زیبایی گمشده در هجوم سنگ و سیمانسردبیر

. نفوذ ما جان اعماق در و فرهنگی باورهای در و ذهن ناخودآگاه در ریشه که دست آن از زیبایی نیست زیبایی از خبری هیچ . . غذا در زدنمان حرف شیوه ی در هست اما نمی توانی، بیاوری یاد به را آن ها بخواهی اگر که ناپیدا چنان و است کردهسر بر ماست کاسه کنار در قرمز نقلی تربچه های با خوردن سبزی بشقاب گذاشتن برای که عادتی در سفره یخوردنمان

برمی انگیزد خوردن برای اشتها بدانیم بی که هم کنار این ها بودن و داریم . غذایمان

یک حد در نباشیم حافظ خوان اگر حتی را حافظ و داریم دوست دیگری هنر هر از بیش را شعر که ایرانی تو و من برای . برای می دانیم بزرگ شاعری بود دانا که هر بود توانا و سر بر دستار خیالی شمایل آن با را فردوسی و می شناسیم غزلش

هنوز فواره دار حوض های و است زیباتر گلی دسته هر از سرخ گل های و سبز برگ های آن با شمعدانی گل گلدان هنوز که ما . زیبایی برمی انگیزد ما در را خاصی حس بادامی جقه نقش های و می کند بیدار ما در را نوستالوژیک حسی هم چنان و

که است دلیل همین به و می دانند زیبایی را آن آفریقا مردمان یا اعراب یا غربی انسان آن چه با متفاوت دارد تعریفی. . می بینم خسته کننده و دلگیر را شهر کنیم فکر زشتی و زیبایی به آن که بی حتی و است شده زشت شهرهایمان می گوییمبا و تیز نوک مخروط های شکل به ساختمان هایی دودی یا رنگ آبی شیشه های از نماهایی با شکل مکعب بتنی ساختمان های

نور زیر که فلز از نماهایی یا و دارند سیاه و خاکستری سنگ های از نمایی که ساختمان هایی ترکیبشان در هندسی انحناهاییبرسند زیبا نظرمان به آن که بی می درخشند . آفتاب

. تعریف یک در و است درخت درخت، داده اند قد کوتاه درخت های و نارون سرو، به را جایشان خیابان ها قد بلند چنارهایاحساس می شویم باغ یک وارد روستایی در وقتی که آن قدر نمی آورد، وجد به را ما سبز فضای این اما سبز فضای همه کلی

شهری سبز فضاهای با را آن تفاوت بتوانیم این که بدون زیبایی و احساس از پر فضایی محسور و شده ایم جادو که می کنیمکنیم . تعریف

می کند، بیدار ما در را ناشناخته احساسی قدیمی، محالت در و شهر کوچه های پس کوچه در آجری ساختمان یک وجود . پنجره های و درها با خانه هایی و کودکی خاطرات یادآور و باشد نوستالوژی از ناشی سطحی تر نگاهی در شاید که احساسی

. مبانی براساس خانه ها این است دیگری چیز واقعیت اما مهتابی و داشت بالکن که خانه هایی چوب رنگ به گاه و خاکستری . . زیبا دلیل نتوانیم اگرچه حتی بود خورده آب خاک رنگ به که آجرهایش رنگ حتی بود زیبا ایرانی ها ما شناسی زیباییوجودمان در است تاریخ طول در ما زندگی و فرهنگ هنر، از برآمده که را زیبایی از حسی اما بیاوریم زبان به را بودنشان

. . نیست خبری آن از هستند معماری شاهکار حد در گاه که مدرن بناهای همه آن با بزرگ شهرهای در که حسی می کند بیدار . . . داشتن بیاموزد حسی امر یک عنوان به را زیبایی درک نمی تواند انسانی هیچ نیست اکتسابی توانایی زیبایی درک قدرت

. . دلیل همین به و زیسته آن در که منطقه ای هوای و آب در گذشته اش در دارد ملت یک فرهنگ و تاریخ در ریشه درکی چنینگاه و امکاناتش همه با بزرگ یا کوچک قفس های این در که می کنیم احساس آپارتمان نشینی سال ها از پس امروز که است

. که زمان هایی نیست کم و نیستیم شاد و بی حوصله ایم می کند، خسته مان نیست جاری زندگی روح زیبایی اش همه باشده پهن قالیچه ای و گلیم آن روی که را چوبی تخت بر نشستن و می خوریم را قدیمی حیاط های همان در زندگی حسرتسر نعلبکی یک بر نشسته کوچک استکان های در را چای و سماور قل قل صدای به دادن گوش مو، چفته های زیر و باشد

. ما. برای این ها می گوییم داشتن گذشته حسرت و نوستالوژی آن به که چیزی آن نه و زودگذراست هوسی نه این ها کشیدن. . ساخت را بدلش یا مصنوع نمی شود که است اصالتی این ها دارد ما فرهنگ در ریشه که اصیلی زیبایی است زیبایی نماد

بساط و سماور همان و کرد پهن رویش را قالیچه همان گذاشت، را چوبی تخت همان طبقه، ده برج یک البی در نمی شودلذت لحظاتی برای شاید تقلیدی چنین باشیم داشته می توانستیم طبیعی شرایط آن در که داشت را احساسی همان و چای

نیست ماندگار زیبایی اش اما زیبا، و باشد . بخش

کار به آن ها بنای در که را هنری نمی تواند و وامی ماند شکوهش برابر در انسان که دارد وجود کلیساهایی و بناها اروپا دربر ایرانی تو و من در آبی کاشی های آن با لطف اله شیخ مسجد دیوارهای و در تماشای که احساسی اما نکند، تحسین رفته

لطیف زیبایی و است چیز یک نوتردام کلیسای شکوه زیبایی، ناخودآگاه درک از حسی است، دیگری احساس می انگیزد . ما شهرهای امروز اما می کنیم احساسش اما کنیم تعریفی نمی توانیم که زیبایی از نوعی دیگری چیز لطف اله شیخ مسجد

. . که بناهایی با شهرهایی مدرن نیم و مدرن معماری با شهرهایی شده تهی نامید می توان زیبایی اش زعم به آن چه هر از . بی که شده تعریف و کرده رسوب ما ذهن در که مفهومی آن به زیبایی نیست زیبا اما است شکوه با گفت بشود شاید

. . همین نبود دلیل به و ندارد همخوانی زیبایی از ما ناخودآگاه درک با که زیبایی باشیم کرده تعریفش خودمان که بی و بدانیمصداهای شهر، هیاهوی گردن به را همه این گناه و عصبانی اند و کسل بی حوصله، خسته، شهرنشین، مردم که است زیبایی

. و اثرگذارتر زیبایی نبود در که مشکالتی می دانند دیگر گرفتاری هزار و آهن و آدم تنیدگی هم در آزاردهنده،. کنند. بنا غرب معماری شیوه ی از شده کپی الگوهای با کرده اند تالش سازندگانش که ساختمان هایی شمار تخریب کننده ترند

. زندگی باشد شگفت آور می تواند بعضی شان معماری که بناها این افزایش نسبت به اما می شود بیشتر شهرها در روز هرشهرها از خارج به که جاده هایی تعطیلی روزهای در آن از گریز برای که کسالتی چنان و می شود کسل کننده تر شهر در

انگار شهر کسل کننده ی فضای از گریز برای ندانسته یا دانسته که سرنشینانی با خودروهاست از مملو می شود منتهی . کنار و گوشه در پوش گالی خانه های ببینند مانده آن از اثری که هرجا در را زیبایی تا می روند که جمعیتی گذاشته اند مسابقه

. زیبایی شناسی از ما درک در که درخت هایی جنوبی و کویری شهرهای در کاهگلی و آجری خانه های شمالی شهرهای . نیست تصادفی و می کشند سرک خانه ها داخل به دیوارها باالی از فضولش درخت های که کوچه هایی هستند زیبا درختانی

. . زیبایی اند جستجوی در قهوه خانه ها این مشتریان می شود بیشتر روزبه روز ما شهرهای در سنتی قهوه خانه های شماره کهشاید و نباشند آن متوجه هم خودشان شاید که تعریفی شده تعریف آن ها ذهن در زیبایی از که نشانه هایی همان با زیبایی

بگذارند نوستالوژی را . اسمش

. . یک ذهن در آن چه با متفاوت تعریفی دارد دیگری تعریف ما ذهن در و ما برای میدان نیستند زیبا ما شهری میدان های . که باز محوطه ای داشتند، میدانچه و میدان ما روستاهای و شهرها پیش سال دویست یا پیش سال صد دارد وجود غیرایرانی

جایی و نبود برداشت و کاشت فصل اگر روز طول در حتی گاه و بود تابستان و بهار عصرهای در شهر یا ده مردم میعادگاهآن بر را استر و اسب که میدان میانه و حاشیه در درخت هایی و نشستن برای تختی و شاید بود قهوه خانه ای میدان کنار در

گفت و گپ به می نشستند هم دور خودشان و . می بستند

. کردند حفظ را حضورشان نو شیوه ای به هم جدید میدان های در نمادها و نشانه ها اما داد شکل تغییر بعدها میدان ها این . به میدان ها اما امروز آفتاب داغ گزش از گریز برای سارهایی سایه شنیدن، و گفتن و نشستن برای محل هایی آب نماها،

. از و گذشته مان از آمده سابقه ای ندارد ما ذهن پستوهای در آشنا سابقه ای باشد هرچه که گونه ای است دیگر گونه ایو هم با همساز مجموعه ای و بیگانه گی همه این تحمل است هولناک این و بیگانه اما زیبا شاید میدان هایی فرهنگمان

ایرانی زیبایی شناسی حس با .ناهمساز

. از حسی ما در که می پسندیم را موج دار و منحنی خطوط ما گریزانیم گوشه راست سطوح و راست خطوط از ایرانی ها ما . که ناپیدا موجی خاطر به منحنی اش خطوط خاطر به داریم دوست را مینیاتور مانقاشی می آورد وجود به زیبایی و آرامش

. هنوز و شده اند ساخته شکل گنبدی و ضربی طاق های با که را بناهایی ما می آورد وجد به را ما و هست مینیاتور خطوط در . بزرگی بخش که چرا داریم دوست را قهوه ای رنگ و خاک رنگ ما می دانیم زیبا باشد آن ها از نشانی کناری و گوشه در شاید

. و بتون با ما برمی انگیزد ما در را خاص حسی آجری بناهای و آجر رنگ دلیل همین به و است کویر و بیابان سرزمینمان ازبرقرار ارتباط دارند بتن و فلز و سنگ از نماهایی که ساختمان هایی با و نیستیم مأنوس باشد بتون رنگ به آن چه هر

. . . ما گفتگو و کالم اهل ملتی هستیم شفاهی ملتی ما می گویند می کنند بیدار ما در که کسالتی حس اندازه به مگر نمی کنیمپذیرفته ایم که آن قدر است کرده دریغ ما از را آن ساختمان هایمان معماری امروز که چیزی داریم دوست را شنیدن و گفتن

. و نیست که است عادی امری ماست خانه ی متری دو فاصله ی در خانه اش که همسایه ای با شنید و گفت و رابطه نداشتنیاد از محله و کوچه در را افقی زندگی زمان طول در و است کرده تحمیل ما به شهری معماری را عادت و اجبار اینفکر این به هرگز و باشد چنین باید آپارتمان نشینی اجبار به که کرده ایم باور و برگزیده ایم را عمودی زیست و برده ایم

ما در را شنیدن و گفتن به میل و شادی و شعف که است زیبایی عناصر فاقد می کنیم، زندگی آن در که ساختمانی نکرده ایمو چیز هیچ که آن قدر می اندازد زیر به را سرمان و می برد فرو خودمان در را ما که است مشترک افق این نبود و برانگیزد

. می آییم بیرون که زیستی مان قفس از و نمی بینیم است اطرافمان در که را عبوس و شکل مکعبی فضاهای جز را هیچ کسپا و شکل مستطیل یا مربع می شویم آسانسوری سوار و می مانیم انتظار به ساختمان سرد و چهارگوش و عبوس پاگرد در

کسل می کند، خسته مان همه این و زیبایی گرمای از خالی اما باشکوه بناهای از پر می گذاریم خیابان هایی و کوچه بهبی حوصله و پرخاشگر و .می شویم

. متوسط طبقه‌ی و ثروتمند طبقه‌ی خاص آرام آرام و شده گران ما کشور در ادبیات و هنر عرصه تولیداتخارج دور از ما کشور در هستند هنری و فرهنگی تولیدات این اصلی مخاطبان دنیا جای همه در که

شده‌اند.عابد ندا

« » « » و نمی شه پولدار که فرهنگی آدم ، نیست درآمدزا که فرهنگی ... کار

و پوست با است سهل شنیده اند، زندگی طول در بار ده ها فرهنگ عرصه ی فعاالن همه ی که است آشنایی جمالت این ها . . مورد در چرا؟ رفته اند فرهنگی کار سراغ به شرایطی چنین وجود به علم با اصال و کرده اند حس را مفهومش گوشتشان

. شبه یک شهرت های می کنند فکر هم بعضی ها است اصلی علت مقاومت غیرقابل کشش و درونی خواست نوعی اکثرشان . . اما می کند متوقفشان راه نیمه در کار رنج و می آیند است، شان زندگی در بزرگی اتفاق مصاحبه چند و کتاب یک داشتن و

فعالیت راه از شدن پول دار انتظار و نبوده ثروتمندی فرد هیچ وقت ما جامعه ی در کم دست واقعی، فرهنگ اهل و هنرمندنکته ای روشن گر یا بخوانند و ببینند آثارش واقعی مخاطبان را فعالیتش ثمره ی همین که و است نداشته هم را فرهنگی

... سوی به را فردی که است مقاومتی غیرقابل عامل همان این و است کافی برایش و سازند آشکار را حقیقتی باشند،

. در را کشور فرهنگی فضای فضای تلخ پارادوکسی اخیر سال دو یکی در اما می کشاند فرهنگی و هنری فعالیت هایهنر. و فرهنگ بر هست سرمایه داری ذات در که قساوتی همه ی با سرمایه عیار تمام سلطه ی نام به واقعیتی . برگرفته

بلیط و شده اند درآمدزا معروف، سینمایی چهره های حضور و آبکی کنایه های و موسیقی مدد به تئاترها هزار 150حاال ! . که می مانند آن ها تنها میان این از و ورشکسته اند قطعا خصوصی نشریات نمی دانم بد یا است خوب می فروشند تومانی

. ... و خدا رضای راه در نه مسلما هم آن بشود مالی شان حامی آقازاده ای ثروتمندی، آدم سیاستمداری، کارخانه داری،روزنامه نگاری قلم مزد است قرار که افراد این شخصی منویات بیشتر هرچه تبلیغ برای بلکه دوست، فرهنگ خلق رضایت

) ( . این هست؟ یادتان که را زدن غاز یک تا صد قلم ضرب المثل می نویسد نظرشان مورد روزنامه ی یا مجله در که بدهند را ! . پس قطعی ورشکستگی با است مساوی ایران امروز روزنامه نگاری در استقالل اما است بد که می دانم واقعا را یکی

! . بزرگ و معروف اسپانسرهای ندارند، مطبوعاتمان و تئاتر از کمی دست هم موسیقی کنسرت های نمی ماند چاره اییا است خوب نمی دانم واقعا هم را یکی این باشد، برندشان نام شایسته ی که مجلل آن قدر می خواهند، مجلل کنسر ت های

. یک در خواننده یک کنسرت که حالی در کرد مطرح را سؤال این بشود شاید اما موسیقی مظلومیت همه ی احتساب با بد، . در ماه یک از بیشتر برق و زرق کلی با خواننده همان اما می شود لغو باشد شهر آن اهل تفریح تنها شاید که شهرستان

دارد؟ کنسرت تهران

شبه یک آن قیمت و می شود خارج مبادله ای ارز تعرفه ی شمول از . 40کاغذ باز مجله و کتاب قیمت پس می رود باال درصد – . این ... در هم را آن چه اغماض با اگر فرهنگ و هنر یعنی می گیرد شکل جا همین از پارادوکس و و می شود گران تر هم

و است شده اسپانسرهایش خواسته های تبلیغ محل که مجله هایی تا گرفته برقش و پرزرق تئاتر از می گیرد، جای مفهوم . آن قدر – می شود گران بنامیم فرهنگی تولیدات نام اشتباه باره ی دیگر ترجمه ی از شده رونویس ترجمه های با کتاب هایی

شبی به می کند، بازی آن در سلبریتی بازیگر فالن که تئاتری بلیط که از 150گران کنسرت فالن بلیط و می رسد تومان هزارمجله ی 150تا 80 یک بهای می کند پیدا قیمت تومان ( 80هزار حداقل ) ... باشد و شیک و چهاررنگ باید حتما که صفحه ای

. متوسط طبقه ی از نفری چهار یا سه خانواده ی یک اگر یعنی این و همین طور هم کتاب و می شود تومان هزار پانزده . باید ببینندا نمایش یک حتی ماه در . 600تا 450بخواهند یک تصادفا بخواهند اگر یا کنند هزینه را درآمدشان از تومان هزار

حداقل بخرند ماه در کتاب یک و . 50مجله سخت تری وضعیت شرایط این با که هم دانشجوها می شود خرجشان تومان هزار . و. شده ثروتمند طبقه ی خاص آرام آرام ما کشور در ادبیات و هنر که است این شرایطی، چنین وجود تلخ معنای و دارند

. شده اند خارج دور از ما کشور در هستند هنری و فرهنگی تولیدات این اصلی مخاطبان دنیا جای همه در که متوسط طبقه یاست قرار که هم این جا می کشد، چشم به کریه زخمی مثل را خودش جامعه جای همه در که وسیعی طبقاتی شکاف و . این جا و می کند جلوه عمیق تر و کریه تر باشد، داشته اندیشه و بصیرت تولید و شکاف این شدن عمیق تر ضد بر کارکردی

. تئاترهای سالن های که اصلی آن قدر می زند را اصلی حرف که است طبقاتی اختالف صندلی 150هم آخرین تا تومانی هزار . کسانی این ها و می شود پر دارند تن به را معروف مزون های شلوارهای و کت و مانتوها و لباس مد آخرین که تماشاچیانی با

. و سینما و تئاتر دانشجوی هزاران مقابل در و نخوانند هم کتاب یک سالی شاید زندگی شان نوع ضرورت به که هستند. . آن ها ... برای هم کوچک خصوصی سالن های می گویند خیلی ها می مانند دست این از نمایش هایی دیدن حسرت در و ادبیات

نوبت نمایش هایی به اکثرا هم خصوصی سالن های هنر، و فرهنگ شدن لوکس سرگیجه آور شتاب این در دیگر حاال اما . هم آن جا در چرخه این و برآیند آن مخارج پس از بتوانند سالن صاحبان و کند بازی آن ها در سینما ستاره ی یک که می دهند

... می شود تکرار

شاید وقتی دیگر ...نگاهی گذرا به روند تدریجی تبدیل شدن تولیدات فرهنگی به کاالهای لوکس

مدیر مسئولناگفته هم دست اندرکارش مافیای و کشور از خارج و داخل میلیونی صد چند حراج های و تجسمی هنرهای روز و حال

. پیداست

. کارند در فلک و خورشید و مه و باد و ابر می شود گران ناگهان به بیمه و انسانی نیروی و چاپ از اعم خدمات همه ی و کاغذگرفته نظر در انتشاراتی و فرهنگی فعالیت های برای ویژه ای تسهیالت که دنیا جای همه برخالف درست این جا در که

مالیات و بیمه قوانین می کند منتشر کتابی ناشری با می شود منتشر روزنامه ای یا مجله ای که شهر گوشه ی هر در می شود،نداشته پی در برخاستنی دیگر که کنند وارد فعالیت ها این پیکر بر را ضربه هایی چنان دیگر گیر پا و دست مسئله ی هزار و

آب. کارخانه ی فالن صاحب اختیار در اندک مزدی به را قلمت که بپذیری باید بمانی بخواهی اگر این که می شود نتیجه باشدقرار آقازاده فالن یا سوپری فرآورده های پخش شرکت فالن با بشود، مجلس نماینده ی روزی دارد آرزو که فروشی میوه

. تلخ شوخی یک تنها شرایطی چنین در دموکراسی چهارم رکن و نقش درباره ی سؤال وقت آن و بفروشی درواقع یا بدهی . همین می کند مبهوت را آدم فقط و می نشاند لب بر لبخندی نه و درمی آورد را اشکی نه که . است

و برق و پرزرق و خاص فرهنگی محصوالت با جامعه ای به شده ایم تبدیل که باشد دردآور جمله ی این شاید کالم این مخلص . ماجرا دردناک تضاد اما فرهنگ عرصه ی در سرمایه بالمازع حاکمیت یعنی این و بی محتوا و لوکس سفارشی، و فروش

بخور زندگی همان هستند لوکس تولیدات ماشین این از اصلی قطعه ی هم اکثرا که راستین فرهنگ اهل سهم که این جاستشده که طریق هر به حساب حرف کلمه دو گفتن تکاپوی در همچنان که هم آن ها اصیل تر جماعت و است سابق نمیر و

. هستند

حسرت کش های به تبدیل عمال که هم متوسط طبقه ی و دانشجویان یعنی هنری و فرهنگی تولیدات این اصلی مخاطبان . . مقابل در زوالند به رو روند این نظاره گر گوشه ای در و شده اند فرهنگی محصوالت تبلیغاتی بیلبوردهای برابر در حرفه ای

می کند پیدا خود جنس از مخاطبانی آرام آرام ما تجمل زده ی هنر و . ادبیات

. این بهره مندی صحیح راه آن که شرط به اما نیست فرهنگ اهل مالی شرایط بهبود با مخالفت سطور این نوشتن از قصد . فرهنگی خور در و پرمحتوا محصوالت تولید برای درست راه کار باشد فراهم دیگران با مساوی شرایط در امکانات از قشر

. در نمایش امکانات کشورها از بسیاری در دولت هاست دست قانون گذاری و نقش آفرینی و کمک ها دنیا جای همه در دیرپابردن باال برای شهرداری ها عوارض محل از و می شود فراهم تئاتر اهل برای شهرداری ها توسط عالی و متوسط سطح . برخی در کم دست که هست شکلی به نمایش ها اکثر بلیط شده تمام قیمت نتیجه و می شود هزینه مردم فرهنگ سطح

و متوسط درآمد با عالقه مندان تا می شود دیده تدارک جامعه طبقات برخی و دانشجویان برای تر ارزان بلیط اجرا شب هایآمدن پایین به هم پژوهش و تحقیق و چاپ عرصه ی سوبسیدهای و تسهیالت ببینند، را عالقه شان مورد تئاتر بتوانند هم پایین . برای که هستند صنایع صاحبان این پیشرفته جوامع اکثر در این که ضمن می کند کمک فرهنگی کاالهای شده تمام هزینه های

را فرهنگی کمک ژست هم تا می روند روزنامه ها و نشریات صاحبان و ناشران سراغ به مالیاتشان از بخشی شدن بخشوده اعمال حداقل ترتیب این به و بشوند مالیاتی بخشودگی مشمول هم و کنند پا و دست خودشان برای افتخار یک عنوان به

. . به این جا در که اتفاتی می شود برداشته دولت دوش از هم سنگینی مالی بار ضمنا و دارند هم را محتوا تولید در نفوذکه است همین می دهد رخ ممکن شکل بدترین به سرمایه صاحبان برابر در فرهنگ اهل گردن کردن کج با و معکوس شکلی

. تئاتر کوچک سالن یک محله ای هر در می شود گذاشته خانه ها در پشت مجانی نشریات نیست، گران چندان کتاب اروپا در . اهل. بفروشند ارزان تر بلیط متوسط قشر و دانشجوها برای شب ها برخی موظفند تک ها سینما و بزرگ تئاترهای هست

( . میلیاردری آدم های واقعی نویسندگان و روزنامه نگاران پژوهشگران، دنیا هیچ جای در که هرچند دارند قرب و ارج فرهنگ . کشیدن انتظار موقع مردم این که می شود کارشان حاصل و می کنند کار دلخوشی با و برخوردارند نسبی رفاه از اما نیستند

.. ... داده که شعارهایی همه ی رغم به ما کشور در اما و می خوانند مجله و کتاب و مترو داخل استخر، کنار فرودگاه، در . در که ساده ای راهکارهای اجرای امروز شاید، جامعه اقشار همه ی سرگرمی اسباب و موبایلی بازی های انواع می شود . از کاستن باشد داشته بر در مطلوبی نتیجه ی نیز ما کشور برای می تواند داشته مثبتی نتیجه ی و شده امتحان جوامع سایر

فرهنگی ارزشمند تولیدات به دادن بها و اصالح قصد به و معمول شعارهای از خارج دولت دخالت فرهنگی، تولیدات هزینه یلوکس کاالیی به شدن تبدیل سمت به سرعت به که روزگاری در را هنر و فرهنگ می تواند که باشد راه هایی تنها شاید

... شاید دهد، نجات اصلی مخاطب از دوری و کم مایگی نتیجه در و سرمایه و پول انحصار از می رود،

چرا؟ واقعابرای را قدم نخستین گشت آن برای پاسخی دنبال و گرفت شکل ذهنش در چرا مفهوم قبل سال هزاران که انسانی اولین

. . پرسیدن است ایستا جامعه ای چرا، بدون جامعه برداشت امروز تمدن به رسیدن تا غارنشینی مرحله ی از بشر پیشرفتاست حل راه در پاسخ بهترین یافتن برای بلکه نیست انتقاد و مچ گیری برای .همیشه

. بدهند آموزش ایرانی حصیربافان به تا کنیم دعوت ایران به چین از را حصیرباف استاد دو باید چراامین آرش

شباهت هایی چه دارد؟ نقشی چه و کجاست ایران اقتصادی آینده ی در دستی صنایع از یکی عنوان به حصیربافی جایگاه . در آیا دارد؟ وجود می گیرد قرار استفاده مورد حصیربافی در که گیاهانی رویش نظر از چین و ایران اقلیمی شرایط میان

کنیم؟ رفع را مشکالتش می خواهیم چینی حصیربافان از دعوت با که دارد مشکل ما حصیربافی فقط دستی صنایع عرصه یبه. که ندارند می دانند ایرانی حصیربافان آن چه از بیشتر چیزی گفته اند خودشان که چینی حصیرباف استاد دو از دعوت آیا

وارد چین از کاالها سایر مثل یا تولید چینی شیوه به هم را دستی مان صنایع می خواهیم که معناست این به بدهند یاد آن ها. کنیم

) ( ! چسباندن محل به شهر پیاده روی های است داده اجازه منشی بزرگ البد و صدر سعه ی با تهران، شهرداری چرا . و است تخلف شهر دیوارهای روی آگهی چسباندن می گفتند پیش سال همین تا این که مگرنه شود تبدیل تبلیغاتی آگهی های

صدای و شده تبدیل تبلیغاتی های آگهی چسباندن محل به هم خیابان ها برخی حتی و پیاده روها کف حاال که است شده چهدرنمی آید هم .شهرداری

اعضای از جلوتر انقالب خیابان جنوبی پیاده رو در شهرداری معبر سد مأموران کتابگردی روز به معروف پنجشنبه ی در چرا . امر پیاده رو حاشیه کتابفروشی های به و می دویدند بودند آمده منطقه به کتابفروشی ها به رفتن برای که شهر شورای

پهن دوباره کتابفروشی به رفتن مراسم پایان و شهر شورای اعضای رفتن از بعد و کنند جمع موقتا را بساطشان می کردند. کنند

حاشیه از دستفروش ها جمع آوری برای شهرداری معبر سد مأموران چماق کشی و ببند و بگیر و هیاهو هم آن از بعد چرا . تئاتر چهارراه حوالی و انقالب خیابان مسیر دستفروشان سامان دهی برای تبلیغات کلی از بعد و شهر مرکزی خیابان های

می شود بیشتر تعدادشان هم روزبه روز و گرفته قرار دستفروشان اختیار در دربست ولیعصر خیابان و . شهر

. مدت تمام در کرد ناامید را دهندگان رای از بسیاری عمال که مجلس در امید فراکسیون رئیس عارف آقای جناب چرابر مردم مشکالت درباره کالمی و نگشوده لب از لب امید فراکسیون رئیس عنوان به و دوره این مجلس در نمایندگی اش » « . را پسرشان فرمایشات تلویحا و آمده زبانی به شده برتر ژن داشتن مدعی که گلشان پسر از دفاع در اما نیاورد زبان

. است مردم حقوق از کردن دفاع از مهم تر فرزند از دفاع ایشان نظر به آیا بپرسیم ایشان از باید را این و کرده اند . تایید

این کردن خارج با را کاغذ قیمت ناگهان دیگر سوی از و می زنیم حرف کتابخانی و مطالعه ضرورت از دائما سو یک از چرابه نزدیک مبادله ای ارز کاالهای لیست از فرهنگی . 50کاالی زیادی شمار کار این با نمی کنیم فکر چرا می کنیم گران درصد

به کتاب تیراژ و شد خواهد تعطیل هستند ورشکسته گی حال در مالی بد شرایط دلیل به هم حاضر حال در که نشریات از. می شوند کارگرانشان اخراج به مجبور ها چاپخانه از زیادی شمار نهایت در و شد خواهد کم تر هم باز کاغذ گرانی دلیل

! کنید جمع را حواستانالف. ه

"روزنه"سال پنجاه بود به گمانم يا پنجاه و يک. صفحات ويژه ي هنر و ادبيات مجله صبح امروز بروبيايي داشت براي خyyودش. عنyyوان را برايش انتخاب کرده بودم به تقليد از »دريچه« صفحات هنر و ادبيات مجله ي تهران مصور که آن زمان حسين سرفراز سyyردبيرش بود و دبير صفحات ادبي اش حسن شهرزاد. اين را بارهاي ديگر هم گفته ام به عنوان اداي احترام به آن ها که پيشگام تر بودند. بyyاالخره شهرزاد پيشکسوت تر بود و صفحات هنر و ادبيات تهران مصور هم پيشyگام تر. مطلyبي نوشyته بyودم در صyفحات روزنyه و دربyاره ي سينماي آن زمان ايران و فيلم فارسي و به اصطالح موج نويي که آمده بود تا مشتاقان سينماي وطن احتماال سينما را به عنyyوان هyyنر

هفتم هم بشناسند. وزير فرهنگ و هنر پهلبد بود. وزير شق و رق و اتوکشيده ي کابينه ي هويدا و نگاهش به هنر همان قدر شق و رق بود که لباس هايش و

موهايش که تخت شانه مي زد رو به باال و اداهايش که شبيه شبه روشنفکران فرانسوي بود. رئيس روابط عمومي حوزه، وزارت دکتر عايلي بود. مردي شريف و مبادي آداب و منشي و رئيس دفتري هم داشت به نام خانم بايگان. زني باشخصيت و مدير به تمام معني و همين خانم بايگان يک روز زنگ زد به دفتر مجله که: آقاي پهلبد مي خواهند شما را ببينند، فردا ده صبح. اول فکر کردم حتما

چيزي نوشته ام که جناب وزير خوشش نيامده و فردا مراسم سين، جيم است اما عقل مي گفت: قضيه چيز ديگري است و اگر سين، جيم بود. زحمتش را ديگران مي کشيدند نه جناب وزير. به هر حال بايد مي رفتم. روز بعد ساعت ده صبح ايستاده بودم جلو ميز خانم بايگان که با مهرباني و ادب هميشگي راهنمايي ام کرد به اتاق پهلبد. وارد که شدم از پشت ميزش بلند شد و جواب سالم را با دست

دادني صميمانه پاسخ گفت و با اشاره تعارف به نشستن کرد و نشستم و خودش هم نشست روي مبل روبرو و قبل از اين که فرصت فکر کردن پيدا کنم و اين که چرا احضار شده ام گفت: مطلبتان را خواندم. مطلب خوبي بود. متأسفانه سينماي ما خيلي

مشکل دارد و نوشتن اين نوع مطالب شايد به حل اين مشکالت کمک کند و تازه متوجه شدم اشاره اش به مطلبي است که با عنوان »سينما از نگاهي ديگر« نوشته بودم وقتي مستخدم مخصوص چاي آورد پهلبد داشت از ضرورت داشتن سينمايي آبرومند حرف مي زد و اين که يادداشت ها را ادامه بدهيد و من چاي را خورده نخورده احساس کردم که مراسم تمام است و بايد رخصت بگيرم

براي رفتن. که رخصت داد و دوباره تشکر کرد و دست داد و خداحافظ. از ساختمان وزارت فرهنگ و هنر تا دفتر مجله که بغل دست بيمارستان طرفه بود راهي نبود اما همين مسير کوتاه هم فرصتي بود که به ديدار با وزير فکر کنم و اين که مطلب را ادامه دهم يا نه! وارد ساختمان مجله که شدم. رودررو به دکتر الموتي برخوردم مدير مجله و صاحب همه ي آن تشکيالت و چاپخانه و ... سالم

کردم. دکتر جواب سالمم را داد و ايستاد و طبق معمول اعتراض که، چندبار بايد گفت: در مورد اين زنک چيزي ننويسيد، شعرش را هم نگذاريد توي مجله. منظورش فروغ بود که قبال هم تذکر داده بود اما. من کار خودم را مي کردم و او هم فکر خودش را داشت و

از فروغ بدش مي بآمد. براي اين که خودم را از زير ضربه بيرون بکشم و به زعم او يک خبر خوش داده باشم گفتم آقاي دکتر االن دفتر آقاي پهلبد بودم، خودشان خواسته بودند که بروم از مطلب سينمايي اين شماره خوششان آمده بود. و تشکر کردند. دکتر

الموتي که منتظر بود راننده اش اتومبيل را سرو ته کند تا سوار شود لبخندي زد و گفت: از مطلب راضي بود، گفتم: خيلي و خواستند که ادامه بدهيم بعد هم با من دست دادند و خداحافظي کرديم. اين را مخصوصا گفتم که ميزان رضايت جناب وزير را از مجله و

صفحات هنر و ادبياتش گفته باشم دکتر الموتي نگاهي پرسشگر به صورتم انداخت و گفت: وقتي دست داد چيزي هم توي دستت گذاشت. با تعجب گفتم نه آقاي دکتر. مثال چي؟ پول، سکه يا ... با عجله گفتم: نه! فقط با هم دست داديم. دکتر الموتي سري تکان داد و گفت: حواستان جمع باشد. اين ها اگر چيزي توي دست آدم بگذارند. سوار مي شوند و پياده بشو هم نيستند. حواستان را جمع

کنيد! و رفت به طرف اتومبيلش. حاال از آن روز و از اولين ديدارم با پهلبد و حرف هاي دکتر الموتي چيزي حدود چهل و پنج سال گذشته است و ذهن من پر از خاطرات آن روزهاست. اما در همه ي سال هاي بعد از آن روز و تا امروز اين حرف دکتر الموتي ازخاطرم نرفته است. »اين ها اگر چيزي توي دست آدم بگذارند سوارش مي شوند و پياده بشو هم نيستند حواستان را جمع کنيد.

اینجا قهوه بوی شعر میدهد

آرمن واهه با امرایی اسدالله وگفت گپ1پــرونـده

اعلم هوشنگ‌واهه‌آرمن‌را‌بيشتر‌با‌شعرهايش‌مي‌شناختم‌و‌با‌خودش‌جز‌يک‌بار‌هم‌کالم‌نشده‌بودم.‌امــا‌هم‌شــعرهايشــودم‌و‌همين ‌و‌فضاي‌صميمانه‌ي‌آن‌ها‌را‌دوست‌داشتم‌و‌هم‌از‌بي‌تکلفي‌و‌مهرباني‌خودش‌بسيار‌شــنيده‌ب‌شد‌که‌وقتي‌به‌پيشنهاد‌اسد‌امرايي‌قرار‌شد‌ميهمان‌او‌باشيم‌و‌خارج‌از‌قواعد‌مصاحبه‌هاي‌معمــول‌گپ‌و‌گفتي‌دوستانه‌بين‌امرايي‌مترجم‌و‌واهه‌آرمن‌شاعر‌جايگزين‌مصاحبه‌ي‌پرونده‌ي‌اين‌شماره‌باشد،‌خرســند‌بودم‌از‌حضور‌در‌اين‌جلسه،‌کـه‌رونــد‌جلسـه‌ثـابت‌کـرد‌اين‌خرسـندي‌از‌آن‌دسـت‌خرسـندي‌هاي‌حاصــل‌از‌عملکرد‌حس‌ششم‌بود،‌يک‌عصر‌پاييزي‌دوست‌داشتني.‌با‌طعم،‌قهوه،‌شعر‌و‌رفاقت‌که‌کم‌تر‌امکان‌تکرار‌آن‌هست.‌عصري‌خوش‌با‌شــعرخواني‌واهــه‌و‌پخش‌زنــده‌ي‌آن‌از‌اينســتاگرام‌اســد‌امــرايي‌کــه‌بــا‌دريــافت‌تحسين‌هم‌زمان‌ده‌ها‌نفر‌و‌يا‌همان‌اليک‌فرنگي‌ها‌در‌آن‌واحد‌همراه‌شد.‌به‌هــر‌حــال‌اين‌حاصــل‌آن‌عصــر

گفتگوست.‌شروع: متفاوت شاید و کلیشه‌ای شاید سؤال یک با نیست بد امرایی

شدی؟ شاعر که شد چه‌طور کنیم واهه: سؤال جالبی است. می شود به آن فکر کرد. اما واقعا می گویم. من شعر را انتخاب نکردم، بلکه شعر من را انتخاب کرد. بعد از حادثه ای که در بیست سالگی

برایم رخ داد و برای معالجه به خارج از کشور رفتم. در آن جا حدود هفت ماه در یک مرکز درمانی بستری بودم که باعث شد وضعیتم خیلی بهبود پیدا کند. قبل از آن، چهار سال در بستر بیماری خوابیده بودم و کوچک ترین حرکتی نمی توانستم انجام بدهم. در این مرکز مهم ترین کاری که در مورد من انجام دادند این بود که به من اعتماد به نفس دادند و کمک کردند، از این فکر که دیگر اتفاق خوبی در زندگی ام

نمی افتد رها شوم، چون مدام فکر می کردم اگر از حالت درازکش رها شوم و حتی بتوانم بنشینم، دوباره کمرم می شکند. و این ترس همیشه در وجودم بود. در آن جا به من یاد دادند که همه ی کارهایم را خودم می توانم انجام بدهم و مستقل باشم.

در بازگشت از این سفر، در هواپیما، به خودم گفتم؛ واهه! همه دارند می دوند و می روند. با اتفاقی که برایت افتاده، یا باید در همین جایی که هستی بمانی و یا

پرواز کنی. و واقعا احساس کردم که باید پرواز کنم. اما نمی دانستم چه طور. چون اصال به فکرم هم نمی رسید که شاید شعر عامل این پرواز باشد. با این که از بچگی

عالقه ی بسیار زیادی به ادبیات و به خصوص شعر داشتم، اما همیشه خواننده ی خوبی بودم. و فکر می کنم این خیلی خوب است که خواننده ی خوبی بودم. چون

یکی از شاعران بزرگ گفته؛ »بهتر است خواننده ی خوبی باشیم تا نویسنده و شاعری بد«. به هر حال در پاسخ نامه ی یکی از دوستانم در سوئیس خیلی اتفاقی و بدون این که قصد قبلی داشته باشم متن نامه را شاعرانه نوشتم و برایش فرستادم )آن زمان هنوز ای میل و تلگرام و ... نبود( دوازده، سیزده روز بعد که دوستم نامه

را دریافت کرد، از سوئیس زنگ زد و گفت، واهه این نامه را چه قدر خوب نوشته ای. و گفت ادامه بده، این واقعا یک شعر است. واقعیت این بود که من قصد نداشتم

.شعر بنویسم

.امرایی: اما شعر آمده بود واهه: بله، از همان روز، شعری که شوخی بردار نیست، شوخی شوخی به سراغم

.آمده بود ...امرایی: از روند زندگی ات بگو، از تحصیالتت

واهه: این کافی نبود؟ امرایی: نه، معرفی کمی کالسیک تر، چون به هر حال هر کسی یک سالی به دنیا

... آمده و تحصیالتی داشته و برای ادامه ی تحصیل به انگلستان57واهه: من در ایران دیپلم اقتصاد داشتم. سال

رفتم. در آن سال اعالم کردند که قبولی های خرداد، در صورت داشتن پذیرش معتبر از دانشگاه های خارج از کشور، فرصت دارند که تا اواخر سال از کشور خارج

شوند. و من به انگلستان رفتم، ای لول می خواندم و بعد از آن قرار بود در رشته ی جامعه شناسی تحصیل کنم. یک سال و نیم بود آن جا بودم که پدرم بیمار شد و من موقتا به ایران برگشتم تا از مشهد نقل مکان کنیم به تهران و من دوباره برگردم.

وقتی خواستم برگردم به انگلستان، همزمان شد با آغاز جنگ و ممنوع الخروج شدم، خواستم به جبهه بروم که گفتند شما فعال مشمول نیستید. به هر حال بالتکلیف بودم در همین گیرودار برای کاری به مشهد رفتم که آن حادثه اتفاق افتاد، تصادف کردم و در ایران ماندگار شدم. چهار سال در خانه بستری بودم و در این چهار سال فقط

کتاب می خواندم. کتاب خوان قهاری شده .بودم

...امرایی: در همان شرایط بستری واهه: بله، و در همان دوران با انسان های بسیار فرهیخته و نیکی آشنا شدم کyyه هyyر کدامشان برای من در حکم یyyک اسyyتاد بودنyyد. بyyه خصyyوص دکyyتر »بلyyوهر آصyyفی«. اصلیتش ترک بود، از باکو. او مرا از مرگ نجات داد. چون بعyyد از تصyyادف، خyyون در پyyایم لختyyه شyyده بyyود، لختyyه بyyه ریه هyyایم رسyyیده بyyود و دو هفتyyه بyyه سyyختی نفس

می کشیدم. آمبولي؟ اعلم: بله. و هر لحظه امکان داشت اين لخته بyه قلب يyا مغyزم برسyyد و تمyام. آنواهه:

احمر بودند و در روزهايي کyyه حyyالم بسyyيار بyyد بyyود، از زمان دکتر آصفي رئيس هالل سپرد کyyه اگyyر شyyب، ام مي شب باالي سرم بودند و به خانواده10 صبح تا 8ساعت

هر لحظه حال واهه بد شد، حتي نيمه شب، خبرم کنيد. و ايشان بود که مرا از مرگ هyyاي اخالق که در ساعاتي که کنار بسترم بودند من واقعyyا درس نجات داد. ضمن اينبزرگي از او گرفتم.

ي اي معتقدند که در شyyعر امyyروز فyyرم شyyعري غلبه برگرديم به شعر. عدهامرايي:بيشتري دارد و تفکر جايي ندارد. نظر تو چيست؟

البتyyه اين يyyک واقعيت اسyyت، چyyون چyyنين شyyاعراني کyyه تعدادشyyان هم کمواهه: نويسyyند؟ کyyه فقyyط ي شاعران امyyروز بyyه همين شyyکل مي نيست، داريم. اما آيا همهفرم برايشان مهم باشد؟

شود. قطعا نه. اما اين اظهارنظرها بيشتر با نگاه به يک کليت مطرح ميامرايي: طور نيست. طور است، اما قطعا در جهان اين شايد در ايران تا حدودي همينواهه:

هyاي خyودم هسyتند. خyوانم، چyون دوسyتان و هم قلم من شعر شاعران ايران را مي خوانم. چون به قول ويليام سارويان، دانم ضعيف هستند، مي حتي کارهايي را که مي خوانم، تا خوب نوشتن و درست نوشyyتن از ارزش را هم مي »من حتي آثار پوچ و بي

ام را خسyyته نکنم«. امyyا وقyyتي آثyyار يyyادم نyyرود و خyyودم هم بyyا مزخرفyyات، خواننyyده تر بyyه ها کم خوانم، در ميان آن شاعران امروز اروپا، آمريکا و يا آمريکاي التين را مي

کنم. در ايران نيز، نيما و بعد از او احمyyد شyyاملو گرا برخورد مي شاعران صرفا فرم ها شاعر خوب ديگر که راه نيمyyا را ادامyyه دادنyyد و آن را کامyyل کردنyyد، فyyرم را و ده

ها را ناديده بگyyيرم، ي اين توانم همه شکستند تا محتواي شعر پربارتر بشود. من نمي تyyر از محتyyوايش بyyدهم. در اين به عقب برگردم و به فرم و شکل شعر اهميتي بيش

شyyکنند، امyا محتyyوا شyyوند کyyه فyyرم را مي اي شyyعرباف هم پيyyدا مي ميان، البته، عده ماند... به هر حال، به اعتقاد من، اگر امyyروز هم همان شمع و گل و پروانه باقي مي

قرار باشد حواسمان به فyyرم و شyyکل شyyعر باشyyد، پرواضyyح اسyyت کyyه محتyyواي آنهاي زيبا و نو خواهد بود. ضعيف و تهي از نکته

که پدر شعر نوسyyت در واقyyع االن نيما براي شاعران امروز ما با وجود اينامرايي: کالسيک است. و البته ما يک سري شاعران قبل از نيما را هم داريم. اما واقعا فکyyر

قyyدر بyyراي شyyاعر امyyروز شyyناخت ادبيyyات کالسyyيک و بyyه خصyyوص شyyعر کني چه ميکالسيک ما مهم است؟

طور که يک اديب، نويسنده يyyا شyyاعر بايyyد از تyyاريخ ادبيyyات به نظر من همانواهه: زمين و آگاهي داشته باشد، به همان ترتيب با شعر کالسyyيک بyyه خصyyوص در مشyyرق

خصوصا ايران حتما بايد آشنا باشد. حتما بايد بخوانيم. خواني؟ اي، مي طور خوانده خود تو چهامرايي:

خوانم. اين هاي ايران بلکه بزرگان شعر جهان را مدام مي من نه تنها کالسيکواهه: ام که آثار بزرگاني مثyyل شکسyyپير، گوتyyه، دانتyyه و ديگyyران بyyه زبyyان شانس را آورده

هyyا را و کارهyyاي بسyyياري از ديگyyر بزرگyyان ادب جهyyان را اند. آن ارمني ترجمه شyyده ي فردوسyyي، ديyyوان عطyyار و حافyyظ، و رباعيyyات خيyyام را ام. امyyا شyyاهنامه خوانyyده

کنم. همواره مطالعه و بازخواني ميطور؟ سعدي، سعدي چهامرايي:

‌واهه:‌سعدي‌که‌جاي‌خود‌دارد.‌زبان‌شاعري‌که‌بيش‌از‌هشتصد‌ســال‌زيسته،‌شباهت‌بسياري‌بــا‌زبــان‌امــروزي‌مــا‌دارد‌و‌شــاعران‌پيش‌مي

‌اند.‌بــه‌اعتقــاد‌من،‌از‌تــأمالت‌بسياري‌تحت‌تأثير‌سبک‌او‌شعر‌ســروده‌عرفاني‌و‌اجتماعي‌اين‌پادشاه‌سخن،‌آيين‌و‌هنر‌شعر‌نوشتن‌را‌بيش

توان‌آموخت.‌‌از‌هر‌شاعر‌ديگري‌مي

داني که در يک زمyyاني )بعyyد از هايت به عشق اشاره کردي. مي در صحبتامرايي: انقالب( عشق در شعر تا حدي تابو بود. به خصوص در شعر زنyyان و بyyه خصyyوص در

ي مردانه و پادگاني داشت، يعني ما شاعر زن تک و توک ي ما شعر يک عرصه جامعه توان به فروغ فرخزاد يا سيمين بهبهاني اشyyاره کyyرد داشتيم، در شاعران معاصر مي

خyواهم بyدانم امyروز اگyyر مyا شyاعر را نشناسyيم که در مورد عشق حرف زدند. ميتوانيم جنسيت شاعر را از شعرش تشخيص بدهيم؟ مي

اگر زن يا مرد بودن شاعر را در شعرش تشخيص بدهيم، نشان از قدرت آنواهه: شاعر دارد که بدون اشاره به جنسيت خودش، نyyه تنهyyا در شyyعر عاشyyقانه، بلکyyه در

شود. عشق هم هميشه حاضyyر اسyyت. حyyداقل اش ديده مي ي اشعارش جنسيت همه گyyويم يyyا شyyعري ي جنyyگ شyyعر مي طور است. حتي وقتي درباره در مورد من که اين

سرايم عشق حتما هست. گاهي هم پيش آمyده کyه سyرودن فلسفي يا اجتماعي مي

ام و يکباره شعري اجتمyyاعي را با کلماتي عاشقانه و حس و حال عاشقانه آغاز کرده کنم و يyyا موارد، يا از آن سطرهاي اول جاي ديگر استفاده مي از آب درآمده. در اين

کنم. اش مي اصال پارهکني؟ واقعا پاره ميامرايي:

بله يک شاعر گاهي بايد سطرهايش را پاره کند و به اين کار عادت کند. واهه:

‌در‌مورد‌شاعران‌زن‌پرسيديد،‌به‌نظر‌من‌اگر‌فروغ‌يــا‌چنـد‌نفـر‌ديگـر‌اي‌را‌بــاز‌کردنــد،‌خيلي‌خــوب‌اســت،‌امــا‌فکــر‌تابوشکني‌کرده‌و‌روزنه

‌ي‌زنــان‌شــاعر‌مــا‌کنم‌اين‌اصال‌خوب‌نيســت‌کــه‌حــتي‌امــروز،‌همه‌مي‌خواهند‌بــا‌همــان‌ابــزار‌تکــراري‌و‌از‌همــان‌روزنــه‌عبــور‌کننــد.‌اين‌مي

‌ي‌جديدي‌که‌رنگ‌و‌بوي‌شــعر‌ها‌بايد‌خودشان‌روزنه‌درست‌نيست.‌اينو‌افکار‌خودشان‌را‌دارد‌باز‌کنند‌و‌بدعت‌گذار‌باشند.‌

زدايي شده است که امن اسyyت و تضyyمين چون اين کار عبور از معبر مينامرايي:شده.

ــزرگي‌واهه:‌بله‌اما‌آن‌کسي‌که‌اولين‌بار‌راهي‌را‌باز‌مي ‌کند‌شــاعر‌ب‌دهد.‌شــاعر،‌چــه‌مــرد‌و‌چــه‌زن‌اگــر‌است‌و‌جسارتش‌به‌او‌بزرگي‌مي

ــاله ‌روي‌هدفش‌اين‌نباشد‌که‌راه‌خودش‌را‌باز‌کند‌و‌فقط‌بخواهــد‌دنب‌رسد.‌شايد‌چند‌سالي‌اسم‌و‌رسمي‌بــه‌هم‌ديگران‌باشد،‌به‌جايي‌نمي

بزند‌ولي‌مدت‌طوالني‌دوام‌نخواهد‌آورد.‌

ات کيست؟ شاعر کالسيک مورد عالقهامرايي: عطار! اگرچه سخت است که در بين شاعران بزرگ يyyک نفyyر را تyyرجيح داد.واهه:

شود عاشق حافظ و مولوي و ديگر بزرگان شعر ايران نبود؟ مگر ميها بيشتر است يا ارامنه؟ ي شاعرانه در بين ايراني روحيهامرايي:

ها. ايرانيواهه: چرا؟ امرايي:

تر و هyyا شyyبيه هسyyتند. امyyا کمي خشک هاي ارمنسyyتان خيلي بyyه ايراني ارمنيواهه: ي افراد جامعه. من، کyyه ارمyyني بيشتر اهل منطق هستند. نه فقط شاعران، که همه

ام، در درونم چيزهاي بسيار خاص و باارزشyyي از ايراني هستم و در ايران زاده شده هyyا، لرهyyا و ... ام و دارم، همان طور کyyه سyyاير اقyyوام مثyyل ترک اين سرزمين گرفته

اند. گرفته

ــر‌مي ــا‌ارمني‌کنم‌ارمني‌‌فک ــراني،‌ب ‌هــاي‌ارمنســتان،‌از‌جهت‌هــاي‌اي‌احساسي‌و‌روابط‌انساني،‌اصــال‌قابــل‌مقايســه‌نيســتند.‌بگذاريــد‌اين

ــويم،‌شــايد‌آن ــر‌مي‌طــور‌بگ ــدا‌کمي‌فک ــا‌در‌ابت ــد‌عاشــق‌ه ــد،‌بع ‌کنن‌شــوم‌و‌بعــد‌فکــر‌شوند.‌ما،‌اما‌برعکس.‌من‌خــودم‌اول‌عاشــق‌مي‌ميکنم.‌يعني‌وقتي‌کار‌از‌کار‌گذشته...‌‌مي

اي. اي و هم شعر ترجمه کyyرده برگرديم به واهه آرمن، تو هم شعر سرودهامرايي: اگر بخواهي در مورد کارهايت حرف بزني، سؤال من اين است که شyyاعر و مyyترجم

قyyدر در توانند مرز الهام و تأثيرپذيري را حفظ کنند. واهه آرمن شاعر چه طور مي چهکند، يا برعکس؟ ي مترجم دخالت مي کار واهه وقت به چيز ديگyري فکyر ي شاعر است و هيچ مطمئنا جايگاه اصلي من واههواهه:

کyyه در کنyyار شyyعر سyyرودن، گyyاهي از زبyyان ارمyyني و يyyا فارسyyي کنم. بyyا آن نمي کyyدام از شyyوم، امyyا هيچ کنم و گاهي بyyا سyyاختن کالژ سyyرگرم مي هايي هم مي ترجمه

ي مؤلف بر قدر واهه که چه ها برايم با سرودن شعر قابل مقايسه نيستند. اما اين اين کنم کنم اصال تأثير نگyyذارد. فقyyط سyyعي مي گذارد؟ تالش مي ي مترجم تأثير مي واهه

تر اشyyعار و انتقyyال لحن و حس ي درست اي که در شاعري دارم، در ترجمه از تجربه کنم، اسyyتفاده کنم. در عين حyyال، فقyyط تالش شyyاعري کyyه شyyعرش را ترجمyyه مي

ترين شyyکل کنم، به بهyyترين و درست کنم که حس و حال شعري را که ترجمه مي مي تر يا تأثيرگذارتر از آنچه کyyه هسyyت نشyyان منتقل کنم، نه اين که آن را زيباتر، لطيف

تر از بyyار مسyyئوليتي ام که بار مسئوليت يک مترجم بسيار سyyنگين دهم. هميشه گفته تر بخش تر باشyyد، لyyذت است که يyک شyyاعر بyر دوش دارد، بyاري کyyه هرچyyه سyyنگين

است. ضyyرورتي تyyو را بyyه ديyyالوگ داشyyتن بyyا چنyyد شyyاعر و نويسyyنده در کتyyاب چهاعلم:

هاي شيفته وادار کرد. جان قyyدر خyوب کyردم کyyه چه خوانyدم، حس مي از همان کودکي وقyyتي کتyyابي ميواهه:

توانستم بخشي از مسير قصyyه را عyyوض کنم، يyyا جyyواب نويسyyنده را شد اگر مي مي هايي از کتاب پاپيون را در دوران نوجواني شايد پنجاه بار بيشتر بدهم يا... مثال بخش

خواندم و البته برخي صفحاتش را هم تا زده بودم )بyا شyيطنتي پنهyان(. تyا کتyاب را تري را شyyروع بyyه شد. بعدها وقتي کارهاي جyyدي داشتيم همان صفحات باز مي برمي

هاي کتyyاب ديyyالوگ خواندن کyyردم، مyyدام اين دغدغyyه در ذهنم بyyود کyyه بyyا شخصyyيت که در سال نود و يک تصميم به تأليف اين کتاب گyyرفتم و نگyyارش برقرار کنم، تا اين

هاي شيفته را آغاز کردم. کتابي با فضاي کامال متفاوت و نyyو در ادبيyyات معاصyyر جان جهان. جالب است که هنگام سرودن اين مجموعه که سه سال طyyول کشyyيد، در آن

هyyاي شyيفته احسyyاس تyک جان کyردم هيچ، حyyتي بyا تک فضا احساس غyربت کyyه نمي وگyyويي شyyاعرانه بyyا اين شyyاعران و ي گفت کyyردم، چyyرا کyyه انديشه قyyرابت مي

اي بيني من نقش برجسyyته گيري و پyyروردگي باورهyyا و جهyyان نويسندگان که در شکلرود. اند، از بيست سال دورتر مي داشته

گردد به اين که مثال مسيح باز مصyyلوب و بسyyياري ديگyyر از البته اين برميامرايي: ها را خوانده باشي. چون بخشي از مشکالت اساسي در ارتباط با حتي تعدادي کتاب

خواننyyد. و چyyون هyyا خودشyyان کتyyاب نمي از اهyyل ادب و هنرمyyان اين اسyyت کyyه اين گوينyyد مyyردم کتyyاب شyyود، مي هyyا سyyؤال مي خواننyyد. وقyyتي از آن خودشان کتاب نمي

خوانند. در صورتي که نويسنده و شاعر مرد يا زن )چyyه نويسyyنده، چyyه شyyاعر و نمي دهyyد و چه مترجم( اگر زياد خوانده باشد، قطعا خيلي از مسايل را بهتر تشخيص مي

گويند، من ده سyyال اسyyت کند. ولي برخي از دوستان با افتخار مي بهتر هم ارائه مي تyyوانم بyyه او بگyyويم تyyو بyyه عنyyوان روشyyنفکر اين ام. و من فقط مي روزنامه نخوانده

زنyyد بyyه نگyyاه نکyyردن تلويزيyyون و نخوانyyدن کشور و کسي که در اين کشyyور قلم مي روزنامه نبايد افتخار کني. شما به عنوان نويسنده و روشنفکر حق نداري بگyyويي من

خyyوانم. مyyا طبyyق آمyyار بيش از کنم و کتyyاب نمي کتابي که در حد من باشyyد پيyyدا نمي انyyد و اگyyر فقyyط همين شyyاعر داريم کyyه بيش از سyyه کتyyاب منتشyyر کرده25000

نسyyخه و25000هاي همديگر را بخوانند تيراژ کتاب شyyعر بايyyد بشyyود شاعرها کتاب رسد. ولي بyyراي من خيلي جyyالب اسyyت. کyyه تyyوي نوبت به ساير عالقمندان هم نمي

گردم و مسيح بyyاز مصyyلوب را گويي فالن ديالوگ کتابم، و من برمي شاعر امروز ميخوانم. دوباره مي

هاي شيفته شعر اسyyت و ي اصلي جان مايه که درون کامال درست است. با آنواهه: نويسyyي و تصyyويرگري اسyyت، امyyا ي هyyنر ترجمyyه، نمايشنامه حال دربرگيرنyyده در عين

تر در هايي که بيش نگارشش در ابتدا نياز به يک کار تحقيقي نيز داشت. بايد به کتاب هاي شصت و هفتاد خوانده بyyودم و بyyراي نگyyارش اين مجموعyyه در ذهن داشyyتم دهه

کردم. ها را بازخواني مي کردم و براي پيدا کردن سطرهاي موردنظرم، آن رجوع مي ي شyyعر شyyاعران ي شyyعر و بyyه خصyyوص تyyرجمه ها معتقدنyyد تyyرجمه خيليامرايي:

هyyاي تyyازه در ادبيyyات ايyyران. شyyعر نامدار جهان نقش به سزايي دارد در پيدايش راه گيري شعر نوي ايران نقش اساسي داشته. شyyعر نyyوي ي آن در شکل غرب و ترجمه

ي شyاعران غyربي بyود. در يyک ي نگyyاه پذيرفتyه شyده ايران از ابتyدا تyا امyروز ادامه ي بيست، شاعران نشريات چپي ادبي تحت تأثير پل الyyوار ي مشخصي مثال دهه دوره

کارتر به سرودند و شاعران محافظه و ماياکوفسکي و نرودا و ناظم حکمت شعر مي قyyدر بyyا اين و رمبو ولرد بايرون و بyyودلر توجyyه داشyyتند، تyyو چه–شعرهاي پل والري قدر به تأثير اين ترجمه در شعر ايران اعتقاد داري؟ نگاه موافقي و چه

هyyا و تأثيرپyyذيري مyyا انکارناپyyذير و طyyبيعي اسyyت. به هر حال، تأثيرگyyذاري آنواهه: هاي شyyعر کالسyyيک جهyyان از آن مyyا اسyyت، امyyا امyyروز درست است، بسياري از قله

زند. بنابراين پر واضح است کyyه بyyراي پيyyدا ادبيات و شعر غرب جلوتر از ما قدم مي هyyاي بyyومي و اجتمyyاعي و هyyاي تyyازه در ادبيyyات ايyyران، بyyا حفyyظ ارزش کyyردن راه

تواند نقش بسyyيار ي آثار شاعران و نويسندگان نامدار جهان مي مان، ترجمه فرهنگي اي داشyyته باشyyد. امyyا در مyyورد توجyyه شyyاعران بyه مسyyائل سياسyyي در يyک برجسته

طور که تأثير اين يا آن شاعر سياسي بودن، بايد بگويم همان ي مشخص و تحت دوره توانyد از مسyyائل اجتمyاعي و انسyاني و هر شاعر يا به طور کلي هyyر هنرمنyدي نمي

تفyyاوت اش و جهان بي تواند نسبت به مسائل سياسي جامعه فرهنگي دور باشد، نمي اي نگاه سياسي خyyودم باشد و سياسي نباشد. بنابراين، من هم مثل هر انسان آزاده

ي باورها و اعتقاداتم استوار است دارم، اما اصال دوست ندارم و اجyازه را که بر پايهدهم که سياست سوار شعرم بشود و از من سواري بگيرد. نمي

ات بyyراي انتخyyاب شyyعر بyyراي خواهم بپرسم مالک به عنوان يک مترجم ميامرايي:ترجمه چيست؟

هyyاي هاي شyyيفته کyyه شyyاعران و نويسyyندگاني بyyا مليت ي جان به جز مجموعهواهه: اند، ها را مترجمان بزرگ ما ترجمه کرده گوناگون در آن حضور دارند و آثار بيشتر آن

اند، يyyا از ارمyyني بyyه فارسyyي هاي من که به صورت کتاب منتشyyر شyyده بيشتر ترجمه هايشyyان را بyyرايم بyyوده و يyyا از فارسyyي بyyه ارمyyني. اکyyثر شyyاعران ارمyyني کتاب

دانم که شاعران نامyyدار و معاصyyر ارمنسyyتان چyyه کسyyاني هسyyتند. فرستند و مي مي ورديyyان )کyyه خyyودش شاعراني مثل هوانس گريگوريان، خاچيک مانوکيان، ادوارد حق

مترجم خوبي است(، واچاگان پاپويyyان، خyyانم مارينyyه پطروسyyيان و چنyyد نفyyر ديگyyر. تواننyyد بyyا کردم مي ها کساني بودند که شعرشان را دوست داشتم و احساس مي اين

شyyان کyyردم. در واقyyع بايyyد مخاطب ايراني ارتباط برقرار کنند. به همين دليل ترجمهاش کنم. شعري را دوست داشته باشم و به دلم بنشيند تا ترجمه

قyدر بyوده و آيyا شyاعران ارمyني از شyعر تأثير شعر ايران بر شعر ارامنه چهاعلم:‌اند يا شاعران غربي؟ ايران بيشتر تأثير پذيرفته

هاي بومي، ميهني و مyذهبي بyوده و شعر کالسيک ارمنستان، متأثر از سرودهواهه: گيري و پا گرفتن شعر نو در اواخyyر قyyرن نyyوزدهم، شyyاعران نyوپرداز ارمyyني با شکل

و پس از آن، ادبيات سوسياليستي بودند. اما در پاسخ بيشتر تحت تأثير ادبيات روس به پرسش شما بايد بگويم که بعد از فروپاشي شوروي و اسyyتقالل ارمنسyyتان، تyyأثير شعر و ادبيات غرب و تا حدودي آمريکyyاي التين بyyر شyyاعران و نويسyyندگان آوانگyyارد

ي اخyyير نyيز بسyyياري از آثyار شyyاعران و ارمني کامال مشyyهود اسyyت. در دو سyyه دهه زاد، صyyادق نويسندگان ايران از جملyyه سyyهراب سyyپهري، احمyyد شyyاملو، فyyروغ فyyرخ

چنين آثyyار بسyyياري از شyyاعران نسyyل جyyوان مyyا بyyه زبyyان هدايت، صادق چوبک، هم اي اند. بخش عمyyده رو شده به ارمني ترجمه و با استقبال خوبي از سوي مخاطبان رو

ورديyyان بyyه زبyyان ارمyyني از اين آثار را شاعر و مyyترجم نyyامي ارمنسyyتان، ادوارد حقبرگردانده است.

گفتند ادبيات و شعر هنر خyyواص و طبقyyه اليت جامعyyه اسyyت. و زماني ميامرايي: اي نيسyyت کyyه چنyyد کتyyاب شyyعر منتشyyر نشyyود. از مخاطب عام ندارد ولي حاال هفته

روز از دسyyت گويند ادبيyyات و بyه خصyوص شyyعر مخاطبyyانش را روزبه طرفي هم مي دهد. و تيراژ کتاب ها کم شده، بyyه عنyyوان يyyک مyyترجم و شyyاعر آيyyا اين را قبyyول مي

داري؟ و چه پيشنهادي براي خروج از اين وضعيت داري! خود من معتقyyدم کyه تyيراژ کتاب واقعا مالک اصلي نيست. تيراژ کتاب شعر در اروپا و آمريکا هم در مقايسه بyyا

خواهم بدانم. تر است. اما نظر تو را هم مي رمان خيلي پايين راستش، چند اشکال عمده در اين زمينه هست، کyyه حyyل آن از دسyyت من وواهه:

اند. شyyايد شyyعر کم شyyده شما خارج است. درست است، شاعران زياد و مخاطبyyان طyyور ممکن بهتر است از ناشران و به خصوص از مسئوالن فرهنگي بپرسyyيد کyyه چه

نسخه تنها به چاپ دوم و سوم برسد، اما1000است اثر فالن شاعر خوب با تيراژ رسyyد؟ من واقعyyا آثار چند شاعر ديگر به چاپ بيست و چهyyارم و بيسyyت و پنجم مي

هyyاي عمyyومي يyyا ها براي کتابخانه هاي بعضي افتد. شايد کتاب دانم چه اتفاقي مي نمي شyyود، کyyه اگyyر چyyنين اسyyت، چyyرا اين اتفyyاق بyyراي ديگyyران نهادهايي پيش خريد مي

کنم... دانم و پاسخي براي اين پرسش پيدا نمي افتد؟ واقعا نمي نميشود. بله، هست کتابي که چاپ هشتادم ميامرايي:

رسyyد، يyyا بyyه هyyا واقعyyا بyyه فyyروش مي دانم که اين کتاب حتما هست، اما نميواهه:رسانند؟!... فروش مي

مهم خوانده شدن اثر است. يک بار به مقyyام مسyyئولي گفتم بyyراي تجهyyيزامرايي: هاي عمومي مبنا بايد خواست مردم باشد. يعني اگyyر کتyyابي را يyyک مراجعyyه کتابخانه

کننده درخواست کرد و در کتابخانه نبyyوده، بنويسyyند کyyه تهيyyه بشyyود. چyyون معتقyyدمهايي است که خواهان دارد. کننده کتاب درخواست مراجعه

البتyyه بyyه جyyز يyyک يyyا دو– اسyyت هyyاي مثyyل اداره ام سyyاعت کyyار کتابخانه بارهyyا گفته جyyا رفت و شyyود بyه آن و طبيعي اسyyت در سyyاعات فyyراغت نمي–کتابخانه در تهران

ي مyyردم انتظyyار داشyyته باشyyيم کyyه کتyyاب بخرنyyد. مyyا بايyyد مطالعه کرد. نبايد از همه روزي ي شبانه انتظار داشته باشيم مردم کتاب بخوانند. چه اشکالي دارد اگر کتابخانه

داشته باشيم؟ کني. من که وقت فراموش نمي خواني هيچ ي کتابي را که در کتابخانه مي مزهواهه:

ام فرامyyوش هايي را که در نوجyyواني در کتابخانyyه خوانyyده طور هستم. هنوز کتاب اينام. نکرده

ها در يyyک مناسyyبت خاصyyي اکyyثر شyyعرا در مyyورد آن مناسyyبت بعضي وقتامرايي: کyه من–سyرايند. بعضyي از اين شyعرها تyاريخ مصyرف دارنyد. در شyعرهاي تyو مي دار نديدم. چون بيشتر شعرهايت شعر تاريخ مصرف–ام هايت را خوانده ي کتاب همه

پردازد... به مفاهيم انساني مي

ام. چyyون بyyه نظyyرم دار نسyyروده تا امروز حyyتي يyyک شyyعر مناسyyبتي يyyا تyyاريخواهه: نويسyم هيچ ي جنyگ يyا مسyايل اجتمyاعي مي مسyخره اسyت. من حyتي اگyر دربyاره

کنم، که اين اتفاق در کجا و کي رخ داده. چون يکي از ي مستقيمي به آن نمي اشاره اهداف من هميشه اين بوده که اگر صد يا پانصد سال ديگر کسي در هندوسyyتان، در

خوانyyد، بyyرايش تyyازگي داشyyته ي ديگyyري از جهyyان شyyعرم را مي برزيل و يا هر نقطهباشد و از خواندنش لذت ببرد.

گويد: مثال شعري دارم که ميريزيم/ زنيم / و اشک مي ايستيم / لبخند مي شود / همه مي سرود نواخته مي

انyyد / زمين را هم ها را دزديده ايم / صندلي رسد / اما هنوز ايستاده سرود به پايان مياند، / ديگر جايي براي نشستن نداريم. فروخته

ورديان به زبان ارمني ترجمه کرده بود. مدتي بعyyد از انتشyyار اين شعر را ادوارد حق جا )ارمنستان( چه داني اين شعر در اين کتابم به زبان ارمني، برايم نوشت واهه نمي

کyyه آن را بyyراي اوضyyاع اين روزهyyاي ارمنسyyتان غوغايي به پا کرده. مثyyل اين اسyyت باشي. نوشته گونه اشعار زياد دارد که البته تاريخ مصرف ندارد اما متعلyyق بyyه شاملو از ايناعلم:

يک مقطع زماني خاص است. مثل شعر معروف وارطyyان سyyخن نگفت، مربyyوط بyyه يک مقطع خاص است. و براي نسل فردا شyyايد مفهyyوم زمyyاني کyyه سyyروده شyyد، را

هاست. ي نسل نداشته باشد، ولي شعر حافظ متعلق به همه

بيyyنيم کyyه بعyyد از شصyyت و سyyه سyyال کyyه از طور است، اگرچه مي بله همينواهه: ي آن و سyyخن نگفتن وارطyyان سyyخن گyyذرد، هنyyوز در بyyاره سyyرايش اين شyyعر مي

گوييم... مي

‌براي‌من،‌اما،‌سرودن‌شعر‌فعاليتي‌خودانگيخته‌و‌غيرارادي‌اســت.‌در‌واقع،‌هنگــام‌ســرودن‌شــعر،‌خــودم‌را‌بــه‌چيزهــايي‌کــه‌در‌ادراکــات‌و

ــا‌گنجد‌محدود‌نمي‌احساساتم‌مي ‌کنم،‌چون‌اطمينان‌دارم‌که‌اگر‌تنها‌ب‌اي‌اش‌نوشــته‌تمايالت‌آگاهانه‌و‌با‌نظارت‌ذهن‌آگــاهم‌بنويســم،‌نــتيجه

‌ترديــد‌شــعر‌نخواهــد‌نواز‌باشــد،‌امــا‌بي‌خواهد‌بود‌که‌شايد‌زيبا‌و‌چشم‌کنم‌يکي‌از‌رازهــاي‌مانــدگاري‌و‌ي‌حافــظ‌هم‌فکــر‌مي‌بــود...‌در‌بــاره

ــه،‌و‌به‌جاودانگي‌شعرش‌،‌بي ‌خصــوص‌ترديد‌سطرهاي‌عارفانه‌و‌رندان‌ي‌مــايه‌اي‌است‌کــه‌بــه‌زيبــاترين‌شــکل‌ســروده‌اســت‌و‌درون‌عاشقانه

هاي‌اوست.‌ترين‌مفهوم‌غزل‌اصلي‌و‌عميق

کني؟ اگر يک روز مجبورت کنند شعر نگويي و ننويسي چه مياعلم: کنم احساسم اين خواهد بود که کسي از پشت به من خنجر زده. اما فکر ميواهه:

ام. ي پيش از خنجر خوردن زده زنم. چون حرفم را تا لحظه باز لبخند مي خوب است يعني تا امروز چيزي بدهکار نيستي. مگر آينyyده حسyyاب بyyدهيامرايي:

برايت باز کند. هاي جyyواني، يکي از اسyyتادان عزيyyزم بyyه من آمyyوخت کyyه ادبيyyات و در سyyالواهه:

کنم اعتقyyاد بردار و بايد به کyyاري کyyه مي طور کلي هنر، نه شوخي است نه شوخي بهي گوشم است. داشته باشم. اين حرف هميشه آويزه

نويسي و پرهيز از بyyه کyyار بyyردن عناصyyر پيچيyyده و اسyyتعاره و کنايyyه سادهامرايي: رسد و شعر به سمت سyyادگي پيش کم در شعر شاعران نسل جديد به تثبيت مي کم شyyود. شyyاعر از ديyyدن يyyال اسyyبي در رود. و اين سادگي در شعر تو هم ديده مي مي

آورد، وقت آيد يا نوک زدن گنجشکي به شيشyyه تyyو را بyyه وجyyد مي خواب به وجد مي قyyدر مثبت نويسyyي را چه صyyبحانه اسyyت هم بyyراي شyyاعر و هم گنجشyyک. اين ساده

کنم. داني؟ شايد هم من اصال اشتباه مي مي نه، کامال درست است. شايد اگر در بين شاعران امروز ايyyران بگرديyyد فقyyطواهه:

تyyر شyyعري در مجمyyوعه نويسyyند و کم ده، دوازده نفر را پيدا کنيد که سهل ممتنع مي کنيد که نوشتنش ممتنع نباشد. اما به جز شعر اين افyyراد معyyدود، ها پيدا مي شعر آن

ي شاعران به اصطالح ساده نويس را بخوانيد و ببينيد براي نمونه حتي يک شعر بقيه

کنيyyد؟ بyyه طyyور کلي، بyyه اعتقyyاد من، شعر يا يک سطر که سهل ممتنع باشد پيدا مي مyyايگي يyyک شyyعر، نyyه در شyyکل و ظyyاهر آن، کyyه در محتyyوا و راز پرمyyايگي يyyا بي

مضمونش پنهان است. نويسyyي بين شyyاعران من منظورم فقyyط شyyاعران ايyyراني نبyyود. اين سادهامرايي:

شود. يادم هست شعري از يک شyyاعر سyyوري بyyه نyyام مyyرام اکثر نقاط دنيا ديده مي قyyدر المصري که در مورد يک گيالس است که روي کف سفيد آشپزخانه افتyyاده و آن

اش کyyردم. من هم بyyه عنyyوان خواندمش تyyرجمه اي که مي جذاب بود که همان لحظهکنم و هم مترجم. مخاطب به اين اشعار نگاه مي

کنم که مخاطب خوب و باسyyواد، حyyتي اگyyر خyyودش به هر حال، من فکر ميواهه: کنyyد و آن را از سyyطرهاي شاعر و نويسنده و مترجم نباشد، شعر خyyوب را حس مي

دهد. مايه تميز مي محتوا و بي بي شyyود و مyyردم خيلي در اين اين روزها از فضاي مجازي زياد حرف زده ميامرايي:

گذرانند. تو خودت از کساني بودي که وارد اين فضا شدي و شعرهايت فضا وقت مي کننyyد اين دانند. و فکر مي ها اين فضا را مضر مي را در اين فضا منتشر کردي. بعضي

طور است؟ گيرد به نظر تو اين فضا فرصت تفکر را از مردم مي قدر مفيد اسyyت کyyه فضyyاي قدر مضر و همان به نظر من فضاي مجازي همانواهه:

شyyب10 صyyبح تyyا 8حقيقي. اگyyر در دنيyyاي حقيقي، مyyا فرزنyyدمان را از سyyاعت بفرستيم به خيابان و در شهري درندشت رهايش کنيم، برايش مضر نيست؟ يyyا اگyyر خود ما از صبح تا شب سرمان فقط در فضاي مجازي گرم باشyد، مضyyر نيسyت؟ بyا اين حyyال، واقعيت اين اسyyت کyyه اين فضyyا بyyه بخشyyي جداناپyyذير از زنyyدگي مyyا، بyyه خصوص جوانان تبديل شده است و بايد تالش کنيم که در حد امکان عمرمان را تنهyyا

گذراني و بيهوده گشتن در اين مکان خرج نکنيم. براي وقت تو يک شاعر ارمني هستي. با توجه به موضyyوعات ملي و قyyومي اسyyتفادهامرايي:

قدر است. منظورم باورهyyاي قyyومي و مyyذهبي از عناصر ديني و آييني در شعر تو چهخودت است.

رنyyگ هم نيسyyت. واقعيت اين اسyyت کyyه من مسyyيحي پررنگ نيسyyت، امyyا بيواهه: ام، بنابراين طبيعي اسyyت کyyه مثyyل بسyyياري از هستم و با آيين مسيحيت بزرگ شده

کنم، گاهي هم ردپاي اعتقاداتم در آن عناصر و موضوعاتي که در شعرم استفاده ميديده شود. هyyاي خyyارج از که در همين کشyyور خودمyyان، و در بين ايراني با توجه به اينامرايي:

گيرند. هايي مثل هالووين، ژانويه و ... را جشن مي ايران هم مناسبت

هاي يکyyديگر، ها و احترام گذاشتن بyyه آيين و سyyنت البته اين در کنار هم بودنواهه:انجامد، بسيار زيباست. اگر به تظاهر و ريا نيانجامد، که گاهي مي

ي دانم چرا، تا اين سؤال را پرسيديد، به ياد يکي از شعرهاي کوتاهم از مجموعه نميدهند ها در خyyyyyyyyyyyyyyyyyyواب شyyyyyyyyyyyyyyyyyyاعران را سyyyyyyyyyyyyyyyyyyواري مي اسب

افتادم: هyyا سyyال اسyyت / کyyه در دو سyyوي اين رود مyyرزي / کودکyyان دو قyyوم / دور از دهکنند... تني مي شان / آب ي نياکان هاي زنگارخورده ديگر / در تشت يک

ي زيسyyتي خyyالق اثyyر ادبيات، چه شعر و چه رمان و ترجمه، حاصل تجyyربهامرايي:ي زيستي در خلق اشعارت مؤثر بود؟ قدر اين تجربه است. چه خيلي زيyyاد، شyyايد بيش از نيمي از اتفاقyyات زيبyyايي کyyه در شyyعر من ديyyدهواهــه:

هyyا شود برگرفته از اتفاقاتي است که در زندگي خودم و اطرافيانم رخ داده و آن ميام. تر به روي کاغذ آورده تر و شاعرانه را کمي رنگين

نشين بشود. تواند شاعر باشد و برج عاج پس شاعر نمياعلم: ام، سyyخني شyyعر اسyyت کyyه در ناهشyyياري شyyاعر سyyروده تyyر هم گفته پيشواهــه:

کند. شود و خواننده را در هشياري ويران مي مي هاي اجتمyyاعي و و کسي که در برج عاج يا حتي در برجي خيالي نشسته و از واقعيت

تواند خالق چنين سخني باشyyد يyyا حyyتي فرهنگي و سياسي دور افتاده باشد، مگر مياز شyyyyyyyyyyyنيدن و خوانyyyyyyyyyyدن چyyyyyyyyyyyنين سyyyyyyyyyyخني بyyyyyyyyyyه وجyyyyyyyyyyد

بيايد؟...

امید پیام آورنویسنده - و مترجم پوری احمد

نخستين باري که با مفتون اميني و پونه ندايي واهه آرمن را در منزل خودش ديدم. شعر هايش را خوانyyده بyyودم و دنبyyال شyyاعري بودم پر از آرامش و مهرباني. يافتمش آن گونه که انتظار داشتم. حتي بيش از آن چه در ذهنم بود. چشمان مهربان ، لبخنyyدي کyyه بر صورتش چسب شده بود و صداي دلنشين و آرامش براي هميشه تصويري زيبا شد و بر قابي در دل نصب شد. هر چنyyد کyyه از آن روز به اين سو کم ديده امش، اما کافي است بyyه شyyنيدن نyyامش حالوت همyyان ديyyدار در جyyانم بريyyزد. واهyyه شyyاعر حس هyyاي انساني و زيباست. او با مهرباني از تيرگي ها مي گويد گويي حتي نمي خواهد آن را هولنyyاک و هميشyyگي جلyyوه دهyyد. درچنyyد ديyyدار

مختصر حيرت کرده ام از اين که چه قدر دور است از هر گونه تعصب و جزميت، چه سياسي، چه نظري و چه قومي. واهه پيام آوراميدهاست و خوش بيني ها. دنيا با بودن افرادي مانند او براي زيستن راحت تر و پر مفهوم تر است.

ملت دو ارتباط پلمترجم - و شاعر حق وردیان ادوارد

قرن هاي متوالي بخشي از ملت ارمني در سرزمين ايران زندگي کرده و دوش به دوش ديگر ايرانيان در تمام جوانب براي تyyرقي و آينده ي روشن ايران تالش و همکاري کرده اند. ارمنيان ايران همواره در تحوالت اجتماعي و توسعه ي اقتصادي کشور مشyyارکت کرده اند و روشنفکران و انديشمندان شان نيز با آگاهي از تاريخ و فرهنگ ارمنستان و جهان، به ويژه فرهنگ غني و کهن ايران، در حيطه ي فرهنگ و هنر و ادبيات دستاورد هاي شاياني داشته و دارند. متاسفانه در طول قرن ها، بسياري از شاعران و نويسyyندگان ارمني ايراني تنها به زبان مادري به نوشتن و سرودن شعر پرداخته اند و بيش تر آثارشان نيز محتوايي وطن پرستانه داشyyته اسyyت،

آثار شايد ارزنده اي که به هر حال، به دليل محدوديت محتوايي، با محدوديت مخاطب نيز رو به رو شده اند. واهه آرمن اما يکي از شاعران نادر ارمني ايراني است که با تفکرات و انديشه هاي خاص خود، و آگاهي و تسلطي که به دو زبان ارمني و فارسي دارد، به زبان فارسي شعر مي سرايد و هم زمان با ترجمه هاي ارزنده اش از زبان ارمني بyه فارسyي و بyyالعکس، به گنجينه ي ادبي دو کشور مي افزايد. دومين مجموعه شعر واهه آرمن با عنوان »جيغ« را که بyyه زبyyان ارمyني نوشyته شyyده بyyود،

در ايyyروان چyyاپ و منتشyyر کyyرد. اين کتyyاب بyyا اسyyتقبال و1999يکي از معتبرترين ناشران ارمنستان به نام »آپولyyون« در سyyال ستايش خوانندگان و محافل ادبي ارمنستان رو به رو شد. شهرت واهه آرمن در نزد خوانندگان ارمني زبان به قدري است که قبyyل

،"نارسyyيس"از چاپ هر کتاب اين شyyاعر در ارمنسyyتان، تyyرجمه ي بخش هyyايي از آن در نشyyريات معتyyبر ادبي ارمنسyyتان از جملyyه و غيره به چاپ مي رسد و در دسترس خوانندگان ارمنستان قرار مي گيرد."گارون"، "نشريه ادبي"، "آندين"

بyه دريyافت مyyدال طالي کyانون نويسyندگان2014 عضو کانون نويسندگان ارمنستان است و در سال 2012 واهه آرمن از سال به عنوان مترجم برگزيده ي سال شناخته شده و مفتخر به دريافت جyyايزه ي2010ارمنستان نائل شد. او پيش از آن نيز در سال

ادبي »کانتق« شده بود. سابقه وتجربه ي واهyyه آرمن در اشyyتراکات ادبي و همکاري هyyاي فyyرهنگي بين ايyyران و ارمنسyyتان بسyyيارپرثمر و غني مي باشد.

‌ميالدي‌‌-‌ايروان‌-‌ارمنستان‌‌2017-‌اکتبر‌

شاعر متفاوت رفتارژيال‌مشيري

‌پژوهشگر‌مردم‌شناسي‌و‌منتقد . از بهموقع او کند ارتباطینزدیکبرقرار او با که می دهد را اینامکان ترکیباتملموسبهخواننده و واژه ها بهره گیریاز با واهه

. استفادهمی کند تضادها و شیطان فریاد زد. خدا شروع شاعرانگی واهه برای من بود. با واهه آرمن و

اشعارش از طریق دوست و همکار گرامی ام افشین نادری آشنا شدم. کتاب واهه را در دست داشت و می خواند و تعریف می کرد. همیشه شعر را دوست داشتم. آن روز کتاب را از افشین امانت گرفتم و به دنیای شعر واهه قدم گذاشتم. دنیای شعر

واهه برای من متفاوت بود. دنیای پر از پارادوکس، ایمان، عشق و باور... بعد ازدیدار با او واهه برای من یک دوست همیشگی باقی ماند.

درباره ی اشعار واهه می توان از موضوعات مختلفی که در شعر او جریان دارند، صحبت کرد. زبان در شعر، نخستین نشانه ای است که مخاطب با آن روبه رو

می شود. خیال، اندیشه، عاطفه و موسیقی عناصری هستند که ذهن شاعر در فرآیندی ناخودآگاه و به تعبیری الهامی به ساحت زبان احضار می کند و بدین ترتیب

تصاویر جان می گیرند و سایه هایشان بر دیواره ی ذهن هر مخاطب به شکلی منعکس می شود. این انعکاس خارج از دخل و تصرف شاعر صورت می گیرد و به

عبارتی در ذهن هر مخاطب تجسم خاص خود را می یابد و هرکس از آن به شکلی یا شیئی تعبیر می کند. زبان شعر واهه به دور از پیچیدگی بر جان مخاطب می نشیند و

با او سخن می گوید. از آن جا که شعر یک هنر زبانی محسوب می شود، تنها، هنرمندی خالق می تواند دست به اکتشاف بزند وخالق زیبایی هایی باشد که با

واژگان جذب مخاطب کند و بدون شک این هنر نیاز به ممارست و سال ها مطالعه دارد. تنها با این تالش می توان شاعری را از نظر کیفی شاعر دانست و برای اثر او

تاریخ مصرف تعیین نکرد. خلق تصاویر عینی و بکر، نتیجه ی خوب دیدن و عمق بخشیدن به آن است. شاعر

اما با خلق این تصاویر معنا را از حالتی تک بعدی به سمت تکثرگرایی می برد. شعر با زبانی ساده، سبب کشف همان الیه های پنهان جذاب و قابل تأمل می شود؛ که به وسیله ی نماد یا نشانه، استعاره، هم نشینی یا جا نشینی، تخیل و کنایه به وجود

می آیند. درواقع بارزترین تکنیکی که باید در کارهای سپید کوتاه و به طور کلی در شعرهای کوتاه اجرا شود ایجاز است. و زمانی این ایجاز موفق عمل می کند که در اجرا و پس از آن مخاطب را با دنیایی بزرگ تر از شمارگان کلمات آن متن روبه رو

کند. آرمن کامال به این مسئله وقوف دارد و در تمام مجموعه شعرهاش سعیکرده است از ایجاز استفاده کند.

مبالغه های شاعرانه از شگردهای متداول شاعران است اما آن چه باعث تشخص یک مبالغه می شود، بکر و نوآورانه بودن آن است، که آرمن سعی بر انجام آن دارد. اما

آ ن چه که در مجموعه اشعار و کتاب ها شعر واهه بسامد باالیی دارد؛ شعرهایی است که او در آن ها دغدغه ی جهانی دارد و می کوشد موضوعاتی را به چالش

بکشاند که در مرزهای اقلیمی نمی گنجند. موضوعاتی مثل عشق، دروغ، جنگ ، صلح، آزادی و رویاهایی که در گذشته تاریخی یک سرزمین گاه به حسرت های تلخ و

گاه به پیروزی های نوستالژیکی تبدیل شده اند. واهه با بهره گیری از واژه ها و ترکیبات ملموس به خواننده این امکان را می دهد که با او ارتباطی نزدیک برقرار

کند. او به موقع از تضادها استفاده می کند. اصوال یکی از خصوصیات بارز اشعار واهه استفاده از پارادوکس و تضاد در آن هاست. او آن قدر راحت تضادها را در کنار هم قرار می دهد که گاه از این همه مهارت او در انتخاب کلمات متعجب می شویم. شیطان، خدا؛ سپیدی، سیاهی؛ صلح،جنگ از واژه هایی هستند که او زیبا و با مهارت

شاعرانگی خود استفاده می کند. در اشعار او بارها و بارها با این تضادها برخوردمی کنیم.

باید پذیرفت بخشی از شعر معاصر مرهون تالش شاعرانی است که در آثار خود در جهت اعتالی فرهنگ ایرانی تالشی بی دریغ داشته اند. در کنار پارادوکس هایی که

شاعر با مهارتی خاص از آن ها استفاده می کند، در شعر واهه به اصطالحات و فولکلور ایرانی نیز بر می خوریم ،چیزی که شاید ما در شعر نو و سپید کم دیده ایم که استفاده شود. مثل هایی چون جای سوزن انداختن نیست و یا فرهنگ ریختن آب

پشت مسافر و اشاره به کوبه ی مردانه )در شعر پس از عبور درناها( و بسیاری دیگر )که به ذهنم نمی آید(. همان طور که ذکر شد؛ عنصرساختاري شعر کلمه و يا

در طيف وسيع تر زبان است، اما آن چه که شعري را از منظر محتوا ماندگار و جاودانه مي سازد، عناصر ديگري است که در رأس همه ي آن ها انسان قرار مي گيرد

و لذا اگر بپذيريم که عنصر اصلي در شعر انسان است، پس حضور عناصري همچون عشق، مرگ، زندگی و کال فرهنگ انسانی مي توانند به شعريت يک شعر جال بخشند، که متأسفانه در سال هاي گذشته بخشي از شعر ما از اين عناصر تهي شده

است و به نظر مي رسد که همين نگاه باعث به انزوا رفتن شعر در جامعه شده است. در اين وضعيت مواجهه با شعري خالف عادت جريان هاي روز که اساس آنبر مبناي عنصر انساني و فرهنگ سنتی شکل گرفته باشد، غافل گيرکننده به نظر

مي رسد. واهه را می تyyوان شyyاعر تصyyویرهای مجyyرد ، محتyyواگرا و شyyاعر ابهام هyyای ساده با روحیه ی آرام و ذهن و زبان نرم دانست. شاعری که سازش آشکار با کلمyyه

دارد. کلمات مانوس که الفتی دیرینه با شاعر دارد.

رفتار متفاوت شاعر شاعر– یاسین نمکچیان

اگرچه کارهای واهه در ظاهر از بافت ساده و یکنواختی برخوردارند امyyا در الیه هyyایزیرین زیست متفاوتی را به تجربه می نشینند

وقتی مصاحبه منتشر شد تماس گرفت و هیجان زده گفت انگار کبوترها حرف هایمان را خوانده اند و باز گشته اند. سطلی پر از گندم در آشپزخانه گذاشته بود در

انتظار کبوترانی که روزگاری به خانه اش می آمدند اما بعد از مرگ مادرش به ناگهان برای همیشه کوچ کرده بودند. درست ده سال پیش بود، اندازه ی یک چندم عمر

معمول آدمی، عمری که مثل برق می گذرد. آن روز گفتگوی من با او در روزنامه ای که ده سال از مرگش می گذرد منتشر شد و بعد از این همه سال، کبوترها کنار پنجره آشپزخانه اش فرود آمده بودند و به شیشه نوک می زدند. می گفت حتما

چیزهایی را که نوشته ای خوانده اند و شاید هم درست می گفت. چرا که دیگر به این باور رسیده ایم هیچ چیز دنیا اتفاقی شکل نمی گیرد و این نگاه متفاوت آدم ها به زندگی است که مجموعه ای از اتفاق ها را کنار هم می چیند. این خاطره ورودی

خوبی است برای رسیدن به دنیای شعر و زندگی واهه آرمن. او شاعری که به دنیا خیلی متفاوت نگاه می کند و همین هم باعث شده آثارش با اقبال طیف وسیعی از

عالقه مندان شعر فارسی روبرو شود. مرور کارنامه ی او از انتشار اولین کتابش یعنی »بال هایش را کنار شعرم جاگذاشت و رفت« تا آخرین اثرش که با عنوان »جان های شیفته« منتشر شد، زیست ادبی شاعر را در یک پروسه ی زمانی به

نمایش می گذارد. او در یک بستر زبانی از پیش تعیین شده حرکت می کند و عالقه ای به زبان بازی های رایج در شعر امروز ایران ندارد. آرمن هوشمند است و سال ها پیش ظرفیت زبانی خود را کشف کرده و روی همان مانور می دهد و در

این بستر دامنه ی ریسک پذیری اش را بسیار محدود کرده است اما می داند که باید برای پوست اندازی همیشگی کارهایش بر شاخص های دیگری متمرکز شود و

از این رو انرژی شاعرانه اش را روی شاخص های دیگری متمرکز می کند. به همین خاطر است که اگرچه کارهایش در ظاهر از بافت ساده و یکنواختی برخوردارند اما

در الیه های زیرین زیست متفاوتی را به تجربه می نشینند. همین نکته ثابت می کند که واهه آرمن همواره برای سرودن شعری متفاوت دغدغه

دارد. اما حاضر نیست به هرقیمتی بنیاد و ساختار تثبیت شده شعرش را دیگرگون کند. دلیلی هم وجود ندارد. درهمه جای دنیا شاعران تثبیت شده بر روی ریل

مشخصی حرکت می کنند و با همان دستاوردها هم مخاطبان خود را جذب می کنند. در ایران اما خیلی ها از شاعر توقع دارند ساختار شعرش را تغییر بدهد و در این میان تنها شاعرانی به موقعیت قابل توجهی دست می یابند که ظرفیت های کار

خود را بطور کامل کشف. مخاطبان شعر آرمن حتما آخرین کتابش را خوانده اند و شکل جدیدی از تلفیق

فرم و محتوا را به تماشا نشسته اند.او در این کتاب دیالوگ های شاعرانه اش با آدم های مشهور مرده را با تصویرگری ترالن شکاری در هم آمیخته و بنیاد سروده هایش را به ناگهان تغییر داده است. در مقدمه ی همین کتاب نوشته: »اندیشه ی

گفت وگویی شاعرانه با شاعران و نویسندگان نادیده ای که در شکل گیری و

پروردگی باورها و جهان بینی من نقش بسیار برجسته ای داشته اند و دارند، از حدود بیست سال دورتر می رود. سر منشا این فکر گاهی دغدغه ها و پریشان حالی های مشترک من و این شخصیت های ادبی بوده است و گاهی سرخوشی ها و عاشقی

مشترک مان. برای خلق چنین اثری با ویژگی های خاص، سخت ترین و در عین حال مهمترین اصل برای من رسیدن به یک ناهشیاری ناگفتنی و فراموشی فراذهنی بود؛

فراموش کردن کامال واقعی و ناخودآگاه زمان و مکان در سه سالی که مشغولنوشتن و تهیه ی این مجموعه بودم.«

سال طول کشید تا واهه آرمن20این مقدمه بازگوی این نکته است که حداقل بتواند ایده ی شاعرانه اش را اجرا کند و درهمه ی این سال ها عالوه بر اجرای چیزی

که در ذهن داشته کارهای دیگری هم نوشته و رفتار ادبی خود را با چالش مواجه نکرده است و این ویژگی شاعران حرفه ای است که در هر شرایطی به تولید جدی اثر برای مخاطبان خود فکر می کنند. انتشار این کتاب اگرچه اتفاق مهمی در شعر

او به حساب می آید. اما شاعر تنها به عنوان تجربه به آن نگاه می کند و احتماال دلیلی نمی بیند که بر چنین شیوه ای تاکید ویژه ای داشته باشد. چرا که می داند کار

خودش را انجام داده است و اگر هم قرار باشد این شیوه ادامه پیدا کند، حتما کسان دیگری باید به میدان بیایند. با همه این حرف ها واهه آرمن شاعری حرفه ای است و نوشتن بخشی مهمی از زندگی روزمره او را شکل می دهد. روزمره ای که

با شور و اشتیاق در آن غوطه ور شده است. حکایت گل و گل و بیت سرگردان

در اولین دیدار باور نمی کنی که شاعر باشد و شعرشناس و مهم تر از آنحافظ شناس تر از بسیاری از حافظ شناسان مدعی.

دندان پزشک است، اما در طبابت هم شاعرانگی می کند چنان که در زندگی اش روح شعر جاری است و طعم عشق. این دو یادداشت را به خواهش از او گرفتم که

ارزش خواهش را داشت.دکتر مجید کوچکی

بر آنم که با نوشتن وجيزه اي، عاشقان حافظ را اندک قلقلکي بدهم و تحملشان را محکي بزنمدر غزل بسيار شيواي حافظ که با بيت مطلع:

گرچه افتاد ز زلفش گرهي در کارمهمچنان چشم گشاد از کرمش مي دارم

بيت زير که بسيار هم استادانه وشاعرانه سروده شده آمده است:ديده ي بخت به افسانه ي او شد در خواب

کو نسيمي ز عنايت که کند بيدارم استعاره است ازشانس و اقبال و بخت ومعناي تحت اللفظي مصراع مي شود"ديده ي بخت" در مصرع اول

ديده ي بختم در افسانه او بخواب رفته است، در شعر فارسي از استعاره ي بخت بيدار و بخت خyyواب زده بyyه معنyyاي خوشyyبختي و بدبختي بسيار استفاده شده است ، در واقع حافظ از اين که چشم بختش به خواب رفته گله ميکند و در مصyyرع دوم آرزو مي کنyyد

که نسيم عنايتي يا لطفي از هرجا بيايد و بخت خفته يا ديدهء بخت خواب رفته را بيدار کند ، يعني سخن از ديده ي بختست کyه بyه خواب رفته و آرزوي نسيم عنايتي که ديده ي بخت خواب زده را بيدار کند، در واقع حافظ بيدار است و دارد از بدبختي اش شyyکوه مي کند، حتما متوجه شده ايد که چه مي خواهم بگويم، حافظ در مصرع دوم مي گويد کو نسيمي ز عنايت که کند بيدارم، آن چه کyyه به خواب رفته سوم شخص مفرد است. اما حافظ در مصرع دوم از اول شخص مفرد سخن مي گويد. اگر ديده ي بخت بyyه خyyواب رفته يکي بايد بيدارش کند يعني بايد بشود :»کو نسيمي ز عنايت که کند بيدارش« چyyون بyyا بيyyدار کyyردن حافyyظ کyyه بختش بيyyدار نمي شود و با بيدار شدن چشم بخت مشکل حافظ حل مي شود و همان طور که گفتم حافظ در بيداري دارد از بخت خفته اش گله

مي کند. درست مثل اين که يکي بگويد اتومبيلم خراب شده است يکي بيايد و تعميرش کند )نه تعميرم کند( . متاسفانه من در هيچ ديواني نديده ام که مصحح اشاره اي به اين بيت کرده باشد و به نظرم مي رسد که اقتyyدار حافyyظ مyyانع اين شده است که از حافظ ايراد بگيرند، اگر با کمي شبيه سازي اين بيت را به يک نظم تبديل کyنيم و باصyطالح از بيت اقتyدار زدايي

کنيم.مي شود بيتي ساخت که هم معناي بيت حافظ باشد و بتواند مشکل را حل کند مثال:

چشم بختم دوستان در خواب شد لطyف فyرمyايyيدy و بyيداyرشy کنيyد

دراز گويي شد وسعي کردم موضوع را در حداکثر سادگي توضيح دهم، نتيجه اين که فعل بيyyدارم )اول شyyخص مفyyرد( بايyyد بشyyود)بيدارش( سوم شخص مفرد يعني بيت مي شود :

ديدهء بخت به افسانه او شد در خوابyشyرyاyدyيyب yدyنyک yهyک yتyيyاyنyعyز yيyمyيyسyن yوyک

اما نمي توان بيت مورد نظر را از ديوان حافظ حذف کرد اين جاست که به نظر اينجانب انگار اين بيت جايش را در غزل با وزن و قافيه خودش گم کرده است و من به دنبyال غyزلي گشyتم

که جاي واقعي اين بيت در آن باشد - بيت سرگردان طرفه آن که غزلي ديگر از حافظ داريم با مطلع زير که وزن و قافيه اش با بيت مورد بحث يکيست: بر دو غyyزل در وزن فyyاعالتن

فعالتن فعالتن فعلن و هر دو در بحر رمل محبون مثمن اصلم هستند. yشyرyاyي yدyش yلyگ yهyک yتyسyنyآ yهyمyه yلyبyلyب yرyکyف

گل در انديشه که چون عشوه کند در کارشو ادامه ي غزل :

دلربايي همه آن نيست که عاشق بکشندخواجه آنست که باشد غم خدمتکارش

تا اين که برسد بهجاي آنست که خون موج زند در دل لعلyشyرyاyزyاyب yدyنyکyش yيyم yفyزyخ yهyک yنyبyاyغyت yنyيyز

و بيت مورد بحث مي تواند در اين جا قرار گيرد.ديده ي بخت به افسانه او شد در خواب

yرشyيداyب yکند yهyت کyايyسيمي زعنyن yکوکه بيت جاي واقعي اش را مي يابد و مشکل بيت هم از نظر معنا و هم از نظر قافيه حل مي شود.

اما هنوز اين سوال باقي مي ماند که چه طور يک بيت خانه اش را در غزل گم مي کند و در غزلي ديگر جا خوش مي کند، باليي کهبر سر بيت مورد بحث ما آمده است.

سه بیت زیر در تمام طور عمر حافظ خوانیم مرا به تأمل وا می داشت تا امروز کهمی خواهم سنگ خود را با آن ها وا بکنم.

این سه بیت: احوال گنج قارون، کایام داد بر باد

در گوش گل فرو خوان تا زر نهان ندارد

و: چو گل گر خرده ای داری، خدا را صرف عشرت کن که قارون را غلط ها داد سودای زراندوزی

که عقل کل به صدتو: زر از بهای می اکنون چو گل دریغ مدار عیب متهم دارد

اما آن چه در این سه بیت مرا به تأمل وامیداشت این بود که آیا واژه ی "گل" باید با کسره ی گ خوانده شود و یا با ضمه ی گ. در بادی امر سؤالی سطحی به نظر می رسد، چون تا آن جا که من جستجو کردم همه ی گردآوران و مصححین دیوان

خواجه را نظر بر اینست که گل در این ابیات باید با ضمه ی گ خوانده شود. و من امروز باالخره سر لج افتاده ام تا بگویم در این ابیات واژه ی گل با کسره ی گ باید

قرائت شود. و اما چرا؟ در دو بیت اول سخن از گنجیست که از قارون به یغما رفت و بدیهیست که هر شیئی جامد که از روی زمین مفقود شود و نتوان اثری از

آن در روی زمین یافت حتما باید در زیر زمین یا در گل به جستجویش رفت، مثل کوزه های سکه ی از قرن ها پیش مانده در گل و گنجینه های خاندان های حکومت گر که گنج خود را زیر خاک یا در گل نهان می کردند و باالخره اکثر یافته های ارزشمند

باستانی که از زیر گل درمی آیند، شاهد حافظ از کاربرد واژه ی گل به کسر گاف بسیارند و زنده یاد انجوی شیرازی در تالش بسیار مفید خود یعنی در فهرست کشف

اللغات دیوان خواجه هشت بار واژه ی گل به کسر گ را بر شمرده. - سنگ و گل را کند از یمن نظر لعل و عقیق 1- خاک وجود ما را از آب دیده گل کن 2- ورنه هر سنگ و گلی لولوء و مرجان نشود 3- سر برآرد ز گلم رقص کنان عظم رمیم 4- روزی که چرخ از گل ما گوزه ها کنند 5- از گل پارسیم غنچه عیشی نشکفت 6- دوش دیدم که مالیک در میخانه زدند 7

گل آدم بسر شتند و به پیمانه زدند - در آب محبت گل آدم نسرشتی 8

و البته که نظر انجوی درست است، گل پارسی یعنی خاک پارسی،سرزمین پارس. اما وقتی می خوانیم در گوش گل "ضمه دار" بخوانید تا زر نهان ندارد مقصودمان چیست گل چه گنجی را پنهان نگاه داشته است؟ گل کامال عریانست و هیچ چیز

مخفی ندارد، مثال حافظ می گوید: سخن در پرده می گویم چو گل از پرده بیرون آی

که بیش از پنج روزی نیست حکم میر نوروزی

حافظ در این بیت می گوید تو هم همچون گل که از پرده ی غنچه به در آمده استاز پرده به در آی. یعنی گل را بی پرده و بی پوشش تعریف می کند و یا می فرماید:

خواهم شدن به بستان چون غنچه با دلی تنگوان جا به نیک نامی پیراهنی دریدن

یعنی غنچه ی گل را در خود پنهان دارد و با شکفتن گنج پنهان خود را عرضه می کند، این استدالل و یا استدالل های شبیه به این سبب شد که بسیاری از مصححین دیوان

خواجه در مصرع دست ببرند و به جای گل -به زعم خودشان با ضمه ی گ - غنچه کارسازی کنند مثل زنده یاد انجوی )که خودش هم از دیوان های دیگر برداشته

است،( و همچنین زنده یاد احمد شاملو. و یا ضبط استاد قزوینی و دکتر غنی که بسیار دور از واقع و پرت به نظر می رسد که آورده اند در گوش دل فروخوان تا زر نهان ندارد. در هر صورت آن چه در دواوین دیده می شود یا گل به ضم گ هستند. یا

غنچه که جعلی باید باشد و یا دل در تصحیح قزوینی. اما مشکل برای دست برندگان در شعر حافظ همچنان حل نشده باقی ماند، چرا که اگر در بیت اول دو بیت آغاز این نوشته غنچه به جای گل خوب می نشست، در بیت دوم اما نمی نشیند و امکان دست اندازی در کار حافظ را مانع می شود به همین دلیل گل را در بیت دوم تغییر ندادند و این می رساند که در هر دو بیت در کتابت اول گل بوده است نه غنچه. و

جالب تر آن که در دیوان چاپ ترکیه عثمانی که در کتابخانه اینجانب است بیت دوم را چون نمی شد )گل را به غنچه تبدیل کرد( کل بیت را از غزل حذف کردند و البته این

رساننده ی این پیامست که مصحح دیوان شک کرده بود در گل یا گل بودن واژه وچون گل به کسر گ درست به نظر می رسید به احترام اقتدار خواجه بیت را

حذف کرد. از سوی دیگر گل همواره جزء اسباب عیش و عشرت بوده است یعنی گاه روی معشوق به گل تشبیه می شد و یا گل به دست معشوق می دادند یا گل زیر پای معشوق می ریختند اما تقریبا هیچ گاه گل به مخفی کردن متصف نبوده است و

خسیس و لئیم تعریف نشده است. در این دو بیت حافظ به آن هایی که از صرف مال برای عیش و عشرت خست می ورزند هشدار می دهد که زر خود را مخفی

نکنند، آیا گل بضم گ خسیس و مخفی کننده گنج است یا گل بکسر گ؟ الحق کدام یک؟ کامال واضع است که گل به کسر گاف گنج ها را در دل نهان دارد نه گل به ضم گ، گنج قارون در گل به کسر گ نهان شده است پس الزم است که در گوش گل

به کسر گ خواند که زر را پنهان نکند، یعنی باید در دو بیت زیر گل با کسر گ خوانده شود تا منظور شاعر نابغه ی مان به درستی بیان شده باشد و استدالل

مخفی بودن گنج در دل خاک )گل( در مورد بیت سوم یعنی: زر از بهای می اکنون چو گل دریغ مدار

که عقل کل به صدت عیب متهم دارد نیز صادق است زیرا چنان که رفت گل زر یا گنجی را در خود نهان ندارد ولی گل به کسر گ زر را چون خسیسان درون خود مخفی دارد و از عیان کردن و پرداختنش

برای می دریغ می ورزد، بنابر توضیحات و استدالل فوق، نگارنده از اکنون با اجازه ی اساتید حافظ شناس این سه بیت را با گل بکسر گ خواهم خواند و امیدوارم شما

نیز چنین کنید. احوال گنج قارون کایام داد بر باد

در گوش گل فروخوان تا زر نهان نداردچو گل گر خرده ای داری خدا را صرف عشت کن

که قارون را غلط ها داد سودای زراندوزی زر از بهای می اکنون چو زر دریغ مدارکه عقل کل به صدت عیب متهم دارد

کارگاه نمایش به روایت پوسترها آرشیو گرافیک کارگاه نمایش نام نمایشگاهیست در گالری طراحان آزاد، گردآمده

از باقیمانده ی پوسترها، بروشورها، عکسها و کتابهایی که در طول ده سال فعالیت به چاپ و عرضه رسیده است. افتتاحیه ی این1357 تا 1348کارگاه نمایش از

نمایشگاه با حضور دو تن از طراحان اصلی این مجموعه، فریدون آو و آربی اوانسیان روز دوشنبه هشتم آبان ماه نود و شش همراه جمعی دیگر از اعضای

کارگاه چون پرویز پورحسینی، آتیال پسیانی، اسماعیل پوررضا و جمعی از عالقمندان تاریخ معاصر ایران و گرافیستها و طراحان و مدیران آموزشگاه های هنری به شکل

گفت وگویی آزاد برگزار شد. ایده ی ایجاد کارگاه نمایش از جشن هنر شیراز و به وجود آمد که نویسندگان1347مسابقه ی نمایشنامه نویسی آن در سال

بااستعدادی چون عباس نعلبندیان و مهین تجدد از میان خیل شرکت کنندگان پیدا شدند. داوران این مسابقه عبارت بودند از فریدون رهنما، منوچهر انور، عظمت

ژانتی، داوود رشیدی، خجسته کیا و آربی اوانسیان. بحث بر سر این که آیا »پژوهشی ژرف و سترگ و نو در سنگواره های دوره ی بیست و پنجم زمین شناسی« اولین نمایشنامه ی نعلبندیان، اصوال نمایشنامه هست یا اصال ظرفیت اجرایی ندارد،

میان داوران درمی گیرد تا فریدون رهنما دست می برد نمایشنامه را به آربی می دهد تا اجرا کند. تا دیگران این ظرفیت را ببینند. موفقیت این نمایش و نمایش

»شهرقصه« از بیژن مفید در جشن هنر سال بعد زمینه را برای ایجاد کارگاه نمایش فراهم می کند. بیژن صفاری، معمار و طراح محوطه ی پارک دانشجو، استاد

دانشگاه هنرهای تزیینی که تداخل منافعی با هنرمندان کارگاه نداشته، به مدیریت

آن منصوب می شود که البته طراحی بخشی از پوسترهای کارگاه را هم به مرورانجام می دهد.

کارگاه نمایش وقتی تاسیس شد، در تضاد یا مقابله با هیچ گروه و دسته ای نبود. فقط قرار بود هنرمندان تئاتر بتوانند خارج از فضای فرمایشی و فرمول بندی شده ی

قراردادهای نمایشی روی استعدادهای فردی و گروهی خود کار پژوهشی کنند و استعداد خود را شکوفا. هدف کارگاه که توسط آربی اوانسیان نوشته شده چنین

است: »کمک به نویسندگان، بازیگران، کارگردانان و طراحان برای خودآزمایی ها و تجربه هایی خارج از محدودیت های متداول حرفه ی نمایش« جالب توجه اینکه آربی

از نوجوانی طراحی دکور نمایش های شاهین سرکیسیان را عهده دار بوده و در کتاب دوجلدی مجید لشکری از سینما و تئاتر آربی بسیاری از بازیگرانش به میزان اهمیتی

که او به طراحی فضای کلی نمایش هایش می دهد اشاره داشته اند. پیروی از پوسترهای متحدالشکل ) قاب در قاب( از پیشنهادات او برای شناسایی و تمیز دادن

پوسترهای کارگاه از سایر پوسترهای نمایشی بوده است که البته تا انتهای فعالیت کارگاه این ایده دوام نمی آورد. فریدون آو که تحصیلکرده ی رشته ی »طراحی و

هنرهای کاربردی برای تئاتر« است برای گذران دوران سربازی خود به کارگاه منتقل می شود و برای گروه های مختلف کارگاه چند سالی کار می کند. او تالش می کند تا جوهره ی معنایی نمایش ها را در پوسترهایش به نمایش بگذارد گرچه

عده ای از طراحان امروزی معتقدند که پوسترها به طور کلی بازتاب دهنده ی حال و هوای معنایی نمایشنامه بوده اند تا خود نمایش ها. البته منع استفاده از عکس

هنرپیشه در پوستر هم وجود داشته که بعدها البته نقض می شود اما این فکر که کارگاه نمایش نباید تبدیل به سیستم ستاره سازی بشود از ابتدا در فکر موسسان آن بوده است. کارگاه نمایش از چهار گروه حرفه ای تشکیل شده بود: اول گروه

تئاتر تجربی را ایرج انور و شهرو خردمند تشکیل دادند و گروه دوم »بازیگران شهر« به سرپرستی آربی اوانسیان. گروه سوم »کوچه« به سرپرستی اسماعیل

خلج و چهارمی »گروه اهرمن« آشور بانیپال بابال که البته خودخواهی های این آخریموجب می شود آربی که از موسسین کارگاه نمایش بود از سمت خود استعفا

بدهد. اولین پوستر کارگاه توسط ادوارد آرشامیان از شاگردان صفاری طراحی شده است که حروف فارسی در آن تحت تاثیر موسیقی سایکودلیک دهه ی شصت میالدی بوده است. برخی از طراحی های پوسترها توسط کارمندان تلویزیون )چون

قباد شیوا( انجام می شد. چرا که کارگاه نمایش زیرمجموعه ی تلویزیون بوده است. اردشیر محصص هم از همان اولین سال فعالیت کارگاه با آن ها همکاری می کند. جالب این که خود عباس نعلبندیان که مدیریت داخلی کارگاه و مدیریت انتشارات

کارگاه را هم عهده دارست برای نمایش »سندلی...« دست به طراحی پوستر می زند که رضا مافی آن را برایش اجرا می کند. کارگاه نمایش در نیمه ی دهه پنجاه

دچار درگیری های داخلی می شود اما تا انقالب اسالمی دوام می آورد. پایان کار

کارگاه دو ماه بعد از انقالب است که برای همیشه تعطیل می شود. اما آن چه کارگاه نمایش و اعضای آن را کنار هم جمع کرد و سالیانی نگه داشت عشق به کار

نمایش و صرفنظر از مادیات و شهرت بوده است. علت این که امروزه چنین امکان هایی به وجود نمی آید یا دوام نمی آورد این است که نسل جدید حاضر نیست از

این عادیات بگذرد. این خالصه ایست از آن چه در جلسه ی افتتاحیه ی نمایشگاه به شکل پرسش و پاسخ مطرح شد. اما اطالعات کامل تری از آرشیو گرافیک کارگاه

نمایش را می توان در کتابی به همین نام جستجو کرد. 451فارنهایت

کتاب کاغذی و جهان دیجیتال2پرونده

با‌آثاري‌از:دکتر‌فرزان‌سجودي‌

و‌دکتر‌اميرعلي‌نجومياندکتر‌يونس‌شکرخواهسيمين‌دخت‌گودرزيدکتر‌علي‌اصغر‌مصلح

سعيد‌نوري

هول زدگی بسیاری از مدیران و مسئوالن فرهنگی کشور در برابر فضای مجازی و اصرارشان بر تبدیل داشته های فرهنگی مکتوب به نوع دیجیتال آن ها و اعتقادشان

به ضرورت حذف تدریجی تولیدات فرهنگی مکتوب اعم از کتاب و مجله بی شک کسانی را که با کمی صبر و طمأنینه ی بیشتر این شرایط را رصد می کنند، به یاد

صندلی های لهستانی و رادیوهای المپی خانه های پدر و مادرها و پدربزرگ و مادربزرگ هایمان می اندازد که از هول عقب نماندن از قافله ی مدرنیته ی وارداتی به

ثمن بخس نصیب سمسارها شدند و بعد از کم تر از پنج دهه با سالم و صلوات به خانه هایمان برگشتند تا وسیله ی پز دادن باشند، که بله ما هم جنس عتیقه داریم که

از خانواده مان به ارث رسیده، پس اصل و نسب آن چنانی داریم و بعد هم کم کم تبدیل شد به مد و شیئی محبوس در یک ویترین شیشه ای نامرئی! نشانه ای از یک

حلقه ی منفصل دیگر در مسیری که تا امروز آمده ایم. حکایت کتاب و نشریات مکتوبمان هم همین است. در همه جای دنیا، در کشورهایی

که پدیدآورنده ی اینترنت بودند و فضای مجازی، و امروز هم از نعمت انواع فیلتراسیون بی بهره اند و تصادفا در مترو و اتوبوس و ... از اینترنت پرسرعت

بهره مند هستند، و باز هم کامال تصادفی در مقایسه با کشور ما و شرایط خاصی که در مورد هر یک از این مؤلفه ها دارد، در مترو و اتوبوس و مطب دکتر اکثرا افراد

کتاب یا مجله ی مکتوب در دست دارند و می خوانند! و این همان تصویری است که

هر یک از ما حداقل در هفته درباره اش چند بار می شنویم که در فالن کشور وجوددارد اما در کشور ما هیهات...! مردم کتاب نمی خوانند.

صحیح است مردم کتاب نمی خوانند، این عارضه ی ناخوشایند فرهنگی کم بود. ذوق زدگی دست جمعی مان هم برای تخریب یکی از اصلی ترین ارکان حیات فکری

بشر، یعنی کتاب و سندهای مکتوب به نفع تولید دیتای دیجیتالی هم به آن اضافه شده. مقصود از ذکر این نکات ارزش گزاری نوستالژیک کتاب و مجله به نسبت

تولیدات فضای مجازی یا بالعکس نیست. بلکه تنها طرح این پرسش است که چرا در کشورهایی بستر پدید آمدن تکنولوژی و فضای دیجیتال هستند و طی یک

پروسه ی منطقی به آن وارد شده اند، هنوز چرخه ی نشر با عظمتی که همه مان آساهی– تایم –می شناسیم، در کنار نشریاتی با قدمت چند دهه مثل اشپیگل

شیمبون و ... به حیات خود ادامه می دهند و آن ها به اندازه ی ما برای دیجیتالیزه شدن هول نیستند. در این بین، نظریاتی چون اعمال استعمار خرد از طریق

دیجیتالیزه کردن جوامع در حال توسعه و از بین بردن میراث فرهنگی و مکتوب هم از سوی عده ای مطرح– به مصداق مرگ خوب است اما برای همسایه –آن ها

می شود و بحث همیشگی امنیت داده ها در فضای مجازی و صدق و کذب اطالعات ارائه شده در این فضا هم نکته ی مهمی است در کنار آن ضرورت تغییر انسان در

عصر دیجیتال و این که آیا جامعه ی ما آمادگی و توان پذیرش این تغییر ماهوی را تنها به صرف هجوم به سمت اطالعات سطحی که از فضاهای مجازی می گیریم را دارد

یا این روند در کشورهای در حال توسعه ای که همواره به مرحله ی اختراع چرخ برمی گردند و داشته های قدیمی شان را فدای هول زدگی برای ورود به ابتدای جاده ی

طویل مدرنیته می کنند، با مشکل روبه رو خواهد بود و طبعا قیمتی بسیار گزاف تربابت آن پرداخت؟!

–این ها همه موضوعاتی بود که در گفتگو با محققان و پژوهشگران عرصه ی فلسفه نشانه شناسی، زبان شناسی، روزنامه نگاری و فضای وب و در قالب پرونده ی پیش رو

مطرح شد. شاید طرح این پرسش ها و پرونده ی این شماره جرقه ای باشد برای ایجاد بینشی ژرف تر در برابر ضرورت غیرقابل انکار همزیستی بافضای مجازی و

پیش کشیدن بحث هایی مفید تر در این زمینه.گفت و گو

ما ملت از، از سریم...گفتگویی متفاوت با دکتر فرزان سجودی و دکتر امیرعلی نجومیان

درباره ی کتاب، دموکراسی، فضای مجازی و ... به نظر شما چرا در کشورهایی که مبدع اینترنت و شبکه ی مجازی بوده اند و

امکانات اینترنتی و تکنولوژیک بسیار بهتری نسبت به ایران دارند، هنوز کتاب ها با

تیراژ چند صد هزارتایی چاپ می شود، مجالت با سابقه ای مثل اشپیگل، تایم و ... هنوز کاغذی هستند و مردمشان مثل ما برای حذف تولیدات فرهنگی کاغذی

شتابزده ندارند. آیا حذف نشریات کاغذی به عنوان اسنادی از یک دوره ی تاریخی به تحلیل رفتن غنای زبان و فرهنگ منجر نمی شود؟ و آیا اگر برای دیتاهایی که در

فضایی مجازی و اینترنت منتشر می شوند اتفاقی بیفتد و از بین بروند و سند کاغذی هم از تولیدات فرهنگی مان نداشته باشیم، بخشی از تاریخ و فرهنگ از بین نخواهد

رفت؟ )منظور اصال مخالفت با فضای مجازی نیست، بلکه استفاده از همه ی این داشته ها به شکل درست در کنار یکدیگر است و نه بودن یکی به قیمت حذف دیگری(. این شتاب برای حذف کتاب و نشریه ی کاغذی به قیمت رونق و رواج

فضای مجازی، آیا ناشی از رفتار فرهنگی ماست که همیشه برای حذف شتابزده ایم؟ آیا همان طور که برخی معتقدند به مصداق »مرگ برای همسایه خوب

است« نوعی استعمار خرد است، برای از دست رفتن داشته های فرهنگی .کشورهای در حال توسعه یا ...؟ از شما می خواهم این فضا را ارزیابی کنید

سجودی: من از چند زاویه و رویکرد وارد مسئله می شوم و سعی می کنم نظر خودم را در مورد هر یک از این رویکردها بگویم. یک رویکرد معروف، رویکرد

رومانتیکی نسبت به کاغذ و چاپ است. و باید بگویم اگر کسی از این دیدگاه با نشر الکترونیکی مخالفت کند، نمی توانم آن را بپذیرم. چون چنین نگاهی، مثل رویکرد

رومانتیکی نسبت به قلم در برابر کیبورد است. که همراه آن نوعی بحث نوستالژی اصالت، پیش می آید و خب این گفتمان ها هستند که سعی دارند اصالت را تعریف

کنند و اصالت امر بالذات نیست. همه در تعریف اصالت سرانجام به مشکل برمی خورند، چون همیشه آن چیزی که اصیل می دانند، به معنایی دیگر اصیل

نیست. یعنی همیشه دلیلی در نفی آن وجود دارد. فرض کنید کسی می گوید؛ من فقط با قلم خودنویس می توانم رمان بنویسم. خب این پذیرفتنی نیست. چون خود

قلم خودنویس پدیده ی مصنوعی است که شاید حدود دویست سال از عمرش می گذرد و هنگامی که تازه باب شده بود خیلی ها شاید فکر می کردند مثال با پر بهتر

می توانند بنویسند. چون "اصیل"تر از خودنویس است. اصالت و نوستالژی امر .اصیل یک برساخته ی گفتمانی است

ابزارها که تعیین کننده نیستند، بحث ما در مورد فضای مجازی و متون ثبت شده بر .کاغذ است

سجودی: دقیقا این توضیح را دادم که بین ابزار و رسانه تمایز قایل بشوم. من با هر نوع حس و حال رومانتیک و نوستالژیک بخشیدن به ابزارها )حتی کاغذ هم نوعی

ابزار است( مخالفم. چون فکر می کنم خود صنعت چاپ وقتی به وجود آمد، عده ای را نگران کرد که از این پس هر کس، هر پرت و پالیی را می تواند چاپ کند. در

حالی که کاتبی که قبل از آن یک کتاب قطور را رونویسی می کرد. طبعا هر چیزی

را نمی نوشت و معموال کتاب های "با ارزش" - به هر دلیلی باارزش - رونویسی و نسخه برداری می شدند. یعنی ما هر قدر عقب تر برویم، شاهد مقاومت در برابر هر پدیده ی جدیدی - در زمان خودش جدید - هستیم. از این منظر، من فکر می کنم ما با تحولی تکنولوژیکی روبه رو هستیم. خود خط ماهیتا یک تحول تکنولوژیک و بسیار

مهم بوده است. چون یک نظام نشانه ی افزوده به زبان است. و از این جهت یک تحول تمدنی - تکنولوژیکی است. به هر حال هنوز جوامعی هستند که زبان دارند ولی خط - به عنوان نظام نشانه ای افزوده بر زبان - ندارند. حاال اگر ما آن تحول

فناورانه را بپذیریم. پس هیچ دلیلی ندارد که بعدا تحول در نوشتار با ابزار الکترونیکی را نپذیریم. چون نوشتار و اختراع خط یک موضوع است و ابزار و

رسانه ای که این نوشتار را محقق می کند موضوعی دیگر. ماهیت مجالت و کتاب های الکترونیکی و ... کماکان ماهیت مکتوب است و این ها از جنس نوشتار

هستند. حتی اگر رسانه را با تعریف "مجرا" بپذیریم، هم در این شکل مجرا خیلی تغییر نمی کند و کماکان دیداری است. خیلی ها در دفاع از فضای مجازی معتقدند که فضای مجازی به دلیل این که می تواند به شکل گسترده در دسترس باشد و همزمان مجرای شنیداری و دیداری تصویری را هم فراهم بکند، خیلی نسبت به کتاب مفیدتر

و کارآمدتر است. پس از نظر آموزشی می تواند دستاوردهای خیلی زیادی داشته باشد. مثال در بسیاری رساله های دانشگاهی و مقاالت علمی و ادبی، امروز

بخش هایی به صورت فیلم ارائه می شود و بخش هایی به صورت نوشتار این ها امکاناتی است که کتاب کاغذی ندارد. کتاب مشروعیت خود را از قبل به دست

آورده. مثال من می توانم کتاب دکتر نجومیان را یا به صورت کاغذی بخرم و بخوانم و یا به صورت الکترونیکی. مهم این است که آن چه در این کتاب نوشته شده

پذیرفته شده است و و من مخاطب میل به خواندن آن دارم. و اگر کار تبلیغاتی خوبی روی این کتاب ها صورت بگیرد، چه بسا که نشر الکترونیکی به فرهنگ

کتابخوانی کمک کند چون به هر حال می شود ده ها کتاب را روی یک تبلت ریخت و خواند. این که گفتید در کشورهای غربی تیراژهای در حد چند صد هزارتایی داریم و این جا نداریم سؤال این است، آیا قبل از آن داشته ایم؟ این مشکل فضای مجازی

.نیست. بلکه مشکل فضای فرهنگی است .البته در مورد کتاب و یا نشریات این مشکل ابعاد مختلفی دارد

سجودی: دقیقا همین طور است. در سال های دهه ی پنجاه شمسی رمان هایی بودند که در تیراژ ده هزار نسخه چاپ شدند. مثل سووشون یا شوهر آهو خانم. اما امروز

بهترین رمان ها در تیراژ یکی دو هزار نسخه نسخه چاپ می شود. می خواهم بگویم که خود این مسئله نیز می تواند ریشه در معضالت دیگری داشته باشد. از جمله

سانسور، نظارت های عجیب و غریب یا فقدان حضور نویسنده های بزرگ. شما فکر کنید اگر »زوال کلنل« دولت آبادی امروز در ایران چاپ می شد، آیا تیراژش همان

نسخه بود! یا تیراژ حداقل سی یا چهل هزار تایی داشت؟ می خواهم بگویم1000 بخشی از مسئله هم برمی گردد به این که ما تولید ادبی شاخص، انتشار بی دردسر و

خیلی موانع دیگر را هم باید در نظر بگیریم. و اصوال صنعت نشرمان هم باید تابع قوانینی از آن دست که در کشورهای پیشرفته هست، باشد. به نظر من آن چه هم

در فضای مجازی منتشر می شود فرهنگ مکتوب است. درباره ی سند صحبت کردید، مفهوم سند چیست؟ این که آیا این اسناد حفظ می شوند یا نه؟ این یک بحث کامال

فنی است. که در کتابخانه داری هم این بحث هست. که اسناد کاغذی چه طور حفظ شوند. در اصل اگر ما فکر کنیم که متون فضای مجازی ممکن است به دلیلی از

بین بروند، خب متون فضای فیزیکی هم ممکن است در اثر عدم نگهداری درست، یا آتش سوزی - سیل - زلزله و ... از بین برود. در نتیجه مادامی که بحث مربوط به کتاب، مجله و روزنامه می شود به نظر من مشکل بیشتر فرهنگی است. این ها که

گفتم نقاط قوت این فضا و ابزار جدید بود. چون واقعیت این است که ما امروز نمی توانیم به تکنولوژی که این همه امکانات برای ما به وجود آورده، بگوییم

.خداحافظ

.قطعا نه

سجودی: اما واقعیت دیگری هم هست. و آن هم همان داستان نوستالژی است که .گفتم و بحث فردیت

.شما که گفتید این مباحث را قبول ندارید

سجودی: در بحث علمی و نفی یا اثبات مسایل قبول ندارم. اما وجود آن را در افراد نمی توان منکر شد. این که یک نفر دوست دارد صبح ها پایش را روی پا بیندازد و یک روزنامه ی کاغذی ورق بزند. این یک سلیقه ی شخصی است. به زور نمی توان

افراد را از عالیقشان جدا کرد. خیلی ها هم دوست دارند روی تبلت روزنامه ی صبحشان را بخوانند. معنی این حرف، این است که نباید نگاه قطبی به ماجرا

.داشت

اما االن حتی بسیاری از مسئوالن فرهنگی کشور معتقدند که حاال که فضای مجازی هست، پس رسانه ها و کتاب ها و تولیدات فرهنگی کاغذی باید تعطیل شوند! اما

همین چند روز پیش آمار معتبری منتشر شد که آمار مراجعه به کتاب کاغذی طی یک سال گذشته در آمریکا رو به افزایش داشته و چند نشریه ای که در اروپا

نسخه های کاغذی خود را تعطیل کرده و در فضای مجازی منتشر می شدند دوباره به .فضای قبلی برگشته اند

سجودی: بله این درست است. و به فضای جامعه و حس و حال فردی آدم ها هم برمی گردد. که مثال با دسترسی به فیزیک کتاب راحت ترند. اما در اصل این طور

نیست و تفاوتی بین نسخه ی دیجیتال و مکتوب نیست. بلکه این فقط نوعی گرایش

است. نکته ی آخر در این بخش از بحث این است که در عرصه ی آموزش مثال در برخی نقاط کانادا که در بخش هایی از سال بسیار سرد است و عمال بچه ها

نمی توانند به مدرسه بروند فضای مجازی عمال مشکل آموزش بچه ها را حل کرده .است. و این اتفاق و امکان خیلی خوبی است

.البته در بسیاری از دانشگاه ها هم بخشی از آموزش به همین طریق اتفاق می افتد سجودی: بله. مثال چند سال است که یونیسف تبلت های ارزان تهیه کرده و در اختیار بچه های فقیر آفریقا قرار داده و به آن ها از این طریق آموزش می دهد. و این باعث

می شود که بچه ها عالوه بر آموزش دیدن و دسترسی به متون آموزشی با کیفیت رنگ و تصویر خوب - به نسبت کتاب چاپی - مطالب متنوعی داشته باشند. ضمن این که همه ی ما در تاریخ خوانده ایم که روزی که دوش و حمام به شکل امروزی

وارد کشور شد خیلی ها در برابر آن مقاومت کردند و گفتند توطئه ی کافرها است و مردم ساده دل هم آب خزینه را سطل سطل به قیمت گزاف می خریدند و با آن

غسل می کردند... این را در پاسخ به آن کسانی گفتم که ضمن نادیده گرفتن .خصایص فرهنگی جامعه ی ما تقصیر را به گردن استعمار و این چیزها می اندازند

اما در کنار همه ی این مسایل، مقوله ی اصالت مطالبی که در فضای مجازی منتشر می شود به نسبت مطالبی که تبدیل به سند مکتوب می شود هم امر مهمی است.

بسیاری از مطالبی که در فضای مجازی منتشر می شوند ممکن است به دلیل نبودن فرصت اصالح و در بسیاری موارد پشتوانه ی ضعیف پژوهشی از اعتبار الزم

.برخوردار نیستند سجودی: چه فرقی می کند که شما روزنامه ی شرق - اطالعات یا ... راروی تبلت

بخوانی یا در قالب نسخه ی چاپی؟ نجومیان: من فکر می کنم که ما باید چند موضوع را از هم جدا کنیم. من اصال قصد

ارزش گذاری بین این دو رسانه را ندارم و فکر می کنم »رسانه« برای واژه ی »مدیوم« معادل بهتری است. ما از دو رسانه ی مجازی و نوشتاری-کاغذی صحبت

می کنیم. گمان می کنم که تاریخ فرهنگ، تاریخ خلق مدیوم ها یا رسانه های جدید است و اصوال فرهنگ به همین شکل جلو رفته است. فرهنگ پروسه ی تحول

مدیوم هاست. از جهتی باید گفت، ریشه ی فرهنگ در ابزارها و رسانه هاست، یعنی ایده ها و اندیشه ها نتیجه ی مدیوم ها و مواد و ابزار جدید هستند. از این زاویه

می توانیم بگوییم که این یک حرکت طبیعی تحول و تغییر فرهنگی است که خاستگاه .و قالب آن در ماده است

سجودی: اصال اهمیت خط در آن است که زبان را مادی کرد و به زبان مادیت .بخشید

نجومیان: همین است. فرهنگ همیشه وابسته بوده به ماده یا به آن چیزهایی که در شکل مادی خود رسانه ی فرهنگ بوده اند. پس از این زاویه، باید با آغوش باز از فضای مجازی استقبال کرد. چرا که یک مدیوم نوین به مدیوم های پیشین اضافه

شده است و این مدیوم نوین مجموعه ای از شرایط جدید را برای ارتباط فرهنگی ایجاد کرده است. این جا مایلم به نظریه ی رومن یاکوبسن اشاره می کنم. یاکوبسن می گوید: در فرآیند ارتباط، یک فرستنده داریم، یک گیرنده و در بین این ها یک پیام

هم داریم. اما در کنار فرستنده، گیرنده و پیام، سه عامل دیگر هم هست: رمزگان، شرایط تماس و بافت/زمینه. اگر در زمینه ی بحث خودمان به نظریه ی یاکوبسن

دقت کنیم، می بینیم که در این اتفاق خاص دو عامل مهم یعنی تماس و بافت/زمینه دگرگون شده است. انسان یک ابزار جدید، یا به تعبیر کالن تر، یک رسانه ی نوین،

ساخته است و این ابزار و رسانه ی جدید، شرایط تماس و بافتش متفاوت است. آن کودک آفریقایی که اصال امکان دسترسی به کتابخانه و مواد آموزشی در آفریقا را

ندارد، از طریق امکاناتی که با تبلت برایش فراهم می شود به این امکانات دسترسی پیدا می کند و تماس او با آن پیام از جنس دیگری است. دیگر نیازی

نیست که برای دسترسی به کتاب و مواد آموزشی انتظار بکشد یا به کتابخانه برود، یا کتاب و مجله بخرد. بر این اساس، می خواهم بگویم که ما با یک »شرایط

ارتباطی« جدیدی روبرو هستیم که در آن به طور مشخص، شرایط تماس، و .زمینه/بافت کامال تغییر کرده است

حال از این دیدگاه به مسئله نگاه کنیم که باید هر رسانه ای را در مقایسه با رسانه های مجاورش بسنجیم و محدودیت ها و تواناهایی هایش را مطالعه کنیم. بر

این اساس، من فکر می کنم تاریخ فرهنگ نهایتا انتخاب خودش را خواهد کرد و اصال نیازی به دخالت هیچ کس نیست. انسان ها خودشان ممکن است حتی در یک دوره ای

به این نتیجه برسند که اگر تا حاال مثال روزنامه را در تبلتم می خواندم دوست دارم دوباره آن را روی کاغذ بخوانم. در این سیر تحول فرهنگ، انسان خودش تکلیف

.مناسباتش را با محصوالت و ابزارهای فرهنگی روشن می کند

اما در همین حال باید به توانش ها و محدودیت های این رسانه های نوین دقت کرد. من گمان می کنم که رسانه های مجازی مجموعه ای از توانش ها را دارد. یکی از

مهم ترین این توانش ها، »ارتباط بینامتنی« است، ارتباطی که در رسانه ی کاغذی کمابیش وجود ندارد. مخاطب کتاب مکتوبی را برمی دارد و ورق می زند، اما در

فضای مجازی می توان به راحتی این کتاب را در کنار سایر آثار نویسنده ی کتاب، مقاله ها و مصاحبه هایش درباره ی این کتاب گذاشت و همه را در نسبت با هم

.مطالعه کرد

البته این کار را با نسخه ی مکتوب هم می شود کرد، یعنی تبلت یا لپ تاپ کنار.دستت باشد و کتاب روی میز و موارد دیگر را در کنارش سرچ کنی

نجومیان: به زمان و حجم کتاب مورد نیاز هم توجه کنید. در فضای مجازی این کار با یک کلیک انجام می شود. می توانید صدای نویسنده را گوش کنید، فیلم مصاحبه اش را ببینید. این ارتباط بینامتنی خیلی مهم است. اما در مورد حفظ و پایداری دیتا یا

داده ها در این فضا به نظرم باید این را به آینده سپرد. با صحبت دکتر سجودی موافقم که حفظ و پایداری این دنیا مثل کاغذ مسایل خودش را دارد. اما فکر می کنم در نهایت آرشیوسازی و دسترسی در فضای مجازی راحت تر به نظر

.می رسد

این که این اطالعات در یک سرور مرکزی و همواره در اختیار افرادی است که ماآن ها را نمی شناسیم چه طور؟

نجومیان: به نظرم فعال نباید از این نظر نگرانی خاصی داشته باشیم. چرا که این اطالعات در جهان و در فضای اینترنت در حال پخش، تولید و تکثیر است و از این

.جهت هم به نظر من مسئله ای نیست

در مورد صدق و عمق اطالعات در این فضا به نسبت کتاب و رسانه های مکتوب چهنظری دارید؟

نجومیان: چندی پیش روزنامه ای در مورد ویکیپدیا با من مصاحبه ای کرد و ظاهرا نگاه همه ی کسانی که در این مورد صحبت کرده بودند درباره ی ویکیپدیا منفی بود و

گفته بودند ژورنالیست هایمان ویکیپدیایی شده اند، اطالعات در این فضا درست و متقن نیست و الی آخر. اما نگاه من در این مورد متفاوت است. چون اعتقاد دارم اصوال صدق یا درستی اطالعات در تکثر و فراوانی اطالعات اتفاق می افتد و نه در

.انتخاب منحصر به فرد توسط چند متخصص محدود و گزینش شدهاین مورد را کمی بیشتر توضیح می دهید؟

نجومیان: ببینید، شما می توانید نوشتن مدخلی از یک دایره المعارف را به یک استاد دانشگاه بسپارید، و چون او متخصص آن رشته است، حرف نهایی را در مورد

سوژه ی آن مدخل بزند. اما می توانید نوشتن این مدخل را به ده ها یا صدها نفر بسپارید، در بین مطالب این افراد حتما اشتباه و غلط هم پیدا می شود و اشتباه را .افراد دیگری درست می کنند و در نهایت یک گفتمان علمی درست شکل می گیرد

.اما باالخره یک نفر باید انتخاب کننده ی نهایی باشد نجومیان: نکته همین جاست. در ویکیپدیا ما هیچ وقت با یک متن پایانی و نهایی

.روبرو نیستیم

.سجودی: چون همیشه در حال »شدن« است

نجومیان: بله، دقیقا. به این تعبیر می توانیم بگوییم همه ی مفاهیم در حال »شدن« هستند. یعنی مفاهیم، هیچ وقت نقطه ی پایانی مشخصی ندارند. مشکل طرفداران

دایره المعارف مکتوب سنتی این است که آن فردی که خودش را پشت چند مدرک دانشگاهی یا تخصصی پنهان می کند، درواقع ایدئولوژی ها، سوگیری ها و

پیشداوری های خودش را هم پشت آن تخصص پنهان می کند. یعنی مخاطب فکر می کند، چون او متخصص است، پس اوست که می تواند حرف آخر را بزند. اما امروز تحلیل انتقادی گفتمان، به ما یاد می دهد که از درون علمی ترین متون هم

می توان مجموعه ای از ایدئولوژی ها و گفتمان ها را استخراج کرد و از این دید، خطر صدق و کذب در مورد آن متن کتبی خیلی بیشتر از فضای مجازی است. چرا؟ چون

در متن مکتوب آن فرد خود را در پشت یک تخصص پنهان می کند، ولی ما به ویکیپدیا یا متون مشابه، همیشه با تردید و چند درصد خطا می نگریم. این اتفاقا

خوب است. در پروسه ی ارتباط فرهنگی باید به یافته های دانش بشری به صورت »در حال شدن«، »در حال تکثر« و »در حال آزمون و خطا« نگاه کنیم و مفاهیم

هیچ وقت نباید حالت قطعی و مطلق به خود بگیرند. با این مقدمات می توان نتیجه گرفت که فضای مجازی، یک فضای در حال »شدن« است، و نه یک فضای »بودن« .مطلق. به این معنی که یک متن تمام شده نیست بلکه همواره در حال شدن است

روالن بارت در مقاله ای مهم »از اثر تا متن«، دو مفهوم »متن« و »اثر« را با یکدیگر مقایسه می کند. شاید بتوان مفهوم »اثر« رابه فضای متن کاغذی اطالق کرد و »متن« را به فضای مجازی. در آن مقاله بارت هفت تمایز میان اثر و متن

می بیند. به عنوان نمونه، اثر را همواره در سایه پدیدآورنده آن می فهمیم و می شناسیم، در حالیکه متن فارغ از »مالک« آن دارای معنی و ارزش است. شاید

بتوان این تمایز را میان اثر و متن قایل شد. بارت از متن دربرابر اثر دفاع می کند و می گوید، »متن« نوشته ایست که نام مؤلف آن اهمیتی ندارد، و البته فضای پر از تردیدی است، ولی در عین حال فضایی است که خود را از مطلق گرایی دور نگه

.می دارد

من گمان می کنم رسانه ی کاغذی رسانه ای است که همواره با مفهوم عجین شده است. یک کتاب وقتی چاپ شد دیگر قطعی (finality) «»تمام شدگی

است، در حالی که به عنوان نمونه، دنیل چندلر، نویسنده ی کتاب »مبانی نشانه شناسی« این کتاب را بیش از دو دهه نوشت و روی اینترنت گذاشت و هر از چند گاهی آن را اصالح می کند. در واقع این کتاب بیش از بیست سال است که در

.حال »شدن« است

اگر کالن تر به موضوع نگاه کنیم، فضای مجازی، فضایی است متکثر که در حال شدن است، و صداهای غالبی که به مراکز قدرت وابسته هستند، لزوما در این فضا

حرف آخر را نمی زنند. این فضا به دلیل تکثر آن دارای اطالعات تردیدآمیز است،

اما همین که مورد تصدیق یک نهاد آموزشی یا پژوهشی نیست سبب می شود که همواره مورد نقد و تحلیل باشد در حالی که در گزاره های نهادهای آموزشی و

پژوهشی کمتر این تردید را داریم و همین آسیب بزرگی است. فضای مجازی جای حرف زدن همه است، فضایی کمابیش دموکراتیک و در سطح تجربه ی زیسته

.انسان ها و همواره در حال شدنیعنی شما نگران صدق اطالعات در این فضا نیستید؟

.نجومیان: خیر. چون هیچ اطالعاتی را به طور مطلق صادق یا درست نمی دانم سجودی: مسئله ی صدق از آن مسایلی است که صرفا به رسانه مربوط نمی شود. در نظریه ی انتقادی معاصر، اصوال هیچ متنی صادق نیست و هر متنی صدق خود را

از گفتمانی می گیرد که به آن تعلق دارد. یعنی به واسطه ی گفتمان یک گزاره یا صادق است و یا نیست. به همین دلیل است که براساس یک اتفاق در جهان

گزاره های متفاوتی تولید می شود و بسته به این که شما به کدامیک از این گفتنی ها تعلق داشته باشید گزاره های صادق را انتخاب می کنید. پس صدق یک امر ذاتی

نیست. براساس نظریه های متفاوت گفتمان می توان در کتاب صدق یک مسئله را زیر سؤال برد و در فضای مجازی هم همین طور. که بسته به تعلق گفتمانی خودتان

.این یا آن گزاره را صادق بدانید .این جا مقوله ی مشروعیت گفتمان هم مطرح می شود

سجودی: دقیقا. من می خواهم به همین مقوله اشاره کنم. می خواهم بگویم که اشکالی ندارد که ما در وضعیت تناقض آمیز )یا پارادوکسیکال( باشیم، درواقع ما

همیشه در وضعیت تناقض هستیم و گفتمان ها هستند که به ما می گویند وانمود کنیم که در وضعیت تناقض نیستیم و تکلیفمان روشن است. همین االن ما از فضایی

صحبت می کنیم، که یک فضای کامال دموکراتیک است چون - ساز و کارهای قدرت و امکانات - کنترلی شان در فضای مجازی - به دلیل نوع تکنولوژی - میل به صفر

می کند )البته فیلترکردن و ابزارهای دیگر در نفس این فضا وجود ندارد. و از بیرون بر آن تحمیل می شود و یک پارازیت است( در نتیجه از یک سو گستردگی و تنوع

ایده ها به وجود می آید و از سوی دیگر ما دوباره به گونه ای پارادوکسیکال در همین فضای گسترده و متنوع در حقیقت به دنبال تکیه گاه های دارای مشروعیت

می گردیم. و مثال می گوییم فالنی این حرف یا جمله را گفته. این فالنی ها درواقع به .نوعی مرجع می شود

البته ما در همین بحث خودمان هم در حال استناد کردن به بارت و باکوبسن و .چندلر و ... هستیم

سجودی: بله دقیقا. می خواهم بگویم که فضای مجازی در غایت خودش می تواند همان چیزی بشود که دکتر نجومیان گفت، و برود به سمت نوعی از سیالیت و

انعطاف. ولی در عین حال گفتمان ها در فضای مجازی هم بی کار ننشسته اند و دایما در حال مفصل بندی، کنترل کردن، چفت و بست دادن و ارزش بخشی نهادی هستند و این ها همان نقل قول هاست. االن مثال ما در تلگرام دایما شاهدیم که به نام بسیاری از نویسندگان، فیلسوق ها، شاعران و غیره جمالتی منتشر می شود. این جا سعی می شود که از طریق آن سمت یا تیتر یا مدرک به سخنی که ارائه

می شود، ارزش داده شود. من در کتاب »نشانه شناسی الیه ای« بیش از ده سال پیش، گفتم که ابزار خودش یک رمزگان دارد. یعنی هر ابزاری خودش کارکردهای

گفتمانی و ایدئولوژیکی دارد. ضمن این که خواهم گفت که کارکردهای فضای مجازی با فضای مکتوب کاغذی فرق می کند، اما از سطح دیگری بین هر دو مشترکاتی

وجود دارد. یعنی مثال مباحثی چون نهاد - مرجعیت - عنوان - نظامات دانشگاهی - دستگاه های پیچیده ی گفتمانی که از طریق همین گفتمان دانشگاهی، تولید »باور« و »حقیقت« می کنند - در حالی که خیلی هم فرصت به گفتمان های رقیب نمی دهند -

هم در کتاب هست و هم در فضای مجازی. حتی فکر می کنم در یک جایی گفتمان های دانشگاهی حس کردند که عقب مانده اند، و بدو بدو دایره المعارف ها و

کتاب های مهمشان را وارد فضای مجازی کردند که در این گفتمان، میدان را به دیگران واگذار نکنند. اما چه فرقی می کند؟ آ ن جا که ابزار خودش کارکرد رمزگانی

دارد. می خواهم این جا به دوگانه ی انجماد در برابر سیالیت اشاره کنم. یعنی ما دایم به سمت ابزارهای نرم تر حرکت می کنیم. مثال کتاب سخت و سفت فیزیکی است و فضا را اشغال می کند. و اگر ده تا غلط هم داشته باشد، نمی توان آن را ویرایش کرد. اما در فضای مجازی می شود برگشت و اشتباه ها را درست کرد. یعنی مرتب به سوی فضاهای سیال تر و نرم تر حرکت می کنیم. حاال متناسب با بحثی که کردیم در آن جا به شکلی پارادوکسیکال تمام نهادها، گفتمان های قدرت و پاد قدرت و ...

در حال فعالیت هستند ولی فضا که سیال تر بشود میدان سهل تر می شود. یعنی این که به سمت گریز از مرکز سخت و به سوی یک سیالیت دموکراتیک حرکت

.می کند

.بحث اصلی همین جاست. که این سیالیت قابلیت ارجاع به این فضا را کم می کند سجودی: ما نمی توانیم این مسئله را کنترل کنیم. اما به مقوله ی دیگری می شود

اشاره کرد. چرا نهادهای مشروعیت بخش، حق نویسندگی را از برخی گرفته اند و برخی آن حق را از طریق نهاد نشر و نقد و مجله ی ادبی و غیره به دست

آورده اند؟! این یک حق است و در فضای مجازی هر کسی فکر کرد می تواند بنویسد، می نویسد. من و شما می توانیم بخوانیم یا نخوانیم. اتفاقا می خواستم

بگویم که او دارد از حقی استفاده می کند که نهادهای صلب اجتماعی قبال جلوی این

حق را گرفته اند. مثال نمونه هایی مثل آبدارچی یک اداره را داریم که در فضای مجازی حضور دارد و صفحه اش چند ده هزار عضو دارد. خب آیا در فضای عادی او

می توانست کتاب بنویسد، مجوز بگیرد، چاپ کند و این همه افراد مختلف نوشته هایش را دنبال کنند؟ قطعا نه. اما امروز مردم مطالبش را می خوانند. ممکن

است که ما با پایگاه های مختلف گفتمانی بگوییم، این ها، مطالب کم ارزش یا .عامه پسند هستند ولی به هر حال او از یک حق استفاده می کند

این حرف در مورد مطالبی از این دست صادق است، اما در مورد مطالبی که بار .علمی و پژوهشی دارد، دیگر به این راحتی نمی شود دموکراتیک برخورد کرد

سجودی: این که داستان دیگری است. این جا اول مسئله ی حق را حل کنیم. من معتقدم که فضای مجازی شرایط راحتی را برای حضور همه ی مردم به وجود آورده که قبال وجود نداشته. درست مثل زمانی که حق استفاده از خیلی چیزها از انحصار

اشرافیت خارج شد و به همین ترتیب حق نویسندگی و انتشار را از دست.»اشرافیت نهادی شده ی انتشار« خارج کرد

نجومیان: حتی یک مرحله جلوتر، حق ارتباط انسانی را عمومی کرد. شما در فضای مجازی حق و اجازه پیدا می کنید که با انسان های دیگر ارتباط برقرار کنید و این

ارتباطتان فارغ از جایگاه اجتماعی تان باشد که به طور معمول امکان ندارد. چون آن مراجع اعتبار بخشی، مثل سواد، عنوان و جایگاه، را در فضای مجازی می توانید

کنار بگذارید. هر رسانه ی جدید یا ابزار جدیدی که پیدا می شود، درواقع برای خودش میزانی از فضای عملیاتی جدید هم به وجود می آورد. گارسیا مارکز در یکی از

مصاحبه هایش می گوید: وقتی جوان بودم می خواستم فیلمساز بشوم. بعد دیدم این کار نیازمند داشتن سرمایه ی کالن، تهیه کننده، بازیگر و استودیو و ... است. اما

متوجه شدم من یک ماشین تحریر دارم با مقداری کاغذ و می توانم در ذهنم یک دنیا را بسازم و فضای عملیاتی من با این ماشین تحریر فضای بسیار بازتری است. این

شرایط دقیقا برمی گردد به مثال دکتر سجودی که افرادی از فضای مجازی برای ارتباط اجتماعی استفاده می کنند که قبال این امکان را نداشته اند. خود من همین

االن در تلفن همراهم یک کتاب بسیار نوآورانه دارم که دختر ده ساله ای آن را نوشته و توسط مادرش برای من فرستاده اند. چند سال پیش این ممکن نبود. اما

امروز، این دختر به راحتی این کتاب را می تواند در فضای مجازی به اشتراک بگذارد که دیده شود، بازخوردهای مختلف بگیرد و او هم متوجه شود که کارش خوانده

.شده و این خیلی ارزش دارد

این شرایط یک »موقعیت« ایجاد می کند. فضای مجازی به عنوان یک رسانه قابلیت های بسیاری را پدید آورده است و به دلیل نداشتن محدودیت، همه ی صداها

را می توان در آن دید و شنید و در کنار ارائه ی این اطالعات یقین مخاطب را هم

کم رنگ می کند و همین اتفاق در عرصه ی بسیط تری در خود فضای وب رخ می دهد.یعنی ما صداهای مختلفی را می شنویم که همدیگر را رد، نقد یا تأیید می کنند

ما در نهایت اگر کمی فانتزی فکر کنیم، می بینیم که انسان ها مجموعه ای از تضادها هستند خوبی دارند و بدی دارند، و این فضا در حال تبدیل شدن به »ابر انسانی«

است که به هیچ ویژگی آن نمی توان اطمینان و یقین داشت. ما از یک طرف با این ابر انسان فرضی رو به روییم و از سوی دیگر در حال از بین بردن فردیت انسان هستیم. وقتی گوتنبرگ حروف چاپی را اختراع کرد، درواقع کمک کرد به گسترش انتشار آثار و انتشار کتاب در ده ها و صده ها و بعدها هزاران نسخه. اما هرگز این اتفاق نیفتاد که فالن نویسنده ی آن زمان نامه هایش را با حروف سربی بنویسد. و خط انسان ها هویت داشت. فردیت هر کسی با خط خودش سر جای خودش بود.

امروز ممکن است من امضایم را باالی نوشته ای که در آن فضا می نویسم بگذارم، اما حروف همان حروفی است که دستگاه در اختیار من گذاشته و شما از خط من نمی توانید متوجه روحیات و سطح سواد من بشوید. بنابراین من و شما دیگر نیازی

نمی بینیم که با هم نامه نگاری کنیم و مثال شما از روی خط من متوجه بشوید که دیشب کم حوصله بوده ام و یا حال خوشی نداشته ام. این بخش هویت فردی وقتی

شما ایمیلی از من دریافت می کنید در پس خط شسته و روفته ی تایپی پنهان می شود. به نظر شما تکلیف این بخش فردیت انسان چه می شود و همچنین با آن

ابرانسانی که به هیج وجه نمی شود به او مطمئن بود چه کنیم؟ االن شاید در اثر سرعت حرکت این تکنولوژی ما گیج شده ایم و به چه گونگی حرکت فکر نمی کنیم و

فقط این سرعت را می بینم. تکلیف انسان در برابر این تحول عظیم چیست؟ نجومیان: هویت امری نسبی است. در مورد همین خط که فرمودید، از زمان

افالطون به بعد، این پرسش مطرح بود، که آیا کالم و گفتار شفاهی ارزش بیشتری دارد یا متن کتبی؟ و جالب است بدانیم در طی تاریخ فلسفه همیشه کالم و گفتار را به عنوان حقیقت می پذیرفتند. انگار گفتار با هویت و فردیت و حضور بالفصل تداعی

.می شد

.لحن گوینده،کالم و حاالت دیده می شود همان چیزی که به آن می گوییم زبان بدن نجومیان: دقیقا. و وقتی انسان وارد نوشتار شد، فرض بر این شد که انگار نوشتار

نوعی کپی یا نسخه ی دست دوم است. فیلسوفانی این مسئله را مورد نقد قرار دادند و حرفشان این بود که اتفاقا نوشتار از زوایای بسیاری می تواند روح زبان را

بیشتر آشکار کند. زبان همین است. زبان در غیاب شکل می گیرد و ما اصوال از زبان به این دلیل استفاده می کنیم که چیزی غایب است وگرنه از زبان استفاده نمی شد. پس از این جهت نوشتار ارزش باالتری دارد. از این دیدگاه من هم با شما موافقم که نامه ی دستخطی حس و روح نویسنده را به خواننده منتقل می کند. نکته ی مهم

این است که ما االن در دوره ی انتقال یا گذار هستیم، و هنوز همه ی توانش های

فضای دیجیتال را ندیده ایم. آرام آرام می بینیم کامپیوترها قلم دارند و انسان با قلم.به جای کاغذ روی صفحه مانیتور می نویسد

بشر در طی تاریخ کوشش کرده و می کند تا فردیت خود را در قالب های مختلف حفظ کند و این یک حس انسانی غیرقابل انکار است. انسان دوست دارد تشخص

فردی داشته باشد. اصال شاید بتوان گفت آن نامه های دستخطی، امروز تبدیل شده به فضای اینستاگرام و عکس هایی که کنار هم قرار می گیرند و زیر آن یک سری

کامنت هایی نوشته می شود و افراد آن صفحه را می بینند. وقتی به صفحه ی یک نفر نگاه می کنیم، از انتخاب عکس هایش روحیه اش را تا حد زیادی می شناسیم و این هم تشخص است. می خواهم بگویم تشخص در دوره های مختلف در بستر همان

.تحوالت فرهنگی و در قالب ابزارهای جدید بازتعریف می شود سجودی: این حرف در جای خودش درست است که خط هر کس حامل ویژگی های

مختلفی از اوست. اما تغییراتی که در طول تاریخ بشر اتفاق افتاد. نشانه های هویت بخشی فردی را - که البته خود این نشانه ای بودن مبین این است که هویت

فردی همیشه یک وجه جمعی هم دارد - عوض کرده است. در طول تاریخ فلسفه ی غرب، و به قول دریدا متافیزیک غربی، الویت با گفتار بوده و همه ی آن ویژگی های

هویت بخشی را در گفتار می دیدند، از همه مهم تر می گفتند گفتار چون حضوری است مهم است. با اختراع نوشتار، کماکان نوشتار و خط را یک عنصر افزوده

می دانستند تا قرن بیستم که در قرن بیستم با آمدن آدم هایی مثل دریدا، این تفکر تغییر کرد. می خواهم بگویم که ما همیشه یک چیزی را از دست می دهیم و در عوض

یک چیزی به دست می آوریم و همیشه با شکل نوشتار نیست که هویت فردی یک انسان در عرصه ی نوشتن و بیان تعریف می شود. بلکه، انتخاب واژگان، سبک نوشتار، انتخاب موضوع - )در محیط چند رسانه ای با تصاویر انتخابی( این هویت تعریف می شود. همین االن حادثه ی دردناک زلزله ی کرمانشاه اتفاق افتاده و ما

شاهد عکس های مختلفی در فضای مجازی بودیم. از عکس سلفی با زلزله زده ها در تلگرام و اینستاگرام پیدا می شد تا عکس هایی که عمق فاجعه را نشان می داد. و البته بودند صفحاتی که متعلق به آدم هایی است که اصال انگار نه انگار در این کشور

اتفاقی رخ داده و هنوز عکس چلوکباب روی صفحه شان می گذارند! بدون شک این ها گرایشات فردی را نشان می دهد. از آن عکس های سلفی که مشهورترینش به نام آن ورزشکار معروف شده تا یک حضور متعادل در این فضای عمومی و ...

در کنار هم یک پیوستاری را نشان می دهد که هویت فرد را آشکار می کند. ما مفهوم نامه ی دستخطی را از دست داده ایم. و البته نامه وقتی نوشته می شود داللت بر

غیاب گیرنده دارد و وقتی دریافت می شود هم داللت بر غیاب نویسنده دارد. در حالی که فضای مجازی بالقوه بالفصل است و هم زمان می توانی با طرف مقابل چت کنی و این یعنی انگار که گفتگو نوشتاری شده است. قبال گفتگو و نوشتار با

هم فرق می کرد. نوشتار داللت بر غیاب می کرد و گفتگو داللت بر حضور. حاال شما تند تند می نویسید و درواقع در حال گفتگو با یک نفر دیگر در آن سوی دنیا هستید و

.رسانه ی این گفتگو شده نوشتار

این یک حالت پارادوکسیکال به وجود آورده. ما فکر می کنیم این فضا ما را به هم نزدیک کرده در حالی که درواقع این ابزار ما را از هم دور کرده و درواقع ما با تکیه بر این امکان دلیلی برای دیدار حضوری نداریم در حالی که انسان در درون خودش

.آن حس نزدیکی فردی و ... را دارد سجودی: ما بخواهیم یا نخواهیم این شرایط، به غایت رساندن فرهنگ است. چون

فرهنگ نشانه ایست. و در نتیجه ما در حال حرکت به سمت یک رویه ی غایی فرهنگی هستیم که همه چیز در فضای نشانه ای اتفاق می افتد. وقتی هم ما همدیگر را می بینیم در فضای نشانه ای قرار داریم اما هنوز این حس پدیداری لمس دست یا

.در آغوش کشیدن وجود دارد

.ولی این ها حس های واقعی انسانی اند و نمی توان آن ها را منتفی دانست

سجودی: بله، اما می خواهم بگویم. این فضای جدید کامال برخالف پدیدارشناسی حسی و عاطفی عمل می کند. سعی می کنم این شرایط را تعریف کنم. انسان از روزی که زبان ورز و درواقع نشانه ورز شد، تبدیل به »انسان« شد. و درواقع یک موجود فرهنگی شد. چون فرق انسان با سایر حیوانات )از این زاویه الاقل( این است که انتقال اطالعات در نزد حیوانات ژنتیکی، و نزد انسان، فرهنگی است.

یعنی به واسطه ی نشانه هاست و این یعنی مصنوع است. این مصنوع بودن امروز به غایت خود نزدیک شده است. این خیلی عجیب و درواقع پارادوکس حاضر و غایب

هزار کیلومتر از من دور است به صورت تصویری20است. االن با همسرم که حرف می زنم ولی نمی توانم دستش را بگیرم. این حضور، حضور مصنوع است و

این یعنی حضور را هم به غایت نشانه ای خودش رسانده ایم. یعنی زمانی دریدا می گفت: »نشانه ها داللت بر غیاب می کنند« من االن یک قدم از بحث دریدا جلوتر

!می روم و می گویم این فضا، حضور را به غایت نشانه ای اش رسانده

اگر وجود حس های انسانی و ضرورت پاسخگویی به آن ها را بپذیریم آیا می شود یکدوره ی بازگشت برای شرایط فعلی تصور کرد؟

نجومیان: ارتباط حسی و انسانی هم در دوره های مختلف شکل های مختلفی .می یابد. واقعیت این است که جهان در حال بسیط شدن است

سجودی: من خیلی هم موافق نیستم که مفهوم »حسی« و »انسانی« را یکی .بدانیم

نجومیان: بله درست است. اما می خواهم بگویم ما ممکن بود صد سال پیش با آدم های کوچه و محله ی خودمان ارتباط نزدیکی هم داشتیم و عصرها در قهوه خانه ی

سر کوچه می نشستیم و حرف می زدیم و این ارتباط برای ما ایجاد نوستالژی می کند. اما اگر ما این نوع ارتباط را از دست داده ایم یک چیز مهم به دست

آورده ایم، ما االن در دنیایی زندگی می کنیم که این ارتباط انسانی را با آدمی در یک سوی دیگر دنیا به طور هم زمان می توانیم برقرار کنیم و این را نباید در بستر

پیشرفت های ارتباطی بشر دست کم گرفت. ما دیدیدم که عکس یک پسربچه ی سوری در کنار دریا چنان ارتباط حسی و عاطفی ای در سراسر دنیا ایجاد کرد که

.یک جهان را به واکنش واداشت. می خواهم بگویم باید این را باارزش بدانیم عکس آن جوان ویتنامی که چهل و چند سال پیش منتشر شد و اسلحه روی

.پیشانی اش بود همین تأثیر را داشت .نجومیان: بله، آن هم تأثیر رسانه بود

.بله ولی منظورم این است که تأثیرگذاری آن عکس مربوط به فضای مجازی نبود نجومیان: اما سرعت گسترشش چرا. هر رسانه ای که به وجود می آید ممکن است که ما با نوستالژی که نسبت به نظام معناسازی رسانه ی قبلی داریم، با آن برخورد کنیم، ولی باید این را درک کنیم. که رسانه های جدید نظام های معناسازی و فرهنگ

.خودشان را می سازند

.سجودی: و سواد نشانه ای خودشان را به وجود می آورند

آیا نزدیکی روحیات انسان نباید از ویژگی های این فرهنگ جدید باشد تا به ماندگاریآن کمک کند؟

سجودی: یکی از بحران هایی که درباره ی آن صحبت می کنید، ناشی از فقدان و نبود .این سواد نشانه ای و ورود به فضای نشانه ای جدید بدون این سواد است

در این میان آیا نباید در نظر گرفت که همه ی این اتفاقات توسط انسان برای انسان دارای یک سری گرایشات ذاتی، حسی و ژنتیکی رخ می دهد. نمی خواهم چیزی را نفی کنم. فقط می خواهم بگویم، اگر من نتوانم پدرم را که دور از من

است در آغوش بگیرم، جای این حس انسانی را چه چیزی می گیرد؟ سجودی: من بحث را به یک جایی رساندم. آن جا که تمام مدت متفکرین گفتند

غیاب، حضور، گفتار و ... انگار که حاال فضای نشانه ای جدید حضور را به مصنوع ترین یا نشانه ای ترین شکل تعریف می کند. از حاصل آن چه تا االن گفته ایم، هم سو با گفته های شما حرف بزنم. می خواهم بگویم که احساسات عاطفی بشر هم کم کم از آن حالت پیشینی و قدیمی تغییر می کند. یعنی ما نه تنها به حضور در

نشانگی ترین شکل ممکن، تحقق بخشیده ایم )منظورم حضور به مفهوم پدیداری نیست( حاال مفهوم حسی - عاطفی را هم به غایت نشانگی اش رساندیم. چون

وقتی یک عکس می تواند دنیا را تکان بدهد. یعنی حس و عواطف مردم تکان خورده. )این حرف ها به شکل جدی مبانی فلسفه ی پدیدارشناسی را به چالش

می کشد( چون هم بحث حضور را کامال نشانه ای کرده، یعنی طرف مقابل شما با استفاده از فضای دیجیتال با فرسنگ ها فاصله این جا حضور دارد، و هم بحث حسی

و عاطفی را تغییر شکل داده است. اصال چه کسی گفته که نوشتار بی حس و بی عاطفه است، و حضور بالفصل است که امکان برانگیختگی حسی و عاطفی را فراهم می کند. مثال در جنگ، از همان ابتدا عکاسی جنگ تکان دهنده ترین تأثیرها را

در سطح جهان داشته و تأثیری که شما از این عکس ها می گیرید ربطی به حضورتان در صحنه ی جنگ ندارد. می خواهم بحث را برسانم به فضای معاصر.

واقعیت این است که بسیاری از تأثیرات اجتماعی امروز ما به همین فضای مجازی برمی گردد. اما در همین زلزله ی اخیر سرعت تبادل اطالعات، هماهنگی بین مردم

یک کشور برای ارسال کمک های مورد نیاز - تا حد جزیی کردن نیازهای افراد زلزله زده - چیزی بود که تنها از طریق این رسانه امکان پذیر بود. این خیزش

مردمی را با زلزله هایی که همه ی ما شاهدش بودیم از بویین زهرا بگیر تا بم و آذربایجان و رودبار مقایسه کنید. آن زمان هم همه کمک می کردند و دوست هم

داشتند که کمک کنند. اما این تکان عاطفی که فضای مجازی در مردم ایجاد کرد و .این همه عکس در کانال های مختلف یک خیزش مردمی به وجود آورد

این نیاز واقعا هست، وقتی انسان دلش برای مادرش یا فرزندش تنگ می شود، دوست دارد او را در آغوش بگیرد، حضورش را حس کند، در چشم هایش نگاه کند و

...

نجومیان: من این را نفی نمی کنم، اما این همه چیز نیست. خیلی از افراد وقتی کنار هم هستند ارتباط حضوری شان کم تر از زمانی است که دور از هم هستند و از

.طریق همین فضای دیجیتال دایم نگران هم هستند و با هم ارتباط می گیرند

سجودی: یک نکته هست و این که کم شدن این بعد مکان و آسان شدن ارتباط دفعات ارتباط را بیشتر کرده. اما کیفیت آن قطعا مثل ارتباط حضوری نیست. آدم ها وقتی از هم دورند مکاتبات رومانتیک تری دارند. و مرتب نگران حال هم

می شوند در صورتی که وقتی کنار هم هستند، بر این باورند که این حضور همیشگی و بدیهی است، این بعد مکان انگیزه می دهد به حضور مجازی که االن

.ممکن شده و فواصل تماس ها کم می شود

نجومیان: یک نتیجه از این بحث بگیریم. ساختار پدیدارشناسی با ورود فضای مجازی باید بازتعریف بشود. ما باید اصال پدیدارشناسی را طور دیگری تعریف کنیم،

.مخصوصا پدیدارشناسی که مثال مورلوپونتی مطرح می کند، در حال دگرگونی است

.و در آینده ما در پس این تحوالت ظاهری شاهد تغییرات بنیادی تری خواهیم بود

سجودی: بله من فکر می کنم صورت بندی فرهنگ در آینده دچار تحوالت بنیادی می شود. حتی همین االن با همه ی این فشار فضای مجازی هنوز آن هاله ی قدسی کتاب و متن کتبی آن قدر مهم است که یک مسئله ی حقوقی بزرگ در این شهر به وجود آورده و صدها نفر به ناشرها پول های کالن می دهند که کتابشان چاپ بشود. )به خصوص در حوزه ی شعر( و صاحب کتاب بشوند. در صورتی که همین کتاب را می توان روی فضای مجازی گذاشت. تا همین چهل سال پیش اگر قرار بود کسی شاعر تلقی بشود باید اول در محافل ادبی حضور پیدا می کرد بعد کم کم دو نفر

شاعر پیشکسوت تر تشویقش می کردند، بعد رخصت می گرفتند و بعد کتاب اولش را چاپ می کرد. این میل به کتاب داشتن و از این طریق اعتبار یافتن کماکان ناشی از عملکرد گفتمانی است که به کتاب در شکل فیزیکی اش اعتبار و مشروعیت ویژه

.می بخشد

در این بین آن بزرگ ترها به جز رخصت دادن حداقل توانایی شاعری این افراد را تأیید می کردند. و این کم چیزی نبود و آبرویشان را خرج یک شاعر کم مایه

.نمی کردند سجودی: بله الزم بود که یک شاعر مهم برایت مقدمه بنویسد و ... مشروعیت

.بخشی از این جا آغاز می شد و آن هاله ی قدسی از همین مشروعیت بخشی و سندیت پیدا کردن متن کتبی آغاز

.می شود

سجودی: ولی کماکان همان آدم هایی که صبح تا شبشان در فضای مجازی می گذرد، حاضر نیستند کتاب شعر یا داستانشان را صرفا روی فضای مجازی قرار دهد تا مردم بخوانند و اصرار دارند که آن را چاپ کنند. چون مشروعیت بخشی کتاب

.فیزیکی هنوز مهم است

.نجومیان: ولی این یک توهم است سجودی: قطعا. اما می خواهم بگویم اگر قطبی نگاه کنیم. توهمات گفتمانی پیشین

چه طور نشست پیدا می کند در فضای کنونی. خیلی وقت ها پیش می آید که نویسنده ها از سانسور ناراحت هستند ولی حاضر نیستند متنی را در فضای مجازی

قرار بدهند. این همان چیزی است که بارت در از اثر تا متن تحت عنوان »نسب« و »مالکیت« از آن صحبت می کند و بنیامین به آن »هاله« می گوید. »هاله« ی بنیامین به عالوه ی »نسبت« و »پدری« بارت نتیجه اش می شود این که روشنفکرترین آدم ها

.هنوز نگاهشان به کتاب این است که سندیت و مشروعیت بیشتری دارد

و این فقط به جامعه ی ما مربوط نیست، سارا ماگو در کتاب »نوت بوک« همه ی یادداشت هایش را که در فضای مجازی و روی کامپیوترش داشته، تبدیل به کتاب

.«کرده و در مقدمه هم گفته این کار را کردم که »بمانند

.سجودی: بله

تا حدی هم مربوط می شود به نشانه های فردی یعنی من کتابم را به شما می دهم و !«می گویم آقای دکتر »کتاب من« را دیده اید. »کتاب من

سجودی: البته حواشی شبه آیینی آن هم هست مثل امضای کتاب و ... که در فضای .مجازی نمی شود این کارها را کرد

نجومیان: ولی من فکر می کنم مشروعیتی که کتاب کاغذی می بخشد خیلی کم تر از .مشروعیت فضای مجازی است

.سجودی: از نظر گفتمانی نه ولی از نظر کارکردی چرا

نجومیان: آن زمان هم که کتاب شعرت را در دهه ی چهل به چاپ می سپردی ممکن بود فقط عضو یک محفل پنج نفره باشی و کتابت را چاپ کنی. اما االن در فضای

مجازی نیازی به این پیش زمینه ی آشنایی و محفلی نیست و صدها هزار نفر این .کتاب را می خوانند و نظر می دهند

اصال چرا خانم رولینگ با این همه ثروت باز هم هری پاتر را در تیراژ میلیونی »چاپ« می کند و بارها تجدید چاپ می کند و نسخه هایی از آن روی اینترنت هم هست. این

همان سؤال آغازین است که چرا تیراژهای چند هزارتایی کتاب و مجله در همه جای جهان سر جای خودش ست و ما چنان هول شده ایم که کتاب فیزیکی را نفی

.می کنیم و یا می گوییم نوعی ابزار قدیمی است

نجومیان: این برمی گردد به نحوه ی برخورد فرهنگی ما با این پدیده ها. واقعیت این است که من اصال بر این باور نیستم که ما با فضای دیجیتال کتاب خواندن را کنار

گذاشتیم. بلکه معتقدم ما اصال کتاب نمی خواندیم. ما همان قدر که در گذشته کتاب می خواندیم حاال هم می خوانیم. ما سیصد نسخه کتاب چاپ می کنیم ولی به این

توجه نمی کنیم که هر هفته ده ها عنوان کتاب چاپ می شود در حالی که آن زمان در دهه ی چهل که تیراژ کتاب دو هزار تا و تیراژ مطبوعات چند ده هزار تا بود عناوین

.محدود بود

.سجودی: این برمی گردد به مشکالت فرهنگی مان

اصال منظورم این نیست می خواهم بگویم در سایر جوامع کارکرد همه ی این ابزارها در کنار هم تعریف شده و هیچ کدام نافی آن دیگری نیست. ولی ما این کار را

.نکردیم

نجومیان: دلیل شما چیست؟ چون بسیاری از مردم فکر می کنند چون روزی دو تا خبر در تلگرام می خوانند این

یعنی استفاده از رسانه، چون یک شعر روی فضای مجازی می خوانند یعنی مطالعه. و به لحاظ روانی خودشان را بی نیاز از خواندن و دانستن بیشتر می بینند و این

سواد سطحی و همگانی به دلیل دسترسی آسان، توهم با سواد بودن و مطالعه در آدم ها ایجاد کرده. حتی مسئوالن ما معتقدند که طالیه داران فرهنگ از فضای مجازی

می آیند. ما هول زده ایم و در سایر جاهای دنیا این هول زدگی در استفاده از فضای .مجازی نیست

.نجومیان: بله این متأسفانه برمی گردد به تفکر فرهنگی خود ما مسئله ای که دکتر سجودی مطرح کردند درباره ی هاله ی تقدس کتاب و مثال آن

حتی در مورد ساراماگو و رولینگ مطرح شد که متعلق به جوامعی هستند که اصوال مبدع فضای مجازی اند ولی آثارشان را چاپ می کنند. اما این جا می گوییم اصال

فضای مجازی خیلی بهتر است؟ سجودی: دلیل این است که در جوامعی که ساز و کارهای فعال کسب و کاری وجود

.دارد مادامی که یک کاال هنوز می تواند درآمدزا باشد. آن را حفظ می کنند

.یعنی صنعت نشرشان را حفظ می کنند سجودی: بله معلوم است و آن را احیا می کنند. همین االن وقتی شما خوانندگان یک

یادداشت را در یک روزنامه ی صبح با میزان مراجعه به این یادداشت در فضای .مجازی می سنجی اصال قابل مقایسه با کل تیراژ آن روزنامه نیست

و البته ایده آل این است که این دو در کنار هم باشند. و هرکس خواست از هر طریقی این نوشته ها را بخواند، نه این که یکی را به نفع دیگری نفی کنیم. مهم

.انتشار اثر است با حداکثر ابزارهای ممکن تاست میزان مراجعه به این نوشته ها300سجودی: در جامعه ای که تیراژ کتاب

.گاهی اعجاب آور است

.اما این باور به مستندتر و اصیل بودن سند کاغذی در همه ی جوامع وجود دارد نجومیان: این روندی است که در جریان آن، صورت بندی های فرهنگی عوض

می شوند و صورت بندی های قدیمی در برابر جدیدها مقاومت می کنند. ریموند ویلیامز الگویی را مطرح می کند به این شرح که در هر دوره تاریخی، سه گفتمان

در حال کشمکش هستند: یکی مفهوم فرهنگی رسوب شده از گذشته است، دومی مفهوم فرهنگی غالب، و سومی مفهوم فرهنگی در حال پدیدار شدن. این سه

گفتمان در کشمکش دائم با هم هستند تا آرام آرام گفتمان در حال پدیدارشدن .تبدیل به گفتمان غالب شود و سپس رسوب کند و آنگاه رسوب شود

این پدیده عجیبی نیست، بلکه روند طبیعی فرهنگ است. ما باید آن را بپذیریم. فقط باید ببینیم که در روند صورت بندی های فرهنگی هر کدام از این ها چه توانش ها

و محدودیت هایی دارند. باالخره وقتی صورت بندی های فرهنگی بشر دگرگون می شود، روابط انسانی اش هم تغییر می کند. مناسبات انسانی نوین

صورت بندی های فرهنگی نوین در زمانه ی خودش را می خواهد. ما کسانی هستیم که با نوعی از مناسبات انسانی ارتباط داشته ایم و به آن مناسبات با ابزار و مواد و رسانه خودش تعلق خاطر داریم، اما باید بپذیریم که در جهان امروز گفتمان نوینی در حال پدیدار شدن است که مناسبات با ابزار و مواد و رسانه نوینی را مناسب تر

می شناسد. من و دکتر سجودی متعلق به نسلی هستیم که مثال اگر در خانه ی ما کنار هم شام بخوریم خیلی هم راضی هستیم از این دیدار و نحوه ی ارتباط، چون

نسل ما هر وقت همدیگر را دعوت می کردند حتما شام یا نهاری بود. نسل بعدی در یک کافه بیشتر بهشان خوش می گذرد. قطعا بچه های آن ها صورت دیگری از روابط و مناسبات انسانی را تعریف خواهند کرد و به تبع آن رسانه نوینی را هم می طلبند.

.این طبیعی است مثال ده سال دیگر خیلی راحت می شود کسی را که دوست دارید، در اندازه های

... طبیعی اش و در یک شکل مجازی ببیند و با همین نگاه به عشق ورزی نسبت به یک موجود Her نجومیان: بله دقیقا فیلم

مجازی ساخته شده است. قهرمان فیلم عاشق شخصیتی مجازی در اپلیکیشن خود می شود. انسان مرتب در حال دگرگون شدن است. قضاوت ها و ارزشگذاری های ما

همواره بستگی به این دارد که ما در کدامیک از آن موقعیت های گفتمانی رسوب .شده، غالب، یا در حال پدیدار شدن قرار گرفته ایم

سؤال از ابتدا این بود که هر یک از این ابزارها در سایر جوامع درست تعریف شده و برای ما نه، یعنی از نظر خیلی ها االن اگر تبلت نداشته باشی، عقب مانده ای،

.منظور نفی هیچ کدام از این فضاها نیست

سجودی: شما حق دارید در دنیای غرب شما در مترو و یا اتوبوس چندین نفر را مشغول مطالعه ی کتاب کاغذی می بینی و چندین نفر را به طور همزمان مشغول

مطالعه ی کتاب از روی تبلت یا گوشی همراه. کتاب کاغذی البته خیلی زیادتر است. ما در این جا هیچ کدام را نداریم. من با مترو خیلی رفت و آمد می کنم و هر هفته

می توانم به شما بگویم مهم ترین بازی مد روز چیست. یعنی همه دارند بازی می کنند! این برمی گردد به این که ما خیلی کم مطالعه می کنیم. و در یک قیاس

بزرگ تر توجه کنیم به چند مفهوم نو شدن. وقتی می گوییم نو شدن شهر، یکدفعه

بولدوزر می اندازیم زیر همه ی ساختمان های شهر و از نو می سازیمشان در صورتی که در دنیا خانه های هفتاد هشتاد ساله دارند و فقط داخلشان بازسازی می شود. شهرهای جدید را کنار شهرهای قدیمی تر می سازند. و بعد می گوییم ما جامعه ی

سنتی هستیم. شما به اروپا نگاه کنید. آن ها زنجیره ای از داشته هایشان را می زیند و به حلقه ی بعدی می روند. اما حلقه ی قبلی را از بین نمی برند. برای ما سنت یعنی چند تا گلدان شمعدانی و یک حوض و چند تا نقش اسلیمی. سنت گراهای افراطی

سنت را تبدیل به یک امر موزه ای می کنند و با این کار آن را از بین می برند. در حالی که سنت واقعی آن چیزی است که تغییر کند. باشد و تغییر کند. سایر جوامع

این طورند. ما همیشه از اختراع چرخ شروع می کنیم. در نتیجه همیشه در جا می زنیم. به بیان دیگر آن ها »جوگیر« نیستند. خصیصه ای که ما به شدت دچار آن

هستیم. آن ها اگر کتاب را بخشی از تاریخ تمدن می دانند، از کتاب به فضای مجازی می روند، مجله ی صدساله اش را هم در نسخه ی کاغذی حفظ می کند، حتی کمک

می کند و سوبسید می دهد که منتشر شود و بعد نسخه دیجیتالش را هم تولید می کند. برنمی گردد حلقه ی قبلی را حذف کند. اما ما دچار هیجان زدگی بی تاریخی

.بوده و هستیم، متأسفانه نجومیان: روند تحول فرهنگی و گفتمانی را می توان در دو سر یک طیف دانست.

یک سر این طیف تداوم است و سر دیگر گسست. سنت فرهنگی و اندیشگانی در غرب در پنج سده پیش در یک پیوستگی و تداوم مرتب در حال شدن است. اما به گمان من، ما از نظر فرهنگی و گفتمانی در چند سده ی گذشته همواره با گسست روبرو بوده ایم. ما مرتب به نقطه ی صفر برمی گردیم و دوباره از نو. این گسست نتیجه کتمان و مشروع ندانستن گذشته است. تا زمانی که ما از نظر فرهنگی یاد

نگیریم که با گذشته خود آشتی کنیم این گسست ادامه خواهد داشت. منظور من از آشتی این نیست که آن را بپذیریم، بلکه منظور این است که با آن وارد گفتگو

شویم. ما باید گذشته خود را به رسمیت بشناسیم و آن گاه با آن وارد یک گفتگوی انتقادی شویم. مشکل ما تنش میان سنت و مدرنیته نیست بلکه گسست گفتمانی است. درک ما از مفهوم سنت هم درکی همراه با گسست است. تا زمانی که ما

مفاهیم را به صورت جداگانه و گسسته از هم درک می کنیم و همیشه حرفمان این است که »حرف نو« یعنی پایان و کتمان حرف پیش از آن، کل نظام فرهنگی و

اندیشگانی ما در رکود و عقب ماندگی خواهد ماند. گفتمان سنتی ما دچار گسست است چون با هر آن چه در حال پدیدار شدن است سر ناسازگاری دارد و حاضر نیست امروز و فردا را به رسمیت بشناسد، گفتمان مدرن ما هم دچار گسست

است چون مدرن بودن را به اشتباه در رد و کتمان و فراموشی هر آن چه در گذشتهبه دست آورده ایم می داند. این تراژدی و فاجعه فرهنگی ایران امروز

.است

سجودی: رویکرد نخست به مقوله های فرهنگی در کشورهای در حال توسعه می تواند رویکرد سنت گرا باشد، سنت گرا دچار گسست است چون همیشه با تاریخ

هر چیزی سروکار دارد، نه نقد فعال اکنون آن در زنجیره ی تارریخش؛ و همیشه تاریخ ادبیات، تاریخ معماری و .. را مطالعه می کند، آن را تبدیل کرده به سنت،

منجمدش کرده متعلق به گذشته کرده یک هاله ی قداست اطراف آن درست کرده. و از آن فاصله گرفته و مطالعه اش کرده. گروه دوم مدرنیست های کشورهای در

حال توسعه هستند که آن هم دچار گسست هستند چون فکر می کنند، نیازی به تداوم فرهنگی و رابطه ی بینامتنی با متونی که در یک دوره هایی تولید شده ندارند. و

مدام فکر می کنند این ها به چه دردی می خورد، و باید دور ریخته شوند. ما این دو گروه را می بینیم چون هر دو دچار تفکر گسست فرهنگی هستند و این در آن ها

مشترک است. اما گروه سومی هم هستند که مصداق این بیت حافظ هستند گرچه پیرم، تو شبی تنگ در آغوشم گیر / تا سحرگه ز کنار تو جوان برخیزم. این رویکرد سوم است. یعنی باید با گذشته و کالسیک ها درآمیخت و با آن ها ممزوج شد. باید آن ها را خواند، نقد و باز تعریف کرد و در گفتگوی هم زمانی با دیگری و گفتگوی

درزمانی با گذشته، با حلقه های پیشین آمیخت و حلقه های پسین را رقم زد. با این دید، فرهنگی امری فرایندی و پیوستاری است. این رویکرد براساس مفاهیم

پساساختارگرایی است که پیوستگی، خوانش، بینامتنیت را مطرح می کند. در سینمای ایران شاهد این پیوستار هم زمانی و درزمانی هستیم. و بخش زیادی از ادبیات ما هم این ویژگی را دارد. اما در شکل فرهنگ اجتماعی ما هنوز دچار آن گسست هستیم. از این بحث ها پاسخ سؤال اصلی درمی آید یعنی این که آیا ما در

آمیزش و خوانش فعال و پیوسته دچار تحول فرهنگی از رسانه ای به رسانه ی دیگر می شویم یا این که با هیجانات مختلف و جوزدگی برخورد می کنیم و مرتب دچار

گسست می شویم و یک راه دیگر را شروع می کنیم و همین است که یک بحران رادر خودمان تکرار

.می کنیم

....بچه ها در بازی هایشان مفهومی دارند که مرتب می گویند از از سرسجودی: بله متأسفانه ما ملت از از سریم..

راه حل برای نجات10نوشته: کولین رابینسون )پایه گذار نشر آزاد ار در نیویورک(

مقدمه و ترجمه از: سعید نوری به بازار آمدن گوشی تلفن های هوشمند که می توانند به راحتی نرم افزارهای ارتباط

جمعی را در خود نصب کنند و استقبال همه گیر از دنیای مجازی، در کنار محاسنی که برای ایجاد ارتباط و خبررسانی گروهی و سرعت انتقال اخبار ایجاد کرده، به

گمان عده ای نیاز به چاپ و ضرورت ثبت چاپی اسناد، کتب و مجالت را هم از میان برداشته که البته این در قدم اول ممکن است درست به نظر برسد اما در دراز

مدت، با وجود خصلت ناپایدار دنیای مجازی و کاهش صبر و حوصله برای خواندن مطالب طوالنی تر یا عمیق تر، موجب خسارتهای فرهنگی-فکری بسیاری در جامعه و

به تبع آن در تاریخ هر سرزمین خواهد شد. مثل خیلی از کشورهای هیجان زده نسبت به پدیده های جدید، آمار فروش کتب، مجالت و روزنامه ها در کشور ما هم با

آمدن این ابزار رو به کاهشی فزاینده گذاشته و بخش بزرگی از خوانندگان خاصه جوانان را از سنت خواندن مطالب چاپ شده دور کرده است. عده ی بسیاری به

گوشی های خود قناعت می کنند. توجیه شان هم این است که همه چیز را در آن دارند. این امر هم سیاست جدیدی در مصرف گرایی می تواند تلقی شود هم موجبات

ایجاد و حفظ آثار چاپی را در معرض خطر قرار می دهد و شاید هم دسترسی آیندگان به امروز را از بین می برد. در چنین شرایطی، ناشرین بزرگ جهان به فکر افتاده اند تا راه حل هایی برای حفظ صنعت چاپ و پیش گیری از عوارض ابزارهای

جدید ارتباطی ارائه کنند. خواندن این ده راه حل هرچند که برای ناشران آمریکایی نوشته شده، خالی از لطف و فایده برای ناشران داخلی نیست. ضمن اینکه این

مطلب و مطالبی از این دست نشان دهنده عالقه و احساس ضرورت حفظ کتاب و صنعت چاپ در کشورهای پیشرفته در کنار فضای دیجیتال و کتاب های اینترنتی

است.

ده راه حل برای ناشرین: سال گذشته هفت هزارو پانصد ناشر در نمایشگاه بین المللی کتاب فرانکفورت

آلمان شرکت کردند. آن ها همگی می دانستند که در زیر پوسته ی ظاهری شلوغی نمایشگاه، سودها پایین آمده و قیمت ها شکسته شد، و تخفیف ها باال رفته و تنها کتاب های پرفروش توانسته اند خود را حفظ کنند. نویسندگان ناشناش با ایده های جدید ممکن است بتوانند از این دایره بیرون بزنند. اما شانس این اتفاق هر روز

کمتر و کمتر می شود. بنابراین به نظر می رسد که زمان اصالح برخی روندهای چاپ و نشر فرا رسیده و این صنعت نیاز به تغییر دارد. بنابراین راه حل هایی را پیشنهاد

کردند. - برای خوانندگان چاپ کنید نه برای مولفین آثار.1

محیط چاپ امروزه سعی دارد کفه ی ترازو را به نفع خواننده سنگین کند. دامی که سایت آمازون برای فروش بیشتر به کار گرفته گرفتن تخفیف بیشتر از ناشرین

است که موجب پایین آمدن قیمت و افزایش مشتریان است. فروش مستقیم آثار توسط ناشرین خود می تواند یک راه نجات از دام آمازون باشد. طبیعتا سود حاصل

از این فروش باید به چرخه ی این صنعت برگردد و رابطه با مشتری از طریق ایمیل و حتی پست حفظ شود چون یکی از دالیل از دست رفتن مشتریان رها کردن آن ها

به حال خود است. - گزیده تر چاپ کنید.2

ناشرین زمانی خواهند شکفت که سلیقه ی خوانندگان خود را نیز بدانند. کاهش تعداد عناوین چاپی موجب تاکید بیشتر بر سلیقه ی خواننده است. چاپ پشت سر

هم چند کتاب از یک نویسنده، یا کتاب هایی با موضوعات مرتبط، قدرت ناشر را درمقام یک برنامه ریز کاهش می دهد.

- روی ویرایش و طراحی تمرکز کنید. 3 عملکرد توزیع کتب چاپ شده به روش سنتی شامل چاپ و انبار کردن،

کاتالوگ سازی از کتب چاپ شده، پی گیری پرداخت ها و ایجاد روند بازگشت سرمایه است. اما وظایف دیگری چون ویرایش و طراحی امروزه اهمیت بیشتری پیدا کرده

است. اطمینان از این که کتاب ها قابل خواندن و از نظر ظاهری هم جذاب هستند مسیر مطمئنی برای حفظ ناشرین در اقیانوس بیکران کتب چاپی توسط

خودناشرین است. - هیچ کتابی را در انبار نگه ندارید. 4

چاپ به تعداد سفارش خیلی گران تر از مسیر قراردادی تمام می شود اما این خود پایانی بر تشخیص اشتباه ناشر در چاپ تعداد نادرست از کتاب هم هست. در این

روش هزینه ی نگهداری در انبار و خواب سرمایه کمتر خواهد بود و البته در اینشیوه ی جدید کارآمد، محیط هم با خط تولید ناشر پیش می رود.

- زود چاپ کنید. 5 تعامل کتاب ها با موضوعات روز و روند حوادث فرهنگی می تواند بهره وری مستقیم

ناشر و خواننده را به جریان بیندازد و بازگشت سریع تر سرمایه در این روشتضمین شده است.

- قیمت ها را باال نگه دارید. 6 اگر مشتریان کتابی را نخواهند قیمتش هر چه باشد آن را نخواهند خرید. با همین

منطق اگر قانع شوند که خواندن کتابی ضروریست قیمتش آن چنان در فروش تاثیرنخواهد گذاشت.

- فروش دستی در اینترنت7 کاهش صفحات روزنامه ها و مجالت در معرفی کتاب ها و کاهش نقد ادبی بر آثار،

پوشش خبری مروبط به کتاب ها را هم تحت تاثیر خود قرار داده است. اینترنت

می تواند این شکاف را پر کند. ویدیوها، تبلیغات کم حجم، بروشورهای الکترونیکی و استفده همزمان از چندین مسیر تبلیغی در رسانه های متنوع فرصت دستیابی به

مخاطبین بالقوه را باال می برد. - جهانی بفروشید. 8

برای یک ناشر امروزی، زبان ارتباطی جایگزین مرزهای جغرافیایی و تعیین کننده ی بازار فروش شده است. فروش از طریق سفارش در کانال های ماهواره ای که هر

روزه بیش از پیش در دسترس خواهد بود به این معناست که کتاب ها می توانند محلی تولید شوند و از طریق پست محل ارزان تر و سریع تر در اختیار خواننده قرار

بگیرند. - از اطالعات به روز استفاده کنید. 9

تا سال ها صنعت چاپ یک دوران آرام را تجربه می کرد. چرا که کسی نمی دانست وقتی کتابی در کتاب فروشی ها قرار می گیرد چه واکنشی را برانگیخته خواهد کرد

در حالی که فروش اینترنتی عدد فروش را فوری و بدون کم و کاست مشخص خواهد کرد. این به ناشر کمک می کند تا فورا بازخوردی از عملکرد خود داشته باشد

که در مقایسه با آمار حدسی گذشته گامی رو به جلو تلقی می شود.- تشخیص پیچیدگی انتخاب برای چاپ با ناشر است. 10

چاپ کتابی که مشتری بخواهد بخواند، نیازمند تمیز و تشخیص ایده ی اصلی کتاب و زیبایی جمالت آن است. این قلب تپنده ی یک نشر موفق است؛ چه کتابی قدیمی

باشد چه تازه چنین تشخیصی اطمینان بخش است.

،اطالعات جانشین پول2040ثروت در جامعه ی دیجیتالی طبقاتی میشودگفت و گو با دکتر یونس شکرخواه

‌فضاي‌مجازي‌به‌عنوان‌يک‌مديوم‌براي‌پراکنش‌اطالعات‌اهميت‌ويژه‌ي‌خود‌را‌دارد.‌پرسش‌اين‌است‌که‌آيا‌مي‌توان‌مطمئن‌بود‌آن‌چه‌در‌فضاي‌مجازي‌نوشته‌مي‌شود‌بيســت‌ســال‌ديگــر‌قابــل‌دســت‌يابي

باشد؟‌و‌اگر‌نباشد‌)به‌هر‌دليل‌و‌اتفاقي(‌آيا‌قرن‌ما‌يک‌قرن‌خالي‌نخواهد‌بود؟‌ به گمانم اين تهديد براي فضاي غير از وب هم متصور است. اما براي هيچ کدام با اين شدت که مي گوييد قرن خالي وجود ندارد. اتفاقا ممکن است تعدد سرورها کمک کننده باشد و ميراث ديجيتال؛ شانس بقاي بيشتري نسبت به ميراث مکتوب داشyyته باشyyد.

کتابخانه ي اسکندريه در طول تاريخ دو بار ويران شد و االن به جايش يک کتابخانه ي ديجيتال پايه متولد شده است. من فکر مي کنم خطر از دست رفتن حريم شخصي بسيار بيشتر از خطر پاک شدن ميراث ديجيتال است. حريم شخصي االن به خاطر چه گونگي گردآوري اطالعات در فضاي وب - به خصوص از طرف شبکه هاي اجتماعي و اپليکيشyyن هايي کyyه مشخصyyات ومکان شما را ذخيره مي کنند - بسيار آسيب پذيرتر شده است. همين گوگل االن به تنهايي همه دار و ندار شما را در اختيار دارد.‌استفاده‌از‌فضاي‌مجازي‌براي‌نوشتن‌باعث‌شده‌که‌انسان‌ها‌تا‌حد‌زيادي‌ويژگي‌هاي‌شخصي‌خــود‌را‌از‌دست‌بدهند.‌شما‌وقتي‌متني‌را‌با‌استفاده‌از‌حــروف‌کــامپيوتري‌مي‌نويســيد‌ديگــر‌آن‌نوشــته‌خــط‌شما‌نيست.‌بلکه‌خطي‌شبيه‌به‌خط‌ميليون‌ها‌نفر‌ديگر‌است‌در‌حالي‌که‌نسل‌بعدي‌اگر‌بخواهد‌دست

‌نوشته‌شما‌را‌بخواند‌و‌از‌طريق‌آن‌به‌حاالت‌و‌روحيات‌شــما‌دســت‌کم‌بــه‌هنگــام‌نوشــتن‌آن‌متن‌پي‌ببرد‌برايش‌ممکن‌نيست‌آيا‌اتفاقي‌که‌دارد‌مي‌افتد‌به‌نوعي‌حذف‌کردن‌شما‌به‌عنوان‌يــک‌انســان‌بــا

ويژگي‌هاي‌هويتي‌مشخص‌نيست.‌ ببينيد به گمyyانم پرسyyش شyyما موضyyوعي مهم و متضyyلع اسyyت. موضyyوع مyyورد نظyyر شyyما چنyyد جنبyyه دارد. همين نرم افyyزار ورد مايکروسافت را در نظر بگيريد؛ احتماال همه ي مطالب نشريه ي شما با همين نرم افزار چيده مي شyyود. امyyا در ورد شyyما بخشyyي داريد به نام استايل که در کسري از ثانيه مي توانيد شکل و شمايل مطلب تyyان را در قyyالب شyyانزده اسyyتايل تغيyyير دهيyyد. ضyyمن اين که خودتان هم مي توانيد استايل بسازيد. به نظرم اين تغييرات در استايل هم مي توانند مثل دستخط شما بازتاباننده ي حس و

حال و کاراکتر شما باشند؛ چون مي توانيد از بين فونت هاي فانتزي تا رسمي چندين و چند انتخاب داشته باشيد. اما قبول دارم حاال وقتي با ورد يا ساير نرم افزارهاي نوشتن تايپ مي کنيم نه خط خوردگي در کار است و نyyه امالي اشyyتباه؛ نyyه

شتابي در نوشتن به چشم مي خورد و نه ميزان فشرده شدن قلم بر کاغذ و .... اعراب در روزگار اندلس با قلم و دوات که نامه مي نوشتند؛ کار جالبي مي کردنyyد آن هyyا بyyه محض نوشyyتن نامyyه بyyا مyyرکب؛ روي خطوط مرکبي؛ خاک نرم مي ريختند تا به اين ترتيب خطوط خشک و کمي برجسته شود و بعد بر روي اين خطوط برجسته شده

عطر مي زدند تا محبوبشان که نامه را مي گيرد و مي خواند بداند چه آدابي برايش به جا آمده است. اما در کل به نظرم نمي شود نوستالژي دستنوشته را بي توجه به مالحظyyات اقتصyyادي حyyاکم شyyده بyyر فضyyاي نشyyر در عرصyyه ي

ديجيتال حفظ کرد. در عين حال قبول دارم حرفتان را که در نبود دستنوشته ي من، از هويت من کسر شده است.‌‌اجازه‌بدهيد‌اين‌گونه‌بگويم‌که‌وقتي‌شما‌در‌روي‌يک‌ماوس‌پد‌با‌ماوس‌جهانگردي‌مي‌کنيد؛‌اين‌يعــني‌حذف‌شدن‌مکان‌و‌زمان؛‌و‌به‌عبارت‌بهتر‌هويت‌شما‌دارد‌از‌زميني‌که‌در‌آن‌جا‌سکونت‌داريد‌گسســته‌مي‌شود؛‌چون‌ممکن‌است‌تحت‌تاثير‌آن‌چه‌مي‌بينيد‌و‌تجربه‌مي‌کنيد‌قــرار‌گــيرد‌و‌يــا‌تــاثير‌بگــذارد‌بــر‌ديده‌ها‌و‌تجارب‌شما.‌يا‌به‌ديگر‌سخن،‌ارتباط‌زمين‌و‌فرهنگ‌دارد‌در‌اين‌نوع‌دنياگردي‌شما‌از‌طريــقــادار ‌اينترنت‌گسسته‌مي‌شود.‌شما‌که‌قبول‌داريد‌هميشه‌بين‌فرهنگ‌و‌منطقه‌ي‌سکونت‌رابطه‌ي‌معن

وجود‌دارد. در روزگاران پيش از وجود اينترنت؛ تغيير فرهنگي عمدتا از طريق مسافرت و مهاجرت صورت مي گرفت؛ اما حاال کره ي زمين به اندازه همان ماوس پد شماست و شما در هر لحظه در سفر و مهاجرت هستيد؛ چyyون آنالين هسyyتيد؛ پس خيلي چيزهyyا تغيyyير

مي کند و خط هم از جمله آن هاست.‌بررسي‌هاي‌اخير‌نشان‌مي‌دهد‌که‌در‌سه‌سال‌گذشته‌آمار‌انتشار‌کتاب‌هاي‌کاغذي‌در‌آمريکا‌نسبت‌به‌سه‌سال‌قبل‌تر‌افزايش‌يافته‌و‌برعکس‌از‌شمار‌کتاب‌هاي‌ديجيتال‌کاسته‌شده‌در‌حالي‌کــه‌در‌اوايــل‌دهه‌ي‌قبل‌حتي‌پيش‌بيني‌مي‌شــد‌کــه‌کتــاب‌کاغــذي‌بــه‌زودي‌از‌بين‌خواهــد‌رفت.‌‌علت‌از‌نظــر‌شــما

چيست؟‌ مگر با آمدن خودکار و خودنويس و روان نويس و غيره؛ مداد رفت که شما فکyyر مي کنيyyد کتyyاب کاغyyذي بايyyد بyyرود. من خيلي بyyه رابطه ي جايگزيني اعتقاد ندارم؛ نگران محمل نباشيد؛ وقتي بايد نگران شد که بشر شوق خوانyyدن نداشyyته باشyyد؛ نyyوع خوانyyدن مهم نيست؛ نوع ثبت هم مهم نيست. به نظرم بين سنگ نوشته هاي گنج نامه همدان که نوشتارهايي از دوران داريyyوش و خشyyايار است با بيلبوردهاي امروزي فرقي نيست؛ هر دو پيام رسان هستند؛ محتوا را با محمل اشتباه نگيريم. من شخصyyا اي بyyوکز را در آي پدم ترجيح مي دهم. چون واقعا حس مي کنم يک کتابخانه همراهم دارم؛ اما به اتاقم که در دانشکده مي رسم سه قفسه پر از کتاب دارم. شايد آنجا حتي يادم هم نباشد آي پyyدم در کyوله ام هسyت. راسyتش بyyه اين خyyط کشyي بين عرصyyه ي چyyاپ و فضyyاي مجازي باور ندارم. اين را از چشم سرمايه گذاران بزرگ عرصه ي رسانه اي تماشا کنيد. چون آن ها شم اقتصادي دارند؛ اگر چyyاپ در فاز مرگ بود آن ها هرگyyز در عرصyyه ي چyyاپ سyyرمايه گذاري نمي کردنyyد. وانگهي مگyyر جهyyان چyyاپ محyyدوديت هاي خyyودش را نمي شناسد؟ شما خودتان حاضريد يک روزنامه را دوباره در روز بعد از توزيع هم بخوانيد؛ نمي خوانيyyد؛ امyyا روزنyyامه هم مي دانyyد اين محدوديت خودش را. به همين خاطر است که در بازي به رسانه هاي ديجيتال از نظرسرعت باختyyه، حyyاال ابyyزار ديگyyري را رو کرده است؛ بيشتر از آن که خبر بدهد تحليل مي دهد و يا به تعقيب خyyبر مي پyyردازد و لyyذا بyyازهم نyyه تنهyyا مشyyروعيت و ضyyرورت خودش را حفظ کرده بلکه خودش را هم به وب سايت و شبکه ي اجتماعي و از هم مهم تر به خبر رسyyاني موبyyايلي مسyyلح کyyرده

است. بياييد مرور کنيد؛ مگر ماهواره هاي بين المللي مثل سي ان ان و فاکس و الجزيره که آمدند با پخش مستقيم خودشان بالي جyyان تلويزيون هاي ملي نشدند؟ آيا تلويزيون هاي ملي که بودجه ي ساالنه شان خرج يک هفته ي يyyک شyبکه ي بين المللي مثyل سyي ان ان بود؛ حذف شدند؟ نه، نشدند، راه پيدا کردند؛ جلوي تلسکوپ سي ان ان ها، ميکروسکوپ گذاشتند؛ زدند به خط خبرهyyاي بyyومي و توليد محلي؛ آن هم به گونه اي که سي ان ان ها براي اين که نشان بدهند در عرصه ي خبري حضور دارند و عقب نمانده انyyد مجبyyور

به نقل خبر از همين شبکه هاي ملي تلويزيوني مي شوند.‌آيا‌نظام‌ديجيتال‌حاکم‌بر‌ارتباطات‌در‌نهايت‌به‌حذف‌انسان‌به‌عنوان‌يک‌هــويت‌مشــخص‌از‌جــامعه‌ي

آينده‌و‌گسست‌روابط‌عاطفي‌بين‌انسان‌ها‌منجر‌نخواهد‌شد. اين پرسش خيلي شتابزده است. انسان حذف نمي شود؛ شايد بهتر است که بپرسيم انسyyان زمyyانه ي ديجيتyyال چyyه نyyوع انسyyاني خواهد بود؟ به گمانم کانون نبرد شايد همين رويارويي انسان باشد با هوش مصنوعي. به خصوص که هوش مصنوعي حyyاال دارد روندهاي مشابه در تفکر انساني را هم ذخيره مي کند و بسا فردا به عنوان پشyتيبان تصyميم سyازي بyyراي انسyان کyامال هم وارد

عمل شود. ــود ‌از‌ديد‌من؛‌اين‌که‌ما‌حاال‌صرفا‌پاي‌ديوايس‌هاي‌جديد‌مي‌‌نشينيم‌و‌از‌تجارب‌اجتماعي‌مان‌کم‌مي‌ش‌هم‌يک‌نکته‌ي‌بســيار‌مخــاطره‌آميز‌اســت.‌امــا‌در‌همين‌حــال؛‌اين‌کــه‌کتابخــانه‌اي‌يــا‌مــوزه‌اي‌ديجيتــال

‌مي‌شود‌دارد‌يک‌تجربه‌ي‌جهاني‌هم‌متولد‌مي‌شود.‌تجربه‌اي‌شبيه‌تولــد‌يــک‌هشــتگ.‌موضــوع‌انباشــت‌بي‌اندازه‌ي‌اطالعات‌در‌قالب‌يک‌حافظه‌جهــاني‌در‌اينــترنت‌موضــوع‌بســيار‌عجيــبي‌اســت‌کــه‌دارد‌در

بزرگترين‌دستاورد‌ارتباطي‌بشر‌رخ‌مي‌دهد.‌

بازگشت غرب به دنیای کاغذیمترجم: سیمین دخت گودرزی

کی از مجله های فرهنگی و پرسابقه درباره ی کتاب و کتاب خوانی که به طور مرتبی ( است. صاحبانRead The Spiritدر آمریکا به چاپ می رسد مجله ی رید د اسپریت )

این نشریه در اصل گروهی از پژوهشگران عرصه ی کتاب و متخصصان صنعت چاپ )کاغذی و دیجیتال( هستند که در سال های اخیر روند تقاضای جامعه ی کتاب خوان آمریکا را نسبت به انوع کتاب بررسی کرده و نتایج آن را در مجله ی خود به چاپ

رسانده اند. »هنوز هم کتاب کاغذی؟!« این همان پرسشی است که در این سال ها به کرات از سوی مشتریان و مراجعان به فروشگاه ها و نمایشگاه های کتاب

می شنویم. این پرسشگران، سخت معتقدند که دوره ی چاپ کتاب کاغذی به سر آمده و تسلیم در برابر هجوم دنیای دیجیتال در آینده ای نه چندان دور اجتناب ناپذیر

است. آن ها در ادامه، پیشنهاد و پرسش می کنند که آیا بهتر نیست به طور کلی از چاپ کتاب فیزیکی و صرف هزینه های هنگفت برای تولید آن صرف نظر کرده،

تمرکزتان را روی کتاب های مجازی بگذارید؟در مقابل این پرسش ها ما فقط یک پاسخ ساده داریم: نه !

شاید تا دو سال پیش نمی توانستیم این جواب منفی را با قطعیت اعالم کنیم. اما امروز با توجه به آن چه که در بازار کتاب رخ داده و ادامه دارد، می توان از این

پاسخ به خوبی دفاع کرد. ( نویسنده و پژوهشگر کتاب چندی پیش درآخرینDavid Wexlerدیوید وکسلر )

شماره از نشریه ی انجمن ناشران مستقل به این موضوع پرداخت و نوشت: اگر کسی پنج سال پیش از شما می خواست که میزان فروش کتاب های دیجیتال و

کاغذی را برای امروز مقایسه و پیش بینی کنید، چه پاسخی به او می دادید؟ منطقی درصد فروش کتاب80 تا 50ترین پاسخ هایی که در آن زمان گرفته شد، این بود:

مجازی بیشتر از کتاب واقعی خواهد بود. بحران و رکود اقتصادی چنان بیداد می کرد که بسیای از ناشران2011در سال

( اعالم ورشکستگی کردند، فروش سیلBordersسرشناس و مهم مانند بوردرز ) ( سر به فلک کشیده بود و صنعت نشرKindleآسای کیندل )کتاب خوان الکترونیک،

به طور کلی در آماج نوآوری ها و پدیده های جدید دچار اختاللی بی سابقه شد. از آن سو نرم افزارهای پر زرق و برق الکترونیک نو به نو به بازار می آمدند و به نظر

می رسید در زمان کوتاهی همه ی اقشار جذب کتاب ها و نشریات الکترونیک شوند. اما امروز می بینیم که این پیش بینی ها - دست کم هنوز و برخالف تصور- تحقق

نیافته است و رقابت میان نرم افزارهای کتاب آن قدرها که تولید کنندگان شان ثصور ( که قرارNookمی کردند به خوبی پیش نرفت؛ به عنوان مثال کتاب خوان نوک )

بود گوی سبقت را از کیندل برباید، با اختالف زیادی از آن شکست خورد. پس از آن ( وGoogle Books(، گوگول بوک )Kobo e Readerکتاب خوان های دیگری چون کوبو )

حتی آی پد همگی با این که طرفدارانی پیدا کردند، اما نتوانستند مطابق پیش بینی ها پیش بروند؛ به طوری که سال گذشته میانگین فروش دیجیتال در صنعت نشر تنها

درصد بوده است.25

همچنین بسیاری از ناشران در گزارش های مستند و ساالنه ی خود اعالم کردند که میزان فروش کتاب های دیجیتال و ابزارهای مرتبط با آن به طرز چشمگیری پایین و

آغاز شده و2013فروش کتاب کاغذی باال رفته است. این روند از تقریبا سال طبق گزارش های پابلیشرز ویکلی

(Publishers Weekly.همچنان ادامه دارد )

به اعتقاد برخی از تحلیل گران، موج عظیم رویکرد به ابزارهایی چون کیندل در سال از نوع تب تند و کشش جمعی نسبت به دنیای دیجیتال بوده که در حال2007

فروکش کردن است. پژوهش های آماری دیگری که انجام شده نشان می دهد قشر جوان و حتی دانشجویان که انتظار می رود استفاده از فضاها و دستگاه های دیجیتال

را به کاربرد کتاب و جزوه ی سنتی ترجیح دهند، رویکرد دوباره ای به کتاب های کاغذی داشته و آن ها را منابع معتبرتری برای تحقیقات خود می دانند. اگرچه هنوز

دالیل این تغییر گرایش ها به صورت دقیق و علمی مشخص نشده اما دیوید وکسلر و گروه متخصصان مجله ی رید د اسپریت در نهایت به این نتیجه می رسند که »نوشتن کتاب« به مفهوم واقعی و سنتی نگارش و خوانش هنوز هم جایگاه

ارزشمند خود را ازدست نداده و می توان اطمینان داشت که به این زودی ها در جوامعی مانند آمریکا از رونق و اعتبار ساقط نمی شود. وکسلر تأکید می کند که

کتاب های چاپی مانند کتاب های دیجیتال به آسانی قابل انتقال و دسترسی هستند ومزیت کتاب های چاپی یعنی اعتبار و ملموس بودن، هرگز خدشه دار نمی شود.

گفت و گوانسان در برزخ دیگر نه و نه هنوز!

گفت و گو با دکتر علی اصغر مصلحهوشنگ اعلم

دکتر علی اصغر مصلح مدرس دانشگاه است، ریاضی خوانده اما بعد به فلسفه روی آورده است تا مقطع دکترا، حوزه ی اصلی پژوهش های او فلسفه ی معاصر است. در سال های اخیر، به طور متمرکز در زمینه ی فلسفه ی فرهنگ و فلسفه ی میان فرهنگی کار کرده است. و کتاب هایی نیز در این زمینه نوشته از جمله: فلسفه ی فرهنگ، ادراکات اعتباری عالمه طباطبایی و فلسفه ی فرهنگ، جستجو و گفتگو، تجربه واحد، پرسش از حقیقت انسان در نیم روزی از روزهای آبان دفتر کوچک

دکتر مصلح در دانشگاه عالمه طباطبایی خلوتی بود برای انجام این گفتگو و در پیگفتگوهایی که معموال پیش درآمدی است بر گفتگوی اصلی. پرسیدم.

‌به‌نظر‌شما،‌اصال‌اين‌تعبير‌که‌سال‌هاست‌مي‌شنويم‌»پايان‌عصر‌گوتنبرگ«‌درست‌است؟‌و‌اگر‌چنين‌اســت،‌افــقآينده‌و‌زيست‌فکري‌بشر‌رو‌به‌کدام‌سمت‌دارد؟‌چشم‌اندازي‌که‌نگاه‌شما‌براي‌اين‌مقوله‌ترسيم‌مي‌کنيد‌چيست؟‌

تعبير »پايان عصر گوتنبرگ« تعبيري ست که بايد آن را در ذيل توصيف ها و مسايل کالن تر بررسي کرد. عصر ما عصر غلبه ي تکنولyyوژي بyyر همه چيز است. به يک معنا مدرنيته و تمدن و فرهنگ قوامش در تکنيکي است که ايجاد کرده و همه چيز منتهي مي شود به فرمyyان تکنيyyک.

wirtualيکي از آثار اين تکنيک، فضاي ديجيتالي و به اصطالح ويرچوال وورد wordعاعyyيز را تحت الشyyاست. فضاي مجازي است که همه چ قرار داده. از جمله تبعات غلبه ي تکنولوژي مدرن و تکنولوژي تکنيک ديجيتالي. خب اين به يک معنا پايyyان کتyyاب بyyه شyyکل فعلي اسyyت. بyyه همين جهت اگر بخواهيم راجع به پايان دوران گوتنبرگ و اين که فرهنگ هم براي تثبيت خyyودش کم کم بايyyد بyyه تکنيک هyyاي جديyyد تکيyyه کنyyد، صحبت کنيم و بخواهيم خوب توضيح بدهيم و خوب متوجه بشويم، به نظرم بايد باز همين موضوع را در دل آن تحوالت بزرگ تyyر ببيyyنيم. مyyا اهل فلسفه واژه هاي کليدي و مفاهيمي به کار مي بyريم بyراي توصyيف شyرايط مyدرن. کyyه من حyاال بعضyي از همyyان واژگyان را اسyتفاده مي کنم. آن چه بديهي است اين است که به هر حال زمان ما، زمان غلبه ي يک فرهنگ بر ساير فرهنگ هاست. فyyرهنگي کyyه از اروپyyا طلyyوع کرد، ابتدا به روش استعماري و سيطره ي مستقيم بر بخش هاي بزرگي از جهان مثل آفريقا، هند و ... همين طور آمريکyyاي جديyyد، و اين بyyه مرور تبديل شد به فرهنگ و تمدن غالب جهاني. تعبيري هم که تحت عنوان »جهاني شدن« به کyار مي بyريم، درواقyyع بyه اين معناسyت کyه جهاني شدن حاصل غلبه ي يک فرهنگ بر کل جامعه بشري است. و چرا اين اتفاق افتاد؟ اين يک مسأله است. مyyا بyyا تعبyyير عقyyل مyyدرن و ويژگي هاي عقل مدرن از آن بحث مي کنيم. يعني عقل مدرن ويژگي هايي داشت که توان غلبه بر فرهنگ هاي ديگر را بyyه آن مي داد. اين جyyا مسئله اي مثبت و منفي ديدن هم نيست. يعني آن عقالنيتي که به خصوص در قرن هجدهم در اروپا شکل گرفت طوري بود که مي توانست حاصل تاريخ و فرهنگ ساير اقوام را در خودش هضم کند. و به خصوص وقتي که رويه ي قدرت و تکنيک غرب ظاهر شyyد، همه ي فرهنگ هyyا مجبور شدند، به اين فرهنگ مدرن تن بدهند. نکته اي که اين جا وجود دارد، فرهنگ مدرن االن رسيده بyه يyک مyرحله ي بسyيار ويyژه. مyا بyه عنوان يکي از کشورهايي که در مسير مدرن شدن قرار گرفته، اول بايد خودآگاهي پيدا کنيم نسبت بyyه اين کyyه، اين شyyرايط چyyه شyyرايطي است و نسبت ما با اين فرهنگ چه نسبتي است. من تمام اين مشکالت و نگراني هايي که درباره اش صحبت مي کyyنيم، را برمي گyyردانم بyyه اين نقطه که اين نوع نگراني ها اغلب از نوع نگراني هاي دست دوم و سوم هستند. يعني نگراني هاي بزرگ تري هست که اول بايyد فکرمyان

را متوجه آن کنيم. ما در سير تاريخ فرهنگ غرب، بيشترين توصيفي که مي کنيم، مي گوييم دوران پست مدرن، که امyروز بyyه يyyک معنyا دوران مyyدرن تمام شده. و کشورهايي مثل ايران يا کشورهاي بسياري که توسعه نيافته اند، يا به تعبيري در حال توسعه هستند، همه يک مشکل

اساسي دارند. اين که هنوز مدرن نشده و با رسيدن به يک مدرنيته ي نيم بند و سست حاال بايد خودشان را با شرايط پست مyyدرنتطبيق بدهند.

يعني‌يک‌حالت‌پرتاب‌اجباري؟ بله، در حالي که کشورهاي غربي توسعه يافته، اين عقالنيت را تجربه کyرده و بyه پايyان رسyانده اند، تمyام لyوازم آن را فهميده انyد و بyه آن دست يافته و جذب کرده اند. حاال اين فرهنگ به تماميت رسyيده، اين عقالنيت بyه تمyاميت رسyيده و وارد دوران جديyدي شyده )در ادامه ي

بحث در مورد اين که اين دوران، چه دوراني است توضيح خواهم داد(.

‌اما‌در‌مورد‌کشورهايي‌مثل‌ايران‌وضــعيت‌اين‌طـور‌اســت‌کـه‌هنـوز‌درگـير‌تعارضـات‌مـدرن‌شــدن‌هستيم‌چون‌مدرن‌شدن‌تعارض‌آور‌است،‌ما‌در‌شرايط‌مدرن‌شــدن‌نبــوديم‌و‌بــه‌زور‌و‌بــه‌اقتضــاء‌نسبتي‌که‌با‌کشورهاي‌قدرتمند‌پيدا‌کرديم‌به‌سمت‌مدرن‌شدن،‌کشيده‌شديم‌و‌اين‌خواست‌مدرن‌شدن‌يک‌حالت‌دروني‌پيدا‌کرد.‌در‌حالي‌که‌هنــوز.‌ســنت‌ها‌و‌عناصــر‌فــرهنگي‌قبلي‌خودمــان‌کنــار

نگذاشتيم،‌يک‌خو‌است‌دروني‌براي‌مدرن‌شدن‌داريم.‌

و هنوز ديگر تعارضات خودمان براي مدرن شدن هستيم. اما معضل اين است که با اين تعارضyyات حyyل نشyyده، بايyyد وارد يyک دوران جديyyد بشويم. به عنوان مثyyال، در اين زمينyه، همين مسyyئله ي ثبت فرهنyyگ يyyا فرهنyگ مکتyyوب خيلي مهم اسyyت. مyyا نهادهyyاي فyyرهنگي جديyد را اخyذکرديم، مyوزه داريم، مرکyز اسyناد داريم، مجلyه داريم، نهادهyاي فyرهنگي داريم، نهادهyاي پژوهشyي و علمي داريم. امyا بyا آن هyا کنyار نيامده ايم و اين ها در زندگي ما نقش اصلي شان را پيدا نکرده اند. ما بايد انتقال پيدا کنيم بyyه صyyورت هاي جديyyدي کyyه مبتyyني بyyر اين مyyوارد هستند. و اين کار يک حالت کاريکاتوري دارد و مي خواهيم وارد يک فضايي بشويم که فضاي ديجيتالي هست. به عنوان مثال، دو سyyه سyyال پيش دستور آمد که در دانشگاه ها ديگر مجالت کاغذي چاپ نشود. آن زمان بسياري از استادان گيج شده بودند که مگر مي شyود...؟! اصyال اين که چيزي را روي کاغذ ننويسند برايشان غير قابل تصور بود. اين نمونه ي کوچکي از اين ماجراست. يک مثال معمولي تر شyايد مسyئله ي رابطه ي استاد و شاگرد باشد. ما هنوز به اقتضاي دوران پيشامدرن و حتي مدرن، تصوري از نسyبت مسyتقيم اسyتاد و شyاگرد داريم و مثال گله مي کنيم و نگران هستيم و مدام مي گوييم چرا اين نسل جديد احترام استاد را حفyyظ نمي کنyyد. در حyyالي کyyه مyyا در حyyال گyyذار بyyه يyyک دوراني هستيم که علم ديگر آن معني قديم را ندارد. و استاد به معنايي که مثال دويست سال پيش در ايران بود. ديگر اصال معyyني نyyدارد. و تقريبا فرآيند آموختن علم از طريق تکنيک هاي جديد صورت مي گيرد. يعني چهره به چهره بودن استاد و شاگرد، ديگر يک نياز جدي نيسyyت. پس مسايلي مانند احترام گذاشتن به استاد، به سبک گذشته هم در حاشيه قرار مي گيرد، اما در عين حyال مyا هنyوز آن تعلقyات گذشyته را

داريم. و درواقع با از دست دادن اين روش ها و هنجارهاي گذشته، در يک تعارض دايمي هستيم. ‌اين‌جا‌مسئله‌اي‌وجود‌دارد.‌اين‌که‌ما‌با‌يک‌نمودهــاي‌بــيروني‌و‌ظــاهري‌مــواجه‌ايم‌يعـني‌تمــام‌آن‌چــه‌پيشـرفت‌هايــوز‌درگــير ‌تکنولوژي‌به‌وجود‌آورد،‌به‌ما‌رسيده،‌اما‌فعال‌داريم‌به‌شکل‌کاريکاتوري‌از‌آن‌استفاده‌مي‌کنيم.‌چون‌هن‌سنت‌ها‌و‌عقايد‌گذشته‌ي‌خودمان‌هستيم.‌اين‌تعارض‌به‌چه‌شکل‌ممکن‌است‌حل‌بشود.‌آيا‌امکــانش‌هســت‌کــه‌بــه

صورت‌بحران‌دربيايد.‌آيا‌امکان‌غلبه‌ي‌يکي‌بر‌ديگري،‌وجود‌دارد؟ من فکر مي کنم که در زمان ما ضروري است که عادت کنيم به بحران درواقع بحران يکي از نيازهاي ماسyyت. بyyه خصyyوص در کشyyورهايي مثل ما و به نظرم در ناخودآگاه ما اين کم کم در حال نهادينه شدن است. امروزه انسان بايد به اقتضاي »انسان بودن« هميشyyه خyyودش را با اين بحران ها تطبيق بدهد و اين حالت باعث شده که انسان ها هم کم کم عادت مي کنند به زيستن در شرايط بحراني. اما نکته اي که اهل فرهنگ و فرهيخته گان ما بايد توجه کنند، اين است که نسبت به مسايلي که قابل رفع نيست، حساسyyيت نشyyان ندهنyyد، دغyyدغه هايي را کyyه

ديگر ارزش ندارد را مرتب القا نکنند.

‌فرهنگ،‌مثال‌فرهنگ‌ايراني،‌با‌مختصاتي‌که‌ما‌سراغ‌داريم،‌شـعر‌ايـران،‌حماسـه‌ي‌ايـراني‌اخالق‌و‌ارزش‌هاي‌ايراني‌به‌آن‌صورتي‌که‌ما‌تا‌امروز‌مي‌شناختيم‌و‌به‌آن‌عادت‌کرده‌ايم،‌ديگر‌قابل‌بقــا‌و‌حفظ‌کردن‌نيست.‌به‌همين‌دليل‌ما‌بايد‌خودمان‌را‌آماده‌کنيم‌بــراي‌از‌دســت‌دادن‌هــا‌و‌تطــبيق‌بــا‌شرايط‌جديد.‌وگرنه‌ما‌دايم‌نوستالژي‌ها‌را‌تقويت‌مي‌کنيم‌و‌اميد‌ايجاد‌مي‌کنيم‌به‌احياي‌چيزي‌کــه

قابل‌احيا‌نيست.

به گمانم اين نکته خيلي مهم است. يعني برخي از روشنفکران ما که در برخي حوزه ها افراد بyyزرگ و شاخصyyي هم هسyyتند، دايم در حyyال دعوت به احيا چيزي مي کنند، که قابل احيا نيست تعبيري که هايدگر در برخي آثارش به کار مي برد و تبديل به اصطالح معyyروفي هم شyyده، در اين جا کارآمد است. او مي گويد: »دوران ما، دوران ديگر نه و نyه ديگyر هنyوز اسyت« خyداياني کyه »ديگyر نyه« کyه ديگyر ممکن نيسyت برگردند و »نه هنوز«، ما در ميانه قرار گرفته ايم. ميانه ي »ديگر نه« و »نه هنوز«. يعني »ديگر نه« به اين معنا که يک تصyور زيبyايي مثال از فرهنگ خودمان داريم »ديگر نه«. اصال تمام شواهد، عاليم و قراين مي گويد که امکان حفظ آن وجود ندارد، امکyyان بازگشyyت آن نيسyyت و مي بايد چشم پوشي کنيم و نه هنوز است. نه هنوز يعني باز وعده ي رسيدن به يک قالب هاي فرهنگي، به يک شyyرايط خاصyyي داده مي شyyود که االن تشخيص مي دهيم به اين سمت هم نبايد رفت. به همين جهت به گمان من اولين مسئله خودآگاهي به اين شyyرايط اسyyت. و آمyyاده بودن، به زيستن در شرايط بحران و تعارض، دل نبستن. به آن چيزهايي که از هنوز ما را مي طلبد و فرامي خواند و قالب نزدن براي آينده،

يعني آينده اي که در پيش است. و معلوم نيست که چي هست و چه پيش مي آيد. اين‌شرايط‌تعليق‌و‌ايستايي‌نيست؟‌

چرا. دقيقا. يعني اتفاقا به همين مسئله هم بايد عادت کنيم. االن در سراسر دنيا بحران وجود دارد. يعني اين طور نيست که مثال در يyک کشyور بسيار پيشرفته مثل آلمان، سوئد يا نروژ دغدغه ي حفظ فرهنگ به معناي کهنشان را نداشته باشند. امyا آن هyا بyا يyک حyالت انعطyاف و رو بyه

آينده بودن و انتظار اين که چه مي شود هميشه آماده هستند. ما هم بايد آماده باشيم، براي صورت هاي جديد فکر، فرهنگ و تکنيک اقتضyyاء چyyه رفتاري را مي کند. يعني اين حالت تعليق - نه به معناي منفي تعليق، بلکه به معناي آماده بyyودن بyyراي کنش، کنشyyي کyyه قyyالبش هنyyوز معلyyوم نيست - وجود دارد. به همين جهت مثال کوشش براي حفظ فرهنگ و ثبت آن در کاغذ فسيلي به نظر من يکي از آن مسايل است. چون پايه ي تکنيک هم اقتصاد است، ديگر اقتضا نمي کند که ما کاغذ را حفظ کنيم. من خودم امروز ديگر وقتي قرار است يک مقاله يا يک کتyyاب بنويسyyم، فکر مي کنم که براي چاپ حتي هزار نسخه از اين کتاب، چند تا درخت بايد قطع بشود؟ خب طبيعي است که عقل حکم مي کند کyyه من ديگyyر بر چاپ کتاب فسيلي و کاغذي اصرار نکنم. بنابراين مسايل ديگر هم شبيه همين است. اين موارد را بايyد کنyار همyديگر ديyyد و در يyک فضyاي بزرگ تر و با ديدن عوامل متعدد، االن محيط زيست خودش يک مقوله ي جدي است. اقتصاد هم همين طور در کنyار اين هyا محاسyبات سياسyي هم هست. تکنيک بر زندگي ما حکم مي راند. و به همه ي اين داليل در مورد مقوالت فرهنگي و قضاوت درباره ي وضع و آينده ي آن هyyا، بايyyد در

يک عرصه ي بزرگ تر و در ذيل يک شرايط عمومي بررسي کنيم و به برخي اقتضائات تن بدهيم. ــده‌ي ‌همين‌حاال‌شما‌در‌مورد‌کتاب‌هاي‌کاغذي‌اصطالح‌کتاب‌فسيلي‌و‌کاغذ‌فسيلي‌را‌به‌کار‌مي‌بريد‌و‌اين‌يعني‌پرون

اين‌مقوله‌پيشاپيش‌در‌ذهن‌شما‌بسته‌شده.‌بله، شرايط و قرائن اين طور مي گويد.

‌اما‌سؤال‌اين‌است.‌آن‌چه‌که‌ما‌در‌فضاي‌ديجيتال‌خلق‌مي‌کنيم،‌تــا‌چــه‌حــد‌امکــان‌مانــدگاري‌دارد‌و‌در‌کجــا؟‌اين‌هممسئله‌ي‌مهمي‌است.‌

بله، اين ناشي از همان مسيري است که فرهنگ مدرن پيش پاي ما گذاشته. يعني فرهنگ مدرن. اگر هايدگري فکر کنيم، هايدگر مي گويد: کyyه قوام فرهنگ در آينده به تکنيک است و همه چيز به تکنيک وابسته است. حاال تعبير ويژه اي که به کyار مي بyyرد. »گشyyتل« اسyyت. گشyyتل يعyyني چهارچوبي که اگر چيزي قرار است بماند بايد در داخل اين چارچوب تعريف پذير باشد و جا بگيرد، از جمله فرهنگ، ادبيyات و شyعر. بyه گمyان من بايد در کنار تکنيک چيز ديگري را هم در نظر بگيريم و به هر دو با هم فکر کyنيم. تyyا بتyوانيم وضyع فرهنyگ را بهyتر توصyيف کyنيم و آن هم قدرت است. االن بحث نسبت قدرت و فرهنگ خيلي جدي است. حاال بيشتر بعد از نيچه و فوکو اين مطلب ادامyyه پيyyدا کyyرده اسyyت. فرهنyyگ االن به شدت تحت تأثير دو عامل است. يکي قدرت و يکي تکنيک و درواقع تکنيک و قدرت بر فرهنگ با تمام اجزايش فرمان مي راننyyد. يعyyني

گستره ي فرهنگ و ادبيات، ارزش ها و اخالق و همه ي اين ها را در نظر بگيريم. درواقع قدرت و تکنيک فرمان مي رانند. و‌لزوما‌قدرت‌و‌تکنيک‌با‌هم‌همسفر‌نيستند.‌

اغلب هستند. حاال قدرت که مي گوييم. صرفا قدرت سياسي صرف نيست. قدرت به يک معني فلسفي عام اسyyت. و همه ي انسyyان ها االن در صدد تقويت قدرت هستند. يعني اين که مثال حتي در جامعه ي ما مردم در انتخاب شغل و رشته مي روند، به سyyمت چyyيزي کyyه درآمyyد زا باشyyد،

قدرت اجتماعي زياد و شهرت داشته باشد. اين ها قدرت است. قدرت‌انديشه‌يا‌قدرت‌مادي.

قدرت انديشه بيشتر. و اين نکته اي است که در فلسفه براي ما خيلي آشناسyyت. مثال در آغyyاز قyyرن هفyyدهم فرانسyyيس بيکن مي گويyyد: »علم قدرت است« يعني در زمان ما علم هم قدرت است. اگر علم قدرت نباشد، ادامه پيدا نمي کند، امروز حتي در تعابيري که به کyyار مي رود علم بر معناي افالطوني وجود ندارد. علم افالطوني يعني علمي که فقط براي تعالي باشد. حتي اگر براي تعالي بود يا مثال براي احسyyاس شyyور يyyا بيان حس دروني که در ادبيات هست، باز هم در زمان ما ذيل قدرت فهميده مي شود. اين که چه قدر در حوزه ي قدرت معنا و وجه پيدا مي کند.

‌بنابراين‌ما‌االن‌در‌شرايطي‌به‌سر‌مي‌بريم‌که‌همه‌چيز‌معلوب‌قـدرت‌و‌تکنيـک‌اسـت.‌يعـني‌تحت‌سايه‌ي‌اين‌دو‌اعتبار‌و‌معنا‌پيدا‌مي‌کند.‌همين‌طور‌آن‌چه‌که‌ما‌فرهنگ‌مي‌ناميم.‌بنابراين‌وقــتي‌بــا‌اين‌نگاه‌به‌وضع‌فعلي‌که‌در‌ايران‌براي‌مطبوعات،‌کتاب‌و‌ساير‌مقوالت‌فـرهنگي‌پيش‌آمـده‌نگـاه‌کنيم‌مي‌بينيم،‌اين‌وضع‌حاصل‌شرايط‌عمومي‌است‌که‌در‌آن‌به‌سر‌مي‌بــريم.‌البتــه‌يــک‌بخش‌هم‌ممکن‌است‌حاصل‌مديريت‌بد‌يا‌غفلت‌و‌نابســاماني‌و‌گسســت‌هاي‌زنــدگي‌مــا‌باشــد.‌ولي‌شــرايط‌عمومي‌وجود‌دارد‌که‌دراقع‌در‌همه‌جا‌فرهنگ‌تحت‌سيطره‌ي‌قدرت‌و‌تکنيک‌است‌و‌اين‌البته‌همـه

جايي‌است.‌

‌‌را‌هم‌يـک‌پديـده‌ي‌تکنولوژيـک‌بـدانيم‌و‌در‌آن-‌حـتي‌نـه‌آينـده‌ي‌چنـدان‌دور‌-با‌اين‌تعريف‌ما‌مي‌توانيم‌انسان‌آينـده‌صورت‌تکليف‌روابط‌عاطفي‌و‌ذات‌انسان،‌احساسات‌او‌و‌...‌چه‌خواهد‌بود؟‌

اتفاقا سخن خوبي است. کتابي منتشر شده به نام »انسان آينده« خود کتاب را هفت نفر از فالسفه ي آلمان نوشته اند و وزارت آموزش عالي آلمان به مناسبت قرن بيست و يکم اين کار را به آن ها سفارش داد که دور هم بنشينند و ببينند مهم ترين مسئله قyyرن بيسyyت و يکم چيسyyت و براساس آن هر کدام يک مقاله بنويسيد. اين هفت نفر اسم کتاب را مي گذارند انسان آينده. يعني موضوع مهم قرن از نظyر اين هyا »انسyان« است. اين کتاب ترجمه شده و به زودي منتشر مي شود. نکته ي مهم همين است. اين که تکنيک حتي ذات انسان را تهديد مي کند. يعني نه تنهyyا مقوالتي مثل کتاب را دگرگون مي کند، بلکه در دو دهه ي ديگر بعيد نيست که انسان هاي ترکيبي داشته باشيم. نکته دقيقا همين است که ما در آستانه ي تغييرات بسيار بزرگي هستيم که در ذيyل اين تغيyيرات خيلي بyزرگ نگراني هyايي هم در حوزه هyاي جyزئي وجyود دارد. حyرف من اين است که اين نگراني ها جyزيي را بايyد در ذيyل اين نگراني هyاي عمyده تر و بزرگ تyر ديyد. اگyر مyا مسyئله را کلي و بyزرگ نبيyنيم، ممکن اسyت

کنش هاي ما در برابر آن ها فايده اي نداشته باشد. ‌فکر‌نمي‌کنيد،‌آن‌چه‌که‌امروز‌به‌عنوان‌نگراني‌هاي‌جزئي‌به‌آن‌نگاه‌مي‌کنيم.‌بعدا‌پايه‌ي‌نگراني‌هــاي‌بزرگ‌تــر‌بشــود‌و‌يــا‌اصال‌خودش‌تبديل‌به‌بحراني‌بزرگ‌تر‌بشود؟‌بحراني‌زيستي،‌و‌نه‌حتي‌بشري،‌يعــني‌بــه‌وجــود‌آمــدن‌نــوعي‌تمايــل‌بــرايــاس ‌رجعت‌به‌گذشته.‌چون‌به‌هر‌حال‌ذهن‌انسان،‌براساس‌تعريفي‌که‌تا‌به‌حال‌داريم،‌ذهني‌است‌منبسط.‌انسان‌براس‌رويا،‌خيال‌و‌خالقيت‌هاي‌خودش‌زنده‌است‌و‌معنا‌مي‌يابد.‌اگر‌قرار‌باشد‌تکنولوژي‌به‌همه‌ي‌اين‌ها‌شــکل‌بدهــد،‌آن‌وقت

‌‌تخيلي.‌و‌در‌اين‌ميان‌تکليف‌انسان‌با‌اعتقادها‌و‌آيين‌ها‌و‌فرهنگ‌هــا-انسان‌تبديل‌به‌ربات‌مي‌شود.‌مثل‌فيلم‌هاي‌علمي‌چه‌گونه‌خواهد‌بود.‌

ما االن در حال استحاله ي تمام صورت هاي سفت و محکم فرهنگي هستيم. به نظر من اگر مارکس همين يyyک جملyyه را کyyه: »هyyر چyyيزي کyyه خيلي محکم است، دود مي شود و به هوا مي رود« گفته بود براي ماندگاري نامش کافي بود. مارکس درواقع مسير فرهنگ مدرن را تشyyخيص داده بود يعني ما االن به شدت شاهد آن هستيم. که همه ي آن پايه هyyاي محکم ارزش هyyا و باورهyyا در حyyال دود شyyدن اسyyت. و اين دود شyyدن چيزي است که اگر عقل، عقل باشد اقتضا مي کند، اين که اول بداند اين چه پديده اي است. در افتادن با وضعيتي که در حال روي دادن اسyyت، عقل نيست. فرهنگ مدرن، هيچ گوشه، زوايه و امر پنهان را باقي نمي گذارد. همه را به ميان مي آورد و دود مي کند. اين مسير فرهنyyگ مyyدرن است. بنابراين هيچ بخشي از فرهنگ کشورهاي مدرن را نمي بينيد که به وسط اين ميدان کشيده شyyده باشyyد و دود نشyyده باشyyد. و اين نکتyyه ايست که نيچه در اصطالحات فلسفي نام آن را نيهيليسم« مي گذارد. نيهيليسم درواقyع واژگyون شyدن همه ي ارزش هاسyت. عyyالم مyا، عyyالم نيهيليستي است، عالمي که هيچ ارزش سفت و محکمي در آن برجا نمي ماند. بايد اين را تشخيص داد و درک کرد. و حاال بپرسيم رو بyyه کyyدام آينده هستيم؟ اين آينده چه بوده؟ آيا هنوز امکان حفظ چيزي را داريم؟ به گمانم بايد در اين آستانه بايستيم و تفکر مyyا اين جاسyyت. االن تفکyyر

زيستن و قرار گرفتن در افق آينده ايست که هنوز تحقق و تعيين پيدا نکرده، نمي توانيم. آن را تعريف کنيم. به‌هر‌حال‌عامل‌همه‌ي‌اين‌تغييرات‌در‌حال‌حاضر‌انسان‌است.‌

انساني که خودش هم در حال دگرگون شدن است.آيا‌انسان‌امروز‌به‌نتايج‌اين‌تغييرات‌آگاه‌است؟‌

نه، هراسي هم که امروز انسان دارد. از همين است. او به شدت در حال تغيير دادن است. ولي اين که مسير اين تغيير به کجا منتهي مي شودرا نمي داند.

يعني‌مي‌داند‌که‌در‌حال‌حرکت‌است،‌اما‌در‌دل‌ظلمات.‌ »ظلمات« نيست، قدم هاي کوتاه را تشخيص مي دهد ولي اين که مسير کجاست را نمي داند. ما بyه همين جهت اسyت کyه در حyوزه ي فلسyفه درباره ي تاريخ تفکر بحث مي کنيم، مي بينم که از دهه ي شصت به اين طرف ديگر فيلسوف بزرگ نyداريم. يعyني فالسyفه خyرده فيلسyوف اند.

شارح هستند و يک بخش هايي را انتخاب مي کنند و شرح مي دهند. يعني‌عصر‌فيلسوفان‌بزرگ‌به‌پايان‌رسيده.‌

‌به‌تعبير‌شوخي‌يا‌جدي‌مرگ‌دايناسورها‌فرا‌رســيده.‌يــک‌علت‌همين‌اســت.‌يعــني‌تغيــيرات‌آن‌قــدر‌پرشتاب‌است‌که‌فرصتي‌نيست‌که‌بشود‌بر‌اساس‌آن‌تفکر‌کرد.‌يعني‌بيشتر‌نسبي‌فکر‌کردن‌و‌به

‌60نسبت‌ها‌انديشيدن‌اقتضاي‌زمان‌است.‌دوره‌ي‌تعر‌يف‌هاي‌بزرگ‌ديگر‌تمام‌شده.‌اصــال‌از‌دهه‌ي‌به‌بعد‌سيستم‌فلسفي‌که‌بخواهد‌همه‌چيز‌را‌توصيف‌کند‌نداريم‌و‌»پست‌مدرن«‌يعني‌همين!‌

ما مي دانيم يک چيزي تمام شده، ولي اين که چه چيزي شروع شده را نمي دانيم. اسم آن را مي گذاريم »پست مyدرن« مثyل اين کyه جنگي رخ داده، بعد از جنگ ما فقط مي دانيم که االن جنگ تمام شده و زمان بعد از جنگ است. ولي اين که چه کسي حاکم شده، شyyرايط را نمي دانيم. فقط مي دانيم جنگ تمام شده. االن هم همين طور است علت ابهام در اصطالح پست مدرن همين است. دوران ما، دوران پست مدرن است.

مي دانيم که چيزي به تماميت رسيده، همه ي استعدادهايش ظاهر شده و با شتاب تغيير مي کند، اماوضع فعلي چيست را هنوز نمي دانيم. ‌پس‌در‌چنين‌شرايطي‌پرداختن‌به‌خرده‌بحث‌ها‌و‌مسايل‌خرد‌)به‌نسبت‌خود‌مسئله(‌شايد‌يک‌مقدار‌عجيب‌باشد.‌مثال‌در‌کتاب‌»از‌کتاب‌رهايي‌نداريم«‌که‌بحث‌بين‌پل‌ريکور‌و‌فوکو،‌در‌نهايت‌نظر‌اين‌ها‌اين‌است‌که‌پيشرفت‌تکنولـوژي‌نمي‌تواند‌ما‌را‌از‌کتاب‌کاغذي‌بي‌نياز‌کند.‌و‌اين‌که‌چيزي‌که‌ما‌امروز‌تايپ‌مي‌کنيم‌و‌مي‌فرستيم‌به‌فضــاي‌مجــازيــه‌يــک ‌در‌نوعي‌خأل‌قرار‌مي‌گيرد‌و‌ما‌فکر‌مي‌کنيم‌در‌دسترسمان‌است.‌و‌حاال‌سؤال‌اين‌جاست‌که‌آيا‌در‌اين‌خأل‌ما‌بشرايط‌ابتدايي‌نمي‌رسيم‌که‌هيچ‌چيز‌از‌گذشته‌مان‌يا‌حداقل‌قرن‌حاضر‌يا‌حتي‌نيم‌قرن‌گذشته‌مان‌نداشته‌باشيم؟‌

من فکر مي کنم که تعريف شما از فضاي مجازي به عنوان يک خأل مطلق کمي افyراطي اسyت. چyون نسyل من و شyما عالقه ي جانyانه اي بyه کتاب داريم. من هم مثل شما وقتي مي گويند خواندن، کتاب به ذهنم مي رسد. اما ب مانيتور هنوز عادت نکرده ايم. امyyا نسyyل جديyyد اصyyال اين

احساس بيگانگي را ندارد. البته‌طبيعي‌است.‌

آن ها هم انسانند و زندگي بشري را اين ها ادامه مي دهند، نه من و شما، مارکس هم که مي گويد همه ي آن چه که محکم بyه نظyر مي رسyد دود مي شود و به هوا مي رود همين است، يعني اگر من و شما سماجت کنيم و بگوييم علم فقط همين است که در کتاب هست، اين داشته اي کyyه تا پيش از اين محکم به نظر مي رسيده دود مي شود و به هوا مي رود و اين مسير فرهنگ و تمدن غربي است که به وسyyيله ي تکنولyyوژي اين کار را مي کند در اين جا من مايلم درباره ي جمله ي اول شما کمي توضيح بدهم. آن جا که گفتم کوشش براي اين که افق هاي روشyyن تري ببيyyنيم بي فايده است، معني اش اين نسبت که کنش گرايي نداشته باشيم. يعyني براسyاس تعلقyات و مyيزان فهممyان بايyد کوشyش کyنيم، من حyتي معتقدم که کتاب هم بايد حفظ شود. اما بايد کوشش فعلي مان را در ذيل آن مفاهيم کلي تر قرار بدهيم و بعد ببيyنيم چyه معنyايي دارد. من بyه اين بيت مولوي بسيار عالقه دارم که مي گويد: دوست دارد يار اين آشفتگي / کوشش بيهyوده بyه از خفتگي يعyني مyا بايyد کوشyش کyنيم امyا همان طور که گفتم، حاصل اين کوشش ها معلوم نيست. اين اقتضاي زمانه ي ماست کyه نمي دانيم واقعyا آينyده چyه آينyده اي اسyت. قyديم هم همين طور بود. آيا بيست سال پيش ارتباط بدون سيم تلفن براي انسyان ها بyا هم يyک رويyا هم نبyود. اصyال قابyل تصyور نبyود. ولي االن ببينيyد

تکنولوژي به کجا رسيده. بله‌يک‌زماني‌بدون‌دو‌ريالي‌زندگي‌ممکن‌نبود.‌

و االن حتي بحث اين که مموري داخل فلش ها در سيستم عصبي کار گذاشته بشود مطyyرح اسyت. يعyyني االن تyyا حyد تصyyور پيش رفتyه. يعyyني سال ديگyyر اين ا5اين که من مموري زبان چيني را االن زير پوستم بگذارم و آن زبان را کامل بلد باشيم کامال قابل تصور شده. بنابراين شايد

مکان پذير بشود. ما با اين شتاب پيش مي رويم. و با همين شتاب هم از گذشته فاصله مي گيريم و در عين حال نمي دانيم کجا مي رويم ولي بههر حال بايد براي آينده بکوشيم.

بکوشيم‌براي‌چه‌چيزي؟‌براي‌حفظ‌وضع‌موجود‌با‌يا‌براي‌آن‌آينده.‌ نه در هر صورت، ما رو به آينده مي رويم. اما آينده اي که شکل نگرفته. آينده ماييم. ما هستيم که به آينده شکل مي دهيم. اما عوامل بزرگي کyyه خارج از دسترس تک تک آدم هاست بر اين فضا حکمyراني مي کنyد. يعyyني االن محقyق ژنتيyyک، محقyق هوافضyا، محقyق کyامپيوتر در حyال انجyام تحقيقات و به ثمر رساندن پروژه ايست که پنج سال ديگر وارد زندگي انسان ها مي شود و هيچ کس هم جلودار اين شتاب در پيشرفت نيست. اين موج غالب است. اما آينده حاصل و برآيند همين کوشش هاست. بنابراين به گمان من بايد هرچه بيشتر بکوشيم براي آگاهي بyyه اين شyyرايط و در عين حال خودمان را آماده کنيم براي شرايطي که ممکن است به هيچ وجه با عاليق و عادت هاي فعلي ما سازگار نباشد. به همين جهت نسل مyyا از نظر تجربيات يک نسل استثنايي است حاال هرقدر انعطاف ما براي پذيرش تغييرات بيشتر باشد و گذشته را تyyا جyyايي کyyه ممکن اسyyت حفyyظ کنيد بهتر است. چون به هر حال گذشته تجربه ي انباشته ي انساني است و اگر در آينده حفظ بشود و شرايط بسيار بهترين خواهد بود تyyا انقطyyاع به وجود بيايد راه آينده به شکلي طي بشود که ردپاي گذشته مان در حyال و آينyده ماه حضyور بيشyتري داشyته باشyد، يقينyا وضyع بهyتري خyواهيم

داشت. ‌و‌آيا‌به‌نظر‌شما‌اين‌احتمال‌وجود‌دارد،‌يا‌مي‌شود‌فرض‌کرد‌که‌با‌نوعي‌از‌تغييرات‌ژنتيک‌اصـوال‌انسـان‌آينـده‌بـا‌آن‌چيزي‌که‌نسل‌ما‌و‌نسل‌هاي‌قبل‌از‌ما‌با‌آن‌مـأنوس‌بودنـد‌و‌مي‌شـناختند،‌مثـل‌دين،‌فلسـفه،‌آيين‌هـا،‌شـناخت‌و‌...

قطع‌ارتباط‌کند‌و‌در‌نتيجه‌انسان،‌انسان‌ديگري‌باشد؟‌ بله. اتفاقا در همين کتابي که اشاره کردم يکي از بحث ها همين است که احتمال دارد با دخyالت تکنيyک در ژن و هyويت انسyان هاي آينyده، مyا دچار يک بحران بزرگ بشويم و اين از آن بزنگاه هاي خيلي خطير اسyت، کyه ممکن اسyت انسyان و اين روش هyا خyودش را دچyار بحران هyاي خيلي بزرگ بکند. اما به هر حال اين هم بخشي از پيچيدگي انسان است که بايد با اميد زندگي کند. اين جا بايد بyه عنصyر اميyد هم توجyه ويyژه

کرد. پس‌»آينده«‌يعني‌هر‌اتفاقي‌ممکن‌است.‌

بله، يعني به خصوص غرب ما را به يک سمتي برده که اين آينده ي مبهم، آن چه فالسفه مي گوينyد، آينyده اي اسyyت کyه دربردارنyyده ي امکانyyاتي است که ما هنوز نمي شناسيم. و تعبير »امکان« را برايش به کار مي برند. يعني شرايطي که حاوي استعدادها و امکان هyyايي اسyyت کyyه ممکن است تا حاال آن ها را نشناخته ايم. در حالي که غرب تا حاال اين طور بوده، دائم استعدادهاي جديد ايجاد کرد، که قبل از آن شناخته شده نبودند.

و فيلسوفاني مانند ياسپرس، هايدگر، آينده را ظهور امکانات ناشناخته مي دانند و ما االن اين جور هستيم. ‌حاال‌که‌خود‌ما‌به‌هر‌حال‌در‌مسير‌امکانات‌ناشناخته‌همين‌طور‌نسل‌ها‌جلو‌آمده‌يعني‌پدربزرگ‌من‌حتي‌نمي‌توانسته

اين‌امکانات‌را‌تصور‌کند.‌ بله، هنوز در آستانه ي همين تغييرات هستيم. توجه کنيد. حرفي که آقاي هاوکنيز هفت، هشت ماه پيش گفت، بسيار تکان دهنyyده بyyود. او گفت: با فرآيندي که االن وجود دارد، صد سال ديگر زمين جاي زيستن نيست. و دانشجوهايش را تشويق کرد به اين که از اين پس به فضyا و زيسyت در فضا فکر کنند. و چه بسا مهاجرت از زمين براساس همين موارد تبديل به مقوله اي جyyدي بشyyود. چyyون دربyyاره ي آن بحث مي شyyود. يعyyني امکاناتي ست که قبال حتي به تصور هم درنمي آمد. گاليله وقتي گفت زمين گرد است همين شرايط وجود داشت اما در ادامه براي بشر عyyادي

شد. بنابراين ما به سمت آينده اي مي رويم که واقعا نامعلوم است و امکان هايي در پيش است که شايد هنوز به تصور درنيامده. من به دنبال تعبيري مي گردم که مناسب باشد، حاال آن چه در ذهنم هست را شما اصالح بفرماييد. حرکت بyyه سyyمت تyyاريکي آينyyده ي نyyامعلوم،

آينده ي مبهم و ... تاريکي نه، ما در فلسفه ي معاصر، بحثي داريم که خيلي هم مهم است. از اين نظyر کyه بyه همين بحyثي کyه شyما مي فرماييyد جهت مي دهyد. تصور از انسان و کوشش براي تعريف انسان در قرن بيستم ديگر تمام مي شود. يعني مثال شما در تاريخ اسالم، مسيحيت و آيين هyyاي شyyرقي و حتي در غرب تا هگل مي بينيد که همه ي فيلسوفان سعي کردند، تعريف انسان کنند و حاال به تعبير ابن سينا و فارابي و مالصyyدرا تعريyyف بyyه »حد« کنند. يعني »جنس« و »فصل« و امثال اين ها بياورند و بگويند؛ »انسان حيوان ناطق است« اين تعريف کردن، ناشي از اين تصور است که انسان يک ذاتي دارد که من اين ذات را ديگyyر شyyناختم. خب وقyyتي ذات را شyyناختي يعyyني همه ي اسyyتعدادهايش را هم شyyناختي. در قyyرن بيستم تقريبا تاحدي اين نگاه به انسان خوانده شد. يعني مي گفتند يک انسان ذاتي دارد که مyyا توانسyyتيم بشناسyyيم و حyyتي در داخyyل چنyyبره ي

ذهنمان آن را بشناسيم. اصال اين طور نيست. انسان‌همين‌است‌که‌هست.‌

انسان، موجودي است بي کرانه و بيشترين تعريفي که مي توانيم از آن بکنيم همان تعريف ساده است. انسyyان موجyyودي اسyyت کyyه امکانyyاتي دارد که اين امکانات مرتب ظاهر مي شود. به همين دليل است که ما نمي توانيم آن را تعريف کنيم. يعني يک بyاور او را تعريyف کyنيم و ديگyر کار تمام بشود. اصال چنين چيزي نيست نکته ي ديگر که خيلي مهم بود در اين بحث فيلسوفان قرن بيستم، اين که انسان قابل تعريف نيست و انسان موجودي رو به آينده است. بيشترين چيزي که درباره ي انسان مي توانيم بگوييم اين است که »انسان موجودي است که با رو بyyه آينyده بودن مرتب امکاناتش را ظاهر مي کند و واقعا اين طور است. يعني ما االن ديگر در صدد نيستيم که يک تعريف قاطع و نهyyايي از انسyyان ارائyyه بدهيم. چون انسان هنوز کشف نشده، هنوز امکاناتش کشف نشده. يعني تکنيک جديد و اين مناسyyبات جديyyد و کyyاري انجyyام مي دهyyد. درواقyyع

بسط و بروز همين امکانات و ذاتيات او هست. موجود‌نامتناهي...‌

بله. موجود نامتناهي است. يعني با تعابير موجود نامتناهي است. انسان مرتب خودش را بسyyط مي دهyyد و آشyyکار مي کنyyد. اگyyر مyyاجرا را اين طور ببينيم، شايد از ساده انگاري در مورد انسان فاصله بگيريم. چون واقعا کرانه ي انسان معلوم نيست. اين که کجا مي رود و چه خواهد کyyرد.

در بحث فضاي مجازي هم همين طور است. امکاناتي که سي سال است در زندگي ما راه پيدا کرده. بنابراين با چسبيدن به يک تعريyyف و يyyکتلقي از انسان در گذشته، نبايد آن را انکار کرد. واقعيت اين است که مشغول باز کردن راه خودش است.

و‌‌بنابراين‌طبيعي‌است‌که‌ما‌از‌خيلي‌داشته‌هاي‌امروزمان‌بايد‌الجرم‌دل‌بکنيم؟‌ بله، نبايد اين ها را مطلق و نهايي دانست. و با تکيه به آن ها چيزهاي ديگري را انکار کرد. راه در حال باز شدن است.

تئاتر تجاری یا تجارت با تئاتر

نگاهی به تئاتر امروز ایران در گفت وگو با دکتر قطب الدین صادقی و کورش نریمانی

شقایق عرفی نژاد آيا تئاتر تبديل به يک هنر درآمدزا شده است؟ با توجه به آمار فروش و تماشاگران تئاتر شهر و تماشاخانه ايرانشهر بyyه عنyyوان دو

مجموعه ي آماري بايد بگوييم بله. که94 هزار نفر بود و اين رقم نسبت به سال 200 اجراي سالن هاي تئاتر شهر ديدن کردند 75 تعداد تماشاگراني که از 95سال

145 برابر افزايش دارد. آمار فروردين تا شهريور امسyyال هم چyyيزي در حyyدود 7 نمايش در مجموعه ي تئاتر شهر اجرا شده، 27 هزار تماشاچي است که نسبت به شش ماهه ي اول سال پيش افزايش دارد. اين آمار را بگذاريد در کنار فروش هايي کyyه پيش از

2 نمايش »مي سي سي پي نشسته مي ميرد« کار »همايون غني زاده« فروش باالي 95اين معموال در تئاتر اتفاق نمي افتاد. سال ميليارد تومان داشت و امسال هم »اعتراف« به کارگرداني »شهاب حسيني«، به همين رقم فروش رسيد.

از سوي ديگر، در چند سال اخير، کم و بيش با عنواني در تئyyاتر روبyyرو مي شyyويم کyyه پيش از اين در عرصyyه ي تئyyاتر ايyyران جyyايي نداشت، تهيه کننده. البته حضور تهيه کننده در تئاتر از يک سو به حرفه اي شدن تئyاتر کمyyک مي کنyد و از سyyوي ديگyyر دليلي بyyر اين است که تئاتر به حدي از درآمدزايي رسيده است که مي شود در آن سرمايه گذاري کرد و بنابراين سرمايه گذار يا همان تهيه کننyyده به مجموعه ي عوامل اجرايي نمايش ها اضافه شده است. البته در اين سال ها پاي شرکت هاي تجاري هم به عنوان حامي مالي به تئاتر باز شده است. همه ي اين ها يعني تئاتر درآمدزا شده و يا مي توان به آن به عنوان هنري درآمدزا نگاه کرد. هنري که مي شود به سوداي سود در آن سرمايه گذاري کرد و اين امر در اين وضعيت تئاتر ما که هيچ گاه به آن به عنوان هنري پول ساز نگyyاه نشyyده و دست کم در اين سي و چند سال وضعيت اقتصادي مناسبي نداشته، اتفاق مثبتي است. اما در اين ميان، سؤال مهم تري وجyyود

دارد. اين درآمدزايي نسبي از چه راه ها و با چه ترفندهايي صورت گرفته است؟ پاسخ روشن است. فربه شدن گيشه و پول سازي تئاتر از طريق استفاده از بازيگران سينما و انتخاب متن هyyاي کميyyک و بyyا دو يyyا سه اجرا در يک روز در تماشاخانه هاي خصوصي حاصل شده است. اما سؤال دوم و اساسي تر اين اسyyت کyyه جyyذب تماشyyاگر بyyا چهره هاي سينمايي و متن هاي کميک عاميانه به تدريج ذائقه و ذهن مخاطب را نسبت به تئاتر تغيير نخواهد داد و او را از تئاتر ناب

و اصيل دور نخواهد کرد؟ نمي دانيم. اين چيزي است که زمان آن را مشخص مي کند. »کورش نريمyyاني« کyارگردان مطyرح و بyyا سyyابقه ي تئyاتر کyه نمايش هyyاي پرمخyاطبي مثyل »دون کyاميلو« را بyyدون اسyتفاده از چهره هاي سرشناس سينما روي صحنه برده، معتقد است که آن چه اين روزها در تئاتر اتفاق مي افتyyد درآمyyدزايي نيسyyت، تجyyارت

بود."تئاتر"است. او مي گويد؟ »پيش از اين تئاتر درآمدزا بود، ولي فرهنگي هم بود و در واقع

‌چيزي‌که‌بسيار‌بد‌و‌نگران‌کننده‌است‌ورود‌غيرمتعــارف‌آدم‌هــاي‌غيرمتخصــص‌در‌اين‌حــوزه‌اســت.‌ضمن‌اين‌که‌درآمدزايي‌تئاتر‌مثل‌چلوکبابي‌و‌فروش‌فالفل‌نيست.‌تئاتر‌يـک‌کـاالي‌فـرهنگي‌اسـت‌که‌نياز‌مردم‌است.‌حتي‌اگر‌مردم‌ندانند.‌به‌همين‌دليل‌هر‌دولــتي‌بايــد‌از‌آن‌حمــايت‌کنــد‌و‌اين‌در

همه‌ي‌دنيا‌هست.

بخشي از هزينه ي اين کاالي فرهنگي را مردم مي پردازند و بخش ديگرش را هم دولت و نهادهاي فرهنگي بايyyد بپردازنyyد. در هيچ جاي دنيا تئاتر را به حال خودش نمي گذارند. اگر اين اتفاق بيفتد و سرمايه گذاراني که طبيعتا فقط فکر سyyودآوري هسyyتند متوجyyه تئاتر شوند، تنها بخش تجاري اين هنر اهميت پيدا مي کند. و تئاتر به عنوان »هنر« از بين خواهد رفت. نريماني درباره ي زياد شدن تعداد تماشاگران مي گويد: سالن ها زياد شده اند و تعدادي از آن ها معموال پر هستند و حتي هزينه هايشان را هم برمي گردانند و اين خوب است، هرچند نمي شود روي آن حساب کرد. بخشي از تماشاگران براي ديدن چهره ها مي آيند. بخشي براي موسyyيقي و ...

ولي بايد روي تماشاگري حساب کرد که صرفا براي تئاتر مي آيد. به نظر نريماني موفق ترين دوره هاي تئاتر بعد از انقالب دهه هاي هفتاد و هشتاد است: »کارهاي عليرضا نادري، کيومرث مرادي و محمد رحمانيyyان کyyه اغلب نويسyyنده متن هم بودنyyد در اين دوره اجرا مي شد و تماشاگر هم فقط براي ديدن نمايش مي آمد و نه ديدن بyازيگر. منظyورم اين نيسyت کyه بyyراي ديyyدن هنرپيشyه بyyه سالن نمايش آمدن بد است، ولي کساني که از بيرون بدنه ي تئاتر مي آيند، چون نگاه ناقصي دارند، بyyه کyyار لطمyyه مي زننyyد و اين کار خطرناک است. آن ها فقط ظاهر قضيه را مي بينند و رنگ و لعاب بيروني و بعد فکر مي کنند تئاتر همان چيزي است کyyه آن هyyا

تصور مي کنند. او درباره ي فعاليت هاي تماشاخانه هاي خصوصي و درآمدزايي آن ها مي گويد: تماشاخانه ها هر شب سه اجرا دارند و اين يعyyني کyyه برعکس تصور درآمدشان خوب نيست. چون اگر خوب بود بايد يک اجرا مي رفتند. معتقyyدم اين سyyالن ها هم بايyyد از طyyرف دولت

ارزيابي و حمايت شوند. حتي شهرداري هم بايد کمک کند. نريماني نگران تغيير سليقه ي مخاطب از طريق تئاترهاي تجاري است. »اين تئاترها ممکن است سليقه ي تماشاگر را نyyازل کننyyد. مثل اتفاقي که در سينما افتاد. سينما در برهه اي داشت رو به تعطيلي مي رفت. اتفاق ديگري هم که ممکن است بيفتد اين است که تماشاگر از ديدن بازيگر اشباع شود، امyا تماشyاگري کyه عyادت کنyد تئyاتر ببينyد و بyازي بشناسyد و بyا نمايشyنامه آشyنا باشyد هميشگي است.« نريماني مطبوعات را هم در ايجاد شرايط امروز مقصر مي داند و مي گويد دير به فکyر اين افتyاديم کyه تئyاتر از مسير خودش خارج شده و به دنبال چهره ها رفته و نه تئاتري ها. مقصر اين اتفاق مطبوعاتي ها هم هستند که اين موضوع را تذکر

ندادند و بعد هم با مصاحبه ها و گزارش ها از نمايش هايي با بازيگران مطرح به اين موضوع دامن زدند. دکتر قطب الدين صادقي نيز دو اتفاق را در وضعيت امروز تئاتر و تالش بyراي درآمyyدزايي از طريyyق نادرسyت مyؤثر مي دانyyد: »از نظر جامعه شناسي دو اتفاق رخ داده است. يکي اين که در دهه ي شصت زاد و ولد بسيار زياد بود. االن نسلي کyyه در آن دهyyه بyyه دنيا آمده اند وارد اجتماع شده اند و مي خواهند حضورشان را يا به عنوان مجري يا به عنوان مخyyاطب اعالم کننyyد. رسyyانه ها هم بyyه

اين قضيه کمک کرده اند. مسئله ي دوم هم اقتصادي است که از زمان رياست جمهوري هاشمي رفسنجاني اتفاق افتاد.

‌در‌فرداي‌جنگ‌يک‌بورژوازي‌نوکيسه‌به‌وجود‌آمد‌که‌به‌هر‌شکلي‌حاال‌جزو‌قشر‌مرفه‌هســتند.‌اين‌قشر‌فرهنگ‌بااليي‌ندارند،‌ولي‌ميل‌به‌پول‌خرج‌کردن‌و‌اظهار‌وجود‌اجتماعي‌دارند.‌اين‌ها‌منتقــد‌نيستند.‌چون‌اوضاع‌به‌کامشان‌است.‌آن‌چه‌هم‌که‌از‌هنر‌توقـع‌دارنـد‌تفکـر‌و‌انتقـاد‌نيسـت،‌تفنن‌است.‌در‌نتيجه‌کارهايي‌را‌که‌خنده‌برانگيز‌باشند‌دوســت‌دارنــد.‌موضــوعش‌هم‌مهم‌نيســت.‌همين‌که‌هنرپيشه‌ي‌مشهوري‌ببينند‌خوش‌هستند.‌اين‌ها‌در‌حــال‌حاضــر‌مخاطبــان‌اصــلي‌فرهنــگ‌و‌هــنر

هستند.‌

هyزار تومyان اسyت.150صادقي يک نمايش در حال اجyرا در تyاالر وحyدت را مثyال مي زنyد و مي گويyyد: قيمت بليت اين نمyايش مخاطب اين نمايش کيست؟ قطعا دانشجو نيست، قشر متوسط شهري جست وجوگر هم نيست. اين ها کساني هستند کyyه دنبyyال يک فضاي شاد و بدون دغدغه براي وقت کشyyي اند. وجyyود بيلبوردهyyاي گyyرانقيمت و تيزرهyyاي تلويزيyyوني آن هyyا را جyyذب مي کنyyد و تهيه کننده هم در پي همين مسئله است. اين جا نyyه سyرمايه گذار و نyyه تماشyyاگر بyyه دنبyال تئاترهyاي تحليلي، فyرهنگي يyyا حyyرفه اي نيست. نظر آن ها تئاترهايي است که وجه تفنني داشته باشند به اضافه چند چهره ي مشهور. امروز ديدن اين چهره هyyا از هyyر چyyيز

ديگري براي نوکيسه ها مهم تر شده است. دکتر صادقي، اين دسته از تماشاگران را با تماشyyاگران تئاترهyyاي آزاد مقايسyyه مي کنyyد و مي گويyyد: »اين تماشyyاگران مثyyل همyyان مخاطبان تئاترهاي آزاد هستند، ولي اين ها کمي شيک تر هستند و شايد خجالت مي کشند به فالن سالن تئاتر آزاد بروند و به جايش به تاالر وحدت مي آيند. اين ها تماشاگر واقعي نيستند. درست است که بليت مي خرند، ولي قضيه از اين قyyرار اسyyت کyyه اين نyyوع تئاتر تجاري تفنني جاي تئاتر واقعي را گرفتyyه اسyyت. اتفاقyyا بyyازيگرانش هم جyyاي بyyازيگران اصyyلي تئyyاتر را گرفته انyyد. االن کم کم

بازيگران بزرگ تئاتر به گوشه رفته اند و کارگردانان خوب تئاتر هم عقب کشيده اند.«

ــدت ‌او‌از‌چيزي‌مهم‌و‌تعيين‌کننده‌به‌نام‌پول‌صحبت‌مي‌کند‌و‌با‌اشاره‌به‌اثري‌که‌اخيرا‌در‌تاالر‌وح‌اجرا‌شده‌مي‌گويـد:‌پيش‌از‌اجـراي‌اين‌نمـايش‌مي‌دانسـتم‌تـاالر‌وحـدت‌را‌بـراي‌دو‌مـاه‌در‌اختيـار‌گرفته‌اند.‌وقتي‌از‌مديرش‌پرسيدم‌چه‌جور‌نمايشي‌است،‌گفت‌نمي‌دانم،‌پول‌دو‌ماهش‌را‌داده‌اند!‌قضيه‌خيلي‌ساده‌است.‌هنر‌و‌انديشه‌تبديل‌به‌کاالي‌بازاري‌شـده‌اسـت‌و‌اين‌چـيزي‌اسـت‌کـه‌بـه

نظرم‌خيلي‌بد‌است.‌معيار‌اول‌و‌آخر‌پول‌است.

حتي در تئاتر دولتي که يک زماني با ما قرارداد تيپ مي بستند و قيمت ها مشخص بود وضعيت همين طور اسyت. زمyاني بyا مرکyز هنرهاي نمايشي قرارداد مي بستيم و کاري به فروش نداشتيم. فروش متعلق به دولت بyyود. و اين کyyار بyه توليyد آثyyار نخبyه کمyک مي کرد. يکي از وظايف بزرگ وزارت فرهنگ در همه ي دنيا همين توليد آثار نخبه به منظور بyyاال بyyردن سyyطح ذوق و انديشyyه ملي

است.

‌هنر‌نبايد‌تابع‌گيشه‌باشد.‌ولي‌کم‌کم‌بودجه‌را‌کم‌کردند‌و‌گفتند‌فقط‌کمک‌مي‌کنيم،‌االن‌کمک‌همــا ‌نمي‌کنند.‌در‌نهاد‌دولتي‌نمايش‌اجرا‌مي‌کني‌و‌از‌فروش‌هم‌درصدي‌برمي‌دارند.‌اين‌يعني‌دولت‌ب‌امکانات‌ملي‌و‌دولتي‌دارد‌کاسبي‌مي‌کند.‌حرفشان‌هم‌اين‌است‌که‌پول‌نداريم.‌به‌راســت‌و‌غلــطــول ‌اين‌حرف‌کاري‌ندارم،‌ولي‌ذره‌ذره‌دولت‌توپ‌را‌به‌زمين‌مردم‌و‌درواقع‌بورژواها‌انداخته‌که‌پ

‌دست‌آن‌هاست.‌راستش‌ديگر‌تئاتر‌هنري‌وجود‌ندارد.‌بيشتر‌تئاترها‌تفنني،‌پر‌زرق‌و‌برق‌و‌تجــاريهستند.‌

با اين حال شايد بتوان شرايطي ايجاد کرد که تئyاتر تجyاري و غبرتجyاري بتواننyد در کنyار هم کyار کننyد. دکyتر صyادقي در اين بyاره مي گويد: »در تمام دنيا تئاتر تجاري هست. ولي در کنار آن دولت چندين نهاد هنري و مرکز تئاتري دارد که هزينه هايشyyان بyyا دولت است و کارشان توليد آثار نخبه. مثل کمديا فرانسز در آلمان که بخش عمده ي تئاترها متعلق به شyهرداري اسyت. حyتي در ترکيyه هم تئاترها متعلق به دولت و شهرداري است و عوامل از دولت حقوق ماهيانه مي گيرند. يعني زندگيشان تأمين است. و در اين جyyا بازي مي کنند. منظورم هم از دولت کل بدنه آن است مثل شهرداري ها و استانداري ها و ... امyyا اين جyyا اين شyyرايط وجyyود نyyدارد. همان طور گفتم توپ را به زمين بورژواها و نوکيسه ها انداخته اند و آن ها نوع و سليقه ي تئyyاتر را تعyيين مي کننyyد.« البتyه صyyادقي اميدوار است که اين يک دوران گذار است و مي گويد: »االن دوره ي افت است، دوره ي خيز نيسyyت. امyyا در اولين بزنگyyاه دوبyyاره وضع عوض مي شود. اين ها عقب مي کشyند و جوانyان جسyت وجوگر کyه پرسyش و دغدغyه دارنyد وارد گyود مي شyوند و تئاترهyاي اجتماعي شکل مي گيرد. اين مربوط به دوران پساانقالب است. در اين دوره آرمان هyyا ضyyعيف مي شyyود و خودخواهي هyyاي فyyردي

قوي مي شود. اما اين دوره موقتي است.

حکايت‌سالن‌هاي‌خصوصي يکي از داليلي که تئاتر درآمدزا شده يا مي شود به آن به عنوان هنري پول ساز نگاه کرد وجود تماشاخانه هاي خصوصي است. چند سالي است که تماشاخانه هاي خصوصي شکل گرفته اند و تعدادشان هم روز به روز بيشyyتر مي شyyود. البتyyه کyyه يyyک سyyوي مyyاجرا عالقه ي صاحبان اين تماشاخانه ها به تئاتر است و اغلب آن ها کارگردان يا بyyازيگر تئyyاتر يyyا دانش آمyyوخته ي اين رشyyته هسyyتند. امyyا

سوي ديگر ماجرا چيزي است که الزمه ي هر کسب و کاري است، يعني پول و اين امري انکارنشدني است.

‌‌بنابراين‌بخشي‌از‌علت‌زياد‌شدن‌تئاترهاي‌خصوصي‌در‌اين‌چند‌سـال‌درآمــدزا‌بــودن‌تماشــاخانه‌ها‌است؛‌درآمدزايي‌که‌البته‌پيامدهاي‌خود‌را‌دارد‌و‌گاه‌ضربه‌هاي‌شــديدي‌بــه‌تئــاتر‌زده‌اســت.‌چــه‌از‌نظـر‌بـازيگراني‌کـه‌بـه‌کارگردان‌هـا‌تحميـل‌مي‌شـوند‌کـه‌اين‌کـار‌کم‌کم‌بـه‌حـذف‌و‌گوشه‌نشـيني‌بازيگران‌تئاتر‌مي‌انجامد،‌چه‌از‌نظر‌گروه‌هاي‌خالق‌و‌هنرمندي‌که‌به‌دليل‌شــرايط‌نامناســب‌مــالي

از‌عهده‌قرارداد‌تماشاخانه‌ها‌برنمي‌آيند.‌

به عنوان مثyال يکي از تماشyاخانه هايي کyه از اولين تماشyاخانه هاي خصوصyي محسyوب مي شyود تماشyاخانه ي »بyاران« اسyت. اين شروع به کار کرده و تا امروز نمايش هاي زيادي از گروه هاي حرفه اي و تجربه گرا در آن روي صحنه رفته اند. 93تماشاخانه از سال

»فهيمه امن زاده« که از همان آغاز مديريت تماشاخانه را بر عهده داشته درباره ي شرايط مالي شان مي گويد: »از نظر درآمدزايي بyyه جايي رسيده ايم که تماشاخانه از پس هزينه هاي خودش مثyل اجyاره ي سyنگين، حقyوق پرسyنل، هزينه هyاي آب و بyرق و گyاز و ديگyر

هزينه هاي جاري برمي آيد. مي توانيم خودمان را اداره کنيم. ولي نتوانسته ايم پس اندازي داشته باشيم.« او درباره ي تعداد تماشاگران سالن هم مي گويد که اين تعداد از ابتدا تا امروز زياد نشده است. علتش را هم اين طور توضيح مي دهد: »زماني که ما شروع به کار کرديم چون تنها تماشاخانه ي خصوصي ايران بوديم و از طرف ديگر تئاتر شهر هم در حال بازسازي بyyود، ما يک اتفاق بوديم. خيلي از بزرگان از راه اندازي اين سالن هيجان زده بودند و پذيراي اجراهاي خوبي بyyوديم. بنyyابراين تماشyyاگران هم زياد بودند. در مورد سالن هاي ديگر شايد تعداد تماشاگران زياد شده، ولي ما از همyyان اول تماشyyاگران زيyyادي داشyyتيم.« امن زاده در مورد اين که چه کارهايي براي جذب تماشاگر انجام مي دهند مي گويد: »جذب مخاطب طبيعتا مهم است. کيفيت آثار و هنرمنداني کyyه درخواست اجرا مي کنند بسيار اهميت دارد. االن وضعيت ما طوري نيست که بتyوانيم بyه ايyده آل هايمان برسyيم. بyه مyا خyرده گرفتyه مي شود که چرا چند اجرا در روز داريد يا چرا کف فروش گذاشته شود. ما مجبوريم براي اين که روي پاي خودمان بايسyتيم اين کارهyا را بکنيم. اگر نکنيم متضرر مي شويم.« او درباره ي استفاده از بازيگران چهره در نمايش ها هم مي گويد: »ما به چهره ها بهyyا نمي دهيم. ترجيح مي دهيم با تهيه کننده کار کنيم تا اين که به خاطر حضور يک بازيگر فروش داشته باشيم. مواردي بوده که گروه هyyا از چهره هyyاي سرشناس هم استفاده کرده ند و اتفاقي نيفتاده و سالن خالي رفته است. االن در اکثر تئاترها سعي مي کنند از يyyک چهyyره ي معyyروف استفاده کنند تا نمايششان فروش خوبي داشته باشد، ولي اين کارکرد ندارد. کار اگر خyودش خyوب باشyد بyدون بyازيگر معyروف هم

تماشاگر را به سالن مي کشاند«. با تمام اين توضيحات اجرا در تماشاخانه باران )مثل هر تماشاخانه ي ديگري( شرايط مالي دارد و قراردادهايي که گروه بايyyد تyyوان آن

را داشته باشد. از جمله کف فروش شبي پانصد تا هشتصد هزار تومان. نویسنده کو؟ مترجم کجاست؟

صادق وفایی »شوايک سرباز ساده دل« اثري است که چندي پيش به کارگرداني حميدرضا نعيمي در تاالر وحyyدت بyyه صyyحنه رفت. نعيمي را بyyه عنوان يک کارگردان کاربلد مي شناسيم و در اين نوشتار سعي نداريم طريقه ي کارگرداني و پرداخت اش بyyه متن را مyyورد بررسyyي قرار دهيم. کاربلدي نعيمي هم در زمينه ي هدايت بازيگران خود را نشان مي دهد هم در زمينه ي استفاده از پتانسيل و امکانyyاتي کyyه براي اجرا در اختيارش قرار مي گيرد. يکي از مسائلي که خود او به آن اشاره دارد، استفاده از بازيگران سينمايي در صحنه ي تئyyاتر است که موجب مي شود تماشاگر بيشتري به سالن بيايد. نمونه اش استفاده از الدن مستوفي در نمايش »سyقراط« يyا بهره گyيري

از حضور يکتا ناصر در »ترور« بود )که البته ناصر پس از انصراف ميترا حجار در ترور بyyازي کyyرد.( بنyyابراين، نعيمي هم در رهyyبري بازيگران و هم مسائل بيرون از صحنه، بر علم مديريت واقف است. ذائقه ي مخاطب را هم کمابيش مي شناسد کyyه چyyه وقyyتي بyyه سراغ چه متني برود. اما در زمينه ي اجراي »شوايک« يک ايراد بزرگ به چشم مي خورد )که اگر خوشبين باشيم شايد ناشي از يک

اشتباه باشد و نه کاري از سر عمد!( نکته ي مورد نظر اشاره به باب شدن رفتاري ناشايست و يا يک اشتباه سهوي در عرصه ي تئاتر است. که اگر اصالح نشود، مي رود تا به رويه اي ناباب و نادرست را در جريان اجراهاي تئاتر کشور تبديل شود. در پوسترهاي منتشر شده از نمyyايش »شyyوايک سyyرباز ساده دل« نام حميدرضا نعيمي به عنوان نويسنده و کyارگردان درج شyده اسyت. اشyاره و يyادآوري اين مطلب الyزامي اسyت کyه »شوايک« رماني به قلم ياروسالو هاشک نويسنده ي اهل چک است که تا به حال چندين مرتبه به فارسي ترجمyyه و در ايyyران اجyyرا شده است. بنابراين اگر نام نعيمي به عنوان نويسنده ي اثر در پوستر درج مي شود، مشخص است که او متن را دراماتورژي کyyرده و اجراي خودش از »شوايک« را روي صحنه برده است؛ تا اين جاي کyyار، امyyري بyyديهي اسyyت. امyyا در گyyرفتن مجyyوز بyyراي اجyyراي عمومي و همچنين تأييد پوستر نمايش ها در مرکز هنرهاي نمايشي، درج نام نويسنده و مترجم اثر الزامي اسyyت. در مyyورد نمyyايش مورد اشاره نه تنها در پوستر و بنرهاي تبليغاتي شوايک در سطح شهر، خبري از نام هاشک نيست. بلکه، خبري از نام مyترجم هyاي فارسي اثر نيز نيست و مخاطب نمي تواند بفهمد که نعيمي دراماتورژي و متن خود را از روي ترجمه کدام يک از مترجمان فارسي

اين اثر استخراج کرده است؛ ايرج پزشکزاد، حسن قائميان، منوچهر مهجوبي يا کمال ظاهري؟ نکته ي تأسف برانگيز ديگر براي مخاطبان تئاتر اين است که در بنرهاي تبليغاتي اين نمايش در سطح شهر اندازه ي نام حامد کميلي و فرهاد آئيش به عنوان بازيگر از نام کارگردان اثر بزرگ تر از نام کارگردان است. اين در حالي است که خبري هم از نyyام مyyترجم يا نويسنده اصلي اثر هم نيست. در سايت اينترنتي تيوال به عنوان فروشنده بليت، عبارت »اقتباسي آزاد از رمyyان شyyوايک سyyرباز ساده دل« پس از معرفي همه ي عوامل در انتهاي فهرست درج شده و در سايت ايyyران نمyايش، اين عبyارت در سyطرهاي بyyااليي نوشته شده است. در نقدها و نوشته هايي هم که درباره ي اين اجرا منتشر شد، اقتباسي آزاد از رمان شوايک مطyyرح شyyده اسyyت

اما سؤال اصلي اين نوشتار، اين است که چرا نام نويسنده يا مترجم در پوستر و تبليغات نيامده؟ به هر حال اگر ادبيات نمايشي نباشد، اجرايي هم روي صحنه نخواهد رفت. به نظر مي رسد اين ميان و در زمينه ي نمايش مورد

نظر، ادبيات مورد اجحاف و بي توجهي قرار گرفته است. تماشاگر و مخاطبي که براي ديدن اجرايي به سالن تئاتر مي آيد، بايد بداند متن را چه کسي نوشته و اجرا به عهده چه کسي است. اما متاسفانه در جريان شناسي امروز تئاترکشورمان )فارغ از شوايک و مطالبي که اشاره شد(، عناصر و مولفه هايي بيشتر مورد توجه قرار مي گيرند که باعث حضور بيشتر تماشاگران در

سالن بشوند و اين مشخصه هاي جذاب در وهله ي اول، اسامي و تصوير چهره ي بازيگران سينما هستند. نام کارگردان و نويسنده اثر در اولويت هاي بعدي قرار دارند. خوشبختانه در برخي موارد نام کارگردان بين تماشاگران حرفه اي تئاتر ارجحيت دارد و اين

رويه بين دانشجويان و افرادي از مخاطبان تئاتر وجود دارد که به دنبال فلسفه و تفکر بعد از تماشاي نمايش هستند. مسير اولويتي که به آن اشاره شد، متاسفانه بايد معکوس باشد - مثل همه جاي دنيا - که نيست. يعني مخاطبي که مي خواهد به تماشاي

تئاتر برود، با ديدن پوستر يا تيزر آن نمايش بايد از خود بپرسد مي خواهم به تماشاي اجراي متن کدام نويسنده بروم؟ کدام کارگردان اين کار را کارگرداني کرده؟ و در مسير کارگرداني اش از چه بازيگراني بهره برده است؟ سالن اجرا کجاست؟ اما

متاسفانه اين روزها، اين سوال ها از آخر به اول در ذهن مخاطب نقش مي بندند و تماشاگر در مسير انتها به ابتداست که در ذهنبه دنبال پاسخ پرسش هايش مي گردد.

داستان خارجی

ترجمه در تاکسی أسامة الحويج العمر

ترجمه: اسدالله امرایی در دمشق به دنیا آمد.1968أسامة الحويج العمر نویسنده ی سوری در سال

شهرتش در زمینه ی داستان های کوتاه کوتاه است. سه مجموعه داستان به و یک مجموعه شعر به عربی منتشر کرده و آثارش به زبان های انگلیسی و روسی ترجمه

شده است. از معروف ترین کارهایش به ایها االنسان، ای انسان و جمیع الحقوق غیرمحفوظه )کلیه ی حقوق محفوظ نیست( می توان اشاره کرد.آثار عربی اش در

بیروت و دمشق منتشر شده و آثارش به زبان انگلیسی در نشریاتی نظیر نیویورکر، پاریس ریویو، نون و کانجانکشن و نشریات دانشگاهی دیگر منتشر شده است. لیدیا دیویس نویسنده ی امریکایی در معرفی او نقش پررنگی داشته است. اسامه العمر هم مثل بسیاری از نویسندگان مهاجر وقتی از زادبوم خود کنده می شود تا چندین

سال برای جاافتادن در محیط تازه باد صبر کند. به خصوص وقتی با پیش داوری می رود و در می یابد اوضاع آن مدینه ی فاضله ای که تصور می کرد نیست. زنان و رنجشان در جوامع مرد ساالر، به ویژه رنج زنان عرب که براساس آداب و رسوم

سخت زندگی کرده اند؛ همواره مورد توجه ناقدان و نویسندگان سوری بوده. هر چند وضعیت زنان در سوریه و به ویژه دمشق و حلب با دیگر نقاط جهان عرب نظیر

عربستان و یمن و عراق تفاوت زیادی دارد. العمر به طور غالب، قهرمانان رمان هایش را از میان افراد عادی جامعه انتخاب می کند. اما خیلی کم پیش می اید که نامی بر آن ها بگذارد. اسامه العمر هر جند پیش از این درگیری های گسترده به غرب مهاجرت کرده؛ می گوید: با آالم و آمال مهاجران، به ویژه از رنج زنان مهاجر در غرب بی خبر نیست. کسانی که به خاطر یافتن امنیت و آسایش بیشتر یا از بیم

مجازات از کشور خود مهاجرت کرده اند، اما در کشور غریب نیز گذشته هایشانبرای آن ها جان می گیرد. در شيکاگو راننده تاکسي بود که شنيد حومه ي زملکا در قلب دمشق پايتخت سوريه2014اسامه العمر نويسنده سوري در سال

در اثر جنگ داخلي ويران شده. آپارتماني که تا پيش از آمدن به امريکا پنج سال در آن اقامت داشت بyا خyاک يکسyان شyده بyود. همه ي دارو ندارش از بين رفته بود.اسباب و لوازم منزل، گيتار، لباس هايش و از همه دردناک تر کتاب هاي کتابخانه اش کyyه بعضyyي از آن ها کتاب هاي ارزشمند و نايابي بودند که از پدرش به ارث بyyرده بyyود. مي گويyyد:» دلم بyyراي وطنم تنyyگ شyyده، امyyا نمي تyyوانم برگردم. برگردم کجا بمانم. العمر پيش از ترک سوريه، در نه سال پيش جهار مجموعyyه داسyyتان منتشyر کyyرده و چنyyدين جyyايزه ي ادبي برده بود و ارج و قربي داشت براي خودش و آثارش در نشريات مختلف منتشر مي شد. حyyاال آرشyyيو شخصyyي اش هم نyyابود

شده. در ميان آن ها رمان شرح حال گونه اش با نام »سال هاي مضرس«. اسامه قصد داشت در امريکا به عنوان نويسنده جا بيفتد، اما چهارسال طول کشيد تا بتاند خود را به عنوان داستان نويسyyي قابyyل به جامعه ي امريکا معرفي کند. العمر مي گويد:» امريکا را از بيرون که نگاه مي کني تصورتان اين است که بهشت بyyرين اسyyت.« اما وقتي پايش به امريکا رسيد از ديدن آن همه فقر و فاقyه تکyان خyyورد. ظyاهرا انتظyار نداشyyت اين همyه فقyyير و خيابyyان خواب ببيند:» مردم شب و روز بايد بدوند تا زندگي روزمره شان را بگذرانند. کار آساني نيست همه صبح زود از خانyyه بyyيرون مي زننyyد و

تمام روز کار مي کنند.« هر روز صبح آن ها را مي ديد که قهوه شان را در دست گرفته اند و سپيده نزده در حاشيه ي شyyهر شyyيکاگو در شyyلوغ ترين ايسyyتگاه توي صف بمانند. روزي نه تا ده ساعت روي تاکسي کار مي کرد. از پنج صبح در ايسyyتگاه مسyyتقر مي شyyد تyyا مسyyافر سyyوار کنyyد. داخل تاکسي يک فرهنگ لغت عyربي، يyک گنجينه ي لغت و يکي دو کتyاب مرجyع و چنyد کتyاب داسyتان امريکyايي بyه عالوه کتyاب محبوبش از جبران خليل جبران را داشت. گاهي سي جي کyyالينز مyyترجم آثyyارش هم سyyوار تاکسyyي او مي شyyد. در فواصyyلي کyyه منتظر مسافر بود در مورد ترجمه ي آثار اسامه با هم بحث مي کردنyyد. خyyط به خyyط دربyyاره ي داسyyتان ها نکyyات دسyyتوري و لحن و اصطالحات و سyبک صyحبت مي کردنyد. حاصyل تالش هايشyان شyد »نyژاد اصyيل عyربي« انتشyارات نيودايرکشyن کyه عمyدتا آثyار

منتشر کرد. ليديا ديويس نويسyنده و مyترجم امريکyايي کyه2014نويسندگان چپ را منتشر مي کند کتاب اسامه العمر را در سال مجموعه داستان »نمي توانم و نمي خواهم« او را ترجمه کyyرده، بyyر اين کتyyاب مقyyدمه ي مبسyyوطي نوشyyته اسyyت. در مyyاه آوريyyل امسال هم انتشارات نيودايرکشن مجموعه ي ديگري را که منتخبي از سه مجموعه داستان او بود بyا عنyوان »دنyyدانه هاي شyانه و داستان هاي ديگر« را منتشر کرد اين داستان هاي بسيار کوتاه معروف به فلش فيکشن است که من معادل »دم داستان« برايش گذاشته ام. در عربي مي گويند »القصه القصيره جدا«. اين قصه ها در خاورميانه مسبوق به سابقه اسyyت. العمyyر حyyدود هشyyتاد و

پنج نسخه از کتاب خود را در همان تاکسي مستقيما به مسافران خودش فروخت. اين نوع ادبي به علت استفاده از موقعيت طنز و دو پهلو بودن از غناي زيادي برخوردار است و کاربرد آن به علت کوتاه بودن و قابليت تأويل راه را براي گربز از تفسيرهايي که به گرفتار شدن شخص مي انجامد، باز مي کند. کالينز مي گويد: »نوعي از هنر و

نوعي از ادبيات عرب بيشتر مصرف خارجي دارد و به سرعت ترجمه مي شود و براي جايزه هاي بین المللی مطرح است تا عامه ی مردم. اما داستان های العمر ریشه در ادبیات مردمی دارد و پرطرفدار است. هرچند این جا برچسب تجربی می خورد، اما

در جهان عرب وجهه ای خلقی دارد. بورس فولبرایت گرفته بود. می گفت:» داستان های او را پیش از2006کالینز اولین بار زمانی با آثار العمر آشنا شد که سال

آن که بخوانم شنیده بودم. این جور داستان ها به شکل افواهی سینه به سینه می چرخد.« کالینز قرار بود پایان نامه ی دکترای خود را در زمینه ی تاریخ نفوذ فرانسه در خاورمیانه بنویسد، اما ظاهرا به ادبیات و محافل ادبی دمشق چنان عالقمند شد که رساله ی

دکترا تحت الشعاع قرار گرفت. به طور مرتب در جلسات ادبی سحر ابو حرب فعال فمینیست و نویسنده ی سوری شرکتمی کرد. کالینز آن جا با العمر آشنا شد.

العمر در داستان هایش نه به کشور خاصی اشاره می کند و نه اسمی از هیچ کدام از دولتمردان خاورمیانه و جهان عرب به میان می آورد، اما داستان هایش به شدت سیاسی هستند. یکی از داستان هایش با عنوان انتخابات آزاد، سی کلمه هم نیست. داستان

دستمال آزادی بیشتر به افسانه شباهت دارد. داستان های دیگر هم جنبه های مبهم و دوپهلو را حفظ کرده و به قول چخوف نشان می دهد تا آن که بگوید. سگ و اسب و گرگ و حتی موجودات بی جان پیش می افتند و جان می گیرند. ساعت شعار می دهد، فلوت به توپ غبطه می خورد و روزهای هفته با هم دعوا می کنند. داستان پرچم تسلیم را می توان به اشکال گوناگون فردی و سیاسی

و اجتماعی تعبیر کرد. »خاری به گلبرگ یاسمن می خلد و احساس غرور می کند. متوجه نمی شود که با این کار او پرچم تسلیمشده است.«

العمر پشت تلفن از همه چیز می گوید. کرامت انسانی، حقوق بشر، خوشبختی، موفقیت، شکست، برابری، نابرایری و مدارا. صراحت و دوپهلویی که در سبک او نقش اساسی دارد کار ترجمه را دشوار می کرد. کالینز می گفت فضای زیادی در اختیار

نداشتم که حتی یک کلمه را غلط ترجمه کنم. نمی شود یک لحظه رها کنی و به رغم دقت و ظرافت و سرراست بودن باید معناو مفهوم هر کلمه را منتقل کنی.«

العمر حاال در پیتسبورگ زندگی می کند و بورس یک ساله ای دارد. کالینز هم از صرافت رساله ی دکتری خود افتاده و االن در کانادا به عنوان کتابدار مستقر شده است کار و زندگی می کند. می گوید:» دیگر الزم نیست مثل کارمندی پشت میز کارم

بنشینم و بنویسم. فرصت کافی و وافی دارم که هر جا الزم باشد بنویسم و چیزهایی بنویسم که دلم می خواهد. در رختخواب.بیرون. در پارک یا در کافه.«

پس از سال ها و حدود ده سالی که از اقامتش در امریکا می گذرد، هنوز مانده تا از تجربیاتش در این کشور در داستان هایش استفاده کند. می گوید:» نمی توانم از تجربیاتم در مقام راننده تاکسی بنویسم. شاید به این علت که از آن شغل منزجر بودم ، هیچ انگیزه ای به من نمی دهد.« بعد از یک سالی که در پیتسبورگ می ماند هنوز مشخص نیست می خواهد چه کند. فعال رمانی

درباره ی جنگ در سوریه می نویسد. کالینز هم خیلی دوست ندارد دوران رانندگی العمر را رمانتیک جلوه دهد اما به آن دوره ای که ساعت ها با همدیگر می گذراندند و

با عالقه کار می کردند، فکر می کند و آن را دوره ی خوبی می داند. کالینز می گوید:» خیلی هیجان دارد که که با نویسنده ای که کارش را ترجمه می کنی بنشینی و و از او بپرسی این جا منظورت چه بوده یا این کلمه و عبارت در این جا چه معنایی دارد. او به

کار خودش وارد بود و با عالقه توضیح می داد. من به کمتر آدمی با خصوصیات او برخورده ام و کمتر پیش آمده که بنشینم و با نویسنده ای کار کنم که که کارش را ترجمه کنم آن هم در تاکسی بین مسافر. خب دیدن مسافرکشی نویسنده برایم خوشایند

نبود و امیدوارم کار درخوری بیابد.«

پس خون همه سرخ نیستآتوسا زرنگار

باالي سر الشه اي نشسته ام که ورم کرده و مگس و پشه رويش وول مي خورند. دلم مي خواست چشمانم را بyyاز کنم و بyبينم کyه از کابوسي دهشت بار عرق کرده نيمه شب پريده ام. توي خواب هاي خyودم بyyه خواب هyyاي تyyو مي پyyرم و از خواب هyyاي تyو سyyرک مي کشم به خواب هاي مامان رفي. مامان رفي که نشست و نشست تا از خوابش سر دربياورم. توي خواب همه که حاال مال من است؛ سوسک ها همه جا مي چرخند. هي مي خواهم فرار کنم. جيغ مي کشم. با دست هايم چشمانم را مي گyيرم؛ تyا نبينمشyان. بyه

مامان رفي مي گويم: »ازت متنفرم مي فهمي م ت ن ف ر م!«

مامان رفي قهقهه مي زند و از خواب من که خواب خودش بود، مي پرد. نمي دانم به کجا. شايد به خyواب يکي ديگyر يyyا بyه خyواب بابام، که مدت هاست ديگر خواب نمي بيند. خودش يک بار به خyوابم آمyد و گفت: از دسyت همه ي کابوس هyyا رهyا شyده. از همyان روزي که من نبودم و به بيمارسyتان نرسyيد. تyوي خyواب از من پرسyيد اين زنيکyه هنyوز همش مي نشyيند و سyيگار دود مي کنyد؟ منظورش از اين زنيکه مامان رفي بود. از پشت ديوار صداي سوسک مي آيد. صداي خش خش پاهايش که روي کاغyyذهاي مامyyان رفي راه مي رود. همان کاغذهايي که هي مي نوشت و پاره مي کرد. من درون مغز خودم شناور شده ام و البه الي رگ ها و اعصابم مي گردم؛ شايد بتوانم؛ نجات پيدا کنم از دور تسلسل خواب هاي بي پايان تودرتو که هميشه به مامان رفي ختم مي شyود. بابyyام بyه او مي گفت »زنيکه« و دوستاش صدايش مي کردند »رفي جون«. رفي جون فقط بلyyد بyyود بنشyyيند و گyyاهي هم بyyراي درخت هyyاي

کوچک بنساي خانه مان بلند فکر کند. باالي سر الشه اي نشسته ام که بوي مردار مي دهد و نگاهش مي کنم. فکر مي کنم چرا ديگر از مگس چندشم نمي شyود. يعyني بyه اين زودي بزرگ شده ام؟ مامان رفي هميشه مي گفت: کي فکرش را مي کرد اين قدر بدبخت بشويم. توي کابوس هايم که مyyال او هم بود؛ بدبخت مثل سوسکي بزرگ جلو مي آمد و من و رفي جون را مي خورد. ما با هم جyyزئي از سوسyyک مي شyyديم. ذره اي از دستش يا شاخکش يا بالش. حاال ديگه خيلي بدبخت بوديم. وقتي از کyyابوس سوسyyک شyyدن بي هyyوا مي پريyyدم بyyه خyyوابي ديگyyر؛ درخت هاي خيابان برايم دست تکان مي دادند. معلق مانده ام، يعني يکي از شما خواب هايش سر راسyyت و ماليم مثyyل يyyک خyyواب نيست؟ ديروز توي خواب زني پريدم که داشت با چشم هايش براي سه بچه اش کله بار مي گذاشت. پرسيدم پyyاچه اش چي؟ تyyوي خوابش با دسته جارو دنبالم کرد. بابام مي گويد خواب ديدن و سرک کشيدن توي خواب هاي مردم خوب نيسyyت. نکن دخyyتر! کلي

شاکي خصوصي، عمومي دولتي، غيرانتفاعي، نمونه مردمي پيدا مي کني.

من توي خواب هايم احتياج به محرک دارم. به حرکتي که دايره وار نباشد و عاقبت به بيداري ختم شود. به بابام گفتم: »نمي شود توي خواب تو بپرم«. گفت: »من که خواب نمي بينم«.

گفتم: »پس االن توي خواب من چکار مي کني«.گفت: »تو خوابي من بيدارم خواب نمي بينم که«.

نفهميدم چي گفت. همان شب بود که پريدم توي خواب تو. آره تو که توي خوابت انگار بازي از نورها و رنگ ها راه انداختyyه بyyودي و براي من جشن تدارک ديده بودي، مني که سyyال ها تyyوي خواب هyyاي مyyردم کyyابوس مي ديyyدم. هيچ کyyاري از دسyyت مامyyان رفي برنمي آمد. ذهن من ربوده شده بود. شب ها آن قدر از اين خواب به آن خواب مي پريدم تا به خواب تو برسم. يک شب وسط آتش بازي از تو پرسيدم اين همه نور را از کجا خريده اي؟ تو يک دفعه سر برگرداندي و با چشم هايي که گشyyاده شyyده بyyود گفyyتي: »از خواب من برو بيرون.« و باز محو تماشاي نور شدي و رنگ. نفهميدم از کجا فهميدي آن جا هستم. بعدها يواشyyکي پرسyyه مي زدم؛

پشت خوابت. تا وقتي حواست پرت شد بپرم توي يکي از آن ستون هاي نور. باالي سر الشه اي نشسته ام. اين جا توي خواب تو که، ورم کرده بوي مردار مي دهد. جسدي مثله شyyده. مگس هyyا و پشyyه ها انگyyار جشني بي پايان دارند. از مچ پاي جسد که بريده شده؛ خون زرد رنگي بيرون مي زند و سوسکي آن پايين دارد راه خyyود را بyyه بyyاال باز مي کند. توي خوابت دنبال تو مي گردم؛ مي خواهم بپرسم آن همه رنگ و نور آتش بازي چyه شyد؟ نکنyد اين سوسyک تyو را هم

خورده باشد؟ بابام وارد خواب مي شود. داد مي زنم: »اين جا خواب من نيست که هي سرزده مي آيي برو ب ي ر و ن.«

مامان رفي نشسته و سيگار مي کشد. او هم پريده وسط خواب يکي ديگر. مامان رفي مي گويد: »تا حاال اين قدر بدبخت نبوديم.« بابا به مامان رفي نگاه مي کند و سر تکان مي دهد. مامان جيغ مي کشد: »همش تقصير تو بود.« و پکي به سيگارش مي زند. تyyوي

خوابت؛ گم شده اي. بايد بگردم و پيدايت کنم. مگر مي شود کسي توي خواب خودش گم شود؟ مگر مي شود من که اين جyyا هسyyتم تyyو نباشyyي. اين جyyا مثال خواب تو هست. چرا گم شده اي؟ امشب مي خواهم بروم خواب هyyاي ديگyyري کشyف کنم. بyyه خyyودم قyyول داده ام ديگyyر تyyوي خواب مامان رفي نپرم؛ از بس نشست و هي سيگار دود کرد و جيغ کشيد. بابام به او مي گفت »زنيکyyه«. آن وقت هyyا کyyه کوچyyک بودم بابام و دوستاش همه اش خانه ما بودند. مامان رفي برايم قصه مي خواند. توي خyyواب خyyودم بyyودم نمي خواسyyتم بyyه خyyواب مامان رفي بپرم حتي خواب تو را هم گم کرده ام در لحظه به خyyواب يکي ديگyyر پريyyدم همyyان زن بyyود بyyا سyyه بچه اش اين دفعyyه داشت آش شله قلمکار درست مي کرد، با هر چيزي که در خانه داشت. يyک دفعyه ديyدم بچه ي کyوچکش را تyوي ديyگ انyداخت و شروع کرد به هم زدن باالي سر ديگ مي گفت به حق اين سفره عزيزمي شي خوشمزه و لذيyyذ گفتم: جyyاروت کجاسyyت؟ کyyه اين دفعه با مالقه اي شکل داس دنبالم کرد. باز به خواب مامان رفي پريدم همان کyyه مدت هاسyyت خyyواب من هم شyyده. داشyyت غyyذا درست مي کرد توي خوابش النگوهايش را يکي يکي درمي آورد و توي ماهي تابه با روغن سرخ مي کyyرد سوسyکي شyاخک هايش را

دور سرش پيچيده بود و مامان نشست. بابام اين قدر دارو خورد که ديگر خواب نديد و به بيمارستان نرسيد. مگر توي بيمارستان نبايد دارو بخورند؟ پس چرا بابyyام از دارو به بيمارستان نرسيد. بابام گفت تو که نبودي گفتم تو کجا هستي گفتم خواب من کابوسyyي شyyده از بيyداري مامyyان رفي و پريyyدم

توي خوابي ديگر که نبينمش. اين جا خبري از مردار پر از پشه و مگس نيست. اين جا هيچي نيست. انگار درون يک هيچ بزرگ نشسته اي. تا چشم کار مي کنyyد، حتي برهوت هم نيست. به خودم گفتم تو هم با اين کشف هاي تازه ات. مگر مي شود از خyyواب پyyر از نyyور تyyو بyyه الشyyه ي مyyردار برسم و بعد از آن به هيچ کجا؟ مگر مي شود يکي آن قدر بنشyيند کyyه حyyتي راه رفتن يyادش بyرود؟ آن وقت هyyا کyه کوچyyک بyyودم مامان رفي همان طور نشسته برايم شعرهاي کودکانه مي خوانyyد. ولي بعyyدتر فقyyط مي توانسyyت بگويyyد »کي فکyyرش را مي کyyرد اين قدر بدبخت شويم.« و توي خوابي که بابام هم باشد؛ جيغ بکشد »تقصير تو بود.« زانوهايم را بغyyل گyyرفته ام بyyدون هيچ تکيyyه گاهي؛ که در اين ناکجاآباد هيچ، حتي تکيه گاه هم نداري. مي خواهم به خواب مامان رفي بپرم و او را از خyواب خyودش کyه حyاال مال من است؛ به اين جا بياورم. اين جا حyتي ديگyر نمي توانyد همه اش بنشyيند. از دور صyyداي بyال بyyال زدن چyyيزي را مي شyنوم. گوش هايم تيز مي شود. سوسکي از هيچ که خيلي بزرگ است؛ نزديک مي شود. آن قyyدر بyyزرگ اسyyت؛ کyyه يyyک سyyر بyyالش اين ور آسمان است يک سر ديگرش آن ور. اگر فکر کني باال يعني آسمان. اين جا که همه چيز هيچ است و رنگي ندارد. ديگر نمي ترسم.ديگر از سوسک نمي ترسم. هيچ بزرگ بود و بي انتها. انگار درون چاهي ويل تا ابد سرگردان باشي. اماسوسک يyyک چyyيزي هست

باالخره. درون سوسکي بزرگ باالي سر الشه اي متعفن نشسته ام. خواب تو هم خyyورده شyyده. خyyواب من، خyyواب مامyyان رفي و بابyyا کyyه مي گفت ديگر خواب نمي بيند. الشه اي که مگس ها و پشه ها روي آن وول مي خورند و از پايين پاي قطع شده الشyyه کyyه خyyون زرد

رنگي از آن مي چکد. همه جا را زرد کرده. سوسکي کوچک دارد؛ مگس ها را مي خورد و باال مي آيد. از خواب خودم، نمي پرم. به خواب مامان رفي نمي روم. مامان رفي و خوابش اين جا هستند. نشسته دارد سيگار دود مي کند و

مي گويد: »خود بدبختي خود بدبختي.«

پول نداشتیم، وقت نداشتیم...

ساله!36بهانه های تکراری مروری بر جشنواره ی سی و پنجم در آستانه ی آغاز جشنواره سی و ششم

سعید نوری بحث هاي بسياري بر سر بودجه و خرج کرد، جشنواره ي فيلم فجر خصوصا در بخش بين الملل در ماه هاي اخير و پس از برگزاري اين جشنواره در رسانه ها و مطبوعات مختلف به راه افتاد. مديران سينمايي در واکنش به اين اعتراض ها، دبير جديد جشنواره را معرفي کردند و او نيز اعالم کرد که بyyدون دسyتمزد کyارش را انجyام خواهyد داد، تyا هيچ حyyرف و حyديثي نمانyد. بyyا نزديyyک شyدن بyه زمyان

، اين سئوال هميشگي دوباره مطرح مي شود؛ »امسال چه فيلمسازهاي شاخص و صاحب نامي فيلم ساخته اند و96جشنواره ي فجر در جشنواره خواهند درخشيد؟ يا چه جواناني به خيل فيلمسyازان جyوان ديگyر کyه معمyوال هم يyک فيلم متوسyط سyاخته اند، خواهنyد پيوست و ادعا و عنوان فيلمساز بودن و مولف بودن را يدک خواهند کشيد؟« و در يک کالم دستاورد اين جشنواره پرهزينه چه خواهد بود؟ و آيا جشنواره ي سال قبل توانسyت بyه اين پرسyش پاسyخ دهyد، کyه مشyکل اصyلي سyينماي ايyران و اين جشyنواره ي پرخyرج کجاست؟ و چرا علي رغم اين که تعداد جوانان فيلم سازي که فيلم هايشان در فجر نمايش داده مي شود کم نيسyyت تعyyداد فيلم سyyازان مستعد آن چنان که انتظار مي رود نيست! در رويکyyرد سyyال جديyyد هم تعyyداد فيلم هyyاي مسyتند محyyدود شyyد بyyه دو فيلم و مجمyyوعه ي فيلم هاي بخش مسابقه ي سينماي ايران سي و دو فيلم است کyyه در مقايسyyه بyyا سyyال گذشyyته دوازده فيلم کمyyتر در بخش مسyyابقه خواهند بود. اما گيشه هاي سينما ثابت کردند فيلم هاي سال قبل به مراتب ضعيف تر از سال قبل بودند. چرا که اگyyر فyyروش پنج فيلم کمدي نيمه ي اول سال را از مجموع فروش برداريم کمتر از نصف آن به بقيه ي فيلم ها، که بيش از سي فيلم هسyyتند خواهyyد رسyyيد. اما مروري بر جشنواره ي فجر سي و پنجم ممکن است علت اين فشرده سازي جشنواره فيلم فجر را بهتر مشخص کنyد. کyه هم بyه به نفع کيفيت خواهد بود و هم اکران. سال گذشته به دليل ازدحام کمتر تماشاگر در برج ميالد که براي حضور اصحاب رسانه در نظر گرفته شده بود. ورود و خروج به سالن ها متمدنانه تر از سال هاي قبل بود. همچنين برگyyزاري نشسyyت هاي خyyبري در زمyyان مشyyخص )بالفاصله بعد از نمايش فيلم ها( بهتر از سال گذشته بود، که فرداي نمايش فيلم برگزار مي شد. اما از نظر مجمyyوعه ي فيلم هyyاي بyyه نمايش درآمده به نوعي سال بازگشت به دهه ي شصت بود. انگار هيyyات انتخyyاب بyyا تسyليم بyyه تyyک سyyليقه هاي تحميل گyyر و در نظyyر گرفتن بيش از حد مالحظات موضوعي يک نوع سليقه ي خاص را دنبال مي کردند چراکه تنوع موضyyوعي آثyyار خيلي کم بyyود. چيyyدمان جدول برنامه ها هم غريب بود به صورتي که مثال سه فيلم مربوط به جنگ يا عyyوارض جنyyگ پشyyت سyyر هم نمyyايش داده مي شyyدند و اعصاب بيننده به تدريج به خشم، خستگي و دلزدگي مي رسيد. اخالق گرايي افراطي و تصنعي و شعارزدگي فيلم ها که به خيyyال خyyود پيامي را اعالم مي کنند از کل اين سينما يک رسانه ي نيمه تبليغاتي ساخته در حدي که قابل باور نيست. وقتي موضوعات فيلم ها حyyاد جلوه مي کنند. درحالي که براي تماشاگر بسيار عاديست يعني فيلم ساز از تماشاگر و به تبع آن از جامعه عقب است. الصاق پيام هyyاي اخالقي - وجداني به موضوعات بي کشش و کند تماشاگر را پس مي زند. پايان هاي بyyاز يyyا بyyه تعبyyير سyyيروس الونyyد پايان هyyاي »ول« نتيجه ي ناتواني فيلم ساز در جمع کردن قصه ايست که هرگز شروع نشده يا عناصر تشyyکيل دهنyyده ي آن بyyا هم ناسyyازگارند. چyyرا کyyه نويسندگان فيلم نامه ها براي دادن يک پيام اخالقي که خود به آن باور ندارند، فيلم نامه اي دوخته اند کyyه سyyروته آن بyyر تن بyyدنه ي فيلم جفت نمي شود. طبعا هنرپيشه ها و کارنامه ي کاري آن ها دليل انتخاب آن ها در نقش هاي مشابه است. واقعا تماشاي مداوم بyyازيگران کليشه شده در نقش هاي قابل پيش بيني لطفي ندارد و غير از يکي دو مورد ) فراري کyار عليرضyyا داوودنyyزاد و خفه گي کyار فريyyدون

ديده نشد. تقريبا در تمامي فيلم هاي پارسال خانه هاي کوچyyک95جيراني( هيچ تنوع و تازگي در چينش هنرپيشه ها در فيلم هاي سال قديمي با حياط هاي فسقلي به عنوان لوکيشن اصلي انتخاب شده بود و فيلم آپارتماني جاي خود را به خانه هايي با قواره هاي کوچyyک و قديمي داده بود. طبعا در چنين فضايي خانواده هايي با دو تا سه بچه زندگي مي کنند و موضوع اختالفات خانوادگي که البته در اکyyثر موارد سر هيچ و پوچ درمي گيرد، مسئله ي فيلم است. در هر خانواده اي هم انگار يک بچه ي عقب افتاده يyyا يyyک آقyyاجون از کارافتyyاده هست که در جايي از فيلم بايد حالش بد شود يا بميرد. باز پرخyyاش، بي احyyترامي و اين بyyار دسyyت بلنyyد کyردن زنyyان روي مyyردان در موارد مختلف در ناباوري فيلم ها سهم عمده اي داشت. به جز چند استثناء، دريyغ از يyک تصويرسyازي درسyت، دريyغ از يyک سyکانس بي نقص و دريغ از يک فيلم بي دروغ و جعل. اين وضعيت احواالت به اصطالح هنرمنyدان سyينما را نشyان مي دهyد کyه از انتقyال حyال خوب به تماشاگر عاجزند. حتي کمدي هاي جشنواره هم با دست انداختن شرايط بد زندگي امروز سعي در به مضحکه کشيدن وقyyايع اجتماعي و بهره گيري از شيوه ي قطعات ناهمگون خنده دار به روش تلويزيون داشتند. در جشنواره ي گذشته در بعضyي فيلم هyا زبyان انگليسي به کار رفته بود که نشان از تازه به دوران رسيدگي و تحير نويسنده و کارگردان در برابر اين زبان داشyyت. چنyyدين فيلم بyyه زندگي چندين نويسنده پرداخته بودند بي آن که ذره اي از رفتار نويسنده بودن در شخصيت ها قابل رؤيت باشد؛ نه خلوتي، نه جلyyوتي و نه الهامي از تصويري واقعي يا فراواقعي! علت اين غيبت شخصيت البته مشخص است. وقتي مي خواهيم همه چيز را با ديالوگ حل كنيم و آدم ها به جاي نشان دادن، فقط »بگويند« وراجي پايان ناپذيرشان را جايگزين کار پرزحمت تصويرسازي کننyyد فيلم بyyه امyyري روزمره شبيه زندگي بي رمق خانواده هاي امروز بدل خواهد شد که هيچ جذابيتي براي تماشا و انگيزه اي براي کنجکاوي برنمي انگيزد. اين فيلم ها نه چيزي براي ياد دادن دارند نه براي سرگرمي. اکثر فيلم هاي امسال آزمايش فيلم كوتاه در قطع بلند بودنyyد و پyyر بودنyyد از صحنه هاي اضافي و کشدار غيرضروري که نبودشان حتما بهتر از بودنشyان بyود. پايyان اکyثريت اين فيلم هyا قابyل پيش بيyني بyود و تماشاگر مي دانست که اين سينماي کاغذي اخالق گرا در اوج بي اخالقي با يک چرخش ناگهاني سياه را سفيد و سyyفيد را سyyياه جلyyوه خواهد داد. آن چه از حضور اين همه ايراد در فيلم ها خبر مي دهyyد اسyتبداد يyyک فکyyر يعyyني خودخyyواهي نويسyنده و کyارگردان و عyدم استفاده از خرد جمعي، مشورت گروهي يا تالش براي بازنويسي و تمرين دارد و بازيگران انگار فقط به دنبال قyyراردادي دويده انyyد و ندانسته در فيلمي بازي کرده اند که خيلي ضعيف از کار درآمده و در نشسyت خyyبري بyه بازي هايشyان افتخyار مي کردنyد. و در کمyyال تعجب، همگي از شتاب زدگي زمان توليد و کمبود وقت و بزن در رو بودن کارهايشان مي گفتند: پول نداشتيم، وقت نداشتيم، بايد بyyه

جشنواره مي رسيديم در اکثر اين فيلم هاي تک نظري، توجيه گر اشکاالت بود در حالي که موضوعات فيلم هyyا و ايyyدئولوژيک بودنشyyان نشان گر ظهور مخملباف هاي جديد بود. پديده ي نوظهور موضوعي در سينماي ايران کشتن بچه ها در ابتدا يyا ميyانه ي فيلم هyا بyود. در جشنواره سي و پنجم به طرز فزاينده اي کودکان در فيلم ها کشته شدند و حادثه ي مرگ از مجموعه ي فيلم ها موجوداتي تقديري و نه

صاحب اراده عرضه کرد. شايد يکي از داليل نااميدي تماشاگران از فيلم هاي پارسال همين تقديري بودن شخصيت ها بود. تماشاگر به سينما مي رود که قهرمان ببيند و با ديدن او صاحب اراده شود نه اين کyه بyا ديyدن موجyوداتي تسyليم و منفعyل در برابyر حادثه يا عملکردي که آن ها را از چاله اي به چاله اي ديگر مي اندازد و اوضاع را از آن چه بود هم بدتر مي کند خودش را ببyyازد، در ذهن خود احساس ناتواني کند و ترس از تغيير و نامطمئن بودن آينده در او به اضطرابي مصyyنوعي، امyyا دائمي تبyyديل شyyود . نکته ي ديگyyر اکثر اين فيلم ها قرار دادن تجاهل در برابر روشنفكري و فخر به فقر و قهر با تمول بود. التهاب در همه ي فيلم ها بyyه شyyكلي رئyyال و نه سينمايي عرضه شد و سينماي مايوس ايران در جشنواره اي افسرده با تماشyyاچياني ناراضyyي و منتقyyدين و خبرنگyyاراني متحyyير از

انتخا ب ها و کانديدها و داوري نهايي آن را ترک گفتند. اما دلخوشي به استثنائات اين آشفته بازار تنها فرصت مغتنم است. »خفه گي« ساخته ي فريدون جيراني يک فيلم نوار معمايي است که به شيوه ي سياه و سفيد ساخته شده در يک المکان و الزمان بyyا ريتمي کند شبيه فيلم هاي کلود شابرول با ميزانسن هايي که مدام عبور آدم ها در راهروها و باز و بسته شyyدن درهyyا را مثyyل فيلم هyyاي ارنست لوبيچ نشان مي دهد. قصه اي ساده اما اجرايي دشوار و دقيق با يک موسyyيقي هيپنوتيyyک و انتخyyاب هنرپيشyyه هاي نامتجانسyyي چون نويد محمدزاده، الناز شاکردوست و افرادي که همگي متعلق به گونه اي خاص در سينماي ايyران هسyتند سyاخت اين فيلم را بyا ريسک فراوان در عدم بازگشت سرمايه همراه کرده که البته در زمyyان اکyyران نشyyان داد کyyه اين طyyور نيسyyت و تماشyyاگر ايyyراني از تصوير تازه استقبال مي کند. فيلم ديگر جشنواره که هيجاني در تماشاگران برانگيخت »ماجراي نيمروز« محمد حسyين مهyدويان بyود

که تب و تابش چند ماه بعد فروکش کرد و عده ي بسياري به يک سويه بودن شيوه ي روايت آن تاختند. فيلم سومي که کمتر اشکال فيلم نامه داشت و در اجراي دقيق بازيگر به ثمر نشسته بود »رگ خواب« حميyد نعمت اللyه بyود. بyازي دقيق ليال حاتمي که برايش سيمرغ را هم به همراه آورد و متن دقيyyق فيلمنامه نويسyي کyه ظyاهرا تجyyربه اي شخصyyي را بyyه نگyyارش دراورده بود کامال باورپذير بود. تمام مشکل فيلم شايد در کليپ هايي بود که با صyyداي همyyايون شyyجريان ريتم فيلم و قصyyه را از دور

مي انداخت. و باالخره »فراري« کار داوودنژاد نقبي بود به خواست هاي کور جوانان امروزي و دستاورد پوچ آن. هياهو براي البyyاقي فيلم هyyا جyyدي نبود اما بارقه هايي از استعداد در برخي فيلم اولي ها ديده شد که خيلي زود در همهمه ي فيلم هاي ديگر گم شد. آن چه تقريبا موضyyوع تمام فيلم هاي داستاني آخرين جشنواره بود ترس از نداري و القاي غيرمستقيم ارزش انسان ها به داشته هاي مادي و اقتصyyادي بyyود. اما شگفتي جشنواره سي و پنجم در فيلم هاي مسyyتند آن بyyود. مستندسyyازها هوشyyمندانه در ترکيyyبي متنyyوع و جسyyورانه کنyyار هم در

آگyاهيامyروز را بyه دسyت مي دادنyد. وجyه مشyترک همه ي اين مسyتندها دوربين-برنامه هاي نمايش روزانه نموداري از وضعيت اجتماع سوژه هايي بود. که با مشارکت خود در فيلم يا پشيماني از اين مشارکت يا ترديد نسبت به واکنش خود نسبت به حساسيت رسانه اي

چون فيلم و سينما را بازتاب مي دادند. سويه ي پژوهش نيز در اين مستندها و خطراتي که براي ساخت به جان خريده بودند و عمري که صرف تکميل آن کرده بودنyyد قابyyل ستايش بود و سئوال هميشگي اين است که کداميک بر ديگري برتري دارد؟ اين که جوانان مستندساز ضرورت هاي جامعه ي خyyود را فهميده اند و به دنبال کشف موضوع و يافتن پاسخي درخور براي آن برآمده اند حاکي از ايمان آن ها به کاريسyyت کyyه انجyyام مي دهنyyد. اگر اين فيلم ها در اين جشنواره نمايش داده نمي شدند امکان تماشاي آن ها در تلويزيون ممکن نبود. البته که بyyرخي از اين مسyyتندها چون »بزم رزم« و »متهمين دايره ي بيستم« اکران عمومي شدند و توانستند تماشاگران را با خود همرا کنند. حال بايد متنظر شyد وديyyyyyyyyyyyد در جشyyyyyyyyyyyنواره سyyyyyyyyyyyي و ششyyyyyyyyyyyم چyyyyyyyyyyyه مyyyyyyyyyyyيزان ممکن اسyyyyyyyyyyyت از اين کاسyyyyyyyyyyyتي ها

رفع شود. کتاب فلسفی

چرا کلم دکمه ای خوشمزه است!صادق وفایی

بسیاری از مواقع که مشغول بحث کردن با فرد یا گروهی در جایگاه مقابل با مخالف هستیم، می بینیم که انگار یک جای کار می لنگد و اصطالحا پیچ و مهره ها با هم جور در نمی آیند. در آیین و آداب بحث و مذاکره که طلبه های فلسفه یا طالب علوم دینی و منطق می آموزند، روش بحث های جنجالی و جدل کردن های عامیانه

هیچ جایی ندارد. از این جهت مطالعه ی مطالب مقدماتی علم منطق می تواند برای همه ی مردم سودمند باشد؛ چه در حوزه ی علوم انسانی اشتغال داشته باشند و چه

.علوم تجربی و ریاضی و چه اصال اهل علم و سواد نباشند

جامعه ی ایران امروز، با مشکالت مختلفی در حوزه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... روبروست. مشکالت فرهنگی از جمله مسائل مهمی است

که وجود دارد و درباره اش زیاد صحبت می شود، اما این صحبت ها یا سطحی اند و یا اگر عمقی داشته باشند زودگذرند. و در هر صورت محکوم به فراموشی. با توجه به

تاکیدی که در سخنان و سیره ی بزرگان دین و فرهنگ شده و هنوز هم می شود، مطالعه ی کتاب می تواند دریچه ای باشد به سوی راه حل های کاربردی برای رفع

مشکالت فرهنگی. اما این که چه کتابی را در این باره مطالعه کنیم مسئله ای مهم تر از اصل ماجراست. متاسفانه جنبش های علمی و فرهنگی در زمینه ی نگارش کتاب

و نسخه پیچیدن در باب مسائل جامعه شناسانه و آسیب های فرهنگی و اجتماعی عمر و رونق چندانی در ایران ندارد و بیشتر سهم کتاب های مربوط به این حوزه،

آثار ترجمه هستند. به همین دلیل، انتخاب و مطالعه ی کتاب های ترجمه در این زمینه .بسیار مهم است

در باب آسیب های رفتاری در اجتماع، چند سالی است که کتاب »بیشعوری« نوشته ی »خاویر کرمنت« با ترجمه ی محمود فرجامی، منتشر شده که در تعداد

باالیی منتشر و تجدید چاپ شده است. اما این کتاب در باب رفتارشناسی های غلط بود. سال گذشته، کتاب ترجمه ی دیگری در این حوزه منتشر شد، که البته بیشتر

تمرکزش نه بر کنش و انجام بلکه بر اندیشیدن و بحث کردن است. نام این کتاب »مغلطه« )راهنمای درست اندیشیدن( نوشته ی »جمی وایت« است که توسط مریم تقدیسی ترجمه شده و مطالعه اشمی تواند روش بحث کردن را به مخاطب آموزش بدهد. پس از مطالعه این کتاب و آشنا شدن با پیچ و خم های راه مباحثه و مذاکره، می توان به کتاب هایی چون »منطق صوری« اثر محمد خوانساری مراجعه کرد، تا با

اصول منطق و کالم از زمان ارسطو تا پس از فالسفه و نظرات علمای اسالمی آشنا شد. در آن جاست که می توان معنی درست و منشا عبارت »صغری

کبری چیدن« را آموخت و دانست که یکی از اصول منطقی بحث کردن است. »مغلطه« مسائل را کمی عمومی تر بیان می کند. ولی در کتاب »منطق صوری«

.موضوعات علمی تر و تخصصی تر بیان شده اند

دو پهلو حرف زدن، پز دادن با کلمات فاخر و قلنبه سلنبه، بدیهی جلوه دادن موضوع یا مصادره به مطلوب کردن، پیچاندن کالم و ... از جمله موضوعاتی هستند که

جمی وایت در این کتاب به آن ها پرداخته و حتی می توان گفت تاخته و دست استفاده کنندگان از آن ها را برای مخاطب خود رو کرده است. یکی از مسائل مهم

در این باره، موضوع تثلیث در اعتقاد مسیحیان است که وی با استفاده از منطق آن را رد می کند. او حتی در بخشی به افرادی که درباره ی موضوع »مسیحی خوب«

.پافشاری می کنند، پرداخته و آن ها را نیز از انتقادات خود بی نصیب نگذاشته است

از جمله مباحث مفید این کتاب که می تواند به خیلی از خوانندگان ایرانی آن کمک کند، بخش هایی از این کتاب است که مربوط به استفاده از کلمات بی معنی در بحث است. نویسنده این کتاب بی رحمانه به کسانی که از کلمات قلنبه و سلنبه

استفاده می کنند، می تازد و آن ها را افرادی حیله گر نشان می دهد. مثال می گوید چرا باید یک شرکت تجاری به یک مشاور، به خاطر زدن حرف هایی که خود مدیران

شرکت به آن واقف اند "و فقط مشاور مذکور آن ها را در پوشش و قشری از لغات سخت و پیچیده بیان می کند" هزاران هزار پوند پول خرج کنند. و یا این پرسش را

مطرح می کند که شما چرا باید در بحث با فردی که حرف خاصی ندارد ولی سخنانش را در لفافی از لغات پیچیده و قلمبه و سلمبه پیچانده، شکست خورده به نظر برسید. این مسئله، ازجمله مشکالتی است که ما هم چه در محیط دانشگاه،

چه مراکز فرهنگی هنری و چه در تاکسی با آن روبرو هستیم. یکی از نمونه هایی که جمی وایت در این باره استفاده می کند، اشاره به افرادی است که پس از چند جمله در بحث به شما می گویند »حرف نزن! من را یاد هیتلر می اندازی!« یا با اشاره به شما می گویند »هیتلر هم همین فکر را می کرد.« اما نویسنده ی کتاب »مغلطه« در

مقام مچ گیری از این افراد متظاهر که تظاهر به علم و آزاد اندیشی می کنند، می نویسد: »جمله ی هیتلر هم همین طور فکر می کرد، فقط در صورتی می تواند ایده ای را با موفقیت رد کند که همه ی افکار هیتلر غلط بوده باشند، که روشن«.است این طور نبوده است. حتی بدترین ها هم اعتقادات درست بسیاری دارند

از جمله نمونه های مهم کتاب که البته در مقام نتیجه گیری یک بحث مطرح شده و جمالت پایانی آن را در این جا ذکر می کنیم، مشکلی است که بسیاری از مردم ایران با آن دست به گریبان اند و باعث می شود بین خودشان به عنوان افرادی

متعصب و کور معرفی شوند. به این بخش توجه کنید: »اکثر ما با طیب خاطر از ویژگی های هم وطنانمان یا نقاط ضعف اعضای خانواده انتقاد می کنیم. ولی اگر

فردی غریبه همین انتقاد را بکند، توهین آمیز به نظر می رسد. در حالی که اگر حرف های شما حقیقت دارد، پس همان حرف ها از زبان غریبه ها هم صحیح است.

«.ما نباید حساس بودن را با محق بودن اشتباه بگیریم. همچنین بی ادبی را با خطا

مسئله ی مهم دیگر در بحث کردن که عموما مورد غفلت مردم، سیاستمداران، هنرمندان و به طور کلی همه اقشار جامعه قرار می گیرد و کتاب هم به آن اشاره

می کند، این است که جمله ای که در مقام پاسخ مطرح می شود، اصال ربطی به مسئله ای که به بحث گذاشته شده ندارد. مثال شما جمله ای می گویید اما طرف

مقابل در پاسخ چیزی می گوید که ربطی به صحبت شما ندارد و بحث را به بیراهه می برد. خیلی از مردم نسبت به این مسئله غافل اند و در ادامه همراه راهی که به

.بیراهه و اصطالحا »جاده خاکی« رفته بحث می کنند و صحبت را ادامه می دهند

یکی از نمونه هایی که در ابتدای کتاب مطرح می شود، »مغلطه ی اقتدار« است. بخوابم؟۸یعنی وقتی شما به یکی از والدین خود می گویید چرا من باید ساعت

می گویند چون من این طور می گویم. ولی وقتی می گویید چه طور ممکن است که حضرت عیسی )ع( بدون پدر متولد شده باشد، اگر پدر یا مادرتان بگویند »چون من

این طور می گویم« از مغلطه ی اقتدار استفاده کرده اند. چون پاسخ سوالی که.شما مطرح کرده اید، این جمله ای نبوده که پدر یا مادرتان داده است

در ادامه ی فصلی که مربوط به مغلطه ی اقتدار است، تفاوت سلیقه های مادر و فرزندی درباره ی غذا مطرح شده که برای ساده تر و قابل فهم کردن بحث مورد نظر نویسنده، مناسب است. او با اشاره به مزه ی کلم دکمه ای می نویسد: »من نمی توانم با نظری که درباره ی کلم دکمه ای دارم آن را به چیزی وحشتناک تبدیل

کنم یا مادرم با نظر مثبتش آن را به غذایی خوشمزه تبدیل کند، تنها به این دلیل که این باعث می شود کلم دکمه ای همزمان خوب یا وحشتناک باشد و به این وسیله

ابتدایی ترین قانون منطق یا به اصطالح "عدم تناقض" نقض می شود. بلکه مسئله فقط این است که من این غذا را دوست ندارم و مادرم آن را دوست دارد؛ و همه ی

داستان همین است. چیزی به نام خوشمزگی کلم دکمه ای وجود ندارد. این ماده ی غذایی خواص مختلفی دارد که باعث ایجاد مزه ای در دهان مادرم می شود که او آن

را دوست دارد و باعث ایجاد مزه ای در دهان من می شود که آن را دوست ندارم.«.اختالفی هم وجود ندارد

بسیاری از مسائلی که در این کتاب مطرح شده اند، گریبان گیر مردم کشورهای مختلفی از جمله کشورهای توسعه یافته هستند. اما اگر پای صحبت خیلی از

هموطنان بنشینید، می گویند این مشکالت فقط در جامعه ی ما رخ می دهند و مردم دیگر ملیت ها چنین مشکالتی ندارند. در این زمینه، نویسنده ی کتاب پیش رو، تعارف

را کنار گذاشته و مشکالت را بی پرده مطرح کرده است. به این سطور کتاب:»مغلطه« توجه کنید

هیچ کس نمی خواهد در مقابل قربانیان وقایع غم بار بی اعتنا به نظر برسد. وقتی» مادری که فرزندش قربانی تجاوز شده است در کنفرانس خبری گریه کنان از

مقامات می خواهد در مورد مردی که اخیرا بازداشت شده است، بی درنگ مجازات مرگ را اعمال کنند، توضیح نقاط ضعف مجازات درخواست شده تنها از عهده ی

قاضی های سرسخت و بی رحم ساخته است. با این حال، درد و رنج او نباید باعث شود خواسته اش در انظار دیگران به نظری کارشناسانه تبدیل شود. با وجود این،

«.این امر همیشه اتفاق می افتد جمی وایت، هدف از نوشتن این کتاب را پر کردن خالئی عنوان می کند که نظام

آموزشی ایجاد کرده است. او این کتاب را برای کسانی نوشته که هر روز با منطق و استدالل سر و کار دارند که به عبارتی، شامل »همه« می شود. با توسل به همان

روش انتقاد و ایراد گرفتنی که وایت در این کتاب دارد، می توانیم خطاب به عیب جویان و افراد غرغروی جامعه خودمان یعنی ایران، بگوییم نظام آموزشی اگر

اشکال داشته باشد، اشکال دارد حاال می خواهد انگلستان باشد یا ایران! نکته ی مهم این است که اشکاالتش را رفع کنیم. و جمی وایت به سهم خودش سعی کرده با

نوشتن این کتاب، اشکاالت مورد نظر را نه حل؛ که حداقل مطرح کند. نکته بسیار مهمی که مد نظر این متفکر است، این است که اکثر مردم درباره ی نحوه به خطا

رفتن استدالل، تقریبا چیزی نمی دانند. در مدرسه و دانشگاه ذهن افراد با اطالعاتی ارزشمند "درباره ی چرخه ی نیتروژن، علل بروز جنگ جهانی دوم، مصراع پنج ضربی دارای وتد مقرون و یا مثلثات" پر می شود ولی تشخیص حتی ابتدایی ترین خطاهای منطق را نمی آموزند. و این باعث به وجود آمدن ملتی متشکل از انسان های ساده لوح می شود که نمی توانند مقابل استدالل های دروغین کسانی که می خواهند رای،

.پول یا تقوایشان را از آن ها بگیرند، مقاومت کنند در سطر باال، به افرادی اشاره شد که می خواهند رای مردم را بگیرند یا به خود

اختصاص دهند. پیش از پرداختن به بخش هایی از کتاب که درباره ی این افراد است، به طور گذرا می گوییم که کتاب »مغلطه« نسخه ی خوبی برای افرادی که

می خواهند از روی تعصب حرف شان را به کرسی بنشانند، می پیچد؛ چه تعصب مذهبی باشد چه غیر مذهبی و درباره ی هر موضوع دیگر. اما درباره ی قضیه ی رای

جمع کردن و مردمان سیاست، جمی وایت با تیغ برهنه انتقاد می کند و تونی بلر نخست وزیر پیشین انگلستان و جورج بوش رئیس جمهور پیشین آمریکا را هم از نظر دور نمی دارد. دو در بخشی از کتاب به »کلمات هورا« اشاره می کند که یکی

از آن ها »عدالت« است و می گوید: »همه ی طرفدار عدالت اند. فقط سر این موضوع که چه چیزی عادالنه و چه چیزی ناعادالنه است با هم اختالف دارند.

"عدالت" از این لحاظ یک کلمه هورا است. کافی است اعالم کنید طرفدار آن هستید تا همه هورا بکشند و موافقتشان را اعالم کنند، حتی اگر در مورد عادالنه بودن هر مسئله ی ریز و درشتی با شما مخالف باشند. گذشته از عدالت، کلمات

آرمانی دیگری مانند صلح، دموکراسی، برابری و بسیاری دیگر وجود دارند که همه ی مردم صرف نظر از محتوایشان به آن ها اعتقاد دارند. و بعد نوبت کلمات هو

می رسد: جنایت، قساوت، خودخواهی و از این قبیل. همه صرف نظر از این که چه نوع کشتاری را جنایت می دانند، اتفاق نظر دارند که جنایت کار غلطی است.

بسیاری از کسانی که به دلیل کتک زدن فرزندانشان با مخالفت و اعتراض قانون گذاری اروپایی روبه رو شده اند، با خشونت مخالف اند؛ آن ها معتقدند تربیت

فرزندان بدون منضبط کردنشان از طریق تنبیه جسمانی بی رحمانه است. اگر می خواهید عقایدتان را شفاف بیان کنید قبل از آن که از کلمات "هورا" یا "هو"

استفاده کنید معنی آن ها را درک کنید. مثال این ادعای سیاستمداران بی ارزش است که در مورد توزیع مجدد درآمد بگویند از سیاست های عادالنه پشتیبانی می کنند.

همه ی ما طرفدار سیاست های عادالنه ایم. فقط می خواهیم بدانیم که به نظر آن ها«.کدام سیاست عادالنه است

بخش هایی از کتاب که به مثال های مربوط به مکالمات و گفتگوهای روزمره ی خانوادگی و دوستانه مربوطند، بسیار زنده و پویا هستند. اما نویسنده در فرازها و بخش هایی از کتاب به شدت درگیر مچ گیری از آماردهنده های دروغ، دولتمردان و

رسانه های دروغگو شده و با مثال های پیچیده ی آماری و مقایسه ی آن ها با واقعیت، مخاطب را خسته می کند. به همین دلیل بخش هایی از کتاب که عموما مربوط به

.نیمه ی کتاب به بعد هستند، خسته کننده می شوند بد نیست اشاره ی کوتاهی هم به این نکته بکنیم، که معنای تضاد و تناقض هم از

جمله مفاهیم مهمی است، نویسنده با جدیت و حرص و جوش سعی کرده، در کتاب توضیح داده و تفاوت شان را تشریح کند. آمارسازی و یا تلقی نادرست از ارائه آمار

از جمله مسائلی است که وایت در کتاب مطرح کرده و در خالل آن به نشریه ی معتبری چون تایمز به خاطر اشتباهش در این زمینه انتقاد کرده است. نویسنده

همچنین در دامنه ی انتقادهایش از رسانه های امروزی، شبکه بی بی سی را نیز از.نظر دور نداشته است

در ابتدای مطلب به انتقادات جمی وایت به تفکرات اشتباه مسیحیان اشاره شد. بد نیست یکی از آسیب های بحث کردن های خودمان یعنی ایرانی ها را که در بخش

:»بدیهی جلوه دادن موضوع« آمده، در این جا مطرح کنیم

« ستونی هفتگی در روزنامه ی دانشجویی۱۹۸۰کشیش دانشگاه اوکلند در دهه ی می نوشت. عنوان آن که به نوعی القاکننده راحتی خیال بود "گپ و گفتی با

ستون۱۹۸۴کشیش" نام داشت، و محتوایش هم با عنوان هماهنگ بود. در سال دیگری در کنار ستون گپ و گفت با کشیش ظاهر شد -"گفت و گفتی با کشیش

مصری" - که نویسنده در آن به شرح حال مختصری از خصوصیات یکی از ایزدان مصر باستان پرداخته بود: ایزد خورشید آمون - رع و همکارانش. اتحادیه ی انجیلی

پردیس دانشگاه که از جمعی از مشتاق ترین دانشجویان مسیحی تشکیل شده بود از آن استقبال نکرد. آن ها نامه ای به روزنامه نوشتند و خواستار لغو آن شدند که

هفته ای یک بار به کفرگویی مشغول بود. سردبیر با آن ها همراهی نکرد، بلکه طی سرمقاله ای از فقدان تاب و تحمل در اتحادیه ی انجیلی ها اظهار تاسف کرد.

سرمقاله با این شعار به پایان می رسید: "به هرچه می خواهید اعتقاد داشته باشید ولی اعتقادات دیگران را هم تحمل کنید." او احتماال از این سخن گزیده ی خود احساس رضایت می کرده است: قدرت تحمل داشته باشید، بله. ولی در مقابل

تعصبات خطرناک هم قاطع باشید. متاسفانه وقتی باور دارید که اعتقادات کسی تحمل ناپذیر است، پیروی از این حکم غیرممکن می شود؛ که این دقیقا در مورد آن

مسیحیان انجیلی خشمگین صدق می کرد. سردبیر تصور می کرد می تواند بدون

درگیر شدن در بحث های کالمی، به بحث مسیحیان و روزنامه اش خاتمه دهد و به این دلیل از ترفند تحمل عقاید استفاده کرده بود. ولی در واقع خودش هم موضعی کالمی اتخاذ کرده بود. سردبیر نه تنها به مخالفت مسیحیان پاسخی نداده بود، بلکه نشان داده بود که به اعتقاد او آن ها کامال در این باره اشتباه می کنند؛ او با متوسل

«.شدن به موضوع تحمل، مسئله را بدیهی جلوه داده بود

در این نوشتار سعی بر این بود، تا با ذکر نمونه های مختلف و البته اندک از کتاب، بر این مسئله تاکید شود که مطالعه ی کتاب های عقلی، منطقی و فلسفی چه قدر برای جامعه ما الزم است. قطعا همه ی نکات مطرح شده در »مغلطه« وحی منزل و صد

در صد صحیح نیستند. اما بسیاری از آن ها با تکیه بر قوه عقل "که یک پای ثابت.ادیان الهی از جمله اسالم است: فلسفه و منطق صحیح و آموزنده هستند

در پایان این نوشتار، به چند نمونه از جمالتی که در نقد و بررسی این کتاب در :مجالت و رسانه های بین المللی منتشر شده، اشاره می شود

.به رخ کشیدن خطاهای منطقی با زبانی تند و نیشدار«: روزنامه گاردین» این کتاب، کارد بلند فوق خردگرایی را بر سنگ سرد منطق تیز کرده است«:»

.نشریه ی تایمز »این اثر حمله ای است بر منطق های حیله گرانه، آمارهای قالبی و روان های پyyریش

بی بی سی. ۴و اندیشه های مریض«: رادیو آزما اندیشه

زیر نظر دکتر فرزان سجودینشانه شناسی فرایندی پرس و دایره بسته سوسورچارلز‌سندرز‌پرس:‌فيلسوف،‌نشانه‌شناس،‌منظق‌دان

فرزان‌سجودی‌چارلز‌سندرز‌پرس،‌فیلسوف،‌نشانه‌شناس،‌منظق‌دان،‌ریاضی‌دان‌و‌دانشمند‌آمریکایی‌در

‌در‌1914آپریل‌‌19در‌ماساچوست‌آمریکا‌به‌دنیا‌آمد‌و‌در‌‌1839سپتامبر‌10تاریخ‌ ‌‌پنسیلوانیا‌درگذشت.‌او‌یکی‌از‌برجسته‌ترین‌چهره‌های‌علمی‌تاریخ‌ایاالت‌متحده‌آمریکا

‌.محسوب‌می‌شود‌و‌حوزه‌های‌فعالیتش‌به‌هیچ‌وجه‌محدود‌موارد‌فوق‌الذکر‌نیست‌پدرش‌بنجامین‌پرس،‌ریاضی‌دان‌و‌ستاره‌شناس‌صاحب‌نام‌هاروارد‌بود.‌پرس‌در‌محیطی‌بزرگ‌شد‌که‌محل‌رفت‌و‌آمد‌ریاضی‌دانان،‌دانشمندان‌علوم‌تجربی،‌شاعران،‌حقوق‌دانان‌و‌سیاستمداران‌بود.‌بی‌تردید‌این‌فضا‌در‌رشد‌شخصیت‌فکری‌چند‌وجهی‌او‌بسیار‌موثر

‌.بوده‌است‌تاثیرات‌او‌را‌در‌فلسفه‌بیشتر‌با‌مفهوم‌پراگماتیسم‌می‌شناسند.‌شاید‌شناخته‌شده‌ترین

‌آثارش‌دو‌مقاله‌باشد‌تحت‌عناوین‌"تثبیت‌باور"‌و‌"چه‌طور‌ایده‌هایمان‌را‌روشن‌کنیم".‌در‌مقاله‌ی‌نخست‌پرس‌از‌برتری‌روش‌علمی‌بر‌دیگر‌روش‌ها‌برای‌غلبه‌بر‌تردید‌و‌"تثبیت

‌باور"‌سخن‌گفته‌است.‌در‌مقاله‌ی‌دوم‌پرس‌از‌مفهوم‌"پراگماتیکی"‌مفاهیم‌روشن‌دفاع.کرده‌است.‌]در‌شماره‌های‌آینده‌ی‌آزما‌اندیشه‌این‌دو‌مقاله‌را‌منتشر‌خواهیم‌کرد[

‌شاید‌در‌درک‌فلسفه‌ی‌پرس‌در‌مورد‌شفافیت‌و‌روش‌تثبیت‌باور،‌مهم‌ترین‌نکته‌این‌است‌که‌او‌خود‌در‌بخش‌عمده‌ی‌زندگی‌حرفه‌ای‌اش‌دانشمند‌علوم‌فیزیکی‌بود‌و‌در‌همین

‌سال‌در‌مرکز‌پژوهشهای‌ساحلی‌و‌زمین‌سنجی‌ایاالت‌متحده‌کار‌کرد.32حوزه‌بیش‌از‌ ‌‌از‌دید‌پرس‌فلسفه‌و‌منطق‌خود‌در‌زمره‌ی‌علوم‌بودند،‌و‌او‌منطق‌را‌منطق‌علم

‌‌‌‌‌.می‌فهمید‌در‌زمینه‌ی‌منطق‌پرس‌بر‌این‌باور‌بود‌که‌منطق‌در‌گسترده‌ترین‌معنای‌آن‌برابر‌است‌با

‌نشانه‌شناسی‌)نظریه‌ی‌عمومی‌نشانه‌ها(،‌و‌منطق‌در‌مفهوم‌محدودترش‌)که‌معموال‌نقد‌منطقی‌نامیده‌می‌شود(‌یکی‌از‌سه‌شاخه‌ی‌اصلی‌نشانه‌شناسی‌است.‌به‌این‌ترتیب‌او

‌نشانه‌شناسی‌را‌به‌سه‌شاخه‌تقسیم‌کرد‌که‌عبارتند‌از‌دستور‌نظری،‌نقد‌منطقی،‌و‌بالغت‌نظری.‌مقصود‌پرس‌از‌دستور‌نظری‌تحلیل‌انواع‌نشانه‌ها‌و‌چه‌گونگی‌ترکیب

‌.معنادار‌آن‌هاست‌تحت‌همین‌عنوان‌دستور‌نظری‌است‌که‌پرس‌سه‌سه‌گانه‌ی‌متفاوت‌از‌نشانه‌ها‌را‌معرفی

‌می‌کند:‌نخست‌نشانه‌ها‌را‌به‌سه‌گروه‌نشانه-کیفیت،‌نشانه‌ی‌عینی‌و‌نشانه-قانون‌تقسیم‌می‌کند.‌نشانه‌ی‌کیفیت،‌کیفیات‌صرف‌هستند،‌نشانه‌ی‌عینی‌موارد‌وقوع‌عینی

‌نشانه‌و‌نشانه‌ی‌-قانون‌حاالت‌یا‌عادت‌)یا‌قوانین‌اند(.‌"یک‌نشانه-قانون،‌قانونی‌است‌که‌نشانه‌است.‌این‌قانون‌معموال‌توسط‌انسان‌مقرر‌شده‌است.‌هر‌نشانه‌ی‌قراردادی‌یک‌نشانه-قانون‌است‌]اما‌نه‌برعکس[.‌نشانه-قانون‌ابژه‌ای‌منفرد‌نیست‌بلکه‌یک‌نوع‌عام

‌."است‌که‌توافق‌شده‌است‌داللت‌گر‌باشد‌دوم،‌نشانه‌ها‌بر‌حسب‌نوع‌رابطه‌اشان‌با‌ابژه‌ها‌به‌سه‌دسته‌تقسیم‌می‌شوند:‌نشانه‌های

‌شمایلی‌که‌در‌آن‌ها‌بازنمون‌با‌ابژه‌دارای‌رابطه‌ی‌مبتنی‌بر‌مشابهت‌است.‌نشانه‌های‌نمایه‌ای‌که‌در‌آنها‌رابطه‌ی‌بین‌بازنمون‌مبتنی‌بر‌مجاورت‌)یا‌رابطه‌ای‌واقعی‌مثال‌علیت(

‌.است‌و‌نشانه‌های‌نمادین‌که‌رابطه‌ی‌بازنمون‌و‌ابژه‌از‌نوع‌رابطه‌ی‌قراردادی‌است‌یا‌)Rheme(‌سوم،‌نشانه‌ها‌ممکن‌است‌در‌سرشت‌خود‌پیش‌گویی‌کننده‌و‌نسبی‌باشند‌باشند.‌مقصود‌پرس‌از‌نقد‌)suadisigns(‌باشند‌یا‌استداللی‌)dicisigns(‌شبه-گزاره‌ای

‌منطقی‌دقیقا‌"منطق"‌است‌به‌معنایی‌که‌از‌زمان‌منطق‌ارسطویی‌تا‌منطق‌ریاضی‌امروز‌به‌کار‌رفته‌است.‌در‌واقع‌مسئله‌اصلی‌نقد‌منطقی‌تمایز‌بین‌استدالل‌درست‌و‌نادرست‌است.‌پرس‌در‌این‌زمینه‌دستاوردهای‌قابل‌مالحظه‌ای‌داشته‌است‌که‌خارج‌از

.حوصله‌ی‌این‌یادداشت‌کوتاه‌است‌کاوش‌در‌اصول‌کاربرد‌موثر‌‌methodeuticو‌سرانجام‌فهم‌پرس‌از‌بالغت‌نظری‌یا

‌نشانه‌ها‌برای‌تولید‌مسیرهای‌ارزشمند‌پژوهش‌و‌شرح‌و‌تفسیرهای‌مفید‌است.‌این‌حوزه‌به‌مطالعه‌روش‌هایی‌می‌پردازد‌که‌باید‌در‌پژوهش‌برای‌کاوش‌در‌حقیقت،‌ارائه‌ی‌تفسیر

‌از‌آن‌و‌خلق‌کاربردهایی‌برای‌آن‌به‌کار‌گرفته‌شوند.‌تحت‌عنوان‌بالغت‌نظری‌پرس.تحلیل‌تعامالت‌و‌راهبردهای‌ارتباطی‌را‌نیز‌در‌نظر‌دارد

‌و‌سرانجام‌بحث‌»نشانه‌پردازی‌نامحدود«‌است‌که‌پرس‌مطرح‌کرده‌و‌سپس‌به‌یکی‌از‌پایگاه‌های‌نظری‌پساساختگرایان‌و‌نشانه‌شناسی‌پساساختگرا‌تبدیل‌شده‌است‌و

‌به‌خصوص‌در‌فصل‌دوم‌کتاب‌درباب‌نوشتارشناسی‌دریدا‌مورد‌توجه‌اوقرار‌گرفته‌است.‌در‌اصل‌پرس‌معتقد‌است‌که‌در‌سه‌گانه‌ی‌نشانه‌پردازی‌)یعنی‌بازنمون،‌ابژه‌و‌تفسیر(،

‌تفسیرها‌می‌توانند‌نشانه‌هایی‌باشند‌که‌تفسیرهای‌بعدی‌را‌برمی‌انگیزند‌و‌آن‌ها‌خود‌می‌توانند‌باز‌نشانه‌هایی‌باشند‌که‌تفسیرهایی‌دیگر‌را‌برمی‌انکیزند‌و‌این‌روند‌تا‌بی‌نهایت

‌می‌تواند‌ادامه‌داشته‌باشد؛‌و‌هر‌نشانه‌نیز‌خود‌پیشتر‌تفسیری‌بوده‌است‌و‌حالت‌ناب‌پیشین‌و‌پیشانشانه‌ای‌وجود‌ندارد.‌چون‌هر‌نشانه‌باید‌تفسیری‌را‌برانگیزد‌تا‌نشانه‌باشد،‌و‌تفسیرها‌خود‌نشانه‌اند،‌زنجیره‌ی‌بی‌پایان‌نشانه‌ها‌اجتناب‌ناپذیر‌به‌نظر‌می‌رسند.‌تفاوت‌این‌رویکرد‌با‌رویکرد‌ساختاری‌سوسور‌در‌این‌است‌که‌در‌دستگاه‌فکری‌سوسور‌ما‌با‌یک‌نظام‌بسته‌روبرو‌هستیم‌که‌در‌آن‌هر‌دالی‌به‌مدلولی‌داللت‌می‌کند‌و‌انرژی‌داللتی‌ای‌با

‌داللت‌به‌مدلول‌تخلیه‌می‌شود.‌شرح‌پرس‌از‌نشانه‌پردازی‌به‌جای‌ساختار‌مبتنی‌بر‌فرایند‌است‌و‌این‌فرایند‌نا‌ایستا،‌پویا‌و‌نامحدود‌است‌و‌تا‌بی‌نهایت‌ادامه‌دارد.‌این‌همان‌مفهومی‌است‌که‌نزد‌دریدا‌قوام‌بیشتری‌یافت‌و‌با‌حذف‌مدلول‌دال‌انرژی‌داللتی

‌بی‌پایان‌و‌تهی‌ناپذیر‌به‌خود‌گرفت؛‌انرژی‌داللت‌خستگی‌ناپذیر‌است‌چون‌دال‌به‌دال‌داللت‌می‌کند‌و‌دال‌دوم‌کماکان‌وجه‌فاعلی‌داللت‌کننده‌دارد‌و‌میل‌به‌داللت‌به‌دالی‌دیگر

‌و‌نه‌مدلول‌که‌وجه‌ایستای‌مفعولی‌دارد.‌در‌مقاله‌ی‌"مفهوم‌نشانه‌نزد‌چارلز‌سندرز‌پرس"،‌که‌بخشی‌از‌آن‌در‌این‌شماره‌منتشر‌شده‌است،‌مثال‌هایی‌برای‌این‌نشانه‌پردازی

‌‌‌‌‌.بی‌پایان‌داده‌شده‌است‌در‌شماره‌ی‌قبل‌و‌این‌شماره‌که‌به‌مناسبت‌سالگرد‌تولد‌پرس‌به‌بررسی‌دیدگاه‌های‌او

‌اختصاص‌داده‌شده‌است،‌برخی‌از‌مطالب‌پیشتر‌گفته‌شده‌بسط‌و‌گسترش‌داده‌خواهند‌شد.‌هر‌چند‌نظریات‌پرس‌به‌گواه‌اهالی‌فلسفه‌و‌نشانه‌شناسی‌دشوارند‌و‌ساده‌سازی

‌.آنها‌نه‌تنها‌کار‌آسانی‌نیست‌بلکه‌به‌این‌نظریات‌آسیب‌هم‌می‌رسانددر‌نگارش‌این‌مطلب‌از‌دانشنامه‌فلسفی‌استانفورد‌نیز‌بهره‌بسیار‌گرفته‌ام.

فصل دوم کتاب راهنمای راتلج برای نشانه شناسی و زبان شناسی

بخش دوم‌‌‌فلوید‌مرل

‌‌ترجمه‌فرزان‌سجودی

مقوله ها تولید و پردازش نشانه ها و معنا دادن به آن ها چیزی است بیش از صرفا برگفتن اطالعات از آن ها و یا فهمیدن چیزی از آن ها. بلکه ما با یک بازی متقابل پیچیده

بین آن چه او نخست بودگی، دوم بودگی و سوم بودگی می نامد روبرو هستیم. نخست بودگی، دوم بودگی و سوم بودگی مقوله های پرسی را شکل می دهند که به واسطه ی آن ها نشانه پردازی- فرایندی که به موجب آن نشانه ها نشانه می شوند- توسط نشانه نشاسی -فرایند معنادادن به نشانه ها- توصیف و درک می شود. پرس

این مقوله ها را مطرح کرد تا شرحی به دست دهد برای احساس نشانه ها، دریافت آن ها، تجربه شان و مفهوم سازی برای نشانه ها. از آن جا که پردازش نشانه ها از

احساس تا مفهوم سازی، صرفا فرایند است، نشانه ها نمی توانند دچار انسداد معین و خودخواسته )خودمقررکرده( باشند. مقوله ها را به این شیوه فقط می توان

گرایش دانست تا صورت )فرم(، شرایط شدن و نه نشانه های ایستایی که به چیزها الصاق شده اند. یا، همسوی با مفهوم جهان کوانتومی که ورنر هایزنبرگ فیزیکدان

(، مقوله ها امکان و توان بالقوه هستند و نه جوهرهای1958معرفی کرده است ) )ذات های( واقعی. در حکم امکان، نخست بودگی ذاتی است؛ در حکم واقعیت،

دوم بودگی پدیدار می شود و در حکم توان بالقوه برای آن که نشانه های آینده نشانه شوند، سوم بودگی وارد بازی می شود. این مقوله ها سه گانه ی بنیادی ارتباطی پرس

را به شرح زیر شکل می دهند: - نخست بودگی: آن چه هست همان طور که هست، بدون ارجاع یا رابطه یا چیزی1

دیگر.

- دوم بودگی: آن چه هست همان طور که هست، در رابطه با چیزی دیگر، اما بدون2رابطه با نهاد سوم.

- سوم بودگی: آن چه هست همان طور که هست، تا جایی که قادر باشد نهادی دوم3را در ارتباط با نهادی اول قرار دهد و خود در ارتباط با هر یک از آنها قرار گیرد. »یک، دو، سه«. به همین سادگی که هست به نظر می رسد. اما از دل سادگی،

پیچیدگی بر می آید. اگر ما صفر و بی نهایت را هم به »یک، دو، سه« وارد کنیم، آن وقت می بینیم چرا ]از سادگی پیچیدگی بر می آید[. با این وصف، در صورت شماتیک،

(مقوله ها کامال سرراست هستند.appearancesمقوله ها برای همه ی نمود ها ) نخست بودگی، کیفیت است، دوم بودگی، تاثیر )معلول( است، سوم بودگی فراورده

استدر فرایند شدن. نخست بودگی امکان است ) یک شاید باشد(، دوم بودگی واقعیت است )آن چه در لحظعه اکنون هست(، و سوم بودگی احتمال یا ضرورت

است )آن چه با توجه به مجموعه شرایط مشخصی خواهد بود، میتواند باشد، یا باید. 1باشد(

در هنر، نخست بودگی می تواند یک قطعه ی رنگی مستطیلی دو بعدی باشد بر بومی از پیکاسو. در چنین موردی دو بودگی روابط متقابل برهمکنشی آن قطعه های

مستطیلی، مثلثی، و بی نظم دیگر در تابلوی نقاشی است. سوم بودگی آن است که مخاطب همه ی این ها را در یک تصویر خیالی سه بعدی کنار هم می گذارد گویی

همزمان از روبرو، از پشت، از سمت راست، از سمت چپ، از باال و از پایین دیده می شود. در شعر، نخست بودگی چند سطری است که به شکل عالمت روی

صفحه ی کاغذ گذاشته شده است برحسب »امکانی« برای خوانده شدن توسط یک شعر دوست جایی و وقتی. دوم بودگی خوانش واقعی آن ]عالئم[ است و رابطه ی

متقابل آن ها با ذهنیت و خاطرات کنونی خواننده از گذشته و خوانش های بسیار سطرهای شعرهای دیگر. سوم بودگی برهمکنش خواننده است با سطرهای

شاعرانه به طریقی که معنا بر او در آن لحظه بخصوص پیدا شود. در زندگی ( زردی روشن است در فاصله ایdouble archروزمره، نخست بودگی طاق مضاف )

دور. دوم بودگی رابطه ی متقابلی است که ناظر گرسنه ای بین آن زردی قوس دار کش آمده و ساختمان رنگارنگی که زیر آن است برقرار می کند. سوم بودگی

تشخیص این تشکیالت آشنا در حکم مک دونالد است. در هر حال، مانند همه ی مقوله بندی های شماتیک، این نیز به طریقی فریبنده است.

در واقعیت، نخست بودگی، در خود و برای خود، کیفیتی ملموس )انضمامی( و واقعی نیست )برای مثال مثل صرف حس رنگ و فرم )شکل( سیبی که شاید در

این لحظه به آن می نگریم(. ]نخست بودگی چیزی بیش از یک امکان، یک انتزاع ناب- انتزاع شده و جدا شده از هر چیز دیگری- نیست؛ چیزی که صرفا از حضور خود بهره مند است و دیگر هیچ: ]نخست بودگی[ نمی تواند )در هر حال( در برابر

(entityحیوانی هوشمند و نشانه ورز در حکم چنین و چنان حاضر شود. هستی ای ) است بدون تعریف یا بخش های تعریف پذیر، بدون پیش یا بعد. صرفا همان است که

هست در حکم امکانی ناب. ( به مقوله ی دوم بودگی مربوط است. ]دومperceivedآن چه دریافت می شود )

( نشانهcontemplatorبودگی[ با آن چه به طریق ایناین جا و اکنون برای یک مفسر ) اتفاق افتاده است عینیت یافته است. به این معنا دوم بودگی خاص است و مفرد. آن

چیزی است که در حکم نخست بودگی در مقابل داریم، برای مثال یک قطعه ی »قرمز« رنگ مبهم بدون )هنوز( وجود نوعی آگاهی نسبت به آن یا تشخیص آن در

حکم چنین و چنان. حال، تجلی دوم بودگی، این ]قطعه ی رنگی[ از خودآگاهی مفسر جدا گذاشته شده است، مایل و آماده برای آن که برای مثال، در حکم سیبی

دیده شود. هرچند، در این لحظه این )هنوز( »سیب« نیست. یعنی، نشانه-واژه ای نیست که به چیز مورد نظر داللت کند و با آن حجم بزرگی از انباشته فرهنگی

مربوط به »سیب« را برانگیزد )نوع خاص سیب ها، که سیبی که پیش روی ماست نمونه ای از آن است، آن چه به طور کلی سیب ها برایش هستند، نقش آن ها در

توسعه فرهنگ آمریکای شمالی، در داستان های عامیانه، در قصه های پریان، سنت های بهداشتی و سالمتی و غیره(. در مرحله ی اول نخست بودگی، سیب به

دشواری چیزی بیش از امکان یک هستی فیزیکی است، یک »واقعیت بی شعور« آن طور که پرس مایل بود بنامد. این هم چیز دیگری است در وسایل جهان فیزیکی خود. در ابتدایی ترین معنای آن، دیگری بودگی است. در آن چه هست آن طور که

هست در ناب ترین معنای ممکن، نخست بودگی است. دوم بودگی است در نفی ناب،تا جایی که دیگری است، چیزی به جز و متفاوت از آن نخست بودگی.

سوم بودگی را می توان فعال آن چه دانست که واسطگی بین دو رخداد دیگر را ممکن می کند به طریقی که آن ها با هم در رابطه ی متقابل قرار می گیرند به همان طریقی که با رخدادی سوم و در نتیجه ی این نقش واسطگی در ارتباط متقابل قرار می گیرند. این واسطگی مجموعه ای از روابط متقابل به وجود می آورد که ترکیب آن

ها مانند نخست بودگی، دوم بودگی، و سوم بودگی است که در حلقه ی برومین در را به یاد بیاورید(. این حلقه با استفاده از یک »گره«1-2هم پیچیده باشند )شکل

مرکزی، مقوله ها را به هم گیره می زند به طریقی که آن ها با »خالء« مجازی »گره« در رابطه ای متقابل و در وابستگی متقابل به هم متصل می شوند. به دلیل نقش واسطگی سوم بودگی، هر یک از مقوله ها می تواند به تناوب نقش مقوله های

دیگر را بازی کند. با این وجود، در یک اتصال مفروض مکانی-زمانی، یکی از این سه نخست خواهد بود، یکی دوم و یکی سوم. این وابستگی متقابل نشانهای بدون

سوم بودگی ممکن نمی شد، زیرا بدون آن، فقط یک چیز مسلم وجود دارد و آن دیگری است، یک دیگری مسلم و آن چه مقدم بر آن بود. همان طور که الرنس

ولک در نمایش قدیمی می گوید، »یک یک، یک دو، ...« و بعد دسته موسیقی جان می یابد- بله، تقریبا. بدون عنصر سوم، یعنی دسته موسیقی، موسیقی ای در کار

نخواهد بود. درست همان طور که مقدم بر اعداد »صفر«، »سکوت«، »تهی«، و غیره است، وقتی شروع شود، دسته ی موسیقی باید ادامه دهد، بالقوه تا

»بی نهایت«- یا دست کم تا موسیقی متوقف شود. بدون سوم بودگی، بدونموسیقی، نشانه پردازی ای در کار نخواهد بود، زندگی ای در کار نخواهد بود.

خالصه، نخست بودگی امکان است )شاید باشد(، دوم بودگی واقعیت است )آن چه تحت شرایط به خصوصی می تواند باشد، خواهد بود، یا باید باشد(. نخست بودگی،

در خود و از خود، کیفیت تشخیص داده شده ی چیزی نیست )برای مثال چون احساس خام آبی که ممکن است به آن خیره شویم(. نخست بودگی هیچ نیست

مگر یک امکان، یک انتزاع ناب- منتزع شده، جدا شده از هر چیز دیگری- در حکم چیزی که از حضور خود برخوردار است و نه هیچ چیز دیگر. )با این وجود( نمی تواند

بدون بخش های تعریف شده یا تعریف پذیر باشد، بدون پیشین و پسین. به این ترتیب، نخست بودگی آغاز ساده ی چیزی است از »خالء«، چیزی از امکان هر چزی؛

همزمان همه چیز است و هیچ، صرفا هست، در حکم امکان. حال باید بپذیرم که مفهوم نشانه نزد پرس را بیش از اندازه ساده کرده ام. هر چند، آن چه باید نوشته می شد نوشته شده است، امیدوارم. دست کم روشن شد که چون

در سنت پرسی در عمل هر چیزی می تواند نشانه باشد، تعریف نشانه البته باید از نوع تعریفی بسیار کلی باشد. موضوع صرفا این نیست که »نشانه چیست؟«، بلکه باید پرسید »نشانه بودن چه گونه است؟« و »نشانه چه می کند؟« نشانه ها نوع به

خصوصی از چیزها نیستند، بلکه هر چیزی می تواند نشانه باشد اگر دارای نقش های نشانه ای باشد. نشانه از دید پرس معموال در حکم چیزی است که از جهتی یا

ظرفیتی برای کسی به جای چیز دیگری می نشیند. با این وجود، با توجه به ذهنیت محیط اجتماعی معاصر ما ، باید عدم رضایتم را از مفهوم نشانه »به جای چیزی می نشیند«، )و همچنین به چیزی »ارجاع می دهد«، با چیزی »متناظر است«، و

چیزی را »بازنمایی می کند«( بیان کنم. به بیان مناسب تر، بازنمون (a representamenدر بهترین حالت، در ارتباط متقابل و وابستگی متقابل با همه ی ،)

دیگر نشانه ها پدیدار می شود. در همان حال، با چیزی در رابطه ی متقابل و مشارکت قرار می گیرد )که همان موضوع یا ابژه ی نشانه ای آن باشد(. و در پرتو

تعریف فوق، در ارتباط بازنمون و ابژه ی نشانه ای آن، عنصر سومی یعنی تفسیر )interpretantنقش واسطگی دارد. در نتیجه ی چنین واسطگی ای، نشانه در حکم )

–بازنمون که کارش را همراه با همسایگانش و در رودخانه ی پهناور نشانه پردازی فرایند تبدیل شده نشانه ها به نشانه های دیگر- انجام می دهد، ارزش، معنا، پیدا

(interpreterمی کند. نشانه همچنین در رابطه ی وابستگی متقابل با تفسیرگری )

رابطه ی متقابل می یابد و مشارکت می کند؛ تفسیرگری که در کنش پردازش نشانه است. آن چه بیشترین اهمیت را دارد این است که هر سه مولفه ی نشانه، بازنمون،

ابژه ی نشانه ای، و تفسیر، خود می توانند نشانه، یعنی بازنمون بشوند. مثال »کوکا« را به خاطر بیاورید؛ جوامع انسانی متاسفانه برای منش نمادین

اولویت بیش از حد قائل می شوند. گرایش انسان آن است که همه ی نشانه ها را »زبانی« )نمادین( کند. این گرایش در فرهنگ های روز به روز بیشتر واژگانی شده ی ما فراگیر شده است. با این وجود، در امور زندگی روزمره، همه ی سه نوع نشانه،

شمایل ها، نمایه ها، و نمادها، هرگز از این که حضورشان را بشناسانند دست برنمی دارند. برای مثال، مک دونالد می تواند ابژه ی نشانه ای نشانه ای باشد که

تشکیل شده است از یک بیلبورد با نسخه ی بدل )شمایل( طاق های طالیی ]دو طاق مک دونالد را می سازند م.[ برای ماشینی پر از شکم های گرسنه.Mطالیی که نشانه

و یا طاق های طالیی می توانند بازنمون )نمایه ای( باشند که به ابژه ی نشانه ای اش اشاره می کند؛ ساختمان رنگارنگی که بی درنگ در مجاورت طاق های آشنا پیدایش

می شود. در هر دو مورد معنا یا ارزش )تفسیر( نسبت داده شده به همه ی ساختمان های مک دونالد ربطه ی متقابل دارد با ساختار فیزیکی یک مکان تغذیه

بخصوص؛ مک دونالد. سپس اتومبیل چرخی در بزرگراه می زند، و: طاق های طالیی آنجایند! که خاطره ای شورانگیز را برمی انگیزد، »وقت لمباندن!« )نماد(. در ک

سناریوی ممکن دیگر، واژه ی »مک دونالدز«، همراه با معنا و ارزش متعارف آن، می تواند بازنمونی باشد برای آن چه مسافران اتومبیلی که با سرعت می گذرد در

جستجویش هستند. آن گاه ساختار فیزیکی به جلوه ی بیرونی اش حکم ابژه ی نشانه ای عینیت یافته می دهد، و هر دو به واسطه ی تفسیر، که به نشانه معنا و

ارزش می بخشد. سرانجام، اتومبیل پارک می کند، مسافران بیرون می ریزند، و لب و لوچه شان را می لیسند. وارد می شوند. بوها، سر و صدا، کارمندان که

سفارش های مشتریان را فریاد می زنند، پولی که دست به دست می شود، کسی که از کنارت رد می شود و دارد ملچ و مولوچ لقمه ای را می جود، احساس

طاقت فرسای صندلی های پالستیکی، طعم دلپذیر. همه نشانه اند. بیشتر آن ها در اصل شمایل ها و نمایه های پیشانمادین اند. ما بیشتر در جهان شمایل ها و نمایه ها

زندگی می کنیم تا جهان واژه ها )نمادها(. نشانه ها همچنین می توانند به نشانه های دیگر بدل شوند و بسته به مجموعه تجربه ها

و انتظارات تفسیرکنندگان نشانه ها، در این فرایند معناهایی از بنیاد متمایز اتخاذ کنند. یک تکه سنگ فقط مایه ی دردسر است وقتی در حیاط خانه ی همسایه ای است که کار در باغچه سرگرمی اش است. او این سنگ را از این طرف به آن

طرف می اندازد و اغلب می گوید که باالخره از شرش رها خواهد شد یا در زمین دفنش خواهد کرد. سنگ )بازنمون( یک نشانه است که ابژه ی نشانه ای اش )این

سنگ این جا، که تجربه ی لذت بخش کار در باغچه را بر هم می زند( با نوعی حس

درماندگی در ارتباط متقابل قرار می گیرد، با توجه به ارزش و معنی منفی نشانه )تفسیر(. سنگ در حیاط فرد دیگری تا جایی که موضوع به او مربوط می شود، وضعیت بهتری خواهد داشت. یک روز وقتی دارید در کنار حصار حیاط با او گپ

می زنید، چشمتان به سنگ می افتد. اما، ... آن چیست؟ این که اصال سنگ نیست. این یک سنگواره است! کشفتان را برای همسایه آشکار می کنید و با این واکنش

روبرو می شوید "چی؟ خب اگر دوستش دارید برش دارید و مرا از شرش رها کنید. من از نگاه کردن به این خسته شده ام." »سنگ« او )بازنمون(، با یک تفسیر منفی،

(، »سنگی« که اکنون2به نشانه ی دیگری بدل شد، »سنگواره ی« شما )بازنمون تفسیر مثبتی یافته است. نشانه نشانه ی دیگری شد، به نشانه ی دیگری استحاله پیدا

کرد. در این فرایند ابژه ی نشانه ای به چیزی کامال متفاوت نسبت به آن چه بود،تبدیل شد و تفسیر نیز به چیزی از بنیاد متمایز تغییر یافت.

تغییر شکل های نشانه ای مشابهی هر روز اتفاق می افتد. در همه ی ابعاد زندگی شاهد این تغییرات نشانه ای هستیم. حتی در سفت و سخت ترین رشته ها، مثال

فیزیک، شاهد این تغییرات نشانه ای هستیم. در یونان باستان، ذیمقراطیس باور داشت که اتم ها سپهرهایی صلب و غیر قابل نفوذند. این مفهوم به کلی با مفهوم

»ابر« غیر قابل قیاس است. با این وجود، در سده ی بیستم، اروین شرودینگر فیزیکدان جامعه ی علمی را قانع کرد که »اتم ها« به کلی هیچ ارتباطی با »سپهرهای

صلب و نفوذناپذیر« ندارند. بلکه، بیشتر شبیه »ابر«، یا به بیان دیگر »بسته های موج« هستند. اتم های ذیمقراطیس به اتم های شرودینگر تبدیل شدند. این دو اتم

تقریبا با هم قابل مقایسه نیستند، گرچه از یک واژه استفاد می شود، »اتم«. به عالوه در هر دو مورد استعاره ای در کار است. چرا استعاره؟ برای این که استعاره ها

برای این که بگویند چیزی چه هست، می گویند آن چیز چه نیست. بنابراین،استعاره ها از جمله کارآمدترین کارگزاران تغییر نشانه ای اند.

(men( حیوان است« حقیقت است. خب، دست کم »مرد ها«)Men »انسان ) »حیوان« هستند تا جایی که زنی این جمله را می گوید و زنان و شاید حتی چند مرد

دیگر مورد نظر باشند. با این وجود، »مردان« بر اساس طبقه بندی معمول این واژه »حیوان« نیستند. نشانه ی »حیوان« چیزی می شود که نبوده است، یعنی »انسان«،

و در همان حال »انسان« چیزی می شود که در حالت متعارف نیست، »حیوان«.

حتی معلول ها ممکن است بسته به چشم اندازهای پیوسته در حال تغییر، چرخشی بکنند و به علت تبدیل شوند و برعکس. توالی های علت و معلول بسیار نمایه ای به نظر می رسند. باد باعث می شود بادنما به جهت وزش آن اشاره کند؛ دمای رو به

افزایش »علتی« است برای آن که ستون جیوه در دماسنج باال برود. اگر کودک یا شاعر بودیم ممکن بود تصور کنیم که باال رفتن جیوه »علت« افزایش دماست. دود

به طورمعموال »علت« آتش تلقی نمی شود. اما اگر یک ادم سیگاری در تختخواب خوابش ببرد و تشک آتش بگیرد، می شود گفت که »دود« »علت« آتش سوزی بوده

است. »علت« سقوط هواپیما را ممکن است به هوا نسبت داده باشند. شواهد نشان داد که خلبان بیش از حد نوشیده بوده، و »علت« به »معلول« الکل تبدیل می شود که به نوبه ی خود »علت« حادثه را به وجود آورد. در موقعیت های بسیار

پیچیده تر، مرز روشنی بین »علت« و »معلول« وجود ندارد. آیا »فقر« علت بارداری دختران نوجوان فقیر است یا آبستنی نوجوانان شرایطی را به وجود

می آورد که به گسترش فقر کمک می کند؟ نمی شود پاسخ روشنی داد. در نتیجه، می توان بسته به دیدگاه، در حمایت از هر طرف بحث استدالل هایی آورد و این یا آن

را »علت« یا »معلول« دانست. این تغییر شکلهای نشانه محصول آن چیزی است که من ترجمههای نشانه می نامم.

به بیان شمایلی، »اتم های« ذیمقراطیس شدند »اتم های« شرودینگر، یا به بیان نمایه ای، »علتی« می شود»معلول«. این ترجمه ها در اصل نتیجه ی روش ها و

شیوه های کاربرد زبان، کاربرد نمادها هستند. شمایل ها دو نوع نشانه ی قیاس پذیر را کنار هم قرار می دهند و به آن چه اساسا در حکم یک نشان دریافت می شود شکل می دهند. نمایه ها نشانه ها را در آن چه به نظر فرایندی طبیعی می رسد به هم پیوند می زنند. نمادها، برعکس، بهترین حالت را وقتی دارند که نشانه ها را می شکنند و آن ها را در رده های متفاوت قرار می دهند. و از این روست که »خیر« و »شر«، »صدق« و »کذب«، »مرد« و »زن«، »راست« و »چپ«، »سیاه« و »سفید« و همه ی این نوع تمایزها را داریم. بنابراین، نشانه ها، نشانه های نمادین، می توانند

مولفان ترجمه های بنیادی باشند: »اتم های« ذیمقراطیسی به »اتم های«شرودینگری، »حاملگی نوجانان« در حکم »علت« برای »معلول« و غیره.

ترجمه ها ممکن است همراه با چرخشی باشند به همان اندازه بنیادی که در دن کیشوت سروانتش می بینیم. آسیابی بادی برای سانچو پانتزا فقط یک آسیاب بادی دیگر است، در حالی که اربابش، دن کیشوت معزز، غولی یا اژدهایی می بیند که به

سوی او حرکت می کند.ترجمه ها آن قدر بی قاعده اند که برای مثال بیل کلینتون برای شهروندی »رییس جمهور ماست و رییس جمهور بسیار خوبی است، و زندگی

شخصی اش مربوط به خودش است و به ما ربطی ندارد«، در حالی که برای شهروند دیگری، »او مایه ی شرم کشور ماست و باید استیضاح شود«. اما در واقع، چرا در عمل هر ترکیبی و همه ی ترکیبات واژه ها و تصویرها و چیزها در طول زمان نمی توانند تغییر بنیادی کنند؟ چنین تغییران بنیادی وقتی مشهود می شود که شخصی

(2( سپهرهای صلب نفوذناپذیز بوده اند؛ )1این نکته را در نظر بگیرد که »اتم ها« ) سپهرهایی با قالب هایی بر آنها که می توانستند به سپهرهای دیگر اتصال یابند و

( مانند منظومه شمسی4( مانند پودینگ آلو هستند؛ )3مولکول ها را بسازند؛ ) 200( منشاء بیش از 7( مانند ابری مه آلود هستند؛ )6( بسیار تهی اند؛ )5هستند؛ )

( در عمل هیچ نیستند؟- هر یک از این هشت دیدگاه در واقع8ذره ی زیراتمی اند؛ و ) در دوره ای از تاریخ علم در مورد اتم بیان شده اند. کدام یک اگر به گوش

ذیمقراطیس در دوران باستان یا جان دالتون شیمی دان در اوابل قرن نوزدهم می رسید عجیب تر و باور نکردنی تر بود، غلیان هذیان وار احساسات دن کیشوت، یا

عبارت »اتم ابری مه آلود است«. آن چه برای یک نفر گوزن است ممکن است برایفرد دیگری با جرقه ای از تخیل سمندر باشد.

با توجه به آن چه گفته شد، من تعریف رایج پرسی از نشانه را به شکل زیر بازنویسی می کنم: هر چیزی که در وابستگی متقابل در ارتباط متقابل قرار بگیرد با تفسیرش به طریقی که تفسیر در وابستگی متقابل در ارتباط متقابل قرار بگیرد با

ابژهی نشانهایاش به همان طریقی که ابژهی نشانهای در وابستگی متقابل در ارتباط متقابل قرار میگیرد با آن، چنین همبستگیهای متقابلی از ]درون[ تفسیر

نشانهی دیگری تولید میکند و در نتیجه این فرایند از سر گرفته می شود. حال این برای خودش تعریف »پرطمطراق« دیگری است. با این وجود، به نظر من، در

اساس این شیوه ی همه ی نشانه هاست و تکیه بر مفاهیم وابستگی متقابل، همبستگی، رابطه ی متقابل، و باالتر از همه مشارکت است. من باز سرنخ را از

پرس گرفته ام؛ به اعتقاد او نشانه چیزی است که به واسطه ی آن از چیزی آگاهیمی یابیم که قبال از آن آگاهی نداشته ایم.

جدول سه نوع نشانه همه ی آن چه من در این بخش نوشتم نشان می دهد که نشانه می تواند به طور

هم زمان در درجات متفاوتی شمایلی، نمایه ای و نمادینوجود داشته باشد. نشانه ای که ]ویژگی های[ یک نوع نشانه را از خود بروز می دهد، بروز ]ویژگی های[ دیگر انواع نشانه را از خود سلب نمی کند. در مورد نشانه ها هیچ مقوله قطعی این یا آن وجود

ندارد. یک نوع نشانه، می تواند نوع نشانه ی دیگری بشود، و آن چه آن نشانه بود ممکن است به ماهیت نشانه ی اول برگردد که نشانه ی دوم اکنون چنان است. قرار دادن چیزها در مقوله های قطعی و پاکیزه شاید به ما احساس امنیت بدهد، اما این

بازی ظریفی است، زیرا نشانه ها نمی توانند ایستا و بی حرکت بمانند. رقص بی وقفه ی آن ها ما را در مسیر نشانگی شناور می کند، با وجود آن که سرسختانه

این بحث را خالصه می کند. 1-2نیاز به ثبات داریم. جدول

انواع نشانه1-2جدول

نمونه های عملی شمایل ها عبارتند از نشانه های آشکار: عکس ها، نقاشی ها، نمودارها )و تصاویر و کاریکاتورها(. حس نرم یک تکه پارچه ما را از طریق تداعی مشابهت

به یاد ابریشم می اندازد. یک نت موسیقایی نشانه ای شنیداری است که آدم می تواند متوجه شد شبیه نتی در آهنگ به خصوصی است. رابطه ای احتمالی شکل می گیرد

بین نتی که بسیار شنیده شده است و نتی از خزانه ی ملودی ها که شخص در انباره ی حافظه اش ذخیره کرده است. بویی مطبوع در آزمایشگاه شیمی شاید آدم را به یاد موز یا آناناس بیندازد، که متناسب است با گروهی از ترکیبات که استرها

نامیده می شوند. در هر یک از موارد یک رابطه ی متداعی مبهم وجود دارد که ناشی از اشتراکات بین احساسی که شخص االن دارد با خاطره ی شخص از احساسات گذشته. اما، باید تاکید کنم که این احساس چیزی بیش از احساسی در همان ابتدا

نیست. به همین دلیل این احساس مبهم، نامعین و نسبتا ناپایدار باقی می ماند. هیچ دیگری نشانه، یعنی ابژه ی نشانه ای آن یا تفسیرش در این مرحله وارد صحنه

نشده اند. نوع و طبقه ای که این نشانه اکنون و اینجا به آن تعلق دارد هنوز تعیین نشده است. آن نشانه ها همان طور که خواهیم دید بعد از کسری از ثانیه وارد

می شوند. آتش برای دود، نشانگان برای بیماری، دماسنج برای نشان دادن میزان گرما. این ها

همه نشانه های دیده شدنی هستند که شخص را به دیگری نشانه هدایت می کنند، چه با شوک یک امر شگفتی آور و یا با تایید آن چه رخدادش انتظار می رفته است. صدای

بلند برخورد ناشی از فروافتادن کنده ی یک درخت یا هر شیء بزرگ دیگری، رخدادی شنیداری است، احساس یک چیز خز مانند بلند در حکم گربه تعریف

می شود، و مزه ی تند مایعی زرد رنگ با لیمو مرتبط می شود. این نشانه ها غیر دیداری اند، با این وجود نقش آن ها نقشی نمایه ای است درست مثل نشانه های

دیداری. پس می شود این نشانه ها را برحسب شدت آتش، نوع و شدت بیماری، و ارزش عددی دما سنجید. هرچند، همه ی این ها در مرحله ی بعد می آید. برای اکنون، ما درگیر نمایه هایی از نوع اولیه هستیم. در راهمان به سوی پایین دست این مسیر

نشانه ای دست کم با مبانی اولیه ی کاربرد زبان، با نمادها روبرو می شویم. واژه ها، رمز مورس، نشانه های زبان منطق و جبر، عمدتا در آغاز دلبخواهی اند هر

چند در جریان کاربرد قراردادی می شوند و آفرینندگان و دریافت کنندگانشان را برمی انگیزند تا به طور متعارف در مسیری از پیش تعیین شده واکنش نشان دهند.

آرم ها و هم چنین پرچم ها، نقش های روی سپرها، بنرها، و برچسب ها تا جایی که

ارتباطی الزامی بین نشانه و ابژه، عمل یا رخداد ی در جهان فیزیکی مرتبط با آن ها وجود ندارد، معموال بر خالف زبان طبیعی و مصنوعی در زنجیره های خطی قرار نمی گیرند. آن ها به واقع نماد هستند. آنها صرفا بر حسب احساس، حواس یا به

واسطه ی فرایندهای ادراک و استنتاج یا کنش ها و اکنش ها مبتنی بر عادت تولید و دریافت نمی شوند. برعکس. آن ها را باید از طریق آموزش صریح یاد گرفت. این

آموزش عمدتا از طریق نشانه های نمادین انجام می شود. فرض کنیم در دبیرستان دارید چگونگی پر کردن یک فرم مالیاتی را یاد می گیرید. به شما آموزش های کالمی داده می شود و هم چنین جزوه ای که بخوانید. هنوز مسایلی

وجود دارد: پرسش ها، ابهامات ، ناروشنی ها. برای این که بر برخی از این مسائل فائق شوید، نگاه می کنید به این که والدین تان، معلم ها و دیگر الگوهای نقشی

هنگام پر کردن فرم هایشان چه می کنند، و از این طریق یاد می گیرید. این نمونه ها در اصل شمایل هستند. بعد سعی می کنید آن چه را مشاهده کرده اید تقلید کنید.

شمایل ها بسط می یابند. با نمایه ها می آمیزند، زیرا شما وقتی می کوشید آن اصل رابه طریقی شمایلی تصور کنید، به دیگری مثال های اولیه تبدیل شده اید.

بنابراین، یادگیری از طریق نشانه های شمایلی، نمایه ای و نمادها اتفاق می افتد. پس با تمرین بیشتر، تفکر، تامل، و شاید حتی مراقبه می توانید در طول زمان در فعالیت

نشانه ای مورد نظر زبردست شوید.