePaCnIydæanmYycMnYn mantulüPaBsmFm’rvagbuKÁlikburs nignarI. EteTaHCay:agNak¾eday narImYycMnYn
tUcb:ueNÑaH mankMritvb,Fm’ b¤CMnajPasabreTs sMrab;RbkYtRbECgedIm,IyktMENgx<s;² enAkñúgEpñk
sNæaKar b¤CaGñknaMePJóveTscr b¤enAkñúgTIPñak;gareTscrN_ ehIyPaKeRcInTTYl)ankargarCaGñkEfTaM
sMGatpÞH CaGñkbMerIenAtamePaCnIydæan CanarIeXasnaRsaebor nigtMENgCan;TabkñúgEpñkepSg². esva
dwkCBa¢ÚnCavis½ymYy EdlmanburseRcInbMput.
eTaHbICaraCrdæaPi)al kMBugEtelIkkMBs;eTscrN_vb,Fm’ nigeGkUeTscrN_k¾eday k¾ya:gehacNas;
EpñkmYyénkMeNInnaeBlbc©úb,nñenAkñúgvis½yenH manTMnak;TMngeTAnwgvis½yeTscrN_pøÚvePT. TnÞwmnwgenH
mankarekIneLIgnUvkarRBYy)armµN_fa km<úCaCakEnøgsMrab;GMeBIGnacarkumar ehtudUecñH kñúgxN³karGPivDÆn_
vis½yeTscrN_ nwgbegIát[man»kaskargarfµICaeRcIn b:uEnþhaniP½yfµI² k¾nwgekItmaneLIgpgEdr.
vismPaBEdlenAEtmanenAkñúglT§PaBTTYl)an»kasfµI² bNþalmkBIkMritvb,Fm’Tab nigCMerIskargar
Edlman]bsKÁedaysarvb,Fm’sgÁm )anraraMgnarImin[TTYl)antMENgkñúgvis½yenH.
skþanuBlPaBénkarnaMecjCapøÚvkarnUvesvaBlkmµ CaTUeTA RtUvCYbRbTH]bsKÁEpñkkMritvb,Fm’ nig
CMnaj edaynarIRtUv)at;bg;]tþmPaBkñúgEpñkenH. karnaMecjCapøÚvkarnUvkMlaMgBlkmµ EdlmankMritvb,Fm’
nigsmtßPaBPasabreTsTab GaceFIV[kMlaMgBlkmµTaMgenaH RbQmmuxnwgeRKaHfñak;kñúgkMritmYyx<s;
dUcCa karekgRbv½Ba© b¤kareFVIGaCIvkmµ nigkarrMelaPbMBan. karnaMecjkMlaMgBlkmµCalkçN³ minpøÚvkar
ekItmanCaTUeTA CaBiesskarnaMecjeTARbeTséfLg;. enHKWCa {GaCIvkmµpøÚvggwt} ehIyrYmbBa©ÚlTaMg
karCYjdUrmnusSqøgkat;RBMEdn nig {kare)akR)as;} kmµkrEdlsµ½RKcitþeFVIdMeNIreTAkan;RbeTsfµI edIm,I
EsVgrkkargar[Føak;cUleTAkñúgesvKtiPaB ¬Taskr¦ b¤Føak;cUlkñúg]sSahkmµpøÚvePT. Tak;Tgnwgvis½y
eTscrN_ karnaMecjkMlaMgBlkmµ pþl;nUv»kaskargarfµI b:uEnþk¾manhaniP½yfµI²pgEdr.
edaysarCMnYybec©keTssMrab;karGPivDÆn_]sSahkmµTaMgenH mankarvivtþn_eTAmux CakarcaM)ac;RtUv
BinitüemIl[)anditdl;elITidæPaBeynD½renAkñúgkarGPivDÆn_vis½yBaNiC¢kmµ. karFana[manlT§PaB
RbkbedaysmFm’kñúgkarTTYl)an»kaskargarfµI EdlekItecjmkBIkic©xitxMRbwgERbgGPivDÆn_vis½y
BaNiC¢kmµ TMngCatMrUv[mankarFana[narImanlT§PaBTTYl)ankarbNþúHbNþalsmRsb sMedACYy[narI
manlT§PaBcUlrYmRbkYtRbECgdeNIþm»kaskargarfµI² edayepþatkarykcitþTukdak;eTAelIkarGb;rM
]tþmsikSasMrab;narI nigkarBicarNaeLIgvijeTAelIfaetI\riyabfRbéBNI EdlTak;Tgnwgkargarrbs;
{burs} nig {narI} KYrEtGnuvtþEbbNa enAkñúgvis½y]sSahkmµEdlkMBugEtrIklUtlas;enH.
CMBUkTI 2 - TsSn³vis½yeynD½renAelITIpSarBlkmµ
66
cMENkesIµPaBsMrab;narI
2>1>14 etItMbn;RbtibtþikarnaMecj EdlRtUv)anesñIeLIg pþl;plRbeyaCn_dl;narI
Edrb¤eT?
raCrdæaPi)alkm<úCa kMBugEteFVIkarcrcaCamYynwgPaKIéfLg; edIm,IbegáIt[mantMbn;RbtibtþikarnaMecj
¬EPZ¦ EdlGacehAfa tMbn;BaNiC¢kmµesrI nigtMbn;esdækic©Biess. tMbn;RbtibtþikarnaMecj KWCadMeNIrkar
GnþrCati EdlRtUv)anbegáIteLIg edIm,ITak;TajvinieyaKTunbreTs[cUlmktMbn;Edlman]sSahkmµtictYc
b¤KµanesaH. RbeTsm©as;pÞH nwgpþl;nUvkarelIkTwkcitþBiessdUcCa karelIkElgBn§ nigkarBüÜrkarGnuvtþn_
c,ab;kargarkñúgRsuk ¬CapøÚvkar b¤minpøÚvkar¦ edIm,ITak;TajGñkvinieyaKTunbreTs [cUlmkkñúgtMbn;
]sSahkmµTaMgenH. enHGacCabBaðaeynD½rd¾cMbgeRBaHfa kmµkrPaKeRcInenAkñúgtMbn;TaMgenH manrhUtdl;
80PaKryenAkñúgRbeTsdéTeTot CanarI ¬AMRC qñaM1998 nig Daeren qñaM1997.
ktþad¾sMxan; nigRsYcRsavbMputéntMbn;RbtibtþikarnaMecj ¬EPZ¦ KWTMnak;TMng nigsþg;darkargar.
RbeTsCam©as;tMbn;]sSahkmµenH EdlrYmman bg;køaeds )a:Nam:a nigsuIm)aev: )aneRbIR)as;bTdæanBiess
¬mankMritTab¦ EdlGnuvtþEtenAkñúgtMbn;enaH edIm,ICMnYsc,ab;kargarkñúgRsuk ¬ILO qñaM1998¦. plvi)ak
cMeBaHnarIGacmanTMhMFMeFg edaysarnarIpþl;nUvkMlaMgBlkmµy:ageRcInenAkñúgtMbn;TaMgenH ehIysþg;dar
kargarTab Gacbgár[mankarlM)akkan;EteRcIn.
tMbn;RbtibtþikarnaMecj ¬EPZ¦ mincaM)ac;eFVIRbtibtþikar edayeRbIR)as;sþg;darkargarTab edIm,ITak;Taj
GñkvinieyaKenaHeT. r)aykarN_EdlRtUv)anerobcMeLIg edayGgÁkarBlkmµGnþrCati ¬ILO¦ )ankt;sMKal;fa
eKGacbegáIt[mantMbn;RbtibtþikarnaMecj ¬EPZ¦ EdlnwgTak;TajvinieyaKbreTs edayRtUvkarBar
siT§irbs;kmµkrpgEdr ¬AMRC qñaM1998¦. enAkñúg]TahrN_EdlRtUv)anelIkeLIgenAkñúgr)aykarN_enH
karrkSasßanPaBkargarl¥ RtUvpSaP¢ab;CamYynwgeKalneya)ay]sSahkmµc,as;las; karelIkTwkcitþ
ehdæarcnasm<½n§smRsb nigFnFanmnusS. GgÁkarkmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati kMBugeFVIkarvaytMélGMBI
plb:HBal;EpñksgÁmkic©éntMbn;RbtibtþikarnaMecj ¬EPZ¦ enAekaHkug ehIyGgÁkareRkArdæaPi)alepSgeTot
kMBugEtBinitütamdankarerobcMsMeNIsMuepSgeTot sMrab;karbegáIttMbn;RbtibtþikarnaMecj ¬EPZ¦ enAkm<úCa.
67
2>2 eKalneya)ay nig yuT§sa®sþrbs;raCrdæaPi)al
Rkbx½NÐm:aRkUesdækic©rbs;raCrdæaPi)alkñúgry³eBlb:unµanqñaMknøgmkenH epþatCasMxan;eTAelIkarrkSa
esßrPaB karBRgwgvis½yFnaKar nigsßab½nhirBaØvtßú karGnuvtþn_viFankarkMENTMrg;sareBIBn§ karFana[mankar
RKb;RKgRtwmRtUvelIRTBüsm,tþirdæ nigkarbegáInkarvinieyaKsaFarN³ edIm,IGPivDÆn_ehdæarcnasm<½n§rUbv½nþ
nigsgÁm nigFnFanmnusS. TisedAénkarGPivDÆn_Cati dUcEdl)anbgðajCUnenAkñúgyuT§sa®sþCatikat;bnßy
PaBRkIRk nigEpnkarGPivDÆn_sgÁmkic© esdækic© R)aMqñaMelIkTI2 BIqñaM2001-2005 epþatkarykcitþTukdak;eTAelI
kMeNInesdækic© EdlmanlkçN³TUlMTUlaylµmnwgdak;bBa©Úlvis½ynana EdlRbCaCnRkIRkTTYl)anmuxrbr
ciBa©wmCIvit karGPivDÆn_sgÁmnigvb,Fm’ nigkareRbIR)as;FnFanFmµCatiRbkbedaynirnþPaB RBmTaMgkarRKb;RKg
brisßan[)anRtwmRtUv.
karkat;bnßyPaBRkIRkenAkm<úCa BwgEp¥keTAelIkMeNInesdækic©. yuT§sa®sþCatikat;bnßyPaBRkIRk)anEcgfa³
{kMeNInesdækic©GacsMerc)an edaymin)ac;mankarkat;bnßyPaBRkIRk b:uEnþkarkat;bnßyPaBRkIRk minGac
sMerc)anedayKµankMeNInesdækic©eT. kMeNInesdækic© KWCaGavuFmYyRbePTEdlman\T§iBlbMput sMrab;RbyuT§
nwgPaBRkIRk}. raCrdæaPi)al)anebþCJacitþGnuvtþeKalneya)ay EdlBRgwgesßrPaBm:aRkUesdækic© eFVIviPaCFnFan
eTAvis½ynanaEdlkan;EtmanRbsiT§iPaB nigCMruj[mankareFVIsmahrNkmµkm<úCa eTAkñúgesdækic©BiPBelak.
raCrdæaPi)al kMBugEtbnþGnuvtþyuT§saRsþGPivDÆn_BaNiC¢kmµdl;CnRkIRk ehIykMBugEterobcMxøÜneRtomcUl
CasmaCikGgÁkarBaNiC¢kmµBiPBelak. raCrdæaPi)al k¾)ancuHhtßelxaelIkic©RBmeRBogBaNiC¢kmµesrIGas‘an
¬ASEAN Free Trade Agreement¦ EdltMrUv[mankarkat;bnßyBn§KyCabnþbnÞab; [dl;kMritsUnüenAtam
bNþaRbeTsGas‘anTaMg10. yuT§saRsþGPivDÆn_BaNiC¢kmµdl;CnRkIRk manmUldæanelITsSn³KnøwHbI dUcCa³
1¦ karpøas;bþÚrtulüPaBénkarepþatkarykcitþTukdak;elIeKalneya)ay BIbBaðalT§PaBTIpSar nig
kMENTMrg;m:aRkUesdækic©sMrab;BaNiC¢kmµ eTACabBaðasmtßPaBpÁt;pÁg;mIRkUesdækic©.
2¦ karepþatkarykcitþTukdak;[)anxøaMgkøa eTAelIkarpþl;CMnYyKaMRTEpñkksagsmtßPaBdl;shRKas
naMecj nigkMritnaMecj ¬karGPivDÆn_vis½yÉkCnsMrab;BaNiC¢kmµ¦. nig
3¦ karsgát;F¶n;eTAelIkareFVIvimCÄkarsniTankmµ nigtamPUmisaRsþ elIGaCIvkmµnaMecjenAkm<úCa.
karelIkTwkcitþ nigkarTak;TajkarvinieyaK nigshRKinPaBkñúgvis½ynanaenACnbT RtUv)ancat;Tukfa
mansar³sMxan;Biess.
CMBUkTI 2 - TsSn³vis½yeynD½renAelITIpSarBlkmµ
69
CMBUkTI 3
narI ksikmµ nig FnFanCnbT
km<úCanaeBlbc©úb,nñ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 71
3>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>72
3>1>1 narImantYnaTIsMxan;enAkñúgplitkmµksikmµ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 74
3>1>2 narImantYnaTIRbkbedayskáanuBlPaBya:gsMxan; kñúgkarkat;bnßyGsniþsuxes,óg >>>>>>>>>> 75
3>1>3 esvapSBVpSaymankMritGb,brma narITTYl)anesvapSBVpSayticCagburs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 76
3>1>4 »kastictYckñúgkarTTYl)anFnFanFmµCati kMBugKMramkMEhgdl;karRbkbrbrciBaw©mCIvit >>> 79
3>1>5 eTaHbICamanc,ab;dIFIøfIµEdlykcitþTukdak;elIeynD½r b:uEnþnarIenAEtgayrgeRKaH
edaysarEtsiTi§narIkñúgkarTTYl)andI minRtUv)aneKykcitþTukdak; >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 79
3>1>6 »kasTTYl)anesvahirBaØvtßú nigesvaminEmnhirBaØvtßú mankMrittictYcbMput >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 82
3>1>7 pøÚv nigKmnaKmn_CnbTCaGaTiPaBsMrab;narI nigburs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 83
3>1>8 narIpþl;GaTiPaBelIkarpÁt;pÁg;Twks¥at >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 84
3>1>9 narIminmantMNagrbs;xøÜnenAkñúgtYnaTIeFIVesckIþsMerckñúgvis½yksikmµ nigCYrm®nIþraCkarsIuvil 85
3>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþrbs;raCrdæaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 86
70
cMENkesIµPaBsMrab;narI
71
CMBUkTI 3 ³ narI ksikmµ nig FnFanCnbT
km<úCanaeBlbc©úb,nñ1
sUcnakr tMél
PaKryénRbCaCnrs;enAeRkambnÞat;énPaBRkIRk 11/5
GRtaGñkenAkñúgbnÞúkRKYsarenACnbT 90
PaKryénnarICnbTeFIVkargarKµanR)ak;kMérsMrab;RKYsar 46
PaKryénnarICnbTeFIVkarkñúgvis½yksikmµ 89
PaKryénnarIeFIVkarkñúgvis½yksikmµlkçN³RKYsar 56
PaKryénnarIeFIVkarkñúgvis½yksikmµsMrab;lk;kñúgTIpSar 54
PaKryénnarIEdlTTYl)anplBIesvapSBVpSayksikmµ 10
PaKryénnarICaGñkpSBVpSayksikmµ 5-10
PaKryénnisiStnarIenAsklviTüal½yPUminÞksikmµ 17
PaKryénnarICaemRKYsarEdlKµandIERscMkar 21
PaKryén {RsIþemm:ayedaysarsRgÁam} EdlKµandIERscMkar 50
PaKryénkmµsiTi§dIFIø EdlmaneQµaHbIþ nigRbBn§ taMgBIqñaM2001 78
PaKryénkarcMNaykñúgRKYsarBIR)ak;cMNYlEdlnarIrk)an Cag50
R)ak;ebovtSrbs;narIeRbobeFobCamYyburskñúgkargarEkécñplitplRtI 63
PaKryénGñkxI©\NTanxñattUcCanarI 70-85
PaKryénRbCaCnEdlrs;enACnbT manTwks¥ateRbIR)as; 25
cMnYnem:agCamFümEdlnarIcMNayelIkardgTwkRbcaMéf¶ 1-2
PaKryénsmaCikKN³kmµaFikarTwks¥atkñúgPUmiCanarI 60
PaKryénRbCaCnenACnbTEdlmanbgÁn;Gnam½y 10
PaKryénCMnYyGPivDÆn_CapøÚvkar ¬ODA¦sMrab;vis½yksikmµ nigkarGPivDÆn_CnbT qñaM2001 21
PaKryénfvikaCatisMrab;vis½yksikmµ nigkarGPivDÆn_CnbT qñaM2002 4
cMENkénplitplksikmµ rukçaRbma:j; nigensaT kñúgplitplsrubkñúgRsuk 33
1 RbPB³ Biddulph qñaM2000³ r)aykarN_sþIBIkar)at;bg;dI nigkarRsavRCavGPivDÆn_. Beresford et al. qñaM2003³ esdækic©maRkU
nigkarkat;bnßyPaBRkIRk enAkm<úCa. CSD qñaM2002³ yuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk qñaM2003-2005. IFAPER qñaM
2002³ bBaðaeynD½renAkñúgkareFVIEpnkar nigfvika. RksYgGb;rM yuvCn nigkILa qñaM2002a³ yuT§saRsþbRBa¢abeynD½rry³eBl
5qañM rbs;RksYgGb;rM yuvCn nigkILa qañM2002-06. RksYgksikmµ rukçaRbma:j; nigensaT qñaM2002³ narI nigkarbNþúHbNþal
sMrab;RksYgksikmµ rukçaRbma:j; nigensaT. RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn nig IOM qñaM2002³ kmµviFICYyRsþIemma:y³
karGegátGMBItRmUvkar nigFnFanr)aykarN_ nigkarviPaK. GgÁPaBbec©keTsRtYtBinitüPaBRkIRk ¬PMATU¦ qñaM2003.
raCrdæaPi)alkm<úCa qñaM2002³ KNenyüCatikm<úCa. Walter, A qñaM2000 kareronsURtBIkmµviFIsmahrNkmµsnSMR)ak; nig
\NTanenAkm<úCa. kmµviFIes,ógGaharBiPBelak qñaM2001³ karsikSaGMBIekµgRsI nigkarsikSa rbs;kmµviFIes,ógGaharBiPBelak
72
cMENkesIµPaBsMrab;narI
3>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða
kññúgeBlfIµ²enH vis½yesdækic©ekIneLIgEtenAkñúgTIRkug b¤TIRbCMuCn b:uEnþesdækic©enACnbTmankarekIneLIg
bnþicbnþÜcb:ueNÑaH. RbCaCnRkIRkRbmaN 90PaKry rs;enAkñúgtMbn;CnbT ehIyRbCaBlrdæEdlRkIRkbMput
KWCaksikr nigRKYsarEdlmanemRKYsarTTYl)ankarGb;rMtictYc b¤KµankarGb;rMkñúgRbBn½§. RKYsarEdlRkIRkbMput
enAkm<úCaminmanRTBüsm,tiþGIVeLIy nigmankUneRcIn naM[smaCikkñúgbnÞúkmankMritx<s; ¬cMnYnkumareFobnwg
cMnYnGñkrkR)ak;cMNUlkñúgRKYsarmYy¦ eFIV[R)ak;cMNUlEdlsmaCikRKYsarmñak;²rk)an minRKb;RKan;sMrab;RKYsar.
GRtasmaCikkñúgbnÞúkenAtMbn;CnbT KWmancMnYn 90PaKry ¬Beresford et al, qñaM2003¦. sniþsuxes,óg
KWCabBaðaF¶n;F¶rsMrab;RbCaCnRkIRkbMput³ RbCaCncMnYn 36PaKry rs;enAeRkambnÞat;énPaBRkIRk EdlrkcMNUl
)anEt 0/46duløa kñúgmYyéf¶ nig 11PaKry rs;enAeRkambnÞat;énPaBxVHxatmðÚbGahar ¬GgÁPaBbec©keTs
RtYtBinitü nigviPaKPaBRkIRk - PMATU qñaM2003¦.
vis½yksikmµ KWCaexOnesdækic© ¬backbone¦ enAkm<úCa. RbCaCnmYyPaKFM enAEtBwgEp¥kelIvis½yksikmµ
sMrab;karRbkbrbrciBaw©mCIvit. ksikrPaKeRcInmandIERscMkartictYc EdlmanTMhMticCagBIrhicta. vis½yksikmµ
cUlrYmcMENk 33PaKry kñúgplitplsrubkñúgRsuk nigCaRbPBsMxan;Edlpþl;kargardl;kMlaMgBlkmµcMnYn
73PaKry énkMlaMgBlkmµsrub. eTaHbICavis½yksikmµ CaRbPBsMxan;énkarRbkbrbrciBaw©mCIvitrbs;RbCaCn
mYycMnYnFMk¾eday k¾vis½yenHekIneLIgRbcaMqñaM CamFümEt 3/6PaKryb:ueNÑaH - mancMnYnBak;kNþalénkMeNIn
plitplsrubkñúgRsuk kñúgbNþaqñaMfIµ²enH.
plitPaBksikmµ mankMritTabbMput rab;TaMgkMlaMgBlkmµ ¬RbEhl 166duløaGaemrikkñúgkmµkrmñak;kñúg
mYyqñaM¦ nigdI ¬480duløaGaemrikkñúg1hikta¦. plitPaBksikmµ gayrgeRKaHedaysarCMgW nigkarpøas;bþÚr
GakasFatukñúgkMritx<s;. mUlehtuxøH EdlbNþal[plitPaBksikmµmankMritTab mandUcCa³
- plitkmµ mankMritTab edaysarkarRsavRCav nigRbBn½§pSBVpSayenATn;exSay RbBn½§FarasaRsþ nig
RbBn½§RKb;RKgTwkenAminTan;RKb;RKan; stVl¥it nigCMgWstVciBaw©m KuNPaBRKab;BUCGn; plitkmµ
stVciBaw©m nigkarEkécñksikmµ enAmankarxVHxat plitplensaTminTan;mannirnþrPaB.
- plitkmµeRkayeBlRbmUlpl nigTIpSarenATn;exSay edaysarkar)at;bg;mankMritx<s; ¬edaysarkar
sþúkTukmin)anl¥ mankarxUcxat nigstVli¥tbMpøaj¦ cMeNHdwgGMBIkarEkécñ nigTIpSarenAmankMrittictYc
smaKmGaCIvkmµ nigksikrmancMnYntictYc xVHsßab½nKaMRT nigxVH»kasTTYl)anBt’manGMBITIpSar.
- karvinieyaKTun enAmankMritTab edaysardIFøImYycMnYn minmankmµsiTi§c,as;las; nigdImanTMhMtUc
minmanedImTun GMeBIBukrlYy nigkarCYldI karxVHxatBt’mansIþGMBIsßanPaBEpñkc,ab; nigeKalneya)ay.
73
- PaBgayrgeRKaH rbs;RKYsarenACnbT edaysarxVHBt’manGMBITIpSar eKalneya)ay nigkmµviFI RbBn½§
hirBaØvtßúenATn;exSay nigxVHxatesvahirBaØvtßú kareRbIR)as;éRBeQI karensaTkñúgshKmn_ nigFnFan
epSg²eTotenAtamXMuenAmankMrit dIFIømanmIn nigRbBn½§pþl;;Bt’manCamun GMBIeRKaHFmµCatienATn;exSay.
narI mancMnYnCagBak;kNþalkñúgkMlaMgBlkmµksikmµ ehtudUecñH kic©xitxMRbwgERbgbegIánplitPaBksikmµ
caM)ac;RtUvykcitþTukdak; nigeqIøytbeTAnwgbBaðaeynD½r. enAkñúgtMbn;CnbT manEtnarIcMnYn 4PaKry nigburs
cMnYn 10PaKry b:ueNÑaH RbkbkargarEdlmanR)ak;kMér. EpñkkargarpøÚvkar GacRsUbyk)anEt 5PaKry én
kMlaMgBlkmµsrubb:ueNÑaH. 94PaKry énkmµkrfIµcMnYn 250>000nak; EdlcUlrYmcMENkkñúgkMlaMgBlkmµ
ral;qñaM BwgEp¥keTAelIkargareRkApøÚvkar dUcCa kargarksikmµlkçN³RKYsar Edlplitkmµ nigR)ak;cMNUlman
kMritTab ¬can; qñaM2003¦. edaysarGRtakMeNItmankMritx<s;enACnbT nigGRtakMeNInRbCaCnnaeBlGnaKt
eFIV[mankarRBYy)armÖGMBIplitPaB nigdIEdlmankMrit nigpllM)ak kñúgkarRbkbrbrciBaw©mCIvitrbs;RbCaCn
CMnan;eRkay.
karrIkcMerInkñúgkarRbkbrbrciBaw©mCIvitenACnbT RtUvraMgsÞH edayminmanehdæarcnasm<n½§RKb;RKan; ¬pøÚv
karEckcayTwk¦ esvasgÁm ¬karGb;rM suxaPi)al¦ nigesvaesdækic© ¬karpSBVpSayGMBIksikmµ karKaMRTEpñk
bec©keTs GPivDÆn_shRKashirBaØvtßú nigminEmnhirBaØvtßú¦. narI CYb]bsKÁeRcInCagburs edaysarEtkxVHesva
TaMgenH EdleFIV[narIminmanlT§PaBbegIánCaGtibrmanUvkMriténplitPaB nigtMéltbsñgeTAnwgBlkmµrbs;xøÜn.
enAeBlEdleFIVkarBinitüelIkarRbkbrbrciBaw©mCIvitenACnbT sMxan;RtUvemIldl;RbéBNIénkareFIVERscMkar
rbs;ksikr. RbCaBlrdæenACnbTRtUvcMNayeBlCamFümBI 4 eTA 5Ex ¬ry³eBlticCagknøHqñaM¦ elIkargar
eFIVERs nigdaMdMNaMepSg²eTot nigrkR)ak;cMNUl)anEtmYyPaKbI énR)ak;cMNUlsrubrbs;BYkeK. ksikrlk;
plitplrbs;eKeTA[GñkCMnYj b¤m©as;ma:sIunkinRsUv. plitkmµRTg;RTaytUc nigCalkçN³RKYsar eFIV[Kat;BMuman
lT§PaBkñúgkarTamTartMél nigRtUvlk;plitplkñúgtMélTab. RbCaBlrdæ RbkbrbrciBaw©mCIvit nigrkR)ak;cMNUl
edaysarkarensaT karedIrrkmðÚb nigrbs;rbrepSg²eToteRkABImðÚb RbkbrbrGaCIvkmµ nigkarlk;kMlaMgBlkmµ
edIm,IrkR)ak;cMNUltamrdUvkal. ¬Achapya et al qñaM2002; Beresford et al, qñaM2003¦.
karekIneLIgénPaBesIÞrEtKµandIFIø KµandIFIø KYbpSM»kastictYckñúgkareRbIR)as;FnFanrYm dUecñH cMnYnmnusSEdl
kan;EtekIneLIg CaBiess narI nwgeFIV[RKYsarenACnbTminmanFnFanplitkmµGIV eRkABIkMlaMgBlkmµpÞal;rbs;xøÜn
nigminGacedaHRsaybBaðaPaBRkIRk)aneLIy lwÁkNaKµankarbegIánkargarbEnßmenACnbT eRkABIkargareFIVERs
cMkar ¬Beresford et al, qñaM2003¦.
GñkRsavRCavEdlkMBugeFIVkarRsavRCavGMBItYnaTIeynD½rkñúgkarRKb;RKgFnFanFmµCati enAtMbn;bwgTenøsab
)anrkeXIjfa narI nigkumarIenACnbT cUlrYmcMENkeRcInCagburs nigkumarakñúgskmµPaBrkR)ak;cMNUlkñúgEpñk
CMBUkTI 3 - narI ksikmµ nig FnFanCnbT
74
cMENkesIµPaBsMrab;narI
ksikmµ nigéRBeQI k¾dUcCaskmµPaBepSg²eTot b:uEnþburs TTYl)ankarRKb;RKg eRcInCagnarI elIplRbeyaCn_
énFnFanplitkmµTaMgenaH ¬GAD/C nig FAO, qñaM1999¦.
kar)a:n;RbmaNGMBIeynD½renAkñúgCMBUkenH nwgBinitüelIbBaðaeynD½rEdlBak;Bn½§nwgbBaðadIFIø esvaksikmµ
ehdæarcnasm<n½§ esvahirBaØvtßú nigesvaminEmnhirBaØvtßú Edlb:HBal;dl;»kasrbs;narI cUlrYmkñúgskmµPaBksikmµ
skmµPaBeRkABIERscMkar nigskmµPaBTIpSar EdlQaneTArkkarkat;bnßyPaBRkIRk nigsniþsuxes,ógCaTUeTA.
etIGIVCabBaðakgVl;rbs;narI nigbursenACnbT ?
karBieRKaHeyabl;mYycMnYnsIþBI {karkat;bnßyPaBRkIRkedIm,IRsIþ} RtUv)anerobcMeLIgedayGgÁkar
cMerInRsIþ CaGgÁkareRkArdæaPi)al CaEpñkmYYyéndMeNIrkarerobcMtak;EtgyuT§saRsþfñak;Catikat;bnßy
PaBRkIRkenAkm<úCa. lT§plénkarBieRKaHeyabl;CaTUeTAenAkñúgextþcMnYn6 )anbgðaj[eXIjfa narI
nigburs manbBaðakgVl;Rbhak;RbEhlKña EdlkñúgenaHmanbBaðaCaGaTiPaB 5 dUcCa sniþsuxes,óg
pøÚvKmnaKmn_enACnbTminl¥ Twkmins¥at karTTYl)andI b:uEnþKµankmµsiTi§ nigdImanmIn. karBieRKaH
eyabl;bEnßmCamYynarIenAfñak;XMu nigPUmi kñúgextþkMBg;cam )an[GaTiPaBelIkarsagsg;pøÚvsaFarN³
ehIyburs[GaTiPaBelIkarCIkGNþÚgTwk EdlGNþÚgTaMgenaHnwgGacCIkelIdIÉkCn. ¬RksYg
kic©karnarI nigGtItyuT§Cn qñaM2003b¦
3>1>1 narImantYnaTIsMxan;enAkñúgplitkmµksikmµ
73 PaKry énkMlaMgBlkmµ eFIVkargarksikmµ. Cit 80PaKry énkMlaMgBlkmµTaMgenaH eFIVkargar
ksikmµlkçN³RKYsar EdlmannarI 56PaKry CakMlaMgBlkmµkñúgkargarksikmµCalkçN³RKYsar nig
54PaKry enAkñúgkMlaMgBlkmµkargarksikmµTIpSar. PaKeRcInénnarITaMgenH CaGñkeFIVkargarKµanR)ak;kMér
kñúgRKYsar ¬LFS, qñaM2001¦. narICaemRKYsarPaKeRcIn eFIVkargarksikmµ ebIeRbobeFobCamYynwgburs
CaemRKYsar ehIynarICaemRKYsarTaMgenH minmandIERscMkar b¤mandItictYc. narI mantYnaTIya:gsMxan;enA
kñúgvis½yksikmµ b:uEnþnarIman»kastictYckñúgkarTTYl)anFnFan nigRTBüsm,tiþEdlGacCYybegIán
skþanuBlPaBrbs;narI [GacbegIánplitPaB sniþsuxes,óg[kan;Etl¥RbesIr nigQaneTAkat;bnßy
PaBRkIRk.
75
3>1>2 narImantYnaTIRbkbedayskáanuBlPaBya:gsMxan; kñúgkarkat;bnßy
Gsniþsuxes,óg
eynD½r sniiþsuxes,óg nigPaBRkIRk CabBaðaEdlBak;B½n§Kña. kar)a:n;RbmaNGMBIPaBRkIRkedaymankar
cUlrYm ¬FnaKarGPivDÆn_GasIu qñaM2001¦ )ankMNt;niymn½yPaBRkIRk KWkarminmanGgár nigmðÚbGahar
RKb;RKan;kñúgry³eBlkñúgmYyqñaM ¬12Ex¦ nigCaPaBGt;XøanCanic©kal kñúglkçxNÐraMuér: EdlBYkeKminGac
eKcrYc elIkElgEtsMrab;ry³eBlbeNþaHGasnñEtb:ueNÑaH. edaysarPaBGt;Xøan RbCaCnRkIRk BMuGac
bMeBj)antamtRmUvkarrbs;xøÜneLIy dUcCa lT§PaBedIm,IbBa¢ÚnkUnTaMgGs;eTAsalaeron cMNaycaM)ac;
sMrab;karEfTaMsuxPaB nigkarbMeBjkatBVkic©xagEpñkvb,Fm’RbéBNI ¬FnaKarGPivDÆn_GasIu qñaM2001¦.
RbCaCn EdlrgeRKaHedayGsniþsuxes,ógraMuér: rYmman ksikrCalkçN³RKYsar GñkKµandIFIø b¤mandIFIøtictYc
RkumRbCaCnRkIRkenAtamTIRbCMuCn nigRkumgayrgeRKaHepSg²eTot. sniþsuxes,ógmYyry³eBlxIø
b:HBal;dl;RbCaCnEdlkMBugRbQmmuxnwgeRKaHFmµCati dUcCa TwkCMnn; nigeRKaHraMgs¶Üt. karviPaKeynD½r
enAkñúgEpñksniþsuxes,óg rYmmanBIrEpñk³ plb:HBal;xus²KñaénGsniþsuxes,ógeTAelI narI nigburs nigtYnaTI
rbs;narI nigburskñúgkarrkSasniþsuxes,ógRKYsar. 11PaKry énRbCaCnkm<úCars;enAeRkambnÞat;énkar
xVHxates,óg ¬PMATU qñaM2003¦ . b:uEnþkarvas;sÞg;enH min)anbgðajGMBIPaBxusKña énkarrgeRKaH
rbs;narI nigburseLIy. dUcEdl)anerobrab;enAkñúgCMBUkTI1 narIeRbIR)as;es,ógsMxan; ¬Ggár¦ nigmðÚbGahar
bnÞab; ¬sac; nigs‘ut¦ ticCagburs. RksYgsuxaPi)alkMBugBinitüeXIjfa narImansnÞsSn_ma:sragkayTab
nigmanGRtaCMgWesøksøaMgxVHCatiEdkkMritx<s;. enHmann½yfa narI GacnwggayrgeRKaHedaysarPaB
Gt;Xøan nigGsniþsuxes,óg manlkçN³xusBIburs ¬sUmemIlCMBUk5¦.
karBiPakSaGMBIsniþsuxes,óg )anepþatelIPaBxusKñarvag »kasTTYl)anes,óg niges,ógEdlman.
karsikSanaeBlfIµ²enHbgðaj[eXIjfa extþ-RkugcMnYnCitBak;kNþalkñúgcMeNamextþ-RkugcMnYn 24 KWCa
tMbn;Edlmanes,ógtictYcbMput. eTaHbICaenAkñúgextþEdlplit)anRsUveRcInCageK k¾manXMucMnYn 30PaKry
RbQmmuxnwgkarxVHxates,ógraMuér: ¬y C k P qñaM2002a¦. RbeTskm<úCa GacplitRsUvelIsBItRmUvkarCa
erogral;qñaM cab;taMgBIqñaM1995 nigGacnaMecjeTAeRkApgEdr dUecñHbBaðaes,ógEdlman minCabBaðaGIVeLIy.
b:uEnþbBaðaenaHKWkarBRgwglT§PaBrbs;RKYsarnImYy² kñúgkarTTYl)anes,ógEdlman tamry³karBRgwg
lT§PaBrbs;RKYsarkñúgkarTijes,ógTaMgenaH. edIm,IeFIV[sßanPaBenHRbesIreLIg RtUvkarcaM)ac;nUv
yuT§saRsþedIm,IbegIánplitPaBrbs;RKYsar ¬tamry³»kasTTYl)andIFIø nigedImTunepSg²¦ b¤begIáncMNUl
RKYsar. dUcEdl)anerobrab;BImunrYcmkehIyfa cMNUlCagBak;kNþalEdlnarIrk)an RtUvcMNaysMrab;RKYsar
ehIynarI nigkumarI cUlrYmkñúgskmµPaBrkR)ak;cMNUleRcInCagburs nigkumara. enHmann½yfa yuT§saRsþ
edIm,Ikat;bnßyPaBGt;Xøan nigGsniþsuxes,óg RtUvpþl;GaTiPaBelIkarpþl;GMNacEpñkesdækic©rbs;narI
nigkarbegIánkaryl;dwgrbs;narI GMBIsuxPaB nigGaharUbtßmÖ eRBaHfa narI edIrtYya:gsMxan;bMputkñúgkarpþl;
mðÚbGahar nigGaharUbtßmÖRKb;RKan; enAkñúgRKYsar.
CMBUkTI 3 - narI ksikmµ nig FnFanCnbT
76
cMENkesIµPaBsMrab;narI
kñúgqñaM1997 RKYsarenACnbT )ancMNay 71PaKry énkarcMNaysrubRbcaMExelImðÚbGahar. GRta
RbCaCnRkIRkbMputcMnYnBak;kNþal )ancMNay 20-30PaKryéncMNaysrubRbcaMExrbs;xøÜnsMrab;
TijGgár. dUecñHehIy eKalneya)ayEdlGnueRKaHdl;tMélGgár nwgCYybegIánkareRbIR)as;rbs;RKYsarRkIRk
¬Beresfordet al, qñaM2003¦.
3>1>3 esvapSBVpSaymankMritGb,brma narITTYl)anesvapSBVpSayticCagburs
eTaHbICacMnYnPaKeRcInénksikr nigkmµkrkñúgEpñkeRkApøÚvkar CanarI b:uEnþnarIcMnYnticbMput )anTTYlpl
RbeyaCn_BIesvaksikmµ esvakmµ nigRTBüsm,tiþepSg²eTot Bak;Bn½§nwgkarRbkbrbrciBaw©mCIvitenACnbT.
CaTUeTAesvapSBVpSayGMBIksikmµ enAmankMritTabbMput. kñúgqñaM2002 manEtksikrcMnYn 20>000nak;
b:ueNÑaH ¬esIµnwg 0/7PaKryénksikrTaMgGs;¦ cUlrYmkñúgskmµPaBpSBVpSay. tamry³lT§plenH
eyIgnwgRtUvkarry³eBl 65qñaM edIm,I[ksikrcMnYnBak;kNþalénGRtasrubcMnYn 2/6lannak; enAkm<úCa
TTYl)anesvapSBVpSayksikmµ ¬FnaKarBiPBelak qñaM2003b¦. »kasTTYl)anesvapSBVpSay
EdlmanKuNPaB KWCabBðaaF¶n;F¶rcMeBaHksikrCaburs nignarI. narI TTYl)an»kastictYcNas; kñúgkarTTYl
)anesvapSBVpSay nigkarbNþúHbNþalEdlmantictYcenH. elIsBIenH tamkar)a:n;RbmaN mannarIcMnYnEt
10PaKry b:ueNÑaH CaGñkTTYlplRbeyaCn_BIesvapSBVpSay. karpSBVpSayBt’manedIm,I[ksikrTTYl
)anesvapSBVpSayksikmµ enAmankMritbMput. edayEpñkelIBt’manTTYl)an nigkarBiPakSaCamYytMNag
sßab½nrdæaPi)al nigPñak;garGñkpþl;CMnYy EdleFIVkarkñúgvis½yenH )anbgðaj[eXIjnUvmUlehtumYycMnYn
EdleFIV[narITTYl)anesvapSBVpSaytictYc dUcCa ³
� karRsavRCav nigkarpSBVpSayGMBIksikmµ min)anepþatelIskmµPaBrbs;narICaksikr. burs nignarIman
CMnajkargarxus²Kña ¬tarag3>1¦. CaTUeTA kargarrbs;bursCakargarEdlBak;Bn½§nwgkareRbIkMlaMg
kay b¤kareRbIbec©keTs nigeRKOgm:asIun. ]TahrN_ ³ kñúgkargareFIVERs narITTYlxusRtUvelIkarerobcM
BUCRsUv nigsÞÚg ¬karRtaMBUC dkesµA Tukdak;RsUv nigRBYsBUCRsUv¦ dkesµA nigkargarRtYtBinitüstVli¥t
EdlminRtUvkarbec©keTsx<s;. bursTTYlxusRtUvkñúgkarP¢Ürras;dI FarasaRsþ )aj;fñaMsmøab;stVli¥t
nig)aj;CI ¬Norris et al., qñaM2001¦.
77
tarag 3>1 ³ karEbgEckBlkmµkargareynD½r
kargar narI burs
kargarplit
kargareFIVERs
erobcMdIFIø + ++
p¥ab;RsUvBUC + _
eraysMGatRsUvBUC + _
erobcMTukdak;BUCRsUv ++ _
e)acesµA ++ +
RBYsBUCRsUv ++ +
sÞÚg ++ +
beBa©j bBa©ÚlTwk + ++
karRKb;RKgERs + ++
dak;CI + +
RcUtRsUv ++ +
e)akRsUv + +
ciBaw©mstV
ciBaw©mRCUk man; ++ +
ciBaw©meKa + ++
kat;esµAsMrab;cMNIstV + +
daMbEnø nigdMNaMhUbEpø ++ +
kargarKµanR)ak;kMér
rkGusdut ++ +
dgTwk + ++
kat;edr b:HsMelokbMBak; + _
erobcM nigeFIVmðÚb ++ +
sMGatkñúgpÞH nigTIFøapÞH + _
emIlEfTaMkUn ++ +
kargarsrub
++ eFIVkargareRcInCageK 10 5
+ eFIVkargarCamFüm 12 12_ eFIVkargartictYc 0 5
sMKal;³ karviPaKenHmin)anbBa©ÚlkargareRkABIeFIVERscMkar Edlburs nignarIcUlrYmya:gskmµ nigmantYnaTIxus²Kña.
¬sUmemIlCMBUkTI2¦
RbPB ³ Ep¥kelIkarBiPakSatamPUmikñúgextþsVayerog nigéRBEvg EdlRtUv)aneFIVeLIgCaEpñkmYyénebskkmµerobcMKMerag
kat;bnßyPaBRkIRkenACnbTrbs; IFAD ÉksarRsavRCavTI2 karviPaKeynD½r nigkarbRBa¢abeynD½r qñaM2003
CMBUkTI 3 - narI ksikmµ nig FnFanCnbT
78
cMENkesIµPaBsMrab;narI
� ksikrRtUveFIVdMeNIrCamFümcMgay 9 KILÚEm:Rt BIPUmieTARsuk edIm,ITTYl)anesvapSBVpSay. sMrab;ksikr
RkIRkbMput cMgayBIPUmieTARsukCamFüm 13KILÚEm:Rt. manEtPUmicMnYn 3PaKryb:ueNÑaH manGñk
pSBVpSayGMBIksikmµ nigPUmicMnYn 7PaKry manesva\NTan. edaysarbBaðasuvtßiPaB narI mankar
raErkkñúgkareFIVdMeNIr ehIyelIsBIenH narImantYnaTIkñúgkardaMsø nigemIlEfTaMkUnEdleFIV[narI mankar
lM)akkñúgkarcakecjBIpÞHry³eBlelIsBIBIr b¤bIem:ag.
� edaysarTMenomTMlab;RbéBNI buKÁlikpSBVpSayCabursPaKeRcIn mankarlM)akkñúgkareFIVTMnak;TMng
edaypÞal;CamYynarICaksikr. CaTmøab; burs CaGñkTTYl)ankarbNþúHbNþal nigesvapSBVpSay b:uEnþ
RbBn§CaGñkTTYlxusRtUvelIkargarTaMgenaH. karepÞrcMeNHdwgfIµBIbIþeTAdl;RbBn§ kMrnwgmanRbsiTi§PaB
Nas;. Pñak;garpSBVpSayCanarI GaceFIVkarTMnak;TMngya:ggayRsYlCamYyksikrCanarI. RbeTskm<úCa
k¾dUcCaRbeTsepSg²enAkñúgBiPBelakEdr tamkar)a:n;RbmaN mannarIcMnYnEt 5 eTA 10PaKry Ca
Pñak;garpSBVpSayksikmµ ¬FnaKarBiPBelak qñaM2002¦. Pñak;garpSBVpSayCanarI mancMnYntic ebI
eRbobeFobeTAnwgcMnYnnarIcUlrYmkñúgvis½yksikmµ ¬Cag 50PaKry¦ GaceFIV[ksikrnarImankarlM)ak
kñúgkarTTYl)anBt’mancaM)ac; edIm,IbegIánplitkmµksikmµ EdlkargarenHCakarTTYlxusRtUvya:gsMxan;
rbs;narI. bBaðaenH eFIV[narICaksikr BMumanlT§PaBtamTan;karGPivDÆn_kñúgvis½yenHnaeBlGnaKt
¬ADB, qñaM2003¦.
� karpSBVpSayBt’man eRcInEterobcMeLIgsMrab;RbCaBlrdæEdlecHGkSr2. enAkm<úCa mannarIcMnYn 71
PaKry nigburscMnYn 50PaKry CaGnkçrCn ¬UNDP/UNESCO, 2000¦. cMNucenHmansar³sMxan;
Nas;sMrab;karerobcMKMerag nigkarEckcayesvapSBVpSay³ karbNþúHbNþal nigkarpSBVpSayBt’man
RtUverobcMedIm,I[ksikrEdlmankarGb;rMtictYc b¤KµankarGb;rMGacTTYlyk)an. sMrab;narIEdlminGac
eFIVdMeNIrq¶aydUcburs )ansMNUmBr [mankariyal½ysMrab;pþl;Bt’manGMBIplitkmµksikmµ karEkécñ
ksikmµ nigTIpSar nigsMNUmBr[mankarpþl;Bt’man[)andl;TIkEnøgEdlnarIrs;enA edayminRtUv
snñidæanfa narInwgGaceFIVdMeNIrmkcUlrYmRbCMu karbNþúHbNþal nigskmµPaBepSg²eTot)anenaHeT
¬ADB, qñaM2003¦.
{RKan;Et´minecHGan nigsresr minEmnmann½yfa ́ minGaceron tamry³karsegát
BIGIVEdlRtUveFIVenaHeT. enAeBlenaH ´GacykGIVEdl´)aneron mksakl,genA
tamkEnøgCak;Esþg nigBinitüemIlfaetImeFüa)ayenaHGaceRbIR)as;)anEdrb¤eT>>>>.
vaminCakarcaM)ac;[manburskñúgPUmiTTYlkarbNþúHbNþal ehIybnÞab;mk [burs
2 qñaMmunÉksarcMnYn57>889 RtUv)anEckcay. mankarpSBVpSaytamviTüúcMnYn 10dg nigTUrTsSn_ 11dg ¬RksYgksikmµ
rukçaRbm:aj; nigensaT 2002¦. enACnbTRKYsarcMnYn 41° manviTüúeRbI nig 20° manTUrTsSn_eRbI - GegátsgÁmkic© esdækic©
enAkm<úCa qñaM1999¦.
79
TaMgenaHmkbeRgon´eT BIeRBaHBYkKat;minEmnCaGñkeFIVkargarenHpg} narImñak;enA
extþsVayerog )anGHGagenAkñúgdMeNIrkar)a:n;RbmaNPaBRkIRkedaymankarcUlrYm
¬ ADB qñaM2001¦.
3>1>4 »kastictYckñúgkarTTYl)anFnFanFmµCati kMBugKMramkMEhgdl;kar
RbkbrbrciBaw©mCIvit
narI nigkumarenAkñúgRKYsarRkIRkKµandIFIø CaBiess RKYsarEdlnarICaemRKYsar eTArkxüg RtI Gusdut vlø×
nigedImeQIepSg²eTot sMrab;eRbIR)as; niglk;. skmµPaBTaMgenH mansar³sMxan;Nas;cMeBaHsniþsux
es,ógrbs;RbCaBlrdæRkIRk b:uEnþkMBugrgnUvkarKMramkMEhgBIPaBhinehacénbridæan nigkarRKb;RKgmin)an
l¥rbs;shKmn_eTAelIFnFanFmµCati ¬Kim et al, qñaM2003¦. tamry³karsikSakñúgeBlfIµ²enH GMBI
eynD½r nigksikmµkñúgextþéRBEvg nigsVayerog )anbgðaj[eXIjfa RKYsarEdlnarICaemRKYsarenAkñúg
tMbn;CnbT BwgEp¥kesIÞrEtTaMgRsugelIkarRbmUlFnFanéRBeQI sMrab;ykmkdUrCamYyGgár. narIkan;Et
mankarlM)akkñúgkarTTYlplBIFnFanFmµCati rYmpSMnwgkarKµandIFIø dUecñHnarInwgCYbkarlM)akya:gxøaMgcMeBaH
bBaðasniþsuxes,óg ¬IFAD, qñaM2003¦.
3>1>5 eTaHbICamanc,ab;dIFIøfIµEdlykcitþTukdak;elIeynD½r b:uEnþnarIenAEtgayrgeRKaH
edaysarEtsiTi§narIkñúgkarTTYl)andI minRtUv)aneKykcitþTukdak;
karRbkbrbrciBaw©mCIvitenACnbT KWBwgEp¥kTaMgRsugelIdIFIø nigFnFanFmµCatiepSg²eTot. dUecñHkar
)at;bg;»kasTTYl)anFnFanTaMgBIrenH bNþal[manPaBRkIRk nigGsniþsuxes,ógraMuér: b¤mYyry³eBl
¬Kim et al, qñaM2003¦. enAkñúgkarsikSaGMBIdIFIørbs;GgÁkar Oxfam )aneFIVkarsaksYrshKmn_[kMNt;
niymn½yénPaBRkIRk lT§plbgðaj[eXIjfa PaBKµandI b¤mandItictYc CalkçN³vinic½©ycMbgmYyénPaB
RkIRk. PaBKµandI nigesIÞrEtKµandI KWCasUcnakrénPaBRkIRkenACnbT.
vismPaBkñúgkarEbgEckdIFIø³ m©as;dIcMnYn 20-30PaKry kan;kab;elIdIcMnYn 70PaKry cMENkÉ
RbCaBlrdæRkIRkbMputcMnYn 40PaKry kan;kab;dIEt 10PaKryb:ueNÑaH ¬Beresford et al, qñaM2003¦.
RbEhl 20PaKry énRKYsarenACnbT minmandI nig 25 PaKry énRKYsarCnbTmandIEdlmanTMhMtUcCag
0/5 hikta dIEdlmanTMhMtUcCag 1hikta cat;Tukfa minRKb;RKan;sMrab;karRbkbrbrciBaw©mCIvitRbkbeday
nirnþrPaB. 45PaKryénRKYsarenACnbT RtUv)ancat;Tukfa minmandI b¤esIÞrEtKµandI niggayrgeRKaH
edaysarGsniþsuxes,ógbMput. tamkar)a:n;RbmaN kar)at;bg;dI kMBugEtekIneLIgRbEhl 2PaKry
erogral;qñaM ¬Kim et al, qñaM2003¦.
CMBUkTI 3 - narI ksikmµ nig FnFanCnbT
80
cMENkesIµPaBsMrab;narI
mandItictYc KµandI nigGRtaplitplRsUvminGMeNaypl CaktþabNþal[mankarxVHxatRsUvsMrab;
RKYsarenARKb;kMrit. TMhMdItUcminGacTak;TajvinieyaKTun nigminpþl;plitPaBx<s;. ksikrmYycMnYnKµan
meFüa)ay b¤Kµanbec©keTs nighirBaØvtßúRKb;RKan;edIm,IvinieyaKTun nigTTYl)anplBIdI EdlmanTMhMtUc
enaH)aneLIy. dUecñH ksikrEdlmandITMhMtUcTaMgenaH TTYl)anplitPaBTab nigrkR)ak;cMeNj)antic
¬Kim et al, qñaM2002¦.
edaysar\Ti§BlénsRgÁamCitbITsvtSr_ nigkarpøas;bþÚrlMenAdæankñúgRsuk eFIV[kMENTRmg;dIFIømankar
lM)akya:gxøaMg. karRKb;RKgdIFIøenAkm<úCa RtUv)anpøas;bþÚredayTMenareTArkkareFIVkmµsiTi§dIFøI CaRTBüsm,tiþ
ÉkCn elIkElgEtkñúgsm½ykalGaNaniKm. kmµsiTi§dI nigEpnTIsurieyadI RtUv)anbMpøajecalenAkñúg
TsvtSTI70. dIRtUv)anEbgEckenAedImTsvtSTI80 karEbgEckenH)anpþl;siTi§ mankMritkñúgkareRbIR)as;dI
b:uEnþminmankmµsiTi§eT. siTi§rbs;buKÁlkñúgkarTTYl)ankmµsiTi§dI RtUv)anbegIáteLIgvijenAqñaM1989
ehIyc,ab;PUmi)alRtUv)anbegIáteLIg nigGnuvtþenAqñaM1992. RbBn½§BIrRtUv)anbegIáteLIg KWkarTTYl)an
kmµsiTi§dIFIøtamTMenomTMlab; nigtamRbBn½§pøÚvkarEdlRbCaCnRtUvcMNayR)ak;CaeRcIn EdlPaKeRcInCakar
cMNayeRkApøÚvkar edIm,ITTYl)ankmµsiTi§dIFIøCapøÚvkar. RkwtüRkmminc,as;las; nigkarGnutþn_eRcInEbbbT
kñúgkarcuHbBaI¢dIFIøbNþal[manGMeBIBukrlYy eyagtamkarvaytMélEpñksgÁmkic© EdleFIVeLIgkñúgqñaM1999
kñúgkarerobcMKMeragerobcMEdndI nigrdæ)aldIFIø ¬LMAP¦ edaymankar]btßmÖBIFnaKarBiPBelak
shRbtibtiþkarbec©keTsGalWøm:g; ¬GTZ¦ nigrdæaPi)alhVaMgLg;. RbCaCnEdlTTYl)an»kastictYcbMput
kñúgkarTTYl)ankmµsiTi§dIFIø KWCaRbCaCnRkIRk nigKµanlT§PaBkñúgkarTamTarsiTi§rbs;xøÜn dUcCanarICaedIm.
karvaytMélEpñksgÁmkic©rbs;KMeragRKb;RKg nigrdæ)aldIFøI )anrkeXIjfa narI CaBiess narICaemRKYsar
gayrgeRKaH edaysarminmaneKykcitþTukdak;eTAelIsiTi§rbs;Kat; CaBiess edaysarkarxVHxatkar
yl;dwgGMBIsiTi§dIFIø nignItiviFIcuHeQµaHkmµsiTi§dIFIø ¬FnaKarBiPBelak qñaM2002h¦.
kareFVIesrIPavUbnIykmµkñúgqñaM1989 nigPaBRcbUkRcbl;EdlCalT§plénkarpþl;kmµsiTi§dI edaysar
dMeNIrkarcuHeQµaHminc,as;las; eFIV[plb:HBal;CaGviC¢mandl;siTi§narIelIkmµsiTi§dIFIø CaBiessnarICa
emRKYsar ¬Kusakabe et al. qñaM1995¦. kMENTRmg;dIFIø RtUv)aneKriHKn;fa manplb:HBal;edayGectnaelI
RKYsarEdlnarICaemRKYsar ¬EdlmansmaCikeBjkMlaMgBlkmµcMnYntic¦ BIeRBaHfakarEbgEckdIsMrab;eFIV
ksikmµGaRs½yelITMhMénRKYsar. ehtudUecñHehIyeFIV[RKYsarEdlmannarICaemRKYsar TTYl)andIERsEdl
manTMhMtUceBkminGacplites,óg[)anRKb;RKan; bnÞab;mkCMBak;bMNuleK lk;dI nigGs;dIERs. {RsIþ
emm:ayedaysarsRgÁam} mandItictYcCagRbCaCnTUeTA³ kñúgcMeNamRsIþemm:ayEdlmandIcMnYn 84 PaKry
mandIticCag0/5hikta. RsIþemm:ayedaysarsRgÁamCitBak;kNþal BMumandI ¬Harding qñaM2000¦.
tamkarsikSarbs; Oxfam Gg;eKøs)anrkeXIjfa RKYsarEdlKµandIPaKeRcIn KWCaRKYsarEdlmannarICa
emRKYsar. tamry³KMrUénkarGegátRKYsarmYykñúgcMeNamRKYsarcMnYnR)aMbI BMumandI b:uEnþtYelxrbs;RKYsar
EdlmannarICaemRKYsarKW 21 PaKry b¤RKYsarmYykñúgcMeNamRKYsarcMnYnR)aM. karGegátrbs;kmµviFIes,óg
81
GaharBiPBelak eFIVeLIgkñúgqñaM1997 bgðaj[eXIjfa GRtaRKYsarEdlmannarICaemRKYsar cMnYnBIrdgeRcIn
CagRKYsarEdlmanbursCaemRKYsar )anlk;dIrbs;xøÜn. PaKeRcInKWCa {karlk;edaybgçM} eRBaHRKYsarRtUv
bgçMcitþlk;dIrbs;xøÜn CMgW KWCamUlehtucMbgénkarlk;dI ¬Biddulph, qñaM2000¦.
narICaemRKYsar RbQmmuxnwgkarlM)akCaeRcInBak;Bn½§nwgbBaðadIFIø. siTi§narIkñúgkarkan;kab;dI enA
Tn;exSay edaysarnarImanzan³TabenAkñúgRKYsar ehIybB¢aIsiTi§kan;kab;dImanEteQµaHrbs;bursCaem
RKYsar. kñúgkrNIElglH bIþsøab; b¤RKYsarEbk)ak; narIGacnwg)at;bg;siTi§kan;kab;dIrbs;xøÜn EdlenH CaTUeTA
bNþal[narI nigkumarFøak;kñúgPaBRkIRk.
cab;taMgBIqñaM1993 mk kmµsiTi§dIFIøcMnYn 620>000 RtUv)anecj[eRbIR)as; b:uEnþPaKeRcInmanEteQµaH
rbs;bursCaemRKYsar. c,ab;PUmi)alfIµ RtUv)anGnum½tkñúgqñaM2001 rYmmanviFankarmYyedIm,IFana[)anfa
manTaMgeQµaHnarI nigbursenAkñúgkmµsiTi§dI. cab;taMgBIeBlenaHmk kmµsiTi§dIfIµcMnYn 80>000 RtUv)anecj
[eRbIR)as;eTAtamnItiviFIfIµ. tamkarGegátnaeBlfIµ²enH bgðaj[eXIjfa kñúgcMeNamkmµsiTi§cMnYn 20>000
kmµsiTi§fIµmanRbmaN 78PaKry EdlmaneQµaHTaMgnarI nigbursenAkñúgRKYsar ¬LMAP qñaM2003¦.
eTaHbICakardak;eQµaHTaMgBIrnak; narI nigbursenAkñúgkmµsiTi§dIFIøenHbgðaj[eXIjfa RbBn§mansiTi§
Rsbc,ab;elIdITaMgenaH b:uEnþTMenomTMlab;énkarGnuvtþn_ nigkarBRgwgc,ab; min)anTTYlsÁal;siTi§TaMgenH
[)aneBjeljeLIy. eTaHbICanarImansiTi§elIdIFIø b:uEnþkñúgkarGnuvtþn_Cak;Esþg siTi§TaMgenH GacRtUv)aneK
minTTYlsÁal;edaysarktþasgÁm nigvb,Fm’EdlmanPaBlMeGogeynD½r. tamkarsikSamYy )an[dwgfa
narI Cajwkjab;caM)ac;RtUvsMukarGnuBaØatBIbIþ kñúgkarbBa©ÚleQµaHrbs;xøÜnkñúgkmµsiTi§dI. CaeKalkarN_ ebIsin
CanarI nigburs)anrYmKñacuHbBa¢IkmµsiTi§dIFIø PaKITaMgBIr RtUvcuHhtßelxaenAeBleFIVkareTVrkmµsiTi§dIenaH
b:uEnþkarGnuvtþn_Cak;Esþg eKalkarN_enHenATn;exSay ehIynarIgayrgeRKaHkñúgkar)at;bg;siTi§kñúgkareFIV
esckIþsMerc nigTuk[bIþeFIVesckIþsMerc ¬IFAD, qñaM2003¦. CaFmµta enAkñúgRKYsar bursmanGMNackñúgkar
sMerccitþeRcInCagnarI EdlktþaenHeFIV[bursmanPaBgayRsYlkñúgkarlk;dUrdI edayKµankarRBmeRBog
BIRbBn§. kñúgkrNIenH narInwgRbQmmuxnwgkar)at;bg;»kaskñúgkartv:acMeBaHkarsMerccitþrbs;PaKIEtmçag
Edl)anlk;dI eFIV[narIminRtwmEt)at;bg;FnFan edIm,IRbkbrbrciBaw©mCIvitrbs;xøÜnEtb:ueNÑaHeT EfmTaMg
min)anTTYlnUvR)ak;kMérBIkarlk;dIenHeTotpg. edaysarGkçrPaBrbs;narIenAmankMritTab narI)at;bg;»kas
kñúgkarTTYl)anBt’manRKb;RKan;GMBIbBaðadIFIø karlk;dUrdI nigsiTi§.
enAkñúgrcnasm<n½§sßab½nBak;Bn½§ nigbBaðadIFIø BMuTan;mantMNagnarIedIm,IbMerIplRbeyaCn_rbs;narI
enAeLIyeT dUcCa RkumRbwkSaeKalneya)ayPUmi)al KN³kmµaFikarsuvieyadI edIm,IdMeNaHRsaybBaðavivaT
dIFIø nigRbFanXMu. eBlfIµ²enH KMerag LMAP )anpþl;Gnusasn_fa edIm,ICMrujkarcUlrYmrbs;narIenAkñúg
KN³kmµaFikarextþ nigsurieyadIRsuk nigelxaFikardæansurieyadI RksYgerobcMEdndI nKrUbnIykmµ nigsMNg;
KYrEtpþl;GaTiPaBKaMRTya:gehacNas;mannarI cMnYn 30PaKry enAkñúgCYrKN³kmµaFikarTaMgenH.
CMBUkTI 3 - narI ksikmµ nig FnFanCnbT
82
cMENkesIµPaBsMrab;narI
sm,TandIrdæ kMBugRtUv)aneKykeTABiPakSaenAfñak;Cati edIm,IedaHRsaybBaðaKµandI nig)at;bg;dI.
enAkm<úCa mandIRKb;RKan;sMrab;bMeBjesckIþRtUvkarrbs;RKYsar Edl)at;bg;dIFIønaeBlbc©úb,nñ ¬So et al,
qñaM2002¦. b:uEnþminGaceFIVkarsnµt;fa narInwgTTYl)anplRbeyaCn_esIµPaBenAkñúgkMENTRmg;enHeLIy
ebIsinCaKµanviFankarEdlmaneKaledAc,as;las; edIm,IFana[)anfa kMENTRmg;enHmankarBicarNaKitKUr
dl;plRbeyaCn_rbs;narI. kargarenH TamTar[mankarsikSac,as;las;fa dITMenrsMrab;EbgEckdl;
RKYsarEdlKµandIenaH Gac[RKYsarTaMgenHRbkbrbrksikmµedaynirnþrPaB ehIyetIRKYsarRkIRkTaMgenaH
nwgeRCIserIsrs;enAkñúgdITMenr EdlbMrugnwgEckcaydl;Kat;Edrb¤eT.
dI KWCaFnFansMxan;mYy b:uEnþkarkat;bnßyPaBRkIRkenACnbT k¾GaRs½yelIedImTun nigesvaepSg²eTot
edIm,IbegIánplitPaBrbs;dIkñúgkMritGtibrma nigpþl;RbPBrkR)ak;cMNUldl;RbCaCn EdlKµandIEdlkMBugEt
ekIneLIg.
3>1>6 »kasTTYl)anesvahirBaØvtßú nigesvaminEmnhirBaØvtßú mankMrittictYcbMput
kmµviFI\NTan mandMeNIrkarl¥enAkm<úCa b:uEnþminTan;RKbdNþb;)anTUlMTUlayenAeLIy. sßab½npøÚvkar
minGacpþl;esvadl;RbCaCnRkIRk)anenAeLIy. Gñkpþl;esva\NTanxñattUcBak;kNþalpøÚvkarCak;Esþg
KWCaGñkpþl;esvahirBaØvtßú ¬PaKeRcInCa\NTan¦ enAkñúgtMbn;CnbT. Rkbx½NÐc,ab;fIµmYy RtUv)anbegIáteLIg
sMrab;sßab½nhirBaØvtßúxñattUcenAkm<úCa b:uEnþ»kasrbs;RbCaCnRkIRkenACnbT kñúgkarTTYl)anesvahirBaØvtßú
enAEtmankMrittictYcbMput. bc©úb,nñPñak;garpþl;esvacMnYnR)aM køayeTACasßab½nhirBaØvtßúCapøÚvkar nigpþl;esva
RbEhl 85PaKry énesva\NTansrub. manPñak;garpþl;esvacMnYn 48 epSgeTot CaGñkpþl;esva eday
)ancuHeQµaHRtwmRtUv. Pñak;garpþl;esvaTaMgenH RKbdNþb;RbEhl 20PaKry énRKYsarsrub b:uEnþkar
RKbdNþb;enHminmanlkçN³esIµKñaeLIy - ]TahrN_ RsukxøHBMumanesva\NTanmYyesaH cMENkRsukxøH
manbIbYn. tamry³karsikSarbs; CDRI nig Oxfam Gg;eKøs nighugkug kmµviFI\NTanEdlminman
kardak;eKaledARtwmRtUv eRcInEtpþl;eRKaHfñak;Cagkarpþl;pll¥ edayeFIV[GñkxI©R)ak;RkIRk KµanlT§PaB
GacRKb;RKgbMNul)an ehIynaMeTArkkar)at;bg;dIFIø. GRtakarR)ak;rbs;Gñkpþl;esvaÉkCnmankMritx<s;
b:uEnþGñkxI©R)ak;BMumanCMerIsepSgBIenH.
enAkñugkmµviFI\NTanPaKeRcIn tamkar)a:n;RbmaN mansmaCikcMnYn 70-85PaKry CanarI ¬Walter,
qñaM2000¦. edaysarnarICaGñkTTYlxusRtUvEpñkhirBaØvtßúenAkñúgRKYsar nigRtUv)aneKTukcitþpþl;esva
\NTan dUecñHeFIV[narIWPaKeRcInCaGñkxI©R)ak;. tamkar)a:n;RbmaN narICasmaCikEdlmansmamaRtx<s;enA
kñúgkmµviFI\NTan b:uEnþnarIBMusUv)ancUlrYmcMENkkñúgkareFIVesckIþsMerc ehIynarI TTYl)anEtR)ak;km©IEdl
mancMnYntictYc ¬Catalla, qñaM2001¦.
83
mankmµviFI\NTanmYycMnYn epþateKaledAEtelInarI edIm,Ipþl;GMNacdl;narI kñúgkareFIVesckIþsMerceday
xøÜnÉgCaCagBwgEp¥kelIkarsMerccitþrbs;smaCikkñúgRKYsar. enAeBlEdlnarIEdlCaemRKYsar RtUv)aneK
bBa©ÚlCasmaCikkmµviFI\NTan narITaMgenaHTTYl)anplRbeyaCn_TaMgEpñk\NTan nigsgÁm. kñúgkmµviFI
EdlmaneKaledAelIburs nignarI kñúgkarTTYl)anR)ak;kMcI edayEp¥kelIPaBTukcitþelIxøÜnÉgrbs;buKÁl
nImYy² nigCMnajkñúgkarcrcar narICasmaCikTTYl)anEtR)ak;km©IEdlmancMnYntictYc nigmineTogTat;
dUcburs. müa:geTotCaTMenomTMlab; RKYsarEtgEt[burseTAcUlrYmkñúgkic©RbCMueFIVesckIþsMercsMxan;²
dUecñHeFIV[narI nigCaBiess narICaemRKYsar mankarlM)akkñúgkarcUlrYm. plRbeyaCn_énkmµviFI\NTan
EdlRKb;RKgminl¥ KWenAkñúgkNþab;édrbs;Gñkman b¤bursEdlmanGMNac dUecñHeBlxøHmin)anrab;bBa©ÚlnarI
nigbursRkIRkeLIy ¬Walter, qñaM2000¦.
manesvaepSg²eTotEdlmansar³sMxan; ¬esIµ b¤elIsBIesva\NTan¦ cMeBaHnarIRkIRk dUcCa kmµviFI
snSMR)ak;EdlGac[narImanlT§PaBRKb;RKgcMNUlpÞal;xøÜn nigkñúgRKYsarEdlCasMNaj;suvtßiPaBmYy
GacykeTAeRbIR)as; edIm,IedaHRsaykñúgkal³eTs³manvibtiþ. esvaepSg²eToteRkABIhirBaØvtßú mandUcCa
karbNþúHbNþalCMnajGPivDÆn_shRKasxñattUc k¾mansar³sMxan;kñúgkarbegIán cMNUleRkABIrbreFIVERscMkar
nigTIpSar. karvaytMélPaBRkIRkedaymankarcUlrYm bgðaj[eXIjfa narImancMNab;GarmµN_elIkmµviFI
\NTan nigsnSMR)ak; nigmanEpnkarCak;lak;kñúgkarcMNayR)ak;TaMgenH b:uEnþmanEtmYyPaKbIénGñkpþl;
cemøIyb:ueNÑaH TTYl)an»kasTaMgenH ¬ ADB, qñaM2001¦.
3>1>7 pøÚv nigKmnaKmn_CnbT CaGaTiPaBsMrab;narI nigburs
pøÚv nigKmnaKmn_CnbT CarYm RtUv)ancat;Tukfa CaGaTiPaBsMrab;burs nignarI ¬ADB qñaM2001 cMerInRsIþ
qñaM2002¦. ehdæarcnasm<n½§minTan;RKb;RKan; eFIV[mankarlM)akkñúgkareTAdl;TIpSar salaeron nigKøInik
suxPaB nigrkcMNUl)anTab mðÚbGaharmantMélx<s; karcuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRsI mankMritTab nig
GRtasøab;rbs;matamankMritx<s;. ehdæarcnasm<n½§minTan;RKb;RKan; eFIV[kardwkCBa¢ÜnmantMélx<s;enAkm<úCa
plitplxøHminGacdwkCBa¢Ún)an BMumanTIpSar nigmantMélTab eFIV[Gsniþsuxes,ógkan;EtF¶n;F¶reLIg.
kareFIVdMeNIr nigkardwkCBa¢Ún RtUv)anEbgEckesIµ²Kñarvagburs nignarI b:uEnþk¾manlkçN³xusKñaEdrdUcCa³
narIeFIVdMeNIreRcInCagburs dwkCBa¢Únrbs;F¶n; nigcMNayeBleRcInkñúgkardg¼ErkTwk nigeTApSaredayBMuman
pøÚvl¥sMrab;kareFIVdMeNIr. bursminsUveFIVdMeNIreRcIndUcnarI b:uEnþkareFIVdMeNIrrbs;bursmanry³eBlyUr nig
cMNayeBlevlaeRcIn dUcCa eTAensaTRtI RcUtRsUv nigkargarepSg²eTot eRkABIEpñkksikmµ ¬RksYg
GPivDÆn_CnbT¼ILO, qñaM2000¦. edaysarbBaðasuvtßiPaBkñúgkareFIVdMeNIr nigtYnaTITTYlxusRtUvenAkñúg
RKYsar kareFIVdMeNIrcMgayCit KWCaktþasMxan;EdlnarIGacman»kasTTYl)anTIpSar nigesvanana.
CMBUkTI 3 - narI ksikmµ nig FnFanCnbT
84
cMENkesIµPaBsMrab;narI
3>1>8 narIpþl;GaTiPaBelIkarpÁt;pÁg;Twks¥at
enAkm<úCa manEtRbCaCn 29PaKry b:ueNÑaH TTYl)anTwks¥atsMrab;eRbIR)as; - RKYsarenATIRkug b¤
TIRbCMuCncMnYn 53PaKry nigRbCaCnenACnbTcMnYn 25PaKry ¬FnaKarBiPBelak qñaM2003¦. tamkar
)a:n;RbmaNbgðaj[eXIjfa RbCaCnkm<úCa cMNayry³eBlmYy b¤BIrem:agkñúgmYyéf¶ edIm,IeTAErk¼dwkTwk
ehIyPaKeRcIn narICaGñkeFIVkargarenH ¬karBieRKaHeyabl;rbs;RksYgGPivDÆn_CnbT¦. narITaMgGs;Edl
)ancUlrYmkñugkarvaytMélPaBRkIRkedaymankarcUlrYm )anniyayfa enAkñúgrdUvR)aMg kñúgmYyéf¶² Kat;RtUv
cMNayeBlCaeRcIn kñúgkareTAdgTwksMrab;daMsør e)akexaGav nigsMrab;gUt KWCitesIµBIrdgéneBlevla
EdlRtUvcMNaykñúgrdUvvsSa ¬ADB, qñaM2001¦. karvaytMélPaBRkIRk k¾)anbgðaj[eXIjnUvPaBxusKña
éneynD½rkñúgkarpþl;GaTiPaBelIesvapÁt;pÁg;TwkenAkMritshKmn_. narI cg;[manPaBgayRsYlkñúgkar
TTYl)anTwks¥atsMrab;pwk daMsør niggUt narImincg;cMNayeBlevlaeRcIneTAdgTwksMrab;tRmUvkarRbcaMéf¶
eLIy. eBlevlacMNayelIkardgTwk minEmnCabBaðakgVl;cMbgcMeBaHburseLIy. burs)anesIñsMu[begIát
RbBn½§FarasaRsþsMrab;eRsacRsBRsUv nigdMNaM b:uEnþBMuEmnsMrab;ksikmµCalkçN³RKYsar Edlnwgpþl;pl
RbeyaCn_dl;narIeLIy. RksYgGPivDÆn_CnbT kMBugGnuvtþkmµviFIpÁt;pÁg;Twks¥at EdlFana[)anfa mannarI
bIrUb nigbursBIrrUb CasmaCikKN³kmµkarTwks¥atkñúgPUmi nigFana[manRbPBTwks¥atkñúgrvagcm¶ayBI
100 eTA 150Em:Rt.
cm¶aykñúgkareTAErk¼dwkTwk nigtMélrbs;Twk suT§Etb:HBal;dl;»kaskñúgkarTTYl)anTwks¥atsMrab;
eRbIR)as;. bBaðakgVl;Edl)anelIkeLIgKWfa ebIsinCaGñkeRbIR)as;Twk RtUvcMNayR)ak;eRcIneTAelIesva
pÁt;pÁg;TwkÉkCn RKYsarRkIRkEdlKµancMNUl nwgmineRbIR)as;esvaenaHeLIy. kñúgkrNIenH bnÞúkrbs;narI
kñúgkareTAdgTwk minGackat;bnßy)aneLIy. dUecñHKYrEtGnuvtþkmµviFIEklMGfIµ pþl;Twk edayminKitéfø
dl;RbCaCnRkIRk nigrkR)ak;cMNUl BIkartemøIgéføTwk cMeBaHshRKasÉkCn.
manEtRbCaCn 18 PaKryb:ueNÑaH manbgÁn;Gnam½yeRbIR)as; RbCaCnenATIRkug b¤TIRbCMuCncMnYn 58
PaKry nigtMbn;CnbT 10 PaKry. karsikSanaeBlfIµ²enH rbs;kmµviFIes,ógGaharBiPBelak )anbgðaj
[eXIjnUvbBaðaEdlBak;Bn½§Kña rvagsalaEdlKµanbgÁn;dac;edayELksMrab;ekµgRsI nigvtþmansikSa
rbs;ekµgRsI ¬WFP, qñaM2001¦ ¬sUmemIlCMBUk4¦. »kasTTYl)anTwks¥at nigbgÁn;Gnam½yeRbIR)as;
b:HBal; CaeRcIndl;bBaðasuxPaBrbs;narI kumar nigRKYsarrbs;eK.
85
3>1>9 narIminmantMNagrbs;xøÜnenAkñúgtYnaTIeFIVesckIþsMerc kñúgvis½yksikmµ nig
CYrm®nIþraCkarsIuvil
PaKeRcInénksikr KWCanarI b:uEnþnarICaksikrmYyPaKtUcb:ueNÑaH CaGñkTTYl)anplBIesvaksikmµ nig
CaGñkpþl;esvaksikmµ. karcUlrYmcMENkya:gsMxan;rbs;narIenAkñúgvis½yksikmµ nigkic©GPivDÆn_CnbT
mancMnYnxusKñanwgkarcUlrYmcMENkrbs;narIkñúgkareFIVesckIþsMerc nigCYrm®nIþraCkarsIuvil. narImancMnYn
Cag50PaKry énGñkRbkbrbrksikmµlkçN³RKYsar nigksikmµsMrab;TIpSarsrub b:uEnþnarICam®nIþraCkar
enAkñúgRksYgksikmµ rukçaRbm:aj; nigensaTmanEt 20PaKryb:ueNÑaH ehIyPaKeRcInsißtkñúgtYnaTI
Epñkrdæ)al. mannarI cMnYntictYcb:ueNÑaH sißtkñúgtYnaTICaGñkeFIVesckIþsMerc b¤TMnak;TMngedaypÞal;
CamYyksikr. dUcEdl)anerobrab;xagelI Edltamkar)a:n;RbmaN KWmanEt 5 eTA 10PaKryénPñak;gar
pSBVpSayksikmµsrubCanarI ¬FnaKarBiPBelak qñaM2002¦. kñúgqñaMsikSa2002-2003 nisiStnarImanEt
17PaKrykñúgcMeNamnisiSt srubenAsaklviTüal½yPUminÞksikmµcMkardUg ebIeRbobeFobeTAnwg
qñaMsikSa2001-2002 )anekIneLIgcMnYn 6PaKry ¬RksYgGb;rM yuvCn nigkILa qñaM2003¦. karekIneLIg
enH edaysarsaklviTüal½yPUminÞ ksikmµ )anGnum½teKalneya)aymYy edIm,ICMrujelIkTwkcitþ[man
ya:gehacNas; nisiStnarIcMnYn 30PaKry ¬KMerag LMAP, qñaM2003¦.
tamry³karGegátnaeBlfIµ²enH bgðaj[dwgfa m®nIþraCkarCanarIenAkñúgRksYgksikmµrukçaRbm:aj; nig
ensaTmYycMnYnFM min)anTTYl»kasbNþúHbNþalenAeLIy. karGegát)anbgðaj[eXIjfa m®nIþraCkar
narI enAfñak;extþmancMnYnEt 2PaKryb:ueNÑaH manbriBaØabR½t nigcMnYn 19PaKrymin)anbBa©b;bzmsikSa.
eRkayeBlEdlm®nIþraCkarnarITaMgenH TTYl)ankarbNþúHbNþal manEt 19PaKryb:ueNÑaH )anTTYltYnaTI
x<s; TTYl)ankareKarB nigkarTTYlxusRtUvEpñkCMnaj viC¢aCIv³bEnßm ¬RksYgksikmµ rukçaRbm:aj; nigensaT
qñaM2002a¦.
CMBUkTI 3 - narI ksikmµ nig FnFanCnbT
86
cMENkesIµPaBsMrab;narI
RkahiVk 3>1³ narIkñúgvis½yksikmµ³ CaksikrmancMnYneRcIn m®nIþkariyal½ymancMnYntic
3>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþrbs;raCrdæaPi)al
vis½yksikmµ nigkarGPivDÆn_CnbT mansar³sMxan;Nas;kñúgkarkat;bnßyPaBRkIRk nigkarrIkcMerInEpñk
esdækic© b:uEnþviPaCfvikaCatidl;vis½yenH mancMnYntictYc. ksikmµ nigkarGPivDÆn_CnbTKWCaGaTiPaBBIrkñúg
cMeNamGaTiPaBcMnYnbYn enAkñúgyuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk nigEpnkarGPivDÆn_esdækic© sgÁmkic© elIkTIBIr
b:uEnþ enAkñúgcMENkénkarcMNaysrubnaeBlfIµ²enH sMrab;qñaM2003 ksikmµman 2/3PaKry nigGPivDÆn_CnbT
man 1/1PaKry ebIeRbobeFobeTAnwgkarcMNayelIkarkarBarCati nigsniþsuxmancMnYn 22PaKry ¬Beresford
et al, qñaM2003¦. viPaCfvikaCatisMrab;vis½yksikmµ nigkarGPivDÆn_CnbTkñúgqñaM2002 mancMnYn 4PaKry
Gb;rM 18PaKry nigsuxaPi)al 11PaKry ¬yuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk TMB½r164¦. karviPaCCMnYy
GPivDÆn_breTskñúgry³eBldb;qñaMknøgmkmandUcCa³ 9/5PaKry sMrab;Gb;rM 14PaKry sMrab;suxaPi)al
7/5PaKry sMrab;ksikmµ nig 13PaKry sMrab;karGPivDÆn_CnbT ¬CDC, qñaM2002¦.
RksYgksikmµrukçaRbm:aj; nigensaT nigRksYgGPivDÆn_CnbT KWCaRksYgEdleFIVkargaredaypÞal;kñúgkar
GPivDÆn_ksikmµ nigesdækic©CnbT. enAmanRksYgmYycMnYneTot edIrtYya:gsMxan;kñúgkargarenHEdr dUcCa
RksYgBaNiC¢kmµ RksYgbrisßan RksYgFnFanTwk nig]tþúniym RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn nigRksYg
erobcMEdndI nKrUbnIykmµ nigsMNg;. RksYgBaNiC¢kmµ edIrtYya:gsMxan;kñúgyuT§saRsþGPivDÆn_BaNiC¢kmµCYy
CnRkIRk EdlepþatkarykcitþTukdak;elIksiBaNiC¢kmµ nigkarEkécñksipl Cavis½ysMrab;kMeNInesdækic©Rbkb
edayskþanuBlPaB. sßab½n nigynþkarEdlKaMRTvis½yksikmµ dUcCa kmµviFIpSBVpSay RbQmmuxya:gF¶n;F¶r
nwgbBaðahirBaØvtßú rYmman R)ak;ebovtStictYcsMrab;buKÁlik nigynþkarKNenyüPaBenATn;exSay ¬RKb;naykdæan
TaMgGs;énsßab½nrdæmansßanPaBRbhak;RbEhlKña¦. CalT§pleFIV[sßab½nTaMgenH xVHxatbuKÁlikEdlman
87
CMnaj nigGRtaGvtþmanrbs;buKÁlikmankMritx<s; CaBiess enAtamCnbT CakEnøgEdlRtUvkarbuKÁlikmkbMerI
kargarbMput. karGnuvtþn_skmµPaBenAmankMrit GaRs½yedaymankarKaMRTBIKMeragGPivDÆn_Cak;lak;mYycMnYn.
KMeragmYycMnYnenAkñúgRksYgksikmµ rukçaRbm:aj; nigensaT )anbBa©ÚlsmasPaKeynD½r nigGnuvtþTTYl)an
eCaKC½y ]TahrN_dUcCa³
� KMeragsmahrNkmµénkarRKb;RKgktþacéRgRsUvkñúgRsuk³ 44PaKry énksikrsrubcMnYn 4>137
EdlTTYl)ankarbNþúHbNþal CanarI. GRtaeCaKC½ymankMritx<s;enH edaysarEteBlevlaénkar
bNþúHbNþalmanlkçN³smRsbsMrab;narICaksikr kareRCIserIsRKUbNþúHbNþalCanarI karpþl;kar
bNþúHbNþalbegIánkaryl;dwgGMBIeynD½r dl;RKUbNþúHbNþalTaMgGs; nigbegIánkarxitxMRbwgERbgCMruj
elIkTwkcitþ[narI)ancUlrYmkñúgkarbNþúHbNþal.
� KMeragbegIánKuNPaBksikmµ ¬AQIP-mUlniFiGURsþalI¦³ KMeragenH)anbegIáteKalneya)ay nig
yuT§saRsþeynD½r nigkarGPivDÆn_ EdlTamTar[mankarKitKUrdl;bBaðaeynD½renAkñúgRKb;dMNak;kal
énKMerag nigRtUvykcitþTukdak;edIm,IFanafa burs nignarI)ancUlrYmenARKb;kMriténkareFIVEpnkarkar
Gnuvtþn_ nigvaytMélskmµPaBKMerag k¾dUcCaCYrKN³kmµkareFIVesckIþsMerc smaKm nigRkumkargar.
� KMeragpSBVpSayksikmµkm<úCa-GURsþalI ¬CAAEP-mUlniFiGURsþalI¦³ PaKryrbs;GñkpSBVpSayCanarI
)anekIneLIgdl; 18 PaKry enAkñúgRsukeKaledA nigskmµPaBBiessepSg²eTot RtUv)anGnuvtþ edIm,I
CYysMrYldl;narICaksikrEdlmankMritGkçrkmµTab. 15PaKry énksikrsrubEdlTTYl)anesva
pSBVpSay BIPñak;garpSBVpSay KWCanarI.
� KMeragécñRbDitplitplksikmµ ¬APIP-FnaKarBiPBelak¦³ RbEhl 41PaKryénGñkcUlrYmkñúg
kmµviFIBiesaFn_kñúg nigeRkAERsdl;ksikr karbNþúHbNþalksikr nigkarbgðajCanarI. 90PaKry én
buKÁliknarITaMgGs; TTYl)ankarbNþúHbNþal.
� KMerageRsacRsBGaharUbtßmÖ nigsuxPaB ¬WIN_FAO¦³ )anbNþúHbNþalksikrcMnYn 239nak;
elICMnajplitkmµRKYsar ¬sYnbEnøRKYsar dMNaMsMrab;lk;dUr ciBaw©mstV nigkarRKb;RKgTwk¦ kñúgcMeNam
ksikrTaMgGs; ksikrnarImancMnYn 187nak; ¬78PaKry¦. ksikrcMnYn188 ¬narI 80PaKry¦ TTYl
)ankarbNþúHbNþalsIþBIkarRKb;RKgstVli¥t kñúgkardaMduHbEnø nigksikrcMnYn 150nak; ¬narI59PaKry¦
GMBIkarRKb;RKgstVli¥tkñúgkarRbmUlplRsUv. KMeragenH k¾)ansMrbsMrYlkñúgkarbegIátRkumksikrcMnYn
10Rkum EdlmannarICaGñkdwknaM. shKmn_ksikr GñkeRbIR)as;TwkcMnYn15 ¬5shKmn_ dwknaMeday
narI¦. RkumksikrGñkeRbIR)as;TwkcMnYn16 ¬RkumcMnYn 15dwknaMedaynarI¦. GñkcUlrYmkñúgKMeragenARKb;
kMrit )ancUlrYmkñúgkarbNþúHbNþalGMBIeynD½r.
CMBUkTI 3 - narI ksikmµ nig FnFanCnbT
88
cMENkesIµPaBsMrab;narI
buKÁlikédKUshkarrbs;KMeragenAkñúgRksYgksikmµ rukçaRbm:aj; nigensaT )anTTYlkarbNþúHbNþalGMBI
bBaðaeynD½r EdlRsbeTAnwgbribTenAkñúgKMeragrbs;xøÜn ¬rYmTaMgCnbegÁaleynD½rBIrrUb EdlTTYl)ankar
bNþúHbNþalBIRksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn¦. karekIneLIgnUvkaryl;dwgGMBIeynD½r nigkarebþCJacitþkñúgkar
bRBa¢abeynD½rrbs;RksYgksikmµ rukçaRbm:aj; nigensaT )anqøúHbBa©aMg[eXIjenAkñúgeKaledAényuT§saRsþCati
kat;bnßyPaBRkIRk. elIsBIenH RksYgksikmµ rukçaRbm:aj; nigensaT )anbegIátRkumkargareynD½rEdlman
tYnaTIya:gsMxan; kñúgkarsMrbsMrYlskmµPaBBak;Bn½§nwgeynD½renAkñúgRksYgksikmµ rukçaRbm:aj; nigensaT nig
man»kaskñúgkarpøas;bþÚrbTBiesaFn_rvagKMeragnana nigKaMRTdl;kareronsURtrbs;sßab½n elIbBaðaeynD½r nig
kic©GPivDÆn_ksikmµ. eTaHbICaya:gNak¾eday naeBlbc©úb,nñenH smaCikRkummankaryl;dwgGMBITsSn³
eynD½r nigCMnaj viPaKeynD½renAmankMrit. R)ak;km©IfIµrbs;FnaKarGPivDÆn_GasIu dl;kmµviFIGPivDÆn_vis½y
ksikmµ (ASDP) nwg rYmbBa©ÚlTaMgkarKaMRTdl;karksagsmtßPaBrbs;RkumeKaledAeynD½rénRksYgksikmµ
rukçaRbm:aj; nigensaT nigkarbegIát nigkarGnuvtþn_yuT§saRsþbRBa¢abeynD½r. kmµviFIGPivDÆn_vis½yksikmµ
k¾nwgrYmbBa©ÚlTaMgviFankar mYycMnYn edIm,IbegIánkarbRBa¢abeynD½rdUcCa³
� R)ak;km©Iry³eBl5qñaM TamTar[rdæaPi)albegIátnUvesvarkkargarCapøÚvkar sMrab;nisiStEdlbBa©b;kar
sikSaEpñkksikmµEdlRtUv)anRksYgksikmµ rukçaRbm:aj; nigensaTTTYlykCam®nIþraCkarrbs;RksYg.
esvakargarenH nwgcab;epIþmdMeNIrkarenAfñak;RsukCaGb,brmacMnYn3qñaM. R)ak;km©InwgRtUveRbIR)as;
CaR)ak;ebovtS k¾sMrab;]btßmÖdl;nisiStbBa©b;karsikSaTaMgenaHcMnYn 60nak; EdlkñúgenaHBak;kNþal
RtUvEtCanarI.
� kmµviFIGPivDÆn_vis½yksikmµnwgpþl;karpSBVpSay nig\NTandl;RkumksikrkñúgextþcMnYnbYn ehIy
RkumksikrTaMgenaH RtUvmancMnYnksikrburs nignarIesIµKña. KMeragnwgpþl;karbNþúHbNþalGMBIeynD½r
dl;buKÁlikkmµviFI nigksikr.
� RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn nwgCasmaCikmYyrUbenAkñúgelxaFikardæan. mnIÞrkic©karnarI nigGtIt
yuT§CnenAkñúgextþEdlkmµviFIenHdMeNIrkar nwgCasmaCikKN³kmµkarkargar edIm,IGPivDÆn_shRKas
ksikmµ (agro-enterprise). esvakmµshRKasksikmµ nwgRtUv)anbegIáteLIg enAkñúgmCÄmNÐlRsIþ
kñúgkic©GPivDÆn_.
RksYgGPivDÆn_CnbT k¾)andMeNIrkargarRbhak;RbEhlenHEdr edayRksYg)anGnum½tskmµPaBpþÜcepIþm
mYycMnYnedIm,IeFIVsmahrNkmµbBaðaeynD½reTAkñúgkmµviFIrbs;RksYg. RksYgGPivDÆn_CnbT mantYnaTITTYl
xusRtUvkñúgkarKaMRTdl;KN³kmµaFikarGPivDÆn_PUmi nigTamTar[mannarIya:gticcMnYn 40PaKry CasmaCikenAkñúg
KN³kmµaFikarenH ¬sUmemIlCMBUk8¦. RksYg k¾)anerobcMesckþIRBageKalneya)ay nigyuT§saRsþTwks¥at
nigGnam½y EdlepþateTAelIsar³sMxan; kñúgkareqIøytbeTAnwgesckIþRtUvkarrbs;narI nigburs nigFana[mannarI
CasmaCikmYYyPaKFM enAkñúgCYrKN³kmµkarTwks¥atkñúgPUmi.
89
karsnñidæanBak;Bn½§nwgbBaðavinieyaKTunsaFarN³ mankMritTabenAkñúgvis½yksikmµ KWfavis½yÉkCn nwg
vinieyaKTunkñúgkarGPivDÆn_ksikmµ nigvis½yCnbT kñúgeKalbMNgbegIánkarnaMecjb:ueNÑaH. eTaHbICaya:gNa
k¾eday k¾vis½yÉkCnminR)akdfa Gac b¤manqnÞ³nwgplitplitplesdækic©saFarN³ EdlcaM)ac;sMrab;kar
GPivDÆn_CnbTkñúgRTg;RTayFM nigRbkbedaynirnþrPaBenaHeT. elIsBIenHeTotminR)akdfa vis½yÉkCn nwg
epþatsar³sMxan;rbs;xøÜnedaysµRK½citþ eTAelIkarGnuvtþn_eKaledAkat;bnßyPaBRkIRk nigsmPaBeynD½r kargar
TaMgenH EdlBMuGaceqIøytbeTAnwgrcnasm<n½§esdækic©TIpSarCas½VyRbvtiþ)aneLIy. dUecñHehIymankarBiPakSa
GMBIPaBcaM)ac;EdlraCrdæaPi)al RtUvpþl;karelIkTwkcitþdl;GñkvinieyaKÉkCn edIm,IFanafaeKaledATaMenH
CacMNucsMxan;rbs;yuT§saRsþGPivDÆn_esdækic© Bak;B½n§nigvis½yÉkCn.
karekIneLIgénkarpÁt;pÁg;esvasgÁm Gacnwgminpþl;lT§pltamkarcg;)an ebIsinCaRbCaCn manCIvPaBRkIRk
KµanlT§PaBcab;ykplRbeyaCn_BIesvaTaMgenaH. karFøak;cuHénkarvinieyaKTun kñúgkarRbkbrbrciBaw©mCIvitenA
CnbT nwgb:HBal;dl;lT§plénkarvinieyaKTunkñúgvis½ysgÁm dUcCa suxaPi)al nigGb;rMCaedIm. kic©xitxM
RbwgERbgedIm,IbegIánR)ak;cMNUlCnbT nwgeFIV[tRmUvkaresvasgÁmekIneLIg EdlenHnwgpþl;lT§plCaviC¢man
kñúgEpñksuxPaB nigkarGb;rMrbs;RbCaCnRkIRk. krNIenHGacCakarBit kñúgkal³eTs³EdltMélénesvaEdlnarI
nigkumarIRtUvkar manlkçN³GnueRKaHdl;narI nigkumarI ¬kMNt;tMél¦ eRbobeFobCamYynwgtMélsMrab;burs nig
kumara ¬Beresford et al, qñaM2003¦.
CMBUkTI 3 - narI ksikmµ nig FnFanCnbT
90
cMENkesIµPaBsMrab;narI
eKaledA nigsUcnakreqIøytbeTAnwgeynD½rsMrab;karGPivDÆn_CnbT nig
vis½yksikmµ enAkñúgyuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk y>C>k>P qñaM2003-2005
� CMBUksIþBIkarGPivDÆn_ksikmµenAkñúg y>C>k>P )andak;ecjnUveKaledACak;lak;mYycMnYn Bak;Bn½§nwg
karcUlrYmrbs;narIenAkñúgesvaksikmµ. eKaledATaMgenaH rYmman karbBa©ÚlnarIcMnYn 30-50PaKry
eTAkñúgkarbNþúHbNþalPñak;garpSBVpSayksikmµ nigbsueBTü nigkarbNþúHbNþalepSg²eTot kñúgkar
eRbIR)as;eRKOgm:asIunksikmµ karRKb;RKgdImanCIvCati nigkarGPirkSkareRbIfñaMsMlab;stVli¥tRbkb
edaysuvtißPaB IPM plitkmµ nigGaCIvkmµksikmµ plitkmµbEnø nigkardaMbEnøCalkçN³RKYsar
karEkécñ mðÚbGaharBIplitplksikmµ.
� CMBUksIþBIkarGPivDÆn_EpñkÉkCn )ansMNUmBr[karpSBVpSayksikmµEdlepþateKaledAelIksikrCa
Gñkplit nigGñklk;dUrtamTIpSar KYrEtbBa©ÚlkmµviFIpSBVpSay BiessGMBIeynD½r edayepþatelInarI
EdlCaGñkedIrtYya:gsMxan;kñúgkargareFIVERstamlkçN³RbéBNIensaT ¬dUcCakargarbnÞab;BIensaT
nigTIpSar¦ nigGñklk;dUrenATIpSar.
� CMBUksIþBIvimCÄkar nigkarbegIánGPi)alkic©mUldæan )ansMNUmBr[mankarbegIátshCIBksikmµ
sakl,genAkñúgKN³kmµaFikarGPivDÆn_PUmi edIm,IbegIánkñúgkarsþúkTukes,ógRbkbedayesßrPaB nig
kMNt;tMélsMrab;plitpl nigsmaCik 45PaKry kñúgKN³kmµaFikarKYrEtCanarI.
� CMBUksIþBIkarFana[)annUvsniþsuxes,ógmaneKaledACayuT§saRsþ edIm,IbegIánsniþsuxes,óg CaBiess
sMrab;narI nigkumarRkIRk nigEcgfa kmµviFIBiesssIþBIsniþsuxes,óg RtUvFana[mannarI 50PaKryCaGñk
TTYlplBIkmµviFITaMgenH pþl;karbNþúH bNþalEpñkksikmµedayGnuvtþpÞal;kñúgERs dl;ksikrcMnYn
40 PaKry nigksikr cMnYn 50PaKry nwgTTYlplBIkmµviFIciBaw©mstV.
� CMBUksIþBIkarGPivDÆn_pøÚv nigKmnaKmn_ dak;eKaledA[mannarIcMnYn 45PaKry CaGñkTTYl)ankargareFIV
enAkñúgKMeragsagsg;pøÚv.
� CMBUksIþBI karbegIán»kasTTYl)andIFIø karRKb;RKgFnFanTwk nigkarGPivDÆn_FarasaRsþ nigTwks¥at
nigGnam½y min)anbBa©ÚllkçN³BiessNamYyGMBInarI b¤eynD½reLIy.
CMBUksIþBIkarbegIánsmFm’eynD½r manEcgdUcteTA³ siTi§esIµPaBrbs;narI nigGtItyuT§CnenAkñúgkarTTYl)an
FnFan nig»kasesdækic© karcUlrYmedaysmFm’enAkñúgdMeNIrkar eFIVesckIþsMercfñak;Cati kareFIVEpnkarGPivDÆn_
nigkarkat;bnßyPaBRkIRk. begIát»kasepSg²kñúgkarRbkbrbrciBaw©mCIvit nigbegIánsmtßPaBrbs;shRKin nig
kmµkrnarI. begIán»kasrbs;narIkñúgkarTTYl)andIFIø. pþl;kmµviFIbNþúHbNþaldl;shRKasxñattUc. erobcM
smaKmksikredaymansmaCikPaBnarIcMnYn 50PaKry. ynþkarKaMRTsMrab;narIkñúgshCIBBaNiC¢kmµ nigCMnYj.
91
CMBUkTI 4
KMlateynD½r enAkñúgvis½yGb;rM
km<úCanaeBlbc©úb,nñ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>93
4>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>93
4>1>1 KMlateynD½renAkñúgvis½yGb;rM ekIneLIgeTAtamkMriténkarsikSa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 94
4>1>2 karcuHeQµaHcUleronkMBugekIneLIgenAfñak;bzmsikSa nigmFümsikSabzmPUmi >>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 95
4>1>3 karekIneLIgya:gqab;rh½sénkarcuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRsImkBIXMuEdlRkIRkbMput >>>>>>>> 96
4>1>4 GRtaKg;vgS nigbBa©b;karsikSarbs;ekµgRsImankMritTabCagekµgRbus >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 97
4>1>5 mankarxVHxatRKUbeRgonxøaMgenACnbT CaBiessRKUbeRgonCanarI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 99
4>1>6 KMlateynD½r nigPaBxusKñaénR)ak;cMNUl enAEtBMumankarpøas;bþÚr
enAkñúgkMritmFümsikSaTutiyPUmi >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 100
4>1>7 GRtacuHeQµaHcUleronBitFøak;cuHenAkMritmFümsikSaTutiyPUmi CaBiessekµgRbus >>>>>>>>>>> 101
4>1>8 mUlehtuEdlnaM[manKMlateynD½renAkMritmFümsikSa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 102
4>1>9 KMlateynD½r manTMhMkan;EtFM enAkMrit]tþmsikSa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 105
4>1>10 KMlateynD½renAkñúgGRtaGkçrkmµ ekIneLIgeTAtamGayurbs;RbCaCn >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 106
4>1>11karbNþúHbNþalCMnajviC¢aCIv³enAmankMrit CaBiesssMrab;narI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 107
4>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþrbs;raCrdæaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 108
93
CMBUkTI 4 ³ KMlateynD½r enAkñúgvis½yGb;rM
km<úCanaeBlbc©úb,nñ1
sUcnakr tMél
karcuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRsIenAfñak;bzm qñaM2002 ¬PaKryénkumarrvagGayu6-11qñaM¦ 84
karcuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRsIenAfñak;mFümsikSabzmPUmi qñaM2002
¬PaKryénkumarrvagGayu12-17qñaM¦ 16
GRtaGkçrCnmnusSeBjv½ynarI 1998 41
cMnYnsalaeronkMritbzmsikSa 5>741
cMnYnsalaeronkMritmFümsikSa 534
cMnYnsalaeronmFümsikSaTutiyPUmi 163
cMnYnRKUbeRgonsrub 70>608
PaKryénRKUbeRgonCanarI 38
cMnYnsisSEdlRKUmYynak;beRgon 46
PaKryénfvikaCatisMrab;vis½yGb;rM 18/2
4>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða
bBaðaeynD½renAkñúgvis½yGb;rM RtUv)anerobcMCaÉksarya:gc,as;las;. ebIeRbobeFobeTAnwgsþg;darkñúgtMbn;
kMritGb;rMTUeTArbs;burs nignarIenAkm<úCaenAmankMritTabbMput ehIyenHKWCabBaðaRKw³cMeBaHkarGPivDÆn_enAkñúg
RbeTs. eTaHbICamankarrIkcMerInCak;EsþgenAkñúgry³eBlbIbYnqñaMknøgmkenHk¾eday b:uEnþRbeTskm<úCa nig
saFarNrdæRbCamanitLav enAEtmanGRtacuHeQµaHcUleronTabenAkñúgtMbn;GasIuxagekIt.
karTTYl)ankarGb;rM KWCabBaðaeynD½rd¾sMxan;mYy bursmancMnYneRcInCagnarI )anTTYlkarGb;rM. KMlat
eynD½renAkñúgvis½yGb;rM kan;EtmanTMhMFMenAkñúgcMeNamRbCaCnRkIRk nigenAtamtMbn;CnbT.
1 RbPB³ RksYgGb;rM yuvCn nigkILa qñaM2002³ RbB½n§Bt’manRKb;RKgGb;rM
CMerOn qñaM1998/
RksYgGb;rM yuvCn nigkILa qñaM2002³ karBinitüeLIgvijénkmµviFIsikSavis½yGb;rM qñaM2002
94
cMENkesIµPaBsMrab;narI
KMlateynD½renAkñúgkarGb;rM pþl;plvi)akdl;narIkñúgkarTTYl)an»kaskargar ¬sUmemIlCMBUkTI2¦.
ebIsinCanarITTYl)ankarGb;rM narIGacmanlT§PaBRbkYtRbECgCamYyburskñúgkarTTYl)an»kaskargar.
tamry³sißtiEdlTTYl)anbgðaj[eXIjfa narIEdlmankarGb;rM eFIV[mankarGPivDÆn_rIkcMerInkñúgEpñkCaeRcIn.
eRkABICYybegIánplitPaBkñúgvis½yesdækic©rbs;narI GRtasøab;rbs;kumar nigmþay nigTMhMRKYsar RtUv)ankat;bnßy
GaharUbtßmÖ nigsuxPaBenAkñúgRKYsar manlkçN³l¥RbesIr rYmTaMgkarTb;sáat;karrIkraldalénemeraKeGds_
nigFana[)anfa mnusSCMnan;eRkay nwgTTYl)ankarGb;rM ¬UNDP, qñaM2003¦. CMBUkenH nwgepþatelIbBaða
eynD½rkñúgkarTTYl)ankarGb;rMCaTUeTA.
RbeTskm<úCa maneKaledAsMerc[)annUvkarGb;rMbzmsikSa nigmFümsikSaCasklkñúgqñaM2010 edaykar
Gnuvtþn_kmµviFIGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña. kmµviFIGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña pþl;karGb;rMCamUldæanry³eBl 9qñaM eday
rab;BIfñak;bzmsikSa BIfñak;TI1 dl;fñak;TI6 nigmFümsikSa BIfñak;TI7 dl;fñak;TI9. karykcitþTukdak; nigkar
viPaCFnFan KWCaeKaledA edIm,IQaneTAsMerceKaledArbs;kmµviFIGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña.
enAkm<úCa karGb;rMKWCaEpñkcMbgenAkñúgvis½ysaFarN³ elIkElgEtfñak;]tþmsikSa ¬karBinitüeLIgvij
énkmµviFIKaMRTvis½yGb;rM qñaM2002¦. karGb;rMKWRtUv)anpþl;CUnedayminKitéføsMrab;RbCaCnTaMgGs; b:uEnþkar
Gnuvtþn_Cak;Esþg KWenAEtmankarbg;éføCapøÚvkar nigeRkApøÚvkarmYycMnYn.
4>1>1 KMlateynD½renAkñúgvis½yGb;rM ekIneLIgeTAtamkMriténkarsikSa
enAkm<úCa KMlatrvagekµgRbus nigekµgRsIkan;EtekIneLIgKYr[kt;sMKal; enAeBlEdlBYkeKQaneTA
dl;kMritsikSakan;Etx<s;. enAfñak;metþyü nigbzmsikSa karcuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRbus nigekµgRsIman
cMnYnswgEtesIµKña b:uEnþenAfñak;mFümsikSabzmPUmi2 ebIekµgRbusmancMnYn 100nak; ekµgRsImanEt 63nak;
b:ueNÑaH ¬sUmemIlRkahVik 4>1¦ )ancuHeQµaHcUleron. enAfñak;mFümsikSaTutiyPUmi nigfñak;]tþmsikSa
ekµgRbusmancMnYn 100nak; )ancuHeQµaHcUleron cMENkÉekµgRsImanticCag 50nak; )ancuHeQµaHcUleron
¬EMIS, qñaM2001¼2002¦. mUlehtuénGRtaxusKñaenH nwgBiPakSaenAkñúgEpñkbnÞab;.
2 Tinñn½yTaMgGs;enAkñúgCMBUkenH dkRsg;ecjBIRbBn½§Bt’manRKb;RKgGb;rM ¬EMIS¦ erobcMral;qñaMedayRksYg G>y>k sMrab;RKb;
kMritsikSa nigkarBinitüeLIgvij kmµviFIKaMRTvis½yGb;rMqñaM2002 elIkElgEtmankar EcgxusBIenH
95
RkahVik 4>1³ smPaBeynD½renAkñúgRKb;kMritTaMgGs;énkarGb;rM
sMKal;³ Tinñn½yfñak;]tþmsikSa kñúgqñaMsikSa2002¼2003
RbPB³ EMIS, qñaM2001¼2002 naykdæan]tþmsikSa RksYgGb;rM yuvCn nigkILa
4>1>2 karcuHeQµaHcUleronkMBugekIneLIgenAfñak;bzmsikSa nigmFümsikSabzmPUmi
enAfñak;bzmsikSa GRtacuHeQµaHcUleronBitrbs;ekµgRbus nigekµgRsI KWmancMnYnRbhak;RbEhlKña³
kñúgqñaMsikSa 2002-2003 manekµgRbuscMnYn 90PaKry nigekµgRsIcMnYn 84PaKry )ancuHeQµaHcUleron
¬RkahVik 4>2¦. eTaHbICaGRtacuHeQµaHcUleronBitenATIRkug b¤TIRbCMuCn nigCnbT enAkMritbzmsikSa
minxusKñak¾eday k¾GRtacuHeQµaHcUleronBitenAtMbn;dac;RsyalmancMnYnTabKW 71PaKry. KMlateynD½r
enAkñúgtMbn;dac;RsyalmanTMhMBMusUvFMb:unµaneT edaysarEtkarcuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRsImancMnYn 67
PaKry. b:uEnþtamtYrelxfIµ²enH sIþGMBIkarcuHeQµaHcUleronBitbgðaj[eXIjfa KMlateynD½rkMBugEtrYmtUc
edaysarGRtaekµgRsIcuHeQµaHcUleron mankMritx<s;CagekµgRbusbniþcbnþÜc ¬RksYgGb;rM yuvCn nigkILa¦.
kñúgkMLúgqñaM1998 nigqñaM2002 smamaRtekµgRsIcUleronfñak;bzmsikSaekIneLIg 3PaKry.
GRtacuHeQµaHcUleronBit enAkMritmFümsikSabzmPUmi mancMnYnTab ¬RkahVik4>2¦. enAkm<úCa ekµg
1nak; kñúgcMeNamekµg 5nak; nigekµgRsI 1nak; kñúgcMeNamekµgRsI 6nak; kñúgRkumEdlmanGayuRbhak;
RbEhlKña )ancuHeQµaHcUleronkMritmFümsikSabzmPUmi. GRtacuHeQµaHcUleronBitenAtMbn;dac;Rsyal
ticCagGRtacuHeQµaHcUleronenATIRkugcMnYnmYykñúgcMeNamkumar100nak;. enAtMbn;CnbT KMlateynD½r
enAkñúgGRtacuHeQµaHcUleronBit KWmankMritx<s;CagenATIRkug b¤TIRbCMuCn ekµgRbus 19PaKry ekµgRsI
13PaKry.
CMBUkTI 4 - KMlateynD½r enAkñúgvis½yGb;rM
96
cMENkesIµPaBsMrab;narI
RkahVik 4>2³ GRtacuHeQµaHcUleronBit BIqñaM1996 dl; qñaM2001
RbPB³ RksYgGb;rM yuvCn nigkILa
4>1>3 karekIneLIgya:gqab;rh½snUvkarcuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRsImkBIXMu
EdlRkIRkbMput
kñúgkMLúgeBl2 b¤3qñaMenH cMnYncuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRbus nigekµgRsIRkIRkenAfñak;bzmsikSa nig
mFümsikSabzmPUmi )anekIneLIgKYr[kt;sMKal;. cMnYnkumarcuHeQµaHcUleronenAfñak;bzmsikSamkBI
bNþaXMuEdlCaXMuRkIRkbMput ekIneLIgRbEhlBI 300>000nak; kñúgqñaM1999 eTA 423>000nak; kñúgqñaM
2001. enHbgðaj[eXIjfa karcuHeQµaHcUleron)anekIneLIgcMnYn 13PaKry enAqñaM2000 nig 24
PaKry kñúgqñaM2001. enAkñúgXMubBa©PaKmanbMput karcuHeQµaHcUleron)anekIneLIgcMnYn 5PaKry kñúgqñaM
2000 nig7PaKry kñúgqñaM2001. GRtaekIneLIgminsUvxusKñab:unµaneT rvagGRtacuHeQµaHcUleronrbs;
ekµgRsI eFobeTAnwgGRtacuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRbus enAkñúgXMubBa©PaKmanbMput b:uEnþkarcuHeQµaHcUl
eronrbs;ekµgRsIenAkñúgXMubBa©PaKRkIRkbMput ekIneLIgkñúgkMritx<s;CagekµgRsImkBImCÄdæanepSg²eTot.
kñúgqñaM2001 GRtaekIneLIgénkarcuHeQµaHcUleronrbs; ekµgRsImkBIXMubBa©PaKRkIRkbMputKW 26PaKry
EdlkñúgqñaM2000 manEt 15PaKry ¬ESSP Review, qñaM2002¦.
enAmFümsikSabzmPUmi cMnYnkumarcuHeQµaHcUleron mkBIXMubBa©PaKRkIRkbMputekIneLIgBI 11>800nak;
kñúgqñaM1999 dl; 20>000nak; kñúgqñaM2001. GRtacuHeQµaHcUleronsrubenAmFümsikSabzmPUmi bnþekIneLIg
enARKb;bBa©PaKTaMgGs; EdlkñúgenaHbBa©PaKRkIRkbMput manGRtaekIneLIgx<s;bMputKW 38PaKrykñúgqñaMsikSa
97
2001-2002. enAkñúgRKb;bBa©PaKTaMgGs; karcuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRsI enAfñak;mFümsikSabzmPUmi
ekIneLIgya:gxøaMgenAkñúgbNþaqñaMknøgmk. karcuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRsIbBa©PaKRkIRkbMput ekIneLIg
BIrdg BI 3>302nak; kñúgqñaMsikSa1999-2000 dl; 6>547 kñúgqñaMsikSa2001-2002 KWGRtaekIneLIg
30PaKry kñúgrvagqñaMsikSa1999-2000 nigqñaMsikSa2000-2001 nig 50PaKry kñúgrvagqñaMsikSa
2000-2001 nigqñaMsikSa2001-2002 ¬ESSP Review qñaM2002¦. Tinñn½yTaMgenH )anbgðaj[eXIjfa
kmµviFIkMBugkat;bnßyKMlateynD½r nigPaBxusKñaénRkumEdlmanR)ak; cMNUlxusKña kñúgkarTTYl)ankarGb;rM
b:uEnþkarcuHeQµaHcUleronTUeTA nigkarcuHeQµaHcUleronBitrbs;ekµgRsI enAmFümsikSabzmPUmi enAmankMritTab
Nas;. sisSmkBIbBa©PaKRkIRkbMputmanEtcMnYn 6PaKryb:ueNÑaH eronenAmFümsikSabzmPUmi ebIeRbobeFob
eTAnwgsisSmkBIbBa©PaKmanbMput KWmancMnYn 37PaKry.
4>1>4 GRtaKg;vgS nigbBa©b;karsikSarbs;ekµgRsI mankMritTabCagekµgRbus
enAkm<úCa GRtacuHeQµaHcUleronBit minEmnCarUbPaBmYyeBjeljénkarTTYl)ankarGb;rMeLIy
BIeRBaHfa karcuHeQµaHcUleronBit bBa©ÚlTaMgsmamaRténsisSEdlmanGayuelIs CaBiessenAkMritmFüm
sikSabzmPUmi. karcuHeQµaHcUleronEdlmanGayuelIs bNþalmkBIkarcab;epIþmcUleronyWt GRtaRtYtfñak;
x<s; nigkareronminCab;lab; CaBiesscMeBaHsisSnarI ¬Bredenburg et al., qñaM2003¦. kñúgqñaMsikSa2001-
2002 ekµgRsIcMnYn 29PaKry nigekµgRbuscMnYn 32PaKry Edl)ancuHeQµaHcUleronenAkMritbzmsikSa
nigekµgRsIcMnYn 36PaKry nigekµgRbuscMnYn 46PaKry Edl)ancuHeQµaHcUleronenAkMritmFümsikSabzmPUmi
KWmanGayuelIs ¬EMIS, qñaM2002¦.
GRtacuHeQµaHcUleronenAkMritbzmsikSarbs;ekµgRsI nigekµgRbusmancMnYnRbhak;RbEhlKña b:uEnþGRta
d¾x<s;énsisSe)aHbg;karsikSakMritx<s; nigGRtaKg;vgSkMritTab enAEtCabBaðaeynD½rd¾sMxan;enAkMritbzm
sikSa nigmFümsikSabzmPUmi. GRtaKg;vgSmankMritxus²KñaeTAtam naykdæan epSg² enAkñúgRksYgGb;rM
yuvCn nigkILa. ]TahrN_ kñúgqñaMsikSa2001-2002 RksYgGb;rM yuvCn nigkILa )anraykarN¾fa ekµgRsI
cMnYn 48PaKry nigekµgRbuscMnYn 51PaKryénekµgRsI-RbusTaMgGs; Edl)ancuHeQµaHcUleronenAfñak;TI1
)anbBa©b;fñak;TI6. Tinñn½yepSg²eTot BIelxaFikardæanGb;rM sMrab;TaMgGs;KñakñúgqñaM2002 ¬Bredenburg
et al., qñaM2003¦ bgðaj[eXIjfa GRtaKg;vgSkñúgqñaMsikSadEdl ekµgRsImancMnYn 57PaKry nigekµgRbus
mancMnYn 61PaKry.
kñúgqñaM2002 tamkarviPaKCaRkummYyEdleFIVeLIgedayRkumkargareynD½rrbs;RksYgGb;rM yuvCn nig
kILa sMrab;ry³eBl7qñaM cab;epIþmBIqñaMsikSa1995-1996 )anbgðaj[eXIjfa GRtaKg;vgSrbs;ekµgRbus
KW34PaKry ekµgRsIKW32PaKry enAfñak;TI5 ekµgRbus30PaKry ekµgRsI27PaKry enAfñak;TI6 nig
ekµgRbus26PaKry ekµgRsI21PaKry enAfñak;TI7 ¬sUmemIlRkahVik 4>3¦.
CMBUkTI 4 - KMlateynD½r enAkñúgvis½yGb;rM
98
cMENkesIµPaBsMrab;narI
eCaKC½ymYyEdlCalT§plénkarGnuvtþn_kmµviFI nigeKalneya)ayfIµ²enAkñúgvis½yGb;rM kñúgry³eBl
2qñaMknøgmkenH KWkarkat;bnßyGRtasisSeronRtYtfñak;enAkñúgRKb;kMrit nigRKb;tMbn;TaMgGs;. karkat;bnßyenH
CalT§plénkarGnuvtþn_dMeNIrkarfñak;bMb:nbEnßm sMrab;sisSEdlRbLgFøak;enA kñúgeBlvisSmkal nigmanR)ak;
]btßmÖelIkTwkcitþCaBiesssMrab;RKU. karFøak;cuHénGRtasisSeronRtYtfñak; nwgbegIán[mansmPaBeynD½r
enAkñúgkarGb;rM. karkat;bnßyeBlevlaEdlmincaM)ac;sMrab;ekµgRsI GacbBa©b;karsikSaCamUldæanRKw³ KWCYykat;
bnßyeBlevla nigR)ak;EdlRtUvcMNaysMrab;eron CaBiessekµgRsIEdlmanGayueRcIn. kareronRtYtfñak;
RtUvcMNayTaMgeBlevla nigluykak;CaeRcIn. karcuHeQµaHcUleronEdlmanGayuelIs Gacnwgkat;bnßy)an
edaykarGnuvtþn_kmµviFI nigeKalneya)ayfIµ² enAkñúgvis½yGb;rM.
GRtaekµgRsIe)aHbg;ecalkarsikSaenAkMritbzmsikSa KWkñúgcenøaH 13 nig 14PaKry kñúgkMLúgeBl 8qñaM
knøgmkenH ¬Bredenburg et al., qñaM2003¦. GRtaekµgRbuse)aHbg;ecalkarsikSa mankMritTabCagekµgRsI
kñúgkMLúgqñaM1993 dl;2001 KWkñúgrvag 8 eTA 12PaKry. enAfñak;mFümsikSabzmPUmi GRtasisSe)aHbg;
ecalkarsikSa Føak;cuHya:gxøaMg ¬RkahiVk4>4¦. GRtaekµgRbus nigekµgRsIe)aHbg;ecalkarsikSamanKMlattUc.
RkahVik 4>3³ GRtaKg;vgSrbs;ekµgRbus¼ekµgRsIenAtamfñak; ¬ BIfñak;TI1 dl;fñak;TI7¦
RbPB³ Bredenburg et al., qñaM2003
eTaHbICaGRtae)aHbg;ecalkarsikSa)anFøak;cuH enAkMritmFümsikSabzmPUmik¾eday k¾KMlateynD½r
EdlenAEtmanenAkñúgRKb;kMritTaMgGs;énkarsikSa bgðaj[eXIjfa enAmanktþaepSg²eTotEdlbnþraMgsÞH
dl;karbBa©b;karsikSaCamUldæanRKw³rbs;ekµgRsI dUcCatMélénkarsikSa cm¶ayBIpÞHeTAsalaeron nigkar
TTYlxusRtUvkñúgkargarpÞH.
99
mFümsikSabzmPUmi
RkahVik 4>4³ GRtasisSe)aHbg;ecalkarsikSaenAkMritmFümsikSabzmPUmi
RbPB³ Bredenburg et al., qñaM2003
4>1>5 mankarxVHxatRKUbeRgonxøaMgenACnbT CaBiessRKUbeRgonCanarI
yuT§viFIKnøwHmYyedIm,IbegIánkarcuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRsIenAkñúgkarsikSaCamUldæanRKw³ KWkarbegIáncMnYn
RKUbeRgonCanarI. cMnYnRKUbeRgonenAfñak;bzmsikSa )anekIneLIgcMnYn 7PaKry taMgBIqñaM1993 mk ehIy
RKUbeRgonenAkMritmFümsikSaekIneLIgcMnYn 23PaKry kñúgrvagqñaM1996 nig 2001. karekIneLIgéncMnYn
RKUbeRgon eFIV[mankarekIneLIgénkarcuHeQµaHcUleronenAkMritbzmsikSa mancMnYn 67PaKry nigkMritmFüm
sikSamancMnYn 124PaKry. CalT§pl eFIV[pleFobsisS nigRKUbeRgon (PTR) ekIneLIgya:gxøaMg.
enAkñúgqñaM2002 Ep¥ktamsißtiBIrdæaPi)al pleFobsisS nigRKUbeRgonKW 56¼1 enAkMritbzmsikSa Edl
bgðaj[eXIjnUvkarxVHxatRKUbeRgon KWmankMritx<s;enACnbT nigtMbn;dac;Rsyal b:uEnþmanPaBl¥RbesIr
enAkMritmFümsikSa EdlmanpleFobsisS-RKU 22¼1 ¬Bredenburg et al. qñaM2003¦.
RksYgGb;rM yuvCn nigkILa maneKaledAbegIánsmPaBeynD½rkñúgcMeNamRKUbeRgon Edlmankar
ekIneLIgmYycMnYntUcenAfñak;Cati cab;taMgBIBak;kNþalTsvtSqñaM1990. smPaBeynD½r)anekInBI 0/49
eTA 0/64 ¬RKUbeRgonCanarI eRbobeFobnwgRKUbeRgonCaburs1rUb¦ kñúgcMeNamRKUbzmsikSa nigekIneLIgBI
0/37 eTA 0/42 kñúgcMeNamRKUmFümsikSa ¬Bredenburg et al., qñaM2003¦. tYrelxfñak;Cati GacnwgeFIV[
mankaryl;RclM³ eRBaHfaenATIRkug b¤TIRbCMuCnGRtaRKUbeRgonCanarI eRbobeFobCamUyRKUbeRgonbursKW
elIsBI 1nak; b:uEnþenAtMbn;CnbT nigtMbn;dac;Rsyal KWmankMritTabNas;. mUlehtucMbgEdlbNþal[
RKUbeRgonCanarImancMnYnticenAkñúgtMbn;CnbT KWfamannarICnbTkñúgcMnYnticb:ueNÑaH)andak;Bakü nigman
CMBUkTI 4 - KMlateynD½r enAkñúgvis½yGb;rM
100
cMENkesIµPaBsMrab;narI
kMritvb,Fm’Tab minGaceFVICaRKUbeRgon cMENkÉnarITIRkugEdlCaRKUbeRgon mankarRBYy)armÖGMBIsniþsux
enAkñúgtMbn;CnbT ehIyR)ak;elIkTwkcitþmancMnYntictYcsMrab;Tak;TajRKUenATIRkug [eTAbeRgonenA
CnbT. RksYgGb;rM yuvCn nigkILa )anpþl;CaR)ak;elIkTwkcitþ edIm,ITak;TajRKUeTAbeRgonenAsalaeron
enACnbT nigGnuvtþkarbeRgoneRcInfñak; ¬eRbIR)as;FnFanEdlman[)anRKb;RKan;¦. b:uEnþyuT§saRsþenH
hak;dUcCaminsUvman\Ti§Blb:unµaneT eRBaHkarGnuvtþn_manRTg;RTaytUc ¬Breden-burg et al., qñaM2003¦.
4>1>6 KMlateynD½r nigPaBxusKñaénR)ak;cMNUl enAEtBMumankarpøas;bþÚr
enAkñúgkMritmFümsikSaTutiyPUmi
cMnYnekµgRbus nigekµgRsI Edl)ancuHeQµaHcUleronenAkMritmFümsikSaTutiyPUmi)an nigkMBugekIneLIg
¬RkahiVk 4>5¦. eTaHbICaya:gNak¾eday lT§plénkarkat;bnßyKMlateynD½r nigRkumcMNat;fñak;tamR)ak;
cMNUlEdlTTYl)anenAkMritmFümsikSabzmPUmi mindUcKñanwglT§plTTYl)anenAkMritmFümsikSaTutiyPUmi
eLIy. GRtacuHeQµaHcUleronenAkñúgbBa©PaKRkIRkbMput ekIneLIgBI 1 eTA 2PaKry kñúgrvagqñaM1999 dl;
2001 b:uEnþGRtacuHeQµaHcUleronkñúgbBa©PaKmanbMput Føak;cuHBI 63 mk 57PaKry. cMnYnekµgRsIenAkMrit
mFümsikSaTutiyPUmiekIneLIg CaBiessenAtMbn;CnbT b:uEnþpleFobrvagekµgRbus nigekµgRsIenAEtman
kMritTab nigenAEtKµankarpøas;bþÚr kñúgry³eBl7qñaMknøgmkenH. Tinñn½ydMbUgsMrab;qñaMsikSa 2002-2003
)anbgðaj[eXIjfa enAedImqñaMGacnwgmankarFøak;cuH b:uEnþnwgekIneLIgenAqñaM2003 ¬RkahiVk4>6¦.
RkahiVk 4>5³ cMnYnsisSEdl)ancuHeQµaHenAkMritmFümsikSaTutiyPUmi
RbPB³ RksYgGb;rM yuvCn nigkILa
101
RkahiVk 4>6³ kareRbobeFobGRtaekµgRbus CamYynwgekµgRsI eTAtamtMbn;
RbPB³ RksYgGb;rM yuvCn nigkILa
4>1>7 GRtacuHeQµaHcUleronBitFøak;cuHenAkMritmFümsikSaTutiyPUmi CaBiessekµgRbus
karcuHeQµaHcUleronBitenAkMritmFümsikSaTutiyPUmiekIneLIgkñúgqñaM1999 ehIybnÞab;mk Føak;cuHTaMg
GRtarbs;ekµgRbus nigekµgRsI ¬RkahiVk 4>7¦ b:uEnþGRtarbs;ekµgRbusFøak;cuHelOnCag. bc©úb,nñGRtacuH
eQµaH)anekIneLIgEtbnþicbnþÜcelIsBIqñaMsikSa 1996-1997 Etb:ueNÑaH CaBiessGRtacuHeQµaHcUleron
rbs;ekµgRsI EdlBImunmankarekIneLIgkñúgcMnYntictYc. mUlehtuénGRtaTabenAkMritmFümsikSaTutiyPUmi
RtUv)anBnül;edayEpñk²b:ueNÑaH. Cak;EsþgRksYgGb;rM yuvCn nigkILa )aneRbIR)as;mYyPaKFMénFnFan
rbs;RksYg nigepþatkarykcitþTukdak;elIkarBRgIkkarGb;rMCamUldæan b:uEnþRksYgykcitþTukdak;tictYcenA
kMritmFümsikSaTutiyPUmi.
CMBUkTI 4 - KMlateynD½r enAkñúgvis½yGb;rM
102
cMENkesIµPaBsMrab;narI
RkahVik 4>7³ GRtacuHeQµaHcUleronBit enAkMritmFümsikSaTutiyPUmi
RbPB³ RksYgGb;rM yuvCn nigkILa
4>1>8 mUlehtuEdlnaM[manKMlateynD½renAkMritmFümsikSa
kar)a:n;RbmaNrbs;RksYgGb;rM yuvCn nigkILa nigGñkpþl;CMnYy )anrkeXIjnUvmUlehtumYycMnYn
EdlnaM[manKmøateynD½r enAkñúgkarcuHeQµaHcUleron EdlmandUcxageRkamenH³
tMélcMNayelIkarsikSa
tamkarsikSaCaeRcInbgðaj[eXIjfa bBaðaGsmtßPaBrbs;RKYsarkñúgkarcMNayedaypÞal; nigeday
RbeyalelIkarsikSa KWCamUlehtucMbgEdlekµgRsIminGaceTAsala)an. cMNayCaRbcaMrbs;EpñkÉkCn
elIvis½yGb;rMsaFarN³mancMnYn 64PaKry éncMNaysrubCaRbcaMelIvis½yGb;rM. karcMNayÉkCnsMrab;
kumar1nak;enAkñúgkMritbzmsikSa mancMnYn 79PaKry éncMNayTuneRkABImðÚbGahar sMrab;mnusS1nak;
rbs;RbCaCnRkIRkbMputcMnYn 20PaKry. cMNaykñúg1nak;sMrab;fñak;mFümsikSa nig]tþmsikSa KWeRcInCag
2eTA 7dg éncMNaysMrab;kareRbIR)as;eRkABImðÚb rbs;RbCaCnRkIRkbMput cMnYn 20PaKry ¬Vinky
qñaM2002/ ÉksarsIþBIkarBinitüelIcMNaysaFarN³ kñúgCMBUksIþBIvis½yGb;rM¦.
eTaHbICatMélpÞal;énkarsikSamantMéldUcKñasMrab;ekµgRbus nigekµgRsIk¾eday k¾CaTUeTA«Bukmþay
Kitfa karsikSasMrab;ekµgRsIRtUvcMNayeRcInCag nigTTYl)anplticCagekµgRbus. enAkñúgkal³eTs³Edl
RKYsarRkIRkKµanlT§PaBRKb;RKan; edIm,IbBa¢ÚnkUnTaMgGs;[eTAeron RKYsarTaMgenaH eRcInEtbBa¢ÚnkUnRbus
103
[eTAeron. enAkñúgRKYsarPaKeRcIn ekµgRsIRtUvcMNayeBlevlaeTAeronrbs;xøÜn mkCYyeFIVkargarERscMkar
emIlEfTaMbgb¥ÚntUc² nigkargarpÞHepSg² dUecñHmþayrbs;nag GaceTARbkbrbrrkR)ak;cMNYlsMrab;RKYsar.
edaysarburseRcIneFIVkargarEdlTamTarkMlaMgxøaMg b¤eRbIm:asIun kMlaMgBlkmµrbs;ekµgRbus minsUvykeTA
CYyCMnYskMlaMgBlkmµrbs;«Bukrbs;xøÜn dUckMlaMgBlkmµrbs;ekµgRsI EdlGacykeTACMnYskMlaMgBlkmµ
rbs;mþayCajwkjab;enaHeT. »kaskargarekIneLIgeTAtamGayurbs;smaCikRKYsar CaBiessenAeBlman
kargarrkR)ak;cMNUlsMrab;RKYsar dUcCaeragcRkkat;edr Edlpþl;»kasrkR)ak;cMNUlkan;EteRcIn CaCag
kareTAsikSa.
cm¶ayBIpÞHeTAsalaeron
cm¶aypøÚveTAsalaeron enAEtCa]bsKÁkñúgkarTTYl)ankarGb;rMkMritmFümsikSa. RKYsarmYycMnYnFM
rs;enAcm¶ay1KILÚEm:RtBIsalabzmsikSa b:uEnþmanEt 0/05PaKry énPUmiTaMgGs; mansalamFümsikSa
bzmPUmimYy nig 0/01PaKry mansalamFümsikSaTutiyPUmimYy ¬RksYgEpnkar/ qñaM1997¦. kñúgrvag
qñaM1997 dl; qñaM2002 minmankarsagsg;salaeronfIµeT.
39PaKry énsisSfñak;TI6 EdlmanlT§PaBGaccUleronkMritmFümsikSabzmPUmi rs;enAcm¶ay
ya:gticNas; 3KILÚEm:RtBIsalaeron nigcMnYn 10PaKry rs;enAcm¶ayya:gehacNas; 10KILÚEm:Rt
BIGnuviTüal½yEdlenACitbMput ¬mUlniFiCb:unsMrab;karkat;bnßyPaBRkIRk nigmUlniFi ADB, qñaM2001¦.
edayKuNPaBrbs;pøÚvenACnbTminl¥ cm¶ayeTAsalaeronKWCa]bsKÁya:gFM enAkñúgcMeNamsisSPaKeRcIn
EdlKµansUm,IEtkg;sMrab;kareFIVdMeNIr. ekµgRbusGacrs;enAkñúgvtþ enAeBlbnþkarsikSaenAkMritmFümsikSa
b:uEnþKµanRbBn½§CYydl;karsñak;enArbs;ekµgRsIeLIy. eTaHbICacm¶ayeTAGnuviTüal½yminCaq¶ayb:unµan
k¾eday k¾«BukmþaymankarRBYy)armÖGMBIsuvtßiPaBragkay nigsIlFm’rbs;ekµgRsI enAeBledIreTAsalaeron
¬Velasco, qñaM2001 nigmUlniFiCb:unsMrab;karkat;bnßyPaBRkIRk nigmUlniFi ADB, qñaM2001¦. karsÞg;mti
mYyenAqñaM1998 bgðaj[eXIjfa 62PaKryénempÞH niyayfa Kat;mankarRBYy)armÖGMBIsniþsuxrbs;
kUnRsIKat;enAeBleFIVdMeNIreTAsalaeron. PaKryenHmankMritx<s;enATIRkug b¤TIRbCMuCn ¬57PaKry¦
CagenAtMbn;CnbT ¬38PaKry¦ ¬RksYgGb;rM yuvCn nigkILa nigGgÁkar CARE¦.
karxVHbgÁn;Gnam½y
enATUTaMgRbeTs salabzmsikSacMnYn 65PaKry nigviTüal½ycMnYn 13PaKry KµanbgÁn;Gnam½y
¬EMIS, qñaM2001¦. sßanPaBenH eFIV[manbBaðaxµas;eGon CaBiessMrab;ekµgRsICMTg;. GRtacuHeQµaH
cUleronhYsGayumankMritx<s; dUecñHkarxVHbgÁn;Gnam½y nigb:HBal;dl;karcuHeQµaHcUleronkMritbzmsikSa.
CMBUkTI 4 - KMlateynD½r enAkñúgvis½yGb;rM
104
cMENkesIµPaBsMrab;narI
xVHRKUbeRgonCanarI nigRKUCaKMrUl¥
karxVHRKUbeRgonCanarI nigKMrUl¥CanarI CaBiessenAtMbn;CnbT KWCaktþabEnßmEdleFIV[narIminmankar
elIkTwkcitþkñúgkareTAsalaeron. tamry³ Bredenburg et al. qñaM2003 bgðaj[eXIjfa {enABIeRkay
]bsKÁEpñkesdækic©elIkarsikSarbs;ekµgRsI KWmanKMnit nig\riyabfrbs;sgÁmcMeBaHzan³ smtßPaB nig
bBaØarbs;burs ¬ekµgRbusmankMritx<s;Cag¦. \riyabfTaMgenH bnþekIteLIgminRtwmEtkñúgcMeNam
«Bukmþayb:ueNÑaHeT b:uEnþk¾ekIteLIgenAkñúgcMeNamRKUpgEdr. dUecñHbrisßanEbbenH KWGacBRgwgTsSn³
vis½yGMBIKMrUeynD½r}.
kmµviFIsikSa esovePAsikSa nigktþakñúgsalaepSg²eTot Edlbnþ[man\riyabfminsmrmücMeBaH
eynD½r kMBugRtUv)aneFIVkarRsavRCav nigepþatkarykcitþTukdak;ya:gxøaMg. ]TahrN_ PaKeRcInénkarerobcM
esovePAsikSabc©úb,nñ min)andak;bBa©ÚlnUvbBaðaGMBIeynD½reLIy ¬RksYgGb;rM yuvCn nigkILa qñaM2001¦.
karniymbBa¢ÚnkUnRbus[eTAeron
karsikSarbs;RksYgGb;rM yuvCn nigkILa nigGgÁkar CARE kñúgqñaM1998 bgðaj[eXIjfa empÞHcMnYn
46PaKryyl;Rsbfa ekµgRbusmanbBaØaCagekµgRsI nig 61PaKryniyayfa karGb;rMsMrab;ekµgRbus
sMxan;CagekµgRsI. lT§pldUcKñaRtUv)anrkeXIjenAkñúgGegátRbCasaRsþ nigsuxaPi)alenAkm<úCa nig
karsikSaepSg² eTaHbICaenAkñúgkarGegátTaMgenaH «Bukmþayniyayfa Kat;k¾cg;[kUnRsIrbs;Kat;TTYl)an
karsikSaEdr ¬RksYgGb;rM yuvCn nigkILa nigGgÁkar CARE¦.
ekµgRsICaGñkemIlEfTaMbgb¥Ún
ekµgRsIPaKeRcIn TTYltYnaTICaGñkemIlEfTaMRKYsar enAeBlRKYsarmanbBaðaGIVmYy ¬Velasco, qñaM
2001¦ ]TahrN_ eBlRKYsarmanCMgW b¤søab;edaysarCMgWeGds_ b¤CMgWepSg²eTot EdltRmUv[RKYsarRtUv
TajkumarecjBIsalaeron CaBiessekµgRsI ¬KN³kmµkarGWr:ub qñaM2002¦. CacugeRkay ekµgRsIRtUv
cakecjBIsalaeronTaMgenAv½yekµg eRBaHekµgRsI ¬b¤«Bukmþay¦ sMerccitþfa BYkeKRtUverobkar.
{bBa¢ÚnkUnRbusrbs;GñkeTAsalaeronEdlenAq¶ayBIpÞH RbsinebIGñkmanR)ak;>>>
enHKWCaeyabl;l¥Nas; ehIyBYkeKGacmanGnaKtl¥RbesIr b:uEnþetInwgmanerOgGIV
ekIteLIgcMeBaHkUnRsI ebIGñkbBa¢ÚnBYkeKeTAq¶ay? RbEhlvaGacRtlb;mkPUmivij
edaymanépÞeBaHpgk¾mindwg. enARsukExµrKµannrNamñak; bBa¢ÚnkUnRsIeTAeron
enAq¶ayeLIy} bursmñak;rs;enAkñúgextþkNþal pþl;karsMPasn_enAkñúgr)aykarN_
karvaytMélPaBRkIRkedaymankarcUlrYm ¬ADB, qñaM2001¦.
105
4>1>9 KMlateynD½r manTMhMkan;EtFM enAkMrit]tþmsikSa
RbCaCnkm<úCacMnYnEt 0/2PaKryb:ueNÑaH )ancUleronenAkMriteRkaymFümsikSa ¬CMerOn qñaM1998¦.
eTaHbICaya:gNak¾eday karcuHeQµaHcUleronenAmhaviTüal½y)anekIneLIgtaMgBIqñaM1999 enAeBlEdl
rdæaPi)alGnuBaØat[manmhaviTüal½yÉkCn. mhaviTüal½yÉkCnmYycMnYn mansaxaenATIRkugPñMeBj nig
enAtambNþaextþ.
edaysarEtekµgRsIEdl)anbBa©b;fñak;mFümsikSa mancMnYnticCagekµgRbus dUecñHsisSRbusmancMnYn
PaKeRcInenAkMrit]tþmsikSa. smPaBeynD½renAkMrit]tþmsikSa nwgminGacTTYl)aneCaKC½yeLIy lÁwKNa
minmanekµgRsIcMnYneRcIn bBa©b;karsikSaenAkMritmFümsikSabzmPUmi nigTutiyPUmienaHeT. CakarBitNas;
EdlkarrIkduHdalénmhaviTüal½yÉkCnkñúgkMLúgeBl bIbYnqñaMknøgmkenH TaMgenAPñMeBj nigtambNþaextþ
nana )anCYybegIánkarpþl;esvasikSafñak;]tþm EdlBImunmanEtenAkñúgsalardæenAkñúgTIRkug. karGPivDÆn_enH
)anCYydl;ekµgRsI eTaHbICakarcUleronrbs;ekµgRsIenAkMrit]tþmsikSa mankarekIneLIgtictYck¾eday.
ekµgRsIEdlman]bsKÁedaysarbBaðasniþsux nigbBaðaeFIVdMeNIrmkPñMeBj manlT§PaBbnþkarsikSaenAkñúg
extþrbs;xøÜn.
kñúgry³eBlbIbYnqñaMknøgmkenH smamaRtsisSnarI )anekIneLIgRbEhl 27PaKry enARKb;viTüasßan
TaMgGs; ¬RkahiVk 4>8¦. Psþútag KWkarekIneLIgenAkñúgviTüasßan]tþmsikSacMnYnBIrEdlBImun PaKryén
sisSnarImancMnYnticbMput³ KWviTüasßanbec©kviTüaPMñeBj nigsalaPUminÞksikmµ.
RkahiVk 4>8³ smamaRtsisSnarI enAkMrit]tþmsikSa
RbPB³ RksYgGb;rM yuvCn nigkILa
CMBUkTI 4 - KMlateynD½r enAkñúgvis½yGb;rM
106
cMENkesIµPaBsMrab;narI
4>1>10 KMlateynD½renAkñúgGRtaGkçrkmµ ekIneLIgeTAtamGayurbs;RbCaCn
Gkçrkmµ KWBak;Bn½§CamYynwgkarTTYl)an»kasesdækic© nigkarkat;bnßyPaBRkIRk. ]TahrN_ karTMnak;TMng
pSBVpSayBt’manGMBIksikmµ manTMenareTArkRbCaCnEdlecHGkSr ¬FnaKarBiPBelak qñaM2002i¦ dUecñH
yuT§viFITMnak;TMngpSBVpSayBt’manenH minGaccUleTAdl;narI nigbursenACnbTEdlminecHGkSr)aneLIy
¬CSES, qñaM1999¦. KMlateynD½rkñúgGRtaGkçrkmµkñúgcMeNamRbCaCnGayuBI15 eTA24qñaM )annwgkMBug
Føak;cuHCabnþbnÞab; ehIytamry³Tinñn½ybc©úb,nñbgðaj[eXIjfa GRtaGkçrkmµrbs;ekµgRbusKW 87PaKry
nigekµgRsI 77PaKry. ebIsinCaninñakarbc©úb,nñenH bnþrhUtKMlateynD½r nwgRtUv)anlubbM)at;kñúgeBl
qab;²enH. eTaHbICaya:gNak¾eday RbeTskm<úCaminTan;TTYl)aneCaKC½y[manGRtaGkçrkmµ 100
PaKrykñúgcMeNamRkumenH ehIytYrelxfñak;Cati min)anbgðajGMBIKMlatenAtamextþ nigtamtMbn;eLIy.
kñúgcMeNamnusSeBjv½y narICaGnkçrCnenAEtmancMnYneRcInCagburs ehIyKMlatkan;EtFMsMrab;narI
v½ycMNas; ¬RkahiVk 4>9¦.
GRtaGkçrkmµCak;EsþgGacnwgTabCagtYrelxbgðajenAkñúgRkhiVk 4>9. kar)a:n;RbmaNnaeBlfIµ²enH
bgðaj[eXIjfa burscMnYn 25PaKry nignarIcMnYn 45PaKry ¬esIµnwg36 CaTUeTA¦ CaGnkçrCnTaMgRsug
burs 26PaKry nignarI 28PaKry ¬esIµnwg27PaKryCaTUeTA¦ CaBak;kNþalGkçrCn. bUkEpñkTaMgBIr
bBa©ÚlKñaeXIjfa burs50PaKry nignarI71PaKry enAkm<úCaKWCaGnkçrCn ¬UNDP/UNESCO, qñaM 2000¦.
GRtaGnkçrkmµx<s; CaBiess narIv½ycMNas; eFIV[mankarlM)aksMrab;karGPivDÆn_esdækic©sgÁmenAkm<úCa.
narIEdlCaGnkçrCn minmanlT§PaBcUlrYmcMENkkñúgkarGPivDÆn_enAkm<úCa nigTTYl)anplesIµKña dUcGñk
déTeToteLIy. eBlfIµ²enH Epnkarrbs;rdæaPi)aledIm,Ikat;bnßyGnkçrPaB min)anykcitþTukdak;elI
kmµviFIGkçrkmµ sMrab;narIv½ycMNas;[)anRKb;RKan;enAeLIy.
RkahVik 4>9³ GRtaGkçrkmµ EbgEcktamGayu
RbPB³ CMerOn qñaM1999
107
4>1>11 karbNþúHbNþalCMnajviC¢aCIv³ enAmankMrit CaBiesssMrab;narI
km<úCa )andMeNIrkarya:gskmµnUvkmµviFIGb;rMeRkARbBn½§ ¬NFE¦ taMgBITsvtSqñaM1980 EdlkmµviFIenH
dMeNIrkaredaynaykdæanBiessmYyenAkñúgRksYgGb;rM yuvCn nigkILa. kñúgkMLúgTsvtSqñaM1990 RksYg
G>y>k epþatkarykcitþTukdak;EtelIkmµviFIGb;rMkñúgRbBn½§ CaBiesskarGb;rMCamUldæanedayminykcitþ
Tukdak;elIkmµviFIGb;rMeRkARbB½n§. kñúgqñaM1994 vinieyaKsrubkñúgkmµviFIGb;rMeRkARbB½n§ mancMnYnticCag
1PaKry énkarvinieyaKTunsrubelIvis½yGb;rM ebIeFIVkareRbobeFob kMritbzmsikSaTTYl)an 54PaKry
nigkMrit]tþmsikSaTTYl)an 12PaKry ¬Breden- burg et al, qñaM2003¦.
eTaHbICavinieyaKkñúgkarGb;rMeRkARbBn½§ )anekIneLIgtaMgBIqñaM1996 CaBiess edaysarmanmUlniFi
RbeTsGñkpþl;CMnYy b:uEnþkarvinieyaKTunsMrab;karGb;rMeRkARbBn½§enH manEt 3PaKryénkarvinieyaKTun
srubelIvis½yGb;rMkñúgqñaM1999. karvinieyaKTunsaFarN³elIkarGb;rMeRkARbBn½§ minmankarGPivDÆn_eLIy
kñúgkMLúgTsvtSqñaM1990 ¬Bredenburg et al, qñaM2003¦. kñúgkMLúgeBlenaH tYnaTIrbs;rdæaPi)alKWkar
sMrbsMrYlenAkñúgkmµviFIGb;rMeRkARbB½n§ EdlTTYlkar]btßmÖ nigdMeNIrkaredayGgÁkareRkArdæaPi)al. kmµviFI
enH ebIkcMhrdl;GnkçrCneBjv½yTaMgBIrePT b:uEnþkarGnuvtþn_Cak;Esþg sisSPaKeRcInCanarI nigya:gehac
Nas; sisScMnYn1PaK4 manv½yekµgEdlmanGayu ticCag18qñaM ¬Desiree Jongsma, qñaM2003/
karTMnak;TMngBt’manpÞal;xøÜn¦.
tamkar)a:n;RbmaNrbs; ILO GMBIeynD½r nigkarbegIánkargar ¬Urashima, qñaM2002¦ bgðaj[eXIjfa
TMhM nigvisalPaBEdlmankMrit enAkñúgkarbNþúHbNþalCMnajenATUTaMgRbeTs manplb:HBal;dl;narIya:g
F¶n;F¶r. eTaHbICamCÄmNÐlRsIþkñúgkic©GPivDÆn_ epþateKaledApþl;karbNþúHbNþaldl;narI ehIyGgÁkar
eRkArdæaPi)almYycMnYn )anepþatkarykcitþTak;dak;CaBiesselIRkumnarIgayrgeRKaH ¬]> edaysarGMeBI
hwgSakñúgRKYsar KµanpÞHsMEbg Gñklk;dUrtUctac.l. b:uEnþTMhMénkmµviFITaMgenH enAmankMrit. PaKeRcInén
CMnajEdlpþl; KWCaCMnajRbéBNI {narI} ¬]> kat;edr G‘utsk; t,aj¦. karbNþúHbNþalPaKeRcIn dMeNIrkar
enAkñúgmCÄmNÐl dUecñHeFIV[narIPaKeRcInmankarlM)akkñúgkarmkcUlrYmkarbNþúHbNþal. kMriténkar
ecHGkSr nigkarGb;rMTab KWCa]bsKÁeFIV[narIIminGaccUlrYmkñúgkmµviFIbNþúHbNþal. kmµviFIGkçrkmµ kMrnwg
RtUv)aneKdak;bBa©ÚleTAkñúgkmµviFIbNþúHbNþalCMnajNas; ¬ILO, qñaM2001¦.
CMBUkTI 4 - KMlateynD½r enAkñúgvis½yGb;rM
108
cMENkesIµPaBsMrab;narI
4>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþrbs;raCrdæaPi)al
kñúgkMLúgqñaM 1999 dl; 2002 RksYgG>y>k )anbegIátRkbxN½ÐeKalneya)ay nigyuT§saRsþelIvis½yGb;rM
edaymanGaTiPaBGPivDÆn_tamvis½yTUeTA eKaledAGnuvis½y nigEpnkarcMNayry³eBlmFüm elIvis½yGb;rM
sMrab;qñaM2001-2005. RksYgG>y>k )anbegIátEpnkaryuT§saRsþGb;rM ¬ESP¦ qñaM2001-2005 nigkmµviFI
KaMRTvis½yGb;rM ¬ESSP¦ qñaM2002-2006 edaymankarBiinitüeLIgvij nigvaytMéledayGñkBak;Bn½§epSg².
naeBlfIµ²enH rdæaPi)alk¾)anerobcMEpnkarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña qñaM2003-2015 Edl)anpSBVpSay
enAExmifuna qñaM2003.
kmµviFIKaMRTvis½yGb;rM epþatelIkareFIVkMENTRmg;sMxan;² elIkmµviFIskmµPaBCaGaTiPaBcMnYn 12 ¬PAP¦
kñúgeKalbMNgbegIán»kasTTYl)ankarGb;rM sMrab;RkumEdlgayrgeRKaHTaMgGs;. kmµviFI PAP epþatelIkarCYy
RbCaCnRkIRk nigbgðaj[eXIjnUvkarebþCJacitþrbs;rdæaPi)al kñúgkareqIøytbeTAnwgbBaðapþl;CUn nigtRmUvkar
kñúgkarsikSa nigkarkat;bnßyPaBRkIRk ¬Bredenburg et al, qñaM2003¦. b:uEnþkmµviFITaMgenH RtUv)anerobcMeLIg
edIm,IedaHRsaybBaða»kasTTYl)ankarGb;rMCaTUeTA min)ansMedAelIGtulüPaBeynD½rkñúgkarTTYl)ankarGb;rM
CaBiessekµgRsIeLIy. RksYgcat;TukbBaðaeynD½rCabBaðaGnþrvis½yenAkñúgRKb;vis½yTaMgGs; nig)anbBa©Úl
bBaðaeynD½r eTAkñúgEpnkarCatikmµviFIGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña ¬Bredenburg et al, qñaM2003¦. enAqñaM2001
RksYg G>y>k )anbegIánRkumkargareynD½r edIm,IeFIVkarsMrbsMrYlya:gCitsiñTCamYyGñkpþl;CMnYy nigédKU
shkarGgÁkareRkArdæaPi)al. RkumkargareynD½r)anbegIányuT§saRsþbRBa¢abeynD½r rYmman³
� FananUv»kasesIµKñakñúgkarTTYl)ankarsikSasMrab;ekµgRsI
� begIánsmFm’eynD½rkñúgkarRKb;RKg nigkarEckcayesvaGb;rM nig
� BRgwgsmtßPaBbec©keTs edIm,IbRBa¢abeynD½reTAkñúgkarerobcMkmµviFI nigeKalneya)ayGb;rM.
rdæaPi)alTTYlsÁal;fa karGb;rM KWCavis½yGaTiPaB1 kñúgcMeNamvis½yGaTiPaB4 ¬vis½yepSg²eTot
KWsuxaPi)al GPivDÆn_CnbT nigksikmµ¦ nig)anbegIánkarviPaCfvikaCaRbcaMsMrab;vis½yGb;rMBI 13/6PaKry
kñúgqñaM2000 eTA 15/7PaKry kñúgqñaM2001 nig 18/2PaKry kñúgqñaM2002 ¬RksYg G>C>k 2002b¦
nigmanKMeragnwgbegIánbEnßmRbEhl 1PaK5 énfvikaCaRbcaM kñúgqñaM2005.
fvikaCaRbcaMsMrab;karGb;rMCamUldæan RtUv)aneRKagnwgbegIánbEnßmeTVrdgBI 180Ban;lanerol kñúgqñaM2001
eTA 377Ban;lanerol kñúgqñaM2005 ¬tarag4>1¦. cMNayelIkarGb;rMCamUldæan RtUv)aneRKagkñúgcMnYnrvag
70 dl; 78PaKry éncMNaysrubelIvis½ysaFarN³ edayRsbeTAtamGaTiPaBenAkñúgEpnkaryuT§saRsþ
Gb;rM. cMENkfvikaminEmnCaR)ak;ebovtSr_rbs;vis½yGb;rMnwgekInBI 26PaKry eTA 42PaKry kñúg rvagqñaM
2001 dl; 2005. cMNucsMxan;kñúgkarpþl;ehriBaØb,Tandl;EpnkaryuT§saRsþGb;rM KWkarbegIánTMhM nig
cMENkéncMNayminEmnCaR)ak;ebovtSr_ kñúgkarFana[)annUvkarrIkcMerIn CanirnþrnUvKuNPaBénkarGb;rM.
109
tarag 4>1³ karEbgEckmUlniFicrnþsaFarN³ tamGnuvis½y ¬ KitCa1000lanerol¦ ¬ BILLION RIELS ¦
2001 2002 2003 2004 2005
rdæ)al 33>6 42>0 51>3 61>2 74>0
metþyüsikSa 3>5 4>2 5>0 6>0 7>1
Gb;rMCamUldæan 180>2 266>6 327>5 356>3 376>8
cMNayelIR)ak;ebovtSr_ 133>8 179>8 199>4 210>4 219>1
minEmnCaR)ak;ebovtSr_ ¬rYmTaMgkarRbLg¦ 46>4 86>8 128>1 146>0 157>7
mFümsikSaTutiyPUmi 14>3 17>3 32>0 44>0 65>0
Fñak;eRkaymFümsikSa 12>2 13>3 14>4 15>9 17>9
Total 243>8 343>5 430>2 483>4 540>9
RbPB³ RksYgGb;rM yuvCn nigkILa qñaM2001b
yuT§saRsþsMrab;begIánkarGb;rMCamUldæan³
� kat;bnßycMNayrbs;«BukmþaysisSelIkarGb;rMCamUldæan edaylubbM)at;karbg;éfø cMeBaHkarcuHeQµaH
cUleron nigkarpþl;fvikadMeNIrkarsalaeron. yuT§saRsþenH RtUv)anGnuvtþtaMgBIExtula qñaM2001 b:uEnþ
dUcEdl)anerobrab;rYcmkehIyfa kñúgkarGnuvtþn_Cak;Esþg minGacecosputBIkarcMNaypøÚvkar nig
eRkApøÚvkarmYycMnYneLIy.
� begIánGRtaeLIgfñak;cab;BIfñak;TI1 dl;TI6 nigGRtaqøgPUmisikSaBITI6 eTATI7 tamry³karebIkfñak;bMb:n
BRgwgviFankaredIm,IeFIV[vtþmanrbs;sisS nigRKUkan;EtRbesIreLIg kñúgkalviPaKsikSamanPaBTn;Pøn;
¬bn;Ebn¦.
� kat;bnßyGRtasisSe)aHbg;ecalkarsikSa cab;BIfñak;TI1 dl;fñak;TI12 tamry³karminKitéfø karpþl;
GaharUbkrN_dl;sisSRkIRkbMput nigtamyuT§saRsþpþl;karelIkTwkcitþbEnßm ]>kmµviFIpþl;GaharUbtßmÖ
tamsalaeron nigkarEfTaMsuxPaBsisS edayrYmCamYyGgÁkareRkArdæaPi)al nigGñkcUlrYmdéTeTot.
� begIán»kaskñúgkarcUleronfñak;TI1 nigbegIán»kasdl;sisSEdl)ane)aHbg;ecalkarsikSa [cUleron
fñak;TI4 dl;fñak;TI6 tamry³karbegIátfñak;eRtomsMrab;cUleronfñak;TI1 TUTaMgRbeTs nigkarBRgIkkmµviFI
smahrNkmµ.
� sagsg;fñak;eronfIµ nigpþl;bnÞb;eronbEnßm nigdMeNIrkarbeRgonfñak;KYbenAkñúgPUmi nigXMu Edlsalaeron
manminRKb;kMritbzmsikSa.
CMBUkTI 4 - KMlateynD½r enAkñúgvis½yGb;rM
110
cMENkesIµPaBsMrab;narI
� begIánRbsiTi§PaBkñúgkareFIVEpnkarGb;rM nigkarBRgaybuKÁlikbeRgon minbeRgontamry³ ¬1¦ rdæaPi)al
)anyl;RBmelIbTdæanbEnßmbuKÁliikRsbtampleFobsisSRKU nigpleFobfñak;RKU ¬2¦ esckIþENnaM
GMBIkareRCIserIsbuKÁlikCMnajsMrab;salaeron nig ¬3¦ BRgwgynþkarGnuvtþbTdæannana. eKaledAenH
sMedAkat;bnßyGRtapleFobsisS-RKU [mkenARtwm 48nak; kñúgqñaM2003.
� lT§PaBTTYl)ansmÖar³pÁt;pÁg;Edl)aneRCIserIs nigesovePAsikSasMxan;² tamry³karpþl;fvikaBI
raCrdæaPi)alRbcaMqñaM[)anRKb;RKan;.
� FanakarpÁt;pÁg;RKUbeRgonenAtMbn;dac;Rsyal nigRKb;CnCatiPaKtic[)anRKb;RKan; tamry³kar
eRCIserIsKrusisSenAkñúgtMbn;enaH pþl;karelIkTwkcitþCaBiess nigl½kçx½NÐeRCIserIsKrusisS KrunisitS
nigry³eBlénkmµviFIbeRgon.
GnþraKmn_Biess RtUv)anerobcMeLIgedIm,IbegIánsmPaBeynD½r³
� edaysarcm¶aypøÚveTAsala KWCa]bsKÁcMbgsMrab;ekµgRsI dUecñHkarbegIáncMnYnsalaeron enAkñúgtMbn;
CnbT nwgGacbegIáncMnYnsisScUleronenAkMritmFümsikSa. RksYgG>y>k manEpnkarsagsg;
GnuviTüal½ycMnYn 285 enAtMbn;CnbT EdlminTan;manGnuviTüal½yenAeLIy. salaeronfIµTaMgenH
nwgGacTTYlsisSfIµ)ancMnYn 44>000nak; kñúg1qñaM ehIysalaeronTaMgenH nwgminq¶aysMrab;sisS
TaMgGs;enaHeT. ya:gehacbMputGnuviTüal½yTaMgenaH sißtkñúgcm¶ayesIµKñanwgcm¶ayeTAsala
bzmsikSaEdlmanenAkñúgtMbn;CnbTTaMgenaH.
� GaharUbkrN_epþateKaledAelIekµgRsI. kmµviFIsakl,gmYy )andMeNIrkarkñúgqñaM2000 CakmµviFIGaha
rUbkrN_sMrab;ekµgRsI TTYl)aneCaKC½yTaMgkarbegIánkarcuHeQµaHcUleron nigkarenAeronCab;lab;.
kmµviFIenaHRKb;RKgedayGgÁkar NGO kñúgRsuk KWsmaKmkm<úCa sMrab;karGb;rMenAbzmsikSa ¬KAPE¦
)an]btßmÖdl;RKYsarRkIRk edIm,IGacbnþbBa©ÚnkUncUleronfñak;eRkaybzmsikSa. EpñkelIeCaKC½y
enAkñúgkmµviFIenH FnaKarGPivDÆn_GasIu shkarCamYymUlniFICb:unedIm,Ikarkat;bnßyPaBRkIRk
nwgCYyRksYgGb;rMkñúgkar]btßmÖ dl;karBRgIkkmµviFIfñak;Cati pþl;GaharUbkrN_dl;ekµgRsI dl;viTüal½y
cMnYn75. kmµviFIenH nwgdMeNIrkarsakl,genAkñúgGnuviTüal½ycMnYn 100 nigBRgIkeTARKb;GnuviTüal½y
TaMgGs;kñúgqñaM2003. kñúgry³eBlyUr ¬2006-2010¦ nwgmansisSkan;EteRcInGacbnþdl;fñak;
eRkaymFümsikSa ehIyeBlenaHkmµviFI nwgbnþRKbdNþb;elIfñak;eRkaymFümsikSaeTot. kmµviFI
GaharUbkrN_enH TTYl)ankar]btßmÖBImUlniFiCb:unsMrab;karkat;bnßyPaBRkIRk EdlmanTMnak;TMng
CamYykmµviFIvis½yGb;rMrbs; ADB . elIsBIenH mankmµviFIGaharUbkrN_RTg;RTaytUcmYycMnYneTot
dMeNIrkar ¬enAeRkARksYgG>y>k¦ eday UNICEF, CARE nigsmaKmkm<úCasMrab;karGb;rMenA
bzmsikSa ¬KAPE¦.
111
� viTüal½yEdlmanRsab;cMnYn 45kEnøg nwgRtUv)anBRgIkbEnßm edIm,ITTYlsisSmkBItMbn;CnbT.
eTaHbICaminTan;mankareFIVKMeragBisþarCak;lak; nigeFIVKMeragGMBItMélcMNayk¾eday k¾EpnkarenH
manKMeragnwg]btßmÖdl;kareFIVdMeNIr nigkarsñak;enAsMrab;sisS. edaysarbBaðacm¶aypøÚvKWCa]bsKÁ
cMbgdl;karsikSarbs;ekµgRsI karbegIáncMnYnfñak;eronGacnwgminCYyeFIV[sßanPaBrbs;ekµgRsI
)anl¥RbesIreLIy.
edIm,IeqIøytbeTAnwgsmFm’eynD½rkñúgqñaM2001 RksYgG>y>k )anbegIátkariyal½ykmµviFIGb;rMBiess
enAkñúgnaykdæanmetþyüsikSa nigbzmsikSa. kariyal½yenHmantYnaTITTYlxusRtUv kñúgkarelIkkMBs;»kas
TTYl)ankarsikSaesIµKñasMrab;ekµgRsI CnCatiPaKtic RbCaCnRkIRk nigCnBikar.
kmµviFIKaMRTvis½yGb;rMqñaM2001 )anbBa©ÚlkmµviFIGb;rMeRkARbBn½§BIrdac;edayELkBIKña³ karGb;rMeRkARbBn½§
CaFmµta nigkmµviFIry³eBlxIø maneKalbMNgbBa©ÚnsisSEdle)aHbg;ecalkarsikSa fñak;TI4 dl;TI6 mkcUl
eronenAkñúgkarGb;rMkñúgRbBn½§vij. elIsBIenH naykdæanGb;rMeRkARbBn½§ manEpnkarBRgwgsmtßPaBdl;RbBn½§
sikSa edaykarbNþúHbNþalRKUbeRgon nigRtYtBinitükmµviFITaMgBIrenH. eTaHbICaya:gNak¾eday minmanfvika
sMrab;kmµviFIkñúgqñaM2001eT ehIykmµviFI ESSP qñaM2002 )anBinitüEklMGeLIgvijelIeKaledA nigfvikarbs;
kmµviFI. enAkñúgkmµviFIGb;rMeRkARbBn½§ RksYgG>y>k manEpnkarbegIánkarbNþúHbNþalviC¢aCIv³enAtMbn;CnbT
nigbegIátmCÄmNÐleronsURtenAtamshKmn_ edaypþl;fñak;Gkçrkmµdl;mnusSeBjv½y ¬Bredenburg et al.,
qñaM2003¦.
CMBUkTI 4 - KMlateynD½r enAkñúgvis½yGb;rM
112
cMENkesIµPaBsMrab;narI
113
CMBUkTI 5
bBaðaeynD½r kñúgvis½ysuxaPi)al
km<úCanaeBlbc©úb,nñ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 115
5>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 115
5>1>1 narI)at;bg;]tþmPaBenAkñúglT§PaBTTYl)anesvasuxPaBCamUldæan >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 117
5>1>2 lT§PaBTabkñúgkarTTYl)anesvasuxPaB manTMnak;TMngCitsñiTeTAnwgPaBRkIRk
nigkarGb;rMrbs;narI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 117
5>1>3 GRtamrNPaBmataenAkm<úCa KWmankMritx<s;bMputenAkñúgtMbn; >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 119
5>1>4 sßanPaBGaharUbtßmÖrbs;narI mankMritTab >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 121
5>1>5 tMrUvkarEpnkarRKYsar nigkarBnüarkMeNItEdlminTan;eqøIytb enAEtmankMritx<s; >>>>>>>>>> 122
5>1>6 narImin)anTTYlkarEfTaMkñúgeBlmanépÞeBaH nigeBlsMralkUnRbkbedaysuvtßiPaBeT >>> 125
5>1>7 kgVHbuKÁlikqµbCMnaj nigkarEbgEckbuKÁlikeBTümin)anRKb;RKan; >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 125
5>1>8 yuvCnekµg²kñúgcMnYneRcInCagnarIRtUvsøab; b¤TTYleRKaHfñak;Cayfaehtu >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 127
5>1>9 BikarPaB nigkarejónfñaMejón manplb:HBal;elIburseRcInCagnarI >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 127
5>2 yuT§saRsþ nig eKalneya)ayrbs;raCrdæaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 128
115
CMBUkTI 5 ³ bBaðaeynD½r kñúgvis½ysuxaPi)al
km<úCanaeBlbc©úb,nñ1
sUcnakr tMél
GRtamrNPaBmataenAqñaM1994-2000 ¬kñúgcMeNam 100/000 kMeNItrs;¦ 437
GRtamrNPaBTarkenAqñaM1995-2000 ¬kñúg 1000 kMeNItrs;¦ 95
GRtakMeNItsMrab;narImñak;kñúgqñaM2002 4
GayumFümrbs;narIqñaM1998 ¬cMnYnqñaM¦ 58
kareFIVviPaCfvika KitCaPaKryénplitplkñúgRsuksrubsMrab;karEfTaMsuxPaB kñúgqñaM2002 1>2
fvikaCatisMrab;vis½ysuxaPi)al KitCaPaKryénfvikaraCrdæaPi)al 10>9
cMnYnGñkCMgWEdlsßiteRkamkarBüa)alrbs;evC¢bNiÐtmñak; qñaM1998 6/808
cMnYnGñkCMgWEdlsßiteRkamkarEfTaMBüa)alrbs;buKÁliksuxaPi)almñak; qñaM1998 598
5>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða
karpþl;esvasuxPaBRbkbedayKuNPaBdl;RbCaCnkm<úCa KWCabBaðaRbQmmuxd¾cMbgmYy EdlTak;Tgnwg
kic©GPivDÆn_. burs nignarI manGayumFümTab ¬KWbursman 54>5qñaM nignarIman 58>3qñaM¦ EdlbNþalmkBI
GRtamrNPaBTark nigkumarmankMritx<s; GRtamrNPaBmatamankMritx<s; nigGRtad¾x<s;énkrNICMgWEdlGac
bgáar)andUcCa CMgWRKuncaj; nigCMgWrebgCaedIm. kñúgcMeNamTark 10nak; manTarkmñak;søab;eRkamGayumYyxYb
ehIykgVHGaharUbtßmÖ nigkarQWfáat; KWCabBaðaEdlekItmanCaTUeTA. esvasuxPaBEdlmankñúgeBlbc©úb,nñenH
min)aneqøIytbeTAnwgtMrUvkarrbs;RbCaCneT ehIylT§PaBTTYl)anesvaenH nigbBaðahirBaØvtßúrbs;RbCaCn
RkIRk enAEtCabBaðacMbg ¬FnaKarBiPBelakqñaM2002a¦. tamlT§plénkarvaytMélPaBRkIRkenAkm<úCa
¬FnaKarBiPBelak nigRksYgEpnkarqñaM1999¦ )an[dwgfa manRbCaCnRkIRkEt 12PaKryb:ueNÑaH EdlTTYl
)ankarelIkElgkarbg;éføesvasaFarN³ ebIeRbobeFobCamYynwgRkumbBa©PaKEdlmancMNUlx<s;bMputmancMnYn
26PaKry. cMNaysMrab;RKYsarKWman 73PaKryéncMNaysrubsMrab;suxPaB EdlCasmamaRtmYyx<s;bMput
enAelIBiPBelak ¬EpnkarCayuT§sa®sþrbs;vis½ysuxaPi)alqñaM2003-2007 elx1-4/ elx3 énRkbx½NÐ
cMNayry³eBlmFümrbs;RksYgsuxaPi)al¦.
1 RbPB³ karGegátRbCasa®sþ nigsuxPaBenAkm<úCa qñaM2000
CMerOnRbCara®sþTUeTA qñaM1998
RksYgsuxaPi)al qñaM2003³ karBinitüeLIgvijRbcaMqñaM elIvis½ysuxaPi)al
116
cMENkesIµPaBsMrab;narI
vibtþisuxPaBGacbMpøajRKYsarRkIRkeBalKW kñúgry³eBlknøgeTAfµI²enH RbCaCncMnYn 46PaKry )an)at;bg;
dIFIørbs;xøÜn edaysarEtCMBak;bMNuleK b¤cgkarR)ak;eKykmkemIlCMgW ¬eyagtamkarGegátEdlRtUv)aneFIV
eLIgedayGgÁkar Oxfam km<úCa ¬Oxfam Cambodia¦ nigRksYgGPivDÆn_CnbT enAqñaM2000¦. karbg;éføeRkA
pøÜvkar tMéldwkCBa¢Ún nig»kasrkR)ak;cMNUl )aneFIV[RKYsarRkIRkkan;Et)at;bg;lT§PaBTTYl)anesvasuxPaB.
KuNPaBTab nigPaBminGacTukcitþ)an enAEtbnþraraMgdl;kareRbIR)as;esvasuxPaB.
enAqñaM1997 RksYgsuxaPi)al )anGnuvtþkarTUTat;éføRbIR)as;esva kñúgeKalbMNgkat;bnßykarbg;éføeRkA
pøÜvkar rkcMNUl nigelIkkMBs;KuNPaBesva. GñkCMgWEdlminmanlT§PaBbg;éføesvasuxPaBRtUv)anelIkElg
karbg;éføesvanana. tamkarGnuvtþn_Cak;EsþgkarelIkElgenH enABMuTan;)anGnuvtþcMeBaHRbCaCnRkIRkTUeTAeT
ehIykarbg;éføeRkApøÚvkarenAEtBMuTan;)anlubbM)at;ecal sUm,IEtenAtammnÞIreBTü EdlmankarRtYtBinitü
y:agditdl;k¾eday. elIsBIenHeTotmankarRBYy)armÖfa RbB½n§bg;éføesva )aneFVI[buKÁlikbEgVrGaTiPaB
eq<aHeTArkGnþraKmn_ rkR)ak;cMNUl CaCagRbsiT§iPaBénkarBüa)alGñkCMgWdUcCa karEfTaMbgáarCaedIm
¬Medecins San Frontier qñaM2000¦. bBaðamYyTak;TgnwgRbB½n§enHKW siT§iTTYl)ankarelIkElgkarbg;éfø
esva GaRs½yeTAelIbuKÁlik mnÞIreBTüCaGñksMerc Edl)ancat;TukkarelIkElgkarbg;éføenHfa Cakarxatbg;
EpñkhirBaØvtßúrbs;mnÞIreBTü.
narIExµrRbQmmuxnwgbBaðasuxPaBbnþBUC narIExµrTMngCaminTTYl)anGaharUbtßmÖRKb;RKan; ehIyTMngCagay
qøgemeraKhuIveRcInCagburs. elIsBIenHeTot manP½sþútagkan;EteRcIneLIgEdlbBa¢ak;fa narIkñúgGRtamYyd_x<s;
gayTTYlrgeRKaHedayGMeBIhwgSaRKb;RbePT. P½sþútagk¾)anbgðajpgEdrfa bursmanlT§PaBeRcInCagnarI
kñúgkarTTYl)ankarEfTaMsuxPaB ehIyfvikaCaeRcInrbs;RKYsar RtUv)ancMNayeTAelIkarEfTaMsuxPaBrbs;
burseRcInCagnarI eTaHbICatMrUvkarEpñksuxPaBrbs;narImanx<s;Cagburs eRBaHfa narImantMrUvkarbEnßmeTot
kñúgkarEfTaMsuxPaBbnþBUCrbs;BYkeK. eTaHCay:agNak¾eday tMrUvkarrbs;narIenAEtmanTMhMFMeFg Cagburs
eTaHbICabursGacRbQmmuxnwgbBaðasuxPaBmYycMnYn dUcCa CMgWRKuncaj; nigeRKaHfñak;epSgeTotk¾eday.
TMnak;TMngrvagbBaðasuxPaBrbs;burs nignarI manTMnak;TMngnwgtYnaTIrbs;eynD½r dUcEdl)ankMNt; sMrab;burs
nignarI enAkm<úCa nigzan³Tabrbs;narIenAkñúgRKYsar. EpñkenH BiPakSaelIbBaðaeynD½rTak;TgnwgkarEfTaM
suxPaB. KYrkt;sMKal;fa TidæPaBeynD½rTak;TgnwgCMgWeGds_ nigGMeBIhwgSakñúgRKYsar RtUv)anelIkykmk
BiPakSaenAkñúgCMBUkedayELkBIKñaBIeRBaHfa eKRtUvBinitüemIl[)anl¥itl¥n; edayehtufa bBaðaTaMgenH BMuEmnEt
CabBaðasuxPaBmYymuxb:ueNÑaHeT.
117
5>1>1 narI)at;bg;]tþmPaBenAkñúglT§PaBTTYl)anesvasuxPaBCamUldæan
enAkm<úCa lT§PaBTTYl)anesvasuxPaBCamUldæan KWCabBaðaPaBRkIRkpg nigbBaðaeynD½rpg. esckþI
RBagr)aykarN_sþIBIkarBinitüelIcMNaysaFarN³ enAkñúgvis½ysuxaPi)al)an[dwgfa bursTTYl)an
plRbeyaCn_eRcInCagnarI BIkarcMNayelIsuxPaB ¬FnaKarBiPBelak qñaM2002b¦. enAkm<úCa GRta
eRbIR)as;esvaevC¢sa®sþ nigcMNayeTAelIbBaðasuxPaBsMrab;burs nignarI KWRbhak;RbEhlKña. b:uEnþeTaHCa
y:agNak¾eday RbsinebIBicarNaeTAelIkarEfTaMsuxPaBbnþBUC tMrUvkarEfTaMsuxPaBrbs;narI KWmanTMhM
FMeFgCagburs. ehtudUecñH GRtaeRbIR)as; nigcMNayesµIKñabgðaj[eXIjfa narI TTYl)anplRbeyaCn_
EpñksuxPaBticCagburs.
tamkarvaytMélPaBRkIRkEdlmankarcUlrYm )an[dwgfa manPaBlMeGogEpñkeynD½r enAkñúgrebob
EdlshKmn_RkIRkeFVIkaredaHRsaybBaðasuxPaBrbs;narI. GñkcUlrYmsMPasn_mYycMnYn)anniyayfa
RbsinebIbursk¾QW ehIynarIk¾manCMgW RKYsarTMngCabBa¢ÚnburseTAmnÞIreBTüCaCagbBa¢ÚnnarI BIeRBaHfa narI
RtUvenAcat;EcgkñúgRKYsar ¬FnaKarGPivDÆn_GasuI qñaM2001¦.
{eyIgminGaceFIVGIV)anedayKµanRsIþenAkñúgRKYsareLIy eTaHbIRsIþmanCMgWCaTMgn;k¾eday
BIeRBaHRsIþCaGñkempÞH>>>. b:uEnþeyIgk¾mincg;bBa¢ÚnnrNamñak;;eTAmnIÞreBTüEdlenAq¶ay
enaHeLIy BIeRBaHTIkEnøgTaMgenaHk¾minl¥Edr}. sMdIrbs;bursmñak; rs;enAextþrtn³KIrIEdl)an
elIkeLIgenAkñúgr)aykarN_vaytMélPaBRkIRkEdlmankarcUlrYm ¬ADB qñaM2001¦.
5>1>2 lT§PaBTabkñúgkarTTYl)anesvasuxPaB manTMnak;TMngCitsñiTeTAnwg
PaBRkIRk nigkarGb;rMrbs;narI
tamkarGegátRbCasa®sþ nigsuxPaBenAkm<úCa ¬CDHS qñaM2000¦ narICag 95PaKry RtUv)anraykarN_
fa manbBaðamYy b¤eRcInTak;TgnwglT§PaBTTYl)ankarEfTaMsuxPaBrbs;BYkeK. bBaðaTUeTAbMputenaH
KWkarKµanlT§PaBbg;éføesvaEfTaMsuxPaB ¬tamkarGegátmannarIcMnYn 88PaKry¦. cMNayTaMgenH rYmman
éføeRbIR)as;esva nigcMNayminpÞal;mYycMnYneTot dUcCa karcMNayelIkareFVIdMeNIrCaedIm. cMgayeTA
mNÐlsuxPaB nigcMNayelIéføeFVIdMeNIrRtUv)annarICag 40PaKry Edl)ancUlrYmGegátknøgmk
cat;Tukfa Ca]bsKÁcMeBaHBYkeK. kñúgcMeNamnarIEdleRbIR)as;esvaEfTaMsuxPaB mannarI 80PaKry )an
eRbIR)as;R)ak;snSM cgkarR)ak;BIGñkdéT b¤lk;RTBüsm,tþipÞal;xøÜnedIm,Ibg;éføesvasuxPaB. tamkarGegát
mYyEdlRtUv)aneFVIeLIgenAqñaM2000 )an[dwgfa RbCaCnRbmaN 46PaKry )an)at;bg;dIFIørbs;xøÜn kñúg
ry³eBlknøgeTAfµI²enH edaysarCMBak;bMNuleKeBalKW cgkarR)ak;BIGñkdéT ykeTAbg;éføesvasuxPaB
rbs;BYkeK ¬RksYgGPivDÆn_CnbT RksYgRKb;RKgEdndI nKrrUbnIykmµ nigsMNg; nigGgÁkar Oxfam nig
KN³kmµkarshRbtibtiþkarkm<úCa ehAkat;fa CCC¦.
CMBUkTI 5 - bBaðaeynD½r kñúgvis½ysuxaPi)al
118
cMENkesIµPaBsMrab;narI
narIRkIRkPaKeRcIn manlT§PaBTabkñúgkarTTYl)anesvasuxPaB enAmun nigkñúgGMLúgeBlmanépÞeBaH
nigeBlsMralkUn. narImanépÞeBaHenAkñúgRKYsarRkIRk TTYl)anesvaEfTaMsuxPaBBIbuKÁlikeBTüCMnaj
kñúgeBlsMralkUn ticCagnarIenAkñúgRKYsarFUrFarRbmaN 4dgknøH EdleFIV[BYkeKRbQmmuxnwgeRKaHfñak;
énkarsøab;kñúgkMritx<s; ¬RkahiVk 5>1¦. narIenAkñúgRKYsarRkIRk TTYl)ankarEfTaMtictYc TaMgenAkñúgTIRkug
nigenACnbT ¬CDHS qñaM2000¦. karcMNayKWCa]bsKÁcMbg kñúgkareRbIR)as;esvaEfTaMsuxPaB.
RkahVik 5>1³ lT§PaBTTYl)anesvaEfTaMsuxPaBrbs;narI tamkMriténR)ak;cMNUl
RbPB³ National Health Survey, qñaM1998
narIEdlmankMritsikSaTab TMngCaTTYl)anesvaEfTaMsuxPaBtictYc CaBiessesvaEfTaMrkSaKP’ nig
CMnYyBIbuKÁlikeBTüEdlmankarbNþúHbNþalRtwmRtUv kñúgeBlsMralkUn ¬RkahiVk 5>2¦. narIPaKeRcInEdl
min)aneronsURtesaH)anniyayfa karcMNayKWCa]bsKÁmYykñúgkareRbIR)as;esvaEfTaMsuxPaB ¬CDHS
qñaM2000¦. narIRbEhlBak;kNþal kñúgcMeNamnarIEdl)ancUlrYmkñúgkarGegát ehIyEdlmankMritsikSa
Rtwmfñak;bzmsikSa )anraykarN_fa cMNayelIkareFVIdMeNIr KWCabBaðamYysMrab;BYkeK ebIeRbobeFobCamYy
nwgnarIcMnYn 1¼4 ¬mYyPaKbYn¦ EdlmankMritsikSaRtwmmFümsikSa b¤k¾elIsBIenH.
119
RkahVik 5>2³ lT§PaBTTYl)anesvasuxPaB eTAtamkMritsikSarbs;narI
RbPB³ CDHS, qñaM2000
5>1>3 GRtamrNPaBmataenAkm<úCa KWmankMritx<s;bMputenAkñúgtMbn;
tamkareRbobeFobGRtamrNPaBmataenAkm<úCa CamYynwgRbeTsCitxag )anbgðajfa narIExµrPaK
eRcIn RbQmmuxnwgeRKaHfñak;dl;CIvitkñúgkMritmYyx<s; EdlbNþalmkBIkarmanépÞeBaH nigbBaðaepSgeTot
EdlTak;TgnwgkarsMralkUn ¬RkahiVk 5>3¦. narIExµrRbmaNCa 2>000nak; søab;)at;bg;CIvitCaerogral;qñaM
edaysarkarmanépÞeBaH nigbBaðaEdlTak;TgnwgkarsMralkUn ¬kar):an;sµanedayEp¥kelIGRtamrNPaB
mata nigGRtakMeNItminRKb;Ex¦ rYmTaMgkarsøab;EdlbNþalmkBIkarrMlUtkUn karFøak;Qam nigCMgWRBay
RkLaePøIg. karsøab;PaKeRcIn KWbNþalmkBIbuBVehtuEdlGacbgáar b¤Tb;sáat;)an ehIykarsøab;enH manpl
b:HBal;y:agF¶n;F¶reTAelIcMNUl nigsuxumalPaBrbs;RKYsar. kñúgry³eBl 7qñaM muneBlmankarGegát
RbCasa®sþ nigsuxPaBqñaM2000 kñúgcMeNamnarIExµr 5nak;Edlsøab;)at;bg;CIvit manmñak;søab;edaysar
bBaðaTak;TgnwgkarmanépÞeBaH b¤karsMralkUn. kñúgGMLúgTsvtSr_qñaM1990 GRtamrNPaBmataenAkm<úCa
)anFøak;cuH. b:uEnþeTaHCay:agNak¾eday k_GRtaenHenAEtmankMritx<s;dEdl edaytamkar):an;sµankñúg
cMeNamnarIcMnYn 100>000nak; Edl)anpþl;kMeNItdl;Tark mannarIcMnYn 437nak; )ansøab;. mrNPaB
mata KWCasUcnakrd_sMxan;bMputmYyTak;TgnwgsuxPaBnarI. sUcnakrenH qøúHbBa©aMg[eXIjBIlT§PaB
TTYl)an nigvtþmanesvasuxPaB EdlmanTMnak;TMngCamYynwgkMritvb,Fm’rbs;narI nigpþl;nUvBt’man
y:agTUlMTUlay Tak;TgnwgkarEbgEcgFnFanrbs;rdæ nigFnFanrbs;RKYsarsMrab;karEfTaMsuxPaBrbs;narI
CaBiess esvaEfTaMbgáar. enAkm<úCa GRtamrNPaBmatakñúgkMritmYyx<s; k¾bgðaj[eXIjfa karykcitþ
Tukdak; nigkar[tMéleTAelIsuxPaBrbs;narI enAmankMritTab.
CMBUkTI 5 - bBaðaeynD½r kñúgvis½ysuxaPi)al
120
cMENkesIµPaBsMrab;narI
Tinñn½ysþIBIGRtamrNPaBmata minTan;TTYl)anBItamextþenAeLIyeT. bu:EnþnarIEdlrs;enAtam
shKmn_kñúgtMbn;dac;Rsyal nigenAtamCnbT RbQmmuxnwgeRKaHfñak;søab;kñúgeBlmatuPaBkñúgkMritmYy
x<s; edaysarenAkñúgtMbn;TaMgenH BMusUvmanesvasuxPaBeT.
CMenORbéBNITak;TgnwgkarmanépÞeBaH karsMralkUn nigkarEfTaMTarknigkumar CYnkalsgát;F¶n;eTAelI
karGnuvtþn_tamTMenomTMlab;RbéBNI EdlTMenomTMlab;mYycMnYn Gacbgá[maneRKaHfñak;. RKYsaryl;fa
karmanépÞeBaH nigkarsMralkUnKWCaerOgFmµta dUecñHRKYsarminykcitþTukdak;CaBiess b¤k¾xVl;xVayGIVeLIy.
narIPaKeRcIn enAEteFIVkargareRcInem:ag kñúgeBlmanépÞeBaH nigeRkayeBlsMralkUnrYc edayCaerOy²RtUv
elIkvtßúF¶n;² b¤eFVIkargarEdlRtUvbeBa©jkMlaMgBlkmµxøaMgkøaeTotpg. CMenORbéBNI k¾)anraraMgnarImin[
eRbIR)as;esvaEfTaMrkSaKP’ nigkarCYyeRCamERCgBIRKUeBTüCMnajkñúgeBlsMralkUn. BMuTan;mankarsikSa
RsavRCav[)anc,as;las; eTAelICMenORbéBNITaMgenHeT dUecñHkarRsavRCavbEnßm RbEhlCaGacpþl;nUv
Bt’manbEnßm Tak;TgnwgmUlehtuénkarniymeTAelIkarEfTaMsuxPaBtamk,ÜnburaN.
RkahVik 5>3³ kareRbobeFobGRtamrN³PaBmata nigTarkenAkñúgtMbn;
RbPB³ FnaKaBiPBelak qñaM2002³ bBaðaeynD½renAkñúgkareFVIEpnkar nigkarcMNay
eRkABICMenORbéBNI ktþaepSgeTotdUcCa KuNPaBTabénesvaEfTaMsuxPaB sßanPaBminl¥énpøÚvfñl;
enACnbT nigkgVHmeFüa)aydwkCBa¢Ún RBmTaMgkgVHlT§PaBTTYl)anTwks¥ateRbIR)as; )anrYmcMENkeFIV[
GRtamrNPaBmatamankMritx<s;. enAEpñkbnþbnÞab;enH eK)anBinitüemIlbuBVehtupÞal;mYycMnYneTotdUcCa
kgVHGaharUbtßmÖrbs;narI CaBiess kñúgGMLúgeBlmanépÞeBaH nigGMLúgeBlbMe)AedaHkUn kgVHlT§PaB
TTYl)anesvaBnüarkMeNIt nigBt’manTak;TgnwgkareFVIEpnkarRKYsar karpÁt;pÁg; nigesvaRBmTaMgkgVH
lT§PaBTTYl)anesvasuxPaBmata nigesvaEdlmanKuNPaB.
GRtamrNPaBmatakñúgkMeNIt
100>000nak;
GRtamrNPaBTarkkñúgkMeNIt
100>000nak;
121
5>1>4 sßanPaBGaharUbtßmÖrbs;narI mankMritTab
GegátRbCasa®sþ nigsuxPaB ¬CDHS qñaM2000¦ )aneFIVkarviPaKeTAelIsßanPaBGaharUbtßmÖrbs;narI
edayBinitüemIlkarTTYlTanmIRkUCIvCati b¤kgVHGaharUbtßmÖTUeTA ¬RkahiVk 5>4¦. eyagtamrgVas;Tm¶n;
ragkay nigPaKryénnarIEdlRkin nig¼b¤manCMgWesøksøaMg xVHCatiEdk smamaRtnarIEdlxVHGaharUbtßmÖ
mankMritx<s;. tamkarGegátGMBIGaharUbtßmÖCati EdlRtUv)aneFVIeLIgedayGgÁkar Hellen Keller GnþrCati
enAqñaM2001 )an[dwgfa BI 1-7PaKryénnarImanépÞeBaH nignarIbMe)AedaHkUn manCMgWxVak;man;EdlCaeraK
sBaØadMbUgénkgVHCIvCati{Ga}. tamkarsikSaRsavRCavmYy EdlRtUv)aneFVIeLIgenAkñúgextþRBHvihar k¾)anbgðaj
[eXIjpgEdrfa karciBa©wmbI)ac;ekµgRsI xusBIkarciBa©wmbI)ac;ekµgRbus EdlnaM[ekµgRsIRbQmmuxnwgkgVH
GaharUbtßmÖkñúgkMritmYyx<s; eTaHbICalT§plénkarGegátenH minGacqøúHbBa©aMgTidæPaBenATUTaMgRbeTs)an
k¾eday ¬Taylor qñaM2003¦. kgVHGaharUbtßmÖenAkñúgcMeNamnarI nigkumar KWCalT§plénkarTTYlTan
GahartictYcBMuRKb;RKan; nigCMgW ¬EpnkarvinieyaKGaharUbtßmÖkm<úCa qñaM2003-2007¦. kgVHGaharUbtßmÖ
eFIV[manCMgWkan;EteRcIn ehIysarFatuciBa©wmsrIragÁ RtUv)anbMpøajecalkñúgeBlmanCMgW. sarFatuciBa©wm
srIragÁrbs;narI RtUvbMpøajecalkñúgkMritmYyx<s; kñúgGMLúgeBlmanépÞeBaH nigeBlsMralkUn luHRtaEtnarI
TTYlGaharEdlsMbUrCIvCati eTIbGacbMeBj)andUcedImvij.
mUlehtucMbgEdlnaM[mankgVHGaharUbtßmÖ rYmman Gsnþisuxes,óg ¬xVHes,ógBIr-bIEx kñúg 1qñaM
RKYsarCaeRcIn minman)ayTTYlTanRKb;RKan;¦ kgVHlT§PaBeRbIR)as;Twks¥at nigkgVHGnam½y ¬Gahar
mins¥at¦ nigkgVHGaharsMbUrCIvCatiTTYlTankñúgGMLúgeBlmanépÞeBaH nigbMe)AedaHkUn. Tinñn½ysIþBIkar
eRbIR)as;es,ógenAtamRKYsarenAkm<úCabgðajfa narITMngCaTTYlTanGahardUcCa )ay s‘ut nigRtI kñúgcMnYn
mYyticCagrbs;bþIBYkeK CaBiesskñúgeBlxVHxates,óg. lT§plénkarsikSaRsavRCavenH smRsbeTAnwg
lT§plénkarsikSaRsavRCavGMBIkareRbIR)as;es,ógenAtamRKYsar EdlRtUv)aneFVIeLIg enAkñúgRbeTsepSg
eTotCaeRcIn EdlbursEtgEtTTYl)anGahareRcInCagnarI edaysarnarImanzan³ kñúgsgÁmTabCagburs
RBmTaMgmanCMenOfa bursRtUvkarGahareRcInCag b¤faburseFIVkarxøaMgCagnarI dUecñHBYkeKsmnwgTTYlrbb
GahareRcInCag.
CMBUkTI 5 - bBaðaeynD½r kñúgvis½ysuxaPi)al
122
cMENkesIµPaBsMrab;narI
RkahVik 5>4³ sßanPaBGaharUbtßmÖrbs;narIsMrab;sUcnakrmYycMnYn
sMKal;³ IDA = CMgWxVHCatiEdk
RbPB³ karGegátRbCasa®sþ nigsuxPaB qñaM2000 ¬DHS qñaM2000¦
enAkm<úCa GRtakMeNItx<s; nigzan³kñúgRKYsarTabrbs;narI eFVI[sßanPaBGaharUbtßmÖrbs;narIman
kMritTab.
5>1>5 tMrUvkarEpnkarRKYsar nigkarBnüarkMeNIt EdlminTan;eqøIytbenAEtman
kMritx<s;
GRtakMeNItsrubenAEtmanGRtax<s; eTaHbICaGRtaenH )anFøak;cuHenATUTaMgRbeTskñúgry³eBl 10qñaM
knøgmkenHk¾eday. CamFüm narImñak;mankUncMnYn 4nak; b:uEnþtYelxenH GacxusKñaCamYynwgtYelxenA
tamextþ. ]TahrN_ ³ GRtakMeNItenAPñMeBj mankarFøak;cuHy:agelOn b:uEnþenAtamextþmYycMnYn dUcCa
rtn³KIrI nigmNÐlKIrI GRtakMeNItmankarekIneLIg ¬EpnkaryuT§sa®sþénvis½ysuxaPi)al qñaM2003-
2007¦ ¬rUbPaB 5>5¦. tamkarGegátRbCasa®sþ nigsuxPaB ¬CDHS¦ qñaM2000 )anbgðajfa narI
RbmaN 8PaKry kñúgRkumGayuBI 15-19qñaM Edl)ancUlrYmkñúgkarGegát KWCamþay b¤CanarImanépÞeBaH
cMENkenAextþmNÐlKIrI nigrtnKIrIvij manrhUtdl; 20PaKryÉeNaH.
123
eTaHbICamankarrIkcMerInxøH² kñúgry³eBlb:unµanqñaMknøgeTAenHk¾eday k¾lT§PaBeRbIR)as;esvaBnüarkMeNIt
enAmankMritenAeLIy. mannarIEt 24PaKryb:ueNÑaH EdleRbIR)as;meFüa)ayBnüarkMeNIt ehIymannarIEt
19PaKryb:ueNÑaH Edl)aneRbIR)as;meFüa)ayBnüarkMeNItEbbTMenIb ¬CDHS qñaM2000¦. tMrUvkaresva
EpñkEpnkarRKYsarEdlminTan;)aneqøIytbmankMritx<s;eBalKW mannarI 33PaKry )anniyayfa BYkeK
cg;kMNt;cMnYnkUn b¤k¾cg;BnüarkMeNIt. eTaHbICamankarBiPakSaKñatictYcrvagbIþ nigRbBn§k¾eday k¾karBnüar
kMeNIt TMngCamankarTTYlsÁal;CaTUeTA. karGegátEdlRtUv)aneFVIeLIgedayRksYgsuxaPi)al )anbgðaj
fa narIcMnYn 68PaKry manCMenOfa BYkeK nigbIþrbs;BYkeK )anRBmeRBog[man karBnüarkMeNIt ehIynarI
84PaKryeTot )anniyayfa BYkeK)ansMerccitþedayxøÜnÉg b¤mankarcUlrYm BIbþIrbs;BYkeKelIkar
eRbIR)as;meFüa)ayBnüarkMeNIt ¬rUbPaB 5>6¦.
rUbPaB 5>5³ GRtakMeNItsrub EbgEckeTAtamextþ
RbPB³ karGegátRbCasaRsþ nigsuxPaBqñaM2000 ¬CDHS, qñaM2000¦
CMBUkTI 5 - bBaðaeynD½r kñúgvis½ysuxaPi)al
124
cMENkesIµPaBsMrab;narI
rUbPaB 5>6³ kareRbIR)as;meFüa)ayBnüarkMeNIt EbgEckeTAtamextþ
RbPB³ karGegátRbCasaRsþ nigsuxPaBqñaM2000 ¬CDHS, qñaM2000¦
GRtaeRbIR)as;meFüa)ayBnüarkMeNIItTab k¾mann½yfa narIExµrPaKeRcIneRbIR)as;viFIBnüarkMeNIttam
EbbbUraN EdlmaneRKaHfñak;bMput edIm,IbBaÄb;karmanépÞeBaHmintamEpnkar. RbEhl 1¼3 ¬mYyPaKbI¦
énkarrMlUtkUn RtUv)aneFVIeLIgenAtampÞH. karrMlUtkUntamviFIEbbenH KWCabuBVehtucMbgmYy EdleFVI[
GRtamrNPaBmatamankMritx<s;enAkm<úCa ¬FnaKarBiPBelak qñaM2002a¦.
BakücrcamGaram nigTsSn³P½nþRcLMcMeBaHmeFüa)ayBnüarkMeNIttamEbbTMenIb enAEtekItman
kñúgcMeNamnarI² ehIyGñkEdl)anEsVgrkesvaBnüarkMeNIt RtUvRbQmmuxnwg]bsKÁmYycMnYn dUcCa
karmak;gayCaedIm edaysarmnusSPaKeRcInmanCMenOfa manEtnarIrksIupøÚvePTeT EdleRbImeFüa)ay
BnüarkMeNIt b¤mann½yfa manEtbIþRbBn§EdlminTukcitþKñaeTEdleRbIviFIenH. bNþajGñksµ½RKcitþnarI
Edl)anpþl;karGb;rMdl;shKmn_ ¬ehIyCaerOy² rYmbBa©ÚlTaMgkarpþl;karRbwkSa karBieRKaHeyabl;
nigkarENnaMGMBIviFIBnüarkMeNIt¦ RtUv)anykmkGnuvtþsakl,g b:uEnþCakarcaM)ac;RtUveFIVkarvaytMél nig
BRgIk[)anTUlMTUlayenATUTaMgRbeTs.
125
5>1>6 narI min)anTTYlkarEfTaMkñúgeBlmanépÞeBaH nigeBlsMralkUn Rbkbeday
suvtßiPaBeT
karEfTaMrkSaKP’ karsMralkUnRbkbedaysuvtßiPaB nigkarEfTaMRkayeBlsMralkUn CaEpñksMxan;én
esvasuxPaB edIm,ICYyse®gÁaHCIvitmþay. karGegátRbCasaRsþ nigsuxPaBenAkm<úCa ¬CDHS¦ qñaM2000
)an[dwgfa mannarIEt 38PaKryb:ueNÑaH EdlTTYl)anesvaEfTaMrkSaKP’ kñúgry³eBl 5qñaMknøgmkenH.
lT§PaBeRbIR)as;esvaEfTaMrkSaKP’ CaBiessenAtamtMbn;CnbTmankMritticNas;³ narIcMnYnBak;kNþal
enACnbT TTYl)anesvaEfTaMrkSaKP’ dUcnarIenATIRkugEdr. enAextþdac;RsyaldUcCa extþrtnKIrI nig
mNÐlKIrI kñúgcMeNamnarI 6nak; mannarIEt 1nak;b:ueNÑaH EdlTTYlesvaEfTaMrkSaKP’. kñúgry³eBl 5qñaM
muneBlmankarGegátrbs;RksYgsuxaPi)al kñúgcMeNamnarIEdl)ansMralkUnrYcTaMgGs; mannarIcMnYn 20
PaKry )anelbfñaMCIvCatiEdk narI 30PaKry TTYl)ankarcak;fñaMkarBarettaNUs 2 b¤eRcIndg ehIyman
narIEt 2PaKryb:ueNÑaH EdlTTYl)anfñaMkarBarCMgWRKuncaj;.
tamkarGegátrbs;RksYgsuxPi)al)an[dwgfa mannarIEt 32PaKryb:ueNÑaH EdlTTYl)anCMnYyBIqµb
CMnajkñúgeBlsMralkUn ebIeRbobeFobeTAtamextþ manKMlatKYr[kt;sMKal; ¬rUbPaB 5>7¦. karsMralkUn
RbmaNCa 85PaKry enAkm<úCa RtUv)aneFVIeLIgenAtampÞH ehIykarsMralkUnCaeRcIneTot eFVIeLIgeday
qµbbUraNb:ueNÑaH.
RbEhlBak;kNþalénnarIExµr minTTYl)ankarEfTaMrkSaKP’eT. karedkGaMgePIøgenAeBlsMralkUn
¬narIRtUv)anRKbdNþb;edayRkNat;ekþA]Nð² eRkayBIsMralkUnrYcehIy eKgCitePøIg b¤ eKgelIERKEdlman
RkalkenÞldak;elIePøIgFüÚgekþA]Nð²dutenABIeRkam¦ RtUv)aneKGnuvtþCajwkjab;³ narIcMnYn 88PaKryman
TMlab;edkGaMgePøIg Ep¥ktamkarGegátRbCasaRsþ nigsuxPaBenAkm<úCaqñaM2000 edaymannarI 2¼3
¬BIrPaKbI¦ edkGaMgePøIgry³eBlBI 2 eTA 3éf¶. kñúgGMLúgeBlenH tamFmµtanarI minRtUv)anGnuBaØat
[gUtTwkeT ehIyTarkRtUveKbBa©úkTwklaysár b¤TwkTeT.
5>1>7 kgVHbuKÁlikqµbCMnaj nig karEbgEckbuKÁlikeBTümin)anRKb;RKan;
vis½ysuxaPi)al manbuKÁliktictYc nigBMumanCMnajRKb;RKan;. enAkñúgEpnkaryuT§saRsþCatiqñaM 2003-
2007 rbs;xøÜn RksYgsuxaPi)al)anebIkvKÁbNþúHbNþalCamUldæan edIm,IbegIáncMnYnqµb nigbMb:n
cMeNHdwgedIm,IBRgwgsmtßPaB nigCMnajdl;qµbEdlFøab;)anTTYlkarbNþúHbNþalrYcehIy. eTaHbICaman
karbNþúHbNþalEbbenHk¾eday k¾kñúgry³eBlR)aMqñaMknøgmkenH cMnYnKilanub,dæak¼Kilanub,dæakyikar
nigqµbenAkñúgvis½ysuxaPi)al )anFøak;cuH 8>4PaKry. karbNþúHbNþalenAEtCabBaðaRbQmmuxmYy ehIy
qµbEdlTTYl)ankarbNþúHbNþal k¾enAxVHxatCMnajcaM)ac;mYycMnYneTotEdr.
CMBUkTI 5 - bBaðaeynD½r kñúgvis½ysuxaPi)al
126
cMENkesIµPaBsMrab;narI
rUbPaB 5>7³ karsMralkUn EdlmanCMnYyBIqµbCMnaj
RbPB³ karGegátRbCasa®sþ nigsuxPaBqñaM2000 ¬CDHS, qñaM2000¦
tarag 5>1³ kMlaMgBlkmµrbs;RksYgsuxaPi)alenAqñaM 1996-2001
1996 1998 2000 2001 PaKryén
karERbRbYl
evC¢bNÐit 1>247 1>711 1>878 2>055 65°
eBTüCMnYykar 1>458 1>699 1>608 1>425 -2°
Kilanub,dæakmFüm nigqµbmFüm 5>685 6>214 6>039 6>126 8°
Kilanub,dæakbzm nigqµbbzm 5>945 5>475 5>149 4>979 -16°
buKÁlikepSgeTot 1>259 1>494 1>322 1>342 7°
cMnYnbuKÁliksuxaPi)alsrub 15>594 16>593 15>996 15>927 2°
buKÁlikepSgeTot 2>639 2>283 1>964 1>883 -29°
buKÁliksrubenAkñúgvis½ysuxaPi)al 18>233 18>876 17>960 17>810 -2°
RbPB³ naykdæanGPivDÆn_FnFanmnusSénRksYgsuxaPi)al
127
qµbEdleTIbEtbBa©b;karsikSa TMngCaminRBmeTAeFVIkarenACnbTeT CaBiesstMbn;dac;Rsyal nig
tMbn;q¶ay²eRBaHfa eKminGacrkR)ak;)aneRcIn nigkarRBYy)armÖGMBIbBaðasnþisux. karBinitü nigkarpþl;esva
enAmUldæan minmanPaBeTogTat;eT edaysarkgVHfvika nigcMgaypøÚvBIPUmieTAmNÐlsuxPaBq¶ay.
5>1>8 yuvCnekµg²kñúgcMnYneRcInCagnarIRtUvsøab; b¤TTYleRKaHfñak;Cayfaehtu
manTinñn½y b¤karviPaKtictYcNas; EdlepþateTAelIbBaðasuxPaB nigeRKaHfñak;epSg²Edlburs nignarI
RbQmmux. enAkm<úCa bursqab;søab;CagnarI. GayumFümKitcab;BIeBlekItKW 58>3qñaM cMeBaHnarI nig
54/1qñaM cMeBaHburs ¬CMerOnqñaM1999¦. bursEdlsøab;enAGayu 15- 49qñaM mancMnYneRcInCagnarI³ GRta
mrNPaBbursenAGayu 15-49qñaM KW 4/8nak;kñúg 1>000nak; cMENkÉnarIvijmanEt 3/5nak;kñúg 1000nak;.
bursEdlTTYleRKaHfñak;Cayfaehtu mancMnYnesµInwg 2dgéncMnYnnarIEdlbgðaj[eXIjfa bursTMng
CamankarRbRBwtþEdlRbQmmuxnwgeRKaHfñak;x<s;. 1PaKryénbursTaMgGs;TTYlrgeRKaHfñak;kñúgry³eBl
12Exmun ebIeRbobeFobeTAnwgnarIEdlmanEt 0>5PaKryb:ueNÑaH ¬karGegátRbCasaRsþ nigsuxPaBenA
km<úCaqñaM2000¦. buBVehtuEdlbNþal[søab; nigmaneRKaHfñak;manlkçN³xusKñaeTAtamePT³
� buBVehtucMbgbMputTImYyEdlbNþal[søab; b¤rgrbYs KWeRKaHfñak;cracr.
� cMeBaHburs buBVehtucMbgbMputTIBIrEdlbNþal[søab; b¤rgrbYs KWkarFøak;BIelIedImeQI b¤BIGaKar.
� bursEdlsøab;edaysarRKab;mIn mancMnYneRcInCagnarI 4dg.
� bursEdlRtUvsøab; b¤rgrbYsedaykar)aj;Rbhar mancMnYntictYc.
5>1>9 BikarPaB nigkarejónfñaMejón manplb:HBal;elIburseRcInCagnarI
bursBikarrUbragkay mancMnYneRcInCagnarI 2dg ¬Casrub 2PaKryéncMnYnRbCaCnsrub RtUvBikar
rUbragkay¦. PaBxusKñaxøaMg KWedaysareRKaHfñak;edaysarRKab;mIn nigeRKaHfñak;edaysarRKab;kaMePøIg.
karsøab; nigBikarPaBrbs;burs k¾manplb:HBal;y:agF¶n;F¶reTAelIRkumRKYsarrbs;BYkeK. karxVHmnusSRbus
eBjv½yEdlmankMlaMgBlMmaMmYnenAkñúgRKYsar eFVI[smaCikRKYsar)at;bg;»kasrkcMNUl nigcUlrYmkñúg
CIvPaBshKmn_ nigkareFVIesckþIsMerc.
Tinñn½ysIþBIkareRbIR)as;bMBaneRKOgejóneTAtamePT minTan;manenAeLIy. b:uEnþyuT§sa®sþCatikat;
bnßyPaBRkIRk )anelIkeLIgBIkarekIneLIgnUvkareRbIR)as;fñaMejón CaBiesskñúgcMeNamyuvCn EdlTamTar
[mankarykcitþTukdak;[)anxøaMgkøabEnßmeTot.
CMBUkTI 5 - bBaðaeynD½r kñúgvis½ysuxaPi)al
128
cMENkesIµPaBsMrab;narI
5>2 yuT§saRsþ nig eKalneya)ayrbs;raCrdæaPi)al
RksYgsuxaPi)al )anerobcMyuT§sa®sþTUTaMgvis½ysMrab;qñaM2003-2007 EdlepþateTAelIkarelIkkMBs;
suxPaBmþay nigTark. yuT§sa®sþTaMg 8 EdlmanTMnak;TMngKñaeTAvijeTAmk RtUv)ankMNt;enAkñúgEpñknana
énkarpþl;esvasuxPaB karpøas;bþÚrkarRbRBwtþi karelIkkMBs;KuNPaB karGPivDÆn_FnFanmnusS hirBaØb,Tan
suxaPi)al nigkarGPivDÆn_sßab½n. mankarepþatkarykcitþTukdak;eTAelIsmFm’suxPaB siTi§kñúgkarTTYl)an
esvasuxPaB nigkarpþl;esvadl;RbCaBlrdæRkIRk. karBinitüvaytMélRbcaMqñaMrbs;vis½ysuxaPi)alenAqñaM
2003 )anBinitüemIlcMNuceKalsMrab;vas;sÞg; nigsmiT§iplEdlsMerc)ank¾dUcCa EpñknanaEdlRtUvepþatkar
ykcitþTukdak;.
taMgBIeBlcab;epþImenAqñaM1996 mk RksYgsuxaPi)al)anpþl;mUlniFieTA[skmµPaBKaMRTsuxPaBenA
fñak;BIrKW mNÐlsuxPaB nigmnIÞreBTübEg¥kRsuk. yuT§sa®sþbc©úb,nñ epþateTAelIkarBRgwgRbB½n§EdlmanRsab;
edIm,I[mNÐlsuxPaBTaMgGs; manlT§PaBGacpþl;kB©ab;skmµPaBKaMRTsuxPaBbzm ¬MPA¦ cMENkmnIÞreBTü
bEg¥kRsukTaMgGs; Gacpþl;kBa©b;skmµPaBKaMRTsuxPaBbMeBjbEnßm ¬CPA¦. kBa©b;skmµPaBKaMRTsuxPaB
bzm nigkBa©b;skmµPaBKaMRTsuxPaBbMeBjbEnßm epþatkarykcitþTukdak;eTAelItMrUvkar KaMBarmata nigTark.
Ep¥ktamfvikaqñaM2002 kñúgcMeNammnIÞreBTüextþ nigRsukcMnYn 48kEnøg mnÞIreBTücMnYn 40PaKry Gacpþl;
kBa©b;skmµPaBKaMRTsuxPaBbMeBjbEnßm cMENk 82PaKry énmNÐlsuxPaBcMnYn 991kEnøg Gacpþl;kBa©b;
skmµPaBKaMRTsuxPaBbzm. kBa©b;skmµPaBKaMRTsuxPaBbzm epþatCasMxan;eTAelI suxPaBkumar GaharUbtßmÖ
suxPaBmata nigkarkMcat;CMgWqøg ¬CaBiessCMgWeGds_¦ nigkñúgkrNIF¶n;F¶rRtUvbBa¢ÚneTAmnIÞreBTü.
eRkABIRbB½n§BhuBüa)alrbs;mNÐlsuxPaB nigmnÞIreBTü kmµviFIBiessmYyEdlmanTisedAelIkkMBs;
suxPaBmata nigTark ¬GnuvtþedaymCÄmNÐlCatiKaMBarmata nigTark¦. kmµviFIenH epþateTAelIEpñksMxan;²
4 dUcCa GaharUbtßmÖ karBnüarkMeNIt karcak;fñaMbgáar nigCMgWrlakpøÚvdegIðm. kmµviFICati)anebIkvKÁbNþúHbNþal
dl;buKÁlikmNÐlsuxPaB nigbuKÁlikmnÞIreBTü ehIy)ansMrbsMrYldl;karGnuvtþn_kargarkñúgEpñkTaMg4enH.
kmµviFIenH min)anpþl;esvaNamYyedaypÞal; b¤k¾pþl;R)ak;ebovtSr_ dl;buKÁlikEdlmanParkic©EfTaMGñkCMgWenAkñúg
EpñkTaMg4enHeT.
enAkm<úCa hirBaØb,TansuxaPi)ald¾elIslub RtUvFøak;cUleTAkñúgEpñkÉkCnedaymnusSmñak; RtUvcMNay
24duløarGaemrik kñúg 1qñaMeTAelIkarEfTaMsuxPaBenAkñúgEpñkenH. cMNayRbcaMqñaMeTAelIsuxaPi)alsaFarN³
mankMritTab³ fvikaEdlRtUvEbgEckeTA[vis½ysuxaPi)almanEt 1PaKryénplitplkñúgRsuksrubb:ueNÑaH.
enAqñaM2001 raCrdæaPi)al)ancMNay 98>2landuløaGaemrik kñúgenaHCMnYybreTsman 65>3landuløa
Gaemrik. minmankarEbgEckfvikaCaeTogTat;BIfñak;kNþal eTA[fñak;extþ nigfñak;RsukeT. 53PaKry
énfvikasrub sMrab;vis½ysuxaPi)al RtUv)anpþl;CUneTA[mnÞIrsuxaPi)alextþ. ebovtSr_enAkñúgvis½ysuxaPi)al
129
mankMritTab. enAcenøaHBIqñaM1999 dl;qñaM2001 R)ak;ebovtSr_)anFøak;cuH eFobeTAnwgcMNaysrubelIEpñk
suxPaB. enAqñaM2001 R)ak;ebovtSr_mancMnYnticCag 10PaKryéncMNayEdlCakMritmYyTabCageKbMput
enAkñúgBiPBelak. tamkareRbobeFob enAevotNamEdlCaRbeTsCitxag R)ak;ebovtSr_man 23PaKry
cMENkenAbg;køaedsman 45PaKry ¬FnaKarBiPBelakqñaM2001- HEU nig MAU qñaM2001¦. R)ak;ebovtSr_
enAEtmankMritTab eTaHbICakarTUrTat;éføesvaBIGñkeRbIR)as; nigR)ak;]btßmÖmYycMnYnk¾eday ¬sMrab;karpSBVpSay
B’tman nigskmµPaBepSgeTot¦ sMrab;bEnßmeTAelIR)ak;ebovtSr_suT§elIsBIkMritenHk¾eday. eTaHCay:agNa
k¾eday mankarelIkTwkcitþtictYcsMrab;karbMeBjkargar ehIybuKÁlikCaeRcIn min)anbMeBjParkic©rbs;xøÜneT.
TnÞwmnwgenH edaysarEtR)ak;ebovtSr_Tab buKÁlikCaeRcIn )anqk;»kasEdleKalneya)ay )anGnuBaØat[
BYkeKGacsMuc,ab;sMrakrhUtdl; 4qñaM edayminTTYlebovtSr_BIrdæedIm,IeFVIkar b¤ebIkGaCIvkmµenAkñúgEpñkÉkCn.
eTaHCay:agNak¾eday kñúgGMLúgeBlenH muxtMENgrbs;BYkeKRtUvTukTMenr.2
yuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRkTTYlsÁal;fa {karbgáarTb;sáat;PaBRkIRk k¾dUcCakarkat;bnßyPaBRkIRk
BwgEp¥kCasMxan;eTAelIkMENTMrg;RbB½n§TUrTat; nigelIkElgkarbg;éføesva nigkarpþl;lT§PaBTTYl)anesva
EfTaMsuxPaBEdlmanKuNPaBx<s;dl;RbCaBlrdæRkIRk}. edIm,IsMerceKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_ RksYg
suxaPi)alRtUvFanafa esvaRtUv)anpþl;CUndl;RbCaBlrdæRkIRk rYmTaMgkarEbgEckFnFanCafµIeLIgvij edIm,I[
)aneTAdl;tMbn;PUmisa®sþEdlmanRbCaBlrdæRkIRkeRcIn. yuT§sa®sþCatikat;bnßyPaBRkIRk )anerobrab;GMBI
skmµPaBBRgIk nigelIkkMBs;kareRbIR)as;esvasuxPaBenAkñúgtMbn;TaMgenH begáInlT§PaBTTYl)an niglT§PaB
eRbIR)as;esvasMxan;² nigpþl;Bt’manCMruj[mankarcUlrYmkan;EteRcIn nigpþl;siT§iGMNac[dl;RbCaBlrdæRkIRk
edIm,IeFVIkareRCIserIs[)anRtwmRtUv.
2 TMnak;TMngpÞal;xøÜn - Juliet Fleishi m®nþIbec©keTsrbs;GgÁkarsuxPaBBiPBelakqñaM2003.
CMBUkTI 5 - bBaðaeynD½r kñúgvis½ysuxaPi)al
131
CMBUkTI 6
bBaðaeynD½r nig CMgWeGds_
km<úCanaeBlbc©úb,nñ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>133
6>1 sßanPaB bBaða nig ninñakar >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>133
6>1>1 GRtaqøgfµI)anfycuHenAkñúgcMeNamburs cMENkenAkñúgcMeNamnarIvij GRtaenHenAefr >>>134
6>1>2 GRtaqøgemeraKeGds_kñúgcMeNamnarIrksIupøÚvePT )anfycuHenAeBlEdlmankar
ekIneLIgnUvkareRbIR)as;eRsamGnam½y >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>136
6>1>3 GRtaénkarqøgemeraKeGds_ mankarfycuHkñúgcMeNamnarIEdlTTYlesvaEfrkSaKP’ >>>>>> 137
6>1>4 pøÚvénkarcMlgemeraKeGds_ kMBugEtmankarpøas;bþÚr >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 139
6>1>5 narIrksIupøÚvePTpÞal; nigminpÞal; enAEtRbQmmuxnwgkarqøgénemeraKeGds_ >>>>>>>>>>>>>>>>>> 140
6>1>6 narIerobkarrYc RbQmmuxnwgeRKaHfñak;eRcIn >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 140
6>1>7 TsSn³eynD½rminRtwmRtUv man\T§iBlelIkarRbRBwtþipøÚvePTrbs;burs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 141
6>1>8 narITTYlbnÞúkEfTaM nigKaMRTdl;GñkpÞúkemeraKeGds_ nigGñkCMgweGds_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 141
6>1>9 lT§PaBTTYl)ankarBüa)alRbqaMgnwgemeraKeGds_enAmankMrit >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 142
6>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþrbs;raCrdæaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 142
133
CMBUkTI 6 ³ bBaðaeynD½r nig CMgWeGds_
km<úCanaeBlbc©úb,nñ1
sUcnakr tMél
GRtaqøgemeraKeGds_TUTaMgRbeTs ¬PaKry¦ 2>6
cMnYnGñkpÞúkemeraKeGds_ b¤ manCMgWeGds_enAqñaM2002 157/483 nak;
cMnYnnarIEdlpÞúkemeraKeGds_ b¤manCMgWeGds_enAqñaM2002 75/448 nak;
6>1 sßanPaB bBaða nig ninñakar
tamesckþIraykarN_)an[dwgfa enAkmú<uCamankrNIqøgemeraKeGds_¼eGds_dMbUgenAqñaM1991 ehIyGRta
énkarqøgemeraKenH )anekIneLIgya:gelOnkñúgTsvtSr_enaH. tamkar)a:n;sµan GRtaqøgemeraKeGds_enAkm<úCa
mankMritTabKW 8PaKry Edlbgðaj[eXIjfa bBaðaenHTMngCamankarekIneLIg ¬Ep¥ktamr)aykarN_GPivDÆn_
mnusSenAkm<úCaqñaM2001¦. enAkm<úCa manGRtaénkarqøgemeraKeGds_¼eGds_x<s;CageKbMputenAkñ úg
GasIuGaeKñy_ eTaHbICaGRtarIkraldalenH )anfycuHkñúgry³eBlb:unµanqñaMknøgeTAenHk¾eday. karrIkraldal
énemeraKenHPaKeRcIn KWqøgtamry³karrYmePT.
cab;taMgBIqñaM1997 mk GRtaénkarqøgemeraKeGds_kñúgcMeNammnusSeBjv½yTUTaMgRbeTs)anfycuH
CalMdab; ¬RkahiVk 6>1¦ eBalKW BI 3>3PaKry mkenARtwm 2>6PaKry ¬Ep¥ktamr)aykarN_qñaM2001 rbs;
GaCJaFrCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ nigmCÄmNÐlCatiRbyuTænWgCMgWeGds_ CMgWesIrEs,k nigkameraK¦. cMnYnGñk
pÞúkemeraKeGds_¼CMgWeGds_)anfycuHBI 210>000nak; enAqñaM1997 mkenARtwm 157/483nak; enAqñaM2002
kñúgenaHmanburs 82>037nak; nignarI 75>448nak; ¬NCHADS qñaM2002¦. edayELk eKsegáteXIjman
karrIkcMerInya:gxøaMg nUvkarTb;sáat;karqøgemeraKeGds_enAkñúgcMeNamnarIrksIupøÚvePT nigGtifiCnrbs;BYkeK.
RbtibtþikarenH sMerc)aneCaKC½ytamry³kmµviFIbegáInkaryl;dwgGMBIkareRbIR)as;eRsamGnam½y lT§PaB
eRbIR)as;eRsamGnam½y nigKuNPaBkarpþl;karBüa)alCMgWkameraK karFana[mankarcUlrYmBIsMNak;PaKI
Bak;B½næ ¬]TahrN_ ³ m©as;pÞHbn nignKr)al¦ nigkarRKb;RKgkmµviFIRbkbedayRbsiT§iPaBenApÞHbn.
1 RbPB ³ mCÄmNÐlCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ CMgWesIEs,k nigkameraK qñaM2002³ karGegáttamdankarRbRBwtþi ninñakar
BIqñaM1997-2001
134
cMENkesIµPaBsMrab;narI
eTaHbICaGRtaGñkqøgemeraKeGds_¼CMgWeGds_ mankarfycuH EdlCalT§plénkarfycuHénGRtaGñkqøgfµI
nigedaysarGñkCMgWeGds_mun²)ansøab;)at;eTAk¾eday k¾karrIkraldalénemeraKeGds_ enAEtKMramkMEhg
cMeBaHkarGPivDÆn_mnusSenAkm<úCa ¬NCHADS qñaM2002¦. karrIkraldalénemeraKeGds_ Gacmankarvivtþn_
ya:gelOnEdlminGac)a:n;sµan)anCamun ¬UNGASS qñaM2003¦. edayELk narIGacRbQmmuxnwgkarqøgén
emeraKeGds_enAkñúgcMNgTak;TgyUrGEgVgkñúgGaBah_BiBah_ nigeRkAGaBah_BiBah_ ¬UNGASS qñaM2003¦.
CakarcaM)ac;RtUvmanyuT§sa®sþbgáarfµI edIm,IeFVI[ninñakarénkarIkraldalbnþFøak;cuHteTAeTot. CacugeRkayenH
mnusSmYycMnYnFMenAkm<úCa manpÞúkemeraKeGds_ ehIykarBRgIklT§PaBeRbIR)as;esvaEfTaM esvaKaMRT nig
karBüa)alsMrab;burs nignarITaMgenaHKWCatMrUvkarbnÞan;.
RkahVik 6>1³ GRtamnusSeBjv½yqøgemeraKeGds_
RbPB³ mCÄmNÐlCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ esIrEs,k nigkameraK ¬NCHADS qñaM2002¦
6>1>1 GRtaqøgfµI)anfycuHenAkñúgcMeNamburs cMENkenAkñúgcMeNamnarIvij
GRtaenHenAefr
cMnYnGñkeTIbqøgemeraKeGds_fµIkñúgmYyqñaM² hak;dUcCamankarfycuH taMgBIqñaM1994 mk kñúgcMeNam
burs nigtaMgBIqñaM1996 mkkñúgcMeNamnarI ¬HSS qñaM2002¦. eTaHCay:agNak¾eday k_Tinñn½ysþIBIGñk
EdlqøgfµIenAmankMrit edaysarminmankarGegáttamdanenAkñúgcMeNam bursEdlrYmePTCamYynwgburs
b:uEnþkarGegátRTg;RTaytUcmYyEdlRtUv)aneFVIeLIgedayGgÁkar suxPaBRKYsarGnþrCati ¬Family Health
International¦ )anbgðaj[eXIjfa GRtaénkarqøgemeraKeGds_¼CMgWeGds_ kñúgcMeNambursman 14
PaKry. cMnYnbursEdlkMBugpÞúkemeraKeGds_ RtUv)anFøak;cuHtaMgBIqñaM1997 mk cMENkÉcMnYnnarI Edlqøg
135
emeraKeGds_bnþekIneLIg ehIykMBugEtcab;epþImenAefr ¬RkahiVk 6>2 nig6>3¦. enAkm<úCa RkumEdl
RbQmmuxnwgeRKaHfñak;x<s;mandUcCa narIrksIupøÚvePT nigGtifiCnrbs;BYkeK. karGegátGRtaénkar
qøgemeraKeGds_ RbmUl)anBt’manBIRkummYycMnYndUcCa nKr)al eyaFa nignarIrksIupøÚvePT RBmTaMgnarI
EdlTTYlkarEfTaMrkSaKk’.
RkahVik 6>2³ cMnYnnarIEdlqøgemeraKeGds_
RbPB³ karGegáttamdankarqøgemeraKeGds_qñaM2002 ¬HIV sentinel survey, qñaM2002¦
RkahVik 6>3³ cMnYnbursEdlqøgemeraKeGds_
RbPB³ karGegáttamdankarqøgemeraKeGds_qñaM2002 ¬HIV sentinel survey, qñaM2002¦
CMBUkTI 6 - bBaðaeynD½r nig CMgWeGds_
136
cMENkesIµPaBsMrab;narI
edIm,IBnül;GMBIkarrIkcMerInkñúgkarTb;sáat;karrIkraldalénemeraKeGds_ kñúgry³eBl 10qñaMknøgmkenH
kfax½NÐeRkay²enH epþateTAelInarIrksIupøÚvePTpÞal; nignarImanépÞeBaHEdlTTYlesvaEfrkSaKP’.
6>1>2 GRtaqøgemeraKeGds_kñúgcMeNamnarIrksIupøÚvePT )anfycuHenAeBlEdl
mankarekIneLIgnUvkareRbIR)as;eRsamGnam½y
enAkm<úCa karcMlgemeraKeGds_BInarIrksIupøÚvePTeTAGtifiCn mansmamaRtx<s;enATsvtSr_qñaM1990.
enAqñaM1998 CitBak;kNþalénnarIrksuIpøÚvePT manpÞúkemeraKeGds_. karFøak;cuHénGRtaqøgEdlKYYr[
kt;sMKal;enaH KWenAkñúgcMeNamnarIrksuIpøÚvePTeBalKW BI 42>6 enAqñaM1998 mkenARtwm 28>8 enAqñaM
2002. karsøab;rbs;GñkCMgWeGds_ GacCaEpñkmYyénkarFøak;cuHGRtaénkarqøgemeraKeGds_ b¤CMgWeGds_
¬CHDR qñaM2001¦. b:uEnþkareRbIR)as;eRsamGnam½yTaMgePJóv nignarIrksuIpøÚvePT )anekIneLIgCalMdab;
rhUtCitdl; 90PaKry enAqñaM2002 ¬NCHADS qñaM2002¦. edayEp¥ktamr)aykarN_EdlTTYl)an
kñúgry³eBl 5qñaMknøgmkenH kmµviFIeRbIR)as;eRsamGnam½y )anCMruj[mankarRBmeRBogelIkareRbI
viFIsa®sþkarbgáaremeraKeGds_enAtampÞHbn EdleFVI[mankarekIneLIgya:gelOnnUvkareRbIR)as;
eRsamGnam½y ¬RkahiVk 6>4¦. eTaHCaya:gNak¾eday k_enAEtmanr)aykarN_EdlKYr[cab;GarmµN¾fa
GtifiCn)anvaydMnarIrksIupøÚvePT EdlTTUcsuM[BYkeKeRbIR)as;eRsamGnam½y.
eyIgKYrEtmankarRBYy)armÖcMeBaHkarrIkraldalénCMgWeGds_ BIeRBaHfa narIekµg² nignarIrksuIpøÚvePT
fµI²CaeRcIn )ancUleTAkñúg]sSahkmµePT. CakarcaM)ac;RtUvbnþkarGb;rMGMBIkarbgáaremeraKeGds_.
elIsBIenHeTot tRmUvkarkarrksuIpøÚvePTenAeRkApÞHbnenAEtbnþekItman ehIykarP½yxøacqøgemeraKeGds_
k¾kMBugEtrIkraldalxøaMgkøaEdr. kareRbIR)as;eRsamGnam½ykñúgcMeNamnarIrksuIpøÚvePTminpÞal; ¬narIekµg²
EdleFVICaGñkeXasnaRsaebor ¬RsILg;es¦ GñkcMerogxar:aGUex.l. b:uEnþbMerIesvapøÚvePT¦ manRbEhlEt
56PaKryb:ueNÑaH dUecñHCakarcaM)ac;RtUveFVIkarGb;rMbEnßmeTot edIm,IbegáInkareRbIR)as;eRsamGnam½yenAkñúg
RkumTaMgenH ¬NCHADS qñaM2002¦. bBaðaEdlKYr[RBYy)armÖEdrenaH KWmanr)aykarN_Tak;TgnwgGMeBI
hwgSa nigkarrMelaPrbs;RkumbgFMeTAelInarIrksIupøÚvePTpÞal; nigminpÞal;EdlraraMgdl;kareRbIR)as;eRsam
Gnam½y ¬PSI qñaM2002 nig GAD-C qñaM2003¦.
{xJMúeFVICanarIrksuIpøÚvePTedIm,IciBa©wmRKYsar´. KµanGVIepSgeTotEdl´GaceFIV)anenaHeLIy
ebIBMuenaHeTRKYsarxJúMnwgQWcab;. xJMúmanCMgWeGds_ ehIyGacsøab;muneBlEdlRKYsar
rbs;xJM úGacEfrkSaxøÜnÉg. enHKWCasßanPaBKYr[xøacNas; b:uEnþ´minGaceFVIGVI)an
eLIy>>>´Kitfa enHKWCasßanPaBrbs;GñkRkIRkCaeRcIn}. enHCasMdIrbs;narImñak;Edl
manGayuCag 20qñaM enAkñúgr)aykarN¾sþIBIkarvaytMélPaBRkIRk ¬ADB qñaM2001¦.
137
RkahVik 6>4³ GRtaqøgemeraKeGds_ nigkareRbIR)as;eRsamGnam½ykñúgcMeNamnarIrksuIpøÚvePTpÞal;
sMKal;³ BSS mann½yfa karGegáttamdankarRbRBwtþi
RbPB³ karGegáttamdankarqøgemeraKeGds_qñaM2002 ¬HIV sentinel survey, qñaM2002¦
6>1>3 GRtaénkarqøgemeraKeGds_ mankarfycuHkñúgcMeNamnarIEdlTTYlesva
EfrkSaKP’
GRtaénkarqøgemeraKeGds_kñúgcMeNamnarIEdlTTYlesvaEfrkSaKP’ CaBiesskñúgRkumGayu 15-24
qñaM RtUv)ancat;TukfaCakarqøgfµI nigCaclnaénkarrIkraldalcUleTAkñúgcMeNamRbCaCnTUeTA. mCÄmNÐl
CatiRbyuTænwgCMgWeGds_ CMgWesIrEs,k nigkameraK ¬qñaM2002¦ )an)a:n;sµaneXIjfa narImanépÞeBaH
RbEhl 45PaKry TTYl)anesvaEfrkSaKP’ ¬ebIeRbobeFobCamYynwgtYelxrbs; CDHS qñaM2000
EdlmanEt 38PaKry¦. GRtaénkarqøgemeraKhIuv kúñgcMeNamnarImanépÞeBaH EdlTTYl)anesvaEfrkSa
KP’ hak;dUcCaenAefr eBalKW 2>6PaKry ¬sUmemIlRkahiVk 6>5¦.
CMBUkTI 6 - bBaðaeynD½r nig CMgWeGds_
138
cMENkesIµPaBsMrab;narI
RkahVik 6>5³ GRtaénkarqøgemeraKeGds_kñúgcMeNamnarIEdlTTYlkarEfrkSaKP’
RbPB³ mCÄmNÐlCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ esIrEs,k nigkameraKqñaM2002 ¬NCHADS qñaM2002¦
GRtaénkarqøgemeraKeGds_kñúgcMeNamnarImanépÞeBaH xusEbøgKñaBIextþmYyeTAextþmYyeTot ehIyextþ
EdlenACitRBMEdnRbeTséf ¬RkahiVk 6>6¦ manGRtaénkarqøgx<s;CageKbMput edaysarextþTaMgenaHman
kmµkr nigBlkrEdleFVIeTsnþrRbevsn_ nigRbCaCncl½teRcIn. RbCaBlrdæExµrcMnYn 5mWunnak; eFVIkarenAkñúg
RbeTséfdUcCa kmµkrsMNg; ksikr b¤GñkedIrk)a:l;smuRT ¬GgÁkar PATH )anelIkeLIgBIbBaðaenHkñúg UNGASS
qñaM2003¦. enAextþrtnKirI GRtaénkarqøgk¾mankMritx<s;Edr edaysarEtmanRbCaCncl½tenATIenaH.
RkahiVk 6>6³ GRtaénkarqøgemeraKeGds_kñúgtMbn; kñúgcMeNamnarImanépÞeBaHEdlTTYlkarEfrkSaKP’
RbPB³ karGegáttamdankarqøgemeraKeGds_qñaM2002 ¬HIV sentinel survey, qñaM2002¦
139
GRtaénkarqøgkñúgcMeNamnarImanépÞeBaH mankMritx<s;bMputenAkñúgRkumGayu 15-19qñaM ¬RkahVik 6>7¦.
RkahVik 6>7³ GRtaénkarqøgemeraKeGds_kñúgcMeNamnarImanépÞeBaH
6>1>4 pøÚvénkarcMlgemeraKeGds_ kMBugEtmankarpøas;bþÚr
eTaHbICapøÚvénkarcMlgemeraKeGds_ kMBugFøak;cuH b:uEnþ karcMlgBImþayeTAkUn nigkarcMlgBIbþIeTARbBn§
BMu)anFøak;cuHeLIy ehIynarI nigkumarcMnYnkan;EteRcIneLIg CaCngayrgeRKaHedaysarkarqøgemeraK
eGds_.
RkahVik 6>8³ pøÚvénkarcMlgemeraKeGds_eTAtameBlevla
RbPB³ karGegáttamdankarqøgemeraKeGds_qñaM2002 ¬HIV sentinel survey, qñaM2002¦
CMBUkTI 6 - bBaðaeynD½r nig CMgWeGds_
140
cMENkesIµPaBsMrab;narI
6>1>5 narIrksIupøÚvePTpÞal; nigminpÞal; enAEtRbQmmuxnwgkarqøgénemeraKeGds_
tamkar)a:n;sµanenAkm<úCa sþIBIcMnYnnarIrksIupøÚvePT mancMnYnxus²Kña b:uEnþtamRbPBrbs; UNDP qñaM
2001 )an)a:n;RbmaNfa mannarIrksIupøÚvePTcMnYn 100>000nak;. narIrksuIpøÚvePTPaKeRcIn RtUveKbgMç
b¤e)akR)as;[Føak;cUleTAkñúgmuxrbrenH. eTaHbICaBMuTan;manTinñn½yCak;Esþg b:uEnþmankarRBYy)armÖfa narI
v½yekµgkan;EteRcIneLIg kMBugFøak;xøÜnRbkbrbrrksIupøÚvePT. edayEp¥kelIlT§plénGegát sþIBIkarRbRBwtþi
¬BSS qñaM2000¦ )anbgðajfa smamaRtd¾FMmYyénburskñúgRkumEdlRbQmmuxnwg eRKaHfñak;x<s; ¬dUcCa
eyaFa nKr)al nigGñkrt;m:UtUDub¦ )aneTArknarIrksIupøÚvePTmþgmáalkúñgCIvitrbs; BYkeK 17-30 PaKry
kñúgqñaMknøgeTA nig 8-20PaKry kñúgExknøgmk.
tamlT§plénkarRsavRCavfµI² ¬PSI qñaM2002¦ k¾)anbgðajpgEdrBIsßanPaBmYycMnYnEdlnaMeTAdl;
karrksIupøÚvePT rYmTaMgTMnak;TMngyUrGEgVgCamYy {sgSar}. TMnak;TMngCasgSar KWEp¥keTAelIkMriténkar
Tukcitþ nigkarRslaj;KñaeTAvijeTAmk edaymankarsnµt;GMBI {TMenomTMlab;erobkarEtRbBn§mYy b¤bþImYy}
rbs;narI nigbursEdlRtUverobkarCamYynwgnrNamñak; ¬PSI qñaM2002¦.
ktþaTaMgenH )anbgá[mankarlM)akcMeBaHnarIrksuIpøÚvePTpÞal; nigminpÞal; kñúgkarcrcaCamYyburs[
eRbIR)as;eRsamGnam½ykñúgeBlrYmePT. yuT§nakareXasnasgÁm hak;dUcCa)anrYmcMENkbegáInkar
eRbIR)as;eRsamGnam½ykñúgcMeNamGtifiCn nignarIrksIupøÚvePTpÞal; nigminpÞal; dUecñHcaM)ac;RtUvxitxM
RbwgERbg[mankarbnþ nigbegáInkareRbIR)as;eRsamGnam½y kñúgcMeNamGtifiCn nignarIrksIupøÚvePTpÞal;
nigminpÞal;.
6>1>6 narIerobkarrYc RbQmmuxnwgeRKaHfñak;eRcIn
narIerobkarrYc RbQmmuxnwgkarqøgénemeraKeGds_kan;EteRcIneLIg ehIyenAkñúgRkumenHehIyEdl
emeraKeGds_ mankarrIkraldaly:agelOn. kareRbIR)as;eRsamGnam½ykñúgcMeNamnarIerobkarrYc manEt
1PaKryb:ueNÑaH. eRsamGnam½yBak;B½n§eTAnwgkgVHkarTukcitþ karminesµaHRtg; nigCMgW³ karsuM[bþIeRbI
eRsamGnam½y mann½yfa sgS½yfabþIminesµaHRtg;. karBiPakSaGMBIkarBnüarkMeNItenAkúñgcMeNamnarI
erobkarrYcmankMritTab edaynarIPaKeRcIn)anBiPakSaGMBIkarBnüarkMeNItCamYybþIrbs;xøÜn Etmþg b¤BIrdg
kñúgmYyqñaM b¤Gt;esaH ¬karGegátRbCasaRsþ nigsuxPaBenAkm<úCaqñaM2000¦. karpSBVpSayGMBIkareRbIR)as;
eRsamGnam½yenAmankMrit.
141
6>1>7 TsSn³eynD½rminRtwmRtUv man\T§iBlelIkarRbRBwtþipøÚvePTrbs;burs
TsSn³eynD½rminRtwmRtUvTak;TgnwgsuxPaBpøÚvePT nigkarRbRBwtþpøÚvePT eFVI[emeraKeGds_ kan;Et
rIkraldalxøaMgeLIgenAkm<úCa. sgÁmkm<úCa minGnuBaØat[manskmµPaBrYmePTmuneBlerobkareT ehIy
RBhµcarIy_rbs;narI RtUv)ancat;TukfaCarbs;caM)ac;muneBlerobkar. tMélenAkñúgsgÁmrbs;narIExµr KW
PaBrmüTm karecHsþab;dMbUnµan nigkarminykcitþTukdak;xagpøÚvePT. narIEdl)at;bg;RBhµcarIy_muneBl
erobkar RtUv)aneKcat;TukfaCa {RsIEdl)at;bg;kitþiys} ehIymanekrþ×eQµaHminl¥. TnÞwmnwgenH bursExµr
mYycMnYncat;TukkareTArknarIrksIupøÚvePT nigkarrYmePTeRkAGaBah_BiBah_ CaEpñkmYyénskmµPaBFmµta
rbs;mnusSRbus ¬GAD-C qñaM2003¦ EdlRtUv)aneKTTYlsÁal;enAeBlcakecjq¶ayBIpÞH nigCaEpñkmYy
énlkçN³rbs;mnusSRbus. kareTArknarIrksIupøÚvePT tamkarbbYlrbs;mitþPR½kþ mankMritx<s;enAkñúg
cMeNamRkumbursmYycMnYn. kar[niymn½yGMBIePTRbus )anCMruj[mnusSRbusmaneRbobCag manGMNac
nigrYmePTCamYynarIminerIsmuxEdleFVI[narI mankarlM)akkñúgkarcrcaGMBIkareRbIR)as;eRsamGnam½y.
ehtudUecñH edIm,ITb;sáat;karrIkraldalemeraKeGds_[manRbsiT§iPaB GnþraKmn_nana RtUvedaHRsaybBaðaGMBI
niymn½yénPaBCamnusSRbuseBjlkçN³ nigbTdæansgÁmTak;TgnwgkarRbRBwtþipøÚvePTrbs;mnusSRbus.
6>1>8 narI TTYlbnÞúkEfTaM nigKaMRTdl;GñkpÞúkemeraKeGds_ nigGñkCMgweGds_
tamFmµta bnÞúkEfTaMkumarkMRBaedaysarCMgWeGds_ RtUvFøak;eTAelImþaymIg nigCIdUn edayBYkKat;RtUv
cMNayeBlevla nigFnFanbEnßm CaBiessenAkñúgRKYsarRkIRk. narIerobkarrYcEdlqøgemeraKeGds_BIbþI
ehIyCMgWrbs;bþIxøÜnkMBugvivtþn_eTAPaBF¶n;F¶r RtUvCab;rvl;EtnwgkarEfTaMbþI ehIyTnÞwmnwgenHEdr narITaMgenaH
k¾ecHEtFøak;xøÜnQWF¶n;eTA² edaysarCMgWmankarvivtþn_kñúgsBa’gÁkayrbs;BYkeK. eTaHbICaminmanTinñn½y
sIþBIekµgRsIe)aHbg;ecalkarsikSa edIm,ImkenAEfTaMsmaCikRKYsarEdlmanCMgWeGds_k¾eday k¾lT§plén
karRsavRCavCaeRcIn)anbgðajfa bBaðaenH)anekItmaneLIgCaTUeTA ¬Bredenburg et al qñaM2003 nig
Velaso qñaM2002¦. RbCaCnkm<úCaPaKeRcIn minmanlT§PaBTTYlfñaMBüa)alRbqaMgnwgemeraKeGds_eT
¬ART-fñaMBnüarkarsøab;¦ b¤sUm,IEtkarBüa)alCMgW[)aneTogTat; k¾KµanEdr. cMeBaHRbCaCnkm<úCaPaKeRcIn
karBü)alCMgW»kasniymdUcCa CMgWrlaksYt CMgWraKrUs nigCMgW Toxoplasmosis RtUveFIVeLIgEtenAtampÞH.
CMgWTaMgGs;enH TamTar[mankarykcitþTukdak;[)anxøaMgkøa nigkarEfTaMCaRbcaMBIsMNak;narI nigekµgRsI
enAkñúgRKYsar.
CMBUkTI 6 - bBaðaeynD½r nig CMgWeGds_
142
cMENkesIµPaBsMrab;narI
6>1>9 lT§PaBTTYl)ankarBüa)alRbqaMgnwgemeraKeGds_enAmankMrit
fñaMBüa)alRbqaMgnwgemeraKeGds_ GacrkTij)anenAtam»sfsßannana nigBIGñklk;dMuenATIRkugPñMeBj
nigkEnøgepSgeTot edaymincaM)ac;manevC¢bBa¢a. tMélfñaMBnüakarsøab;enH ERbRbYlkñúgry³eBlb:unµanqñaM
knøgmkenH. bc©úb,nñ tMélfñaMRbqaMgemeraKeGds_Edldak;lk;enAtam»sfsßannanakñúgTIRkugPñMeBj )an
ekIneLIgBI 40duløaGaemrik eTA 50duløaGaemrik kñúg1Ex cMENkkarsikSaRsavRCavGMBItMélfñaM EdlRtUv)an
eFIVeLIgkñúgqñaM2002 )anbgðajfa tMélenAelITIpSarsMrab;Büa)alry³eBlmYyExKW 60duløaGaemrik
EdlnwgGaceLIgrhUtdl; 600duløaGaemrik sMrab;fñaMRbqaMgemeraKeGds_ EdlpSMeLIgedayfñaMbIRbePT
¬Triple Therapy¦ ¬RbB½n§shRbCaCatiqñaM2002¦. tMéld¾x<s;EbbenH Ca]bsKÁcMeBaHRbCaCnkm<úCa
PaKeRcIn. GgÁkareRkArdæaPi)almYycMnYn kMBugpþl;fñaM ART dl;GñkpÞúkemeraKeGds_ nigGñkCMgWeGds_ Edl
tMrUv[BYkeKbg;R)ak;bnþicbnþÜc b¤min)ac;bg;R)ak; b:uEnþkmµviFIenH minTan;dMeNIrkarTMlMTUlayenAeLIy.
eTaHbICafñaMBüa)alRbqaMgnwgemeraKeGds_ ART manenACnbTk¾eday k¾enAeRkamRbB½n§suxaPi)al
bc©úb,nñ narIBMusUvTTYl)ankarBüa)alenHeT eRBaHfa CaTUeTA narIBMusUvmanlT§PaBTTYl)aneRbIR)as;esva
suxPaBeT. elIsBIenHeTotnarICaeRcIn min)aneTAeFVIetsþQamrkemeraKeGds_eT rhUtdl;dMNak;kal
vivtþn_cugeRkayénCMgW Edlmann½yfa narIGacnwgBMu)anTTYlkarEfTaM nigkarKaMRTRtwmRtUvenAkñúgdMNak;kal
dMbUgénCMgWeT ¬RbB½n§shRbCaCati qñaM2002¦. karRBYy)armÖmYyeTot KWfakareRbIR)as;fñaMRbqaMgnwg
emeraKedGds_ minRtwmRtUvtamkalkMNt; b¤kareRbIR)as;fñaMEkøgkøay GaceFVI[mankarekIneLIgnUvPaB
sMnwgfñaM ¬RbB½n§shRbCaCati qñaM2002¦. narIRkIRkmankMritvb,Fm’Tab Edlrs;enAtMbn;dac;Rsyal
TMngCagayTTYlrgeRKaHbMput .
kareRbIR)as;fñaMbgáaremeraK NWvIra:BIn ¬nevirapine¦ manRbsiT§iPaBkñúgkarkat;bnßykarcMlgBImþay
eTAkUn. eTaHCay:agNak¾eday narImanépÞeBaH nignarIqøgTenørYc enAEtmanbBaðaTak;TgnwglT§PaBTTYl
)anfñaM nigesvaBüa)alenH.
6>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþrbs;raCrdæaPi)al
enAqñaM1991 raCrdæaPi)al )anbegáIteLIgnUvkmµviFICatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ ehIyeRkaymkenAqñaM1994
KN³kmµaFikarextþ-RkugRbyuT§nwgCMgWeGds_ k¾RtUv)anbegáIteLIgpgEdr. knøgeTAfµI²enH raCrdæaPi)al)an
begáIteLIgnUvGaCJaFrCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ ¬NAA¦ nigmCÄmNÐlCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ CMgWesIrEs,k
nigkameraK ¬NCHADS¦ edIm,Itamdan nigRKb;RKgkarrIkraldalénemeraKeGds_enATUTaMgRbeTs.
GaCJaFrCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ KWCasßab½nBhuvis½ymYy EdlmantMNagmkBIRksYgBak;B½n§TaMgGs;cMnYn 26.
143
GaCJaFrenH manParkic©sMrbsMrYlRKb;skmµPaBsMxan;²rbs;RksYgBak;B½n§ erobcMGnusasn_ eKalneya)ay nig
Fana[mankarpøas;bþÚrKñaeTAvijeTAmknUvBt’man nigpSBVpSayBt’man. GaCJaFr)anxitxMRbwgERbgerobcMyuT§viFI
Bhuvis½y EdlmanlkçN³TUlMTUlay ]TahrN_³ RksYgGPivDÆn_CnbT RksYgGb;rM yuvCn nigkILa nigRksYg
karBarCati manEpnkarCayuT§saRsþsMrab;edaHRsaybBaðaeGds_. RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn k¾kMBugEt
GnuvtþskmµPaBRbyuT§nwgCMgWeGds_ ehIyRksYgsgÁmkic©kargarbNþúHbNþalviC¢aCIv³ nigyuvnItism,Ta k¾man
Epnkarcab;epþImGnuvtþskmµPaBdUcKñaenHEdr. mCÄmNÐlCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ CMgWesIrEs,k nigkameraK
TTYlxusRtUvcMeBaHRbB½n§BinitütamdansuxPaBRbCaCn nigerobcMEpnkar nigkmµviFIsMrab;bgáaremeraKeGds_¼
CMgWeGds_.
EpnkarCayuT§saRsþqñaM2001-2005 sMrab;bgáar nigEfTaMGñkpÞúkemeraKeGds_¼GñkCMgWeGds_ nigCMgW
kameraK RtÚvkarfvikaRbEhl 6/5landuløaGaemrikkñúgmYyqñaM EdlRtUvpþl;CUntamry³vis½ysuxaPi)al edIm,I
KaMRTdl;skmµPaBnana. GñkCMnYyeTVPaKI TIPñak;garBhuPaKI nigGgÁkareRkArdæaPi)almYycMnYn mankmµviFIbgáar
emeraKeGds_¼CMgWeGds_ nigkMBugrg;caMmUlniFibEnßm CaBiess sMrab;karEfTaM nigKaMRT. EpnkarCatisMrab;pþl;
lT§PaBTTYl)ankarEfTaM karKaMRT nigkarBüa)alCaRbB½n§ RtUv)anbegáIteLIg rYmTaMgkarpþl;fñaM ART eday\t
Kitéfø. eTaHbICacMnYnGñkTTYl)ankarBüa)aleday\tKitéfø kMBugEtekIneLIg b:uEnþkarrIkcMerInmantictYcb:ueNÑaH.
RksYgsuxaPi)al edIrtYnaTIy:agsMxan;kñúgkarpþl;esvaTak;TgnwgkarRbyuT§nwgCMgWeGds_. enAfñak;extþ-Rkug
mnÞIrsuxaPi)al nigKN³kmµaFikarRbyuT§nwgCMgWeGds_RbcaMextþ-RkugnimYy² )anerobcMeKalneya)ay RBmTaMg
sMrbsMrYl nigGnuvtþskmµPaBbgáarnana.
edayBinitüeXIjmankarcMNayx<s;eTAelICMgWraMuér:sMrab;RbCaCnRkIRk CaBiessnarI yuT§sa®sþCatikat;bnßy
PaBRkIRk )ankMNt;nUvGaTiPaB 4 sMrab;karkat;bnßyPaBRkIRkdUcCa ³
1¦ BRgIkRbB½n§EfTaM[dl;RkumGñkRkIRkbMput edIm,[BYkeKmanlT§PaBTTYl)ankarBüa)alsmRsb
kñúgtMélmYyTab.
2¦ GnuvtþkmµviFIbgáarenAkñúgshKmn_ensaT nigkmµkr¼BlkreTsnþrRbevsn_.
3¦ Fana[mankarebþCJacitþBIGñkneya)aysMxan;² cMeBaHkarbgáaremeraKeGds_¼CMgWeGds_ nigkarEfTaM
GñkpÞúkemeraKeGds_¼GñkCMgWeGds_. nig
4¦ BRgwgkareFVIvimCÄkarfvika nigBRgwgrcnasm<½n§extþ-Rkug nigRsuk-x½NÐ.
CMBUkTI 6 - bBaðaeynD½r nig CMgWeGds_
131
CMBUkTI 6
bBaðaeynD½r nig CMgWeGds_
km<úCanaeBlbc©úb,nñ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>133
6>1 sßanPaB bBaða nig ninñakar >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>133
6>1>1 GRtaqøgfµI)anfycuHenAkñúgcMeNamburs cMENkenAkñúgcMeNamnarIvij GRtaenHenAefr >>>134
6>1>2 GRtaqøgemeraKeGds_kñúgcMeNamnarIrksIupøÚvePT )anfycuHenAeBlEdlmankar
ekIneLIgnUvkareRbIR)as;eRsamGnam½y >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>136
6>1>3 GRtaénkarqøgemeraKeGds_ mankarfycuHkñúgcMeNamnarIEdlTTYlesvaEfrkSaKP’ >>>>>> 137
6>1>4 pøÚvénkarcMlgemeraKeGds_ kMBugEtmankarpøas;bþÚr >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 139
6>1>5 narIrksIupøÚvePTpÞal; nigminpÞal; enAEtRbQmmuxnwgkarqøgénemeraKeGds_ >>>>>>>>>>>>>>>>>> 140
6>1>6 narIerobkarrYc RbQmmuxnwgeRKaHfñak;eRcIn >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 140
6>1>7 TsSn³eynD½rminRtwmRtUv man\T§iBlelIkarRbRBwtþipøÚvePTrbs;burs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 141
6>1>8 narITTYlbnÞúkEfTaM nigKaMRTdl;GñkpÞúkemeraKeGds_ nigGñkCMgweGds_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 141
6>1>9 lT§PaBTTYl)ankarBüa)alRbqaMgnwgemeraKeGds_enAmankMrit >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 142
6>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþrbs;raCrdæaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 142
132
cMENkesIµPaBsMrab;narI
133
CMBUkTI 6 ³ bBaðaeynD½r nig CMgWeGds_
km<úCanaeBlbc©úb,nñ1
sUcnakr tMél
GRtaqøgemeraKeGds_TUTaMgRbeTs ¬PaKry¦ 2>6
cMnYnGñkpÞúkemeraKeGds_ b¤ manCMgWeGds_enAqñaM2002 157/483 nak;
cMnYnnarIEdlpÞúkemeraKeGds_ b¤manCMgWeGds_enAqñaM2002 75/448 nak;
6>1 sßanPaB bBaða nig ninñakar
tamesckþIraykarN_)an[dwgfa enAkmú<uCamankrNIqøgemeraKeGds_¼eGds_dMbUgenAqñaM1991 ehIyGRta
énkarqøgemeraKenH )anekIneLIgya:gelOnkñúgTsvtSr_enaH. tamkar)a:n;sµan GRtaqøgemeraKeGds_enAkm<úCa
mankMritTabKW 8PaKry Edlbgðaj[eXIjfa bBaðaenHTMngCamankarekIneLIg ¬Ep¥ktamr)aykarN_GPivDÆn_
mnusSenAkm<úCaqñaM2001¦. enAkm<úCa manGRtaénkarqøgemeraKeGds_¼eGds_x<s;CageKbMputenAkñ úg
GasIuGaeKñy_ eTaHbICaGRtarIkraldalenH )anfycuHkñúgry³eBlb:unµanqñaMknøgeTAenHk¾eday. karrIkraldal
énemeraKenHPaKeRcIn KWqøgtamry³karrYmePT.
cab;taMgBIqñaM1997 mk GRtaénkarqøgemeraKeGds_kñúgcMeNammnusSeBjv½yTUTaMgRbeTs)anfycuH
CalMdab; ¬RkahiVk 6>1¦ eBalKW BI 3>3PaKry mkenARtwm 2>6PaKry ¬Ep¥ktamr)aykarN_qñaM2001 rbs;
GaCJaFrCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ nigmCÄmNÐlCatiRbyuTænWgCMgWeGds_ CMgWesIrEs,k nigkameraK¦. cMnYnGñk
pÞúkemeraKeGds_¼CMgWeGds_)anfycuHBI 210>000nak; enAqñaM1997 mkenARtwm 157/483nak; enAqñaM2002
kñúgenaHmanburs 82>037nak; nignarI 75>448nak; ¬NCHADS qñaM2002¦. edayELk eKsegáteXIjman
karrIkcMerInya:gxøaMg nUvkarTb;sáat;karqøgemeraKeGds_enAkñúgcMeNamnarIrksIupøÚvePT nigGtifiCnrbs;BYkeK.
RbtibtþikarenH sMerc)aneCaKC½ytamry³kmµviFIbegáInkaryl;dwgGMBIkareRbIR)as;eRsamGnam½y lT§PaB
eRbIR)as;eRsamGnam½y nigKuNPaBkarpþl;karBüa)alCMgWkameraK karFana[mankarcUlrYmBIsMNak;PaKI
Bak;B½næ ¬]TahrN_ ³ m©as;pÞHbn nignKr)al¦ nigkarRKb;RKgkmµviFIRbkbedayRbsiT§iPaBenApÞHbn.
1 RbPB ³ mCÄmNÐlCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ CMgWesIEs,k nigkameraK qñaM2002³ karGegáttamdankarRbRBwtþi ninñakar
BIqñaM1997-2001
134
cMENkesIµPaBsMrab;narI
eTaHbICaGRtaGñkqøgemeraKeGds_¼CMgWeGds_ mankarfycuH EdlCalT§plénkarfycuHénGRtaGñkqøgfµI
nigedaysarGñkCMgWeGds_mun²)ansøab;)at;eTAk¾eday k¾karrIkraldalénemeraKeGds_ enAEtKMramkMEhg
cMeBaHkarGPivDÆn_mnusSenAkm<úCa ¬NCHADS qñaM2002¦. karrIkraldalénemeraKeGds_ Gacmankarvivtþn_
ya:gelOnEdlminGac)a:n;sµan)anCamun ¬UNGASS qñaM2003¦. edayELk narIGacRbQmmuxnwgkarqøgén
emeraKeGds_enAkñúgcMNgTak;TgyUrGEgVgkñúgGaBah_BiBah_ nigeRkAGaBah_BiBah_ ¬UNGASS qñaM2003¦.
CakarcaM)ac;RtUvmanyuT§sa®sþbgáarfµI edIm,IeFVI[ninñakarénkarIkraldalbnþFøak;cuHteTAeTot. CacugeRkayenH
mnusSmYycMnYnFMenAkm<úCa manpÞúkemeraKeGds_ ehIykarBRgIklT§PaBeRbIR)as;esvaEfTaM esvaKaMRT nig
karBüa)alsMrab;burs nignarITaMgenaHKWCatMrUvkarbnÞan;.
RkahVik 6>1³ GRtamnusSeBjv½yqøgemeraKeGds_
RbPB³ mCÄmNÐlCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ esIrEs,k nigkameraK ¬NCHADS qñaM2002¦
6>1>1 GRtaqøgfµI)anfycuHenAkñúgcMeNamburs cMENkenAkñúgcMeNamnarIvij
GRtaenHenAefr
cMnYnGñkeTIbqøgemeraKeGds_fµIkñúgmYyqñaM² hak;dUcCamankarfycuH taMgBIqñaM1994 mk kñúgcMeNam
burs nigtaMgBIqñaM1996 mkkñúgcMeNamnarI ¬HSS qñaM2002¦. eTaHCay:agNak¾eday k_Tinñn½ysþIBIGñk
EdlqøgfµIenAmankMrit edaysarminmankarGegáttamdanenAkñúgcMeNam bursEdlrYmePTCamYynwgburs
b:uEnþkarGegátRTg;RTaytUcmYyEdlRtUv)aneFVIeLIgedayGgÁkar suxPaBRKYsarGnþrCati ¬Family Health
International¦ )anbgðaj[eXIjfa GRtaénkarqøgemeraKeGds_¼CMgWeGds_ kñúgcMeNambursman 14
PaKry. cMnYnbursEdlkMBugpÞúkemeraKeGds_ RtUv)anFøak;cuHtaMgBIqñaM1997 mk cMENkÉcMnYnnarI Edlqøg
135
emeraKeGds_bnþekIneLIg ehIykMBugEtcab;epþImenAefr ¬RkahiVk 6>2 nig6>3¦. enAkm<úCa RkumEdl
RbQmmuxnwgeRKaHfñak;x<s;mandUcCa narIrksIupøÚvePT nigGtifiCnrbs;BYkeK. karGegátGRtaénkar
qøgemeraKeGds_ RbmUl)anBt’manBIRkummYycMnYndUcCa nKr)al eyaFa nignarIrksIupøÚvePT RBmTaMgnarI
EdlTTYlkarEfTaMrkSaKk’.
RkahVik 6>2³ cMnYnnarIEdlqøgemeraKeGds_
RbPB³ karGegáttamdankarqøgemeraKeGds_qñaM2002 ¬HIV sentinel survey, qñaM2002¦
RkahVik 6>3³ cMnYnbursEdlqøgemeraKeGds_
RbPB³ karGegáttamdankarqøgemeraKeGds_qñaM2002 ¬HIV sentinel survey, qñaM2002¦
CMBUkTI 6 - bBaðaeynD½r nig CMgWeGds_
136
cMENkesIµPaBsMrab;narI
edIm,IBnül;GMBIkarrIkcMerInkñúgkarTb;sáat;karrIkraldalénemeraKeGds_ kñúgry³eBl 10qñaMknøgmkenH
kfax½NÐeRkay²enH epþateTAelInarIrksIupøÚvePTpÞal; nignarImanépÞeBaHEdlTTYlesvaEfrkSaKP’.
6>1>2 GRtaqøgemeraKeGds_kñúgcMeNamnarIrksIupøÚvePT )anfycuHenAeBlEdl
mankarekIneLIgnUvkareRbIR)as;eRsamGnam½y
enAkm<úCa karcMlgemeraKeGds_BInarIrksIupøÚvePTeTAGtifiCn mansmamaRtx<s;enATsvtSr_qñaM1990.
enAqñaM1998 CitBak;kNþalénnarIrksuIpøÚvePT manpÞúkemeraKeGds_. karFøak;cuHénGRtaqøgEdlKYYr[
kt;sMKal;enaH KWenAkñúgcMeNamnarIrksuIpøÚvePTeBalKW BI 42>6 enAqñaM1998 mkenARtwm 28>8 enAqñaM
2002. karsøab;rbs;GñkCMgWeGds_ GacCaEpñkmYyénkarFøak;cuHGRtaénkarqøgemeraKeGds_ b¤CMgWeGds_
¬CHDR qñaM2001¦. b:uEnþkareRbIR)as;eRsamGnam½yTaMgePJóv nignarIrksuIpøÚvePT )anekIneLIgCalMdab;
rhUtCitdl; 90PaKry enAqñaM2002 ¬NCHADS qñaM2002¦. edayEp¥ktamr)aykarN_EdlTTYl)an
kñúgry³eBl 5qñaMknøgmkenH kmµviFIeRbIR)as;eRsamGnam½y )anCMruj[mankarRBmeRBogelIkareRbI
viFIsa®sþkarbgáaremeraKeGds_enAtampÞHbn EdleFVI[mankarekIneLIgya:gelOnnUvkareRbIR)as;
eRsamGnam½y ¬RkahiVk 6>4¦. eTaHCaya:gNak¾eday k_enAEtmanr)aykarN_EdlKYr[cab;GarmµN¾fa
GtifiCn)anvaydMnarIrksIupøÚvePT EdlTTUcsuM[BYkeKeRbIR)as;eRsamGnam½y.
eyIgKYrEtmankarRBYy)armÖcMeBaHkarrIkraldalénCMgWeGds_ BIeRBaHfa narIekµg² nignarIrksuIpøÚvePT
fµI²CaeRcIn )ancUleTAkñúg]sSahkmµePT. CakarcaM)ac;RtUvbnþkarGb;rMGMBIkarbgáaremeraKeGds_.
elIsBIenHeTot tRmUvkarkarrksuIpøÚvePTenAeRkApÞHbnenAEtbnþekItman ehIykarP½yxøacqøgemeraKeGds_
k¾kMBugEtrIkraldalxøaMgkøaEdr. kareRbIR)as;eRsamGnam½ykñúgcMeNamnarIrksuIpøÚvePTminpÞal; ¬narIekµg²
EdleFVICaGñkeXasnaRsaebor ¬RsILg;es¦ GñkcMerogxar:aGUex.l. b:uEnþbMerIesvapøÚvePT¦ manRbEhlEt
56PaKryb:ueNÑaH dUecñHCakarcaM)ac;RtUveFVIkarGb;rMbEnßmeTot edIm,IbegáInkareRbIR)as;eRsamGnam½yenAkñúg
RkumTaMgenH ¬NCHADS qñaM2002¦. bBaðaEdlKYr[RBYy)armÖEdrenaH KWmanr)aykarN_Tak;TgnwgGMeBI
hwgSa nigkarrMelaPrbs;RkumbgFMeTAelInarIrksIupøÚvePTpÞal; nigminpÞal;EdlraraMgdl;kareRbIR)as;eRsam
Gnam½y ¬PSI qñaM2002 nig GAD-C qñaM2003¦.
{xJMúeFVICanarIrksuIpøÚvePTedIm,IciBa©wmRKYsar´. KµanGVIepSgeTotEdl´GaceFIV)anenaHeLIy
ebIBMuenaHeTRKYsarxJúMnwgQWcab;. xJMúmanCMgWeGds_ ehIyGacsøab;muneBlEdlRKYsar
rbs;xJM úGacEfrkSaxøÜnÉg. enHKWCasßanPaBKYr[xøacNas; b:uEnþ´minGaceFVIGVI)an
eLIy>>>´Kitfa enHKWCasßanPaBrbs;GñkRkIRkCaeRcIn}. enHCasMdIrbs;narImñak;Edl
manGayuCag 20qñaM enAkñúgr)aykarN¾sþIBIkarvaytMélPaBRkIRk ¬ADB qñaM2001¦.
137
RkahVik 6>4³ GRtaqøgemeraKeGds_ nigkareRbIR)as;eRsamGnam½ykñúgcMeNamnarIrksuIpøÚvePTpÞal;
sMKal;³ BSS mann½yfa karGegáttamdankarRbRBwtþi
RbPB³ karGegáttamdankarqøgemeraKeGds_qñaM2002 ¬HIV sentinel survey, qñaM2002¦
6>1>3 GRtaénkarqøgemeraKeGds_ mankarfycuHkñúgcMeNamnarIEdlTTYlesva
EfrkSaKP’
GRtaénkarqøgemeraKeGds_kñúgcMeNamnarIEdlTTYlesvaEfrkSaKP’ CaBiesskñúgRkumGayu 15-24
qñaM RtUv)ancat;TukfaCakarqøgfµI nigCaclnaénkarrIkraldalcUleTAkñúgcMeNamRbCaCnTUeTA. mCÄmNÐl
CatiRbyuTænwgCMgWeGds_ CMgWesIrEs,k nigkameraK ¬qñaM2002¦ )an)a:n;sµaneXIjfa narImanépÞeBaH
RbEhl 45PaKry TTYl)anesvaEfrkSaKP’ ¬ebIeRbobeFobCamYynwgtYelxrbs; CDHS qñaM2000
EdlmanEt 38PaKry¦. GRtaénkarqøgemeraKhIuv kúñgcMeNamnarImanépÞeBaH EdlTTYl)anesvaEfrkSa
KP’ hak;dUcCaenAefr eBalKW 2>6PaKry ¬sUmemIlRkahiVk 6>5¦.
CMBUkTI 6 - bBaðaeynD½r nig CMgWeGds_
138
cMENkesIµPaBsMrab;narI
RkahVik 6>5³ GRtaénkarqøgemeraKeGds_kñúgcMeNamnarIEdlTTYlkarEfrkSaKP’
RbPB³ mCÄmNÐlCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ esIrEs,k nigkameraKqñaM2002 ¬NCHADS qñaM2002¦
GRtaénkarqøgemeraKeGds_kñúgcMeNamnarImanépÞeBaH xusEbøgKñaBIextþmYyeTAextþmYyeTot ehIyextþ
EdlenACitRBMEdnRbeTséf ¬RkahiVk 6>6¦ manGRtaénkarqøgx<s;CageKbMput edaysarextþTaMgenaHman
kmµkr nigBlkrEdleFVIeTsnþrRbevsn_ nigRbCaCncl½teRcIn. RbCaBlrdæExµrcMnYn 5mWunnak; eFVIkarenAkñúg
RbeTséfdUcCa kmµkrsMNg; ksikr b¤GñkedIrk)a:l;smuRT ¬GgÁkar PATH )anelIkeLIgBIbBaðaenHkñúg UNGASS
qñaM2003¦. enAextþrtnKirI GRtaénkarqøgk¾mankMritx<s;Edr edaysarEtmanRbCaCncl½tenATIenaH.
RkahiVk 6>6³ GRtaénkarqøgemeraKeGds_kñúgtMbn; kñúgcMeNamnarImanépÞeBaHEdlTTYlkarEfrkSaKP’
RbPB³ karGegáttamdankarqøgemeraKeGds_qñaM2002 ¬HIV sentinel survey, qñaM2002¦
139
GRtaénkarqøgkñúgcMeNamnarImanépÞeBaH mankMritx<s;bMputenAkñúgRkumGayu 15-19qñaM ¬RkahVik 6>7¦.
RkahVik 6>7³ GRtaénkarqøgemeraKeGds_kñúgcMeNamnarImanépÞeBaH
6>1>4 pøÚvénkarcMlgemeraKeGds_ kMBugEtmankarpøas;bþÚr
eTaHbICapøÚvénkarcMlgemeraKeGds_ kMBugFøak;cuH b:uEnþ karcMlgBImþayeTAkUn nigkarcMlgBIbþIeTARbBn§
BMu)anFøak;cuHeLIy ehIynarI nigkumarcMnYnkan;EteRcIneLIg CaCngayrgeRKaHedaysarkarqøgemeraK
eGds_.
RkahVik 6>8³ pøÚvénkarcMlgemeraKeGds_eTAtameBlevla
RbPB³ karGegáttamdankarqøgemeraKeGds_qñaM2002 ¬HIV sentinel survey, qñaM2002¦
CMBUkTI 6 - bBaðaeynD½r nig CMgWeGds_
140
cMENkesIµPaBsMrab;narI
6>1>5 narIrksIupøÚvePTpÞal; nigminpÞal; enAEtRbQmmuxnwgkarqøgénemeraKeGds_
tamkar)a:n;sµanenAkm<úCa sþIBIcMnYnnarIrksIupøÚvePT mancMnYnxus²Kña b:uEnþtamRbPBrbs; UNDP qñaM
2001 )an)a:n;RbmaNfa mannarIrksIupøÚvePTcMnYn 100>000nak;. narIrksuIpøÚvePTPaKeRcIn RtUveKbgMç
b¤e)akR)as;[Føak;cUleTAkñúgmuxrbrenH. eTaHbICaBMuTan;manTinñn½yCak;Esþg b:uEnþmankarRBYy)armÖfa narI
v½yekµgkan;EteRcIneLIg kMBugFøak;xøÜnRbkbrbrrksIupøÚvePT. edayEp¥kelIlT§plénGegát sþIBIkarRbRBwtþi
¬BSS qñaM2000¦ )anbgðajfa smamaRtd¾FMmYyénburskñúgRkumEdlRbQmmuxnwg eRKaHfñak;x<s; ¬dUcCa
eyaFa nKr)al nigGñkrt;m:UtUDub¦ )aneTArknarIrksIupøÚvePTmþgmáalkúñgCIvitrbs; BYkeK 17-30 PaKry
kñúgqñaMknøgeTA nig 8-20PaKry kñúgExknøgmk.
tamlT§plénkarRsavRCavfµI² ¬PSI qñaM2002¦ k¾)anbgðajpgEdrBIsßanPaBmYycMnYnEdlnaMeTAdl;
karrksIupøÚvePT rYmTaMgTMnak;TMngyUrGEgVgCamYy {sgSar}. TMnak;TMngCasgSar KWEp¥keTAelIkMriténkar
Tukcitþ nigkarRslaj;KñaeTAvijeTAmk edaymankarsnµt;GMBI {TMenomTMlab;erobkarEtRbBn§mYy b¤bþImYy}
rbs;narI nigbursEdlRtUverobkarCamYynwgnrNamñak; ¬PSI qñaM2002¦.
ktþaTaMgenH )anbgá[mankarlM)akcMeBaHnarIrksuIpøÚvePTpÞal; nigminpÞal; kñúgkarcrcaCamYyburs[
eRbIR)as;eRsamGnam½ykñúgeBlrYmePT. yuT§nakareXasnasgÁm hak;dUcCa)anrYmcMENkbegáInkar
eRbIR)as;eRsamGnam½ykñúgcMeNamGtifiCn nignarIrksIupøÚvePTpÞal; nigminpÞal; dUecñHcaM)ac;RtUvxitxM
RbwgERbg[mankarbnþ nigbegáInkareRbIR)as;eRsamGnam½y kñúgcMeNamGtifiCn nignarIrksIupøÚvePTpÞal;
nigminpÞal;.
6>1>6 narIerobkarrYc RbQmmuxnwgeRKaHfñak;eRcIn
narIerobkarrYc RbQmmuxnwgkarqøgénemeraKeGds_kan;EteRcIneLIg ehIyenAkñúgRkumenHehIyEdl
emeraKeGds_ mankarrIkraldaly:agelOn. kareRbIR)as;eRsamGnam½ykñúgcMeNamnarIerobkarrYc manEt
1PaKryb:ueNÑaH. eRsamGnam½yBak;B½n§eTAnwgkgVHkarTukcitþ karminesµaHRtg; nigCMgW³ karsuM[bþIeRbI
eRsamGnam½y mann½yfa sgS½yfabþIminesµaHRtg;. karBiPakSaGMBIkarBnüarkMeNItenAkúñgcMeNamnarI
erobkarrYcmankMritTab edaynarIPaKeRcIn)anBiPakSaGMBIkarBnüarkMeNItCamYybþIrbs;xøÜn Etmþg b¤BIrdg
kñúgmYyqñaM b¤Gt;esaH ¬karGegátRbCasaRsþ nigsuxPaBenAkm<úCaqñaM2000¦. karpSBVpSayGMBIkareRbIR)as;
eRsamGnam½yenAmankMrit.
141
6>1>7 TsSn³eynD½rminRtwmRtUv man\T§iBlelIkarRbRBwtþipøÚvePTrbs;burs
TsSn³eynD½rminRtwmRtUvTak;TgnwgsuxPaBpøÚvePT nigkarRbRBwtþpøÚvePT eFVI[emeraKeGds_ kan;Et
rIkraldalxøaMgeLIgenAkm<úCa. sgÁmkm<úCa minGnuBaØat[manskmµPaBrYmePTmuneBlerobkareT ehIy
RBhµcarIy_rbs;narI RtUv)ancat;TukfaCarbs;caM)ac;muneBlerobkar. tMélenAkñúgsgÁmrbs;narIExµr KW
PaBrmüTm karecHsþab;dMbUnµan nigkarminykcitþTukdak;xagpøÚvePT. narIEdl)at;bg;RBhµcarIy_muneBl
erobkar RtUv)aneKcat;TukfaCa {RsIEdl)at;bg;kitþiys} ehIymanekrþ×eQµaHminl¥. TnÞwmnwgenH bursExµr
mYycMnYncat;TukkareTArknarIrksIupøÚvePT nigkarrYmePTeRkAGaBah_BiBah_ CaEpñkmYyénskmµPaBFmµta
rbs;mnusSRbus ¬GAD-C qñaM2003¦ EdlRtUv)aneKTTYlsÁal;enAeBlcakecjq¶ayBIpÞH nigCaEpñkmYy
énlkçN³rbs;mnusSRbus. kareTArknarIrksIupøÚvePT tamkarbbYlrbs;mitþPR½kþ mankMritx<s;enAkñúg
cMeNamRkumbursmYycMnYn. kar[niymn½yGMBIePTRbus )anCMruj[mnusSRbusmaneRbobCag manGMNac
nigrYmePTCamYynarIminerIsmuxEdleFVI[narI mankarlM)akkñúgkarcrcaGMBIkareRbIR)as;eRsamGnam½y.
ehtudUecñH edIm,ITb;sáat;karrIkraldalemeraKeGds_[manRbsiT§iPaB GnþraKmn_nana RtUvedaHRsaybBaðaGMBI
niymn½yénPaBCamnusSRbuseBjlkçN³ nigbTdæansgÁmTak;TgnwgkarRbRBwtþipøÚvePTrbs;mnusSRbus.
6>1>8 narI TTYlbnÞúkEfTaM nigKaMRTdl;GñkpÞúkemeraKeGds_ nigGñkCMgweGds_
tamFmµta bnÞúkEfTaMkumarkMRBaedaysarCMgWeGds_ RtUvFøak;eTAelImþaymIg nigCIdUn edayBYkKat;RtUv
cMNayeBlevla nigFnFanbEnßm CaBiessenAkñúgRKYsarRkIRk. narIerobkarrYcEdlqøgemeraKeGds_BIbþI
ehIyCMgWrbs;bþIxøÜnkMBugvivtþn_eTAPaBF¶n;F¶r RtUvCab;rvl;EtnwgkarEfTaMbþI ehIyTnÞwmnwgenHEdr narITaMgenaH
k¾ecHEtFøak;xøÜnQWF¶n;eTA² edaysarCMgWmankarvivtþn_kñúgsBa’gÁkayrbs;BYkeK. eTaHbICaminmanTinñn½y
sIþBIekµgRsIe)aHbg;ecalkarsikSa edIm,ImkenAEfTaMsmaCikRKYsarEdlmanCMgWeGds_k¾eday k¾lT§plén
karRsavRCavCaeRcIn)anbgðajfa bBaðaenH)anekItmaneLIgCaTUeTA ¬Bredenburg et al qñaM2003 nig
Velaso qñaM2002¦. RbCaCnkm<úCaPaKeRcIn minmanlT§PaBTTYlfñaMBüa)alRbqaMgnwgemeraKeGds_eT
¬ART-fñaMBnüarkarsøab;¦ b¤sUm,IEtkarBüa)alCMgW[)aneTogTat; k¾KµanEdr. cMeBaHRbCaCnkm<úCaPaKeRcIn
karBü)alCMgW»kasniymdUcCa CMgWrlaksYt CMgWraKrUs nigCMgW Toxoplasmosis RtUveFIVeLIgEtenAtampÞH.
CMgWTaMgGs;enH TamTar[mankarykcitþTukdak;[)anxøaMgkøa nigkarEfTaMCaRbcaMBIsMNak;narI nigekµgRsI
enAkñúgRKYsar.
CMBUkTI 6 - bBaðaeynD½r nig CMgWeGds_
142
cMENkesIµPaBsMrab;narI
6>1>9 lT§PaBTTYl)ankarBüa)alRbqaMgnwgemeraKeGds_enAmankMrit
fñaMBüa)alRbqaMgnwgemeraKeGds_ GacrkTij)anenAtam»sfsßannana nigBIGñklk;dMuenATIRkugPñMeBj
nigkEnøgepSgeTot edaymincaM)ac;manevC¢bBa¢a. tMélfñaMBnüakarsøab;enH ERbRbYlkñúgry³eBlb:unµanqñaM
knøgmkenH. bc©úb,nñ tMélfñaMRbqaMgemeraKeGds_Edldak;lk;enAtam»sfsßannanakñúgTIRkugPñMeBj )an
ekIneLIgBI 40duløaGaemrik eTA 50duløaGaemrik kñúg1Ex cMENkkarsikSaRsavRCavGMBItMélfñaM EdlRtUv)an
eFIVeLIgkñúgqñaM2002 )anbgðajfa tMélenAelITIpSarsMrab;Büa)alry³eBlmYyExKW 60duløaGaemrik
EdlnwgGaceLIgrhUtdl; 600duløaGaemrik sMrab;fñaMRbqaMgemeraKeGds_ EdlpSMeLIgedayfñaMbIRbePT
¬Triple Therapy¦ ¬RbB½n§shRbCaCatiqñaM2002¦. tMéld¾x<s;EbbenH Ca]bsKÁcMeBaHRbCaCnkm<úCa
PaKeRcIn. GgÁkareRkArdæaPi)almYycMnYn kMBugpþl;fñaM ART dl;GñkpÞúkemeraKeGds_ nigGñkCMgWeGds_ Edl
tMrUv[BYkeKbg;R)ak;bnþicbnþÜc b¤min)ac;bg;R)ak; b:uEnþkmµviFIenH minTan;dMeNIrkarTMlMTUlayenAeLIy.
eTaHbICafñaMBüa)alRbqaMgnwgemeraKeGds_ ART manenACnbTk¾eday k¾enAeRkamRbB½n§suxaPi)al
bc©úb,nñ narIBMusUvTTYl)ankarBüa)alenHeT eRBaHfa CaTUeTA narIBMusUvmanlT§PaBTTYl)aneRbIR)as;esva
suxPaBeT. elIsBIenHeTotnarICaeRcIn min)aneTAeFVIetsþQamrkemeraKeGds_eT rhUtdl;dMNak;kal
vivtþn_cugeRkayénCMgW Edlmann½yfa narIGacnwgBMu)anTTYlkarEfTaM nigkarKaMRTRtwmRtUvenAkñúgdMNak;kal
dMbUgénCMgWeT ¬RbB½n§shRbCaCati qñaM2002¦. karRBYy)armÖmYyeTot KWfakareRbIR)as;fñaMRbqaMgnwg
emeraKedGds_ minRtwmRtUvtamkalkMNt; b¤kareRbIR)as;fñaMEkøgkøay GaceFVI[mankarekIneLIgnUvPaB
sMnwgfñaM ¬RbB½n§shRbCaCati qñaM2002¦. narIRkIRkmankMritvb,Fm’Tab Edlrs;enAtMbn;dac;Rsyal
TMngCagayTTYlrgeRKaHbMput .
kareRbIR)as;fñaMbgáaremeraK NWvIra:BIn ¬nevirapine¦ manRbsiT§iPaBkñúgkarkat;bnßykarcMlgBImþay
eTAkUn. eTaHCay:agNak¾eday narImanépÞeBaH nignarIqøgTenørYc enAEtmanbBaðaTak;TgnwglT§PaBTTYl
)anfñaM nigesvaBüa)alenH.
6>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþrbs;raCrdæaPi)al
enAqñaM1991 raCrdæaPi)al )anbegáIteLIgnUvkmµviFICatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ ehIyeRkaymkenAqñaM1994
KN³kmµaFikarextþ-RkugRbyuT§nwgCMgWeGds_ k¾RtUv)anbegáIteLIgpgEdr. knøgeTAfµI²enH raCrdæaPi)al)an
begáIteLIgnUvGaCJaFrCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ ¬NAA¦ nigmCÄmNÐlCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ CMgWesIrEs,k
nigkameraK ¬NCHADS¦ edIm,Itamdan nigRKb;RKgkarrIkraldalénemeraKeGds_enATUTaMgRbeTs.
GaCJaFrCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ KWCasßab½nBhuvis½ymYy EdlmantMNagmkBIRksYgBak;B½n§TaMgGs;cMnYn 26.
143
GaCJaFrenH manParkic©sMrbsMrYlRKb;skmµPaBsMxan;²rbs;RksYgBak;B½n§ erobcMGnusasn_ eKalneya)ay nig
Fana[mankarpøas;bþÚrKñaeTAvijeTAmknUvBt’man nigpSBVpSayBt’man. GaCJaFr)anxitxMRbwgERbgerobcMyuT§viFI
Bhuvis½y EdlmanlkçN³TUlMTUlay ]TahrN_³ RksYgGPivDÆn_CnbT RksYgGb;rM yuvCn nigkILa nigRksYg
karBarCati manEpnkarCayuT§saRsþsMrab;edaHRsaybBaðaeGds_. RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn k¾kMBugEt
GnuvtþskmµPaBRbyuT§nwgCMgWeGds_ ehIyRksYgsgÁmkic©kargarbNþúHbNþalviC¢aCIv³ nigyuvnItism,Ta k¾man
Epnkarcab;epþImGnuvtþskmµPaBdUcKñaenHEdr. mCÄmNÐlCatiRbyuT§nwgCMgWeGds_ CMgWesIrEs,k nigkameraK
TTYlxusRtUvcMeBaHRbB½n§BinitütamdansuxPaBRbCaCn nigerobcMEpnkar nigkmµviFIsMrab;bgáaremeraKeGds_¼
CMgWeGds_.
EpnkarCayuT§saRsþqñaM2001-2005 sMrab;bgáar nigEfTaMGñkpÞúkemeraKeGds_¼GñkCMgWeGds_ nigCMgW
kameraK RtÚvkarfvikaRbEhl 6/5landuløaGaemrikkñúgmYyqñaM EdlRtUvpþl;CUntamry³vis½ysuxaPi)al edIm,I
KaMRTdl;skmµPaBnana. GñkCMnYyeTVPaKI TIPñak;garBhuPaKI nigGgÁkareRkArdæaPi)almYycMnYn mankmµviFIbgáar
emeraKeGds_¼CMgWeGds_ nigkMBugrg;caMmUlniFibEnßm CaBiess sMrab;karEfTaM nigKaMRT. EpnkarCatisMrab;pþl;
lT§PaBTTYl)ankarEfTaM karKaMRT nigkarBüa)alCaRbB½n§ RtUv)anbegáIteLIg rYmTaMgkarpþl;fñaM ART eday\t
Kitéfø. eTaHbICacMnYnGñkTTYl)ankarBüa)aleday\tKitéfø kMBugEtekIneLIg b:uEnþkarrIkcMerInmantictYcb:ueNÑaH.
RksYgsuxaPi)al edIrtYnaTIy:agsMxan;kñúgkarpþl;esvaTak;TgnwgkarRbyuT§nwgCMgWeGds_. enAfñak;extþ-Rkug
mnÞIrsuxaPi)al nigKN³kmµaFikarRbyuT§nwgCMgWeGds_RbcaMextþ-RkugnimYy² )anerobcMeKalneya)ay RBmTaMg
sMrbsMrYl nigGnuvtþskmµPaBbgáarnana.
edayBinitüeXIjmankarcMNayx<s;eTAelICMgWraMuér:sMrab;RbCaCnRkIRk CaBiessnarI yuT§sa®sþCatikat;bnßy
PaBRkIRk )ankMNt;nUvGaTiPaB 4 sMrab;karkat;bnßyPaBRkIRkdUcCa ³
1¦ BRgIkRbB½n§EfTaM[dl;RkumGñkRkIRkbMput edIm,[BYkeKmanlT§PaBTTYl)ankarBüa)alsmRsb
kñúgtMélmYyTab.
2¦ GnuvtþkmµviFIbgáarenAkñúgshKmn_ensaT nigkmµkr¼BlkreTsnþrRbevsn_.
3¦ Fana[mankarebþCJacitþBIGñkneya)aysMxan;² cMeBaHkarbgáaremeraKeGds_¼CMgWeGds_ nigkarEfTaM
GñkpÞúkemeraKeGds_¼GñkCMgWeGds_. nig
4¦ BRgwgkareFVIvimCÄkarfvika nigBRgwgrcnasm<½n§extþ-Rkug nigRsuk-x½NÐ.
CMBUkTI 6 - bBaðaeynD½r nig CMgWeGds_
148
cMENkesIµPaBsMrab;narI
TTYl)aneLIy eRBaHfamanEtkrNImYycMnYntUcb:ueNÑaH RtUvbBa¢ÚneTAtulakaredIm,IrkyutiþFm’. edaysarCn
rgeRKaHmanCMnYytictYc CnrgeRKaHRtUvTTYlyksßanPaBrbs;xøÜn. bBaðaenHeFIV[mankrNICaeRcInminRtUv)an
eKraykarN_ nigeFIV[mankarlM)akkñúgkarRbmUlBt’man nigcat;viFankaredIm,IedaHRsay]bTÞvehtuTaMgenH.
karekIneLIgénkarraykarN_GMBIGMeBIhwgSa BMuEmnmann½yfa mankarekIneLIgénGMeBIhwgSaenaHeT. enAeBl
EdlbBaðaenH køayeTACabBaðasarFarN³eBlenaH karekIneLIgénkarraykarN_ KWCasUcnakrviC¢manmYybgðaj
[eXIjfa CnrgeRKaHEdlenAmanCIvitcab;epIþmTTYlsÁal; nigRbQmmuxnig\riyabf Edlcat;TukfaCaGMeBI
hwgSa. enHKWCaCMhandMbUgd¾sMxan;kñúgkarbMEbkPaBes¶oms¶at;CMuvijGMeBIhwgSaenH. Pñak;garPaKeRcInEdlkMBug
dMeNIrkargarkñúgEpñkenH eCOfa GMeBIhwgSaelInarI ekIteLIgenARKb;TIkEnøgenAkm<úCa nigbNþal[maneRKaHfñak;
dl;CIvit. Pñak;garTaMgenaH)an[eyabl;fa karxVHxatsißtiEdlKYr[Tukcitþ)an BMuKYrykeFIVCa]bsKÁraraMgdl;
kardMeNIrkarskmµPaBc,as;las; nigmWugma;t;edIm,ITb;sáat;GMeBIhwgSaelInarI nigpþl;karKaMRTdl;CnrgeRKaH
EdlenAmanCIviteLIy.
7>1>1 karTTYlykGMeBIhwgSakñúgRKYsar
karsikSamYycMnYn )anbgðaj[eXIjfa GMeBIhwgSakñúgRKYsarekIteLIgenATUTaMgRbeTs. karGegát
RbCasaRsþ nigsuxPaB ¬CDHS¦ bgðaj[eXIjfa narImñak;kñúgcMeNamnarI4nak; ¬23PaKry¦ EdlFøab;
erobkar nigekµgRsIGayuBI15-49qñaM )anraykarN_fa Føab;TTYlrgGMeBIhwgSaelIragkaytaMgBIGayu 15qñaM
nigmanmñak;kñúgcMeNam7nak; ¬15PaKry¦ TTYlrgeRKaHedaysarGMeBIhwgSakalBI12Ex munkarGegátenH.
eTaHbICaGMeBIhwgSamanlkçN³xusKñabnþicbnþÜcrvagnarIenATIRkug b¤TIRbCMuCn nignarI enACnbT b¤tamzan³
kargarrbs;narI b:uEnþkarsikSabgðaj[eXIjfa kMritén]bTÞvehtuFøak;cuHcMeBaHnarI EdlmankarGb;rMya:gtic
bMputRtwmkMritmFümsikSa b¤narIEdlrs;enACit«Bukmþay ¬RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn qñaM2003d¦.
bBaðamYyénGMeBIhwgSakñúgRKYsar KWCnrgeRKaHTTYlyknUvGMeBIhwgSaenH. enAkñúgsßanPaBmankar
rMelaPbMBankñúgRKYsar narI eRcInEteTABiPakSabBaðabIþrbs;xøÜnCamYymitþPkiþ b:uEnþminRBmBiPakSabBaðaenH
CamYyGaCJaFrmUldæaneLIy ¬Giles, qñaM2003¦. enAkñúgsgÁmkm<úCa burs nignarI eBlxøHyl;Rsbfa
ebIsinCaRbBn§niyayedaymineKarBbIþ ERskdak;bIþkñúgcMeNamsaFarN³Cn ERskeCr eRbIGMeBIhwgSaelIkUn
b¤minemIlEfTaMkUn enaHbIþmansiTi§vayRbBn§ ¬Giles, qñaM2003¦. b:uEnþburs nignarIk¾yl;Rsbfa karvaydM
RbBn§ rhUtbNþal[manrbYsF¶n;F¶r KWminGacTTYlyk)aneLIy ¬Giles, qñaM2003¦.
narICaeRcInGacTTYlykGFüaRs½y nigKitfasmehtuplcMeBaHkarbMBarbMBankñúgkMritNamYyenaH
EdlbgáreLIgedaybIþrbs;xøÜn³ narI1nak;kñúgcMeNam3nak; ¬35PaKry¦ yl;Rsbfa ya:gehacNas;man
mUlehtusmrmümYyEdleFIV[bIþvayRbBn§. krNIenHekIneLIgeTAtamGayu ry³eBlénGaBah_BiBah_ nig
cMnYnkUn nigFøak;cuHkñúgcMeNamnarIenATIRkug b¤TIRbCMuCnEdlmankarGb;rMx<s; ¬CDHS, qñaM2000¦. lT§plenH
150
cMENkesIµPaBsMrab;narI
7>1>3 GMeBIrMelaP³ GMeBIhwgSakñúgbridæanénkarminykeTaséBr_
CnrgeRKaHedaykarrMelaP mankarlM)akkñúgkarraykarN_dl;GaCJaFr b¤EsVgrkCMnYy. tYelxEdl
RbmUl)an KWCakarbgðaj[eXIjGMBIbBaðaenH b:uEnþtYelxenHmancMnYntictYcNas;. r)aykarN_RbcaMqñaM
2002 sIþBIsßanPaBsiTi§mnusSenAkm<úCarbs;GgÁkar ADHOC )anbgðajGMBIGMeBIhwgSaelInarI nigkumar.
]bTÞvehtuénkarrMelaPEdl)anraykarN_enAkñúgextþcMnYn 12 ekIneLIgBI 182 krNI kñúgqñaM2001 eTA
270 krNIkñúgqñaM2002. cMnYnkrNIrMelaPEdl)anraykarN_eTAmCÄmNÐlkm<úCaCYyRsIþmanvibtiþ
¬CWCC¦ )anekIneLIgeTVdgdl; 227krNIkñúgkMLúgExmkra qñaM2001 dl;Exemsa qñaM2002 ebI
eRbobeFobeTAnwgqñaMmun. kñúgcMeNamkrNITaMgenH 65PaKryénCnrgeRKaH manGayuticCag 18qñaM ehIy
12PaKryénCnelIµs KWCasac;sarelahit b¤sac;éførbs;CnrgeRKaH ¬bNþajGgÁkarGPivDÆn_ nigeynD½r
nigRksYgk>n>G qñaM2002¦ nigdkRsg;ecjBIbT]eTÞsnamsIþBI {GMeBIrMelaP nigc,ab;} bgðajeday
It Phum, CWCC¦.
RkmRBhµTNÐcat;TukbTrMelaPCabT]Rkidæ CaGMeBIebotebondl;ekr×þxµas; nigCabT]RkidæmCÄwmmYy.
maRta 33 Ecgfa³ CnNak¾edayEdlrMelaPesBsn§v³ b¤b:unb:grMelaPesBsn§v³elICnmñak;eTot eTaHePT
dUcKña b¤mindUcKñak¾eday RtUvmaneTasBIbTesBsn§v³ ehIypþnÞaeTasdak;KukBIbT]RkidæBI 5qñaM eTA10qñaM.
b:uEnþmaRta33 min)anEcgGMBIkaresBkamCamYynarIeRkamGayutampøÚvc,ab; ¬karrYmePTedaykarsµR½Kcitþ
CamYyGnItiCn¦ eLIy.
GMeBIrMelaP KWCabBaðaF¶n;F¶rmYyenAkm<úCa b:uEnþkMrnwgmankrNINamYy GacnaMeTArkkarcab;xøÜnCnelIµs
eLIy. enAeBldMeNIrkarcab;xøÜnCnelIµs CnsgS½ykMrnwgRtUv)aneKrkeXIjfamaneTasNas;. kñúgkrNI
rMelaP nigebotebondl;ekri_þxµas;cMnYn 109 krNI EdlGgÁkar LICADHO )aneFIVkaresIubGegátkñúgkMLúg
Exmkra qñaM1999 dl;Exmina qñaM2000 manEtcMnYn 51PaKryb:ueNÑaH RtUv)ankat;kIþCMr³tammeFüa)ay
mYycMnYn ¬dUcCatampøÚvc,ab; b¤tampøÚvepSg²eTot¦ nigbiTkrNI. 41PaKryénkrNIEdl)anbiT RtUv)an
edaHRsayedaykarsgCMgWcitþCaR)ak;. kñúgcMeNamkrNIEdlminTan;)anedaHRsay 26PaKryénCnelIµs
)anrt;eKcxøÜn ehIykrNIenAsl;kMBugeFIVkaresIubGegát b¤kMBugrg;caMkarkat;kIþry³eBl1 b¤2qñaM eRkayBI
bTrMelaPekIteLIg ¬O’Connell, qñaM2001¦.
RKYsarPaKeRcIn mincg;Tak;TgeTAGaCJaFrkñúgkrNIrMelaPeLIy edaysarmanPaBGam:as; nigkarQWcab;
enAkñúgsgÁm³ CnrgeRKaHedayGMeBIrMelaP RtUv)aneKcat;TukfaCa {RsIxUcxat}. RKYsarPaKeRcInEtgEt
karBarkitiþysrbs;RKYsar nigedaHRsayenAeRkAtulakar edayRBmTTYlykkarsgCMgWcitþ. CnrgeRKaH
edayGMeBIrMelaPCaeRcIn RtUvFøak;eTAkñúgrbrrksIupøÚvePT ¬lIkadUr qñaM2001¦.
tamkarRsavRCavnaeBlfIµ²enH ¬GgÁkarbMerIsuxPaBBiPBelak qñaM2002 nig GADC qñaM2003¦ bgðaj
nUvrUbPaBmYyénkarekIneLIgcMnYnyuvCnv½yekµg RbRBwtiþbTrMelaPelInarIrksIupøÚvePT kmµkarInIeragcRk b¤RsI
152
cMENkesIµPaBsMrab;narI
7>1>4 CnrgeRKaHedaykarCYjdUr TTYlykkarsIþbenÞas
karCYjdUrnarI nigkumar enAkñúgRbeTs nigqøgkat;RBMEdn kan;EtekIneLIg³ km<úCaCaRbeTsbBa¢Ún
TTYlyk nigqøgkat;énkarCYjdUr. mCÄmNÐlCYyRsIþmanvibtiþenAkm<úCa )an)a:n;RbmaNfa mannarI nig
kumarcMnYn 100>000nak; kMBugRtUv)aneKCYjdUrenAkñúgRbeTskm<úCa. tYelxenHrYmbBa©ÚlTaMgnarIEdl
RtUv)anCYjdUrenAkñúgRbeTskm<úCa nignarIEdlRtUv)anCYjdUrmkBIRbeTsCitxag CaBiessRbeTs
evotNam. tamkar)a:n;RbmaNbc©úb,nñenH enAkm<úCa mannarICnCatievotNamcMnYnBI 20>000 eTA
30>000nak; Rbkbrbr CaGñksIurksIupøÚvePT. GgÁkar ADHOC )an[dwgfa krNICYjdUr)anekIneLIgBI
96krNI kñúgqñaM2001 eTA 158 krNI qñaM2002.
karCYjdUrsMrab;GaCIvkmµpøÚvePTmYycMnYnFM ekIteLIgenAkñúgRbeTs b:uEnþkumarkm<úCaCaeRcIn k¾RtUv)aneK
CYjdUreTAkñúgRbeTséf ¬RksYgEpnkar qñaM1998¦. tamr)aykarN_rbs;mCÄmNÐlCYyRsIþmanvibtiþ
enAkm<úCa kñúgmYyEx²mannarI nigkumarcMnYn 800nak; RtUv)aneKCYjdUr b¤rt;Bn§mnusSeTAkñúgRbeTséf ehIy
narI nigkumarRbEhl 400nak; RtUv)anGaCJaFréf bBa¢ÚnmkRbeTskm<úCavijCaerogral;Ex.
RkumsiTi§mnusSGnþrCati nigRbeTsGñkpþl;CMnYy mankarcab;GarmµN_ya:gxøaMgelIbBaðaCYjdUrkñúgqñaM
knøgmkenH. kñúgExsIha qñaM2002 elakRsI Mary Robinson RbFan]tþmsñgkarsiTi§mnusSshRbCaCati
)anR)ab;eTArdæsPafa enAkm<úCa GñkRbRBwtiþGMeBICYjdUr GacRbRBwtiþGMeBICYjdUredayminmankarykeTaséBr_
edaysarkarGnuvtþn_c,ab;enATn;exSay nigmankrNIxøHkan;EtekIneLIgedaysarGMeBIBukrlYy ¬BBC,
qñaM2002¦.
r)aykarN_qñaM2002 sIþBIkarCYjdUrenAkñúgRbeTsnana ¬2002¦ rbs;RksYgkarbreTsshrdæGaemrik
bgðaj[eXIjfa cMnYnRbeTsEdlRtUv)aneKcat;TukfamankarCYjdUrxøaMgkøabMput ¬RbeTslMdab;fñak;TI3-
Tier III countries¦ Føak;cuHBI 23 mk 14. RbeTskm<úCa )ankøayBIRbeTslMdab;fñak;TI2 eTARbeTs
lMdab;fñak;TI3 enAkñúgcMeNamRbeTsEdlman {bBaðaF¶n;F¶rBak;Bn½§nwgkarCYjdUrmnusS nigmin)anGnuvtþ
tamsþg;darkñúgkMritGb,brma edIm,IRbqaMgnwgbBaðaTaMgenH ehIybc©úb,nñmin)aneFIVkarRbwgERbg[xøaMgkøa
edIm,IRbqaMgnwgbBaðaTaMgenH}. r)aykarN_RbcaMqñaMenH KWCaGgÁFatumYyénc,ab;sIþBIkarkarBarCnrgeRKaH
GaemrikkaMgedaysarkarCYjdUr nigGMeBIhwgSa qñaM2000. enAqñaMTIbIkñúgkMLúgeBlGnuvtþc,ab;enH KWkñúg
qñaM2003 c,ab;nwgdak;TNÐkmµdl;RbeTsNaEdlsßitkñúglMdab;fñak;TI3. kardak;TNÐkmµ KWCakarkMrit
cMeBaHCMnYyminEmnCaCMnYymnusSFm’ nigminEmnCaEpñkBaNiC¢kmµ nigeFIVkarCMTas;kñúgCMhrrbs;shrdæ
Gaemrik min[sßab½nhirBaØvtßúGnþrCati pþl;R)ak;km©Idl;RbeTsenaH. eTaHbICaya:gNak¾eday RbeTskm<úCa
kñúgExmifuna qñaM2003 )ankat;bnßyBIRbeTslMdab;TI3 mkCaRbeTslMdab;TI2 edaysarrdæaPi)al)anbgðaj
[eXIjnUv {karxitxMya:gxøaMgkøaenAkñúgEpñkeBsüacar} ¬RksYgkarbreTsshrdæGaemrik qñaM2003¦.
154
cMENkesIµPaBsMrab;narI
7>1>5 PaBRkIRk nigbBaðasgÁm naM[mankarekIneLIgénGaCIvkmµpøÚvePT
kar)a:n;RbmaNrbs;GgÁkarepSg² GMBIcMnYnnarIrksIupøÚvePT TTYl)antYelxxus²Kña bu:Enþr)aykarN_
GPivDÆn_mnusSrbs; UNDP qñaM2001 bgðaj[eXIjfa enAkñúgRbeTskm<úCa mannarIrksIupøÚvePTcMnYn
100>000nak;. GgÁkarepSg²eTotniyayfa tYelxBitR)akd KWx<s;CagenH edaysarTinñn½yBMuKYr[
eCOCak; karraykarN_enAxVHcenøaHedaysarkarbiT)aMg nigeBlxøHkargarenHCa{kargarTIBIr} nigkar
ekIneLIgcMnYnén {GñkrksIupøÚvePTedayRbeyal}.
karsikSamYykñúgqñaM1998 mannarImYYycMnYnticb:ueNÑaH RbkbrbrpøÚvePTeday {sµR½Kcitþ} ¬ADB,qñaM1998¦
47PaKry RtUveKykeTAlk; nig 34PaKryeTot )ancakecjBIpÞHedaysarPaBRkIRk nigKitfa BMuman
viFIepSg²eTotedIm,IrkR)ak;. narImYycMnYnCaCnrgeRKaHedaysarGMeBIrMelaP ehIyRtUvshKmn_rbs;BYkeK
cat;TukfaCa }RsIxUc} nigKitfaxøÜnKµanmeFüa)ayRbkbrbrciBaw©mCIvitepSgBIenH. narImYYycMnYnFM RtUvRKYsar
ykeTAlk; b¤caj;e)akBYkCYjdUr nigCajwkjab;CMBak;bMNulm©as;pÞHbn. CaTUeTAnarIv½yekµgTaMgenH
mankMritsikSaTab dUecñHBYkeKminman»kaskargarepSgBIenHeLIy. sßanPaBPaBRkIRk ehdæarcnasm<n½§
Epñkc,ab;minTan;mankarGPivDÆn_ nigkarGnuvtþn_c,ab;enATn;exSay eFIV[mankarekIneLIgénGaCIvkmµpøÚvePT
¬PADV, qñaM1995/ UNICEF, qñaM1996¦.
enAkm<úCa eBsüakmµCaGMeBIminxusc,ab;eT b:uEnþkarbegIát b¤karTajykR)ak;cMeNjBIeBsüakmµ KWCa
GMeBIxusc,ab;. CaerOgEdlminKYr[eCO EdlGñkEdlRtUvTTYleTas KWCaGñkEdlmin)anrMelaPc,ab; b:uEnþ
GñkEdlBak;Bn½§nwgGMeBIxusc,ab; rYcputBIkardak;eTas edaykarminykeTas b¤karsUkluy.
7>1>6 tRmUvkarGaCIvkmµrksIupøÚvePTekIneLIg
enAkm<úCa rbrrksIupøÚvePTmantaMgBIb:unµanqñaMmun ehIybc©úb,nñcMnYnnarIrksuIpøÚvePTkan;EteRcIneLIg.
karmkdl;énkgrkSasnþiPaBrbs;shRbCaCati RbEhl 22>000nak; nigCnbreTsmYycMnYnFM
enAedImTsvtSr_qñaM1990 bNþal[mankarekIneLIg nigkarminykeTascMeBaHkarRbkbrbrrksIupøÚvePT
EdlmanBImun b:uEnþkñúgsßanPaBlak;kM)aMg ¬Kumar, Baldwin nig Benjamin, qñaM2000¦. bnÞab;BIebskmµ
rbs; UN RtUvbBa©b; rbrrksIupøÚvePTmYycMnYnbnþekIneLIg BIeRBaHedaysartRmUvkarfIµéneTscrN_pøÚvePT
mkBIbreTs b:uEnþkarekIneLIgénR)ak;cMNUlrbs;burskm<úCa k¾begIántRmUvkarpøÚvePTenAkñúgRbeTsEdr
¬Ledgerwood, qñaM1994¦.
156
cMENkesIµPaBsMrab;narI
7>2 eKalneya)ay nig yuT§saRsþrbs;raCrdæaPi)al
edIm,IFana[)anfa narI nigkumarITTYl)ankarkarBarpøÚvc,ab; nigkarbegIánkaryl;dwgrbs;shKmn_GMBI
bBaðaeynD½rraCrdæaPi)alRtUv ³
� begIátc,ab;fIµ eFIVviesaFnkmµc,ab;EdlmanPaBlMeGogeynD½r nigpþl;karbNþúHbNþaldl;tulakar nig
Pñak;garGnuvtþc,ab; Gnum½tc,ab;sþIBIGMeBIhwgSakñúgRKYsar c,ab;RbqaMgnwgkarCYjdUr eFIVviesaFnkmµc,ab;
kargar nigc,ab; b¤bTbBaØtþiepSg²eTot edIm,IeqIøytbeTAnwgeynD½r.
� kat;bnßy]bTÞvehtuénGMeBIhwgSakñúgRKYsar nigkarCYjdUrmnusS.
� KaMRTyuT§nakarbegIánkaryl;dwgsaFarN³ edIm,IbegIánsmFm’ nigsmPaBeynD½r tamry³sarBt’man
RKb;rUbPaB.
esckIþRBagc,ab;sIþBIGMeBIhwgSakñúgRKYsar RtUv)anGnum½tenATIsIþkarKN³rdæm®nIþ kñúgExmifuna qñaM2002
nig)andak;CUneTArdæsPa edaynaykrdæm®nIþ enAkñúgExkkáda. dMeNIrkarkarBaresckIþRBagc,ab;enH
)anerobcMeFIVeLIgbIbYndg edIm,ITTYl)ankarGnum½tBIrdæsPa b:uEnþminTan;)aneCaKC½yenAeLIy. kñúgeBl
karBarenAkñúgrdæsPa EpñkxøHénc,ab;RtUv)aneFIVviesaFnkmµ EdleFIV[RbsiTi§PaBsMxan;²rbs;c,ab; RtUv)an
kat;bnßy ]TahrN_ karminrab;bBa©ÚlnUvGMeBIrMelaPkñúgcMNgGaBah_BiBah_ nigGnusasn_[bBa©ÚlcMNucmYy
KWkarvayshB½T§ b¤kUn kñúg {eKalbMNgGb;rM b¤dak;TNÐkmµ} BMucat;TukfaCabTelIµsRBhµTNÐeLIy.
Gnusasn_epSgeTotdUcCa³ GIVEdlekIteLIgenAkñúgpÞH KWCaerOg {ÉkCn} ehIyc,ab;KYrEtKaMRTcMeBaH
dMeNaHRsayedaykarcrcar Edl dMeNaHRsayenHBMumanRbsiTi§PaB kñúgkareFIV[CnelIµserogcaleLIy.
edaysarkare)aHeqñat eFIV[BMumanevlasMrab;karBiPakSaelIesckIþRBagc,ab;bnþeTot. RksYg k>n>G nwgeFIV
karBicarNafaetIRtUvdak;CUnc,ab;fIµeTArdæaPi)alfIµ EdleTIbEtCab;eqñatmþgeTot b¤kMNt;rkynþkar
bTbBaØtþiepSg²eTot edIm,IedaHRsaybBaðaGMeBIhwgSakñúgRKYsar.
kñúgeBlerobcMedIm,I[mankarGnum½telIesckIþRBagc,ab;enH RksYgk>n>G )anbegIátRkumRbwkSapþl;
eyabl; EdlmanGnuRkumkargarbI TTYlxusRtUvkñúgkarpSBVpSayBt’manGMBIc,ab; CMnYy nigkarKaMRTcMeBaH
CnrgeRKaH nigkarbNþúHbNþaldl;GaCJaFrmansmtßkic©EdlmanEcgenAkñúgc,ab;.
RkumRbwkSapþl;eyabl; )anerobcMEpnkarskmµPaBCati edIm,IKaMRTdl;karGnuvtþn_c,ab;sIþBIkarTb;sáat;
GMeBIhwgSakñúgRKYsar nigkic©karBarCnrgeRKaH.
enAfñak;mUldæan RkumRbwkSaXMusgáat;mantYnaTIedaHRsaykrNIGMeBIhwgSakñúgRKYsar. esckIþRBagc,ab;
Ecgfa GaCJaFrsaFarN³ rYmman RkumRbwkSaXMu¼sgáat; mantYnaTIcUleFIVGnþraKmn_Pøam² edIm,IkarBarCnrgeRKaH
edaybMEbkCnrgeRKaH b¤CnelIµsBIkEnøgekItehtu pþl;CMnYy nigBt’mandl;CnrgeRKaHGMBIsiTi§rbs;BYkeK.
158
cMENkesIµPaBsMrab;narI
nigRtUv)anrdæaPi)alcuHhtßelxakñúgExviciäka qñaM2001. RksYgk>n>G )anpþl;Gnusasn_sMxan;² edIm,I[man
kareFIVviesaFnkmµelIesckþIRBagc,ab;enH.
RksYg k>n>G )anerobcMKMeragesIñsMumYy kñúgeKalbMNgedaHRsaybBaðaCYjdUr tamry³viFankarcMruH
mYycMnYn ¬esckþIRBagr)aykarN_sIþBIkarBRgwgynþkar nigyuT§saRsþedIm,IRbyuT§RbqaMgnwgkarCYjdUr¦.
viFankarTaMgenaHrYmman ¬i¦ viFankarTb;sáat; dUcCa karpSBVpSayBt’man nigkarbNþúHbNþalelIkkMBs;kar
yl;dwg karts‘Umti.l. ¬ii¦ viFankarkarBardUcCa kMENTRmg;vis½yc,ab; nigtulakar karBRgwgc,ab; nig
shRbtibtiþkartambeNþayRBMEdn ¬iii¦ kareFIV[GarmµN_pøÚvcitþRtLb;mkkan;PaBedImvij karsþarnItism,Ta
nigviFankarsmahrNkmµ dUcCapþl;esvaedaypÞal; nigsmahrNkmµeTAkñúgshKmn_ nig ¬iv¦ shRbtibtiþkar
nigsMrbsMrYlCamYyRksYgBak;Bn½§epSg²eTot dUcCa RksYgmhaépÞ nKr)al nigGgÁkareRkArdæaPi)al.
RksYg k>n>G manEpnkarBRgwgkarGnuvtþn_c,ab;CYjdUr. GnusSrN³énkareyaKyl; rvagRbeTs
km<úCa nigRbeTsevotNam nwgRtUvykeTABiPakSa EdlGnusSrN³enHRbhak;RbEhlnwgGnusSrN³én
kareyaKyl;CamYyRbeTséf EdlRtUv)anerobcMenAkñúgqñaM1999 GnusSrN³énkareyaKyl;enH )andak;
ecjnUveKalkarN_ nignItiviFIsMrab;Pñak;garenAkñúgRbeTsTaMgBIr shkarKñaedIm,IRbyuT§RbqaMgnwgkar
CYjdUrkumar nignarI. GnusSrN³énkareyaKyl; )anbBa©ÚlTaMgkarbNþúHbNþalm®nIþdUcCa nKr)almUldæan
m®nIþGenþaRbevsn_þ nKr)altambeNþayRBMEdn m®nIþsuxumalPaBsaFarN³ RBHraCGaCJasaFarN³ ecARkm
evC¢bNiÐt nigm®nIþsuxaPi)al mkBIRksYgsuxaPi)al tMNagmkBIsßab½n¼GgÁPaBGb;rMBak;Bn½§epSg²eTot
tMNagmkBIRksYgmhaépÞ nigtMNagmkBIGgÁkarÉkCn. RksYg k>n>G nwgpþl;karbNþúHbNþalGb;rMdl;
GaCJaFrGñkGnuvtþn_c,ab;. RksYg k>n>G nigRksYgmhaépÞ nwgpþÜcepIþmyuT§nakarbegIánkaryl;dwgrbs;
saFarN³Cn. tYnaTIrbs;nKr)alkñúgkaresIubGegátsarFatuRBhµTNÐ Bak;Bn½§nwgdMeNIrkarCYjdUr rYmTaMg
dMeNIrkarCYjdUrenAtambeNþayRBMEdn nwgRtUv)anBRgwg.
edIm,ICYybegIánPaBGg;Gac Gb;rM nigKaMRTnarIenAkñúg]sSahkmµpøÚvePT bNþajkargarrbs;narI edIm,I
samKIÁPaB ¬WNU¦ RtUv)anbegIáteLIgkñúgExmifuna qñaM2000 edaymanCMnYyBIGgÁkareRkArdæaPi)alcMnYnR)aM
rYmman GgÁkar Oxfam nigGgÁkarsuxPaBRKYsar ¬kaEst Phnom Penh Post, AP nig FHI, qñaM2002¦.
bc©úb,nñbNþajkargarenH mannarICag 3>000nak; cUlrYmkñúgskmµPaB nigkmµviFIbNþúHbNþal rYmman
kmµviFIsnSMR)ak; bNþúHbNþalCMnajviC¢aCIv³ CMnajts‘UmtiedIm,I[mankareRbIR)as;eRsamGnam½y nig
bec©keTsecosvagBIGMeBIhwgSa. bNþaj WNU RtUv)anbegIáteLIgedIm,IeqIøytbeTAnwgsøaksñamQWcab;
nigkardak;[enAeRkAsgÁm EdlnarIrksIupøÚvePTkMBugRbQmmux ehIybNþaj WNU enH TTYl)aneCaKC½y
kñúgkarbeBa©jsMelg[narITaMgenaH. karpþl;CasMelg nigmUldæanénGMNackñúgkarsMEdgecjnUvKMnit
eyabl; KWCaviFId¾manRbsiTi§PaB kñúgkarpþl;dl;narIrksIupøÚvePT nUvkMlaMgRbyuT§RbqaMgnwgkarerIseGIg
nigGMeBIhwgSaEdlnarITaMgenaH TTYlkarQWcab;Caerogral;éf¶.
160
cMENkesIµPaBsMrab;narI
162
cMENkesIµPaBsMrab;narI
8>1 sßanPaB ninñakar nig bBaða
8>1>1 rcnasm½<n§raCrdæaPi)al nigRbB½n§vimCÄkar
RbB½n§GPi)alkic©bc©úb,nñ manlkçN³fµIRsLagsMrab;RbeTskm<úCa. edayGnuelamtamrdæFmµnuBaØqñaM
1993 siT§irbs;Blrdækm<úCa RtUv)ankarBaredaysßabn½GMNacbIdac;edayELkBIKñaKW GgÁkarnItibBaØtþi
GgÁkarnItiRbtibtiþ nigtulakar.
nItibBaØtiþ³ rdæFmµnuBaØ)anEcgfa rdæsPaEdlCasPaCati manGMNacxagnItibBaØtiþ. sPaCati mansmaCik
y:agticcMnYn 120rUb ¬raCrdæaPi)alGaNtiþqñaM1999-2003 smaCikrdæsPamancMnYn 123rUb¦ EdlRtUv)an
eRCIstaMgeLIgtamry³kare)aHeqñat ehIymanGaNtþi5qñaM. kñúgExmIna qñaM1999 rdæFmµnuBaØ RtUv)aneFVI
viesaFnkmµ edIm,IbegáItGgÁkarnItibBaØtiþTI2 KWRBwT§sPa. smaCikRBwT§sPaelIkdMbUg mancMnYn 61rUbRtUv)an
EtgtaMgedayKNbkSFM²TaMgbI nigRBHmhaRktS. c,ab;viesaFnkmµrdæFmµnuBaØenaH)anEcgfa bnÞab;BIGaNtþi
bcñúb,nñEdlnwgbBa©b;enAqñaM2004 smaCikRBwT§sPanwgRtUveRCIstaMgtamry³kare)aHeqñat. bc©úb,nñenH
minTan;manc,ab;sMrab;kare)aHeqñateRCIserIssmaCikRBwT§sPa EdlcUlCaFrmanenAeLIyeT esckþIRBag
c,ab;fµImYysþIBIkarEtgtaMgsmaCikRBwT§sPa KWenArg;caMkarRbCuMBiPakSarbs;sPaCati enAedImqñaM2004 enH.
nItiRbtibtiþ³ GgÁkarnItiRbtibtiþrbs;rdæaPi)al KWTTYlbnÞúkRbtibtþirYmcMeBaHeKalneya)ay nigkmµviFI
Cati ehIyTTYlxusRtUvcMeBaHmuxsPaCati. manRksYgcMnYn 24 nigTIsþIkarKN³rdæmRnþI1 enAkñúgraCrdæaPi)al
GaNtiþqñaM1999-2003 . RksYgEdlsßitenAeRkamkardwknaMrbs;rdæm®nþImYyrUb KWmancMnYn 22RksYg
cMENkRksYg2 ¬RksYgkarBarCati nigRksYgmhaépÞ¦ manshrdæm®nþI ehIyk_manrdæm®nþI1rUb TTYlbnÞúk
TIsþIkarKN³rdæm®nþI. rdæm®nþI RtUvGmedayrdæelxaFikar2rUb nigGnurdæelxaFikar5rUb elIkElgEtenAkñúg
TIsþIkarKN³rdæm®nIþ nigRksYgmhaépÞ EdlmanrdæelxaFikarcMnYn 4rUb. RksYgmhaépÞ TTYlbnÞúkRKb;RKg
extþ-RkugTaMgGs;. GPi)alextþ-Rkug RtUvEtgtaMgedayrdæaPi)al. xuTÞkarl½yRtUvEtgtaMgeday
RB³mhakSRt edaymankarpþl;Gnusasn_BIRbFan nigGnuRbFanrdæsPaCati.
tulakar³ RtUv)anbegáIteLIgCaGgÁkarÉkraCümYyrbs;rdæaPi)al. ecARkmRtUvEtgtaMgedayRBHmhakSRt
edaymankarpþl;Gnusasn_ BI]tþmRkumRbwkSaénGgÁecARkm EdlRBHmhakSRtKg;CaGFibtI ehIyminGac
RtUv)anbeNþjecjBImuxgareT,Iy.
kñúgkMLúgb:unµanqñaMknøgmkenH km<úCamankarrIkcMerInelIkarGPivDÆn_RbB½n§e)aHeqñatrdæaPi)alcMnYn2kMrit
CaBiesskare)aHeqñateRCIserIsRkumRbwkSaXMu¼sgáat;tamlTi§RbCaFibetyü kalBIExkumÖ³ qñaM2002.
karN_Edlextþ-Rkug BMusUvTTYl)ankarykcitþTukdak;elIkMENTRmg; enHehIyCabBaða eRBaHfa extþ-Rkug
edIrtYsMxan;CaPñak;garfñak;mUldæankñúgkarEckcayesvaGaTiPaBrbs;fñak;Cati. raCrdæaPi)alkMBugEtcab;epIþm
dMeNIrkarGPivDÆn_eKalneya)ayvimCÄkar.
164
cMENkesIµPaBsMrab;narI
8>1>3 cMnYnnarIcUlrYmkñúgrdæsPa mankarekIneLIgtictYc
bnÞab;BIkare)aHeqñateRCIstaMgsmaCiksPaenAkm<úCa kñúgExkkáda qñaM2003 narIcMnYn 12/2PaKry
RtUv)anCab;eqñatenAfñak;Cati. enHKÅCaGRtamYyEdlx<s;CageBlNa²TaMgGs; cab;taMgBIRbB½n§bc©úb,nñ
RtUv)anGnuvtþenAedImTsvtSr_qñaM1990 mk. eTaHCay:agNak¾eday PaKrynarIEdlCab;eqñatenAqñaM2003
mancMnYnelIs PaKrynarIEdlCab;eqñatenAqñaM1998 tictYcb:ueNÑaH edayenAkñúgkare)aHeqñatqñaM1998 enaH
mannarIcMnYn 11>5PaKry )anCab;eqñat. kñúgcMeNamebkçPaBQreQµaHe)aHeqñatqñaM1993 narImancMnYn 5PaKry
ehIymannarIEt 5rUbb:ueNÑaH )anCab;eqñatkñúgcMeNamsmaCiksPaTaMgGs;cMnYn 83rUb.
RkahVik 8>2 ³ narICasmaCiksPa taMgBIqñaM1993 mk
sMKal;³ sMrab;kare)aHeqñatqñaM1998 BMuTan;manTinñn½yGMBIPaKryrbs;ebkçnarIenAeLIy. BMumanxÞg;sMrab;ebkçCn
RBwT§sPaeT BIeRBaHfa kñúgqñaM1999 RBwT§sPa RtUv)anEtgtaMg .
RbPB³ RbB½n§pSBVpSayBt’man qñaM2003 RksYg k>n>G nig PMATU qñaM2003 ¬TMnak;TMngBt’maneday
pÞal;xøÜn¦.
8>1>4 bBa¢IKNbkS niglT§plénkare)aHeqñat
enAExmifuna qñaM2003 tamkarviPaKelIbBa¢Irbs;KNbkSFM²TaMgbI dUcCa KNbkSRbCaCnkm<úCa
KNbkSsmrgSIú KNbkSh‘Vúnsiunbuic )anbgðajfa mannarIRbmaN 11PaKry enAkñúgbBa¢IGaTiPaB ehIy
cMnYn 11PaKry enAkñúgcMeNamlMdab;elxerogx<s;BI1-5 rbs;KNbkSFM²TaMgbI. tamkarviPaKenAfñak;extþ
)anbgðajfa extþEdlmancMnYnPaKryebkçPaBnarIx<s;bMput KW extþrtnKIrI nigRkecH. cMnYnPaKryTabbMput
KWextþsÞwgERtg nigRBHvihar EdlminmanebkçPaBnarITal;EtesaH. lT§plénkare)aHeqñatkalBIExkkáda
qñaM2003 mandUcxageRkam ³
166
cMENkesIµPaBsMrab;narI
tarag 8>1 ebkçPaBnarIkñúgbBa¢IKNbkS nig PaKryebkçPaBnarI enAtamextþ-Rkug
extþ-Rkug KNbkSRbCaCn KNbkSsmrgSúI KNbkShVú‘nsuinbuic KNbkSTaMgbI
bnÞaymanC½y 8 17 0 8
)at;dMbg 19 6 6 10
kMBg;cam 11 17 11 13
kMBg;qñaMg 13 12 0 8
kMBg;s<W 25 - 17 14
kMBg;FM 17 8 8 11
kMBt 25 - 0 8
kNþal 9 9 14 11
ekaHkug 25 - 0 8
RkecH 17 - 43 20
mNÐlKIrI 25 - 20 15
PñMeBj 17 8 12 13
RBHvihar - - 0 -
éRBEvg 5 14 9 9
eBaFisat; 13 12 0 8
rtnKIrI 50 25 25 33
esomerob 17 8 8 11
RkugRBHsIhnu 25 - 17 14
sÞwgERtg - - 0
sVayerog 30 10 0 13
taEkv 13 - 0 4
Ekb 20 - 25 15
éb:lin - 25 20 15
]tþrmanC½y - 20 0 7
RbPB³ Tinñn½yqñaM2003 dkRsg;ecjBIviubésrbs;KNbkSFM²bI ¬pþl;eday PMATU¦
168
cMENkesIµPaBsMrab;narI
tarag 8>2³ karbBa©ÚlnarIsmaCikrdæsPa eTAkñúgCYrKN³kmµkarrdæsPa Exmifuna qñaM2003
KN³kmµkarCMnaj rdæsPaCati ¬RbFan1 smaCik8¦ RBwT§sPa ¬RbFan1 smaCik4¦
RbFan smaCik RbFan smaCik
karBarsiTi§mnusS nigTTYlBakübNþwg 2 1 1
hirBaØvtßú nigFnaKar 0 1
esdækic© Epnkar vinieyaK ksikmµ 1 0 0
GPivDÆCnbT brisßan nigFnFanTwk
mhaépÞ karBarCati esIubGegát 0 0
RbqaMgGMeBIrBukrlYy
karbreTs shRbtibtiþkarGnþrCati Bt’man 1 0 1 1
nigeXasnakar
nItikmµ 0 1
Gb;rM kic©karsasna vb,Fm’ nigeTscrN_ 1 0
suxumalPaBsaFarN³ 1 3 2
sgÁmkic© kargar kic©karnarI
saFarN³kar dwkCBa¢Ún TUrKmnaKmn_éRbsnIy_ 1 0
]sSahkmµ famBl Er: nigBaNiC¢kmµ
RbPB³ RbBn½§pSBVpSayBt’man qñaM2003 Who’s Who in Cambodia, year 2003 – 2004 Business Handbook
8>1>6 narIcMnYntictYcbMput kan;muxtMENgtamkarEtgtaMgedayKNbkSneya)ay
enAfñak;Cati nigextþ
tMENgx<s;bMputkñúgrdæaPi)al dUcCardæmRnIþ rdæelxaFikar nigGnurdæelxaFikar KWEtgtaMgedayKNbkS
neya)ayBIbBa¢IKNbkS bnÞab;BIkare)aHeqñat.
bnÞab;BIkare)aHeqñatCati qñaM1993 Kµanrdæm®nþI rdæelxaFikar nigGPi)alextþ-Rkug CanarIeT. bnÞab;BI
kare)aHeqñatCati qñaM1998 manrdæmRnþICanarIcMnYn 2rUb kñúgcMeNamrdæmRnþIcMnYn 27rUb ¬25RksYg¦ nig
rdæelxaFikarCanarIcMnYn 3rUbkñúgcMeNam 54rUb . tamRkahVik 8>5 bgðaj[eXIjfa tMNagrbs;narI
enAkñúgmuxtMENgEdlmansiT§ieFIVesckIþsMercenAfñak;Cati mankarekIneLIg. kariyal½yRbCaFibetyü
siT§imnusS nigBlkmµ qñaM1999 Gorman qñaM1999¦.
170
cMENkesIµPaBsMrab;narI
naeBlfµI²enH bgðaj[eXIjfa ebIsinCaKµankare)aHbg;ecalkarsikSaeTenaH kñúgqñaM2005 nwgmanecARkm
cMnYn 50rUbbEnßmeTot kñúgenaHmannarI 6rUb (ADB qñaM2003).
mantMrUvkarya:gxøaMgkñúgkarbegIáncMnYnnarIenAkñúgRbB½n§tulakar RBmTaMgFana[)anfa RbB½n§tulakarenH
mankareqøIytbkan;EteRcInEfmeToteTAnwgeynD½r. Gñkpþl;CMnYymYycMnYn kMBugEtKaMRTkmµviFInana
edIm,IedaHRsaybBaðaTaMgenH dUcCa GgÁkar GTZ nig UNDP kMBugKaMRTkarelIkkMBs;tYnaTIrbs;narIenAkñúg
RbB½n§tulakar tamry³kmµviFIGaharUbkrN_ (Fellowship) CYynisSitnarIkñúgkarerobcMedIm,IRblgcUlkñúg
kmµviFIbNþúHbNþalvKÁecARkm nigRBHraCGaCaJ nwgpþl;GaharUbkrN_epSg²eTot edIm,I[narI)ancUlrYmkñúg
kmµviFIbNþúHbNþalecARkmry³eBl2qñaM. eTaHbICaya:gNak¾eday kmµviFIenH caM)ac;RtUvBRgIkbEnßmeday
bBa©ÚlnUvkarerobcMsMrab;kareFIVsMPasn_pgEdr eRBaHfaenAkñúgdMNak;kaleFIVsMPasn_enH nisiStRsIPaKeRcIn
eqøIyBMu)anl¥ eFIV[)at;bg;»kasGaharUbkrN_.
8>1>8 narIRtUvRbQmmuxnwgkarerIseGIgkñúgCYrm®nþIraCkar
kñúgcMeNammRnIþraCkarTaMgGs; narImancMnYnEt 31PaKryb:ueNÑaH ¬RkumRbwkSakMENTRmg;rdæ)al
qñaM2003 - CAR¦. BMuTan;manTinñn½ysIþBIcMnYnnarI sißtkñúgtMENgepSg² enAkñúgCYrm®nIþraCkareT b:uEnþkar
vaytMélmYysIþBInarIenAkñúgtMENgm®nIþraCkarCan;x<s;enAkñúgRksYgBak;B½n§cMnYn 10 EdlrYmmanRksYg
suxaPi)al RksYgEpnkar RksYgGb;rM yuvCn nigkILa RksYgGPivDÆn_CnbT RksYgerobcMEdndI nKrUbnIykmµ
nigsMNg; RksYgksikmµ rukçaRbmaj; nigensaT RksYg]sSahkmµ Er: nigfamBl RksYgBaNiC¢kmµ RksYg
FnFanTwk nig]tuniym RksYgsgÁmkic© kargar bNþúHbNþalviC¢aCIv³ nigyuvnIti sm,Ta )anbgðajfa mannarI
cMnYn 9PaKry enAkñúgtMENgm®nIþraCkarCan;x<s; ¬RkahiVk 8>6¦. karvaytMélenH min)anrab;bBa©ÚlRksYg
kic©karnarI nigGtItyuT§CneT BIeRBaHRksYgenH BMMumantMNagrbs;narI enAkñúgRksYgBak;B½n§sMxan;²eT.
kñúgcMeNamRksYgEdlRtUv)aneFVIGegát BMumannarICaGKÁnaykeT ehIynarIcMnYn 11PaKry CaGKÁnaykrg
narI 10PaKry CaRbFannaykdæan nignarI 10PaKry CaGnuRbFannaykdæan.
172
cMENkesIµPaBsMrab;narI
¬GAP¦, y>C>k>P nigEpnkarGPivDÆn_sgÁmkic© nigesdækic©elIkTI2 ¬SEDPII¦ ¬Beresford et al. qñaM
2003¦. RkumebskkmµGaTiPaBenH KWCaRkumm®nþIraCkarEdlRtUv)anCYledIm,I[GnuvtþkargareTAtam
eBlevlaEdl)ankMNt; nigTTYl)anR)ak;]btßmÖRbmaN 2400duløa kñúg 1qñaM ¬Beresford et al. qñaM
2003¦. kñúgxN³eBlEdlkarerobcMBitR)akdsMrab;RkumebskkmµGaTiPaB sßitenAkñúgkarBiPakSaenA
eLIyenaH mankar)a:n;RbmaNfanwgmanm®nþIraCkarcMnYn 1000nak; mkBIRksYgGaTiPaBnana nwgRtUveRCIserIs
edIm,IbegáIt)anCaRkumenH. viFankarkñúgkarbegáInebkçPaBnarI BMuTan;)anBiPakSaenAeLIy. RksYgxøHBiPakSa
CacMhrGMBIsar³sMxan;énkarelIkkMBs;tYnaTIrbs;narI enAkñúgmuxtMENgeFVIesckþIsMerc b:uEnþBMu)anbgðaj[
eXIjenAkñúgEpnkarCayuT§saRsþrbs;BYkeKeLIy.
edaysarnarI mantMENgtUcTabenAkñúgvis½ysaFarN³ dUecñHkarRBYy)armÖenaHKWfa narIGacnwgTTYl
rg\T§iBlCaGviC¢manBIdMeNIrkarkMENTMrg;enH RbsinebIBMumanviFankarCak;lak; edIm,IFana[mansmFm’
eynD½reTenaH. ]TahrN_ dUcCakarGnuvtþn_skmµPaBviC¢manenAkñúgynþkarrbs;RkumebskkmµGaTiPaBenH
edaykarGnuvtþn_smFm’eynD½r CalkçN³vinicä½ysMrab;dMeNIrkar niglT§plrMBwgTukénkMENTMrg;EdlRtUv
GnuvtþedayRkumebskkmµGaTiPaB.
8>1>10 narICam®nþIraCkar xVHlT§PaBTTYl)ankarbNþúHbNaþl
]bsKÁcMbgmYy KWGRtarbs;ekµgRsI nignarImankMritTab enAkMritmFümsikSaTutiyPUmi nig]tþmsikSa.
bc©úb,nñcMnYnEt 0>4PaKryb:ueNÑaH enAkñúgcMeNamkMlaMgBlkmµsrub mankMritsikSabriBaØab½Rt³ narI 0>2
PaKry nigburs 0>7PaKry. kñúúgcMeNamnisiStcb;briBaØab½Rt narImancMnYn 20PaKry.
edayrdæelxaFikardæanmuxgarsaFarN³ tMrUv[mankMritbriBaØab½Rt sMrab;karEtgtaMgkñúgtMENgmRnþI
raCkarCan;x<s; dUecñHKMlateynD½renAkñúgCYrm®nIþraCkarsaFarN³ KWmYycMnYnBak;B½n§eTAnwgKMlateynD½r
enAkñúgkarsikSakMrit]tþm ¬CMBUkTI4 sIþBIvismPaBeynD½renAkñúgvis½yGb;rM¦.
174
cMENkesIµPaBsMrab;narI
>>>nigGnusasn_dUcxageRkam ³
� begáIncMnYnnarI kñúgKN³kmµaFikarvaytMélkargaredIm,IdMeLIgtYnaTI RBmTaMgenAkñúgtMENgsMxan;²
epSgeTot ¬enAkñúgGgÁkarnItibBaØtiþ nItiRbtibtiþ nigtulakar¦.
� kMNt;kUtasMrab;kareRCIserIs nigdMeLIgtYnaTInarI RBmTaMgbegáIt[mansmFm’enAkñúgkareRCIserIs
nigkardMeLIgtYnaTI. RkumRbwkSakMENTMrg;rdæ)alKYrEtBRgwgtMENgrbs;narIenAkñúgRksYgTaMgGs;.
� begáInkaryl;dwgGMBIeynD½r kñúgcMeNamGñkeFIVeKalneya)ayCan;x<s; eday[BYkeKcUlrYmkñúg
kic©RbCuMsMxan;² sIþBIeynD½r.
� erobcMfvikasMrab;karelIkkMBs;eynD½r nigskmµPaBRtYtBinitü.
� tmøaPaB nigsmFm’enAkñúgdMeNIrkarkMENTMrg;rdæ)al³ RkumRbwkSakMENTMrg;rdæ)al (CAR) RtUvBinitü
nigEklMGeLIgvijnUvral;ÉksarmuxgarsaFarN³TaMgGs; ¬EdlrYmmaneKalneya)ay sþIBIkar
eRCIserIsbuKÁlik R)ak;ebovtS_ nigkardMeLIgtYnaTI¦ EdlmanPaBlMeGogeynD½r.
� begáIteKalneya)aysþIBIkarQb;sMrakbituPaBsMrab;burs ehIyCMruj[burscUlrYmEckrMElk
TTYlxusRtUvkargarpÞH.
� begáIteKalneya)ayCati sIþBIkarbRBa¢abeynD½r BIfñak;kNþaleTAdl;fñak;mUldæan.
� c,ab;EdlTak;TgeTAnwgeynD½r ¬]> c,ab;sIþBIGMeBIhwgSakñúgRKYsar¦ RtUveFVIkarGnum½tedayminman
karBnüaeBl. RtUveFIVkarhamXat;karpSBVpSayrUbPaBGasGaPas enAkñúgRbB½n§pSBVpSay
Bt’man.
� caM)ac;RtUvbegIánlT§PaBrbs;narI kñúgkarTTYl)ankarbNþúHbNþal nig»kasGb;rMnana edIm,Ilb;
bM)at; {KMlatsmtßPaB}.
� kñúgExtula qñaM2001 RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn )anerobcMkic©BiPakSaCamYymRnþIraCkar
burs-narI nigTIRbwkSafñak;Cati EdleFIVkarkñúgKMeragnana Edlpþl;mUlniFi edayFnaKarBiPBelak.
narImYycMnYnenAkñúgtMENgRKb;RKg )anniyayCacMhr nigpÞal;xøÜnGMBIbBaðanana EdlBYkeK)an
RbQmmux. eyabl;TaMgenaHrYmman ³
� narIEtgEtRtUv)aneKcat;Tukfa mansmtßPaBTabCagburs.
� narImankarlM)akkñúgkarsMukarKaMRTBIbursCaGñkrYmkargar dUecñH edaysarEtKµankarKaMRTBIburs
enHehIy EdlnarIBMuGacsMerceKaledArbs;xøÜn)an.
� narICajwkjab;xVHkarKaMRTBImRnþIRKb;RKgCan;x<s; ehIynarIRtUvedaHRsayCamYYyGñkrYmkargarCaburs
EdltYnaTIrbs;Kat; RtUv)anpþl;[eTAnarIvij ehIybursTaMgenaHBMueBjcitþnwgeCaKC½yrbs;narIeLIy.
176
cMENkesIµPaBsMrab;narI
RkahVik 8>8 ³ karcUlrYmrbs;burs nignarIenAkñúgvKÁbNþúHbNþaldMbUgenAsalaPUminÞrdæ)al
m®nþIfñak;x<s;
nisSit m®nþIfñak;kNþal
RbPB³ salaPUminÞrdæ)al qñaM2003
RkahVik 8>9 ³ karcUlrYmrbs;burs nignarIenAkñúgvKÁbNþúHbNþalbnþenAsalaPUminÞrdæ)al
m®nþIfñak;x<s;
RbPB³ salaPUminÞrdæ)al qñaM2003
178
cMENkesIµPaBsMrab;narI
8>1>11 lT§plénkarcUlrYmrbs;narIenAkñúgRkumRbwkSaXMu-sgáat;dMbUgbg¥s; BMuTan;)an
eBjcitþenAeLIy
kñúgkarerobcM[mankare)aHeqñatXMu-sgáat;kñúgExkumÖ³ qñaM2002 RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn nig
kmµviFIsila )anpþl;CaGnusasn_[mankarGnuvtþn_kUtacMnYn 30PaKrysMrab;narI. kñúgxN³eBlEdlemdwknaM
KNbkSnImYy² )anÉkPaBCasaFarN³eTAelIeKalkarN_ EdlfanarIRtUvTTYl)antMNagRtwmRtUv ehIy
caM)ac;RtUvbegIánkarcUlrYmrbs;narIenAkñúgqakneya)ay b:uEnþsemþcnaykrdæmRnþI BMu)anÉkPaBCamYynwg
sMeNIr[manRbB½n§kUta 30PaKryenaHeT (Coffel et al qñaM2000).
edaykarKaMRTeRkApøÚvkarcMeBaHkarGnuvtþn_RbBn½§kUtasMrab;narI nigkarxitxMRbwgERbgmYycMnYnrbs;
GgÁkareRkArdæaPi)al Edl)ancUleTAbNþúHbNþalebkçPaBnarImkBIKNbkSTaMgGs; b:uEnþedayEp¥kelI
TsSn³vis½yeynD½r lT§plénkare)aHeqñatXMu-sgáat; eFIV[mankarxkcitþya:gxøaMg. smaCikRkumRbwkSaXMu-
sgáat; srubcMnYn 11257nak; RtUv)anCab;eqñatenAkñúgXMu-sgáat;cMnYn 1621. kñúgcMeNamsmaCik
RkumRbwkSaTaMgenH narIman cMnYnsrub 951nak; ¬8>5PaKry¦. b:uEnþenAeRkamRbB½n§RbFanXMu-sgáat;BImun
narImancMnYnEt 9nak; b¤ 0>5PaKryb:ueNÑaH kñúgcMeNamRbFanXMu-sgáat;srub1621 (UNIFEM,
qñaM2003). tamkareRbobeFobenH karcUlrYmrbs;narItamry³kare)aHeqñatRkumRbwkSaXMu-sgáat; )anbgðaj
nUvkarrIkcMerInmYycMnYn.
enAkñúgkare)aHeqñatqñaM2002 manebkçPaBnarIcMnYnEt 16PaKryb:ueNÑaH ehIyedayeyageTAtamkar
BieRKaHeyabl;CamYynarIenAkñúgRkumRbwkSaXMu-sgáat;kñúgextþkMBg;cam narIhak;dUcCaRtUv)aneKdak;enAkñúg
elxeroglMdab;eRkamkñúgbBa¢IKNbkS. RbB½n§sMrab;karkMNt;tMENgebkçPaBenAelIbBa¢I KWEp¥kelI {kar
sÞabsÞg;RbCaRbIyPaB} kñúgcMeNamRbCaCnkñúgshKmn_. nItiviFIe)aHeqñat nigRbB½n§smamaRtmin)anpþl;[
burs b¤narInUv»kasedIm,IcUlrYmCaebkçPaBÉkraCü)aneT. dUecñH kñúgxN³karbNþúHbNþalebkçPaBnarI
KWBitCakMlaMgmYy edIm,Ikarpøas;bþÚrCaviC¢mansMrab;smtßPaBdwknaMrbs;narI b:uEnþkarbNþúHbNþalBMuTan;)an
RKb;RKan;enAeLIyeT. edIm,IbegáIncMnYnnarIenAkñúgtMENgeRCIstaMg KWEp¥keTAelIkarebþCJacitþrbs;KNbkS
nImYy² kñúgkarbegáIncMnYnebkçPaBnarI nigkardak;eQµaHrbs;narIenAlMdab;x<s;kñúgbBa¢IKNbkS.
tamkar)a:n;RbmaNmanXMu-sgáat;cMnYnRbEhlCa1PaKbIénXMu-sgáat;TaMgGs; mannarICab;eqñatCa
smaCikRkumRbwkSaXMu-sgáat;. edayTTYlsÁal;fa cMnYnnarICasmaCikRkumRbwkSaXMu-sgáat;enAmankMrit nig
tRmUv[mankarbegIántMNagrbs;narIenaH maRta19 énGnuRkwtelx22 sIþBIvimCÄkarEcgfa RkumRbwkSaXMu-
sgáat; RtUvEtEtgtaMgsmaCikRkumRbwkSaCanarI1rUb TTYlxusRtUvelIkic©karnarI nigkumar. ebIsinCaenAkñúg
XMu-sgáat;NaEdlBMumannarICab;eqñatCasmaCikRkumRbwkSaXMu-sgáat; XMu-sgáat;enaHRtUvEtgtaMgnarI1rUb
edayBMucaM)ac;e)aHeqñat edIm,ITTYlxusRtUvelIkic©karnarI nigkumar. RkumRbwkSaXMu-sgáat; RtUvBiPakSaCamYy
180
cMENkesIµPaBsMrab;narI
8>1>12 karcUlrYmrbs;narIenAfñak;PUmi manlkçN³l¥RbesIrbMput
bTbBaØtisþIBIEpnkarGPivDÆn_XMu-sgáat; k¾)anEcgGMBIkarbegIátKN³kmµaFikarEpnkar nigfvika Edl
kñúgenaH mantMNag 2rUb ¬burs1rUb nignarI1rUb¦ mkBIPUminImYy². kñúgPUmiEdlmanKN³kmµkarGPivDÆn_
PUmiRsab; smaCikKN³kmµkarenH GackøayeTACasmaCikKN³kmµaFikarEpnkar nigfvika.
muneBle)aHeqñatXMu-sgáat; PUmiCaeRcIn manKN³kmµaFikarGPivDÆn_PUmimYy. rcnasm<½n§KN³kmµaFikar
GPivDÆn_PUmienH KWmanburs 3nak; nignarI 2nak; dUecñHkUtasMrab;bursKW 60PaKry ehIykUtasMrab;narIman
40PaKry. RbB½n§vimCÄkar RtUv)anGnuvtþenAkñúgkmµviFIsila mkdl;qñaM2001 )anTTYleCaKC½yya:g
FMeFgkñúgkarbegáInkarcUlrYmrbs;RbCaCnkñúgGPi)alkic© ehIyCaBiesskarbegáInkarcUlrYmrbs;narIenAkñúg
kareFIVesckþIsMerc. Tinñn½yBICMerOnqñaM1998 bgðajfa karcUlrYmrbs;narIenAkñúgKN³kmµaFikarGPivDÆn_PUmi
mancab;BI 31PaKry enAkñúgextþesomrabdl; 46PaKry kñúgextþbnÞaymanC½y. PsþútagCak;Esþg KW
shKmn_Gñkpþl;CMnYy nigRksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn )anbgðaj[eXIjfa enAdMNak;kalTI1 én
dMeNIrkarvimCÄkar karcUlrYmya:gskmµrbs;narIenAkñúgkareFIVesckþIsMerc )anekIneLIg ehIyCMerIs nigkar
erobcMbegáItKMerag )aneqøIytbeTAnwgtMrUvkarrbs;GñkKaMRTCanarI kan;Etl¥RbesIreLIg. munkare)aHeqñat
RkumRbwkSaXMu-sgáat;kñúgqñaM2002 KN³kmµaFikar nigRkumRbwkSaGPivDÆn_XMu-sgáat; ¬rYmmanbursmñak; nig
narImñak; mkBIKN³kmµaFikarGPivDÆn_PUminImYy²¦ KWCaynþkarrbs;KMerag nigminEmnCardæGMNacmUldæan
EdlRtUv)ane)aHeqñateRCIstaMgtampøÚvkarenaHeT.
manPaBxusKñaya:gxøaMgrvagGRtaénkarcUlrYmrbs;narIenAkñúgKN³kmµaFikarGPivDÆn_PUmi ¬40PaKry¦
nigRkumRbwkSaXMu-sgáat; ¬8>4PaKry¦ KWedayehtufa KMerag UNDP/CARERE )anTamTar[mankUta
cMnYn 40PaKry sMrab;narIkñúgKN³kmµaFikarGPivDÆn_PUmi rIÉcMnYnkUta 30PaKry sMrab;RkumRbwkSaXMu-sgáat;
Edl)anesñIreLIgedaykmµviFIsila nigRksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn RtUv)anRcanecal.
kñúgGMLúgkic©RbCMuBiPakSatamRkum ¬extþkMBg;cam éf¶2-3 Exmifuna qñaM2003¦ CamYynarICasmaCik
énKN³kmµaFikarGPivDÆn_PUmi nigRkumRbwkSaXMu-sgáat; )anbgðajfa narIenAkñúgKN³kmµaFikarGPivDÆn_PUmi
manGarmµN_fa BYkeKRtUv)anRbCaCnkñúgshKmn_eKarBya:gxøaMg. narIEdl)ancUlrYmkñúgkic©RbCMuBieRKaH
eyabl;niyayfa GñkPUmimanCMenOelInarIxøaMgCagburs BIeRBaHnarIRtUv)aneKKitfa manPaBesµaHRtg; nigts‘U
nwgkargar. narIenAkñúgKN³kmµaFikarGPivDÆn_PUmimanGarmµN_fa xøÜnKat;RtUv)aneKpþl;GMNackñúgkarbeBa©j
kgVl;rbs;BYkeK CagnarIenAfñak;x<s; dUcCaRkumRbwkSaXMu-sgáat; nigKN³kmµaFikarRbtibtiþextþ. narImYycMnYn
enAkñúgKN³kmµaFikarGPivDÆn_PUmi )anQreQµaHe)aHeqñateRCIserIsRkumRbwkSaXMu-sgáat; b:uEnþmancMnYntictYc
b:ueNÑaH RtUv)anCab;eqñat BIeRBaHeQµaHrbs;narITaMgenaH RtUv)andak;kñúglMdab;elxerogTabenAkñúgbBa¢I
KNbkS.
182
cMENkesIµPaBsMrab;narI
tarag 8>3³ sßanPaBrIkcMerInkñúgkarsMerc)aneKaledAsmFm’eynD½rénEpnkarskmµPaBGPi)alkic©
eKaledA PaBrIkcMerInrhUtdl;bc©úb,nñ cab;taMgBIqñaM2001
Rkbx½NÐkargarpøÚvc,ab;sMrab;karCYjdUrmnusS raCrdæaPi)alkMBugeFIVviesaFnkmµ c,ab;RbqaMgnwgkarCYjdUr
)ancUlCaFrman mnusS
RkumRbwkSaCatikm<úCaedIm,IRsþI RtUv)anbegáIteLIgkñúgqñaM2001
)ansresr nigepIJCUnr)aykarN_CatielIkTI1 elIkTI2 nig
elIkTI3sIþBI CEDAW nigkMBugpSBVpSayBt’manGMBIr)ay
karN_enH enAtambNþalextþ. RkumRbwkSaenHenAxVHxatFnFn.
c,ab;sþIBIGMeBIhwgSakñúgRKYsar RtUv)anGnum½t RtUv)anGnum½tedayTIsIþkarKN³rdæmRnþI b:uEnþsßitenAkñúgrdæ
sPaCati EdlnwgRtUvcab;epþImbnþkarBiPakSareLIgvijbnÞab;BI
kare)aHeqñat enAExkkáda qñaM2003
cMnYnnarIenAkñúgkareFIVesckþIsMerc TaMgkñúgvis½y tMNagrbs;narIenAEtmankMritGb,brimadEdl
saFarN³ nigÉkCn mankarekIneLIg
karcUlrYmrbs;narIenAkñúgvis½ysaFarN³ekIneLIg sUcnakr manenAkñúgÉksar KGsk
mankarrIkcMerIntictYckñúgkarsMerc)annUveKaledAEdl)ankMNt; CaBiessBMuTan;manPaBrIkcMerInkñúgkar
begáIncMnYnnarIenAkñúgtMENgeFIVesckþIsMercenaHeT. karBieRKaHeyabl;rbs;RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn
CamYymRnþIraCkarCan;x<s; )anpþl;CaGnusasn_fa RkumRbwkSakMENTMrg;rdæ)al (CAR) RtUvpþl;sßitiEdlman
karEbgEcktamePTsþIBImRnþIraCkar ehIy CAR RtUvBinitü nigEksMrYleLIgvijedIm,IbBa©ÚlTsSn³eynD½r
eTAkñúgnItiviFI nigeKalneya)ayrbs;xøÜnkñúgkareRCIserIs nigdMeLIgtYnaTI. karBieRKaHeyabl;)anesIñsMu
[manskmµPaBviC¢man rYmmankUtaenAkñúgdMeNIrkarkMENTMrg;rdæ)alsaFarN³ edIm,IbegáInsmFm’eynD½r.
eRkABIkarebþCJacitþxagneya)ay dMeNIrkarenHTamTarnUvtmøaPaB nigkarTTYlxusRtUvEdlCal½kçx½NÐcaM)ac;
b:uEnþBMuTan;Calkçx½NÐRKb;RKan;enAeLIyeT edIm,IbegáInkarcUlrYm nigsMelgrbs;narI kñúgkareFIVesckþIsMerc.
8>2>2 eKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_km<úCa ¬KGsk¦
RksYg k>n>G )aneFIVkary:agxøaMgkøaelIkñúgkarbRBa¢abbBaðaeynD½reTAkñúg KGsk nigBRgIkcMNucedA
TI3 ³ elIkkMBs;smPaBeynD½r nigpþl;siTi§GMNacdl;RsIþ. cMNucedA nigsUcnakrsMrab;kMritneya)ay
k¾dUcCatYnaTIenAkñúgmRnIþraCkarsIuvil RtUv)anerobcM. edIm,IsMerc)annUvcMNucedATaMgenH TamTar[mannUv
qnÞHEpñkneya)ay nigTamTar[RksYg k>n>G nigGgÁkarnarI manyuT§saRsþts‘Umtiy:agxøaMgkøa KWRtUveFIV[
KNbkSneya)ayTTYlsÁal;nUvtRmUvkar [narICaebkçCnmaneQµaHenAkñúglMdab;elxerogx<s; BI1-5
184
cMENkesIµPaBsMrab;narI
]bsm<½n§ ³ ebkçPaBnarIenAkñúgbBa¢IKNbkS kñúgkare)aHeqñateRCIstaMg
tMNagraRsþ enAExkkáda qñaM2003
cMnYn bBa¢IGaTiPaBkñúglMdab;elx
bBa¢IbMrug srubextþ erogBI 1-5
Gasn³ burs narI Gasn³ narI burs narI srub burs narI srub °narI
KNbkSsmrgSúI
bnÞaymanC½y 6 5 1 5 1 5 1 6 10 2 12 16>7
)at;dMbg 8 8 - 5 - 7 1 8 15 1 16 6>3
kMBg;cam 18 15 3 5 1 15 3 18 30 6 36 16>7
kMBg;qñaMg 4 4 - 4 - 3 1 4 7 1 8 12>5
kMBg;s<W 6 6 - 5 - 6 - 6 12 - 12 -
kMBg;FM 6 6 - 5 - 5 1 6 11 1 12 8>3
kMBt 6 6 - 5 - 6 - 6 12 - 12 -
kNþal 11 9 2 5 2 11 - 11 20 2 22 9>1
ekaHkug 1 1 - 1 - 3 - 3 4 - 4 -
RkecH 3 3 - 3 - 3 - 3 6 - 6 -
mNÐlKIrI 1 1 - 1 - 3 - 3 4 - 4 -
PñMeBj 12 10 2 5 1 12 - 12 22 2 24 8>3
RBHvihar 1 1 - 1 - 3 - 3 4 - 4 -
éRBEvg 11 9 2 5 1 10 1 11 19 3 22 13>6
eBaFisat; 4 4 - 4 - 3 1 4 7 1 8 12>5
rtnKIrI 1 1 - 1 - 2 1 3 3 1 4 25
esomrab 6 5 1 5 1 6 - 6 11 1 12 8>3
RkugRBHsIhnu 1 1 - 1 - 3 - 3 4 - 4 -
sÞwgERtg 1 1 - 1 - 3 - 3 4 - 4 -
sVayerog 5 5 - 5 - 4 1 5 9 1 10 10
taEkv 8 8 - 5 - 8 - 8 16 - 16 -
Ekb 1 1 - 1 - 4 - 4 5 - 5 -
éb:lin 1 - 1 1 1 3 - 3 3 1 4 25
]tþrmanC½y 1 - 1 1 1 4 - 4 4 1 5 20
srub 123 110 13 80 9 132 11 143 242 24 266
°narI 10>6° 11>3° 7>7° 9>0°
°narIkñúglMdab;
elxerogBI 1-5 69>2°
186
cMENkesIµPaBsMrab;narI
cMnYn bBa¢IGaTiPaBkñúglMdab;elx
bBa¢IbMrug srubextþ erogBI 1-5
Gasn³ burs narI Gasn³ narI burs narI srub burs narI srub °narI
KNbkSRbCaCnkm<úCa
bnÞaymanC½y 6 6 5 5 1 6 11 1 12 8>3
)at;dMbg 8 6 2 5 1 7 1 8 13 3 16 18>8
kMBg;cam 18 16 2 5 16 2 18 32 4 36 11>1
kMBg;qñaMg 4 4 - 4 - 3 1 4 7 1 8 12>5
kMBg;s<W 6 5 1 5 1 4 2 6 9 3 12 25
kMBg;FM 6 6 - 5 - 4 2 6 10 2 12 16>7
kMBt 6 5 1 5 1 4 2 6 9 3 12 25
kNþal 11 9 2 5 1 11 - 11 20 2 22 9>1
ekaHkug 1 1 - 1 - 2 1 3 3 1 4 25
RkecH 3 3 - 3 - 2 1 3 5 1 6 16>7
mNÐlKIrI 1 1 - 1 - 2 1 3 3 1 4 25
PñMeBj 12 11 1 5 9 3 12 20 4 24 16>7
RBHvihar 1 1 - 1 - 3 - 3 4 - 4 -
éRBEvg 11 11 5 10 1 11 21 1 22 4>5
eBaFisat; 4 4 - 4 - 3 1 4 7 1 8 12>5
rtnKIrI 1 1 - 1 - 1 2 3 2 2 4 50
esomrab 6 5 1 5 1 5 1 6 10 2 12 16>7
RkugRBHsIhnu 1 1 - 1 - 2 1 3 3 1 4 25
sÞwgERtg 1 1 - 1 - 3 - 3 4 - 4 -
sVayerog 5 2 3 5 3 5 5 7 3 10 30
taEkv 8 7 1 5 1 7 1 8 14 2 16 12>5
Ekb 1 1 - 1 3 1 4 4 1 5 20
éb:lin 1 1 1 3 - 3 4 - 4 -
]tþrmanC½y 1 1 1 3 - 3 4 - 4 -
srub 123 109 14 80 9 117 25 142 226 39 265
°narI 11>4° 11>3° 14>6° 14>7°
°narIkñúglMdab;
elxerogBI 1-5 64>3°
189
CMBUkTI 9
karbRBa¢abeynD½r³ bribTsßab½n nig
eKalneya)ay
9>1 RkbxN½Ðc,ab; >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 191
9>2 RkbxN½Ðsßab½n >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 193
9>2>1 RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 193
9>2>2 RkumRbwkSaCatikm<úCaedIm,IRsIþ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 197
9>2>3 bTBiesaFn_rbs;RksYgBak;Bn½§kñúgkarbRBa¢abeynD½r >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>198
9>2>4 Gñkpþl;CMnYy nigGgÁkareRkArdæaPi)al >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 199
9>3 eKalneya)ayCati nig dMeNIrkareFIVEpnkaryuT§saRsþ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 200
9>3>1 EpnkarGPivDÆn_sgÁmkic© esdækic© elIkTI2 ¬SEDP II¦>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 201
9>3>2 yuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk ¬y>C>k>P¦ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 201
9>3>3 RkbxN½ÐkargarrYmbBa©ÚlKña – yuT§saRsþGPivDÆn_BaNiC¢kmµdl;CnRkIRk >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>203
9>3>4 eKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_km<úCa ¬KGsk¦ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 204
9>3>5 kareRKagfvika nig karviPaCfvika >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 204
9>3>6 RbBn½§sißtiCati >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 205
191
CMBUkTI 9 ³ karbRBa¢abeynD½r³ bribTsßab½n nig eKalneya)ay
sßab½nsgÁmkic© c,ab; nigesdækic© kMNt;lT§PaBrbs;narI nigburskñúgkarTTYl)anFnFan kløanuBlPaB
GMNac Bak;Bn½§nwgkareFIVesckIþsMerc nigplRbeyaCn_BIlT§plénkic©GPivDÆn_. kMENTMrg;sßab½n edIm,Ipþl;dl;
narI nigbursnUvsiTi§ nig»kasesIµKña KWCasmasPaKsMxan;kñúgkarelIkkMBs;smPaBeynD½r. CMBUkenH nwgbgðaj
GMBIRkbx½NÐc,ab; nigc,ab;nana EdlRtUv)antak;EtgeLIg edIm,IedaHRsayKMlateynD½r nigkarerobcMsßab½n
rdæaPi)al edIm,IedaHRsaybBaðaeynD½r. CMBUkenHk¾)anEcgGMBIkaredaHRsaybBaðaeynD½renAkñúgeKalneya)ay
nigyuT§saRsþsMxan;²rbs;rdæaPi)al nigdak;bBa©ÚleTAkñúgdMeNIreFIVEpnkar nigkarviPaCfvika.
9>1 Rkbx½NÐc,ab;
rdæFmµnuBaØqñaM1993Ecgfa {RbCaBlrdæExµrmansiT§iesIµKñacMeBaHmuxc,ab; manesrIPaB nigkrNIykic©dUcKña
TaMgGs; eday\tRbkan;BUCsasn_ BN’sm,úr ePT Pasa CMenO ninñakarneya)ay edImkMeNItCati zan³sgÁm
FnFan b¤sßanPaBÉeToteLIy} ¬maRta31¦. dUecñHbgðaj[eXIjfa burs nignarImansiTi§esIµKñaenAcMeBaHmux
c,ab; cUlrYmcMENkesIµKñaenAkñúgCIvPaBneya)ay esdækic© sgÁm nigvb,Fm’. smPaBkñúgGaBah_BiBah_ nig
enAkñúgRKYsar kargar nigTTYl)anR)ak;QñÜl. rdæFmµnuBaØk¾)anEcgGMBIviFankarRbqaMgnwgkarerIseGIgRbqaMgnwg
eynD½r nigkarekgRbvBa¢½. c,ab;mYycMnYnEdlbMerIdl;plRbeyaCn_rbs;narI RtUv)anGnum½t b¤tak;Etg mandUcCa³
rdæaPi)al)aneFIVviesaFnkmµc,ab;Cati sIþBIkarrMlUtkUn edaykMNt;GnuBaØatkarrMlUtkUn)anEtcMeBaH
KP’NaEdlmanGayuticCag14s)aþh_ edayKµankarkMhitcMeBaHmUlehtuNamYyeLIy. BImun
c,ab;GnuBaØat[mankarrMlUtkUn EtkñúgkrNIedIm,Ise®gÁaHCIvitrbs;narIb:ueNÑaH.
RkmkargarqñaM1997 TTYlsÁal;bBaðaeynD½r nigpþl;siTi§esrIPaBdl;narI enAkñúgkargar. yuT§viFIenH
KWCaGñkkarBar minEmnRtwmEtEp¥kelIsiTi§b:ueNÑaHeT. enAkñúgc,ab; narI nigkumar RtUv)ankarkarBarmin[
eFIVkargarEdlbNþal[man {eRKaHfñak;} ¬maRta177¦ ehIynarITTYl)ankarkarBarCaBiesskñúg
kMLúgeBlmanKP’. karerIseGIgRbqaMgnwgnarI nigkarekgRbv½Ba¢narI RtUv)anhamXat;.
c,ab;GaBah_BiBah_ nigRKYsar GnuBaØat[mankarElglH ebIsinCamanmUlehtuBak;B½n§nwg {PaB
eXareXA nigkarvaydM} ¬maRta39¦. c,ab;TTYlsÁal;RTBüsm,tiþrbs;burs nignarIEdlman muneBl
GaBah_BiBah_ RTBüsm,tiþrYm nigGacTTYl)anRTBüsm,tiþenAeBlElglH. nItiviFI bTbBaØtþi nig
ehtuplBak;Bn½§nwgkarElglH min)anEcgBisþarRKb;RKan;enAkñúgc,ab;enAeLIyeT nigbNþal[man
bBaðaTUeTAmYycMnYn dUcCa {kar)at;bg;GMNacCa«Bukmþay} ¬Schimmel, nig Ruenger, qñaM2001¦.
naeBlfIµ²enH RkmsþIBIRKYsar kMBugRtUv)anerobcMedaymanCMnYyBIrdæaPi)alCb:un.
192
cMENkesIµPaBsMrab;narI
esckIþRBagc,ab;sIþBIkarTb;sáat;GMeBIhwgSakñúgRKYsar nigkic©karBarCnrgeRKaH )andak;CUneTArdæsPa
enAExkkáda qñaM2002. enAmuneBléf¶e)aHeqñatExkkáda qñaM2003enH bTbBaØtþimYycMnYnenAkñúgc,ab;
RtUv)andMeNIrkarkarBarenAkñúgrdæsPa nigeFIVviesaFnkmµ. esckIþRBagenHminTan;Gnum½teTACac,ab;
enAeLIy edaysarBMuTan;manrdæsPa ¬CMBUkTI7¦.
c,ab;sIþBIkarbRgáabGMeBIBRgt; niglk;dUrmnusS nigGMeBIeFIVGaCIvkmµelImnusS min)anpþl;nUvRkbx½NÐ
pøÚvc,ab;RKb;RCugeRCay edIm,IeqIøytbeTAnwgbBaðaCYjdUreLIy b:uEnþc,ab;fIµsIþBIkarbRgáabGMeBIlk;;dUr
mnusS nigGMeBIeFIVGaCIvkmµelImnusS kMBugRtUv)aneFIVBRgag ¬CMBUkTI7¦.
c,ab;dIFIøfIµ Ecgfa narI nigburs mansiTi§cuHhtßelxarYmKñaelIkmµsiTi§dIFIø ¬CMBUkTI2¦.
RbeTskm<úCaCaRbeTshtßelxIenAkñúgEpnkarskmµPaBTIRkugeb:kaMg nigGnusBaØasIþBIkarlubbM)at;
ral;TRmg;énkarerIseGIgRbqaMgnwgnarI (CEDAW) EdlRbeTskm<úCa)anpþl;sc©ab½nenAéf¶TI15
Extula qñaM1992 edayKµankarbMrug. BRgagr)aykarN_CatidMbUgelIkTI2 nigTI3 )andak;CUneTATIsIþkar
KN³rdæm®nIþ enAéf¶TI28 Exemsa qñaM2003 nigeRbIeBlGs;7Ex eTIbTTYl)ankarGnum½tBIKN³
rdæm®nIþ. GnuelameTAtammaRta18énGnusBaØa r)aykarN_RtUvbgðajGMBIskmµPaBrbs;GaCJaFr
saFarN³ edIm,I[narI)anGnuvtþsiTi§rbs;eKenAkm<úCa. r)aykarN_RtUvbgðajGMBIsßanPaBbc©úb,nñrbs;
narIkm<úCa nigviFankarCak;EsþgEdl)an nigkMBugGnuvtþ cab;taMgBIGnusBaØacUlCaFrman. r)aykarN_
enHnwgRtUvepIJeTAKN³kmµaFikarshRbCaCatiTTYlbnÞúk elIkkMBs;sßanPaBrbs;narI enAkñúgExmkra
qñaM2004.
bTBiesaFn_énesckIþRBagc,ab;sþIBIGMeBIhwgSakñúgRKYsar nigesckþIr)aykarN_sIþBIGnusBaØasIþBIkarlubbM)at;
karerIseGIgral;TRmg;énGMeBIhwgSaRbqaMgnwgnarI bgðaj[eXIjfa KWcaM)ac;RtUvkarkarts‘UmtiCaeRcIneTotCamYy
rdæaPi)al nigsmaCiksPa edIm,IbegIátbriyakaseKalneya)aysMrab;karBarnarI. enAmanc,ab;bc©úb,nñmYycMnYn
eTotEdlmanlkçN³lMeGogeynD½r dUcCac,ab;sIþBIR)ak;ebovtSr_]btßmÖdl;m®nIþraCkarburs EdlmanshB½T§
CabnÞúkkñúgRKYsar b:uEnþc,ab;enHmin)anGnuvtþcMeBaHm®nIþraCkarnarI EdlmanshB½T§CabnÞúkkñúgRKYsareLIy.
enAmankic©karCaeRcInEdlRtUvGnuvtþ edIm,IbegIát[)annUvRbBn½§yutiþFm’mYyEdlGacTukcitþ)an edIm,IbegIán
tMélyutiþFm’rbs;tulakar nigbegIánkarGnuvtþn_c,ab;. bBaðakMENTMrg;Epñkc,ab; Edl)anEcgenAkñúgEpnkar
skmµPaBGPi)alkic© ¬GAP¦)anbgðajGMBIKMlat nigPaBminrlUnenAkñúgc,ab; karxVHxatkñúgkarpSBVpSay
Bt’manGMBIc,ab; dMeNIrkartak;Etgc,ab;manry³eBlyUr kareRbIR)as;Rkitü nigGnuRkitüeRcIneBk xVHsmtßPaB
kñúgkareFIVesckIþRBagc,ab; nigxVHkarcUlrYmrbs;GñkBak;Bn½§kñúgdMeNIrkarnItikmµ.
193
9>2 Rkbx½NÐsßab½n
9>2>1 RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn
CIvRbvtiþ³ RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn ¬k>k>n>G¦ KWCaynþkarCati edIm,IelIkkMBs;tYnaTI nigzan³
rbs;narI nigGtItyuT§CnenAkm<úCa. enAmunkarcuHhtßelxaelIkic©RBmeRBogsniþPaB enATIRkug)a:rIs
qñaM1991 bNþajkargarsmaKmnarI )anBRgIkdl;fñak;PUmi. eRkaykare)aHeqñatskl qñaM1993
elxaFikardæan kic©karnarI RtUv)anbegáIteLIg edaymantYnaTICaeRcInenAfñak;Cati fñak;extþ nigfñak;Rsuk.
kñúgqñaM1996 elxaFikardæankic©karnarI RtUv)andMeLIgeTACaRksYgkic©karnarI nigmankarEtgtaMgrdæmRnþI
mYyrUb. enAkñúgqñaM1998 GaNtiþrbs;RksYgRtUv)anbBa©Úlkic©karGtItyuT§Cn nig)andUreQµaHeTACaRksYg
kic©karnarI nigGtItyuT§CnenAkñúgqñaM1999.
tYnaTI nigGaNtiþrbs;RksYg³ k>k>n>G mantYnaTIkñúgkarsMrbsMrYl nigRtYtBinitüelIkic©xitxMRbwgERbg
rbs;rdæaPi)al edIm,Ikat;bnßyKMlateynD½r nigFana[)anfa RbeTskm<úCa sMerc)annUvsmPaBeynD½r.
GaNtiþcMbgrbs;RksYg KWeFIV[man\Ti§Bl nigpþl;karENnaMedIm,IbRBa¢abbBaðaeynD½r eTAkñúgRksYgBak;Bn½§
nigsßab½nrdæ)alRKb;kMrit. enAfñak;extþ nigXMu RksYgGnuvtþGaNtiþrbs;xøÜntamry³mnIÞrkic©karnarI nigGtIt
yuT§Cn nigCnbegÁaleynD½r TTYlxusRtUvelIbBaðanarI nigkumar enAkñúgsmaCikRkumRbwkSaXMu-sgáat;
¬sUmemIlCMBUkTI8¦. CadMbUg RksYgeRbIR)as;yuT§viFIGnuvtþKMeragedaypÞal;. b:uEnþkñúgkMLúgbIbYnqñaMknøgmk
RksYg)anbegIántYnaTIrbs;xøÜn eTACaGñksMrbsMrYlkñúgkareKogKrkarKaMRTEpñkneya)ay nighirBaØvtßú sMrab;
karpþl;esva nigeKalneya)ay EdleqIøytbeTAnwgtRmUvkarBiessrbs;narI nigGtItyuT§Cn [)ankan;Et
l¥RbesIr. edaysartYnaTIrbs;RksYgkñúgkarpþl;esvaedaypÞal;mankMrit RksYgkMBugQaneq<aHeTArktYnaTI
CaGñkCMruj edIm,I[mankarpøas;bþÚrenAkñúgkMritsßabn½ nigeKalneya)ay.
yuT§saRsþ nigGaTiPaB³ kñúgqñaM1999 k>k>n>G )anerobcMEpnkaryuT§saRsþry³eBl 5qñaM ehAfa
narIrtn³ 2001-2005 ¬{narICartn³sm,tiþ}¦ Edlmanvis½yGaTiPaB5KW³ karbRBa¢abeynD½r suxPaB
nigGaharUbtßmÖ Gb;rM nigkarpþl;GMNacEpñkesdækic© karkarBarpøÚvc,ab; nigkarRKb;RKg nignarIkñúgkareFIVesckIþ
sMerc. karepþatkarykcitþTukdak;cMbgrbs;RksYg KWkarBRgwgsmtßPaB nigKaMRTedIm,IkarGPivDÆn_
eKalneya)ay enAkñúgRksYgBak;Bn½§CaGaTiPaB rYmman RksYgksikmµ rukçaRbm:aj; nigensaT RksYg
GPivDÆn_CnbT RksYgGb;rM yuvCn nigkILa RksYgsuxaPi)al edIm,IbRBa¢abeynD½reTAkñúgvis½yrbs;RksYg
nImYy². m®nIþraCkar RksYg k>n>G )aneFIVkarbNþúHbNþaly:ageTogTat;nUvkmµviFInana EdlBak;Bn½§nwgeynD½r
enAkñúgRksYgBak;Bn½§ nigmnIÞrextþmYycMnYn. RksYg k>n>G CasmaCikenAkñúgKN³kmµaFikarGnþrRksYg nig
mantYnaTIya:gskmµ CaBiesskñúgkarkat;bnßyPaBRkIRk vis½yGb;rM nigsuxaPi)al. RksYg k>n>G k¾man
tYnaTIya:gskmµenAkñúgkarerobcM nigkarbRBa¢abeynD½reTAkñúgeKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_km<úCa nigkMBug
CMBUkTI 9 - karbRBa¢abeynD½r³ bribTsßab½n nig eKalneya)ay
194
cMENkesIµPaBsMrab;narI
BinitüelIkarerobcMyuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk edayEp¥kelITsSn³vis½yeynD½r. kñúgExsIha
qñaM2003 RksYg k>n>G RtUv)anraCrdæaPi)albBa©ÚleTACaRksYgGaTiPaBmYy kñúgcMeNamRksYgGaTiPaB
cMnYn6 enAkñúgRkbxN½ÐcMNayry³eBlmFüm EdlkñúgenaHRksYgepSg²eTotKW RksYgGb;rMyuvCn nigkILa
suxaPi)al ksikmµ rukçaRbmaj; nigensaT GPivDÆn_CnbT nigyutiþFm’.
enAkñúgmhasnñi)atbUksrubfñak;CatielIkdMbUgrbs;RksYgkñúgExemsa qñaM2003 GñkcUlrYm¼m®nIþraCkar
rbs;RksYg )anerobcMCasMeNIrfµI² sIþBITisedAsMrab;GnaKtsMrab;RksYg nig)anbgðajsMeNIrenH CUndl;
naykrdæm®nIþ. RkbxN½ÐénsMeNIrTisedAGnaKt maneKalbMNgcMnYn5 KW³
1> karkat;bnßyPaBRkIRksMrab;narI nigGtItyuT§Cn³ Fana[)anfa yuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk
¬y>C>k>k¦ nwgkat;bnßyKMlateynD½r nigbegIátsUcnakrsmrmü nigRtYtBinitüelI ¬y>C>k>k¦
edayEp¥kelITsSn³eynD½r.
2> smahrNkmµeyaFarMsay nigRKYsarrbs;BYkeK
3> karbegIánGPi)alkic©l¥ vimCÄkar nigshvimCÄkar³ begáInkaryl;dwgGMBImUlehtuén KMlateynD½r
nigbegIátyuT§saRsþ edIm,IeqIøytbbBaðaKMlateynD½rTaMgenH enARKb;kMritTaMgGs;enAkñúgrdæaPi)al
rdæ)al nigsgÁmsIuvil. begIát nigGnuvtþEpnkarskmµPaBbRBa¢abeynD½r edIm,IBRgwgeKalneya)ay
nigkmµviFInana. enAkñúgbribTRbB½n§vimCÄkar nigshvimCÄkar RksYgRtUveFIVya:gNa[manfvika
RKb;RKan;enAkñúgkMritnImYy² edIm,IeqIøytbeTAnwgKMlateynD½r.
4> kMENrTMrg;vis½yc,ab;³ begIánkic©karBarpøÚvc,ab;dl;narI nigkumar RbqaMgnwgkarekgRbv½Ba¢RKb;rUbPaB.
c,ab;sIþBIkarTb;sáat;GMeBIhwgSakñúgRKYsar nigkic©karBarCnrgeRKaH KYrEtTTYl)ankarGnum½t nigKYrEt
erobcMc,ab;fIµRbqaMgnwgkarCYjdUr. RtUveFIVviesaFnkmµelIc,ab;GaBah_BiBah_ nigRKYsar c,ab;kargar nig
RkmRBhµTNÐ nigrdæb,evNI EdlRksYgyutiþFm’kMBugBRgag nigTamTarkarbegIánshRbtibtiþkarrvag
RksYgyutiþFm’ RksYgk>n>G nigRksYgsgÁmkic© kargar bNþúHbNþalviC¢aCIv³ nigyuvnItism,Ta. BRgwg
karGnuvtþn_c,ab;tamry³ karshkarCamYyRksYgmhaépÞ CaBiessedIm,IkarBarCnrgeRKaH
ecaTRbkan; nigdak;eTasCnelIµskñúgkarCYjdUrnarI nigkumarI.
5> karGnuvtþn_kMENrTMrg;rdæ)al nigkarbegIáncMnYnnarIenAkñúgtYnaTIeFVIesckIþsMerc³ karts‘Umti
[mankarKaMRT bBa©ÚlTsSn³rbs;narIeTAkñúgkartak;Etg nigGnuvtþn_eKalneya)ay tamry³karbegIán
cMnYnnarIbMerIkargarenAkñúgsßab½nrdæenARKb;kMrit nigksagsmtßPaBrbs;narI enAkñúgkareFIVesckIþsMerc
nigCMnajCaGñkdwknaM. RtYtBinitüeLIgvijelInItiviFIrdæ)al EdlmankarerIseGIgeynD½r kñúgkar
eRCIserIs nigdMeLIgzan³buKÁlik.
195
TisedAGnaKtTaMgenH )aneFIV[tYnaTIrbs;RksYg k>n>G RsbeTAnwgGaTiPaBCati nig)anBinitü
eLIgvij elItYnaTITTYlxusRtUvxøHEdlCan;CamYytYnaTIrbs;RksYgBak;Bn½§. narIrtn³ nwgRtUvBinitüEklMG
eLIgvij [RsbCamYynwgTisedAGnaKt nigcaM)ac;RtUvEklMGrcnasm<n½§mYycMnYnenAkñúgRksYg.
skmµPaBcMbg³ k>k>n>G cUlrYmkñúgskmµPaB3 KW³ eFIV[man\Ti§BlelIyuT§saRsþGPivDÆn_Cati
man\Ti§BlelIyuT§saRsþrbs;RksYg ¬Bak;Bn½§¦ tamvis½y nigGñkpþl;CMnYy nigkarGnuvtþn_KMerag.
\Ti§BlelIyuT§saRsþGPivDÆn_Cati³ k>k>n>G )ancUlrYmya:gskmµ enAkñúgdMeNIrkarerobcMyuT§saRsþ
Cati2 KW³ EpnkarGPivDÆn_sgÁmkic© esdækic©elIkTI2 nigyuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk ¬y>C>k>k¦.
rdæelxaFikarmYyrYbrbs;RksYg KWCasmaCikenAkñúgRkumRbwkSaGPivDÆn_sgÁmkic© EdlRkumRbwkSaenH CaGñk
sMrbsMrYlkñúgkarerobcM nigRtYtBinitü y>C>k>k. kic©xitxMrbs;RksYgTTYl)aneCaKC½ybMput edaydMeNIr
karTUeTAkñúgkarerobcMyuT§saRsþ )anpþl;»kas[mankic©BieRKaHeyabl; nigkarpþl;Gnusasn_. k>k>n>G
k¾)anedIrtYya:gskmµenAkñúgkarerobcMc,ab;fIµ² dUcCa esckIþRBagc,ab;sIþBIkarTb;sáat;GMeBIhwgSakñúgRKYsar
nigkic©karBarCnrgeRKaH nigBRgagc,ab;RbqaMgnwgkarCYjdUrmnusS. tamry³KMeragfIµrbs; JICA k>k>n>G
nwgQaneTArkkarRbmUlTiinñn½y karviPaK nigkarerobcMeKalneya)ay karRtYtBinitü nigkarvaytMél.
\Ti§BleTAelIRksYgtamvis½y³ k>k>n>G shkarCamYyRksYgBak;Bn½§sMxan;² edIm,IbBa©ÚlbBaða
eynD½reTAkñúgkmµviFIrbs;eK. karyl;dwgGMBIPaBcaM)ac;kñúgkareqIøytbnwgeynD½r mankMritx<s;enAkñúg
sßab½nrdæ bu:EnþsmtßPaBm®nIþraCkarkñúgkarGnuvtþn_enAmankMrit. edIm,IeqIøytbeTAnwgbBaðaenH k>k>n>G )an³
- begIátCnbegÁaleynD½renAkñúgRksYgcMnYn10 kñúgqñaM2000. CnbegÁaleynD½rTaMgenH mantYnaTIx<s;
bMputKW zan³GKÁnaykrg ehIyGñkepSg²eTotsißtkñúgtYnaTITab KµanGMNackñúgkarsMerc b¤Cam®nIþ
raCkarCMnaj. CnbegÁaleynD½rCaeRcInminsUvTTYl)ankarGnum½t nigKaMRTBIfñak;dwknaMenAkñúg
RksYgrbs;xøÜneLIy. CnbegÁaleynD½r GnuvtþtYnaTIedayELkedayKµankarKaMRT b¤fvikaBIRksYg.
CalT§pl CnbegÁaleynD½r BMumanGMNacRKb;RKan;kñúgkarbRBa¢abeynD½r RbkbedayRbsiTi§PaBeTAkñúg
eKalneya)ay nigkmµviFIrbs;RksYgBYkeKeLIy elIkElgEtRksYgGb;rM yuvCn nigkILa ehIyfIµ²enH
RksYgksikmµ rukçaRbmaj; nigensaT. RksYg G>y>k KWCaRksYgEtmYyKt; EdlmanyuT§saRsþbRBa¢ab
eynD½rpøÚvkar nigmanKN³kmµaFikarbRBa¢abeynD½rmYy EdlmanRbFanenAkñúgfñak;rdæelxaFikar ehIy
RksYgksikmµkMBugbegIátKN³kmµaFikarenAkñúgRksYgrbs;xøÜn enAeBlqab;²enH.
- begIátRkumkargarbRBa¢abeynD½r nigRkumbNþúHbNþalm®nIþraCkar nigRkumRbwkSaXMu-sgáat; CaBiess
enAkñúgextþEdlmankmµviFIsila.
- erobcMsikçasalafñak;Cati bNþúHbNþalGMBIkarbRBa¢abeynD½r eTAkñúgRbBn½§sißtienAkm<úCa Edlmankar
cUlrYmrbs;RksYgsßab½nrdæcMnYn16 kñúgbribTedIm,IkMNt;rk nigbMeBjcenøaHTinñn½ysMrab;RtYtBinitü
nigeFIVr)aykarN_sIþBIkarGnuvtþn_eKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_ nig y>C>k>P.
- erobcMyuT§saRsþbRBa¢abeynD½rsIþBICMgWeGds_ nigyuT§saRsþbRBa¢abeynD½rsMrab;kmµviFIsila ¬CMBUkTI8¦.
CMBUkTI 9 - karbRBa¢abeynD½r³ bribTsßab½n nig eKalneya)ay
196
cMENkesIµPaBsMrab;narI
edaysarkaryl;dwgenAkñúgRksYgBak;B½n§GMBITsSn³vis½y nigdMeNIrkarbRBa©beynD½r enAmankMrit
k>k>n>G kMBugbegIátEpnkarskmµPaBbRBa¢beynD½r sMrab;GnuvtþenAkñúgsßab½nrdæTaMgGs; edaycab;epIþm
dMbUgCamYyRksYgGaTiPaB. eKaledAcugeRkayKWfa eKalneya)ayenH nwgkøayeTACaEpnkarskmµPaB
fñak;Cati sMrab;karGnuvtþn_enAkñúgsßab½nrdæ sgÁmsIuvil GgÁkareRkArdæaPi)al sßab½nsasna nigvis½yÉkCn.
\Ti§BleTAelIyuT§saRsþrbs;Gñkpþl;CMnYy³ k>k>n>G CaBiessfñak;dwknaMEtgEtdMeNIrkarBieRKaH
eyabl;CamYyGñkpþl;CMnYy enAkñúgdMNak;karerobcMsMeNIsMuKMeragfIµ². dMeNIrkarenH eFIV[RksYgman»kas
bgðajGMBIsar³sMxan;énkareqIøytbnwgeynD½r. k>k>n>G )ants‘Umti[mankarKaMRTbBa©ÚlbBaðaeynD½r
eTAkñúgdMeNIrkarBinitüelIkarcMNaysaFarN³ nigkar)a:n;RbmaNGMBIhirBaØvtßú rbs;FnaKarBiPBelak ehIy
CalT§plbBaðaeynD½rRtUv)andak;enAkñúgCMBUk1. k>k>n>G nigmankarcUlrYmrbs;m®nþIraCkar)ancUlrYm
BieRKaHeyabl; nigshkarenAkñúgKMeragbegIánkarRbkbrbrciBaw©mCIvit dUcCaKMeragbegIánKuNPaBksikmµ
rbs;mUlniFiGURsþalI ¬AusAID¦ ehIyfIµ²enH KMeragfIµrbs; IFAD )ancab;epIþmenAkñúgextþcMnYnBIr.
karGnuvtþn_KMerag³ k>k>n>G pþl;esvabNþúHbNþalGb;rMEpñkc,ab;edaypÞal; karts‘UmtisIþBIsuxPaB
bnþBUC \NTanxñattUc kargarrkcMNUl karCYjdUr ksikmµ nigkarbNþúHbNþal CMnajviC¢aCIv³ nigkarCYjdUr.
k>k>n>G bnþGnuvtþskmµPaBmYycMnYnedIm,I³ eFIVkarsakl,gyuT§viFIfIµ² kñúgkarpþl;esva edayRksYgman
eKalbMNgEsVgrkyuT§viFIEdlGnuvtþ)aneCaKC½y nigbnÞab;mkykeTAGnuvtþenAkñúgRksYgBak;B½n§ nigedIm,I
EsVgrkmUlniFisMrab;kareFIVTsSnkic©emIlkarGnuvtþn_ EdlkareFIVTsSnkic©mansar³sMxan; sMrab;EsVgyl;GMBI
bBaðaEdlburs nignarIRkIRkRbQmmux nigCakarbNþúHbNþalCak;Esþg sMrab;buKÁlikmYycMnYnFM EdlminTan;
manbTBiesaFn_RKb;RKan;enAeLIy.
fvika nigkarKaMRTrbs;Gñkpþl;CMnYy³ eTaHbICafvikarbs; k>k>n>G mancMnYntictYc ebIeRbobeFobnwg
RksYgepSg²eTot b:uEnþfvikarbs;RksYg)anekIneLIgcMnYn10dg kñúgrvagqñaM1999 nig 2003 ¬ekIneLIg
dl; 10Ban;lanerol kñúgqñaM2002 ¬edayminbBa©ÚlnaykdæanGtItyuT§Cn¦. ehtudUecñH ehIyRksYgman
lT§PaBCYlbuKÁlik EdlmansmtßPaBmkbMerIkarkñúgGaNtiþfIµrbs;RksYg. tYnaTIfIµEdlRtUveRCIserIsmk
bMerIkarsMrab;Epñksßiti Epnkar RtYtBinitü nigvaytMélkarRKb;RKgBt’man nigc,ab; nwgGacCYybegIán
smtßPaBFnFanmnusSenAkñúgRksYg.
dUcenAkñúgRksYgCaeRcInEdr fvikarbs; k>k>n>G GaccMNayEtelIkarcMNayrdæ)al ¬R)ak;ExbuKÁlik
TIkEnøgeFIVkar smÖar³kariyal½y.l.¦ Gñkpþl;CMnYy ]btßmÖdl;skmµPaBmYycMnYnFMrbs;RksYg tamry³
KMeragmYycMnYn. k>k>n>G )anTTYleCaKC½ykñúgkarTak;TajGñkpþl;CMnYy kñúgkar]btßmÖEpñkhirBaØvtßúdl;
kmµviFIsMxan;²mYycMnYn nigTTYl)anRbEhlCa 2landuløakñúgmYyqñaM². CMnYybreTs mansar³sMxan;Nas;
sMrab;RksYg b:uEnþbuKÁlikmYycMnYnEdleFIVkarenAkñúgKMeragrbs;Gñkpþl;CMnYy BMusUvmaneBlevlaRKb;RKan;
eFVIkarviPaKeKalneya)ay EsVgrkkarKaMRTmti nigkargarrdæ)alEdlCatYnaTITTYlxusRtUvrbs;xøÜn.
197
kñúgkarRbQmmuxnwgkargarbRBa¢abeynD½r k>k>n>G kMBugEtxitxMEsVgrktulüPaBrvagkarGnuvtþn_
KMerag nigkarviPaKeKalneya)ay nigkarts‘Umti CamYynigFnFanEdlmankMrit. karRbQmmuxsMxan;
KWkarEsVgrkmtirYm nigkarRBmeRBogCamYyRksYgBak;B½n§ edIm,I[eKalneya)ayrbs;RksYgBak;B½n§
mankareqIøytbnwgeynD½r. smtßPaBrbs; k>k>n>G kñúgkarpþl;eyabl;Epñkbec©keTsdl;RksYg
tamvis½yBak;Bn½§ edIm,I[RksYgBak;B½n§GacbegIát nigGnuvtþkmµviFIbegIánkaryl;dwgGMBIeynD½r KWenA
mankMrit BMuGaceqøIytbeTAnwgtRmUvkarepSg²eTotCaeRcIn. fñak;dwknaMrbs;RksYgTTYlsÁal;\Ti§Bl
yuT§saRsþénkarepþatykcitþTukdak;elIkarbBa©ÚleynD½r eTAkñúgkargarrbs;RksYgBak;B½n§ b:uEnþRksYgk¾bnþ
GnuvtþKMeragmYycMnYn edIm,IeqIøytbeTAnwgTMhMéntRmUvkar EdlminTan;)anbMeBjCUnenAkñúgvis½yepSg².
enAeBlRksYgbþÚreKaledArbs;xøÜnBIkarGnuvtþn_ eTArkkarts‘Umti nigkarRtYtBinitü RksYgRtUvRbQmmux
nwgkarRbkYtRbECg nig]bsKÁfIµ². rcnasm<n½§rbs;RksYg enAEtsißtkñúgTMrg;énkarpþl;esva nigmanEt
buKÁlikmYycMnYntUcb:ueNÑaH manbTBiesaFn_kñúgkarviPaKeynD½r karerobcMyuT§saRsþ b¤karpþl;eyabl;kñúg
EpñkeKalneya)ay. GaNtiþfIµrbs;RksYg KWCa»kasd¾sMxan;sMrab;RksYg kñúgkarerobcMrcnasm<n½§rbs;
RksYgeLIgvij nigerobcMrcnasm<½n§[RsbeTAnwgTisedAGnaKtrbs;RksYg.
9>2>2 RkumRbwkSaCatikm<úCaedIm,IRsIþ
RkumRbwkSaCatikm<úCaedIm,IRsIþ ¬k>C>k>s¦ RtUv)anbegIáteLIgkñúgExmina qñaM2001 edayRBHraCRkwtü.
edaysar k>C>k>s mansmaCiktMNagmkBIsßab½nrdæcMnYn 14RksYg Edlmanzan³CardæelxaFikar
RkumRbwkSamin)antMNag[RkumplRbeyaCn_rbs;narIedaypÞal;eLIy. tYnaTIrbs; k>C>k>s KWkarts‘Umti
karRtYtBinitü nigvaytMélelIc,ab; bTbBaØtþi nigeKalneya)ay rbs;rdæaPi)alBITsSn³vis½yeynD½r nig
karRtYtBinitüelIkarGnuvtþn_GnusBaØaGnþrCatinana. k>C>k>s k¾mantYnaTIkñúgkarelIkkMBs; zan³ tYnaTI
rbs;narIenAkm<úCa nigkarsresrr)aykarN_eTAshRbCaCati sIþGMBIGnusBaØa sIþBIkarlubbM)at;ral;TRmg;
énkarerIseGIgRbqaMgnarI ¬CEDAW¦.
edaysmaCikrbs; k>C>k>s CatMNagCan;x<s;mkBIRksYgcMnYn14 ¬PaKeRcInCaburs¦ k>C>k>s man
skþanuPaBeFIV[man\Ti§BlkñúgkarerobcM nigkarGnuvtþn_eKalneya)ay nigkmµviFIEdleqIøytbnwgeynD½r
enAkñúgRksYgTaMgenaH. b:uEnþCaGkusl RksYgksikmµ rukçaRbmaj; nigensaT nigRksYgBaNiC¢kmµ EdlCa
RksYgBIrsMxan;kñúgkarbegIán»kaskargar nigkat;bnßyPaBRkIRk minEmnCasmaCikenAkñúg k>C>k>s
eLIy. tYnaTIrbs; k>C>k>s Can;nwgtYnaTIrbs;RksYg k>n>G dUecñHcaM)ac;RtUvEklMGedaykareFIV
viesaFnkmµelIRBHraCRkwtü. enAeBlCamYyKñaenHpgEdr k>C>k>s KYrEtbBa©ÚlRksYgksikmµ rukçaRbmaj;
nigensaT nigRksYgBaNiC¢kmµ CasmaCikrbs;xøÜn.
CMBUkTI 9 - karbRBa¢abeynD½r³ bribTsßab½n nig eKalneya)ay
198
cMENkesIµPaBsMrab;narI
9>2>3 bTBiesaFn_rbs;RksYgBak;Bn½§kñúgkarbRBa¢abeynD½r
RksYgBak;Bn½§mYycMnYnFM epþatelInarICaRkumeKaledA b¤GñkTTYlpl edayEp¥kelITsSn³vis½y
eynD½r. bBaðaeynD½renAEtminTan;)anbRBa¢ab)anl¥RbesIr enAkñúgeKalneya)ay nigkmµviFItamvis½y
enAeLIy. CaTUeTAbBaðaeynD½r RtUv)aneKcat;TukfaCa {bBaða} rbs;RksYg k>n>G minEmnCabBaðarbs;
RksYgtamvis½yTaMgGs;eLIy.
bc©úb,nñenH RksYg k>n>G kMBugerobcMyuT§saRsþsMrab;karbRBa¢abeynD½rfñak;Cati. RksYg k>n>G man
tYnaTIerobcMyuT§saRsþTUlMTUlaysMrab;karbRBa¢abeynD½r ehIyRksYg nigPñak;garTaMgGs; mantYnaTIbegIát
ynþkaredIm,IdMeNIrkargarenHeTAmuxeTot. RksYgcMnYn10)anEtgtaMgCnbegÁaleynD½r 2nak;dUcCa
RksYgksikmµ rukçaRbma:j; nigensaT Epnkar eTscrN_ yutiþFm’ suxaPi)al Bt’man sgÁmkic© kargar
bNþúHbNþalviC¢aCIv³ nigsþaryuvnItism,Ta Gb;rM yuvCn nigkILa nigmhaépÞ. RksYgGb;rM yuvCn nigkILa
edaymankar]btßmÖBIGgÁkar UNICEF )anbegIátynþkarsßab½nmYy edIm,IeqIøytb nigRtÜtBinitübBaða
eynD½rKW KN³kmµaFikareynD½r ¬Gender Steering Committee¦ EdlmanRbFanCardæelxaFikar1rUb ehIy
KN³kmµaFikar)anbegIátyuT§saRsþbRBa¢abeynD½r 2002-2006 ¬sUmemIlCMBUkTI4¦. RksYgksikmµ rukça
Rbmaj; nigensaT nwgbegIátRkumkargareynD½r EdlmanRbFanCaGnurdæelxaFikar1rUb ¬sUmemIlCMBUkTI3¦.
dUcEdl)anerobrab;bgðaj[eXIjfa mankarrIkcMerInKYr[kt;sMKal; kñúgkarbegIátmUldæanRKw³ sMrab;kar
bRBa¢abeynD½r tamry³karbegIátRkbx½NÐsßab½n nigeKalneya)ay. edaysarmankarRbkYtRbECgEpñk
tRmUvkar bBaðaeynD½rminRtUv)aneKcat;TukfaCabBaðaGaTiPaB enAkñúgkarGPivDÆn_d¾FMeFg nigrebobvar³
kMENTMrg;eLIy. Cajwkjab; bBaðaeynD½r RtUv)aneKKitfaCabBaðaEdlGñkpþl;CMnYy cg;[rdæaPi)al {eFIV}
b¤CakarTTYlxusRtUvrbs;RksYg k>n>G. RksYgBak;Bn½§mYycMnYnFM minmansmtßPaBkñúgkarviPaKeynD½r
ehIyCnbegÁaleynD½r TamTar[mankardwknaM nigkarKaMRTenAkñúgRksYg edIm,IGacman\Ti§Blkñúgkarpøas;bþÚr
eKalneya)ay nigGMNacenAkñúgRksYg.
karbRBa¢abeynD½renAkñúgRksYgsßab½nrdæ hak;dUcCatRmUvkarrbs;RbeTsGñkpþl;CMnYy b¤RtUv)anGnuvtþ
edayRksYg k>n>G b:uEnþPaBCam©as;karrbs;RksYgRbtibtiþmankMritTab. edayGvtþmanénkardwknaMrbs;RksYg
Gñkpþl;CMnYyEdl]btßmÖdl;RksYgNamYyenaH eRbI nigbegIátyuT§viFIepSg² enAkñúgKMeragEdlBYkeKpþl;
mUlniFi]btßmÖ. ]TahrN_ RksYgksikmµ rukçaRbm:aj; nigensaT manCMnYymUlniFiGURsþalI FnaKarBiPBelak
nigFnaKarGPivDÆn_GasIu (ASPP) dMeNIrkarbRBa¢abeynD½reTAkñúgKMeragrbs;eK. edaysarRksYgksikmµ
rukçaRbm:aj; nigensaT minmanRkbx½NÐbRBa¢abeynD½rTUlMTUlayenAkñúgRksYg dUecñHRtUvkarcaM)ac;nUvkarxitxM
RbwgERbgBIsMNak;Gñkpþl;CMnYy ehIyeBlxøHminmankarsMrbsMrYlRKb;RKan;rvagGñkpþl;CMnYy. krNIenH
bNþal[mandMeNIrkargarCan;Kña nigbNþal[mankarbegIátnUvRbBn½§xus²Kña kñúgkarbRBa¢abeynD½r.
199
9>2>4 Gñkpþl;CMnYy nigGgÁkareRkArdæaPi)al
RbeTsGñkpþl;CMnYy nigGgÁkareRkArdæaPi)alGnþrCati GgÁkareRkArdæaPi)alkñúgRsuk edIrtYnaTIya:g
sMxan; enAkñúgRKb;rUbPaBTaMgGs;énkarGPivDÆn_enAkm<úCa. xageRkamenH CaskmµPaBsegçbrbs;RbeTs
Gñkpþl;CMnYy nigGgÁkareRkArdæaPi)almYycMnYn EdldMeNIrkarbegIánsmPaBeynD½r³
GgÁkareRkArdæaPi)al³ GgÁkareRkArdæaPi)al edIrtYnaTIya:gmantMél CaGñkts‘Umti nigCaskmµCn
ÉkraCü edaypþl;karbNþúHbNþal nigdMeNIrkarRsavRCav nigts‘Umti. naeBlbc©úb,nñenH manGgÁkar
eRkArdæaPi)al kñúgRsukcMnYn 24 GgÁkarGnþrCati 31 ykcitþTukdak;CaBiesselIbBaðanarI nigeynD½r.
manGgÁkareRkArdæaPi)alCaeRcIneTot k¾)andMeNIrkarbNþúHbNþalGMBIeynD½r ehIy)anbBa¢ÚnbuKÁlikrbs;xøÜn
eTATTYlkarbNþúHbNþalGMBIeynD½r b¤epþateKaledAelInarI CaGñkTTYlpl. GgÁkarsiTi§mnusS k¾)an
bBa©ÚlbBaðasiTi§narI eTAkñúgkmµviFIEsVgrkkarts‘Umtirbs;xøÜn nigshkarCamYyGgÁkarrbs;narI EdldMeNIr
kargarelIbBaðaGMeBIhwgSakñúgRKYsar nigkarCYjdUrePT.
bNþajkargareynD½rrbs;GgÁkareRkArdæaPi)al EdlmaneQµaHfa bNþajeynD½r nigkic©GPivDÆn_
¬GADNET¦ nigRkumkargareynD½rénevTikaGgÁkareRkArdæaPi)al eFIVkarsMrbsMrYlelIkic©xitxMRbwgERbg
rbs;GgÁkareRkArdæaPi)almYycMnYn ¬Gñkpþl;CMnYymankMrit¦ kñúgkarbRBa¢abTsSn³vis½yeynD½r. RksYg
k>n>G eFIVCam©as;pÞHenAkñúgevTikacMhrmYy edIm,IsMrbsMrYlskmµPaBrbs;RksYg nigGgÁkareRkArdæaPi)al
CaBiessenAkñúgTivanarIGnþrCati.
KN³kmµkarkm<úCaedIm,IRsIþ RtUv)anbegIáteLIgenAéf¶TI8 Ex]sPa qñaM2000 manGgÁkareRkArdæaPi)al
kñúgRsukcMnYn 33CasmaCik )anepþatya:gsMxan;elIkarelIkkMBs;sßanPaBrbs;RsIþ nigRbqaMgnwgkarCYjdUr
narI nigkumar. KN³kmµaFikar CEDAW rbs;GgÁkareRkArdæaPi)al EdlmanGgÁkarcMerInRsIþ CaRbFan
mantYnaTIRtYtBinitü nigsresrr)aykarN_sIþBIkarGnuvtþn_GnusBaØa CEDAW. bNþajkargarburs
k¾)ancab;epIþm dMeNIrkargarelIbBaðaeynD½rEdr.
GgÁkarcMerInRsIþ )ancUlrYmcMENkya:gsMxan;kñúgkarelIkkMBs;RsIþkñúgPaBCaGñkdwknaM tamry³karpþl;
karbNþúHbNþaldl;narICaebkçCnkñúgkare)aHeqñatXMusgáat; nigkare)aHeqñatTUeTA nigpþl;karbNþúHbNþal
dl;narICasmaCikRkumRbwkSaXMu¼sgáat; eRkayeBle)aHeqñat. vKÁbNþúHbNþalepþatelIPaBCaGñkdwknaM nig
CMnajkñúgkareFIVesckIþsMerc nigkarbegIánkaryl;dwgGMBIbBaðaeynD½renAkñúgc,ab; nigeKalneya)aynana
dUcCa c,ab;PUmin_Þ)al c,ab;GaBah_BiBah_ nigRKYsar nigGMeBIhwgSa.l.
CMBUkTI 9 - karbRBa¢abeynD½r³ bribTsßab½n nig eKalneya)ay
200
cMENkesIµPaBsMrab;narI
{esckIþEføgkarrbs;GgÁkareRkArdæaPi)al enAkñúgkic©RbCMuRkumBieRKaHeyabl;GMBIkm<úCa} kñúgqñaM2001
nig2002 )anpþl;GaTiPaBelIvis½yCabnþbnÞab;enH kñúgkareqIøytbeTAnwgbBaðaeynD½rdUcCa³ GMeBIhwgSa
elIRsIþ ¬karCYjdUrePT GMeBIeBsüacaredaybgçM nigGMeBIhwgSakñúgRKYsar¦ suxPaB nigGb;rM ¬suxPaBbnþBUC
nigkarGb;rM¦ Blkmµ nigkargar ¬GenþaRbevsþn_kñúgRsuk karekIneLIgénkMlaMgBlkmµnarIenAkñúgkargarplit
nigvis½yesdækic©eRkApøÚvkar¦.
Gñkpþl;CMnYyGnþrCati³ Gñkpþl;CMnYyGnþrCatimYyPaKFM maneKalneya)aykñúgkarbRBa¢abeynD½r
eTAkñúgkargarrbs;eKkñúgkMrit nigKuNPaBxus²Kña. tarag 2>1 bgðajGMBIGñkpþl;CMnYymYycMnYn EdlKaMRT
dl;RksYg k>n>G kñúgkaredaHRsaybBaðaeynD½rCak;lak; dUcCa karCYjdUrRsIþ nigkumar nigmanGñkpþl;CMnYy
xøHeTot begIánkarbRBa¢abeynD½renAkñúgKMeragrbs;xøÜn enAkñúgRksYgtamvis½y dUcCa karerobcMKMeragEpñk
ksikmµmYy EdleqIøytbRbkbedaysmPaBeTAnwgtYnaTI nigtRmUvkar nig]bsKÁEdlksikrCanarI nig
burskMBugRbQmmux. Gñkpþl;CMnYysMxan;²mYycMnYn TTYlsÁal;GMBItRmUvkarkñúgkarepþatkarykcitþTukdak;
elIkarpøas;bþÚrCayuT§saRsþ nigkarbRBa¢abeynD½reTAkñúgkareFIVesckIþsMercfñak;Cati edaymanynþkar
smRsb nigkarksagsmtßPaBedIm,IKaMRTdl;dMeNIrkarkargarenH. Gñkpþl;CMnYyTaMgenaHmandUcCa
FnaKarGPivDÆn_GasIu kmµviFIGPivDÆn_shRbCaCati JICA nigFnaKarBiPBelak. eTaHbICay:agNak¾eday
caM)ac; RtUvkarCMnYybEnßmenAkñúgRksYgepSg² dUcCa mUlniFishRbCaCatiedIm,IkumarenAkñúgRksYgG>y>k
ehIyfIµ²enH FnaKarGPivDÆn_CnbT CamYynwgRksYgksikmµ rukçaRbm:aj; nigensaT edIm,Ipþl;GñkCMnaj
nigksagsmtßPaBkñúgkardMeNIrkarkarbRBa¢abeynD½reTAkñúgeKalneya)ay nigkmµviFICak;lak;rbs;RksYg
nigeqIøytbeTAnwgbBaðafvika karRtYtBinitü nigvaytMél. Gñkpþl;CMnYycaM)ac;RtUveFIVkarsMrbsMrYlrvag
kargarTaMgGs;enAkñúgdMeNIrkarbRBa¢abeynD½r eRBaHfabBaðaeynD½r KWCabBaðasMxan;enAkñúgRKb;vis½y.
bc©úb,nñenH BMuTan;manynþkarsMrbsMrYlCapøÚvkar rvagGñkpþl;CMnYyGnþrCati nigRksYg k>n>G b¤rvag
Gñkpþl;CMnYy nigRksYgBak;Bn½§.
9>3 eKalneya)ayCati nig dMeNIrkareFIVEpnkaryuT§saRsþ
RksYg k>n>G RksYgBak;Bn½§ GgÁkareRkArdæaPi)al nigGñkpþl;CMnYy )anxitxMRbwgERbgeFIVya:gNa[bBaða
eynD½rRtUv)aneqIøytb nigkMNt;rkskmµPaBsmRsb enAkñúgeKalneya)ayCati nigdMeNIrkareFIVEpnkar
yuT§saRsþ. rdæaPi)alkMBugEtcab;epIþmdMeNIrkarrebobvar³kat;bnßyPaBRkIRk nigkMENTMrg; EdlCadMeNIrkar
FMTUlMTUlay nigmankarRbkYtRbECg. EpñkbnÞab;enH nwgbgðajGMBIkareqIøytbeTAnwgbBaðaeynD½rEdl)an
BiPakSaenAkñúgCMBUkmun.
201
9>3>1 EpnkarGPivDÆn_esdækic©-sgÁmkic©elIkTI2 (SEDP II)
raCrdæaPi)alkm<úCa )anTTYlykkarbRBa¢abeynD½rCaeKalkarN_mYy sMrab;eKalneya)ay nigkmµviFI
rbs;rdæaPi)al enAkñúgEpnkarGPivDÄn_esdækic©-sgÁmkic©elIkTI2 2001-2005 Edl)anbBa©ÚlyuT§saRsþ
ry³eBl5qñaMrbs;RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn narIrtn³. SEDPII RtUv)anerobcMkñúgqñaM2001 Ca
eKalkarN_RksYgEpnkar nigehIymankarcUlrYmBIRksYgBak;Bn½§sMxan;²mYycMnYn. kñúgeKalbMNgbBa©Úl
bBaðaeynD½reTAkñúg SEDPII RksYg k>n>G )anCYbRbCMuCamYyRksYgBak;Bn½§ nwg)ancUlrYmeyabl;
Calaylkç½GkSr nigcUlrYmkñúgkarBieRKaHeyabl;CasaFarN³. eTaHbICamanskmµPaBTaMgenHk¾eday
k¾enAkñúgEpnkarskmµPaBénÉksar SEDPII cugeRkaybg¥s; )anbBa©ÚlbBaðaeynD½rEtbnþicbnþÜcb:ueNÑaH.
bBaðaeynD½rRtUv)anbBa©ÚleTAkñúgEpñkviPaK)anya:gl¥ b:uEnþTMnak;TMngrvagkarviPaKeynD½r nigGnþraKmn_
tamvis½y eBlxøHenAminTan;RKb;RKan;enAeLIy ehIykarviPaKeynD½r BMuRtUv)aneKykeTAeRbIedIm,IkMNt;
yuT§saRsþ nigerobcMskmµPaBeLIy.
9>3>2 yuT§saRsþCatikat;bnßyPaBRkIRk ¬y>C>k>P¦
enAedImqñaM 2002 RksYg k>n>G nigtMNagrbs;RksYgBak;Bn½§ nigGgÁkareRkArdæaPi)al )ancUlrYmkñúg
sikçasalafñak;tMbn;GasIuxagekIt sIþBIeynD½r nig y>C>k>P. enAkñúgsikçasalaenH KN³RbtiPU)anerobcM
EpnkarskmµPaBeynD½r y>C>k>P edaybBa©ÚlnUvsmasPaKmYycMnYnedIm,I ³
- BinitüeLIgvijelIkarrIkcMerIn enAkñúgkarbBa©ÚleynD½reTAkñúg SEDPII nigyuT§saRsþbeNþaHGasnñ
sMrab;karkat;bnßyPaBRkIRk .
- QaneTArkkarksagsmtßPaBdl;buKÁlikRksYg k>n>G nigRkumkargarsñÚl y>C>k>P enAkñúgRksYg
Bak;Bn½§ edIm,Iyl;dwgGMBIbBaðaeynD½r enAkñúgbribTénkarkat;bnßyPaBRkIRk.
- Fanafa Gnusasn_rbs;sgÁmsIuvilcMeBaH y>C>k>P RtUv)ansMrbsMrYl nigeqIøytbnwgeynD½r
- Fanafa dMeNIrkarcUlrYmEdlerobcMeLIgedayRksYgEpnkar RksYgBak;B½n§ nigGgÁkareRkArdæaPi)al
KWbBa©ÚlbBaðaeynD½r nigFanafa sMelgrbs;RsIþ nigbursRtUv)aneKB¤.
- begIánkaryl;dwgGMBIeynD½renAkñúgkarkat;bnßyPaBRkIRk dl;GñkeFIVesckIþsMercenAkMritksikr.
- begIátyuT§viFI edIm,IBRgwgsmtßPaBrbs;RksYg k>n>G kñúgkarbRBa¢abeynD½reTAkñúgRbBn½§karRtYtBinitü
nigvaytMél nigeFIVya:gNa[manfvikaedIm,IeqIøytbnwgeynD½r ¬sMrab;ry³eBlmFümdl;ry³eBl
yUr¦.
CMBUkTI 9 - karbRBa¢abeynD½r³ bribTsßab½n nig eKalneya)ay
202
cMENkesIµPaBsMrab;narI
dMeNIrkarerobcM y>C>k>P )anpþl;»kasmYYycMnYndl;karbRBa¢abeynD½reTAkñúgÉksarenH ehIykar
ykcitþTukdak;elIbBaðaeynD½r )anekIneLIgKYr[kt;sMKal; cab;taMgBIdMeNIrkar y>C>k>P ry³eBlxIø.
RksYg k>n>G nigGñkts‘UmtieynD½repSg²eTot enAkñúgsgÁmsIuvil)ancUlrYmcMENkenAkñúgdMeNIrkar
y>C>k>P edaycUlrYmenAkñúgRkumkargarepSg² nig)anbgðajnUvkareBjcitþcMeBaHkic©xitxMRbwgERbg nigkar
eqIøytbnwgeynD½rrbs;RksYgmYycMnYn. eBlevlasMrab;karerobcMtaragEpnkareKalneya)ay[)anRKb;
RCugeRCay minRKb;RKan;sMrab;karbBa©ÚleKaledA nigsUcnakr b:uEnþedaysarEtÉksarenH CaÉksardMbUg
eKaledA nigsUcnakreynD½r nwgRtUv)anbBa©ÚleTAkñúgÉksareRkay ehIykargarEdl)aneFIVenAkñúg K>G>s
nwgGacCYydl;kargarenH.
eTaHbICaenAmanxVHcenøaH b:uEnþGnusasn_rbs;RksYg k>n>G CaeRcIn RtUv)aneqIøytbenAkñúgÉksar.
EpñkmYysIþBIeynD½r RtUv)anbBa©ÚlenAkñúgÉksar eTaHbICakEnøgxøHRtUv)ansMrYleLIgvijk¾eday nigman
vis½ymYycMnYn )aneqIøytbnwgeynD½r. yuT§saRsþrbs;vis½yGb;rM ksikmµ nigGPivDÆn_CnbT )aneqIøytb
nwgeynD½r nigbBa©ÚlskmµPaB nigsUcnakrmYycMnYneqIøytbnwgeynD½r. eTaHbICaya:gNak¾edaybBaða
eynD½r minRtUv)anEcgenAkñúgvis½yGaTiPaBepSg²eTot dUcCakMENTMrg;dIFIø kMENTMrg;Epñkc,ab; nig
GPi)alkic© eKalneya)ayesdækic© FuntUc b¤karRKb;RKgFnFansaFarN³ ¬fvika nigR)ak;cMNUlRbcaMqñaM¦.
mantMNagrbs;narItictYcbMput enAkñúgdMeNIrkarBieRKaHeyabl; y>C>k>P fñak;extþ EdlerobcMeday
RksYgEpnkar. GgÁkareRkArdæaPi)alcMerInRsIþ edayshkarCamYyRksYg k>n>G )anerobcMkarBieRKaH
eyabl;enAtamPUmiCamYyRsIþRkIRk kñúgextþcMnYn6. Gnusasn_Edl)anBIkarBieRKaHeyabl;TaMgenH
)anykeTAbgðaj nigBiPakSaenAkñúgRksYgvis½yGaTiPaBrbs;y>C>k>P.
taragskmµPaBeKalneya)ayenAkñúg y>C>k>P EcgGMBIviFankarnana edIm,I³
bRBa¢abbBaðaeynD½renAkñúgRKb;sßab½nrdæTaMgGs; CaBiesssßab½nsuxaPi)al³
- begIánkarRsavRCav nigviPaKGMBIeynD½r sMrab;karerobcMeKalneya)ay
- dMeNIkarkmµviFIGb;rM nigbNþúHbNþalkñúgkarviPaKeynD½r kareFIVEpnkarfvika karGnuvtþn_ karRtYt
Binitü nigvaytMélsMrab;RksYg k>n>G ksikmµ rukçaRbma:j; nigensaT suxaPi)al Gb;rM yuvCn
nigkILa GPivDÆn_CnbT yutiþFm’ karBarCati mhaépÞ. begIátRkumsñÚlEdlya:gehacNas; man
smaCiksMxan;²cMnYn 20rUb enAkñúgRksYgk>n>G nig10rUb BIRksYgBak;Bn½§ nImYy²cMnYn 5RksYg
edIm,IFana[)annUvkarGnuvtþn_karbRBa¢abeynD½r. RksYgBak;Bn½§ KYrEtmanfvikaedIm,IeqIøytbnwg
KMlateynD½r.
203
Fana[)annUvkarkarBarEpñkc,ab;dl;narI nigkumarI nigkaryl;dwgrbs;shKmn_GMBIeynD½r³
- tak;Etgc,ab;fIµ dUcCac,ab;sIþBIGMeBIhwgSakñúgRKYsarFanafa c,ab;CYjdUrmnusSRtUv)anqøgeFIV
viesaFnkmµ c,ab;EdllMeGogeynD½r nigpþl;karbNþúHbNþaldl;tulakar nigPñak;garGnuvtþc,ab;.
Fanafa narI ¬nigGtItyuT§Cn¦ TTYl)ansiTi§esIPaB kñúgkarTTYl)anFnFan nig»kasesdækic©nig)an
cUlrYmesIµPaBenAkñúgkareFIVesckIþsMercfñak;Cati eFIVEpnkarGPivDÆn_ nigdMeNIrkarkat;bnßyPaBRkIRk.
- begIát»kasepSg²eTot sMrab;karRbkbrbrciBaw©mCIvit nigbegIánsmtßPaBrbs;narICashRKin nig
kmµkarinI.
- begIánlT§PaBrbs;narIkñúgkarTTYl)andIFIø.
- CYynarIkñúgkarbegIátkmµviFI\NTan shRKasmIRkU nigxñattUc nigpþl;karbNþúHbNþal.
- erobcMsmaKmksikredaymannarICasmaCikcMnYn 50PaKry.
- pþÜcepIþm nigKaMRTkmµviFIPaBCaGñkdwknaMsMrab;narIenAkñúgqakneya)ay shCIBBaNiC¢kmµ nigm®nIþ
raCkar.
r)aykarN_rIkcMerInRbcaMqñaMelIkdMbUg kMBugRtUv)anerobcMtaMgBIedImqñaM2004. edaysar y>C>k>P bc©úb,nñ
min)anEcg[)anTUlMTUlay nigmin)anbBa©ÚlskmµPaBGaTiPaB nigkarcMNay dUecñHr)aykarN_RbcaMqñaM
elIkdMbUg nwgRtUvGPivDÆn_EpñkTaMgenH.
9>3>3 RkbxN½ÐkargarrYmbBa©ÚlKña - yuT§saRsþGPivDÆn_BaNiC¢kmµdl;CnRkIRk
enAkñúgkar)a:n;RbmaNenH )ankMNt;ykskmµPaBesdækic©sMrab;narICnbT CabBaðaKnwøHmYy CaBiess
kñúgbribTbegIánvis½yBaNiC¢kmµ nigkMeNInénkarnaMecj. narIcMnYn 90PaKry CaRbCaCnRkIRkenACnbT
dUecñHkarbegIánplitPaB nigcMNUlenACnbT sMrab;narIEdlCaksikrRkIRk KWCaGaTiPaBya:gc,as;las; edIm,I
sMerceKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_km<úCaTI1³ karkat;bnßyPaBRkIRk nigPaBGt;Xøan. {yuT§saRsþGPivDÆn_
BaNiC¢kmµdl;CnRkIRk} EdlCaRkbxN½ÐeKalneya)ayrbs;rdæaPi)alBak;Bn½§niwgBaNiC¢kmµ caM)ac;RtUv
bBa©ÚlkarviPaKbEnßmGMBIeynD½r yuT§saRsþ nigsUcnakr c,as;las;GMBIkargarrbs;narI nigkarviPaCfvika.
RbBn½§sMrab;karviPaKGMBI\Ti§Bl énkMENrTMrg;esdækic©eTAelInarIEdlRkIRk enAminTan;manenAeLIy. dUecñH
karviPaKeynD½r edaysmehtuplGMBITMnak;TMngrvagkMeNInBaNiC¢kmµ nigPaBRkIRk CaBiessBak;Bn½§eTA
nwgkarcUlCasmaCikGgÁkarBaNiC¢kmµBiPBelak nigkarbBa©b;kic©RBmeRBog vaynP½NÐ enAkñúgqñaM2004
KWmansar³sMxan;enAkñúgrebobvar³sIþBIeKalneya)ayma:RkUesdækic©.
CMBUkTI 9 - karbRBa¢abeynD½r³ bribTsßab½n nig eKalneya)ay
204
cMENkesIµPaBsMrab;narI
9>3>4 eKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_km<úCa ¬K>G>s>k¦
enAcugqñaM2002 GgÁPaBbec©keTsRtYtBinitü nigviPaKPaBRkIRk (PMATU) énRksYgEpnkar )an
cab;epIþmdMeNIrkarerobcMÉksar K>G>s km<úCa edIm,IerobcMsresrr)aykarN_CatielIkdMbUgGMBI K>G>s.
eTaHbICar)aykarN_enH min)aneFIVeLIgenAeBlerobcM y>C>k>P k_eday k¾r)aykarN_enH nigGnusasn_
eKalneya)ay nwgpþl;xwømsarsMxan;sMrab;dak;bBa©ÚleTAkñúgr)aykarN_RbcaMqñaMGMBI y>C>k>P nigdMeNIrkar
cat;GaTiPaBsMrab; y>C>k>P. RksYg k>n>G shkarCamYymUlniFishRbCaCatiedIm,InarI )ancUlrYmya:g
skmµenAkñúgkarbRBa¢beynD½r eTAkñúgdMeNIrkarerobcM K>G>s km<úCa tamry³karcUlrYm nigsMrbsMrYlkñúgkar
BieRKaHeyabl; pþl;eyabl; nigkarviPaKTUeTAelIeKaledATaMgGs; nigpþl;nUvkarviPaKrYmGMBIeynD½r EdlRtUv
)anbBa©ÚleTAkñúgÉksar sIþBIkar)a:n;RbmaNGMBIeynD½renAkm<úCaenH edaymankar]btßmÖBIFnaKar
BiPBelak FnaKarGPivDÆn_GasIu nigGgÁkarGPivDÆn_shRbCaCati¼mUlniFiGPivDÆn_shRbCaCatiedIm,InarI.
r)aykarN_sþIGMBIkarGnuvtþn_ K>G>s km<úCa )anbBa©ÚlsUcnakrbEnßmsIþGMBIeynD½r edaymankarviPaK
RtwmRtUv nigRtUv)aneRbIR)as;CaKMrU.
dMeNIrkarBieRKaHeyabl; nigkarpþl;eyabl;CaTUeTA nigTUlMTUlayenAkñúgkargarenH eFIV[mankarekIn
eLIgkaryl;dwgGMBIbBaðaeynD½r enAkñúgGgÁPaB PMATU k¾dUcCaGñkpþl;CMnYy sßab½nrdæ nigGgÁkar
eRkArdæaPi)al Edl)ancUlrYmkñúgskmµPaBerobcM K>G>s km<úCa nigkarerobcMsresrÉksar)a:n;RbmaNGMBI
bBaðaeynD½renAkm<úCa.
9>3>5 kareeRKagfvika nig karviPaCfvika
cMNucmYycMnYnenAkñúgyuT§saRsþdMbUgbg¥s; sMrab;karbRBa¢abeynD½r KWBak;Bn½§eTAnwgkarbRBa¢abeynD½r
enAkñúgRbBn½§sißtiCati nigkarCMrujdMeNIrkarerobcMfvika[eqIøytbnwgeynD½r.
sßab½nCaeRcInmantYnaTITTYlxusRtUvepSg²BIKña kñúgkarerobcMeKalneya)ayeFIVEpnkar kmµviFI kar
eRKagfvika nigkarRtYtBinitüelIdMeNIrkarénkarcayvayfvika niglT§pl. enAkm<úCa BMuTan;manynþkar
mUldæanRKwHedIm,IFanafa bBaðaBak;Bn½§nwgeynD½r RtUv)anbBa©ÚleTAkñúgdMeNIrkarénkarerobcMfvikaCati b¤
ebIsinCabBaðaeynD½rRtUv)ankMNt;enAkñúgkareFIVEpnkar dUecñHRtUvmanmUlniFismrmü. kargarenHTamTar[
mankarRBmeRBogenAfñak;x<s;bMputkñúgkarbegIát nigKaMRTRkumkargarGnþrRksYg edIm,IRtYtBinitüfvikarbs;
RksYgBak;Bn½§ edayEp¥kelITsSn³eynD½r. KMeragfIµrbs;FnaKarBiPBelaksMrab;RksYg k>n>G nwgcab;epIþm
kargarenH ehIynigKMeragfµIrbs; UNDP nigmUlniFisMrab;RsþIkñúgkic©GPivDÆn_mUlniFirbs;Cb:un kMBugeFIV
Epnkar edIm,IKaMRTRksYgesdækic© nighirBaØvtßú kñúgkargarenH.
205
enAkñúgRksYgCaeRcIn karRbmUl nigraykarN_GMBIBt’mansMxan;² minTan;RKb;RKan; eFIV[mankarlM)ak
kñúgkar)a:n;RbmaNGMBIEpnkaryuT§saRsþkMritNa edIm,I[sIuKñanwgkmµviFIEdlmanfvikaRKb;RKan; ehIyfaetI
kmµviFIEdlmanfvikaRKb;RKan; GaceqIøytbeTAnwgtRmUvkarrbs;GñkTTYlplEdl)aneRKagTuk)ankMrit
Na. enAeBlEdlbBaðaenH BMuRtUv)aneKcat;TukfaCabBaðaeynD½r enaHrwtEtmankarlM)akkñúgkarbegIátrUbPaB
c,as;las; énbBaðaeynD½rkñúgkarEckcayesvasaFarN³. bBaðaBt’manekIteLIgenAkñúgkMritBIr³ TI1 kardak;
CMBUkfvika (Line Item Budget) eFIV[mankarlM)akkñúgkarkMNt;fa RtUvcMNayb:unµanelIkmµviFIBiess
NamYy ¬karEbgEckfvika eTAtamkmµviFIenAkñúgRkbx½NÐcMNayry³eBlmFüm nwgCYyedaHRsay
bBaðaenH¦. TI2 edaysarEtRkumeKaledAminRtUv)anEbgEcktamePT dUecñHTinñn½yGMBIGñkTTYlplenA
kñúgkmµviFIBiessenaH nwgminRtUv)aneKRbmUl b¤minGacykeTAeRbIR)as;)an. CalT§pleFIV[mankarlM)ak
kñúgkarkMNt;rkcMnYnsßanPaBRkIRk b¤ePTénGñkTTYlpl niglM)akkñúgkar)a:n;RbmaNRbsiTi§PaB nig
plb:HBal;énkarEckcayesva. b: uEnþvis½yGb;rM KWCakrNIelIkElg eRBaHvis½yGb;rMmanRbB½n§
Rbhak;RbEhl sIþBIfvikatamkmµviFI nigmanTinñn½yc,as;las;GMBIGñkTTYlpl.
9>3>6 RbB½n§sißtiCati
RksYg k>n>G )ancUlrYmkñúgkarpþl;eyabl;TUeTA enAkñúgkarGegátesdækic©enAkm<úCa 2004 sIþBIbBaða
eynD½renAkñúgbTdæanGegát Edleyabl;TaMgenH epþatCaBiesselIkarRbmUlTiinñn½yEbgEcktamePT nig
smasPaKfIµsIþBIkareRbIR)as;eBlevla EdlcMNucenHRtUv)aneKdak;bBa©ÚlbnÞab;BIkarpþl;eyabl;rbs;RksYg.
kmµviFIbNþúHbNþalmYyRtUv)ankar]btßmÖBIKMeragPaBCaédKUedIm,IsmFm’eynD½rrbs; UNDP/ k k n G
nigerobcMeLIgeday UNIFEM sIþBIkarbRBa¢abeynD½reTAkñúgRbB½n§sißtiCati nig)anGeBaI¢jm®nIþraCkar
fñak;kNþalBIRksYg nigPñak;garBak;B½n§cMnYn16 edIm,ICMruj[mankarebþCJacitþ nigkaryl;dwgGMBItRmUvkar[
manTsSn³vis½yeynD½renAkñúgRKb;kMrit énkarRbmUl karbgðaj karpSBVpSay nigkarviPaKTinñn½y.
enHKWCakarcab;epIþmd¾sMxan; nigRtUvkarcaM)ac;karKaMRTenAkMritRKb;RKgCan;x<s;enAkñúgRksYgBak;B½n§.
karcab;epIþmenH caM)ac;RtUvpSarP¢ab;edaymanRbsiTi§PaBenAkñúgynþkarRtYtBinitü nigvaytMélEdlnwg
RtUvbegIáteLIgenAkñúgRbB½n§r)aykarN_rbs; y>C>k>P nig K>G>s.
CMBUkTI 9 - karbRBa¢abeynD½r³ bribTsßab½n nig eKalneya)ay
206
cMENkesIµPaBsMrab;narI
tarag 9>1³ KMeragGñkpþl;CMnYyEdlkMBugdMeNIrkarenAkñúgRksYgk>n>G 2003-04
eQµaHKMerag
Gñkpþl;CMnYy
ry³eBl
eKalbMNg¼skmµPaBsMxan;²
fvikaRbhak;RbEhl
(US$
)
PaB
Caéd
KUedIm
,Ism
Fm’ey
nD½r
UN
DP
/raCr
dæaP
i)al
hUL
g;2
001
-200
4ks
ags
mtßP
aBRk
sYgk
ñúgkar
bRBa
¢abey
nD½r
ksag
sm
tßPaB
$800
>000
Rks
Ygkñúgk
areF
IVEpnk
arRK
b;RKg
nigs
Mrbs
MrYldMe
NIrk
arga
r
nigCMn
Yybr
eTs
rbs
;Rks
Yg
KMera
gkar
elIks
ÞÜym
uxrbr
FnaK
arG
PivDÆ
n_Gas
Iu2
003
-200
5BR
gwgs
mtßP
aBkñúg
kart
s‘Um
tiedIm
,Ibeg
IánPaB
Gg;G
ackñúg
vis½y
$400
>000
RsþIRk
IRk[
man
nirnþr
PaB
¬18E
x¦es
dækic©.
ero
bcMy
uT§viFI
nigs
mÖar
³edIm
,IBRg
wg»ka
ska
rgar
¬ AD
B¦
rbs
;RsIþ.
BRgwg
sm
tßPaB
kñúgka
rero
bcMeK
alne
ya)
ay n
ig
bNþaj
karg
ar.
fñak;C
ati n
igfñak
;extþ³
kMBg
;sW< t
aEkv
kMBg;q
ñaMg n
igkMBg
;cam
elIkk
MBs;s
iTi§Rs
IþG
TZ
200
2-2
005
bNþúHb
Nþal
Epñkc
,ab;en
Akñúgk
>k>n
>G n
igkar
bRBa
¢abey
nD½r
mUl
niFiRb
eTs
Gal
Wøm:g;
dMNak
;
¬dMN
ak;ka
rdMbUg
¦en
Akñúgv
is½y
c,ab
;Edl
)ane
RCIs
erIs
fñak
;Cati
kard
MbUgm
ancMn
Yn2/3
lan
GWurU:
karT
b;sáat
;ral
;TRm
g;én
GgÁk
arG
enþaR
bevs
n_2
000-
200
3bN
þúHbN
þalEp
ñkc,ab
; kar
ts‘Um
ti nig
yuT§n
akar
pSBVp
Say
$22
0>00
0
GMeB
ICYjdUr
elIRs
Iþ nigk
umar
Gnþr
Cati¼
hVaMg
Lg;
Bt’m
anRb
eTs
cMnYn6
man
fvika
cMnYn
1l
andul
øaGae
mrik
Gnuv
tþkñúge
xtþ-R
kug³
bnÞay
man
C½y ek
aHkug
sVay
erog
éb:l
in Rk
ugRBH
sIh
nu P
ñMeBj
yuT§n
akar
pSBVp
Say
Bt’m
anG
gÁkar
Gen
þaRbe
vsn_
200
3-2
005
yuT§n
akar
pSBVp
Say
Bt’m
an s
kmµP
aBta
mP
Umi e
dIm,Ib
egIát
$83
9>00
0
Rby
uT§Rbq
aMg n
wgkar
CYjdUr
Gnþr
Cati¼
mUl
niFi
bNþaj
sh
Kmn_
begIát
Tinñn½y
sIþBIk
arCYj
dUr n
igbN
þúHbN
þal
RsIþ n
igkum
aren
Akm
<úCas
hrd
æGae
mrik
buKÁl
ikGMBIk
arer
obcMe
Kal
ney
a)ay
nigk
arEs
Vgrkk
arts
‘Umti
bNþúHb
Nþal
m®n
IþmnIÞr
kic©ka
rnar
I nigG
tIty
uT§Cne
xtþ)a
t;dMbg
207
CMBUkTI 9 - karbRBa¢abeynD½r³ bribTsßab½n nig eKalneya)ay
eQµaHKMerag
Gñkpþl;CMnYy
ry³eBl
eKalbMNg¼skmµPaBsMxan;²
fvikaRbhak;RbEhl
(US$
)
kMBg;c
am k
MBg;qña
Mg kMB
g;sW< k
MBg;FM
kMBt
RkugE
kb k
Nþal
mN
ÐlKIr
I ]tþr
man
C½y R
BHvih
ar é
RBEv
g eB
aFis
at; r
tn³K
IrI
esom
rab
swÞgE
Rtg
taEk
v
kmµviF
ICatiR
bqaMg
GMeB
ICYjdUr
UN
IAP
199
9-2
003
yuT§v
iFIfIµRb
B½n§Ka
MRTta
ms
hKm
n_ ta
mry
³kar
ksag
sm
tßPaB
$100
>000
¬kñúg
1qña
M²¦
RsþI n
igkum
aren
AGnut
Mbn;em
KgÁ
¬dMN
ak;ka
lTI1
¦ka
rBRg
wgc,ab
; eKa
lne
ya)
ay n
ignItik
mµ k
arviP
aKCa
yuT§s
aRs
þ
nigka
rvay
tMél
GMBIp
lb:H
Bal
;kMrit
fñak;C
ati
karb
RBa¢ab
eynD
½reTA
kñúgRb
Bn½§
UN
DP
PaB
Caéd
KUedIm
,I2
001
-200
5ka
rbRB
a¢abey
nD½re
nAkñúg
extþT
aMgG
s; k
arks
ags
mtßP
aB$7
5>00
0
vimCÄ
kar
nigs
hvim
CÄka
rG
Pi)a
lkic
©mUl
dæan
mnIÞr
extþ
nigRk
umRb
wkSaX
Musgáa
t; ka
rRtYt
Binitü
nigv
aytMé
l
¬km
µviFIs
ila¦
RKb;e
xtþ-R
kug
kmµviF
IEckc
aym
eFüa
)ay
UN
FPA
/Rks
Ygsuxa
Pi)a
l2
001
-200
3Rk
sYg
k>n>
G )
ancuH
kic©s
nüaC
amYy
Rks
Ygsuxa
Pi)a
lkñúg
kar
$21
7>6
58
Bnüa
rkMeN
ItenA
sh
Kmn_
pþl;es
vas
uxaP
aBbn
þBUC C
aBies
ska
rpþl
;CUnnUv
meF
üa)a
y
Bnüa
kMeN
Ittam
sh
Kmn_
nigka
rgar
TMnak
;TMngp
SBVpS
ay
Bt’m
an ¬
Rks
Ygsuxa
Pi)a
lCa
GñkR
btibt
iþ¦ kñúg
extþk
MBg;qña
Mg
kNþal
sVay
erog
éRB
Evg
)at;d
Mbg n
igkMBt
Gñks
µR½Kcit
þsuxP
aBbn
þBUCU
NF
PA2
001
-200
3Rk
sYg
k>n>
G )
ancuH
kic©s
nüaC
amYy
sm
aKm
suxP
aBbn
þBYC$1
38>
291
¬ RH
AC
¦ eF
IVkarE
ckca
ym
eFüa
)ay
Bnüa
kMeN
It nig
pSBVp
Say
Bt’m
anG
b;rMTMn
ak;TMn
gtam
sh
Kmn_e
nAfña
k;ext
þ-Rs
uk kñúg
extþ
kMBg;c
am k
MBg;qña
Mg kMB
t kN
þal e
som
rab
éRBE
vg s
Vayer
og
)at;d
Mbg
208
cMENkesIµPaBsMrab;narI
eQµaHKMerag
Gñkpþl;CMnYy
ry³eBl
eKalbMNg¼skmµPaBsMxan;²
fvikaRbhak;RbEhl
(US$
)
eKal
ney
a)ay
hIuv¼
eGds
_U
NA
IDS
199
9-2
003
erob
cMeKa
lne
ya)
ays
IþBIRs
Iþ nigk
umar
I nigh
Iuv¼eG
ds_ n
ig$6
8>3
46
sMra
b;Rs
Iþ nigk
umar
Is
ikças
alak
ñúgext
þ)at;d
Mbg b
nÞay
man
C½y é
b:lin
]tþrm
anC½y
eBa
Fisat
; es
omra
b kMB
g;qñaMg
sVay
erog
eka
Hkug
kMBg;F
M éRB
Evg
kMBg;c
am
karE
sVgr
kkar
KaMRT
mtie
lI
UN
FPA
200
2-2
004
BRgwg
sm
tßPaB
sßab
½n nig
NG
Os
Edl
)ane
RCIs
erIs
kñúgka
r$7
55>9
20
bBaðae
ynD
½rkñúgs
uxPaB
bnþBUC
¬Exk
umÖ³¦
EsVgr
kmtiK
aMRTs
mP
aBey
nD½re
nAkñúg
suxP
aBbn
þBUC.
begIán
kary
l;dwg
nigk
areb
þCJacit
þrbs
;Gñkt
ak;Et
geKa
l
ney
a)ay
Gñke
FIVes
ckIþs
Merc
nigs
arBt
’man
fñak;C
ati
karp
øas;bþÚr
eKal
ney
a)ay
KMera
geKa
lne
ya)
ay2
003
-200
4ep
þatel
InarIe
kµgRs
I nigC
MgWkam
eraK
CMgWe
Gds
_kñúgex
tþeKa
led
A³$2
9>7
37
sIþBIe
ynD
½r nigC
MgWeG
ds_¼C
MgWek
aHkug
bnÞa
ym
anC½y
es
omra
b s
Vayer
og t
aEkv
nigP
ñMeBj
kam
eraK
enAf
ñak;X
Mu-sgáa
t;
kmµviF
ItMbn;G
asIued
Im,Ib
egáIn
ILO
/Cb:un
200
1-2
006
BRgwg
sm
tßPaB
sßab
½nBak
;B½n§nwg
karv
iPaK
eynD
½renA
kñúgka
rgar
1l
an
»kas
karg
ars
Mrab;R
sIþ
skm
µPaB
sak
l,g
enAt
ams
hKm
n_ kñúg
extþt
aEkv
kN
þal
esom
rab
PñMeB
j ¬
USG
, IU
WC
¦
CYyRs
IþedIm
,Ibeg
Iánsnþis
uxFA
O2
001
-200
3s
ikças
alab
NþúHb
Nþal
fñak;R
ksYg
nigfña
k;ext
þ bN
þúHbN
þal$2
49>0
00
es,ó
g nig
esdæk
ic©RKYs
ardl
;RsIþCn
bTCa
RKU]e
TÞsna
m s
akl
,gka
rbN
þúHbN
þaldl
;
RsIþCn
bTcMn
Yn 2
00na
k; nig
CYybe
gIátm
CÄm
NÐl
bec©k
viTüa
enAC
nbTk
ñúgext
þkNþal
nigk
MBg;qña
Mg
karb
RBa¢ab
eynD
½r nig
kar
JIC
Aem
sa
begIát
ynþk
arRb
kbed
ayRb
siTi§P
aB s
Mrab;k
arbR
Ba¢ab
eynD
½r$2
-$3
lan
begáIt
eKal
ney
a)ay
tam
ry³
200
3-2
008
tam
ry³k
arBR
gwgs
mtßP
aBk>
k>n>
G C
aBies
ska
rRbm
Ul
karB
Rgwgs
mtßP
aBBt
’man
Bt’m
an n
igRs
avRC
av s
akl
,gKMe
rage
nAkñúg
extþm
Yy b
¤BIr³
nigRs
avRC
avex
tþkMBg
;cam
nige
xtþm
YyeT
ot
209
CMBUkTI 9 - karbRBa¢abeynD½r³ bribTsßab½n nig eKalneya)ay
eQµaHKMerag
Gñkpþl;CMnYy
ry³eBl
eKalbMNg¼skmµPaBsMxan;²
fvikaRbhak;RbEhl
(US$
)
KMera
gsak
l,g
GP
ivDÆn
_TIpSa
rN
Z O
DA
viciäka
200
2-
karb
NþúHb
Nþal
Cam
Uldæa
nGMBIk
arG
PivD
Æn_CMn
Yj n
igTIpS
ar$2
2>9
00
ems
a 200
3rk
TIpSa
r¼pþl
;esva
RbwkS
aGP
ivDÆn
_TIpSa
r ka
rbeg
Iátsm
aKm
GaC
Ivkrk
ñúgext
þbnÞay
man
C½y ¬
e)a:y
Eb:t¦
begIán
PaB
Gg;G
acdl
;Rkum
gay
FAO
200
3-2
005
GP
ivDÆn
_GaC
Ivkm
µxñatt
Uc nig
CMnaj
TI-pS
ardl
;RsIþ G
tIt$3
69>0
00
rgeR
KaHt
amry
³kar
bNþúHb
Nþal
yuT§C
nBika
r pþl
;karb
NþúHb
Nþal
dl;RK
U]eTÞs
nam
tam
sIþBIk
arEk
écñm
ðÚbGah
arfña
k;PUm
is
hKm
n_ n
igm®n
IþpSBVp
Say
sßab
½nrdæ
nigbuK
Álik
NG
O/C
BO
kñúgex
tþkMBg
;cam
KMer
ags
akl
,g
sMel
grbs
;narI
mUl
niFi R
ocke
felle
r2
003
-200
4pS
BVpSay
Bt’m
anG
MBIsuxP
aBbn
þBYC G
MeBIh
wgSaey
nD½r
$49>
31
0
kare
RCIs
erIs
rbs
;narI
karC
YjdUr
nigb
Baðae
pSg²
eTot
rbs
;narIf
ñak;Ca
ti
sm
ahrN
kmµbe
gIánP
aBG
g;Gac
ILO
/Gal
Wøm:g;
200
3-2
006
begIán
muxr
brciB
aw©mCIv
itcirP
aB n
ig»ka
ska
rgar
sm
rmü
$1/6
52l
an
Epñke
sdæk
ic© s
hRK
inPaB
nig
¬minT
an;ca
b;epIþm
kat;b
nßyP
aBRk
IRks
Mrab;n
arI C
aBies
ska
rGP
ivDÆn
_mCÄ
mN
Ðl
karg
ars
Mrab;n
arI ¬
NE
EE
W¦
enAe
LIy
¦Rs
Iþkñúgkic
©GP
ivDÆn
_cMnYn3
[eT
ACam
CÄm
NÐl
sh
RKas
kñúgex
tþkMBg
;cam
kMBg
;FM nig
kMBt
sm
ahrN
kmµbe
gIánP
aBG
g;Gac
ILO
/eGok
Lg;
200
3-2
006
begIán
muxr
brciB
aw©mCIv
itcirP
aB n
ig»ka
ska
rgar
sm
rmü
$11
5>00
0
Epñke
sdæk
ic© s
hRK
inPaB
nig
kat;b
nßyP
aBRk
IRks
Mrab;n
arI C
aBies
ska
rGP
ivDÆn
_mCÄ
mN
Ðl
karg
ars
Mrab;n
arI ¬
NE
EE
W¦
RsIþkñúg
kic©G
PivDÆ
n_mYy
[eT
ACam
CÄm
NÐl
sh
RKas
kñúgex
tþ
kMBg;q
ñaMg
karB
initü
kare
robc
MEpnk
arFn
aKar
BiPBe
lak
200
4-2
005
Binitü
dMeN
Irkar
erob
cMfvik
aCat
i pþl
;mUl
niFied
Im,Ik
at;bn
ßy$3
00>0
00
nigfv
ikaeq
Iøytb
nwgey
nD½r
KMlat
eynD
½r ta
mry
³kar
viPaK
nigR
sav
RCav
ka
rcMN
ay
kñúgka
rGnuv
tþn_ y
>C>k
>Pka
r)a:n
;Rbm
aNpl
b:HBa
l; n
igkar
RtYtB
initül
T§pl
fñak;C
ati
211
10>1 bBaðaRbQmTak;Tgnigkarpþl;GMNackñúgvis½yesdækic© nwgekIneLIg
eRBaHGRtamnusSeBjv½ykan;EtekIneLIg >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 214
10>2 narICnbTBMumanlT§PaBTTYl)annUvFnFan nig esvakmµnana EdlGacCYyBYkeK
kñúgkarkat;bnßyPaBRkIRk nig karFana)annUvsniþsuxes,óg >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 218
10>3 vismPaBeynD½rkñúglT§PaBTTYl)anesvasuxPaB nig Gb;rM KWmansPaBF¶n;F¶rbMput
kñúgcMeNamRbCaCnRkIRk nig enAtamtMbn;CnbT >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 219
10>4 RbCaCnEdlgayrgeRKaHTTYl)ankarKaMRTtictYc ehIyBMudwgfa
RtUveTArkCMnYyenAkEnøgNa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 222
10>5 sßab½nsgÁm pøÚvc,ab; nig neya)ay bnþ[mankarerIseGIgeynD½r
nigPaBgayrgeRKaH >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 225
10>6 sßab½nenAEtRbwgERbgkñúgkarbRBa¢abeynD½r[manRbsiTi§PaB >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 227
CMBUkTI 10
esckIþsnñidæan nig Gnusasn_
213
CMBUkTI 10 ³ esckIþsnñidæan nig Gnusasn_
RKan;EtkñúgmYyTsvtSr_b:ueNÑaH RbeTskm<úCa)anQanmYyCMh‘anFMenAkñúgkarksageLIgvij nUvFnFanmnusS
nigrcnasm<n½§sgÁm EdlRtUv)anbMpøajya:gF¶n;F¶rkñúgGtItkald¾QWcab;. sUcnakrsgÁmsIþGMBIvis½ysuxPaB
Gb;rM nigesdækic© )anbgðaj[eXIjnUvPaBrIkcMerInCalMdab; ehIykñúgbNþaqñaMknøgmkenH sßanPaBenAkñúgRbeTs
manesßrPaBl¥RbesIr.
eTaHbICay:agNak¾eday bc©úb,nñdMeNIrkarrIkcMerInenHGacsißtkñúgsßanPaBKMramkMEhg. kMeNInkumarkñúg
TsvtSr_qñaM1980 )aneFIV[bc©úb,nñmancMnYnRbCaCnekIneLIg Edlsißtkñúgv½yEsVgrkkargareFIV nigv½ybnþBUC.
esvasuxPaB nigGb;rM caM)ac;RtUvbnþ nigbegIánkarpþl;esvadl;BYkeK nigkUn²rbs;BYkeK ehIycaM)ac;RtUvbegIán
plitPaBksikmµ edIm,IpÁt;pÁg;dl;BYkeKTaMgenaH. ehIysMxan;bMput KWcaM)ac;RtUvebIk»kas[BYkeKcUlrYmkñúgkar
GPivDÆn_esdækic©Cati. ebIsinCaBYkeKTTYl)an»kasTaMgenH mnusSCMnan;enH nwgkøayeTACam:asIunEdleFIV[
esdækic©km<úCaekIneLIg. ebIsinCaBYkeKBMuTTYl)an»kasTaMgenHeT BYkeK nigkUn²rbs;BYkeK nwgbegIánbnÞúk
kan;EtF¶n;F¶rdl;RbeTsCati ehIykarGs;sgÇwmrbs;BYkeK nwgb:HBal;dl;sniþsuxkñúgsgÁm.
enAkñúgkal³eTs³d¾sMxan;enH km<úCaBMuKYrTuk[bBaðaerIseGIg nigvismPaBeynD½r dak;kMriteTAelIskþanuBlPaB
eBjeljrbs;RbeTsenaHeLIy. karRbkYtRbECgkñúgkargar esvakmµ FnFan nigRTBüsm,tiþ nwgekIneLIg
ya:gBitR)akd ehIyebIsinCaKµankarpøas;bþÚredIm,ICYyBYkeKenaHeT narInwgkan;EtRtUv)aneKpat;ecjBIsgÁm.
ebIsinCabeNþay[krNIenHekIteLIg vanwgminRtwmEtCakarxatbg;sMrab;narIb:ueNÑaHeT b:uEnþvak¾Cakarxatbg;
sMrab;kUnecArbs;BYkeK nigsMrab;sgÁmCatikm<úCaTaMgmUlpgEdr. caM)ac;RtUvGnuvtþviFankarcMeBaHmux edIm,ITMlay
]bsKÁnana EdlenAEtbnþraraMgdl;karcUlrYmya:gskmµ nigesIµPaBrbs;narI enAkñúgkarGPivDÆn_esdækic©sgÁm.
Epnkar nigyuT§saRsþEdlmanRsab;rbs;raCrdæaPi)al k¾)andak;ecjrYcmkehIynUvskmµPaBsßabnal¥²
CaeRcIn edIm,IedaHRsaybBaðaeynD½r. Gnusasn_enAkñúgCMBUkenH maneKalbMNgbMeBjbEnßmelIskmµPaBTaMg
enH ehIyepþatCasMxan;eTAelIvis½ymYycMnYn EdlminTan;TTYl)ankarykcitþTukdak;[)aneRcInenAeLIy.
bBaðasMxan;²mYycMnYn EdlraCrdæaPi)alkm<úCakMBugRbQmmux kñúgkarxitxMRbwgERbgsMerc[)annUvsmPaB
eynD½r mandUcCa³
� bBaðaRbQmmuxkñúgkarpþl;GMNacdl;narIkñúgvis½yesdækic© kñúgxN³eBlEdlcMnYnRbCaCn nigkar
RbkYtRbECgkMBugEtekIneLIg. RsbeBlCamYyKñaenHpgEdr »kaskargarRtUv)anpþl;[eTAburs
CasMxan; edIm,IkarBaresßrPaBkñúgsgÁm.
214
cMENkesIµPaBsMrab;narI
� bBaðaRbQmmuxkñúgkarpþl;FnFan nigehdæarcnasm<n½§dl;narIenAtamtMbn;CnbT EdlmanRbCaCnRkIRk
PaKeRcInrs;enA ehIyEdlnarIedIrtYya:gsMxan;kñúgkarFanasniþsuxes,óg nigkñúgkarbegIánR)ak;cMNUl
enAkñúgRKYsar.
� bBaðaRbQmmuxkñúgkarpþl;esvacaM)ac;dUcCaesvasuxPaB nigGb;rM CaBiessdl;narIenAtamtMbn;CnbT.
� bBaðaRbQmmuxkñúgkarpþl;karEfTaM nigkarKaMRTdl;RbCaCnEdlgayrgeRKaH dUcCaGñkpÞúkemeraK
eGds_¼CMgWeGds_ nigCnrgeRKaHedaysarGMeBIhwgSa.
� bBaðaRbQmmuxkñúgkareFIV[mankarpøas;bþÚrrcnasm<n½§kñúgsgÁmEdlCakarcaM)ac; edIm,Ipþl;dl;narI
nUvsMelgmYykñúgkic©GPivDÆn_ nigBRgwgtYnaTIrbs;narIenAkñúgsgÁm EdlnaM[narIGacTTYl)ansiTi§
eBjelj dUcmanEcgenAkñúgrdæFmµnuBaØénRBHraCaNacRkkm<úCa k¾dUcCaenAkñúgkic©RBmeRBogGnþrCati
mYycMnYn EdlRbeTskm<úCa)ancuHhtßelxa.
� bBaðaRbQmmuxkñúgkarQaneTArkkarbRBa¢abeynD½r eTAkñúgkareFIVEpnkar fvika nigdMeNIrkarGPivDÆn_
tamvis½yenAkñúgsßab½nrdæ.
10>1 bBaðaRbQmTak;Tgnwgkarpþl;GMNackñúgvis½yesdækic© nwgekIneLIg
eRBaHGRtamnusSeBjv½ykan;EtekIneLIg
10>1>1 caM)ac;RtUvbegIánkargarpøÚvkarEdlmanR)ak;kMérCabnÞan; edIm,IRsUbTajyk
kMlaMgBlkmµEdlkMBugekIneLIg
kMlaMgBlkmµekIneLIgcMnYn3/5 PaKry ¬b¤RbEhlmYyPaKbYnénRbCaCnmYylannak;¦ kñúgmYyqñaM
b:uEnþ»kaskargarEdlmanR)ak;kMérenAmankMrittictYcNas; nigBMuGaceqIøytbeTAnwgkMeNInénkMlaMgBlkmµ
)aneLIy. lT§PaBrbs;RbeTskñúgkarTak;TajvinieyaKTunbreTs KWCabBaðasMxan; b:uEnþfIµ²enH mankar
bgðaj[eXIjfa mankarfycuHénvinieyaKTunedaypÞal;BIbreTs. GPi)alkic©Tn;exSay nigkarrIkraldal
énGMeBIBukrlYy KWCabBaðacMbgEdlbg¥ak;Twkcitþrbs;GñkvinieyaK.
10>1>2 CMerIskargarpøÚvkarmYycMnYnFM CatMrUvkarcaM)ac;sMrab;burs nignarI
enAeBlEdlvis½yksikmµRtUv)anpøas;bþÚrBIksikmµCalkçN³RKYsar eTACaksikmµTIpSar TaMgburs nig
narI kMBugQancUleTAkñúgkargarmanR)ak;kMérenAkñúgvis½yenH. eRkABIvis½yksikmµ man»kaskargarfµI
mYycMnYntUcb:ueNÑaHsMrab;burs EdlCamuxrbrtamlkçN³ {RbéBNI} nigmankarekIneLIgnUvkarrMBwgTuk
215
enAkñúgesdækic©TIpSar EdlenHKWCaRbPBénkarxkcitþya:gxøaMg. karTTYlxusRtUvrbs;narI kñúgkargarRbkbrbr
ciBaw©mCIvit enAkñúgkargartamlkçN³ {RbéBNI} rbs;narIkan;EtekIneLIg kñúgxN³EdlnarIenAEtmankar
TTYlxusRtUvelIkic©karpÞH nigkarEfTaMkUn b¤karmkrkkargareFVIenATIRkug¼TIRbCMuCn EdlenATIenaHnarInwg
gayTTYlrgeRKaHbMput edaysarkarekgRbvBa©½. narIBwgEp¥kTaMgRsugelIkargarmanR)ak;kMérenAkñúg]sSahkmµ
kat;edr b:uEnþenHCakargarmineTogTat; ehIyGnaKtenABMuTan;c,as;las;enAeLIy. ebIsinCavis½y]sSahkmµ
kat;edrenHbraC½y lT§plEdlnarITTYl)anenAkñúgvis½ykargarmanR)ak;kMér nwgRtUv)at;bg;eTAvij. RsbeBl
CamYyKñaenHpgEdr ]sSahkmµkat;edrBMu)anpþl;kargardl;bursv½yekµgeT ehIybursv½yekµgTaMgenH
BMucUlcitþeFVIkargarenAkñúgvis½ysaFarN³ EdlCakargarrbs; {burs} eToteLIy. edaymankarkat;rMsay
kgTB½ kMENTRmg;rdæ)al nigÉkCnPavUbnIykmµesvakmµ eFIV[»kaskargarenAkñúgvis½ysaFarN³Føak;cuH.
PaBGt;kargareFIV KWCaktþasMxan;EdlbNþal[manGsnþisux nigGesßrPaBsgÁm dUecñHsgÁmnwgRtUv
RbQmmuxnwgbBaðaF¶n;F¶r ebIsinCamnusSv½yekµg CaBiessyuvCnBMuGacrkkargarmanR)ak;kMéreFIV)an.
10>1>3 »kaskargarenAtMbn;CnbTmankMrit nigminGacbMeBjtamtMrUvkar
RbCaCnRkIRkPaKeRcInrs;enAtMbn;CnbT ehIyeTaHbICavis½yksikmµ KWCaexOnesdækic©Cati EdlGac
pþl;kargarenACnbTk¾eday k¾vis½yenHminGacRsUbTajkMlaMgBlkmµ)aneRcInEdr ebIsinCaminmankar
pøas;bþÚrkñúgEpñksMxan;²enAkñúgvis½yenH. manCMerIsmYycMnYntUcb:ueNÑaH sMrab;RbCaCnRkIRkenACnbT.
TIpSarBlkmµenAkñúgRsuk manlkçN³mineTogTat; nigpøas;bþÚrya:gelOn ehIyenAeBlEdlminman»kas
kargarenAkñúgmUldæaneT karmkrkkargareFVIenATIRkug KWCaCMerIsEtmYyKt;sMrab;burs nignarIPaKeRcIn.
ktþaenHeFVI[burs nignarITaMgenaH gaynwgTTYlrgeRKaHedayGMeBICYjdUr nigkareFVIGaCIvkmµ. »kaskargar
kñúgRsukeRkABIkargarERscMkarenAtamtMbn;CnbT EdlrYmTaMg»kaskargarsMrab;narI nwgGacCYykat;bnßy
PaBRkIRkenAtamCnbT kat;bnßymUlehtumYyEdlbNþal[mankarCYjdUrmnusS nigCYyGPivDÆ
shKmn_pgEdr.
10>1>4 »kasekIneLIg b:uEnþnarIBMumansmtßPaBRbkYtRbECgcab;yk»kasTaMgenaH
karGb;rM GacCYyeFIV[narITTYl)an»kaskargar nigR)ak;ebovtSr_x<s; b:uEnþnarIEdlecHGkSr b¤eronfñak;
eRkaybzmsikSa mancMnYnticCagbursya:gxøaMg. narIEdlmankarGb;rMx<s; GacRbkYtRbECgCamYynwgburs
EdlmankMritGb;rMx<s;dUcKña b:uEnþnarIPaKeRcInenAkñúgkMlaMgBlkmµbc©úb,nñ BMumankarGb;rMEdlBYkeKRtUvkar
edIm,I[BYkeKmanlT§PaBTTYl)annUv»kaskargarfIµ²)aneLIy.
CMBUkTI 10 - esckIþsnñidæan nig Gnusasn_
216
cMENkesIµPaBsMrab;narI
10>1>5 Gnusasn_
� elIkkMBs;GPi)alkic©l¥ edIm,IbegáInvinieyaKTunbreTs nigkMeNInesdækic©
vinieyaKTun nigkic©GPivDÆn_ KWCalkçx½NÐdMbUgsMrab;karbegIán»kaskargar Edlnwgpþl;plRbeyaCn_
dl;burs nignarI. GPi)alkic©Tn;exSay nigGMeBIBukrlYy KWCaktþabg¥ak;Twkcitþ ehIymankarbgðaj[eXIjfa
bBaðaTaMgBIrenHkMBugEtekIneLIgenAkm<úCa. karbegIánGPi)alkic© nigkardak;ecjnUvyuT§saRsþ RbqaMgnwgGMeBI
BukrlYyEdlRbkbedayRbsiTi§PaB KWCaktþacaM)ac;kñúgkarCYy[RbeTskm<úCa eq<aHeTArkGnaKtkan;Et
l¥RbesIr.
� begIánkic©GPivDÆn_tamEbbvimCÄkar nigxitxMbegIán»kaskargarenAtamtMbn;CnbT
mankMlaMgBlkmµPaKeRcInenAtamtMbn;CnbT. b:uEnþvis½yksikmµ BMuGacpþl;kargaredIm,IciBaw©mCIvit
[eqIøytbeTAtamkMeNInBlkmµ Edlkan;EtekIneLIgCalMdab;)aneLIy. karbegáIt»kaskargarfIµenAtam
eragcRkenATIRkug¼TIRbCMuCn b¤karbegIáttMbn;BaNiC¢kmµnaMecj bNþal[mankarmkrkkargareFVIenATIRkug.
\Ti§BlsgÁmelIkarmkrkkargareFVIenATIRkug¼TIRbCMuCn mansPaBF¶n;F¶r CaBiesscMeBaHnarIv½yekµg.
dUecñHcaM)ac;RtUvbegáInkarxitxMRbwgERbg edIm,IbegIán»kaskargarsMrab;narICnbT ebIGaceTArYc RtUvpSaP¢ab;
eTAnwgkarGPivDÆn_ kardaMdMNaMEdlpþl;R)ak;cMeNjeRcIn nigkarEkécñplitplksikmµ.
raCrdæaPi)alkm<úCa )anebþCJacitþtamry³ {yuT§saRsþGPivDÆn_BaNiC¢kmµdl;CnRkIRk} edIm,IIbegIán
plitkmµksikmµeRcInRbePT nigkarEkécñplitplsmRsbdUcCa RKab;BUC fñaMrukçCati edImeQIhUbEpø eRbg
rukçCati nigsib,kmµnana. edIm,Ikat;bnßyPaBRkIRk nigbegIánGMNacrbs;narIkñúgvis½yesdækic©enACnbT
yuT§saRsþenH KYrEtbegIánkic©GPivDÆn_tamEbbvimCÄkar EdlepþateTAelItMbn;CnbTdac;Rsyal eday
BRgwgTMnak;TMngBITIpSareTAnwgtMbn;plit ehIyFana[)anfa narIRtUv)aneKpþl;CMnaj nigBt’mancaM)ac;
edIm,ImanlT§PaBTTYl)annUv»kaskargarfIµ² EdlCakargarTTYl)anR)ak;kMér b¤ CakargarEdldMeNIrkar
edayxøÜnÉg edayRsbeTAtamyuT§saRsþenH.
� KaMRTkarGPivDÆn_shRKasxñattUc nigvis½yeRkApøÚvkar
»kaskargarenAkñúgvis½ypøÚvkar manTMenargakeTArkRbCaCnEdlmankarGb;rMx<s;. edaysarkarGb;rM
rbs;ekµgRsI mankMritTabCagekµgRbusxøaMg dUecñHkarpþl;GMNacxagesdækic©dl;narIPaKeRcIn KWepþatelIkar
begIán»kaskargareRkABIeFIVERscMkar EdlPaKeRcInenAkñúgshRKasxñattUc nigvis½yeRkApøÚvkar. karCYy
narITaMgenHGacmann½yfa CakarCYybegIán»kasrbs;BYkeKkñúgkarTTYl)ankmµviFIbeRgonKitelx TTYl)an
\NTansmrmü nigesvaGPivDÆn_CMnYj.
217
� begIátyuT§saRsþsMrab;begIánGkçrPaB nigkMritCMnajrbs;narIenAkñúgkMlaMgBlkmµbc©úb,nñ
edIm,IsMerc)annUvsmPaBeynD½renAkñúgkargar kñúgkMlaMgBlkmµbc©úb,nñ TamTar[mankaredaHRsay
PaBxusKñaya:gxøaMgénGRtaGkçrPaB nigkMriténkarGb;rMrvagnarI nigburs. lwÁkNaKµanviFankarcMeBaHmux
edIm,IedaHRsayPaBxusKñaTaMgenHeT enaHnarIPaKeRcInnwgCYbkarlM)akkñúgkarRbkYtRbECgedIm,ITTYl)an
kargarsmrmü EdlkargarTaMgenH )anmkBIkarbegIánvinieyaKTunbreTs b¤karBRgIkvis½yBaNiC¢kmµ.
narInwgbnþsißtkñúgkargarkMritTab EdlTTYl)anR)ak;kMérTab nigenAEtgayrgeRKaHedaysarkarekgRbvBa©½
nigkarrMelaPbMBan ehIykIþsg,wmkñúgkarsMercnUvsmPaBeynD½rkñúgkargar nwgRtUv)anbnSl;Tukdl;mnusS
CMnan;eRkayeTot. kic©GnþraKmn_ KYrEtbBa©ÚlkareFIVsmahrNkmµkarbNþúHbNþalGkçrkmµCamUldæaneTA
kñúgyuT§saRsþbegIán»kaskargar ehIyKaMRTkmµviFIGb;rMmnusSeBjv½yenAtamshKmn_ edIm,IeqIøytbeTA
nwgsßanPaB nigesckþIRtUvkarrbs;mnusSeBjv½y Edlxkxanmin)anTTYlkarGb;rMCamUldæanenAkñúgyuvv½y
rbs;BYkeK. eKalneya)ayGb;rM sþIBIkMlaMgBlkmµGnaKt BMu)anepþatkarykcitþTukdak;elItRmUvkarGb;rM
nigkarbNþúHbNþalrbs;narI EdlmanPaKeRcInenAkñúgkMlaMgBlkmµbc©úb,nñeLIy.
� karedaHRsaytRmUvkarkic©karBarsgÁmdl;kmµkarnImkeFVIkargarenATIRkug
eTaHbICalkçx½NÐkargarenAkñúgeragcRkkat;edr kMBugRtUv)anBinitüy:agm:t;ct;k¾eday k¾karcab;GarmµN_
eTAelIeRKaHfñak;EdlnarIv½yekµgenAeRkAeragcRkkMBugEtRbQmmux mantictYcb:ueNÑaH. edaysarGnaKt
rbs;eragcRkkat;edrminTan;manPaBc,as;las; eRkayqñaM2004 dUecñHRtUverobcMEpnkareRtomsMrab;pþl;
»kaskargarsmrmüepSgeTot sMrab;kmµkreragcRkTaMgenaH.
� begIánkarRtYtBinitükarGnuvtþn_c,ab;kargar
edaysarkargarTTYlR)ak;kMérmankarekIneLIg dUecñHcaM)ac;RtUvbegIánkarykcitþTukdak;edIm,IFana[
)anfa mankarGnuvtþn_RsbeTAnwgc,ab;kargar. edIm,I[RsbeTAnwgkarekIneLIgya:gqab;rh½sénkargar
TTYl)anR)ak;ebovtSr_kñúgvis½yksikmµ caM)ac;RtUvbegIát nigBRgwgbTbBaØtinanasIþGMBIkargarksikmµ nig
R)ak;ebovtSr_ edIm,ITb;sáat;kMu[mankarekgRbvBa©½ elIRkumRbCaCnEdlgayrgeRKaH dUcCanarI nigkumarCaedIm.
CMBUkTI 10 - esckIþsnñidæan nig Gnusasn_
218
cMENkesIµPaBsMrab;narI
10>2 narICnbTBMumanlT§PaBTTYl)annUvFnFan nig esvakmµnana EdlGac
CYyBYkeKkñúgkarkat;bnßyPaBRkIRk nig karFana)annUvsniþsuxes,óg
10>2>1 PaKeRcInénksikrenAkm<úCa KWCanarIEdlBMumanlT§PaBTTYl)anFnFan
EdlBYkKat;RtUvkar
eRkABIkargarpøÚvkar kMeNInRbCaCnEdlmankargareFIV )anekIneLIgcMnYn 80PaKry enAkñúgGMLúgqñaM
1993 dl; qñaM1999 EdlesIµnwg 1/28lannak; ehIykñúgenaH 53PaKryCanarI enAkñúgvis½yksikmµ nig
ensaT. ebIsinCaninñakarenHbnþekIneLIg eBlenaHesvakmµnana ¬RbwkSaeyabl; TIpSar nigbec©kviTüa¦
nigFnFanepSg² ¬\NTan dIFIø edImTun ¦ sMrab;ksikrEdlPaKeRcInCanarI caM)ac;RtUvBRgIk nigeFIV[kan;Et
l¥RbesIrCagmun. edaysarEtehtuenHehIy )anCanarIkan;EtmanlT§PaBtictYcCagburs kñúgkarTTYl)an
esvapSBVpSay dIFIø b¤FnFanepSg²eTot. narIhak;dUcCamankarcUlrYmeRcInCagburs enAkñúgkargarEkécñmðÚb
BIplitplksikmµ GaCIvkmµ ciBaw©mstV nigskmµPaBepSg²eTotsMrab;karnaMecj.
10>2>2 esvakmµCamUldæandUcCa pøÚvfñl; nigkarpÁt;pÁg;Twk KWCaGaTiPaBsMrab;narI
nigbursRkIRk
karxVHxatehdæarcnasm<n½§CamUldæan manplb:HBal;ya:gxøaMgenAkñúgsgÁm. kareTAErk¼dwkTwk minRtwm
EtCabnÞúkelIeBlevlarbs;narIb:ueNÑaHeT b:uEnþkarxVHxatTwks¥atsMrab;eRbIR)as; EdleFIV[manbBaðasuxPaB
nigbNþal[tYelxénmrN³PaBmata nigkumarmansPaBF¶n;F¶r. karpþl;Twks¥atsMrab;eRbIR)as;eFIV[
ekµgRsI man»kas)aneTAsalaeron ehIypøÚvfñl;l¥ nwgCYybegIánlT§PaBkñúgkareFIVdMeNIreTAsalaeron
nigmCÄmNÐlsuxPaB.
10>2>3 Gnusasn_
� caM)ac;RtUvbegIátviFIfIµ² kñúgkarpþl;esvakmµkarpSBVpSay nigBt’manksikmµdl;narI
esvapSBVpSayksikmµ )anpþl;dl;ksikrEtmYycMnYntUc kñúgcMeNamksikrCaeRcInEdlRtUvkaresva
TaMgenaH CaBiessKWnarI. caM)ac;RtUvEsVgrknUvviFIfIµ²edIm,IeFIVya:gNa pþl;esvakmµ nigBt’man[)andl;narI
EdlCaRkumeKaledA. ]TahrN_karbBa©ÚlKñarvagesvapþl;RbwkSaGMBIksikmµ CamYynwgesvaepSg²eTot
dUcCakarEfTaMgsuxPaB b¤karGb;rMenAtamTIpSar b¤kEnøgd¾éTeTot EdlnarICYbRbCMuKña nigeFIVkarTMnak;TMng
enAkñúgsgÁm ehIypSBVpSayenAtamvis½yÉkCn b¤EsVgrkviFIepSg²eTot edIm,IEckcayesva[)andl;narI
CaCagkarsg,wmfa narIGacmkdl;Gñkpþl;esvaTaMgenaH)an.
219
karbNþúHbNþalGMBICMnajeFIVGaCIvkmµ nigkarpþl;esvapSBVpSay karGPivDÆn_ bec©kviTüa nigBt’man
TIpSar caM)ac;RtUvepþateKaledAeTAelInarI.
� narIRtUvkarlT§PaBEdlmankarFana nigmanlkçN³l¥RbesIr kñúgkarTTYl)andIFøI nig
FnFanFmµCati
eKalkarN_enAkñúgc,ab;PUmi)alfIµEcgfa narIRtUvcuHhtßelxarYmKñaCamYybIþ enAkñúgkmµsiTi§dIFIø b:uEnþ
c,ab;enH GacBMuTan;RKb;RKan;enAeLIykñúgkarFana nigkarBarsiTi§kan;kab;dIFøIrbs;narI. caM)ac;RtUvxitxMeFIV
ya:gNaedIm,IFanafa kmµsiTi§dIFøImaneQµaHbIþ nigRbBn§ ehIyEsVgyl; nigedaHRsaycMeBaHtRmUvkar nig
]bsKÁnanarbs;narIEdlCaemRKYsar. caM)ac;RtUvbegIánkaryl;dwgGMBIsiTi§kan;kab;dIFIørbs;narI enAkñúg
cMeNamburs nignarICam©as;kmµsiTi§dIm®nIþsueyadI RbFanXMusgáat; nigGaCJaFrCan;x<s; edIm,IFana[)anfa
siTi§kan;kab;dIFøIrbs;narIRtUv)aneKeKarB.
� caM)ac;RtUvbnþvinieyaKelIehdæarcnasm<n½§CnbT Edl)aneFIVEpnkarenAfñak;mUldæan edIm,I
TTYlsÁal; nigedaHRsaytRmUvkarrbs;burs nignarI
RtUvbBa©ÚlnarI eTAkñúgynþkarEdl)anbegIáteLIg edIm,I[narI)ancUlrYmkñúgRKb;dMeNIrkarkMNt;GMBI
tRmUvkarenAtammUldæan nigkareFIVEpnkarGPivDÆn_. enHCaviFIEdlRbkbedayRbsiTi§PaBkñúgkarFanafa
tRmUvkarrbs;narI RtUv)anedaHRsay. caM)ac;RtUvbnþKaMRTynþkarenH ehIyCMrujya:gxøaMgkøa[narI)ancUlrYm
ya:gskmµenAkñúgynþkarenH.
10>3 vismPaBeynD½rkñúglT§PaBTTYl)anesvasuxPaB nig Gb;rM KWman
sPaBF¶n;F¶rbMput kñúgcMeNamRbCaCnRkIRk nig enAtamtMbn;CnbT
10>3>1 vismPaBeynD½renAkñúgvis½yGb;rM mansPaBF¶n;F¶rbMputenAtamtMbn;CnbT
nigkñúgcMeNamRbCaCnRkIRkenACnbT
enAkñúgkMritbzmsikSaBMumankarxusKñab:unµaneT rvagGRtacuHeQµaHcUleronenAtamTIRkugbT¼TIRbCMuCn
nigenAtamtMbn;CnbT ehIykarcuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRsIenAkñúgbBa©PaKRkIRkbMput ekIneLIgelOnCag
eKbg¥s; kññúgcMeNambBa©PaKepSg²eTot. b:uEnþkare)aHbg;ecalkarsikSarbs;ekµgRsI enAkñúgkMritenH man
GRtax<s;. PaBxusKñarvagkarcuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRbus nigekµgRsIenAfñak;mFümsikSaekIneLIg
ya:gxøaMg CaBiessenAtamtMbn;CnbT. caM)ac;RtUvbBa¢ÚnekµgRsICnbT [bnþkarsikSaenAfñak;mFümsikSa
edIm,I[BYkeKmanlT§PaBGacRbkYtRbECgnwgTIpSarkargar nigedIm,IbegIánCIvPaBrs;enArbs;mnusS
CMnan;eRkay[)anl¥RbesIr. narImYycMnYnFMEdlmanGayuelIsBI 40qñaM minecHGan b¤sresrGkSr ehIy
GacmancMnYneRcInCagenH EdlCaGnkçrCn.
CMBUkTI 10 - esckIþsnñidæan nig Gnusasn_
220
cMENkesIµPaBsMrab;narI
10>3>2 esvasuxPaBbc©©©©úb,nñBMu)aneTAdl;tMbn;CnbT CaBiesseTAdl;narI nigekµgRsI
enACnbT
GRtamrN³PaBmataenARbeTskm<úCa mancMnYn 437nak; kñúgcMeNamnarIcMnYn 100>000 Edl)an
sMralkUn ehIykUnenAmanCIvit KWCaGRtaEdlx<s;CageKbMputenAkñúgtMbn; ehIydMeNIrkareFIV[RbesIreLIg
enAmanPaByWtya:v. eTaHbICaGRtaeRbIR)as; nigkarcMNayelIkarEfTaMsuxPaBmanlkçN³dUcKñasMrab;
burs nignarIb:uEnþsMrab;suxPaBbnþBUC tRmUvkarrbs;narImaneRcInCagburs ehIykareRbIR)as;KYrEtmankMrit
x<s;Cag. Cajwkjab;narIEtgEtniyayfa karcMNay nigeBlevlasMrab;eFIVdMeNIr KWCamUlehtumYyEdleFIV
[narIBMumanlT§PaBTTYl)annUvkarEfTaMsuxPaB. dUecñHesvaTaMgenH caM)ac;RtUvnaM[)aneTAdl;kEnøgEdl
narIrs;enA. esvaTaMgenH rYmmanmeFüa)ayBnüakMeNIt EdlesvaenH BMuTan;eqIøytbeTAnwgtRmUvkarrbs;
narImYycMnYnFMenAeLIy ehIyebIsinCaKµanesvaenHeT GRtaRbCaCnwgekIneLIg.
10>3>3 Gnusasn_
� CMrujekµgRsI[)aneTAeronenAbzmsikSa begIánkarcuHeQµaHcUleronrbs;ekµgRsI enAmFüm
sikSa nigpþl;karGb;rMeRkARbBn½§
sar³sMxan;énkarGb;rMrbs;ekµgRsI BMuGacemIlrMlg)aneLIy. karGb;rMebIkpøÚvkñúgkareFIV[karRbkbrbr
ciBa©wmCIvitsMrab;narI nigmnusSCMnan;eRkay manlT§PaBl¥RbesIreLIg. karvinieyaKkñúgkarbBa©ÚnekµgRsI
eTAsalaeron nigCMrujekµgRsI[enAeronCab;lab; KWCakarvinieyaKd¾mantMél. KMeragRbBn½§salaedIrtY
ya:gsMxan;enAkñúgkarsMrbsMrYllT§PaBRbkbedaysmFm’sMrab;ekµgRsI nigekµgRbus. bgÁn;Gnam½y
kareFIVdMeNIrmansuvtßiPaB kñúgeBleTAsalaeron nigeBlRtLb;mkpÞHvij manRKUbeRgonCanarI KWRtUvkar
caM)ac;edIm,IbegIánkarcuHeQµaH karcUleronrbs;ekµgRsI[mancMnYneRcIn. karpþl;Genþvasikdæan bgÁn;Gnam½y
b¤GaharUbkrN_enAkñúgRbBn½§Gb;rMkñúgRbBn½§ KWCakarRKb;RKan;edIm,I[mankarpøas;bþÚr. karBinitüelIkarcMNay
hirBaØvtßúkñúgvis½ysaFarN³ qñaM2003 )ansMNUmBr[mankarEbgEckfvikaCak;lak; sMrab;CYsCul nig
sagsg;bgÁn;Gnam½yenAkñúgsalaeronmFümsikSabzmPUmibc©úb,nñ.
karEklMG nigPaBbt;Ebnkñúgkarpþl;FnFan KWRtUvkarcaM)ac;minRtwmEtsMrab;karGb;rMkñúgRbBn½§b:ueNÑaHeT
b:uEnþk¾RtUvkarcaM)ac;nUvkarEbgEckFnFanbEnßm sMrab;dMeNIrkarGnþraKmn_sMrab;narI nigekµgRsIEdle)aHbg;
ecalkarsikSa CaBiesskarGb;rMeRkARbBn½§ ¬Bredenburg et al qñaM2003¦. caM)ac;RtUvbegIánkarykcitþ
Tukdak;cMeBaHkarGb;rMeRkARbBn½§ sMrab;narIv½ycMNas;EdlCaGnkçrCn.
caM)ac;RtUvbegIánkarsMrbsMrYl nigTMnak;TMngrvagkic©GnþraKmn_nanaedIm,IsmFm’eynD½r. ]TahrN_man
sMNUmBr[mankarsMrbsMrYlrvagkic©GnþraKn_nana EdlepþatelIkarpøas;bþÚr\riyabf ¬]>karbNþúHbNþal
begIáncMeNHdwgeynD½r¦ nigkarGnuvtþn_d¾rwugmaMnUveKalkarN_smFm’eynD½r ¬GaharUbkrN_ bMNinCIvit.l.¦
221
� esvasuxPaBRtUvmantMélsmrmüeTAnwglT§PaBrbs;narIRkIRk
karedaHRsaycMeBaHtMélcMNay EdlCa]bsKÁraraMgkñúgkarTTYl)anesvaEfTaMsuxPaBcaM)ac; KWCabBaða
sMxan;. kmµviFImUlniFismFm’rbs;RksYgsuxaPi)al Edl)ansakl,gkñúgRsukmYycMnYn KYrEtBRgIkbEnßm
edIm,Ipþl;karEfTaMsuxPaBCabnÞan; cMeBaHbBaðaeraKRsþI nigCMgWEdlbgá[maneRKaHfñak;dl;CIvit. kmµviFImUlniFi
smFm’enH KWCakmµviFIfIµ ¬cab;BIExkBaØa qñaM2000¦ b:uEnþkarGnuvtþn_kmµviFIenHknøgmkTTYl)anlT§pl
CaviC¢man. eTaHbICaya:gNak¾eday k¾manRbCaCnRkIRkmYycMnYnFM enAEtBnüaeBlkñúgkarmkTTYlykkar
EfTaMsuxPaBenAmnIÞreBTü edaysarkarcMNayedayRbeyalepSg²eTot mankMritx<s; ¬dUcCakarxatbg;
eBlevlasMrab;eFIVkarenAeBlmksñak;enAkñúgmnIÞreBTü nigxVHluysMrab;kareFIVdMeNIrmkmnIÞreBTü¦. caM)ac;
RtUvBinitüedayRbugRbyt½ñelIkarcMNaymUlniFiTaMgenH edIm,IFana[mansmPaB nigFana[)anfa narIGac
TTYlplBImUlniFienH. ]TahrN_mUlniFismFm’RtUvEtedaHRsayral;]bsKÁkñúgkarTTYl)anesvaTaMgenH
dUcCa karcMNayelIkareFIVdMeNIreTAmCÄmNÐlsuxPaB nigkarBMuRBmpþl;lT§PaB[narIRkIRk kñúgkarTTYl
)anesvaenH.
� RtUvpþl;GaTiPaBdl;karpSBVpSay EdleRbIviFIsaRsþsmRsbtamvb,Fm’
karbegIánskmµPaBpSBVpSay nigkarGb;rMsuxPaBsmRsbtamvb,Fm’ CaBiessenAtMbn;CnbT nwgGac
)aneTAdl;narIkan;EteRcIneLIg. yuT§viFImandUcCa bNþajkargartamRkum ¬bNþajnarIsµRK½citþ¦ nigkarEck
caytamshKmn_nUvBt’man sIþBIbBaðasuxPaBdl;narI RtUv)andMeNIrkarsakl,gedayGgÁkareRkArdæaPi)al
mYycMnYnenAkñúgtMbn;eRCIserIs. yuT§viFITaMgenH GacykeTAGnuvtþtam nigbegIán[)aneRcIn. yuT§saRsþ
pSBVpSayTaMgenH caM)ac;RtUveFIVkarBinitü nigKitKUrGMBIbBaðavb,Fm’ nigkarniymrbs;narI kñúgeBlmanKP’
nigeBlsMralkUn. caM)ac;RtUvbegIánFnFansMrab;mCÄmNÐlsuxPaBCamUldæan nigkarpSBVpSayenAtam
tMbn;PUmisaRsþEdlBMuTan;manesvapSBVpSay edIm,IBRgwgesvaEckcaymeFüa)ayBnüakMeNIt nigmatuPaB
mansuvtißPaB. esvapSBVpSayrYmman karcak;fñaMbgáareraK karEfTaMsuxPaBmuneBlsMralkUn meFüa)ay
BnüakMeNIt karRtYtBinitü nigkarBieRKaHeyabl;GMBIGaharrUbtßmÖ RBmTaMgesvasuxPaBepSg²eTot.
� caM)ac;RtUvsakl,gyuT§viFIfIµ² edIm,IbegIáncMnYnRKUeBTüqµbenAtamtMbn;CnbT
kgVHRKUeBTüqµbEdlmanCMnaj enAtamtMbn;mYycMnYnenAkñúgRbeTs nwgenAEtCabBaðacMeBaHmuxkñúgkar
kat;bnßyGRtamrN³PaBmata. karpþl;karelIkTwkcitþdl;RKUeBTüqµbfIµ b¤kar]btßmÖsmrmüedIm,IeFIV[
b:usiþeBTüqµbenH TTYl)ankarcab;GarmµN_ EdlCaktþacaM)ac;bMput. meFüa)aykñúgkarpþl;viFankarsniþsux
k¾caM)ac;RtUvGnuvtþpgEdr. elIsBIenH k¾enAmanmeFüa)aymYycMnYnkñúgkarbNþúHbNþaldl;eBTüqµbfIµ ehIy
caM)ac;RtUvBinitüemIleLIgvij elIyuT§saRsþbNþúHbNþalsMrab;karbNþúHbNþaleBTüqµb.
CMBUkTI 10 - esckIþsnñidæan nig Gnusasn_
222
cMENkesIµPaBsMrab;narI
10>4 RbCaCnEdlgayrgeRKaHTTYl)ankarKaMRTtictYc ehIyBMudwgfaRtUveTA
rkCMnYyenAkEnøgNa
10>4>1 karcmøgemeraKeGds_¼CMgWeGds_kMBugkat;bnßy b:uEnþkarcmøgkMBugEtQaneTArk
RkumRbCaCnepSgeTotenAkñúgsgÁm
cMnYnnarI nigkumarIkm<úCakan;EteRcIn kMBugRbQmmuxnwgkarqøgCMgWeGds_. enAkñúgRbeTsEdllT§PaB
TTYl)anBt’man karEfTaM nigkarKaMRT nigkarBüa)al mankMritTab \riyabfpøÚvePTrbs;bursEdlRbfuynwg
eRKaHfñak; mankMritx<s; ehIybBaðaeynD½renAkñúgvb,Fm’rbs;RbeTskm<úCa eFIV[narImankarlM)akkñúgkar
crcarCamYyburs[eRbIeRsamGnam½y ktþaTaMgenH eFIV[narICaGñkTTYlrgeRKaHedaysarkarqøgCMgWeGds_.
rUbPaBénkarcmøgCMgWeGds_kMBugEtpøas;bþÚr³ eRb:vaLg;bgðaj[eXIjnUvkarekIneLIgenAkñúgRKb;Rkum
TaMgGs; b:uEnþenAeBlCamYyKñaenHpgEdr narIEdlerobkarrYc nignarIEdlmanTMnak;TMngpøÚvePTyUrGEgVg
enAEtCaRkumEdlrgeRKaHbMput nigmankarekIneLIgya:grh½s. karcmøgBImþayeTATark BIbIþeTAPriya KW
kMBugEtekIneLIgya:gxøaMg. viFIsaRsþsMrab;Tb;sáat;karrIkraldalenAkñúgcMeNamRkumrgeRKaHTaMgenH
mankMrit b:uEnþCatRmUvcaM)ac;CabnÞan;.
RbCaCnkm<úCaPaKeRcIn minmanlT§PaBTTYlfñaMBüa)alRbqaMgnwgemeraKeGds_eT ¬ART-fñaMBnüar
karsøab;¦ b¤sUm,IEtkarBüa)alCMgW»kasniym[)aneTogTat; k¾KµanEdr dUcCaCMgWrlaksYt CMgWraKrUs nig
CMgW Toxoplasmosis. karemIlEfTaMsmaCikRKYsar EdlTTYlrgeRKaHedaysarCMgWTaMgGs;enH KWCabnÞúk
ya:gF¶n;F¶relIeBlevla nigFnFanrbs;narI EdleFIV[RKYsarkan;EtFøak;kñúgsPaBRkIRkeLIg. narITTYl)an
»kastictYckñúgkarTTYl)ankarBüa)al kartamdan nigkarBieRKaHeyabl;.
karerobcMsßab½nbc©úb,nñ GacnwgKµanRbsiTi§PaBkñúgkarTb;sáat; BIeRBaHfakarrIkraldalenH )anbþÚrBIRsþIrksIu
pøÚvePTeTAkñúgRkumepSg²eTotkñúgsgÁm RBmTaMgKµanRbsiTi§PaBkñúgkarpSBVpSay [)anRKb;RKan;GMBIkarEfTaM.
10>4>2 GMeBIhwgSaelInarI ekIteLIgCaeRcInrUbPaB ehIyesvasMrab;CYyCnrgeRKaH
mantictYcb:ueNÑaH
narI nigkumarIkm<úCa CaGñkrgeRKaHedaysarGMeBIhwgSakñúgRKYsar karrMelaPesBsn§v³ karbMBarbMBan
pøÚvePT nigkarCYjdUrBlkmµ b¤edIm,IbMerIkargarpøÚvePT. RkbxN½ÐpøÚvc,ab;Tn;exSay nigKµanRbsiTi§PaB
bNþal[manvb,Fm’minykeTas ehIyesvakmµ nigkarKaMRTminRKb;RKan; eFIV[CnrgeRKaHmanCMerIs
tictYcb:ueNÑaH.
223
vb,Fm’rbs;km<úCa min)andak;eTascMeBaHGMeBIhwgSakñúgpÞHeT dUcCaGMeBIhwgSaEdl«BukmþayeFIVeTAelIkUn
b¤bIþeFIVeTAelIPriya CaedIm. narIEdlerobkarrYccMnYn 23PaKry manGayuelIsBI15qñaM Edl)ansMPasenA
kñúgGegátRbCasaRsþ nigsuxPaBqñaM2000 )anraykarN_fa BYkeKTTYlkarbMBanEpñkragkayenAkñúgpÞH.
narIEdlTTYlrgkarbMBarbMBan manCMerIstictYc. ebIsinCanarITaMgenaH BMumankmµsiTi§elIdIFøI b¤sm,tiþepSg²
eToteTenaH BYkeKnwgTTYlrgeRKaHedaysar)at;bg;karKaMRTEpñkhirBaØvtßúsMrab;xøÜnÉg nigsMrab;kUn ebIsinCa
BYkeKcakecjBIbIþrbs;BYkeK. ebIsinCabIþRtUvCab;Kuk PriyanwgRtUv)at;bg;cMNUlEdlbIþRtUvrk)ankñúg
ry³eBlCab;Kuk ehIyBMudwgfabIþGacdUr\riyabf b¤Gt; enAeBlRtUvedaHElgBIKukvij. esckIþRBagc,ab;sIþBI
GMeBIhwgSakñúgRKYsar RtUv)anBinitüeLIgvijenAedImqñaM2004 nigBMuTan;)anqøgrdæsPacb;enAeLIyeT.
CnrgeRKaHedaysarkarrMelaPesBsn§v³ mankarlM)akkñúgkarraykarN_ b¤EsVgrkCMnYy³ karsIþbenÞas
BIsgÁm nigkarGam:as;kñúgRKYsar edaysarkar)at;bg;RBhµcarIy_ )anbnþnUvTsSn³Edlfa CnrgeRKaH
edaysarkarrMelaP KWCanarIEdlKµantMéleTotehIy. CnrgeRKaHedaysarkarrMelaPCaeRcInnak; TTYlyk
nUvTsSn³GviC¢manEdlGñkd¾éTmancMeBaHxøÜn ehIybBa©b;CIvitrbs;BYkeKenAkñúgrbrrksIupøÚvePT. enAkm<úCa
eTaHbICaGMeBIrMelaP KWCabT]Rkidæ b:uEnþCnelIµskMrnwgRtUveKpþnÞaeTaseLIy. RKYsarPaKeRcInmincg;Tak;Tg
eTAGaCJaFrkñúgkrNIrMelaPeLIy edaysarmanPaBGam:as; nigkarQWcab;enAkñúgsgÁmRKYsarPaKeRcIn
EtgEtkarBarkitiþysrbs;RKYsar nigedaHRsayenAeRkAtulakar edayRBmTTYlykkarsgCMgWcitþ.
karCYjdUrRsIþ nigkumarenAkñúgRbeTs nigenAtamRBMEdnkan;EtekIneLIg³ km<úCaCaRbeTsbBa¢Ún TTYl
nigqøgkat;énkarCYjdUr. lkçxN½ÐénPaBRkIRk ehdæarcnasm<n½§Epñkc,ab;minTan;mankarGPivDÆn_ nigkar
Gnuvtþn_c,ab;enATn;exSay eFIV[mankarekIneLIgénGaCIvkmµpøÚvePT. enAkm<úCa eBsüakmµ CaGMeBImin
xusc,ab;eT b:uEnþkarbegIát b¤karTajykR)ak;cMeNjBI eBsüakmµ KWCaGMeBIxusc,ab;. CaGkusl GñkEdl
rMelaPc,ab; BMuEmnCaGñkEdlTTYleTaseLIy.
10>4>3 Gnusasn_
� pþl;karEfTaM nigkarKaMRTdl;RkumgayrgeRKaH rYmTaMgRkumEdlrgeRKaHedaysaremeraK
eGds_¼CMgWeGds_
kmµviFIfñak;Cati nigfñak;mUldæansIþBIeynD½r brisßan ksikmµ nigkarGPivDÆn_ehdæarcnasm<n½§shKmn_
KYrEtbBa©ÚlskmµPaBTb;sáat;CMgWeGds_. KYrEtbegIánkareRbIR)as;eRsamGnam½y CameFüa)aykñúgkarBnüa
kMeNIt. eKalneya)ayCati EdlepþatelIkarbegIánkareRbIR)as;eRsamGnam½y sMrab;karBnüakMeNIt
enAkñúgcMNgGaBah_BiBah_ nigedIm,IrkSaTMnak;TMngRKYsarry³eBlyUrGEgVg nwgGacmanRbeyaCn_Cag
RKan;EtsMrab;karBaremeraKeGds_. viFIsaRsþenH nwgGaceFIV[narIh‘ansuM[sVamIrbs;narI eRbIeRsamGnam½y
CMBUkTI 10 - esckIþsnñidæan nig Gnusasn_
224
cMENkesIµPaBsMrab;narI
edaymincaM)ac;niyayedaypÞal;GMBIbBaðaminesµaHRtg;enaHeLIy. caM)ac;RtUvGnuvtþyuT§saRsþfIµ² edayman
eKaledAeTAelIyuvv½y. viFIsaRsþTb;sáat;sMrab;narI KWeRsamGnam½y sMrab;narIk¾caM)ac;RtUvykmkGnuvtþ
enAkm<úCapgEdr.
karGnuvtþn_yuT§saRsþEfTaMCaRbcaM sMrab;RbCaCnEdlmanpÞúkemeraKeGds_¼CMgWeGds_ TamTar[esva
suxPaBenAtamRsukEdlmanédKUshkarCamYyGñkBak;Bn½§epSg²eTot Edlpþl;karEfTaMcMeBaHbBaða
emeraKeGds_¼CMgWeGds_ BRgwgkarEckcayesvarbs;xøÜn. KnwøHsMxan;mYyényuT§saRsþenH KWkarelIkTwkcitþ
[mankareFIVetsþQam edIm,ICYybegIán»kassMrab;CIvitEdlmansuxPaBl¥ nigmanKuNPaB. karBRgIk
kmµviFITb;sáat;karcmøgBImþayeTAkUn KYrEtbBa©ÚlkarbNþúHbNþal nigkarbegIánkarBieRKaHeyabl;eday
sµRK½citþ edaysMgat; nigykcitþTukdak;elIbBaðaeynD½r nigbegIánesvaeFIVetsþQamsMrab;narImanKP’.
karbNþúHbNþalsIþBIkarEfTaM nigkarKaMRTenAkñúgshKmn_ cMeBaHRbCaCnEdlpÞúkemeraKeGds_¼CMgWeGds_
k¾RtUvkarcaM)ac;pgEdr ]TahrN_dUcCa karksagsmtßPaBsþIBIkarpþl;fñaMBnüaCIvit. kmµviFInana dUcCakmµviFI
EfTaMtampÞH GacmanRbeyaCn_kñúgkarkat;bnßybnÞúkénkarEfTaMedaypÞal; nigedIrtYya:gsMxan;kñúgkarbegIát
TMnak;TMngsMrab;CnrgeRKaH nigRKYsarrbs;BYkeK CamYynwgesvaepSg²eTot.
� begIátyuT§viFIEdlmanRbBn½§RtwmRtUv edIm,ICYyCnrgeRKaHedaysarGMeBIhwgSa
KYrEterobcMbegIátEpnkarfñak;CatirYm nigtamvis½yedIm,ITb;sáat;GMeBIhwgSaelInarI nigGnuvtþedayman
karcUlrYmBIrdæaPi)al nigGgÁkareRkArdæaPi)al. EpnkarKYrEtrYmbBa©ÚlnUv]bkrN_ edIm,IRtYtBinitükar
Gnuvtþn_ nigkMNt;eBlevlasMrab;EpnkarskmµPaBenH. caM)ac;RtUvRbmUlTinñn½yBImCÄdæanepSg² dUcCa
enAtammnIÞreBTü sßanIy_nKr)al mCÄmNÐlshKmn_ nigkEnøgepSg²eTot EdlGaCJaFreFIVkarTMnak;TMng
CamYyCnrgeRKaH nigCnelIµs. RbBn½§suxaPi)alCati KYrEtbBa©ÚlkarbNþúHbNþal nigkarksagsmtßPaB
edIm,I[buKÁlikGacpþl;karEfTaMdl;CnrgeRKaH. elIsBIenHeTot RtUvpþl;karbNþúHbNþal nigkarksag
smtßPaBedIm,IFana[)anfa esvaEpñksuxaPi)al tulakar nKr)al nigesvasgÁm GacCYyCnrgeRKaH[)an
CasHes,Iy mineFIV[CnrgeRKaHTTYlkarrgeRKaHbnþeTot nigdak;eTasCnelIµs[erogcalElgh‘an
RbRBwtiþGMeBIelIµsenHeTot.
enAfñak;XMusgáat; caM)ac;RtUvbegIánkaryl;dwgfa GMeBIhwgSaelInarI KWCa\riyabfxusqÁg nigCabT]Rkidæ.
caM)ac;RtUvykeFIVCaKMrU nigBRgIkKMeragsakl,gkñúgkarpþl;karEfTaM nigKaMRTCnrgeRKaHedaysarGMeBIhwgSa
ehIyeFIVkarCamYybursEdlRbqaMgnwgGMeBIhiwgSaelInarI. bursmantYnaTIsMxan;enAkñúgkarerobcMbegIát nigGnuvtþ
Epnkar nigEpnkarfñak;mUldæan sIþBIkarts‘Umti nigkarTb;sáat;kñúgeKalbMNglb;bM)at;GMeBIhwgSaelInarI.
225
10>5 sßab½nsgÁm pøÚvc,ab; nig neya)ay bnþ[mankarerIseGIgeynD½r
nigPaBgayrgeRKaH
10>5>1 bTdæansgÁm nig\riyabfEdlBak;Bn½§nwgeynD½r Gacman\Ti§BlGviC¢man
elIburs nignarI
bTdæansgÁm \riyabf nigktþavb,Fm’ CMruj[mankarqøgemeraKeGds_ GMeBIhigSaeynD½r ¬karCYjdUr
mnusS GMeBIhwgSakñúgRKYsar karrMelaP nigGaCIvkmµpøÚvePT¦ ehIyk¾CMruj[bursRbQmmuxnwgPaBgay
rgeRKaHpgEdr. tYnaTI nigvismPaBenAkñúgsgÁmenAEtbnþekItman eTaHbICaenAkñúgsgÁmEdlmanbrisßan
esdækic©rIkcMerInk¾eday. karpøas;bþÚrCaviC¢man KWBak;B½n§nigvb,Fm’enAkñúgsgÁm. enAkñúgsgÁmNamYyk¾eday
narI nigbursmanTsSn³xus²KñaGMBIbTdæan nig\riyabf. karEsVgrktulüPaBrvagTsSn³TaMgenH nwgCYy
lb;bM)at;ninñakarGviC¢man.
vismPaBEdlbNþalmkBI\riyabftamTMenomTMlab; cMeBaHtYnaTIeynD½r )anqøúHbBa©aMgya:gc,as;enA
kñúgkarEbgEckkargarrvagnarI nigburs nigzan³tYnaTIrbs;BYkeKenAkñúg]sSahkmµepSg². tamTMenomTMlab;
RbéBNI ekµgRbusRtUv)aneKCMrujelIkTwkcitþ[eTAsalaeron dUecñHekµgRbusGacmansmtßPaBTTYl)an
tYnaTIx<s;tambMNg enAkñúgsßab½nrdæaPi)al dUcCakarRKb;RKgrbs;bursenAkñúgCYrm®nIþraCkar nigtYnaTICaGñk
eFIVesckIþsMerc. karGb;rMrbs;ekµgRsI RtUv)aneKemIleXIjfa minsUvmansar³sMxan;eLIyenAkñúgsgÁm
km<úCa EdlBwgEp¥kelIvis½yksikmµeRBaHfa ekµgRsITaMgenaH eFIVkarEtenAkñúgvalERs emIlEfTaMpÞH nig
kUnekµg ehIyGaceFIVCaGñklk;dUrtUctacenAkñúgpSar b¤eFIVsib,kmµnana.
10>5>2 karcUlrYmrbs;narIenAkñúgkareFIVesckIþsMerc enARKb;kMritTaMgGs; KWman
sar³sMxan;kñúgkarnaMmknUvkarrIkcMerIn
karcUlrYmrbs;narIenAmancMnYntictYc enAkñúgRKb;kMritTaMgGs;énkareFIVesckIþsMerc ³ kñúgsßab½nrdæaPi)al
rdæsPa tulakar nigenAfñak;XMusgáat; nigPUmi. lwÁkNakarcUlrYmrbs;narIBMuekIneLIgeTenaH bridæansgÁm
nig karTTYlxusRtUvedIm,IsmPaBeynD½r KWBMuGacnaM[mankarpøas;bþÚreLIy.
CMBUkTI 10 - esckIþsnñidæan nig Gnusasn_
226
cMENkesIµPaBsMrab;narI
10>5>3 RbBn½§tulakar nigsßab½nGnuvtþc,ab; caM)ac;RtUvmankarTTYlxusRtUvtamry³
karbegIánkarRtYtBinitü nigeFIVr)aykarN_GMBIskmµPaBrbs;xøÜn
eTaHbICabc©úb,nñmanRkbx½NÐpøÚvc,ab;smrmü edIm,IelIksÞÜysiTi§narI b:uEnþkarGnuvtþn_c,ab;enATn;exSay
vb,Fm’niTÞNÐPaBcMeBaHCnelIµsEdlRtUvecaTRbkan; nigkarpSMKMnitrbs;GñkGnuvtþn_c,ab; eFIV[RbCaCnRkIRk
CaBiessnarI kan;EtgayTTYlrgeRKaH. enAkñúgbrisßanBukrlYy narITTYl)ankarKaMRTtictYcbMput BIRbBn½§c,ab;
ehIynarImanFnFantictYcbMput edIm,IdMeNIrkareTAtampøÚvc,ab;.
10>5>4 Gnusasn_
� CMruj[mankarÉkPaBKñaelIGtßn½yénsmPaBeynD½r enAkñúgbribTRbeTskm<úCa
edIm,IbegIátkaryl;dwgrYmKña elIGtßn½yénsmPaBeynD½r nigeFIV[RsbeTAtamtYnaTIeynD½r tam
RbéBNI nigcaM)ac;RtUvdMeNIrkarBiPakSakñúgcMeNamGñkBak;Bn½§ edIm,IbegIátniymn½ysMrab;RbeTskm<úCa.
Gñkts‘UmtiedIm,IeynD½renAkm<úCa )andMeNIrkargarRbkbedayRbsiTi§PaB enAkñúgkarBiPakSaCMuvijkarbegIán
smPaBeynD½r enAkñúgbribTRbéBNIrbs;RbeTskm<úCa. RkumGñkts‘UmtiedIm,InarI KYrEtRtUv)anelIkdMekIg
enAkñúgRbBn½§pSBVpSay nigkEnøgepSg²eTot edIm,IeFIVCaKMrUviC¢man nigedIm,IelIkTwkcitþdl;GñkdéTeTot.
� ENnaMGnuvtþeKalneya)ayskmµPaBviC¢man
rdæaPi)al)anebþCJakñúgkarbegIáncMnYnnarIenAkñúgtYnaTICaGñkeFIVesckIþsMerc b:uEnþ eCaKC½y)anEtmYycMnYn
tUcb:ueNÑaH. edaysarBMuTan;mankarrIkcMerIn caM)ac;RtUvcat;viFankarcMeBaHmuxbEnßmeTot rYmmanskmµPaB
viC¢man karkMNt;kUta karbNþúHbNþal BiesssMrab;narICam®nIþraCkar b¤ fñak;dwknaMEdlmanskþanuBlPaB
enAkñúgvis½yÉkCn nigsgÁmsIuvil. RbBn½§kUtaCaCMnYykñúgkarkat;bnßyTMhM EdlnarIRtUvRbkYtRbECgCamYy
burs BIeRBaHfa edaysarRbéBNI narImankarlM)akkñúgkarRbkYtRbECgCamYyburs. enAkñúgRbBn½§kUta burs
RbkYtRbECgCamYybursedIm,ItYnaTI ehIynarIRbkYtRbECgCamYynarI.
� begIánkarcUlrYmrbs;narIenAfñak;PUmi
enAfñak;PUmi narIhak;dUcCa)anbeBa©jKMniteyabl; nigcUlrYmya:gskmµenAkñúgskmµPaBshKmn_.
karpþl;GMNacdl;narI kñúgkareFIVedaypÞal;CamYyGñkpþl;esva GacnaMeTArkpøÚvfIµ² EdleFIV[esvaTaMgenH
kan;EtmanRbsiTi§PaB nigcMeKaledAEdl RtUvkar. KYrEtbegIánkarGnuvtþn_viFIsaRsþfIµ kñúgkarcUleTAdl;narI
tamry³kareFIVkarenAkñúgCYrKN³kmµaFikarGPivDÆn_PUmi EdlkñúgenaH)andak;CakUtasMrab;narI.
227
� karRtYtBinitüelIRbBn½§c,ab; nigtulakar
karbegIánCMnYykñúgkarRtYtBinitü tamdan nigraykarN_GMBIlT§plénRbBn½§tulakar CaBiessBak;Bn½§
nwgbT]RkidæelInarI nwgGacbegIánkarTTYlxusRtUvrbs;RbBn½§tulakar CaBiessRbsinebIkareFIVr)aykarN_
Rtlb;mkvij KWedIm,I[GgÁkarfñak;elIeFIVkarGnuvtþbnþ. vb,Fm’énPaBes¶óms¶at;CMuvijbBaðaGMeBIhwgSa
nwgRtUvlb;bM)at; ebIsinCanarI)aneXIj nigB¤GMBIkarpþnÞaeTasdl;CnelIµs ehIyCnelIµsnwgGacBMuh‘anRbRBwtiþ
GMeBIelIµs ebIsinCaBYkeKdwgfalT§pl KWkarecaTRbkan; nigkardak;TNÐkmµ. enAeBlmankarekIneLIgnUv
cMnYnkrNIEdlRtUv)aneKraykarN_ caM)ac;RtUvbegIátRbBn½§edIm,IerobcMTukÉksar nigRtYtBinitüelIlT§plén
skmµPaBEdl)anGnuvtþedaynKr)al nigtulakar.
10>6 sßab½nenAEtRbwgERbgkñúgkarbRBa¢abeynD½r[manRbsiTi§PaB
10>6>1 GPi)alkic© nigkarRKb;RKghirBaØvtßúenATn;exSay KWCa]bsKÁcMbgkñúgkar
begIánsmPaBeynD½r
vis½ysgÁmkic© nigksikmµBMumanhirBaØvtßuRKb;RKan; ehIyfvikaTaMgenaHBMuGaccUleTAdl;GñkTTYlpl
Edl)aneRKagTuk. karpþl;mUlniFimineTogTat; dl;mCÄmNÐlpþl;esva CaBiessenAtMbn;CnbT )an
kat;bnßyRbsiTi§PaBrbs;esva. R)ak;]btßmÖsMrab;buKÁlikrdæ mancMnYntictYc CMruj[mankarTaréføesvaeRkA
pøÚvkar. enAeBlEdlesvamantMéléfø b¤karcMNaymankMritx<s;eBk ebIeRbobeFobeTAnwglT§plEdlnwg
TTYl)anRtLb;mkvij narInwggayTTYlkarb:HBal;Cagburs.
10>6>2 RbsiTi§PaBrbs;ynþkarbc©úb,nñ kñúgkarbBa©ÚlbBaðaeynD½r eTAkñúgdMeNIrkareFIV
fvika nigEpnkar KWenAmankMrit
eKaledA CaBiesseKaledAsMrab;tulüPaBeynD½r minrlUnCamYynwgEpnkarcMNay. Cak;EsþgeKaledA
GacnwgminRsbCamYynwgsmtßPaB nigFnFanhirBaØvtßúEdlman ¬FnaKarBiPBelak qñaM2002a¦.
10>6>3 ynþkarbRBa¢abeynD½renAkñúgRksYgBak;Bn½§enATn;exSay nigdMeNIrkar
tamEpñk²b:ueNÑaH
enAmankargarCaeRcIneTot EdlRtUveFIVkñúgkarbRBa¢abeynD½reTAkñúgRksYgBak;Bn½§. edaysarmankar
RbkYtRbECgGMBIGaTiPaB nigtRmUvkar eFIV[bBaðaeynD½r Cajwkjab;minRtUv)aneKcat;TukCabBaðaGaTiPaB
ehIykargareynD½rCaeRcIn RtUv)andMeNIrkaredayGñkpþl;CMnYyCaGñkCMruj. RksYgGb;rM yuvCn nigkILa
CMBUkTI 10 - esckIþsnñidæan nig Gnusasn_
228
cMENkesIµPaBsMrab;narI
KWCaRksYgEtmYyKt; EdlmanyuT§saRsþbRBa¢abeynD½rrbs;xøÜnpÞal;. CMnaj nigsmtßPaBrbs;RksYg
epSg²eTotkñúgkarbegIát nigGnuvtþkargarenHenAmankMrit.
10>6>4 smtßPaBrbs;RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn kñúgkarbRBa¢abbBaðaeynD½r
eTAkñúgdMeNIrkarerobcMeKalneya)ay enATn;exSay
RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn )andMeNIrkarCaCMhan²kñúgkarbegIátbNþajkargar enAkñúgRksYg
Bak;Bn½§tamvis½y b:uEnþCnbegÁaleynD½rEdl)aneRCIserIs mantYnaTITab nigBMusUvman\Ti§Bl. eTaHbICa
CnbegÁaleynD½rTaMgenaH TTYl)an»kascUlrYmkñúgkarBiPakSaGMBIeKalneya)ay b:uEnþsmtßPaBrbs;
BYkeKkñúgkareFIV[man\Ti§BlRbkbedayRbsiTi§PaB KWenAmankMrit edaysarBMuTan;mansmtßPaBkñúgkarviPaK
nigRtYtBinitüplb:HBal;rbs;eKalneya)ay nigc,ab;nana nigsmtßPaBkñúgkarEsVgrkkarKaMRTmti[man
karpøas;bþÚr.
10>6>5 Gnusasn_
� RtUvKaMRTya:gxøaMgkøadl;karxitxMRbwgERbgedIm,IbegIánkarRKb;RKgkarcMNaysaFarN³ nig
begIánkarTTYlxusRtUvrbs;Gñkpþl;esva
karbegIánkarpþl;esvaGacnwgman\Ti§Blya:gxøaMgkøaelIekµgRsI eRcInCagekµgRbus.
� begIánynþkarkñúgkarbBa©ÚlbBaðaeynD½reTAkñúgdMeNIrkareFIVEpnkar nigfvika
RksYgEpnkar RksYgesdækic© nighirBaØvtßú RtUvbnþkic©shkarCamYyRksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn
kñúgkarbegIátynþkarviPaCfvika nigkarcMNayEdleqIøytbeTAnwgbBaðaeynD½r edIm,IFana[)anfa kMENTRmg;
nigviFankareKalneya)aysMxan;² GacedaHRsaybBaðaeynD½r ehIyfvikaEdl)anviPaCrYc mancMnYn
RKb;RKan; edIm,IsMerceKalbMNgeynD½r.
� begIánkarRbmUl nigkarviPaKTinñn½y edIm,IeFIVkarRtYtBinitüelIeKaledAeynD½rRbkb
edayRbsiTi§PaB
karGegátesdækic© sgÁmkic©km<úCa ¬2004-2005¦ nigkarvaytMélPaBRkIRkedaymankarcUlrYmrbs;
FnaKarBiPBelak¼FnaKarGPivDÆn_GasIu ¬CamYynwg CSES qñaM2004¦ KYrEtbBa©Úl]bkrN_RbmUlTinñn½y
TaMgbrimaN nigKuNPaBEdlmankareqIøytbnwgbBaðaeynD½r. karviPaKÉksarTaMgBIrenH RtUvdMeNIrkar
rYmKña nigmankarbRBa¢abeynD½r edayeRbIR)as;bBaðaEdl)anelIkeLIgenAkñúgr)aykarN_enH CaRkbxN½Ð
sMrab;karviPaK nigCamUldæansMrab;dMeNIrkarRtYtBinitü kñúgkarkat;bnßyPaBRkIRk nigkarrIkcMerInkñúgkar
Gnuvtþn_ K>G>s.
229
bBa©ÚlTinñn½ysIþBIkareRbIR)as;eBlevlaenAkñúg CSES qñaMeRkay edIm,Ivas;sÞg;kMritkargarEdlKµanR)ak;kMér
nigBMu)aneKemIleXIj dUcCaskmµPaBkargarkñúgpÞH nigkargarsMrab;RKYsarEdlskmµPaBTaMgenH minRtUv)an
eKcat;Tukfa CakargarenaHeT b¤BMuRtUv)aneKbBa©ÚleTAkñúgTinñn½y sþIBIkMlaMgBlkmµbc©úb,nñeT. Fana[)anfa
Tinñn½ykMlaMgBlkmµ )anbBa©Úlkargarrbs;narI kñúgkareTArkGusdut nigErk¼dwkTwk. karviPaK CSES
qñaMeRkay KYrEtbgðaj[eXIjfa skmµPaBrbs;narI EdlRtUveKKitfa {minEmnCakargar} )anpþl;Carbs;rbr
nigesvanana EdlnwgRtUvcMNayR)ak;edIm,ITij ebIsinCaeFIVenATIpSar b:uEnþenAeBlEdlkargarTaMgenaH
TTYl)anR)ak;kMér PaKeRcInbursCaGñkeFIVkargarTaMgenaH. skmµPaBTaMgenH Cajwkjab;TTYl\Ti§BlBI
eKalneya)ay EdlkMNt;vis½yTIpSarCaeKaledA b:uEnþCajwkjab;manplb:HBal;dl;RKYsaredayBMuGac
eKcrYceLIy.
viTüasßansißtiCati nig PMATU KYrEtBRgwg nigksagkic©shkarya:gCitsñiTCamYyRksYg k>n>G
Edl)anbegIáteLIgenAkñúgdMeNIrkar y>C>k>P nig K>G>s edIm,IbegIátynþkarRtYtBinitüeqIøytbnwgeynD½r
nigerobcMr)aykarN_sIþBIsmiTi§pl dUcCar)aykarN_rbs; y>C>k>P nig K>G>s enAkm<úCa.
� sßab½nBak;Bn½§kYrEtbegIátEpnkarbRBa¢abeynD½rrbs;xøÜnpÞal; edaymansUcnakrEdlGac
dMeNIrkarRtYtBinitü)an
RksYgBak;Bn½§TaMgGs; KYrEtbegIátEpnkarskmµPaBsMrab;karbRBa¢aeynD½r begIáteKaledAsMrab;GñkTTYl
plRbeyaCn_edayEbgEcktamePT nigRbBn½§sMrab;raykarN_ eCaKC½ykñúgkarsMerc)antameKaledA
TaMgenaH ¬IFAPER, qñaM2003¦. RbBn½§TaMgenH KYrEtyktamKMrUrbs;RksYgGb;rM yuvCn nigkILa. RksYg
ksikmµ rukçaRbma:j nigensaT nigRksYgBak;B½n§sMxan;²epSgeTot KYrEterobcMCaÉksarvaytMél nigEck
rMElkyknUvbTBiesaFn_rbs;RksYgGb;rM yuvCn nigkILa Edl)anbegáItynþkarbRBa¢abeynD½rrYcehIy.
� RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn KYrEtepþatelIkarviPaKeKalneya)ay nigkarts‘Umti
kñúgkarbRBa¢abbBaðaeynD½rRbkbedaynirnþrPaB eTAkñúgdMeNIrkarerobcMeKalneya)ay
karrIkcMerInnaeBlfIµ²enH éndMeNIrkarviPaKeKalneya)ayenAkñúg y>C>k>P nig K>G>s )anpþl;»kas
dMbUgdl;RksYg k>n>G edIm,IksagsmtßPaB. kargarbEnßmelIkarBinitüeLIgvijelIyuT§saRsþCati
kat;bnßyPaBRkIRk nigkareRCIserIsGaTiPaB karerobcMRkbxNнcMNayry³eBlmFüm nigkmµviFItamvis½y
epSg²eTot )anpþl;»kasmYyeTotdl;RksYgedIm,IksagsmtßPaB. edaysarRksYg k>n>G BMumanGMNac
sßab½nRKb;RKan;kñúgkarman\Ti§BlelIkareFIVEpnkar nigfvikatamvis½y RksYg k>n>G caM)ac;RtUvBRgwg
smtßPaBkñúgkarbegIánCMnajviPaKeKalneya)ay tamvis½yCak;lak; nigkarKaMRTEpñkneya)ay.
karBRgwgsmtßPaB nwgeFIV[RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn mansmtßPaBkñúgkarts‘Umti[man
eKalneya)ayeqIøytbnwgeynD½r nigmankarKaMRTEpñkhirBaØvtßúCacaM)ac;sMrab;kargarenH. edIm,IsMrYldl;
kargarenH RksYgBak;Bn½§ KYrEtbBa©ÚlRksYg k>n>G eTAkñúgdMeNIrkarerobcMeKalneya)ay nigRtYtBinitü
ehIypþl;[RksYg k>n>G nUvBt’mancaM)ac;edIm,I[RksYg k>n>G GaccUlrYmRbkbedayRbsiTi§PaB.
CMBUkTI 10 - esckIþsnñidæan nig Gnusasn_
230
cMENkesIµPaBsMrab;narI
smtßPaBkñúgkarviPaK nigts‘UmtiGMBIeynD½r KWRtUvkarCacaM)ac; CaBiessenAkñúgkarvaytMél nigkar
RtYtBinitüGMBIPaBRkIRk ¬tamry³karvaytMélPaBRkIRkrbs;FnaKarBiPBelak¼FnaKarGPivDÆn_GasIu
qñaM2004¦ Rkbx½NÐeKalneya)ay nigkMENTRmg;hirBaØvtßúxñatFM ¬CaBiessepþatelIeKalneya)ay
Bn§Gakr nigBaNiC¢kmµ¦ nigkarBinitüeLIgvijelIRkbxN½ÐyuT§saRsþGPivDÆn_ BaNiC¢kmµCYydl;CnRkIRk
edIm,IbBa©ÚlviFankareKalneya)ayEdleqIøytbnwgeynD½r.
RksYgkic©karnarI nigGtItyuT§Cn KYrEterobcM nigBRgwgrcnasm<n½§kariyal½ypøÚvc,ab;rbs;xøÜneLIgvij
edaymanbuKÁlikEdlmanCMnajEpñkc,ab; EdlGacviPaKelIc,ab; nigbTbBaØatinana edIm,Irk[eXIjnUvkar
lMeGogeynD½r eFIVviesaFnkmµc,ab;edIm,IeqIøytbeTAnwgbBaðaeynD½r nigbegIátc,ab;fIµ nigRtYtBinitükar
Gnuvtþn_c,ab;. KMeragrbs; GTZ caM)ac;RtUvepþatelIkargarenH. KMeragenH KYrEtBicarNaCaBiesscMeBaH
RbBn½§tulakar edIm,IFana[)anfa siTi§rbs;narI RtUv)ankarBarya:geBjelj CaBiessedayepþateTAelIkar
lubbM)at;nUvral;TRmg;énGMeBIhwgSaelInarI.
� Gñkpþl;CMnYy KYrEtbnþeFIVkarkñúgPaBCaédKUCamYyRksYg k>n>G edIm,IbegIánshRbtibtiþkar
nigRbsiTi§PaBkñúgRKb;kargarTaMgGs;rbs;BYkeK
Gñkpþl;CMnYyedayshkarCamYyRksYg k>n>G RtUvbegIátRkumkargareynD½r CaEpñkmYyénRkumBieRKaH
eyabl; Edl)anbegIáteLIg edIm,IbegIánTMnak;TMngCamYyGñkpþl;CMnYy. Gñkpþl;CMnYy nigrdæaPi)al KYrEt
kMNt; nigeRCIstaMgya:gehacNas;CnbegÁaleynD½rtamvis½yCak;lak;mYyrUbenAkñúgRkumkargarnImYy²
¬Edlm®nIþ1rUbenaH k¾CasmaCikénRkumkargareynD½rpgEdr¦. RkumkargarenH RtUvpþl;eyabl;eTAkñúg
yuT§saRsþtamvis½yrbs;Gñkpþl;CMnYyTaMgGs; nigvis½ysMxan;TaMgGs;. Gnusasn_enAkñúgr)aykarN_enH
KYrEtkøayeTACaEpnkarskmµPaB sMrab;yuT§saRsþeynD½rtamvis½yenAkñúgRkumBieRKaHeyabl; edayrYmTaMg
yuT§saRsþEsVgrkCMnYysMrab;RbeTskm<úCa CaRkbxN½ÐCMnYyGPivDÆn_rbs;shRbCaCati nigyuT§saRsþrbs;
Gñkpþl;CMnYyepSg²eTot EdlBak;Bn½§eTAnwgeKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_km<úCa eKaledATI8³ CMnYy
GPivDÆn_CapøÚvkar nigesvasgÁmCamUldæan. Gñkpþl;CMnYyKYrEtbegIátynþkarsMrab;vas;sÞg;GMBIkMriténCMnYy
GPivDÆn_ faetICMnYyGPivDÆn_CapøÚvkarenH )ancUlrYmcMENkkñúgkarsMerceKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_km<úCa
Edl)anbRBa¢abeynD½rrYcehIy )andl;kMritNa.