wimshurst hoogspanningsgenerator

Bouwbeschrijving Astromedia Wimshurst machine 1

De Wimshurst elektriseermachine

Termen op de titelpagina

(Bouwkit met voorgestanst karton voor het bouwen van

een hoogspanningsgenerator met beperkte stroom voor

veilige experimenten.)

Bolvormige elektrode

Dwarsbalk

Elektrode voor ladingafvoer of collector elektrode

Krimpkous

Leidse fles

Sokkel

Lamellenschijf

Neutraliseerbrug

Lagerkap

Collectorborstel

Staander

Aandrijfwiel

Aandrijfas

Leidse fles

Randbekleding


James Wimshurst (1832-1903) was een Engels

scheepsingenieur en uitvinder die intensief bezig was met

elektriciteit en de opwekking ervan. De elektrostatische

generators die hij na 1880 ontwikkelde waren de eerste die

continu stroom konden leveren bij een zeer hoge spanning.

Dit was bv. nodig voor Röntgen toestellen.

De Wimshurst Machine is een zeer efficiënt toestel dat

mechanische energie (tegengesteld draaiende schijven)

omzet in statische elektrische energie en die opslaat. De

spanning ontstaat bij het scheiden van positieve en negatieve

ladingen door elektrostatische inductie. De ladingen worden opgeslagen in Leidse flessen

(afkomstig van de Nederlandse stad Leiden) en de ontlading gebeurt door vonken tussen de

bolvormige elektroden.

Elektriciteit is de naam voor alle verschijnselen met statische of bewegende elektrische ladingen en

omvat dus de elektrostatica en de elektrodynamica. Enkele verschijnselen zijn van oudsher bekend.

Zo ontdekte de Griekse filosoof rond 600 vC. dat amber kleine deeltjes kan aantrekken wanneer

men het tegen een vacht wrijft. De naam voor deze verschijnselen komt van het Griekse woord voor

amber: “elektron”.

Elektrostatica beschrijft de wisselwerking tussen stoffen met een gelijke of tegengestelde

elektrische lading. Ladingen met een gelijke polariteit (beide plus of beide min) stoten elkaar af

terwijl ladingen met een verschillende polariteit (min en plus) elkaar aantrekken. Wanneer twee

tegengestelde ladingen samenkomen door verbinding met een geleider of door vonkoverslag

neutraliseren ze elkaar. Hierbij vloeit een elektrische stroom (van ladingen) tot het

spanningsverschil nul wordt. In het dagelijkse leven komen we dikwijls in aanraking met zeer hoge

spanningen van enkele duizend Volt. De stromen die daarbij horen zijn echter zeer klein en

ongevaarlijk. Synthetische kleding knettert wel eens en in het donker zijn ook de vonken van de

ontlading te zien. Bij het uitstappen uit een voertuig of het aanraken van een deurkruk krijgen we

wel eens een kleine elektrische schok.

Een condensator bestaat uit twee elektrisch geleidende oppervlakken die gescheiden zijn door een

isolator (niet geleidende stof). De twee oppervlakken worden elektrodes genoemd en kunnen

tegengestelde ladingen opslaan. Door de tegengestelde ladingen ontstaat een spanning tussen de

elektroden. Elke lamel op een schijf van de Wimshurst machine vormt een condensator met de

corresponderende lamel op de andere schijf. Leidse flessen zijn ook condensators, zij kunnen zeer

hoge spanningen opslaan. Oorspronkelijk werden ze gemaakt van glazen flessen met een metaalfilm

aan de binnen- en buitenzijde. De Leidse flessen in deze kit zijn gemaakt van PVC film en

aluminium folie. Zonder de Leidse flessen zou er te weinig elektrische lading zijn om met een vonk

te ontladen via de bolvormige elektroden.

Elektrostatische inductie gaat als volgt: een lading aangebracht op een lamel zal op de

corresponderende lamel op de andere schijf een lading induceren van gelijke grootte en omgekeerde

polariteit. Wanneer de segmenten door een kracht gescheiden worden, wat voortdurend gebeurd bij

draaiende schijven, worden beide ladingen groter.

De neutraliseerbruggen hebben borstelkontakten aan de uiteinden en verbinden telkens twee

tegenoverliggende lamellen. Door de lading eerst gelijk te maken worden nadien op de

tegenoverliggende lamellen ladingen opgebouwd van omgekeerde polariteit. De tegengesteld

draaiende schijven brengen de geladen lamellen naar de collectorelektroden. Naarmate de spanning

op de lamellen toeneemt komt er meer lading in de Leidse flessen. Elke schijf heeft haar

neutraliseerbrug die schuin geplaatst is van links boven naar rechts beneden. De

neutraliseerbruggen kunnen verdraaid worden. Hoe steiler ze staan, hoe hoger de opgewekte


spanning maar hoe lager de stroom. Als ze minder steil

worden ingesteld zakt de spanning en de mogelijke stroom

wordt hoger.

Corona (-ontlading) Hoge elektrische spanningen zoals door

de Wimshurst machine gegenereerd ontladen gemakkelijk in

de omgevende lucht bij scherpe punten of kanten. De corona

is in het donker zichtbaar als een blauw-paarse gloed. Om

corona te vermijden worden bolvormige elektroden gebruikt

om de Leidse flessen te ontladen. Met puntige elektroden

zouden er zeer moeilijk vonken ontstaan door voortdurende

corona (-ontlading). Hoge luchtvochtigheid bevordert ook corona waardoor de machine minder

goed werkt.

De Wimshurst machine die met deze kit gebouwd wordt kan spanningen opwekken tot 70.000 Volt

en vonken tot 5 cm lang. Alhoewel de opgewekte elektriciteit veilig is voor mensen is het toch

belangrijk de veiligheidstips aan het einde van deze handleiding te lezen.

De auteur en uitgever danken Dieter Hauffe voor het idee en het voorbereidende werk voor deze kit.

Dank zij een AstroMedia klant is zo een nieuwe bouwkit ontstaan.

Inhoud van de kit

handleiding

extra blad met positie van de lijmstroken in de staanders (zie stap 14)

8 voorgestanste bladen karton van 0,5 mm

2 voorgestanste bladen karton van 0,65 mm

1 voorgestanst blad glanspapier van 0,22 mm

1 voorgestanst blad zelfklevende alu(minium)folie voor lamellen, elektroden en geleidende

stroken

2 collectorelektroden van gebogen verenstaal ɸ 2,5 mm

4 roofing nagels ϕ 2,5 x 30 mm (elektroden voor neutraliseerbrug)

lusterklem met 6 aansluitingen (houder voor afvoerborstels)

geweven, vertind koperdraad doorsnede 0,75 mm²; 150 mm lang (collectorborstels)

2 ringen in kurk ϕ 19,5 x 4 mm; 5 mm dik (houder voor de bolvormige elektroden)

5 PVC ringen ϕ 20 x 6 mm; 1 mm dik (lagers voor aandrijfas en schijvenas)

2 acryl schijven ϕ 210 x 6 mm; 2 mm dik (lamellenschijven)

1 acryl isolator 190 x 20 mm; 4 mm dik (isolerende dwarsbalk)

2 stuks alu buis ϕ 6 x 4; 84 en 127 mm lang (hoofdas en aandrijfas)

1 draadstang M4, lengte 106 mm (montage hoofdas)

karosserieringen ϕ 15 x 4,3 mm (montage hoofdas)

2 moeren M4 (montage hoofdas)

2 houten bollen met gat ϕ 20 x 5,3 mm (bolelektroden)


4 houten bollen met blind gat ϕ 10 x 5,3 mm

(bolelektroden)

2 houten bollen met gat ϕ 20 x 5,3 mm (geïsoleerd

handvat)

1 rondhout ϕ 5 mm, lengte 40 mm (zwengel)

2 rondhouten ϕ 5 mm, lengte 180 mm

(elektrodestaven)

2 rondhouten ϕ 5 mm, lengte 45 mm (elektrode as)

1 zwarte krimpkous ϕ 6,4 mm, lengte 140 mm (isolatie elektrodestaven)

2 O-ringen ϕ 4,5 x 2,5 mm (stops van de aandrijfas)

2 glasheldere PVC folies 105 x 297 mm, dikte 0,3 mm (Leidse flessen)

2 elastieken ϕ 100 x 3 mm (aandrijfriemen)

Nodig bij de bouw

Een stevig en vlak werkoppervlak

Een geodriehoek om een stelbank met exact rechte hoeken te maken

Universele lijm op solvent basis, vb.: UHU, Evo-Stik... Gebruik geen lijm op waterbasis.

Die maakt het karton zacht, laat het zwellen en houdt daarenboven niet op de bedrukte zijde.

Lijmen op solvent basis drogen ook sneller. Een 2-componentenlijm kan nuttig zijn om het

karton aan de alu buisjes te lijmen (stap 68)

Secondelijm (gel) om plastic onderdelen te lijmen

Plakband

Een speld om onderdelen met een puntmarkering accuraat te lijmen

Een scherp mes met een fijne punt (breekmesje, hobbymes of scalpel) om de bruggetjes

door te snijden die de onderdelen in het blad karton vasthouden en om alu onderdelen van de

drager los te maken

Een stukje middelfijn (korrel 240) schuurpapier om ev. de kanten van karton zuiver te

maken en fijn (korrel 400) schuurpapier of een fijne vijl voor metalen delen. Het watervaste

schuurpapier is van een betere kwaliteit: het is scherper en er komen niet zo gemakkelijk

korrels los

Een (stevige) schaar om de geweven koperdraad op de juiste lengte te snijden

Twee kleine (kombinatie-) tangen met een fijne bek of steeksleutels van 7 mm om de

moeren van de hoofdas vast te draaien

Een kleine schroevendraaier die past op de schroefjes van de lusterklemmen

Een snijmat (ev. een stuk vast karton of houten plankje)

Enkele wasknijpers en ev. elastiekjes om onderdelen op hun plaats te houden terwijl de lijm

droogt


Tips voor een geslaagde bouw -- A.u.b. lezen vooraleer te beginnen

De bouwinstructies zijn opgedeeld in hoofdstukken

met een onderverdeling in opeenvolgende stappen om

de bouw zo eenvoudig mogelijk te maken en een goed

resultaat te verzekeren. Laat u niet afschrikken door de

lange tekst. Die is er om mogelijke vergissingen te

vermijden, de bouw is sneller en eenvoudiger dan het

lijkt. Lees de tekst van elke stap volledig door

vooraleer die uit te voeren. Voorzie zeker acht tot

vijftien uur voor de constructie (afhankelijk van

ervaring). Hoe zorgvuldiger je werkt, des te mooier de

Wimshurst machine er zal uitzien en hoe beter het toestel zal werken.

Van elk onderdeel is de naam en het nummer op voor- of rugzijde van het karton gedrukt.

Het nummer bestaat uit een letter en een cijfer. De letter duidt op een hoofdstuk waarin dat

onderdeel gebruikt wordt. De nummers van onderdelen zijn gedrukt in een rechthoek. In de

tekst worden ze vermeld tussen vierkante haakjes. Maak onderdelen maar los uit de drager

naarmate ze nodig zijn bij de bouw.

Ook de gestanste onderdelen uit alufolie hebben een naam en nummer. Ze zijn herkenbaar

door het achtervoegsel “-alu”. Omdat er op de alufolie niets gedrukt is zit er op het einde

van de handleiding een afbeelding die de namen en nummers vermeld.

De plaatsen waar lijm wordt aangebracht zijn grijs gekleurd. Op elke lijmstrook is een

symbool gedrukt met onderdeelnummer in cursief, een pijl en een open rechthoek. Dat

betekent dat het genoemde onderdeel in zijn geheel of met een lijmstrook op deze plaats

wordt gelijmd. Op enkele onderdelen staat een halfronde pijl afgebeeld, dan wordt het

onderdeel met zichzelf verlijmd. De grijze lijmstroken zijn net iets kleiner dan het stuk wat

er tegenaan komt zodat ze niet zichtbaar zijn in het gebouwde toestel.

Het is beter om de onderdelen niet zomaar uit het draagblad te duwen. Snij eerst de dunne

verbindingen door die het onderdeel in het blad vasthouden. Zo blijven de zijkanten vlak.

Eventueel kunnen gerafelde kanten worden bijgewerkt met schuurpapier, een nagelvijltje of

een vijltje uit de AstoMedia set. Als een onderdeel van een opening voorzien is, dan moet

het binnenstuk ook verwijderd worden. Dit binnenstuk dient dikwijls nog als onderdeel en

heeft dan ook een onderdeelnummer.

Bij het verlijmen van grotere oppervlakken is het goed om deze op een vlakke ondergrond

aan te drukken (met een boek) zodat ze niet kromtrekken.

Vouwlijnen zijn reeds voorzien van een groefje of een perforatie. Naar voren vouwen

betekent dat je naar je toe vouwt als je kijkt op de gedrukte zijde van het karton, naar

achteren vouwen betekent dan van je weg vouwen. De vouw kan je mooi recht maken door

te vouwen op een scherpe kant (vb. van een liniaal of een (houten) plankje).

De lamellenschijven en de Leidse flessen van deze Wimshurst machine zijn zo

gedimensioneerd dat de opgewekte vonken ver onder de gevarengrens liggen. Lees zeker

ook de veiligheidstips aan het einde van de handleiding.


De bouw

Hoofdstuk A: De sokkel

Deksel en bodem van de sokkel bestaan elk uit twee lagen

karton. De hoogte van 18 mm ontstaat door 12

verstevigingen die haaks op bodem en deksel gelijmd

worden. De verstevigingen worden zigzag gevouwen. De

nochtans zeer lichte sokkel krijgt door deze constructie

bijna de stevigheid van een houten plank. In de

rechthoekige uitsparingen van het deksel komen later de twee staanders. Zie afb. 1.

Stap 1: Haal de gestanste stroken uit de twee delen [A1, blad 1] en [A2, blad 2] van het

sokkeldeksel waar de staanders zullen komen. Lijm de twee delen van het sokkeldeksel op elkaar

zoals aangegeven op de onderdelen. Zorg ervoor dat de kanten mooi gelijk zitten. Lijm dan de beide

delen [A3, blad 3] en [A4, blad 4] van de sokkelbodem op elkaar.

De grijze zigzag lijnen geven aan waar de verstevigingen in de sokkel gelijmd worden. De vier

verstevigingen rond de uitsparingen voor de staanders worden eerst gelijmd. De vouwlijnen zijn

voorzien van perforaties.

Stap 2: Vouw eerst beide uiteinden van verstevigingen 1 en 2 [A5, blad 1] en [A6, blad 2] naar

achteren. Vouw de tussenliggende stroken zigzag. Zet de verstevigingen zonder te lijmen, rond de

staanderopeningen, op het sokkeldeksel [A1 + A2] om na te kijken of de vouwen goed zitten. Lijm

de uiteinden van beide verstevigingen op elkaar zodat een harmonika rechthoek ontstaat. Lijm deze

rechthoek dan rond de opening voor de staander met voldoende lijm. Druk de versteviging lichtjes

aan tot de lijm droog is zodat er geen opening blijft tussen de versteviging en het sokkeldeksel.

Stap 3: Ga op dezelfde manier te werk voor verstevigingen 3 en 4 [A7, blad 3] en [A8, blad 4] en

lijm ze rond de opening voor de andere staander.

Stap 4: Vouw de acht verstevigingen 5 tot 12 [A9 tot A12, blad 3] en [A13 to A16, blad 4] in zigzag

vorm en lijm ze op de resterende grijze lijmstroken. Druk ze tijdens het drogen weer aan vb. met de

sokkelbodem en daarop een boek.

Stap 5: Breng, zonder aarzelen, flink wat lijm aan op alle, naar boven staande, randen van de

verstevigingen en leg er dan de sokkelbodem [A3 + A4] op. Zorg dat deksel en bodem van de

sokkel exact tegenover elkaar zitten door elke zijkant van de sokkel tegen het werkoppervlak te

drukken en na te kijken of de sokkel dan haaks staat op het werkoppervlak. Het is belangrijk dat

deksel en bodem juist tegenover elkaar zitten. Leg de sokkel met de bodem naar onder zodat de lijm

naar de bodem toe loopt en leg er een boek op tot de lijm droog is.

Nu ontbreken aan de sokkel enkel nog de randbekledingen. Die zitten allemaal op blad 11 en

worden rechtsstreeks op de randen van sokkeldeksel en -bodem gelijmd. Eerst wordt de ronde

bekleding aan de vier hoeken gelijmd en daarna de bekleding met de gevouwen uiteinden aan de

zijkanten.

Stap 6: Buig randbekleding 1 [A17 , blad 11] tot een ronde vorm door ze om één van de alu buisjes

te wikkelen. Kijk na of de bekleding goed past in een hoek van de sokkel. Als ze te lang is snij er

dan een smalle strook af. Doe voldoende lijm op de lijmstroken aan de achterzijde van de bekleding

en lijm het in de hoek van de sokkel. Kijk na of de randen van sokkeldeksel en -bodem bedekt zijn

en verwijder een ev. teveel aan lijm. Wanneer de lijm droog is ga je telkens op dezelfde manier te

werk voor de bekleding van de hoeken 2 tot 4 [A18 tot A20, blad 11].


Stap 7: Vouw beide uiteinden van randbekleding 5 [A21,

blad 11] scherp naar achteren en kijk na of die goed past

op een korte zijkant van de sokkel. Verbeter ev. de plaats

van de vouw en/of de lengte van de bekleding. Lijm de

bekleding op de zijkant van de sokkel zoals beschreven in

stap 6. Volg dezelfde werkwijze voor randbekleding 6 tot

8 [A22 tot A24, blad 11].

Hiermee is de sokkel klaar.

Hoofdstuk B: Staander 1

Beide staanders danken hun sterkte aan dezelfde constructie als de sokkel. Voor en achterwand zijn

telkens uit twee lagen karton opgebouwd met daartussen gelijmde zigzag verstevigingen. In de

voorwand van beide staanders zitten twee openingen. De onderste dienen voor de PVC lagers van

de aandrijfas, de bovenste voor de lagerkap met draaisluiting waardoor de hoofdas bereikbaar

blijft. Dit is nodig om ev. een aandrijfriem te vervangen. Zie afb. 2.

Stap 8: Maak beide delen [B1, blad 5] en [B2, blad 6] van de voorwand van de staander los uit de

drager. Maak onderdelen [B22, B24] en [B23, B25] los uit deze delen en leg ze aan de kant voor de

volgende stap. Lijm beide delen van de voorwand op elkaar.

De lagerkap is pas op het einde van de constructie nodig. Het onderdeel wordt nu al gemaakt omdat

er mogelijk een aanpassing nodig is die gemakkelijker in dit stadium kan gebeuren.

Stap 9: Lijm de twee delen van het lagerkapdeksel 1 en 2 [B20, blad 7] en [B21, blad 8]

nauwkeurig op elkaar. Doe hetzelfde met ronde delen 1 en 2 [B22] en [B23] en grendel delen 1 en 2

[B24] en [B25].

Stap 10: Lijm het ronde deel op de achterzijde van het deksel en dan de grendel op het ronde deel.

Met een naald door de kleine opening in het midden kunnen de drie delen exact gecentreerd

worden. Let er op dat geen lijm aan de randen blijft zitten. Laat de lijm volledig drogen.

Stap 11: Buig de vleugels van de grendel lichtjes omhoog (weg van het deksel) zodat ze

gemakkelijker achter de staanderwand glijden. Druk de grendel door de bovenste opening in de

voorwand van de staander. Als de grendel te moeilijk in de opening gaat en/of te moeilijk draait

moet de opening wat groter gemaakt worden. Dit kan het best met een opgerold stukje schuurpapier.

Misschien moet ook de grendel wat kleiner gemaakt worden. Wanneer de lagerkap goed werkt kan

die terzijde voor later gebruik.

Stap 12: Om de onderste opening voor te bereiden voor de lager wordt eerst de lagerhouder [B4,

blad 6] op de lijmstrook gelijmd (vergeet niet het schijfje in het midden van de lagerhouder te

verwijderen). Lijm een lagerschijf (secondenlijm houdt hier zeer goed) in de opening, tegen de

lagerhouder aan. Lijm de tweede lagerhouder [B3, blad 5] aan de buitenkant van de staanderwand.

Stap 13: Haal de stukjes karton uit de kleine openingen in de twee delen [B5, blad 7] en [B6, blad

8] van de achterwand van de staander en kleef de twee delen op elkaar.

Tekst op het afzonderlijke blad i.v.m. de zigzag lijmstroken: op het binnendeel van de voorwand van

beide staanders [B2en C2, blad 6] zijn normaal grijze lijmstroken gedrukt. Door een technische

fout ontbreken die bij een deel van de oplage. Vandaar het extra blad met de positie van de

lijmstroken. Heb je carbonpapier bij de hand kan je daarmee de positie van de lijmstroken

overbrengen of met een balpen iets harder drukken dan normaal om de markeringen over te

brengen. Op zicht lijmen kan ook. De verstevigingen worden dicht bij de rand gelijmd maar mogen

er niet over steken. Een versteviging zit ook dicht bij de lagerhouder maar niet erop.


Stap 14: Vouw de acht verstevigingen [B7 tot B14, blad 1 en

3] in zigzag vorm en lijm ze op de achterzijde van de

voorwand van de sokkel. Lijm de verstevigingen zo juist

mogelijk op de grijze lijmstroken. Druk ze tijdens het drogen

weer aan (vb. met een boek). Breng, zonder aarzelen, flink

wat lijm aan op alle, naar boven staande, randen van de

verstevigingen en leg er dan de achterwand [B5 + B6] op.

Zorg dat voor- en achterwand van de sokkel exact tegenover

elkaar zitten. Leg de staander met de achterwand naar onder

zodat de lijm naar de bodem toe loopt en leg er een boek op tot

de lijm droog is.

Stap 15: Buig het bedrukte gedeelte van randbekleding 1 [B15, blad 11] rond (met alu buis) naar

achteren zodat het past op de onderkant van de staander. Het witte uiteinde zit gelijk met de

onderkant van de staander terwijl het andere uiteinde in de eerstvolgende hoek past. Lijm de

bekleding in deze positie en herhaal de werkwijze met bekleding 2 [B16, blad 11].

Stap 16: Vouw beide uiteinden van randbekleding 3 [B17, blad 11] scherp naar achter. Buig het

middengedeelte dat aan het langste uiteinde grenst rond naar voren. Gebruik bij het buigen de vorm

van de staander als model. Pas ev. de lengte van de uiteinden aan en lijm de bekleding op de zijkant

van de staander. Herhaal de werkwijze met randbekleding 4 [B18, blad 11].

De boogvormige randbekleding [B19, blad 11] aan de bovenkant van de staander wordt pas op het

einde van de montage aangebracht. De montage van de as is dan een stuk eenvoudiger.

Hoofdstuk C: Staander 2

Buiten de randbekleding van de boog bovenaan [C19, blad 11] zijn de onderdelen identiek aan die

van staander 1. De nummering van de onderdelen zijn dezelfde maar beginnen met een “C” in

plaats van “B”.

Stap 17: Maak de voorwand uit [C1, blad 5] en [C2, blad 6]. Maak de lagerkap uit [C22 + C23],

[C24 + C25], [C20, blad 7] en [C21, blad 8]. Pas de lagerkap in de voorzijde van de staander.

Stap 18: Bevestig een PVC lagerschijf met lagerhouder [C3, blad 5] en [C4, blad 6].

Stap19: Maak de achterwand uit [C5, blad 7] en [C6, blad 8]. Vouw de verstevigingen 1 tot 8 [C7

tot C14, blad 2 en 4] zigzag en lijm ze op de voorwand. Lijm er dan de achterwand op.

Stap 20: Breng de randbekleding 1 tot 4 [C15 tot C18, blad11] aan.

Stap 21: Pas de staanders, met de lagers naar buiten, in de openingen van de sokkel. De staanders

moeten vast zitten en tot op de bodem van de sokkel gaan. Wanneer ze te vast zitten en de

zijvlakken van de staanders buigen of het deksel van de sokkel buigt dien je de opening in de sokkel

wat groter te maken vb. met wat schuurpapier. Het kan geen kwaad als de rand van de opening wat

rafelig wordt, die verdwijnt later onder een hoeklijst.

Hoofdstuk D: De dwarsbalk

De dwarsbalk is gemaakt uit 4 mm dik plexiglas en komt in de kop van één der staanders. De beide

uiteinden zijn rond met een gat van 2,5 mm. Hierdoor komen later de collectorelektroden, uit

gebogen staaldraad, die met de gevlochten koperdraad de ladingen afvoeren van de lamellen naar

de Leidse flessen. In het volgende ronde deel is een gat van 5 mm. Hierdoor komen de assen van de

bolelektroden. De elektrische verbinding tussen beide wordt gemaakt met alufolie. Om de

bolelektroden op de ingestelde positie te houden wordt een ashouder in kurk met een iets kleiner gat


op de dwarsbalk gelijmd. De dwarsbalk wordt pas op het

einde vastgeschroefd.

Stap 22: Omwille van het uitzicht worden de rand en één

zijde van de kurken schijven afgedekt met bedrukt karton.

Buig de randbekleding [D3, blad 11] zó dat die rond een

kurken schijf past en lijm ze vast. Lijm de bekleding [D5,

blad 5] op een zijde van de schijf. Herhaal de werkwijze

met een tweede kurken schijf en [D4, blad 11] en [D6, blad

5].

Stap 23: Haal de beschermfolie van beide zijden van de dwarsbalk. De punt van een mesje kan

helpen om de folie aan de rand los te maken. Lijm de ashouders, met het kurken oppervlak, op de

dwarsbalk tegen het ronde deel met het gat van 5 mm. De ashouders zitten beide aan dezelfde zijde

van de dwarsbalk. De gaten in ashouder en dwarsbalk moeten juist over elkaar zitten. Gebruik voor

deze verlijming secondelijm, die houdt beter op het plexiglas.

Stap 24: Lijm geleidende stroken 1 en 2 [D1-Alu] en [D2-Alu] op de andere zijde van de

dwarsbalk. Ze passen juist over beide ronde oppervlakken aan het einde van de dwarsbalk en

verbinden ze elektrisch. De gaten in de dwarsbalk worden hierbij bedekt door de alufolie. In het

volgende puntje staan alle tips voor het werken met de zelfklevende alufolie bij elkaar.

TIPS voor het werken met de zelfklevende alufolie:

Aan het einde van de handleiding is een afbeelding gedrukt van het blad alufolie die de

namen en nummers vermeld van de aluminium onderdelen.

Om een alu onderdeel van het blad te halen vouw je het blad op een stanslijn naar achteren.

Je kan het onderdeel dan aan die kant losmaken met de punt van een mesje. Trek dan

voorzichtig het onderdeel (met een pincet) van de drager en let op dat het niet scheurt.

Trek het onderdeel ev. voorzichtig recht. Kleef eerst een klein hoekje van het onderdeel,

houdt de rest in lijn met de lijmstrook en strijk dan geleidelijk de alufolie glad op de

lijmstrook. Vermijd belletjes en rimpels in de folie. Belletjes kan je wegwerken door een

gaatje te prikken in het midden en dan glad te strijken. Belletjes en rimpels maken niets uit

voor de werking, ze beïnvloeden enkel het uitzicht.

Wanneer een onderdeel toch scheurt moet een elektrische verbinding gemaakt worden tussen

de gescheiden delen. Daarvoor gebruiken we een stukje afval alufolie. Omdat de folie niet

geleidt aan de lijmkant moeten we een truukje gebruiken. Snij een passend stukje uit de rest

van het blad. Vouw aan beide zijkanten een kleine rand naar achteren om. Die zit dan gelijk

vastgekleefd. Zo ontstaat een stukje met twee geleidende stroken aan de kleefkant. Kleef je

die over de scheur dan is de elektrische verbinding hersteld doordat de alu stroken

verbinding maken met het aluminium van de defekte geleider.

Hoofdstuk E: Neutraliseerbrug 1

De neutraliseerbruggen worden schuin gemonteerd aan de voor- en achterzijde van de

lamellenschijven. Aan beide uiteinden zit een elektrode met collectorborstel. Beide elektroden zijn

elektrisch verbonden door een strook alufolie. De neutraliseerbrug verbind zo twee tegenover

elkaar staande lamellen op een schijf en neutraliseert de ladingen op de lamellen. De

neutraliseerbruggen worden later in het geheel gemonteerd. Daar beide neutraliseerbruggen

identiek zijn kan je ze ev. samen bouwen. De namen van de onderdelen voor neutraliseerbrug 1

beginnen met “E”, die van brug 2 met “F”. Zie afb. 3.


Stap 25: Lijm de binnendelen [E1 en E2, blad 2] op elkaar en

daarna daarop de voorzijde [E3, blad 2] en de achterzijde

[E4, blad 2]. Laat ze goed drogen en druk lichtjes aan.

Stap 26: Kleef de geleidende strook [E5-Alu] op de

aangegeven plaats. De strook bedekt de gaten aan beide

uiteinden.

Stap 27: Lijm de vier nagelhouders [E6 tot E9, blad 1] op

elkaar tot een cylinder en daarop de ringvormige nagelhouder

[E10, blad 1]. Duw één van de vier roofingnagels door de

kartonnen cylinder en druk aan op het werkvlak zodat de kop in de ringvormige nagelhouder komt

te zitten. Duw de nagel door de alufolie in het gat aan het uiteinde van de neutraliseerbrug en lijm

de nagelhouder daar vast. Zorg ervoor dat de nagel haaks zit op de neutraliseerbrug. Omdat de nagel

dicht tegen de alufolie zit zorgt dat voor een goed elektrisch contact. Lijm als laatste nog het

dekseltje [E11, blad 5] op de nagelkop.

Stap 28: Bouw de andere kant van de neutraliseerbrug op dezelfde manier met de vijf nagelhouders

[E12 tot 16, blad 1], een tweede nagel en dekseltje [E17, blad 6].

Stap 29: De lusterklemmen worden gedemonteerd omdat enkel de messing verbindingsstukjes

nodig zijn. Draai daartoe alle schroefjes los en licht ze met de schroevendraaier uit het plastic

omhulsel (dat eigenlijk gemaakt is om ze goed vast te houden). De verbindingsstukjes komen er dan

zo uit.

Stap 30: Draai de schroefjes opnieuw in de verbindingsstukjes; aan de ene kant volledig, aan de

andere kant tot ze net zichtbaar zijn in het gaatje aan de zijkant. Snij de gevlochten koperdraad in

zes gelijke stukken, ongeveel 2,5 cm lang. Stop telkens een uiteinde van een stukje koperdraad in

het gaatje wat nog open is tot tegen het schroefje aan de andere kant en schroef het vast. De

koperdraad steekt dan nog 17 mm uit het verbindingsstukje.

Stap 31: Om van het vrije uiteinde van de gevlochten koperdraad collectorborstels te maken haal je

het vlechtwerk over een lengte van enkele millimeter uit elkaar vb. met een speld. Het uiteinde ziet

er dan ook uit als een borstel.

Stap 32: Draai de volledig ingedraaide schroefjes los tot de nagels van de neutraliseerbrug in het

gaatje gaan. Duw de nagel door tot aan het schroefje aan de andere kant en schroef hem vast. Hou

de andere collectorborstels nog even aan de kant.

Hiermee is neutraliseerbrug 1 klaar.

Hoofdstuk F: Neutraliseerbrug 2

De bouw van neutraliseerbrug 2 is dezelfde als brug 1, de nummers van onderdelen beginnen met

de letter “F”.

Stap 33: Lijm de binnendelen [F1, blad 6] en [F2, blad 8] op elkaar, daarna de boven- [F3, blad 5]

en de onderkant [F4, blad 7] en tenslotte de geleidende strook [F5-alu].

Stap 34: Bouw de nagelhouders met [F6 tot F10, blad 2] en [F12 tot F16, blad 2] en werk na de

montage af met dekseltjes [F11, blad 7] en [F17, blad 8].

Stap 35: Monteer de collectorborstels.

Leg de neutraliseerbruggen aan de kant, ze zijn pas later nodig.


Hoofdstuk G: De stelbank

De stelbank zal gebruikt worden om de hoeken tussen

lamellenschijven en riemschijven enerzijds en hun

respectievelijke assen anderzijds juist in te stellen op 90 °

ofwel perfect haaks. Zie afb. 4.

Stap 36: Maak het kleine vierkantje los uit de bodemplaat

[G1, blad 10]. Vouw de zijwanden [G2 en G3, blad 10]

scherp naar voren op de eerste perforatie en scherp naar

achteren op de andere perforaties. Leg de bodemplaat op het

(vlak en stevig) werkoppervlak en lijm de zijwanden op de grijze lijmstroken. Leg een boek (met

stijve kaft) op de zijwanden om die goed tegen de bodem aan te drukken zodat er geen openingen

blijven. Laat de lijm volledig drogen.

Stap 37: Verwijder het ronde schijfje uit bovenplaat 1 [G4, blad 10]. Breng ruim lijm aan op de

randen van de zijwanden en leg er de bovenplaat op. Zorg dat de randen van de bovenplaat mooi

overeenkomen met die van de bodemplaat. Draai het geheel om, bovenplaat naar onder, en

verzwaar met een boek terwijl de lijm droogt.

Stap 38: Onderaan de bodemplaat zitten acht lijmstroken voor de voetjes. Lijm telkens twee

voetdelen [G6 tot G21, blad 10] op elkaar voor je ze op de bodemplaat lijmt. Zet de stelbank op zijn

voetjes en laat de lijm drogen.

Stap 39: Maak het kleine vierkantje los uit de bovenplaat 2 [G5, blad 10]. Duw het langere alu

buisje enkele cm door de vierkante opening. Dat gaat met opzet wat moeilijk opdat het buisje goed

op zijn plaats blijft. Steek het buisje door de ronde opening in bovenplaat 1 en door de vierkante

opening in de bodemplaat. Zet de stelbank op het werkvlak en duw bovenplaat 2 naar beneden,

tegen bovenplaat 1 aan. Lijn bovenplaat 2 uit met de schuine lijmvlakken (45°) op bovenplaat 1.

Lijm bovenplaat 2 nog niet vast.

Stap 40: Het is de bedoeling om bovenplaat 2 voorzichtig te verschuiven tot het buisje juist haaks

op de bovenplaat staat en ze dan vast te lijmen. Zet een geodriehoek met de lange / schuine zijde op

de bovenplaat tegen het buisje en vergelijk de vertikale lijn met de zijkant(en) van het buisje.

Verschuif de bovenplaat tot het buisje zo goed mogelijk gelijk zit met de vertikale lijn van de

driehoek. Gebruik een wasknijper om de bovenplaat op de goede plaats te houden. Draai de

stelbank over 90° en herhaal de werkwijze voor deze positie. Herhaal de twee stappen tot het buisje

perfect juist zit. Het is goed om hier wat extra aandacht en tijd aan te spenderen. De montage van de

lamellenschijven en riemschijven zullen des te nauwkeuriger zijn. Gebruik een tweede wasknijper

om de bovenplaat goed vast te houden. Licht voorzichtig een vrije hoek van de bovenplaat en doe er

wat lijm onder. Als die droog is kan een tweede hoek gelijmd worden. Na drogen kunnen de twee

andere hoeken worden gelijmd. Het buisje kan voorlopig in de stelbank blijven zitten.

Hoofdstuk H: De lamellenschijven

De lamellenschijven zijn gemaakt van 2 mm dik plexiglas. Op elke schijf worden 24 lamellen van

alufolie gekleefd.

Stap 41:

Verwijder ev. bramen of scherpe rand aan de uiteinden van de alu buisjes. Dat kan met fijn

schuurpapier of een fijn vijltje. Voor de binnenzijde kan je een stukje schuurpapier oprollen of de

meegeleverde draadstang als vijl gebruiken. Pas het kortere buisje in de opening van de plexiglas

schijven. Het buisje dient net te passen in de schijf terwijl de schijf toch vrij kan draaien. Vergroot

de opening in de schijf ev. voorzichtig met een stukje opgerold schuurpapier. Verwijder nadien alle


schuurkorrels uit de opening.

Stap 42: Haal de beschermende folie van beide kanten van

een plexiglas schijf en gebruik wat plakband om de schijf vast

te houden op het lamellenpatroon, achteraan in de

handleiding. De opening in het midden van de schijf moet

juist overeenkomen met de kleine cirkel op het patroon. (Het

patroon onderaan die bladzijde wordt later gebruikt voor de

Leidse flessen.)

Stap 43: Kleef de 24 lamellen uit alufolie [H1-Alu tot H24-

Alu] op de schijf zoals aangegeven op het patroon. Vermijd bij het vastkleven rimpels in de folie en

strijk de folie zo goed mogelijk glad.

Stap 44: Herhaal de werkwijze uit stap 42 en 43 voor de tweede schijf en lamellen [H25-Alu tot

H48-Alu].

Hoofdstuk J: Naaf 1

Een naaf bestaat uit een cylindermantel uit rondgebogen karton. Aan het ene uiteinde wordt daarop

een lamellenschijf gelijmd, op het andere uiteinde een lagerschijf uit hard PVC. Op de mantel zitten

twee velgen waartussen de aandijfriem komt te liggen. De constructie van naaf 2 is identiek aan die

van naaf 1, de onderdeelnummers beginnen echter met de letter “K”. Je kan ev. beide naven

gelijktijdig maken. Zie afb. 5.

Stap 45: Buig de mantel van naaf 1 [J1, blad 11] rond en lijm de helft van het verbindingsstuk [J2,

blad 11] aan het uiteinde op de rugzijde. Het verbindingsstuk is korter dan de cylindermantel en

dient in het midden gelijmd zodat de afstand tot de randen gelijk is. Lijm na het drogen het

verbindingsstuk onder het andere uiteinde van de mantel. Zorg dat de verbinding tussen de

uiteinden van de mantel zeer goed aansluit en aan de kanten gelijk zit.

Stap 46: Lijm beide delen van velg 1 [J9 en J10, blad 9] op elkaar en ook beide delen van velg 2

[J11 en J12, blad 9]. Let er op dat ze mooi gelijk zitten. Schuif de twee velgen op de cylindermantel

en lijm ze op de grijze lijmstroken met enkele druppels (seconde-) lijm. Let er op dat de velgen

recht op de as zitten en dat de afstand tot de rand van de mantel resp. 11 mm en 17 mm is.

Stap 47: Lijm lagerhouders 1 tot 3 [J3 tot J5, blad 9] samen tot een drielagige ring. Let er op dat ze

mooi gelijk zitten. Lijm ook lagerhouders 4 tot 6 [J6 tot J8, blad 9] op elkaar. Lijm een ring in elk

van de twee uiteinden van de naaf zó dat die exact gelijk zit met de cylindermantel. Wanneer een

ring te diep in de naaf geraakt leg je die zijkant op het werkvlak en kan je met een potlood of

schroevendraaier, doorheen de opening van de ring aan de andere zijde, die ring op zijn plaats

duwen.

Stap 48: De velgen zitten dus niet in het midden van de naaf maar meer aan één uiteinde. Zet de

naaf met dit uiteinde op het werkvlak (het langere einde dus omhoog). Leg een lamellenschijf met

de alu segmenten naar beneden op de naaf. De gaten in de lagerhouder en de lamellenschijf dienen

exact overeen te komen. Lijm de schijf op de naaf in deze positie met secondelijm. Belangrijk: de

naaf wordt aan de kant van de lamellen op de schijf gelijmd.

Stap 49: Draai het geheel om en schuif het op de alubuis in de stelbank. De lamellenschijf ligt nu

op de stelbank met de naaf boven op de schijf. De alu buis steekt nog een eind door de opening in

de lagerhouder. Neem een PVC lagerschijf, schuif die over de alu buis en lijm ze met secondenlijm

op de lagerhouder (bovenaan de naaf). Omdat de alu buis haaks is ingesteld op de stelbank en dus

ook op de schijf daar bovenop, zit ook de lager op de goede plaats gelijmd zodat de schijf niet

slingert tijdens het draaien.


Hoofdstuk K: Naaf 2

De constructie van naaf 2 is identiek aan die van naaf 1, de

onderdeelnummers beginnen met de letter “K”.

Stap 50: Maak de cylindermantel met [K1, blad 11] en

verbindingsstuk [K2, blad 11] .

Stap 51: Maak de velgen met [K9 en K10, blad 9] en [K11 en

K12, blad 9] en lijm ze op de naaf.

Stap 52: Maak de lagerhouders met [K3 tot K5, blad 9] en [K6 tot K8, blad 9] en lijm elk in een

uiteinde van de naaf.

Stap 53: Lijm de naaf concentrisch op de andere lamellenschijf met de lamellen aan de zijde van de

naaf.

Stap 54: Gebruik de stelbank om een PVC lagerschijf op het andere uiteinde van de naaf te lijmen.

Hoofdstuk L: Aandrijfwiel 1 en voorbereiding van de Leidse flessen

De aandrijfwielen zitten beide op de aandrijfas en zijn een stuk groter dan de naafmantel

(aangedreven wiel) op de hoofdas. Deze overbrenging zorgt voor een grotere rotatiesnelheid van de

lamellenschijven. De inwendige verstevigingen van aandrijfwielen 1 en 2 [L3en L4, blad 9] en [M3

en M4, blad 9] dienen ook als hulpgereedschap bij het maken van de Leidse flessen. Een deel van

de constructie van de Leidse flessen wordt daarom nu al gedaan. De Leidse flessen worden gemaakt

van een stuk harde, transparante PVC folie van 105 x 297 x 0,3 mm. De PVC folie wordt opgerold

tot een buis met buitendiameter van 33 mm. De buiswand dient als isolator en bestaat uit drie

lagen. Om van deze buis een Leidse fles (een condensator) te maken worden aan binnen- en

buitenzijde elektroden van alufolie gekleefd die juist tegenover elkaar zitten. De capaciteit van de

condensator geeft aan hoeveel lading die kan opslaan en wordt bepaald door de oppervlakte van en

de afstand tussen de elektroden. De twee Leidse flessen hebben samen, in deze opstelling een

capaciteit van 20 pF (pico Farad). Bij 70.000 V is de opgeslagen energie beperkt tot 49 mJ (milli

Joule). Dat is nog maar 14% van de maximum waarde (350 mJ) die onschadelijk zou zijn voor de

gezondheid. Zie afb. 6: Aandrijfwiel.

Stap 55: Leg een uiteinde van een PVC film op het patroon op de laatste bladzijde van de

handleiding en gebruik wat plakband om de folie vast te houden. Kleef de binnenelektrode [O1-

Alu] nauwkeurig op de aangeduide plaats. Doe hetzelfde met de tweede PVC folie en elektrode [P1-

Alu].

Stap 56: Lijm de twee delen [L3 en L4, blad 9] van de inwendige steun van aandrijfwiel 1 op

elkaar. Doe hetzelfde met de delen [M3 en M4, blad 9] voor aandrijfwiel 2. Deze twee ringen

bepalen de buitendiameter van de Leidse flessen.

Stap 57: Rol een PVC folie op tot een buis met de alu elektrode helemaal aan de binnenzijde (niet

tussen twee wikkelingen). Schuif de twee ringen over de buis tot aan de rand van de elektrode. Druk

de buis tegen het werkvlak zodat de verschillende lagen aan de buisrand gelijk zitten. De binnenste

laag zit waarschijnlijk wat los van de andere lagen; druk de binnenste laag tegen de andere aan en

gebruik een stukje plakband om de laag vast te houden.

Stap 58: Schuif de ringen een cm naar buiten en kleef de buitenelektrode [O2-Alu], rond de buis,

exact over de binnenelektrode. Houd de folie strak naarmate je vordert met kleven. Zo komt er een

strook alufolie volledig rond de buis. Met een alu buisje kunnen ev. rimpels worden gladgestreken.

In principe is de Leidse fles nu al een condensator, enkel de aansluitingen ontbreken nog.


Stap 59: Schuif één van de ringen tot één cm van de rand en

de andere enkele mm ernaast. De uiteinden van de folie

volgen de ronding van de buis aan de binnen- en buitenkant

niet zomaar. Lijm daarom de hoeken met een klein druppeltje

secondelijm vast en klem ze met een wasknijper tot de lijm

droog is. Schuif de ringen dan tot één cm van de andere kant

en lijm ook daar de hoeken van de folie vast. Let op dat er

geen secondelijm aan de wasknijpers komt, anders komen

die ook vast te zitten.

Stap 60: Volg dezelfde werkwijze voor Leidse fles 2 en leg beide aan de kant.

Nu komt verder aandrijfwiel 1 aan de beurt:

Stap 61: Haal de bodem van de Leidse fles [O5] uit binnenvelg 1 [L2, blad 5] en leg die aan de

kant. Lijm eerst binnenvelg 1 op buitenvelg 1 [L1, blad 9] en dan de binnensteun [L3 + L4]

(gebruikt bij het maken van de Leidse flessen) op de binnenvelg. Let er op dat de steun concentrisch

zit met de velg.

Stap 62: Schuif velg 1 en binnensteun over de alu buis in de stelbank met de binnensteun naar

boven. Lijm de twaalf naafschijven [L5 tot 14, blad 5] en [L15 en 16, blad 7] op de velg door ze één

voor één over de alu buis te schuiven. Gebruik niet te veel lijm zodat de schijven niet aan de as

kleven.

Stap 63: Buig het loopvlak van het aandrijfwiel [L17, blad 11] door de smalle strook over de kant

van een tafel te trekken. Breng een dun streepje lijm aan in de hoek tussen velg en binnensteun en

lijm het loopvlak in die hoek. De uiteinden van het loopvlak overlappen en worden ook aan elkaar

gelijmd. Duw het loopvlak goed in de hoek, de vrijstaande rand dient even hoog te komen als de

naaf in het centrum. Als de naaf toch te laag is kan je die verhogen door een passend stukje karton

extra te lijmen.

Stap 64: Lijm de twee delen van velg 2 [L18, blad 9] en [L19, blad 7] op elkaar. Breng lijm aan op

de vrijstaande rand van het loopvlak en de bovenliggende zijde van de naaf. Schuif dan de tweede

velg over de alu buis er tegen aan. Dank zij de stelbank zitten de velgen vanzelf haaks op de as.

Wanneer de lijm droog is haal je het aandrijfwiel van de alu buis door tegelijk zachtjes te draaien en

te trekken.

Hoofdstuk M: Aandrijfwiel 2 en Samenbouw

Aandrijfwiel 2 wordt op dezelfde manier gebouwd als aandrijfwiel 1, de onderdeelnummers

beginnen met de letter “M”.

Stap 65: Maak een velg met [M1, blad 9] en [M2, blad 6] en lijm die op de binnensteun [M3 +

M4].

Stap 66: Lijm deze velg, de twaalf naafschijven [M5 tot M14, blad 6] en [M15 en M16, blad 8] en

het loopvlak [M17, blad 11] op de stelbank tot een geheel.

Stap 67: Maak de tweede velg met [M18, blad 9] en [M19, blad 8] en lijm die op het geheel dat nog

op de stelbank zit.

Beide wielen worden nu op de aandrijfas gemonteerd.

Stap 68: Verwijder ev. lijmresten van het lange alu buisje. Dit buisje (127 mm lang) wordt de

aandrijfas. Schuif beide aandrijfwielen op het buisje. Eén wiel zit op een afstand van 38,5 mm van

het aseinde, het andere wiel zit op een afstand van 32,5 mm van het andere einde. De afstand tussen

beide wielen bedraagt dan 39,5 mm. Lijm de wielen in deze positie op de alu buis.


Tip: omdat secondelijm veel te snel hard is blijft er geen tijd

om de wielen op de goede plaats te schuiven. Daarom is het

beter om hier de gewone lijm te gebruiken of twee

componenten lijm als de gewone lijm blijkt los te komen. Door

op de te lijmen plaatsen het aluminium wat op te ruwen met

schuurpapier houdt de lijm beter.

Hoofdstuk N: De zwengel

De zwengel is samengesteld uit twee delen die elk uit vier lagen

karton bestaan. De zwengel is daardoor zeer stevig. Zie afb. 7: Doorsnede van de zwengel.

Stap 69: Lijm de twee middendelen [N2, blad 6] en [N3, blad 8] van de onderste zwengelhelft

nauwkeurig op elkaar. Lijm dan de buitendelen [N1, blad 5] en [N4, blad 7] daarop.

Stap 70: Lijm op dezelfde manier de vier delen [N6, blad 6], [N7, blad 7], [N5, blad 5] en [N8, blad

8] van de bovenste zwengelhelft op elkaar en later dit geheel op de onderste zwengelhelft. Let er op

dat de gaten mooi gelijk zitten. In het gat van 6 mm komt later de aandrijfas, in het gat van 5 mm

komt de as van het handvat. Tijdens het lijmen van de delen kan je met een rondhout (5 mm) en een

alu buis (6 mm) in de gaten (zonder ze te lijmen) nakijken of ze haaks staan op het zwengellichaam.

Stap 71: Lijm versterkingsringen [N9 en N10, blad 7] boven het grotere gat aan de voorzijde en

[N11 en N12, blad 8] aan de achterzijde.

Stap 72: Lijm versterkingsringen [N13, blad 6] en [N14, blad 5] boven het kleinere gat aan de

voorzijde. Schuif het rondhout van 40 mm lang in dit gat tot het gelijk zit met het vlak van de

achterzijde. Lijm het vast in die positie. Dit is de as van de zwengelgreep. Lijm het afdekplaatje

[N15, blad 6] aan de achterzijde op het nog zichtbare deel van de as.

Stap 73: Buig de huls [N16, blad 11] van de zwengelgreep zodat die tot een buisje kan opgerold

worden en past rond de as van de zwengelgreep. Opdat de huls vrij kan draaien op de as wordt de

huls gemaakt met een iets groter diameter dan de as. Wikkel een strook gewoon papier van 5 cm

breed één tot twee maal om een lang rondhout en leg het vast met een stukje plakband. Wikkel de

huls, eerst zonder lijm, om het verdikte rondhout zodat de tekening met de drie schroefjes aan de

buitenkant zit. Let erop dat de zijkanten zo goed mogelijk gelijk zitten. Lijm dan het uiteinde van de

huls vast. Zorg er voor dat de huls niet aan het onderliggend papier vastgelijmd wordt. Haal de huls

van het rondhout wanneer de lijm droog is en schuif het op de as van de zwengelgreep. De as steekt

er dan nog 6 à 7 mm uit. Indien de zijkanten van de huls niet mooi gelijk zitten, snij of vijl de

uiteinden dan bij. De lengte van de huls dient 18 mm te zijn.

Stap 74: Buig de smalle strook van de huls fixatie [N17, blad 11] rond en lijm het grijze uiteinde

aan het uitstekende deel van de as. Een zijkant van de fixatie dient gelijk te zitten met het uiteinde

van de as. Wikkel en lijm de fixatie verder rond de as. Zorg dat het uiteinde mooi gelijk blijft. De

huls kan nu niet meer van de as maar kan wel vrij draaien. Lijm tenslotte het kapje [N18, blad 11]

op het uiteinde van de as.

Stap 75: Neem de aandrijfas met de twee aandrijfwielen en de tweede staander [C1 + C5]. Schuif

het langere uiteinde van de aandrijfas door de onderste opening aan de achterzijde van de staander

tot die door de PVC lager aan de voorzijde komt. Schuif de glijring [N20, blad 7] over het

uitstekende eind van de aandrijfas en dan een O-ring. Zo blijft de as in de staander. De kartonnen

glijring voorkomt dat de O-ring tegen de PVC lager wrijft.

Stap 76: Schuif de zwengel over het uitstekende gedeelte van de aandrijfas. Het uiteinde van de as

dient gelijk te zitten met het oppervlak van de bovenste versterkingsring. Lijm de zwengel vast in

deze positie. Zorg er voor dat de zwengel haaks zit op de aandrijfas en niet slingert tijdens het


draaien. Lijm tenslotte het kapje [N19, blad 5] op het uiteinde

van de as. Schuif de as met de zwengel zo dicht mogelijk tegen

de staander zodat de as toch makkelijk kan draaien.

Stap 77: Schuif het vrije einde van de aandrijfas door de

onderste opening aan de achterzijde van de andere staander tot

die door de PVC lager aan de voorzijde komt. Schuif de

glijring [N21, blad 8] over het uitstekende eind van de

aandrijfas en dan een O-ring. De O-ring dient kort bij het

uiteinde van de as te zitten zodat er voldoende speelruimte is

voor assemblage. Lijm tenslotte het kapje [N22, blad 11] op het uiteinde van de as.

Tussenstap: Assemblage van de beschikbare delen

We assembleren de reeds gemaakte onderdelen tot de basisconstructie van de Wimshurst machine.

Een draadstang, met metalen ringen en moeren, zorgt voor een stevige bevestiging van de hoofdas,

de dwarsbalk en de neutraliseerbruggen aan de staanders. De Leidse flessen en de bolvormige

elektroden komen later aan de beurt. Zie afb. 8: Doorsnede van de constructie.

Stap 78: Zet de twee staanders, zonder te lijmen, in de rechthoekige openingen van de sokkel. De

zwengel zit aan die kant van de sokkel met de smalste rand. De lijmstroken voor de Leidse flessen

[O3 en P3] zitten aan de andere kant. Omdat de staanders nog niet gelijmd zijn gaat de bovenkanten

wat makkelijker uit elkaar voor de montage van de hoofdas.

Stap 79: Verwijder stofdeeltjes van de lamellenschijven. Let vooral op de zijden zonder lamellen.

Die zijn niet meer bereikbaar na de montage. Met een licht vochtige doek is het zeker wat

eenvoudiger dan droog! Schuif het alu buisje (hoofdas) van 84 mm lang door een naaf, doe een

PVC lagerschijfje over het buisje aan de kant van de lamellenschijf en dan de tweede naaf met de

lamellenschijf tegen het PVC schijfje aan. De twee lamellenschijven zijn enkel gescheiden door het

lagerschijfje en raken elkaar bijna. De as steekt aan beide kanten nog ongeveer 1 mm uit. Leg om

elk van de naven, tussen de velgen, een elastiek van 3 mm.

Als je de hoofdas horizontaal houdt en de afstand tussen de lamellenschijven bovenaan en

onderaan is nogal verschillend is de oorzaak mogelijk verschillende diameters van de gaten in

lamellenschijf en lagerschijf. Kijk na of de speling van de lagerschijf en lamellenschijf met de as erg

verschilt. Vergroot ev. het kleinste gat een klein beetje met een opgerold stukje schuurpapier.

Verwijder nadien alle schuurkorrels uit de opening. Kijk na of de afstand tussen de lamellenschijven

gelijkmatiger is. Herhaal deze werkwijze indien nodig met de andere naaf.

Stap 80: Draai een moer op het uiteinde van de draadstang tot de moer enkele mm van het einde zit.

Als dat aan één kant niet goed lukt probeer dan van de andere kant uit en draai de moer over de

ganse lengte tot aan het andere uiteinde. <<Als je een strookje plastic (van een plastic zakje) over de

draadstang legt bij het opdraaien van de moer dan blijft die mooi op zijn plaats bij de verdere

montage en kan die toch nog verdraaid worden.>>

Stap 81: Doe een metalen ring bij op de draadstang. Schuif de stang van de buitenzijde door de

bovenste opening van de staander waar de zwengel zit tot de stang 1cm door de binnenzijde steekt.

Schuif een neutraliseerbrug op de stang met de borstels naar de andere staander gericht. Doe een

tweede metalen ring bij op de draadstang.

Stap 82: Hou het geheel van lamellenschijven, naven, hoofdas en aandrijfriemen (elastieken) tussen

de staanders zodat je de draadstang door het alu buisje kan schuiven. Doe een derde metalen ring bij

op de draadstang. Schuif de tweede neutraliseerbrug op de stang met de borstels naar de

lamellenschijven gericht. Schuif de stang door de bovenste opening in de andere staander en draai


de tweede moer op de stang met een tangetje of steeksleutel.

Draai de moer enkel tegen maar nog niet vast.

Behalve de dwarsbalk zitten alle hoofdonderdelen van de

machine reeds op hun plaats. In het midden zitten de

lamellenschijven, die elkaar bijna raken en de aandrijfriemen

die van de naven naar beneden hangen. De alu hoofdas zit

tussen twee metalen ringen en twee neutraliseerbruggen

waarvan de borstels de lamellen raken. Wanneer de moeren

worden vastgedraaid worden de neutraliseerbruggen geklemd

tussen de staanders. Het is belangrijk dat de neutraliseerbruggen niet worden vastgelijmd omdat de

helling instelbaar moet zijn. Belangrijk: Als je naar een neutraliseerbrug kijkt die voor een

lamellenschijf zit dient de brug van links boven naar rechts onder te gaan als de zwengel in de

wijzerzin wordt gebruikt. Op de foto op de titelpagina zitten de neutraliseerbruggen verkeerd!

Stap 83: Vervolgens worden de drijfriemen (de elastieken) om de aandrijfwielen gelegd. Daartoe

maken we de aandrijfas tijdelijk los: haal de O-ring en de kartonnen glijring van de aandrijfas en

schuif die zover terug tot de elastieken er langs kunnen. Haal de elastiek die het dichtst bij de

zwengel zit voorzichtig naar beneden tot die over het uiteinde van de aandrijfas gaat, over het eerste

aandrijfwiel en leg hem tenslotte op het aandrijfwiel dat het dichtst bij de zwengel zit. Draai de

tweede elastiek een halve slag vóór die over het uiteinde van de aandrijfas gaat en leg hem op het

tweede aandrijfwiel. Het is essentieel dat de tweede drijfriem kruiselings van de onderste riemschijf

naar de bovenste gaat; op die manier zullen de lamellenschijven in een verschillende zin draaien

terwijl ze toch door dezelfde as aangedreven worden.

Stap 84: Schuif het vrije uiteinde van de aandrijfas opnieuw door de staander en schuif de

kartonnen glijring en de O-ring op het uiteinde van de as. Stel de positie van beide O-ringen zo in

dat de as niet over en weer kan, vrij kan draaien en dat de bovenste en onderste riemschijven mooi

op één lijn zitten.

Stap 85: Draai de moer los van de draadstang (aan de kant met de Leidse flessen). Schuif de

draadstang een beetje terug en plaats de dwarsbalk in de uitsparing bovenaan de staander met de

kurken schijven naar de lamellenschijven toe. Schuif de draadstang door het gat in de dwarsbalk,

schuif de laatste metalen ring op de draadstang en draai de moer er op. Draai de moer wat aan maar

zó dat de neutraliseerbruggen nog kunnen verdraaid worden. Draai de zwengel in uurwijzerzin en

let er op dat de draaiende delen vlot kunnen draaien en nergens tegenaan schuren. <<Indien de

draadstang te ver naar een kant zit kan je door beide moeren te verdraaien de plaats van de

draadstang aanpassen. Stel ev. de positie van de aandrijfas ook bij.>>

Stap 86: Buig, indien nodig, de wanden van de staanders aan de bovenkant (opnieuw) recht zodat

ze mooi parallel zitten. Buig de randbekledingen [B19 en C19, blad 11] volgens de ronding van de

bovenkant van de staanders en lijm ze daarop. Een van beide heeft een uitsparing voor de

dwarsbalk.

Stap 87: Haal de staanders uit de sokkel. Doe flink wat lijm, door de openingen, op de plaats waar

de onderkant van de staanders de bodem van de sokkel raakt. Zet de staanders weer mooi haaks in

de sokkel en laat de lijm goed drogen.

Stap 88: Vouw de hoeklijsten [B25 en C25, blad 11] voor de staanders eerst langs de lange groef

naar voren, daarna langs de korte groeven naar achteren. Pas de hoeklijsten eerst rond de staanders

zonder te lijmen. Het bredere deel komt tegen de staanders, het smallere tegen de sokkel. Lijm de

hoeklijsten in die positie vast.


Hoofdstuk O: Leidse fles 1

De buizen voor de Leidse flessen zijn reeds gemaakt. Enkel

bodem, deksel en de collector elektroden ontbreken nog.

Bodem en deksel bestaan elk uit een dubbele schijf die net in

de buis past en een tweede dubbele schijf die groter is dan de

buis. Door de schijven blijven de flessen mooi rond en worden

ze extra stevig. De twee Leidse flessen worden in serie

geschakeld zodat elk van de flessen de helft van de opgewekte

spanning voor haar rekening neemt. Voor de serieschakeling

wordt een geleidende strook op de sokkel gekleefd die, samen met nog twee geleidende

verbindingsstroken, de buitenste elektroden van de flessen met elkaar verbindt. Zie afb. 9: Leidse

fles

Stap 89: Kleef geleidende strook [R26-Alu] op de voorziene plaats op de sokkel.

Stap 90: Lijm bodemdelen 1 en 2 [O3 en O4, blad 10] op elkaar. Doe hetzelfde met de iets kleinere

bodemdelen 3 en 4 [O5, blad 5] en [O6, blad 6]. Lijm dan deze twee schijven concentrisch op

elkaar. Zorg ervoor dat de bodem met het kleinere deel volledig in de fles past.

Stap 91: Lijm dekseldelen 1 en 2 [O7, blad 7] en [O8, blad 8] op elkaar. Lijm de iets kleinere

dekseldelen 3 en 4 [O9 en O10, blad 10] onder delen 1 en 2. Lijm de nog kleinere dekseldelen 5 en

6 [O11, blad 5] en [O12, blad 6] boven op delen 1 en 2. Haal vóór het lijmen de kleine schijfjes uit

het midden van de zes delen. De gaten dienen bij het lijmen mooi gelijk te zitten. Zorg ervoor dat

het deksel met het kleinere deel (3 en 4) volledig in de fles past, de kleinste schijven zitten dan

boven op het flesdeksel.

Vooraleer deksel en bodem op de fles gelijmd worden dient de collector elektrode op de juiste

hoogte aan de binnenste elektrode bevestigd te worden.

Stap92: Neem een collector elektrode en kijk na of er bramen of scherpe randen aan de uiteinden

zitten. Verwijder bramen of scherpe randen met een vijl of schuurpapier. Het kortere ondereinde van

de elektrode is, door twee rechte bochten, 14 mm verschoven t.o.v. het middendeel. Dit ondereinde

wordt nu met de binnenste elektrode van de Leidse fles verbonden: duw het ondereinde van boven

uit (de kleinste schijf) door het deksel van de fles. Lijm het deksel met enkele druppels secondelijm

vast in de fles. Let erop dat de kleinere schijf volledig in de fles zit. De elektrode zit voorlopig nog

los binnenin de fles.

Stap 93: Stop ook de bodem in de fles maar lijm die nog niet vast. Zorg ervoor dat het kleinere deel

volledig in de fles zit. (Zo ziet de fles er al compleet uit.) Draai de collector elektrode zo dat het

ondereinde in het midden zit van de binnenste elektrode van de fles. Zet de fles nu op haar plaats op

de sokkel zodat het bovendeel van de collector elektrode tegen de dwarsbalk aan ligt. De alufolie op

het uiteinde van de dwarsbalk bedekt twee gaten. Het grotere gat meer naar het midden dient voor

de as van de bolvormige elektrode. Het bovendeel van de collector elektrode gaat door het kleinere

gat van 2,5 mm aan de buitenkant. Pas de hoogte van de collector elektrode zó aan dat het

bovendeel gelijk zit met het gat van 2,5 mm. Kijk na of het onderdeel tegen het midden van de

binnenste fleselektrode aan zit en lijm de collector elektrode met een druppel secondelijm vast in

het deksel. Het is belangrijk dat de collector elektrode tegen de binnenste fleselektrode zit, anders

zou de lading niet in de fles (condensator) geraken.

Stap 94: De collector en binnenste fleselektrode worden met elkaar verbonden door [O13-Alu]. Om

een goede elektrische verbinding te verzekeren gebruiken we de truc uit de laatste “tip voor het

werken met alufolie” op p.9. Vouw een smalle strip aan de zijkant om zodat langs die kant de strook

aan beide zijden geleidend is. Een handige manier om de strook in de fles te brengen gaat als volgt:

maak een klein buisje van plakband met de klevende zijde aan de buitenkant en kleef het op de punt


van een schroevendraaier of aan een potlood. Leg daarop de

strook alufolie met de lijmzijde naar boven. Zo kan je de

strook, in de fles, aanbrengen op de collector elektrode en

dan met de vingers glad strijken zodat een goed verbinding

ontstaat tussen de beide elektroden. Lijm dan de bodem op de

fles met wat secondelijm.

Stap 95: Maak een sneetje in de alufolie waar die, op de

dwarsbalk, het kleine gat bedekt. Schuif het kleine

afdekplaatje [O14, blad 5] over de collector elektrode en duw

de elektrode door het kleine gat in de dwarsbalk tot ze er 26 mm uitsteekt aan de andere zijde. Let

er op dat het middenstuk van de collector elektrode verticaal zit en parallel met de staander en lijm

de Leidse fles op de aangegeven plaats op de sokkel.

Stap 96: Schuif het tweede afdekplaatje over de collector elektrode. Hou de afdekplaatjes nog op

een afstand van de dwarsbalk. Doe een druppeltje secondelijm op de plaatsen waar de elektrode uit

de dwarsbalk steekt en schuif de afdekplaatjes tegen de dwarsbalk aan. Monteer een collectorborstel

aan het einde van de elektrode.

Rest ons enkel nog de verbinding te maken tussen de buitenste elektrode en de geleidende strook die

reeds op de sokkel zit.

Stap 97: Haal geleidende strook [Q26-Alu] voorzichtig van de drager. Aan beide uiteinden zijn

twee insnijdingen. Vouw het middenflapje aan beide kanten naar achteren. Zo is er aan de zijde met

lijm ook een stukje geleidend oppervlak. Kleef een uiteinde op de schuine kant van de strook op de

sokkel. Het andere uiteinde gaat dan tot in het midden van de buitenste elektrode op de Leidse fles.

Hiermee is de eerste Leidse fles klaar. De constructie van de tweede fles is identiek, de

onderdeelnummers beginnen met “P”.

Hoofdstuk P: Leidse fles 2

Stap 98: Maak de bodem met [P3 en P4, blad 10] en [P5, blad 7] en [P6, blad 8]. Maak het deksel

met [P7, blad 7] en [P8, blad 8], [P9 en P10, blad 10] en [P11, blad 7] en [P12, blad 8].

Stap 99: Verwijder bramen en scherpe randen van de tweede collector elektrode en monteer die in

de Leidse fles zoals in stap 92 en 93.

Stap 100: Gebruik [P13-Alu] om de elektrodes te verbinden zoals in stap 94.

Stap 101: Gebruik afdekplaatjes [P14, blad 7] en [P15, blad 8] bij de montage van de collector

elektrode in de dwarsbalk zoals in stap 95 en 96.

Stap 102: Gebruik [R27-Alu] om de elektrische verbinding te vervolledigen zoals in stap 97.

Hoofdstuk Q: Bolvormige elektrode 1

Tussen deze elektroden ontstaat een vonk bij de ontlading van de Leidse flessen. De elektroden zijn

gemaakt van houten staafjes (rondhout) en bollen. Om ze geleidend te maken worden ze bekleed met

alufolie. Het onderste deel wordt geïsoleerd met krimpkous. De tweede elektrode is helemaal gelijk

aan de eerste; de onderdeel nummers beginnen echter met “R”. Zie afb. 10: de bolvormige

elektrode.

Stap 103: Kleef geleidende strook [Q1-Alu] op een rondhout van 180 mm. Begin mooi gelijk met

een uiteinde zodat de strook een lengte van 104 mm bedekt. Wrijf de folie (met een pen) glad zodat

die goed tegen het rondhout aanzit.


Stap 104: Op elke elektrode worden twee van de grotere

bollen geplaatst, één met een blind gat en één met een

doorlopend gat. Stop het uiteinde van het rondhout zonder

alufolie in een bol met een blind gat. Markeer op het

rondhout hoe ver het in de bol gaat. Snij een stuk krimpkous

met een lengte van de markering tot het begin van de

alufolie. Schuif de krimpkous over het rondhout. Beweeg de

krimpkous boven een vlam (van een aansteker) om die op het

rondhout te krimpen. Hou de krimpkous voortdurend in

beweging door te draaien en heen en weer te bewegen. Het

rondhout is nu bedekt met alufolie en krimpkous behalve een klein stukje dat in de bol wordt

gelijmd.

Stap 105: Kleef geleidende strook [Q2-Alu] op een rondhout van 45 mm. Let op! De alufolie dient

hierbij 2 mm over het uiteinde van het rondhout te komen om een goede verbinding te maken met

de alufolie op het lange rondhout. Druk het overstekende stukje alufolie tegen het uiteinde aan. Aan

het andere uiteinde blijft het rondhout over een lengte van 7 mm onbedekt. Dit rondhout is de as

voor de bolvormige elektrode.

Stap 106: Om de twee rondhouten met elkaar te verbinden is een stevige hoekverbinding nodig.

Lijm de zes hoekdelen [Q5 tot Q10, blad 9] op elkaar tot een blokje met de randen mooi gelijk.

Tip: De onderdelen zijn wel genummerd maar identiek. De lijmvolgorde heeft hier weinig belang.

Lijm de iets grotere delen [Q11 en Q12, blad 7] boven en onder het blokje zodat de ronde kanten

gelijk zitten met die van het blokje. De rechte kanten steken dan ongeveer 1 mm uit. In de groeven

tussen de uitstekende kanten komen later de staaf van de bolvormige elektrode en de as. Zie afb.

10.

Stap 107: Bouw op dezelfde manier een tweede hoekverbinding met hoekdelen [Q13 tot Q18, blad

9] en de iets grotere hoekdelen [Q19 en Q20, blad 7].

Stap 108: Leg de twee hoekverbindingen naast elkaar op het werkvlak met de as in de groeven

tussen de lange rechte zijkanten. Zie afb. 10-1. Het uiteinde van de as dat met alufolie bedekt is

dient gelijk te zitten met de groeven in de korte (rechte) zijkanten om een goede elektrische

verbinding te maken met het lange rondhout dat er haaks op komt. Lijm de as in deze positie met

secondelijm aan de hoekverbindingen. Let er op dat er geen lijm komt op de alufolie op het

uiteinde.

Stap 109: Lijm het lange rondhout haaks op de as <met secondelijm>. Het deel dat in de groef

gelijmd wordt is bedekt met alufolie en de overgang tussen alufolie en krimpkous zit gelijk met het

einde van een hoekverbinding. Zie afb. 10-2. Zorg er weer voor dat er geen lijm komt op de plaats

waar de twee rondhouten samenkomen zodat er een goede elektrische verbinding blijft.

Aan één kant van de hoekverbinding zit nu een stuk rondhout, bekleed met alufolie, met een lengte

van ong. 79 mm.

Stap 110: Buig de hoekbedekking [Q21, blad 11] in het midden zo dat die om een rondhout past.

Pas de hoekbedekking om de hoekverbinding. Lijm de hoekbedekking in de goede positie vast.

Stap 111: Kleef geleidende folie [Q3-Alu] op een grote houten bol met een doorlopend gat. De folie

bestaat uit zes verbonden segmenten die zo gekleefd worden dat de punten van de segmenten, aan

weerszijden over het gat komen. De punten worden in het gat gevouwen en daar aan de binnenkant

vastgekleefd. Let er op dat de folie over het ganse oppervlak van de bol goed aansluit en er geen

hout meer zichtbaar is. Er komen zeker wel wat rimpels in de folie maar die laten zich gemakkelijk

glad strijken omdat de folie maar 0,1 mm dik is. Leg de bol op een harde en gladde ondergrond. Rol


de bol met de hand of met een niet al te glad voorwerp over

het oppervlak tot de bol zowat spiegelglad is. Hoe gladder het

oppervlak van de bol, hoe minder corona ontlading er zal zijn

en hoe meer energie beschikbaar is voor een vonk. Gebruik het

uiteinde van een rondhout om de punten van de segmenten aan

te drukken in het gat van de bol. Dat zorgt voor een goede

elektrische verbinding met de staaf van de elektrode.

Stap 112: Schuif de met alufolie beklede staaf van de

elektrode door de bol tot die er 5 mm door steekt. Schuif een

kleine houten bol met een blind gat over het einde van de staaf om na te kijken of die tot tegen de

grotere bol komt.

Stap 113: Kleef geleidende folie [Q4-Alu] op de kleine houten bol. De punten van de vier

segmenten worden in het gat gevouwen en daar aan de binnenkant vastgekleefd. Let er op dat de

folie over het ganse oppervlak van de bol goed aansluit en er geen hout meer zichtbaar is. Probeer

ook hier de folie zo glad mogelijk te maken. Pas de kleine bol op het einde van de staaf. Lijm beide

bollen op de staaf. Gebruik daarbij maar een enkele druppel secondelijm op het hout in het gat zodat

de elektrische verbinding goed blijft. Lijm het andere uiteinde van de staaf in het blind gat van een

grote bol zonder alu bekleding.

Stap 114: Om de as van de bolvormige elektrode op de juiste plaats te houden wordt een schijf

gemaakt die op de as wordt gelijmd en tegen de dwarsbalk aan kan draaien. Lijm schijfdeel 1 [Q22,

blad 7] concentrisch op de drie andere schijfdelen [Q23, blad 1], [Q24, blad 6] en [Q25, blad 8].

Schuif dit blok, met de bedrukte zijde eerst, op de as van de bolvormige elektrode. Schuif de as

door het gat aan het uiteinde van de dwarsbalk. Maak eerst met een mesje een kruisgewijze snede in

de alufolie die het gat bedekt. Schuif de as door de dwarsbalk tot die 10 mm voorbij de kurken

schijf zit. Lijm een kleine houten bol op het einde van de as; zo kan die niet meer uit de dwarsbalk.

Trek, wanneer de lijm droog is, de as terug tot het houten bolletje de dwarsbalk raakt. Schuif aan de

andere zijde van de dwarsbalk het blok met schijfjes tegen de dwarsbalk aan en lijm het blok met

een druppeltje secondelijm aan de as (NIET aan de dwarsbalk!) De bolvormige elektrode zit nu

stevig in de dwarsbalk en kan toch nog gedraaid worden.

Hoofdstuk R: Bolvormige elektrode 2

Stap 115: Bouw de tweede elektrode op dezelfde manier als de eerste. Het schijvenblok op de as

wordt samengesteld met [R22, blad 7], [R23, blad 2], [R24, blad 6] en [R25, blad 8].

Proficiat! De Wimshurst machine is nu klaar. Let voor het gebruik van de machine a.u.b. nog op de

volgende punten.

Hoofdstuk S: Eerste gebruik van de Wimshurst machine

1) Kijk vóór elk gebruik na of alle collector borstels contact maken met de lamellenschijven.

2) Stel de bolvormige elektroden in op een afstand van ongeveer 1cm en draai de zwengel in

wijzerzin tot er vonken ontstaan. Vergroot de afstand tussen de elektroden geleidelijk om

langere vonken te maken. Probeer verschillende standen uit van de elektroden bvb. door een

kleine bol naar een grote te richten. Je kan ook de stand van de neutraliseerbruggen

veranderen en zoeken naar de positie waarbij de langste vonken ontstaan. Hoe steiler de

stand van de neutraliseerbruggen, hoe groter de spanning maar hoe lager de stroom. Hoe

hoger de spanning is hoe langer de vonken kunnen zijn. Is de stroom echter te laag dan gaat

het grootste deel verloren in corona ontlading en ontstaan er helemaal geen vonken.


3) Gebruik de machine in een droge omgeving. Een

hoge luchtvochtigheid bevordert corona en

vermindert de kans op lange vonken.

Opmerkingen i.v.m. veiligheid

1) Gebruik de Wimshurst machine nooit in de buurt van

ontvlambare vloeistoffen of gassen. De vonken

kunnen in die omgeving een ontploffing veroorzaken.

2) Laat kinderen de machine niet zonder toezicht

gebruiken. Door het ontwerp zijn de vonken op zich

niet gevaarlijk maar ze kunnen zeker kinderen erg laten schrikken.

Vraag en antwoord

1) Mijn machine maakt helemaal geen vonken. Hoe kan ik dat in orde brengen?

Kijk na of alle zes borstels wel contact maken met de lamellenschijven.

Kijk na of de neutraliseerbruggen van links boven naar rechts onder gaan (zie de

opmerking tussen stap 82 en 83) en dat je de zwengel in wijzerzin draait.

Kijk na of alle elektrische contacten wel goed zijn. Ter controle kan je met een stukje

aluminiumfolie uit de keuken het contact overbruggen en op de plaats houden met

wasknijpers.

Te vochtige lucht geeft meer corona ontlading, wacht tot de lucht droger is.

Als de machine uit een koude omgeving naar een warme omgeving wordt gebracht kan

vocht uit de warme lucht condenseren op de koude machine. Dit ontlaadt de Leidse

flessen en maakt vonken onmogelijk. Wacht tot de machine opgewarmd is.

Soms dient de machine helemaal te ontladen om te kunnen werken. De machine werkt

dan na een (koffie)pauze weer gewoon.

2) Wat kan ik aanvangen met een Wimshurst machine?

Meest indrukwekkend zijn natuurlijk de heldere, knetterende vonk ontladingen. Dit zijn

net kleine bliksemschichten. De lucht is normaal niet geleidend maar als de spanning

tussen de bollen (of de wolken en de aarde) te hoog wordt ontstaat er zeer snel een smal

kanaal van geïoniseerde lucht. De geïoniseerde lucht is wel geleidend en de spanning

kan opeens wel ontladen: een bliksemschicht!

De Wimshurst machine kan zeer goed gebruikt worden als generator van statische

elektriciteit bij een aantal experimenten. Zo zijn er bvb. de elektroscoop, de

elektrostatische slinger, de detectie van ionenwind met een kaarsvlam of de

elektrostatische motor die aangedreven wordt door puntontladingen.

Op de Duitse website astromedia.eu zijn extra documenten (in het Duits) ter beschikking

met uitleg over experimenten, verbeteringen aan de machine en verdere uitleg over de

werking. Op YouTube zijn ook heel wat ideeën te vinden

3) Ik heb zelf een idee voor een experiment /toepassing. Kan ik dat naar jullie zenden? Ideeën, video's, tekeningen enz. zijn welkom en komen op de website. Zend een e-mail naar

[email protected]

4) Is de hoge spanning echt ongevaarlijk? Ja! De spanning op zich is hierbij niet de

mailto:[email protected]


hoofdzaak maar de energie die vrijkomt bij de

ontlading en die wordt mee bepaald door de stroom

en de tijdsduur. Het Duitse instituut voor veiligheid

stelt dat ontladingen met een energie minder dan 350

mJ (milli Joule of duizendsten van een Joule) veilig

zijn. Deze Wimshurst machine geeft ontladingen van

maximum 49 mJ, meestal is de energie veel lager.

Alhoewel de ontlading niet schadelijk is kan ze wel

onaangenaam zijn.


Vertaling van termen (in de figuren)

Duits Nederlands

Achse As

Acrylglas Plexyglas

Antriebswelle Aandrijfas

Aufkleben Lijmen

Ausgleicher Neutraliseerbrug

Aussen Buitenzijde

Bogen Blad

Bodenplatte Bodem

Deckplatte Deksel

Drehverschluss Lagerkap / draaisluiting

Durchgehenden Bohrung Doorlopend gat

Elektrode Elektrode

Fussteile Voetjes

Gewindestange Draadstang

Grosse Kugel Grote bol

Holzkugel Houten bol

Holzstab Houten staaf

Innen Binnenzijde

Innenstützen Inwendige steun

Justierbank Stel

Karosseriescheiben Karosserieringen

Kleben Lijmen

Kleine Kugel Kleine bol

Kollektorbürste Collectorborstel

Kontaktsicherung Kontaktbevestiging

Kugel-Elektrode Bolelektrode

Kurbel Zwengel

Lager Lager

Lagerhalterung Lagerhouder


Lagerscheibe Lagerschijf

Lamellenscheibe Lamellenschijf

Laufachse Aangedreven as / hoofdas

Lauffläche Loopvlak

Laufrad Aangedreven wiel

Leidener Flasche Leidse fles

Leiterbahn Geleidende strook

Leiterbrücke Elektrische verbinding

Leiterfläche Geleidende stroken

Mutter Moer

Nabe Naaf

Nabenmantel Naafmantel

Nabenscheiben Naafschijven

Nagel Nagel

Querschnitt Doorsnede

Randverkleidung Randbekleding

Röhre Buis

Rundholz Rondhout

Sackloch Blind gat

Schablone Modeltekening

Segment Lamel

Seite Zijkant

Seitenwand Zijwand

Sockel Sokkel

Sockeldecke Sokkeldeksel

Stab Staaf

Ständer Staander

Stahldraht Staaldraad

Stromabnehmer-Elektrode Stroomafvoer elektrode

Strumpfschlauch Krimpkous

Traverse Dwarsbalk

Treibrad Aandrijfwiel

Umgedreht Omgekeerd

Versteifungen Verstevigingen


Wange Zijkant

Winkelhalterung Hoekbeugel

Winkelstücke Hoekstukken

Problemen en mogelijke oplossingen van rob, een bouwer

Het alu buisje van 84 mm had 3 indeukingen (te harde spankracht van de machine waarmee het op

de juiste gebracht is (?)). Hierdoor was de opening in het buisje te klein zodat de draadstang er niet

meer door kon. 1) Uitboren tot diam 4 mm, dit is niet zo eenvoudig omdat het boortje gemakkelijk

vastloopt en het buisje moeilijk vast te houden is. 2) Met de draadstang blijven friemelen tot die er

gemakkelijk door kan, ev. met een hamertje de draadstang er voorzichtig door slaan.

wimshurst hoogspanningsgenerator

Documents