KUZEYDOĞU ANADOLU’NUN YENİ

EKONOMİK ÇEKİM MERKEZİ

KARS

Tanıtım ve Yatırım KitapçığıKars Ticaret Borsası

2019www.karstb.org.tr

İstasyon Caddesi No: 240 Merkez/Kars

0474 212 07 64 info@karstb.org.tr

KARS TİCARET BORSASI

Yönetim Kurulu Başkanı: M. Metin DURMUŞMeclis Başkanı: Muhlis ACAYGenel Sekreter: Adem MOCOVizyon: Borsamızı ülkemizde ve bölgemizde yapılan proje ve faaliyetlere öncülük eden, ulusal ve uluslararası camia ile ilişki ve işbirliğini üst noktalara taşımış örnek, saygın ve etkin bir kurum haline getirmekMisyon: Üyelerimizin sektörlerinde gelişmelerini sağlamak için uygun ortamlar hazırlamak ve bölgemizin ekonomisini geliştirmek amacıyla ülkemizde ve dünyada üyelerimizin en iyi şekilde tanıtımını yapmakMerkezi Kars olan ‘Doğu ve Cenup İlleri Mıntıkası Canlı Hayvan İhracatçıları Birliği Türk Anonim Şirketi’ M.K. ATATÜRK imzası ile 16.07.1937 tarihinde kurulmuş ve Kars Ticaret Borsası’nın temeli atılmıştır. Söz konusu Birliğin Başkanı Cihangiroğlu İbrahim Bey’dir. Takip eden yıllarda sırasıyla Celal YERDELEN (1952-1956),Kazım ZAMAN (1956-1960), Bayram ALTUNTERİM (1960-1964), Musa DAŞDELEN(1964-1968), Ahmet DAŞDELEN (1968-1980), Rıza BOZDEMİR (1980-1980) ve İsmetÇELİK (1980-2018) Borsaya başkanlık yapmışlardır. 2018 yılında yapılan seçimlerde başkanlık görevine M. Metin DURMUŞ seçilmiş olup hâlihazırda başkanlık görevi devam etmektedir. Borsamızın mevcut meclis başkanı ise Muhlis ACAY’dır.Ticaret borsaları, ilgili kanunda yazılı esaslar çerçevesinde borsaya dahil maddelerin alım satımı ve borsada oluşan fiyatlarının tespit, tescil ve ilânı işleriyle meşgul olmak üzere kurulan kamu tüzel kişiliğine sahip kurumlardır.Ticaret borsası kotasyonuna dahil maddelerin alım veya satımı ile uğraşanlar, bulundukları yerin borsasına kaydolmak zorundadırlar. Buna uymayanların kayıtları, borsaca re'sen yapılır ve kendilerine tebliğ edilir. Meslek gruplarına göre yapılacak bu üye kayıtları, elektronik ortamda Bakanlık ve Birlik bünyesinde düzenlenen ortak veri tabanında güncel olarak tutulur.Borsalar; taşınır ve taşınmaz mal almaya, satmaya, inşa, ifraz, tevhit ve rehin etmeye, ödünç para almaya, kamulaştırma yapmaya, sosyal faaliyetleri desteklemeye, özendirmeye, bağış ve yardımlarda bulunmaya, okul ve derslik yapmaya, burs vermeye, ilgili kanun hükümleri çerçevesinde şirket ve vakıf kurmaya veya kurulu şirketlere ortak olmaya ve benzeri hukukî işlemler yapmaya yetkilidirler.Ticaret borsalarında yeterli arz ve talebi bulunan, dayanıklı ve stoklanabilir nitelikteki misli mallar, numune veya tipler üzerinden toptan alınıp satılır. Tipi tespit edilmemiş olan mallarla misliyattan olup yerel ihtiyaçları karşılayan maddeler ile canlı veya kesilmiş hayvanlar da borsaya tâbi maddeler arasına alınabilir.Kars Ticaret Borsası; 200’ü gerçek kişi ticari işletmesi, 65’i anonim şirket, 19’ukooperatif, 167’si Ltd. şirket olmak üzere toplam 451 aktif üyeye sahiptir.Kars Ticaret Borsası’nın en önemli kota maddeleri; canlı hayvan, et, süt ve süt ürünleri ve hububat çeşitleridir. 2017 yılı toplam işlem hacmi 142.450.716TL’dir.

Kars Ticaret Borsası’nın mesleki üst kuruluşu Ankara merkezli Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’dir (TOBB).TOBB ile odalar ve borsalar, 15/3/1950 tarihli ve 7457 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5590 sayılı Kanun ile kurulmuştur. Yeni düzenlemeler getiren ve 1/6/2004 tarihinde yürürlüğe giren 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu ile 5590 sayılı Kanun yürürlükten kaldırılmıştır. Özel sektörün Türkiye’deki yasal temsilcisi olan TOBB’nin halen, yerel düzeyde, Ticaret Odaları, Sanayi Odaları, Ticaret ve Sanayi Odaları, Deniz Ticaret Odası ve Ticaret Borsası şeklinde oluşmuş ve 81 il 160 ilçeye yayılmış 365 üyesi bulunmaktadır.Tüm ülke çapında faaliyet gösteren oda ve borsalara, çeşitli büyüklüklerde ve bütün sektörlerden yaklaşık 1,5 milyon firma kayıtlı bulunmaktadır. Tüzel kişiliğe sahip ve kamu kurumu niteliğinde meslek üst kuruluşu olan TOBB birçok görevi icra etmekle beraber birliğin amacı; odalar ve borsalar arasında birlik ve dayanışmayı sağlamak, ticaret ve sanayinin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, üyelerinin mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, üyelerin birbirleriyle ve halkla olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hakim kılmak üzere meslek disiplinini ve ahlakı korumaktır. Birliğin başkanlığını 2001’den beri M. Rifat HİSARCIKLIOĞLU yapmaktadır.

Son yıllardaki teknolojik gelişmeler sonucu haberleşme, ulaşım ve bilgi işlem alanındaki yenilikler, piyasa ekonomisinin yaygınlaşması, uluslararası ticaretteki korumacılıkların gittikçe azalması dünyamızı tek bir pazara doğru getirmektedir. Bu gelişmelerin sonucunda Ticaret Borsalarının görevleri artmış ve borsalar bölgesel kalkınma ve şehir ekonomilerinde daha aktif bir aktör haline gelmiştir.

KARS TARİHİNE BAKIŞ

Kars, adını M.Ö. 130-127 yılları arasında Kafkaslardan gelerek bölgeye yerleşen Türklerin “Velentur” boyunun “Karsak” oymağından almaktadır. “Karsak” kelimesi ise eski Türkçede “bozkır tilkisi” anlamına gelir. Başka bir görüşe göre de kentin adı Gürcüce “kapı kenti” anlamına gelen “Karis Kalaki”den gelmektedir.Yapılan birçok kazı ve araştırma, Kars’ın Yontma Taş Devri’nden bugüne oldukça hareketli bir yerleşim alanı olduğunu göstermektedir. M.Ö. 9. Yüzyılda

Urartu Krallığı’nın sınırları içinde yer alan bölge, M.Ö. 7. yüzyılda Kimmerlerin ve İskitlerin istilalarına uğradıysa da M.Ö. 6. yüzyıla kadar Urartu hâkimiyeti altında kalmaya devam etti. Urartulardan sonra Pers idaresine bağlanan yöre daha sonra sırasıyla Araksların, Romalıların, Partların ve Sasanilerin eline geçti.M.S. 7. yüzyılda Müslüman Araplar Sasanilerin varlığına son vererek bölgeye hâkim oldular ve bölgeyi uzun süre genel valilerle yönettiler. 9. yüzyılda bölgede yarı bağımsız Ermeni prenslikler sahneye çıktı. 10. yüzyılın ortalarından sonra Kars ve çevresine seferler düzenlemeye ve Arapların yerini almaya başlayan, bölgeye adım adım yerleşen Bizans İmparatorluğu yöreye hâkim oldu.1064’te Alparslan liderliğindeki Selçukluların hâkimiyetine giren Kars, daha sonraları Saltukluların ve Kıpçakların idaresine geçti. 1202’den 1239’a değin Anadolu Selçuklular ve Gürcüler arasında sürekli el değiştiren, Moğol istilası sırasında Cengiz Devleti’ne bağlanan, Moğollardan sonra ise İlhanlılar, Altın Ordu Devleti, Celayirliler, Karakoyunlular, Timur Devleti, Akkoyunlular ve Safeviler tarafından kontrol edilen Kars 1535 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarına katıldı. 1878-1917 yılları arasında yaklaşık 40 sene Rusların idaresinde kalan şehir, Kurtuluş Savaşı’nın ardından yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin sınırlarına dâhil oldu.

KARS: GENEL BİLGİLER

Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan ve Anadolu’nun Kafkaslara ve Orta Asya’ya açılan kapısı konumundaki Kars; kuzeyde Ardahan, güneyde Ağrı ve Iğdır, batıda Erzurum illeri ve doğuda Ermenistan ile komşudur. Hazar Denizi ana havzası içinde yer alan Kars, doğu-batı yönünde akan nehirleri ile geniş bir plato özelliği taşır.Yüzölçümü: 10.127 km²

Toplam nüfus (2018): 288.878(%47’si il ve ilçe merkezlerinde, %53’ü belde ve köylerde)Merkez ilçe nüfusu (2018): 86.349Toplam merkez ilçe nüfusu (2018): 115.8918 ilçe: Merkez, Akyaka, Arpaçay, Digor, Kağızman, Sarıkamış, Selim, SusuzKafkas Üniversitesi (1992’de kuruldu, 11 fakülte, 21.400 öğrenci)Kars’ta bulunan önemli müdürlükler: Devlet Su İşleri (DSİ) 24. Bölge Müdürlüğü, 18. Karayolları Bölge Müdürlüğü, Kars merkezli Serhat Kalkınma Ajansı (SERKA), Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) Kars İl Koordinatörlüğü, KOSGEB (Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı) Kars Müdürlüğü, TÜİK Kars Bölge Müdürlüğü, Çalışma ve İş Kurumu (İŞKUR) İl Müdürlüğü, Kars Gümrük MüdürlüğüKars Gümrük Müdürlüğü (2014’te faaliyete geçti, A sınıfı gümrük müdürlüğü; ithalat-ihracat işlemlerinin yanı sıra dahilde işleme, hariçte işleme, gümrük kontrolü altında işleme, antrepo, transit vb. rejimleri kapsamında her türlü işlemi yapmaya yetkilidir)Ülkenin önemli merkezlerine karayolu, demiryolu ve havayolu bağlantısı212 km’lik il içi bölünmüş yol ile diğer il merkezlerine hızlı ulaşımDoğu Ekspresi ile demiryoluna sahip il merkezlerine demiryolu ile ulaşımUluslararası uçuşlara da açık olan ve yeni terminali 2013’te hizmete giren Kars Harakani Havalimanı’ndan gerçekleştirilen karşılıklı seferler ile Ankara, İstanbul ve İzmir’e direkt ulaşım (2018’de 577.054 toplam yolcu ile 56 havalimanı arasında Türkiye’nin en işlek 27. havalimanı)

Kars’ın Bazı Önemli Merkezlere Yaklaşık UzaklığıMerkez Mesafe (km) Merkez Mesafe (km)

Ankara 1.070 1,5 saatTürkgözü Sınır Kapısı 150

İstanbul 1.420 2 saatDilucu Sınır Kapısı 225

İzmir 1.650 2,5 saatGürbulak Sınır Kapısı 220

Hopa Limanı 270 Aktau Limanı 1.240

Trabzon Limanı 430 Tiflis 340 (Aktaş Sınır Kapısı’ndan)

Aktaş Sınır Kapısı 110 Bakü 900

RAKAMLARLA KARS EKONOMİSİ

Kars ekonomisi daha çok tarım sektörü özelinde hayvancılığa dayalı bir yapıdadır. İlimizdeki mevcut sanayi yapısı da hammaddesini önemli oranda tarım sektöründen sağlamaktadır. Son yıllarda tarımsal ve hayvansal ürünleri işleyen sanayi ciddi bir gelişim göstermektedir. Kars balı, kaşar peyniri ve

ülkedeki üretimin neredeyse tamamını ilimizin gerçekleştirdiği gravyer peyniri; Kars’ın ülke çapında talep edilen en önemli ticari ürünleridir. Ülke içi pazara yönelik canlı hayvan ihracı da il ekonomisinin temel taşlarından biridir. Öte yandan tarımsal üretim, coğrafi yapıya bağlı olarak iki parçalı bir özellik gösterir. Kars’ın kuzey bölgelerinde yükseltinin fazla olması ve toprak yapısı, bu alanların daha çok tahıl tarımı için kullanılmasına neden olurken; güney bölgelerindeki düşük rakım, toprak yapısı ve sulama olanakları da bağ-bahçe tarımına imkân sağlamaktadır.Kars’ta geniş mera ve çayırların varlığı, ülkemizde tarım sektörünün en büyük alt sektörü konumundaki hayvancılığı ilimizde en önemli sektör haline getirmiştir.Bu paralelde 2017 verilerine göre istihdamın yaklaşık %54’ü tarım sektöründe bulunmaktadır. Sanayi sektöründe çalışanların toplam istihdam içindeki payı yaklaşık %13 iken aynı oran hizmetler sektöründe yaklaşık %33’tür.İlimizde son yıllarda özellikle turizm sektöründe de ciddi bir hareketlilik yaşanmaktadır.Toplam tarım alanı (2017): 2.410.513 dekar (Çayır ve mera alanları hariç)Geçmişte Tarihi İpek Yolu’nun en hareketli geçiş güzergâhlarından biri üzerinde bulunan ilimiz Kars; bugünlerde Bakü-Tiflis-Kars (BTK) demiryolu, Kars Lojistik Merkezi ve Aktaş Sınır Kapısı projeleri ile birlikte Avrupa ve Çin ticaret yolundaki kültür ve ticaret merkezi olma özelliğini tekrar kazanmakta ve Kuzeydoğu Anadolu’nun yeni ekonomik çekim merkezi haline gelmektedir. Bu bağlamda Kars, yapılacak yeni yatırımlarla özellikle sanayi ve hizmetler sektörlerinin ekonomi ve istihdam içindeki paylarını artırmayı ve turizm ve ticaret faaliyetlerinden elde edilen geliri yükseltmeyi hedeflemektedir.İthalat: 4.322.000 $ (2017), İhracat: 361.000 $ (2017). Kars Gümrük Müdürlüğü’nden 2017’de 457 bin $’lık ihracat, 9,6 Milyon $’lık da ithalat gerçekleştirildi.Kamu yatırımları (2018): 103 milyon TLKurumlar/Gelir vergisi mükellef sayıları (2018): 818/3.3612018’de ilimizde yeni 52 şirket (toplam 17 milyon 590 bin TL sermayeli), 1 kooperatif ve 58 gerçek kişi tic. işl. kuruldu.2016 verilerine göre 248 milyon TL il içi ticaret hacmine sahip Kars, ürettiği mal ve hizmetleri yurtdışından daha çok yurtiçinde satmaktadır.

Kars’ın en fazla mal ve hizmet ihraç ettiği ilk 10 il (2016)(milyon TL)1. İstanbul (170,8) 6. Kocaeli (14)2. Ankara (102,1) 7. Batman (11,7)3. Erzurum (34) 8. Ağrı (11,5) 4. Ardahan (26,5) 9. İzmir (10,3)5. Konya (14,6) 10. Van (8,5)

En güncel 2013 verilerine göre Kars’taki toplam 8.071 girişimin 52’si tarım sektöründe, 551’i sanayi sektöründe (imalat + enerji + madencilik) ve 7.468’i hizmetler sektöründedir.

Kars’ta İş Kayıtlarına Göre En Çok Girişime Sahip İlk 10 Faaliyet Alanı

Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı

3.264

Ulaştırma ve depolama 2.076Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri 751İmalat 543İnşaat 395İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri 63Eğitim 58Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor 57İdari ve destek hizmet faaliyetleri 54Tarım, ormancılık ve balıkçılık 52

İnek sütü üretimi (2017): 565 bin ton (Ülkedeki 18 milyon 762 bin tonluk üretimin %3’ünü ilimiz karşılamaktadır)Büyükbaş (sığır ve manda) hayvan sayısı (2017): 467 bin (Ülkedeki toplam 16 milyon 105 bin büyükbaş hayvanın %2,9’u ilimizde bulunmaktadır)Küçükbaş (koyun ve keçi) hayvan sayısı (2017): 482 bin (Ülkedeki toplam 44 milyon 312 bin küçükbaş hayvanın %1,1’i ilimizde bulunmaktadır)Kaz sayısı (2017): 264 bin (Ülkedeki toplam 978 bin kazın %27’si ilimizde bulunmaktadır. Kars kaz sayısında Türkiye’de 1. sıradadır)Bal üretimi (2017): 1.278 bin kg (Ülkedeki toplam 114 milyon 471 bin kg’lık üretimin %1,1’ini ilimiz karşılamaktadır)Kars’ta 2017’de en çok üretilen bitkisel ürünler silajlık mısır (1.561 bin ton), yeşil ot (411 bin ton), arpa (76 bin ton), şeker pancarı (73 bin ton), buğday (48 bin ton) ve kayısıdır (5 bin ton).İlimizde kamuya ait en büyük sanayi tesisi, Kars Şeker Fabrikası’dır.1993’te kurulan fabrika, iktisadi devlet teşekkülü niteliğindeki Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’nin (Türkşeker) bünyesinde faaliyetlerine devam etmektedir. 183 çalışana ve günlük 1.517 ton işleme kapasitesine sahip Kars Şeker Fabrikası, 2017/2018 kampanya döneminde 74.700 ton şeker pancarı işlemiş ve 10.400 ton kristal şeker, 3.106 ton melas, 28.307 ton yaş küspe üretmiştir. Kars’ta aynı dönemde 18 köyde, 20.464 dekarlık alanda, 610 çiftçi şeker pancarı ekimi yapmıştır.

İlimizde özel sektöre ait en büyük sanayi tesisi ise Kars Çimento Fabrikası’dır.1969 yılı Ağustos ayında bir kamu iktisadi kuruluşu olarak temelleri atılan Kars Çimento Fabrikası, Haziran 1976’da işletmeye açılmış ve aynı yıl klinker ve çimento üretimine başlamıştır. Çimentaş Topluluğu, Haziran

1996’da Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’ndan satın aldığı Kars Çimento Fabrikası’nda faaliyetlerini sürdürmektedir.Kars Çimento San. ve Tic. A.Ş. Kars'a 10 kilometre mesafede, Bozkale Köyü Mevkii’nde bulunmaktadır. 475.844 m² alanda bulunan tesis; yılda 435.000 ton klinker kapasitesi ve 596.000 ton çimento üretim kapasitesine sahiptir.

Kars’ta 2018’de,teşvik sistemi dahilinde, 88 milyon TL’lik sabit yatırım ve 76kişilik istihdam karşılığında 7 yatırım teşvik belgesidüzenlendi.

2005-2018 Arası Kars’ta Yatırım Teşvik Belgeli Yatırımlar

Yıl Belge Adeti Sabit Yatırım (milyon TL)

İstihdam

2005 7 4 100

2006 3 2 15

2007 4 65 110

2008 2 68 40

2009 2 0 52

2010 9 79 116

2011 14 34 141

2012 14 179 395

2013 9 50 261

2014 13 58 374

2015 13 91 241

2016 5 56 1.344

2017 19 763 609

2018 7 88 76

Kars’ın da içinde yer aldığı TRA2 bölgesinde 2017’de işsizlik oranı %5,5 (TR’de %10,9), işgücüne katılma oranı %50,7 (TR’de %52,8) ve istihdam oranı %47,9 (TR’de %47,1) olarak gerçekleşti (15 ve daha yukarı yaştakilerde). 2018 Ekim ayı verilerine göre ilimizde istihdam edilenlerin çoğunu sigortalı ücretli çalışanlar oluşturmaktadır.

Kars’ın İstihdam Yapısı (2018)Sigortalı ücretli çalışan (4/a) 28.106 (%57)Esnaf (4/b) 4.473 (%9)Çiftçi (4/b) 4.511 (%9)Kamu çalışanı (4/c) 12.537 (%25)

Kars’ta mevcut sanayi işletmeleri arasında91 işletme 101 adet sanayi kapasite raporuna sahip olmakla birlikte bu işletmelerde toplam 1.411 kişi çalışmaktadır.

Mühendis Usta İdari Personel İşçi Teknisyen0

100

200

300

400

500

600

700

800

48

459

137

701

71

Sanayi Kapasite Raporuna Sahip İşletmelerde Çalışan Dağılımı (2019)

İlimizdesanayi kapasite raporlarında en çok kodlanan ürün kaşar peyniridir.

Kapasite Raporlarında En Çok Kodlanan İlk 10 Ürün (2019)

Ürün Kapasite Rapor Sayısı

Üretim Kapasitesi (ton)

Kaşar peyniri 26 5.290Tereyağı ve diğer süt yağları 21 287Diğer peynirler 13 326Tulum peyniri 13 146Hazır Beton 12 2.554.368Lor ve çökelek 10 559Mıcır 9 1.512.918İnşaat kumları ve diğer kumlar 8 769.306Kireçtaşı-Toz 7 562.163Bitümlü karışımlar 7 2.292.480

KARS’TA BANKACILIK SEKTÖRÜ

2017-9 2018-9

Banka şube sayısı 27 28

Toplam nakdi kredi (bin TL) 2.418.250 2.696.238

Toplam gayri nakdi kredi (bin TL) 138.366 158.587

Toplam mevduat (bin TL) 1.254.379 1.487.035

Kişi başı nakdi kredi (TL) 8.064 9.061

Kişi başı toplam mevduat (TL) 4.329 5.170

Altın mevduatı-gerçek kişi 24.747 50.433

Altın mevduatı-tüzel kişi 210 2.362

SektörelKrediler (nakdi) (bin TL)

Ziraat ve balıkçılık 611.555 717.599

Toptan ticaret ve komisyonculuk 126.458 164.143

İnşaat 67.077 58.733

KARS VE TÜRKİYE’DE KİŞİ BAŞINA GSYİH ($)

2015 2016 20174,000

6,000

8,000

10,000

12,000

5621 5551 5558

11,019 10,883 10,602

KarsTürkiye

KARS ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ(OSB)

07.11.1975 gün ve 7/10992 sayılı kararname ile ilimizde dengeli bir kalkınma aracı olarak Kars Organize Sanayi Bölgesi’nin kurulması kararı alınmıştır. Bunun üzerine il merkezinin Paşaçayırı Mahallesi ile Kümbetli Köyü arasında 1.947.000 m2’lik bir alan üzerinde 75 parselden oluşan bir fabrika sahası planlanmış ve 1976 yılında vali başkanlığında, İl Özel İdaresi, Kars Belediyesi

ve Kars Sanayi ve Ticaret Odası’nın iştiraki ile oluşturulan Müteşebbis Teşekkül Heyeti’nin sorumluluğunda Organize Sanayi Bölgesi kurulmuştur.1976 yılında kurulan ve günümüzde yaklaşık 1 milyon m²’lik bir alanı kaplayan Kars OSB, 88’i tahsisli olmak üzere 91 parselden oluşmakta ve 54 parselde 49 işletme faaliyetlerine devam etmektedir. 11 parselde 8 işletmenin inşaat çalışmaları sürmekte, 23 parselde ise 18 işletmenin inşası proje aşamasında bulunmaktadır. 54 parselde aktif bir şekilde üretimlerine devam eden işletmeler arasında süt ve süt ürünleri alanında faaliyet gösteren işletmeler 23 parselle ilk sırayı alırken; 4’er parsel ile süt ve süt ürünlerini orman ürünleri ve hazır beton alanında üretim yapan işletmeler takip etmektedir.OSB’nin altyapı yenileme çalışmaları devam etmekle beraber 2018’de ihalesi yapılan doğalgaz dağıtım şebekesinin de kısa sürede bitirilerek 2019’da bölgenin doğalgaza kavuşturulması planlanmaktadır.Kars OSB’nin kapasitesinin yeni yatırımlar için yetersiz hale gelmesi ve yatırımcılardan gelen talepler doğrultusunda 2. OSB’nin kurulması için çalışmalar devam etmektedir.

KARS TARIMA DAYALI İHTİSAS (TDİ) BESİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ (OSB)

Kuruluş amacı, Kars’ta ve bölgedeki canlı hayvan potansiyelinin modern bir besicilik anlayışı ile ekonomiye kazandırılmasını sağlamaktır. Bitkisel ve hayvansal üretimin ve bunlara dayalı sanayinin desteklenmesi ve geliştirilmesi amaçlarıyla Karadağ Tepesi mevkiinde 1,47 milyon m²’lik alanda kurulma kararı alınan Besi OSB’nin imar planları ve altyapı projeleri tamamlanmakla beraber altyapı inşaat çalışmaları devam etmektedir.

OSB’nin merkez 1. kısmında besi işletmelerine hizmet edecek idari ve sosyal tesisler, acil kesim alanı, dezenfekte sevkiyat kontrol merkezi, hayvan kliniği, kantar ve tır kamyon parkı yer alacaktır.2. kısım alan ise tamamen besi işletme alanları ve gerekli teknik altyapı alanları olarak düzenlenmiştir. Kurulması düşünülen işletme alan sayısı 115 adettir. Bu kısımda toplam 11.250 hayvanın besi amacı ile barındırılması mümkün hale gelecektir.3.Kısım alan ise TDİ Besi Organize Sanayi Bölgesi’nin toplam alanının %5,48’ini kapsayacak şekilde sanayi alanı olarak planlanmıştır. Sanayi alanı içerisinde yem üretim tesisleri ve hayvansal ürün amaçlı entegre tesisler yer alacaktır.Projede karantina amacıyla bir alan da ayrılmıştır. Bu alan TDİ Besi Organize Sanayi Bölgesi’nin doğusunda sağlık koruma bandı içerisinde besi parsellerinden bağımsız alanda kurulacaktır.

KARS’TAHAYVANCILIK SEKTÖRÜ

Hayvancılık, kırsal alanda yaşayan insanların temel geçim kaynaklarından biri olarak özellikle gelişmekte olan ülkeler açısından büyük bir ekonomik önem arz etmenin yanı sıra ülke içi göç hareketleri yoğunluğunun ve buna bağlı olarak ortaya çıkan sorunların önüne geçilmesinde de önemli bir işlev görmektedir. Aynı zamanda sektörünün ihmal edilmesinin,gıda arz güvenliği ve sağlığı açısından ne denli büyük sorunlara yol açacağı ve bu durumun beraberinde getireceği ekonomik külfetin büyüklüğü ile ortaya çıkacak olan sosyal sorunların boyutları günümüz dünyasında net bir şekilde öngörülebilmektedir. Bu nedenle özellikle büyükbaş hayvancılık sektörü stratejik önemini korumakta

ve gerek gelişmiş ülkeler, gerekse gelişmekte olan ülkeler sektörde ilerleme kaydetmek için çok yüksek rakamlara ulaşabilen bütçeler tahsis etmektedirler. Zira bilim ve teknolojinin imkânlarından yararlanarak yüksek verimliliğe ulaşmak, hem büyükbaş hayvancılık sektörü sorunlarının azalması hem de ekonomik büyüme hedeflerine ulaşma açısından büyük katkı sağlayacaktır.

Türkiye’de de tarım sektörü içinde çok önemli bir yere sahip olan hayvancılık faaliyetleri,et ve süt ürünleri sektörleri ile yem sektörüne girdi ve çıktı sağlayarak bu sektörlerin gelişimini doğrudan etkilemektedir. Büyükbaş hayvancılık sektörü tarımın diğer alanları ile sanayi ve hizmetler sektöründe istihdam yaratma, sanayileşmeye kaynak aktarma, kırsal alandan göçü önleme gibi ekonomide gelişmeyi tetikleyici etkilerinden dolayı stratejik önem arz etmektedir. Bununla birlikte sektörde faaliyet gösteren üreticiler, kırsal alanda yaşayarak gerek nüfusun ülke sathına dağılımında gerekse toprağı yem bitkileri ekerek işlemeleri nedeniyle kaynakların etkin bir şekilde kullanılmasında son derece önemli bir rol üstlenmektedirler.İlimiz ekonomisinde tarım sektörü özelinde hayvancılık sektörü ön plana çıkmaktadır. Kars ekonomisinde, 2017 verilerine göre, tarım sektörünün ekonomi (sektörler toplamları) içindeki payı %31 (ülke geneli %7) iken tarım sektöründeki istihdamın toplam istihdama oranı ise %54’tür (ülke geneli %19). İlimizdeki sanayi sektörü daha çok hayvansal ürünleri işlemektedir. Yine canlı hayvan ticareti de Kars ekonomisinin önemli unsurlarında biri konumundadır. İlgili istatistikler ve mevcut ekonomik yapı, hayvancılık sektörünün ve özellikle büyükbaş hayvancılığın ilin lokomotif sektörü olduğunu göstermektedir.İlimizde geniş mera ve çayırların varlığı ve köklü bir geçmişe sahip hayvancılık kültürü; büyükbaş hayvancılığın gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Bu bağlamda ilimiz hem inek sütü üretiminde hem de büyükbaş hayvan varlığında Türkiye’nin önde gelen illeri arasında yer almaktadır. 2017 verileri dikkate

alındığında ülkedeki toplam büyükbaş hayvan varlığının %2,9’unu barındıran Kars,565 bin ton ile de ülkedeki inek sütü üretiminin %3’ünü karşılamaktadır.

İlimizde yerli sığır ırklarından Doğu Anadolu Kırmızısı ve Zavot, yabancı kökenli sığır ırklarından ise Brown Swiss (Montofon) ve Simental (Sarı Alaca) yaygın şekilde yetiştirilmektedir.

Doğu Anadolu Kırmızısı:Süt ve et verimi yönünden kombine bir ırktır.Küçük yapılı, sert mizaçlı, kemik yapısı sağlam, göğsü dar ve derisi kalındır. Genellikle sağrı dar, keskin, sivri ve düşüktür. Sağrıcidagodan yüksektir. Renk kırmızı ve tonlarındadır.Kulak kenarları, boyun, göğüs, ön bacakların önyüzleri, tırnakların deriyle birleştiği kısımlar koyudur. Kısa boynuzlu sığır ırklarındandır. Erkek ve dişiler boynuzludur. Boynuzlar koyu renk tonunda olup öne doğru kıvrım yapmaktadır.Küçük cüsseli olmakla birlikte güçlüdür. Olumsuz çevre şartlarına dayanıklıdır. Kalitesiz yemlerle hayatını sürdürebilir.Engebeli alanlardaki otlakları değerlendirebilir ve hastalıklara karşı direnci yüksektir. Sürü ve analık içgüdüsü gelişmiştir. Buzağısını görmeyince sütünü vermez.Karasal iklimin hüküm sürdüğü, engebeli arazilerde ve ilkel barınakların bulunduğu şartlarda yetiştirilmektedir. Mayıs ayından itibaren meraya ve yaylalara çıkarılır. Genellikle yılın altı ayını merada geçirir. Mera süresince ek yemleme yapılmaksızın köy sürüleri şeklinde yetiştirilir.

Zavot:Süt ve et verimi yönünden kombine bir ırktır.Vücut orta irilikte ve sağlam yapılıdır. Sırt hattı düz, kemikler sağlam, deri elastiktir. Genelde beyaz renkli olup açık sarı renkli olanlarına da rastlanır. Merme açık, koyu veya lekeli olabilir. Baş süt tipi sığır ırklarına benzemektedir. Dişiler ve erkekler boynuzludur.Bölgeye adapte olmuş, zor iklim şartlarına ve hastalıklara karşı dayanıklıdır.Karasal iklimin hüküm sürdüğü, engebeli arazilerde ve ilkel barınakların bulunduğu şartlarda yetiştirilmektedir. Mayıs ayından itibaren meraya ve yaylalara çıkarılırlar.Genellikle yılın altı ayını merada geçirirler.Mera süresince ek yemleme yapılmaksızın köy sürüleri şeklinde yetiştirilir.

Brown Swiss (Montofon):Süt ve et verimi yönünden kombine bir ırktır.Sırt boyunca uzanan ve ester çizgisi olarak tanımlanan açık renkli bir bölge vardır.Esmer ırkın rengi gümüşi griden siyaha yakın koyu kahve ve koyu kül rengine kadar değişir.Burun ucu açık renktir.Montofonlar diğer kültür ırklarına göre güç şartlara daha dayanıklıdırlar.

Simental (Sarı Alaca):Renk sarı-beyaz veya kırmızı-beyaz alacadır.Mutlaka baş, alın ve kirpik beyaz renktir.Erkek ve dişileri boynuzludur.İklim şartlarına kolay adapte olur.Uzun ömürlüdürler. Yüksek döl verimi özelliğine sahiptir. Annelik içgüdüsü yüksektir. Sağlık problemi azdır.

TEŞVİK VE DESTEKLER

İlimize yatırım yapmak isteyen girişimcilere Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı başta olmak üzere Ticaret Bakanlığı, KOSGEB, TKDK, SERKA, Tarım ve Orman Bakanlığı ve İŞKUR önemli oranlarda ve tutarlarda destekler sağlamaktadır.

YENİ YATIRIMTEŞVİK SİSTEMİ (SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI)

Ülke ekonomisi son yıllarda belirli dönemlerde önemli büyüme hızları yakalamasına rağmen, kalkınmada aynı hızla yol alınamamış ve sonuçta bölgeler arasındaki sosyoekonomik gelişmişlik farkları ortadan kaldırılamamıştır. Bölgesel kalkınmayla birlikte üretim ve istihdamı artırmayı, uluslararası rekabet gücünü yükseltmeyi, yabancı sermayeyi ülkeye çekmeyi ve inovasyon faaliyetlerini hızlandırmayı amaçlayan yeni teşvik sistemi; o dönemki Ekonomi Bakanlığı tarafından eski teşvik sisteminin revize edilmesiyle 2012 Haziran’da yürürlüğe girmiştir.2018’de tekrar revize edilen, önceki yıllara göre daha kapsamlı destekler sağlayan ve ilgili hizmetleri Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na bağlanan yeni teşvik sisteminde; genel, bölgesel ve büyük ölçekli teşvik uygulamalarına öncelikli yatırımların ve stratejik yatırımların teşviki de eklenerek uygulama sayısı 5’e çıkarılmıştır.Eski teşvik sisteminde daha önce 4 grupta toplanan iller, yeni teşvik sistemiyle birlikte sosyoekonomik gelişmişlik düzeyleri dikkate alınarak 6 bölgede toplanmıştır. İlimiz Kars; Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Iğdır, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak, Van, Bozcaada ve Gökçeada ile birlikte 6. bölgeye dahil edilmiştir. Sistem, 6. bölgeye diğer bölgelere göre daha yüksek oranlarda destek sağlamakla birlikte gelir vergisi stopajı desteği ve sigorta primi (işçi hissesi) destekleri sadece 6. bölgede uygulanmaktadır. Ayrıca yeni teşvik sistemi ile ülke genelinde Organize Sanayi Bölgelerine (OSB) yapılacak yatırımlara ek teşvikler getirilmiştir.Yeni teşvik sistemi 5 teşvik bileşenine göre oranları değişmekle birlikte aşağıdaki destek unsurlarına sahiptir:Gümrük vergisi muafiyeti-Vergi indirimi-Yatırım yeri tahsisi-Sigorta primi işveren hissesi desteği-Faiz desteği-Gelir vergisi stopajı desteği-Sigorta primi (işçi hissesi) desteği-Katma değer vergisi(KDV) istisnası-KDV iadesiTüm bölgelerdeki yatırım teşvik belgeli yatırımlarda emlak vergisi, damga vergisi ve harç muafiyetleri de uygulanmaktadır.Teşvik sisteminden kimler yararlanabilir?Türkiye’deki Yatırım Teşvik Programı kapsamındaki uygulamalarla sağlanan desteklerden, her bir uygulamanın gerektirdiği koşulları sağlamak kaydı ile;•Gerçek kişiler, adi ortaklıklar, sermaye şirketleri, birlikler, kooperatifler, iş ortaklıkları,•Kamu kurum ve kuruluşları,•Kamu kuruluşu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üniversiteler,•Dernekler ve vakıflar,•Yurt dışındaki yabancı sermaye yatırımları teşvik sisteminden yararlanabilir. Yabancı şirketlerin Türkiye’deki şubeleri ile ayrıca yabancı kişiler veya yabancı şirketlerin Türkiye’de kurdukları şirketler de teşvikten faydalanabilirler. %100 yabancı ortaklı veya kısmen yabancı ortaklı Türkiye’de kurulmuş ya da kurulacak şirketler de yeni teşvik sisteminden yararlanır.

1) Genel Teşvikler: Bölge ayrımı yapılmaksızın teşvik edilmeyecek yatırım konuları ile diğer teşvik uygulamaları kapsamında yer almayan ve belirlenen asgari sabit yatırım tutarı şartını sağlayan tüm yatırımlar KDV istisnası (makine ve teçhizat ithal ve yerli teslimleri KDV’den muaftır) ve gümrük vergisi muafiyeti ( yurt dışından temin edilecek yatırım malı makine ve teçhizatın ithali gümrük vergisinden muaftır) ile desteklenmektedir.

2) Bölgesel Teşvikler: Kars’ın da içinde yer aldığı 6. Bölge’de seçilmiş sektörlerde yatırım teşviklerinden yararlanmak için gereken asgari sabit yatırım tutarı 500.000 TL’dir.

Bölgesel Yatırımlar (1.1.2019’dan sonra başlayacak yatırımlar için)

Destekler Bölgeler1 2 3 4 5 6

KDV istisnası Var Var Var Var Var VarGümrük vergisi muafiyeti Var Var Var Var Var VarVergi indirim oranı (%) 50 55 60 70 80 90Sigorta primi işveren hissesi desteği

Destek süresi (yıl)

OSBdışı 2 3 5 6 7 10

OSB içi 3 5 6 7 10 12

Yatırım yeri tahsisi Var Var Var Var Var Var

Faiz desteğiİç kredi

Yok Yok3 puan 4 puan 5 puan 7 puan

Döviz kredi 1 puan 1 puan 2 puan 2 puan

Sigorta primi (işçi hissesi) Yok Yok Yok Yok Yok 10 yıl

desteğiGelir vergisi stopajı desteği Yok Yok Yok Yok Yok 10 yıl

3) Büyük Ölçekli Yatırım Teşvikleri: Seçilmiş yatırım alanlarında yapılacak ve asgari sabit yatırım tutarları 50 ile 1.000 milyon TL arasında değişen yatırımlara uygulanır.

Büyük Ölçekli Yatırımlar(1.1.2019’dan sonra başlayacak yatırımlar için)

Destekler Bölgeler1 2 3 4 5 6

KDV istisnası Var Var Var Var Var VarGümrük vergisi muafiyeti Var Var Var Var Var VarVergi indirim oranı (%) 50 55 60 70 80 90Sigorta primi işveren hissesi desteği

DestekSüresi (yıl)

OSB dışı 2 3 5 6 7 10

OSB içi 3 5 6 7 10 12

Yatırım yeri tahsisi Var Var Var Var Var VarSigorta primi (işçi hissesi) desteği Yok Yok Yok Yok Yok 10 yılGelir vergisi stopajı desteği Yok Yok Yok Yok Yok 10 yıl

4) Öncelikli Yatırım Teşvikleri: Seçilmiş yatırım alanlarında yapılacak yatırımlar 5. bölgede uygulanan bölgesel desteklerden faydalanabilir. Ancak bu yatırımlar, 6. bölgede yer almaları halinde bulunduğu bölge desteklerine tabidir.

5) Stratejik Yatırım Teşvikleri: Asgari sabit yatırım tutarı en az 50 milyon TL, katma değeri en az %40 (rafineri ve petrokimya hariç) ve ithalat bağımlılığı yüksek yatırımlara uygulanır.

Stratejik Yatırımlar (1.1.2019’dan sonra başlayacak yatırımlar için)

Destekler Bölgeler1 2 3 4 5 6

KDV istisnası VarGümrük vergisi muafiyeti VarVergi indirim oranı (%) 90

Sigorta primi işveren hissesi desteği

Destek süresi 7 yıl (6.bölgede 10yıl)

Yatırım yeri tahsisi VarSigorta primi (işçi hissesi) desteği 10 yıl (Sadece 6. bölge)

Gelir vergisi stopajı desteği 10 yıl (Sadece 6. bölge)KDV iadesi Sadece 500 milyon TL ve üstü yatırımlar için

Faiz desteği İç kredi 5 puanDöviz kredi 2 puan

Teşvik sistemi kapsamında 6. bölgede, asgari ücret dikkate alındığında, işveren yükü yaklaşık %40 oranında azalmakta ve 3.134 TL’den 1.925 TL’ye düşmektedir.

ASGARİ ÜCRET VE YASAL KESİNTİLER (01.01.2019-31.12.2019)Brüt Ücret 2.558,40 TLSigorta Primi İşçi Payı(Destek sadece 6. bölgede) 358,18 TL (İndirilir)

İşsizlik Sigortası Primi İşçi Payı 25,58 TLGelir Vergisi Stopajı (A.G.İ. dahil) (Destek sadece 6. bölgede) 326,20 TL (İndirilir)

Damga Vergisi 19,42TLKesintiler Toplamı 537,50 TLNet Ücret 2.020,90 TLSigorta Primi İşveren Payı (%20,5) 524,47 TL (İndirilir)İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı (%2) 51,17TLİŞVEREN YÜKÜ (Normal uygulama) 3.134,04 TL6. Bölgede İNDİRİLECEK TUTAR 1.208,85 TL6. bölgede İŞVEREN YÜKÜ 1.925,19 TL

CAZİBE MERKEZLERİ PROGRAMI

Program; Kars’ın da aralarında yer aldığı 23 ilde 2020’nin sonuna dek özel sektör tarafından yapılacak imalat sanayi, çağrı merkezi ve veri merkezi yatırımlarına sağlanacak ek teşvikleri kapsamaktadır.Desteklenmesine karar verilen yatırımlar, enerji desteğinden ve teşvik sistemindeki 6. bölge desteklerinden yararlanır.Program kapsamında Kars’ta desteklenen imalat sanayi yatırımlarında 4 milyon TL tutarında asgari sabit yatırım şartı aranmaktadır.Yine program kapsamındaki destek unsurlarından yararlanabilmek için çağrı merkezi yatırımlarının asgari 200 kişilik istihdam sağlaması, veri merkezi yatırımlarının ise asgari 5.000 m² alan ihtiva etmesi gerekmektedir.Enerji desteği içeren yatırımların aylık elektrik enerjisi giderlerinin azami %30’u, gerçekleşen sabit yatırım tutarının %25’ini aşmamak üzere üç yıl süreyle işletme bazında 10 milyon TL’ye kadar bakanlık bütçesinden karşılanabilir.

İHRACAT DESTEKLERİ (TİCARET BAKANLIĞI)

Ticaret Bakanlığı; iş birliği kuruluşlarına, ihracatçı KOBİ’lere ve büyük işletmelere çoğunluğu hibe şeklinde olmak üzere değişen oranlarda destek sağlamaktadır.

Ticaret Bakanlığı’nın İhracat Destekleri

Destek Konusu Destek Oranı Üst Limit

Yurt Dışı Pazar Araştırması %70 5.000 $E-Ticaret Sitelerine Üyelik %80 2.000 $Sektörel Ticaret ve Alım Heyetleri %50 100.000 $Rapor Satın Alma %60-75 200.000 $Pazara Giriş Belgeleri %50 250.000 $Yurt Dışında Yerleşik Şirket Alımı-Danışmanlık %60-75 200.000 $

Küresel Tedarik Zinciri Yetkinlik Projeleri %50 1.000.000 $

UR-GE Projeleri %75 400.000 $Fuar Katılım %50 250.000 $Tasarım %50 1.400.000 $Yurt Dışı Birim, Marka ve Tanıtım %50 1.000.000 $

Markalaşma ve Turquality %50 10.000.000 TLHizmet Sektörü %50 1.000.000 $Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi Yardımları

Vergi İndirimi ve Kredi Faiz Desteği

Dahilde İşleme Rejimi Vergi İndirimi

KOSGEB DESTEKLERİ

1990’da ilgili kanun ile kurulan KOBİ’lerin rekabet güçlerini geliştirmeye ve girişimcilik kültürünü yaygınlaştırmaya yönelik destekler sunarak KOBİ’lerin ülke ekonomisi içindeki paylarını artırmak amacıyla kurulan KOSGEB madencilik ve taş ocakçılığı, imalat, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı, su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri, inşaat, toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı, ulaştırma ve depolama, konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri, bilgi ve iletişim, mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler, idari ve destek hizmet faaliyetleri, kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor ve diğer hizmet faaliyetleri sektörlerini desteklemektedir. KOSGEB ilimizin de yer aldığı 6. bölgede işletmelere daha yüksek oranlarda çoğu hibe yoluyla ve bir kısmı da geri ödemeli olmak üzere destek sağlamaktadır. KOSGEB desteklerinden yararlanabilmek için ilgili işletmenin KOSGEB veri tabanına kayıtlı bir KOBİ olması vedesteklenenilgili sektörlerden birinde faaliyet göstermesi gerekmektedir.İlgili yönetmeliğe göre çalışan sayısı 250’nin altında ve yıllık net satış hasılatı (geliri) veya mali bilanço değeri (aktif toplamı) 125 milyon TL’yi aşmayan işletmeler KOBİ olarak kabul edilmektedir.İlimizde bir işletme dışında tüm özel sektör yatırımları KOBİ niteliğinde olduğundan,bu destekler özellikle yeni ve genç girişimciler için önem arz etmektedir.

KOSGEB’İN Kars’ta Sağladığı Destekler

Destek Konusu Destek Oranı

Üst Limit (TL)

Destek Konusu Destek Oranı

Üst Limit (TL)

Ar-Ge ve İnovasyon

%75-100

750 bin Yurtiçi Fuar %70 45 bin

Tasarım %70 22,5 bin Tanıtım %70 25 bin

Sınai Mülkiyet Hakları %70 30 bin Test, Analiz ve

Kalibrasyon %70 30 bin

Endüstriyel Uygulama %75 818

bin Belgelendirme %70 30 bin

Teknopazar %100 150 bin GİP KOBİ %70 500 bin

U.arası Kuluçka Merkezi Kurma

%60-80 3.850 bin $ Eşleştirme %70 30 bin

KOBİ Teknolojik Ürün Yatırım

%60-100

5.000 bin

Yurt Dışı İş Gezisi %70 20 bin

Stratejik Ürün %70-100

5.000 bin Lojistik %70 40 bin

Enerji Verimliliği %70 75 bin U.arası

Hızlandırıcı %80 60 bin $

İşbirliği-Güç birliği %70 1.000

bin Eğitim %70 20 bin

KOBİGEL-KOBİ Gelişim %80 1.000

bin Danışmanlık %70 22,5 bin

Kredi Faizi Çağrıda belirtilir

300 bin

Gönüllü Uzmanlık %70 15 bin

Nitelikli Eleman %70 50 bin Yeni Girişimci %70 150 bin

TKDK DESTEKLERİ

2007 yılında kırsal kalkınmayı hızlandırmak amacıyla Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’na bağlı olarak kurulan TKDK, halihazırda 42 ilde faaliyet göstermektedir. Kırsal kalkınma (IPARD) programı dahilinde Türkiye’nin devlet katkısını ve ağırlıklı olarak AB fonlarını yatırımlara aktaran kurumun koordinatörlüklerinden birisi de ilimiz Kars’ta bulunmaktadır.Kurum, yatırım tutarının %65’ine kadar hibe desteği sağlayabilmektedir.Kamu tüzel kişilikleri hariç olmak üzere, ulusal kanunlarca tanınmış gerçek ve tüzel kişiler (Kamu hissesi %25’den fazla olan tüzel kişilikler uygun değildir), gerekli uygunluk koşullarını sağlamak kaydıyla yatırımı kapsamında yapacağı harcamalardan uygun kabul edilenlerin “kamu katkısı”ndan karşılanmasını talep edebilir.

TKDK’nın Kars’ta Desteklediği Faaliyetler

Faaliyet Destek Oranı

Süt Üreten Tarımsal İşletmelere Yatırım

%50-65Kırmızı Et Üreten Tarımsalİşletmelere YatırımKanatlı Eti Üreten Tarımsal İşletmelere YatırımYumurta Üreten Tarımsal İşletmelere YatırımSüt ve Süt Ürünlerinin İşlenmesi ve Pazarlanması

%50Kırmızı Et ve Et Ürünlerininİşlenmesi ve PazarlanmasıKanatlı Eti ve Et Ürünlerinin İşlenmesi ve PazarlanmasıMeyve ve Sebzelerin İşlenmesi ve PazarlanmasıSu Ürünlerinin İşlenmesi ve PazarlanmasıBitkisel üretimin çeşitlendirilmesi ve bitkisel ürünlerin işlenmesi ve pazarlanması

%50

Arıcılık ve arı ürünlerinin üretimi, işlenmesi ve pazarlanmasıZanaatkarlık ve yerel ürün işletmeleriKırsal turizm ve rekreasyon faaliyetleriSu ürünleri yetiştiriciliğiMakine ParklarıYenilenebilir enerji yatırımları

SERKA DESTEKLERİ

Her biri düzey 2 bölgelerinde olmak üzere ülkemizdeki 26 kalkınma ajansından biri olan ve Ağrı, Ardahan, Iğdır ve Kars illerini (TRA2) kapsayan SERKA’nın merkezi ilimiz Kars’ta bulunmaktadır.SERKA, kalkınma ajanslarının kuruluş hedeflerine uygun olarak bölgesel kalkınma dinamiklerini harekete geçirmek ve bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltmak amaçlarıyla 2006’da yasalaşan ilgili kanun kapsamında 2009 yılında kurulmuştur.SERKA mali destek ve teknik destek olmak üzere iki tür destek sağlamaktadır. Mali destekler doğrudan finansman ve dolaylı finansman programları ile kullandırılır. Doğrudan finansman (hibe); proje teklif çağrısı yöntemiyle doğrudan finansman desteği, fizibilite desteği ve güdümlü proje desteği başlıklarıyla uygulanırken dolaylı finansman ise faiz desteği ve faizsiz kredi

desteği başlıklarıyla uygulanır. Kurum, her çağrı döneminde öncelik verdiği farklı başlıklarla proje çağrısına çıkabilmektedir. SERKA ticari işletmelere destek sağlamakla beraber daha çok bölgede yatırım ortamının iyileştirilmesine odaklanmaktadır.Proje teklif çağrısı yöntemiyle sağlanan doğrudan finansman desteği, Ajans’ın belirli dönemler itibarıyla planlanan destek programları kapsamında, proje karşılığı yararlanıcılara sağladığı mali desteklerdir.Ajans, bölgenin kalkınması ve rekabet gücü açısından önemli fırsatlardan yararlanılmasına, bölge ekonomisine yönelik tehdit ve risklerin önlenmesine, bölgenin yenilik ve girişimcilik kapasitesinin geliştirilmesine yönelik projelerin fizibilite çalışmalarına doğrudan mali destek verebilir. Bu destek türünde proje teklif çağrısı usulü uygulanmaz. Güdümlü proje desteği, bölgesel gelişmenin hızlandırılması, bölgenin rekabet edebilirliğinin güçlendirilmesi ve bölgedeki iş ortamının iyileştirilmesi açısından önem taşıyan projelerin Ajans’ın öncülük etmesi ve koordinasyonu üstlenmesiyle gerçekleştirdiği destektir.Faiz desteği, kâr amacı güden gerçek ve tüzel kişilerin ilgili aracı kuruluş ile Ajans arasında imzalanacak protokolde belirtilen nitelikteki projeleri için, ilgili aracı kuruluşlardan alacakları krediler karşılığında ödeyecekleri faiz giderlerinin, Ajans tarafından karşılanmasını öngören karşılıksız yardımdır.Faizsiz kredi desteği, Ajans tarafından kâr amacı güden gerçek ve tüzel kişilerin ilgili aracı kuruluş ile Ajans arasında imzalanacak protokolde belirtilen nitelikteki projeleri için, ilgili aracı kuruluşlar eliyle kredi verilmesini ve bu mali desteğin Kalkınma Ajansları mevzuatında belirtilen usul ve esaslar dahilinde Ajans’a faiz ödenmeksizin taksitler halinde geri ödenmesini öngören karşılıksız yardımdır.Teknik destekler ise bölgedeki yerel aktörlerin bölgesel kalkınma açısından önem arz eden, ancak kurumsal kapasite eksikliği nedeniyle hazırlık ve uygulama aşamalarında sıkıntı ile karşılaştığı çalışmalarına Ajans’ın sağladığı desteklerdir.Ajans’ın desteklerinden, programların içeriğine göre yerel yönetimler ve mahalli idari birlikleri, üniversiteler, meslek okulları, araştırma enstitüleri, kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, organize sanayi bölgeleri, endüstri bölgeleri, küçük sanayi siteleri,kaymakamlıklar, bakanlık il ve ilçe müdürlükleri, bakanlıklara bağlı kurum, kuruluş ve enstitüler, il özel idaresi, belediyeler belediyelere bağlı kar amacı güden şirketler, diğer gerçek ve tüzel kişiler (anonim şirketler, limited şirketler, şahıs şirketleri vb.) ve KOBİ’ler yararlanabilir.

SERKA Destekleri Destek Oranı/Tutarı

Mali destek

Doğrudan finansman

Proje teklif çağrısı ile doğrudan finansman

desteği%25-%75

Fizibilite desteği 25.000-150.000 TLGüdümlü proje desteği Azami %90

Dolaylı finansman

Faiz desteği İlgili protokollere göre belirlenirFaizsiz kredi desteği

Teknik destek Azami 50.000 TL

TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI DESTEKLERİ

Tarım ve Orman Bakanlığı, ilimiz Kars’ta Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı (KKYDP) ve Doğu Anadolu Projesi (DAP) kapsamında destek üst limitleri değişmekle beraber tarıma dayalı yatırımları hibe yoluyla desteklemektedir (KKYDP’ye ilişkin bilgiler 12. Etap içindir).

Kars Yatırım Konusu Destek Oranı

DAP (2019-2023)

Yeni ahır yapımı/tadilatı %50Damızlık boğa/koç alımı %50

Gübre sıyırıcı sistemi ve süt sağım makinesi %50

KKYDP (12. Etap)

Yaş meyve sebze tasnif, paketleme ve depolama yatırımları hariç bitkisel

ürünlerin işlenmesi, paketlenmesi ve depolanması

%50

Hayvansal ürünlerin işlenmesi, paketlenmesi ve depolanması konusunda

sadece ham derinin işlenmesi ve günlük en fazla 20 baş hayvan kesim kapasiteli

mezbahaSoğuk hava deposu

Çelik siloHayvansal ve bitkisel orijinli gübre

işlenmesi, paketlenmesi ve depolanması,Yenilenebilir enerji kullanan yeni sera

Yenilenebilir enerji üretim tesisleriKırsal ekonomik alt yapı yatırım

konularından; çiftlik faaliyetlerinin geliştirilmesine yönelik altyapı sistemleri,

bilişim sistemleri ve eğitimi yatırımları

Ayrıca Tarım ve Orman Bakanlığı gözetiminde, üreticilerin tarımsal üretime yönelik finansman ihtiyaçlarının uygun koşullarda karşılanması amacıyla T.C. Ziraat Bankası A.Ş; gerçek veya tüzel kişi üreticilere, kredi üst limitleri aşılmamak suretiyle,bankaca uygulanmakta olan tarımsal kredi cari faiz oranlarında %25 ve %100 arasında değişen oranlarda indirim yaparakseçili hayvansal ve bitkisel üretim alanlarına yönelik tarımsal kredi kullandırılabilmektedir.

İŞKUR DESTEKLERİ

Türkiye İş Kurumu (İŞKUR); işsizleri, asgari ücretli çalışanları ve engellileri istihdam etmeleri halinde ve ilgili şartlar sağlandığı takdirde özel sektör işverenlerine değişen sürelerde İlave İstihdam Teşviki, Kadın, Genç ve Mesleki Yeterlilik Belgesi Olanların Teşviki, İşsizlik Ödeneği Alanlara Yönelik Teşvik, Engelli İstihdam Teşviki ve Asgari Ücret Desteği başlıkları altında destekler sağlamaktadır.İlave İstihdam Teşviki: İmalat veya bilişim sektöründe faaliyet gösteren işyerlerinde ilgili döneme ait günlük brüt asgari ücretin sigortalının prim ödeme gün sayısıyla çarpımı sonucu bulunacak tutarı geçmemek üzere, daha önce işsiz olan ilave istihdam edilecek her bir sigortalının ilgili üst limite kadarki prime esas kazanç tutarı için ödeyecekleri tüm primler ile damga ve gelir vergisi karşılanmaktadır. Diğer sektörlerde faaliyet gösteren işyerlerinde ilave istihdam edilecek her bir sigortalı prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanacak tüm primler ile damga ve gelir vergisi karşılanmaktadır. Kadın, Genç ve Mesleki Yeterlilik Belgesi Olanların Teşviki: 31.12.2020 yılına kadar işsiz olan kişileri istihdam eden özel sektör işverenlerinin prime esas kazanç üst sınırına kadarki sosyal güvenlik primi işveren payları İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanmaktadır.İşsizlik Ödeneği Alanlara Yönelik Teşvik:İşsizlik ödeneği alanların; işe alındığı tarihten önceki son altı aylık dönemde, prim ve hizmet belgelerinde bildirilen ortalama sigortalı sayısına ilave olarak işe alınması durumunda kişinin kalan işsizlik ödeneği süresince asgari ücret üzerinden hesaplanan sosyal güvenlik priminin %1’lik kısmı hariç olmak üzere tamamı İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanmaktadır.

Engelli İstihdam Teşviki: Özel sektör işverenlerinin kontenjan dâhilinde veya kontenjan fazlası olarak ya da yükümlü olmadıkları halde engelli çalıştırmaları durumunda işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her bir engelli için asgari ücret düzeyindeki sosyal güvenlik primi işveren paylarının tamamı Hazinece karşılanmaktadır.Asgari Ücret Desteği: 2019 yılı öncesi tescil edilen işyerleri için 2018 yılının aynı ayında prime esas günlük kazancı 102 TL (6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümleri uyarınca toplu iş sözleşmesine tabi özel sektör işverenlerine ait işyerleri için 203 TL) ve altında bildirilen sigortalıların toplam prim ödeme gün sayısı aşılmamak kaydıyla 2019 yılında cari ayda bildirilen sigortalıların toplam prim ödeme gün sayısının,2019 yılında tescil edilen işyerleri için ise destek kapsamına giren tüm sigortalıların toplam prim ödeme gün sayısının,2018 yılı Ocak ila Kasım aylarında/dönemlerinde uzun vadeli sigorta kollarından bildirimi yapılan 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalı sayısı ortalaması; 500’ün altında olan işyerleri için günlük 5 TL, 500 ve üzerinde olan işyerlerinde ise 3,36 TL ile çarpımı sonucu bulunacak tutar kadar asgari ücret desteği verilmektedir.

KARS, 3 BÜYÜK ULUSLARARASI PROJE İLE KUZEYDOĞU ANADOLU’NUN TİCARET VE YATIRIM MERKEZİ OLUYOR

Kars’ta kısa vadede; yapılacak yatırımları uygun ulaşım maliyetleriyle Kafkasya ve Orta Asya pazarlarına açması, ihracat hacmini artırması, ticareti canlandırması ve yerli/yabancı ziyaretçi trafiğini yoğunlaştırması beklenen tamamlanan ya da tamamlanacak projeler:

ÇILDIR-AKTAŞ KARAYOLU SINIR KAPISI

Ülkemizi Gürcistan’a bağlayan 3 sınır kapısından biri. 2013’te 76.000 m²’lik alanda temeli atıldı.Yatırım bedeli 450 milyon TL ve Ekim 2015’te açılışı gerçekleştirildi.19.837 m² kapalı alana ve 3 adet giriş - 3 adet çıkış olmak üzere toplam 6 adet perona sahip. Kars’a 110 km mesafede.Karayolu üzerinden Kars’ın Gürcistan sınırına uzaklığını yaklaşık 50 km kısalttı.Sınırdan Tiflis’e 4 saatte ulaşım imkanı sağladı.Daha büyük bir pazar konumundaki Azerbaycan’a, yeni sınır kapısından 240 km gibi kısa bir mesafede giriş yapma olanağı da ortaya çıktı.2016’da yapımına başlanan ve 2.159 metre rakımlı Mozaret Geçidi’ni by-pass edecek 2,5 km’lik Aşık Şenlik Tüneli’nin kısa zamanda bitirilmesiyle özellikle kış aylarında geçişler kolaylaşacak ve sınır kapısının önemi daha da artacaktır. Tünelin 2019 yılında tamamlanması bekleniyor.Sınır kapısındaki yolcu ve araç trafiği her geçen yıl artmaktadır.

2016 2017

56,221

132,586

48,88581,575

105,106

214,161

Yolcu sayısı/Aktaş Sınır Kapısı

Giriş Çıkış Toplam yolcu

2016 20170

20,00040,00060,00080,000

100,000120,000140,000

30,090

86,792

20,96137,033

51,051

123,825

Araç sayısı/Aktaş Sınır Kapısı

Giriş Çıkış Toplam araç

BAKÜ-TİFLİS-KARS (BTK) DEMİRYOLU

2008’de Kars’ta temeli atıldı. 846 km uzunluğunda.504 km’si Azerbaycan’dan, 263 km’si Gürcistan’dan ve 79 km’si ülkemizden geçmekte.30 Ekim 2017’de açıldı. Türkiye demiryolu ağını Kars ve Hazar Denizi üzerinden Rusya, Orta Asya ve Uzak Doğu’ya bağlamakta.Marmaray’ın da tamamlanmasıyla birlikte Çin’den Londra’ya dek kesintisiz ve daha düşük maliyetli ulaşım imkanı sağlayacak.Hatta yük taşımacılığı devam etmekle beraber, açıldığından sonraki ilk yıl 3.000 konteyner hat üzerinden taşındı.Orta vadede yılda 1 milyon yolcu ve 6,5 milyon ton yük taşıması, ilerleyen yıllarda ise yıllık 3 milyon yolcu ve 17 milyon ton yük taşıma kapasitesine ulaşması planlanıyor.BTK demiryolu hattı, ilimiz Kars’ı da önemli bir ulaşım üssü haline getirdi.Yolcu seferlerinin ise 2019’un üçüncü çeyreğinde başlaması bekleniyor.

KARS LOJİSTİK MERKEZİ

Türkiye’deki 21 lojistik merkezden biri.2017 Nisan’da inşaatına başlandı.10 yıl içerisinde ülkedeki yük taşımacılığında karayolu payının %60’a düşürülmesi, demiryolu payının ise %15’e çıkarılması ve bu merkezlerle lojistik sektörüne yıllık yaklaşık 40 milyar dolar katkı sağlaması hedeflenmektedir. Kars Organize Sanayi Bölgesi’nin yakınında yaklaşık 400 bin m²’lik alanda yapım çalışmaları devam etmekte. 7 km’lik demiryolu bağlantısıyla BTK demiryolu hattına bağlanması planlanmakta.Yıllık 412 bin ton taşıma kapasitesine sahip ve konteyner stok alanı 175 bin m².2019’da bitirilmesi bekleniyor. İlk etapta 500 kişiye istihdam sağlayacakçÖnümüzdeki yıllarda lojistik sektörünün ülkemizde yıllık %10-15 büyüyeceği beklentisi, BTK’nın ve özelde Kars Lojistik Merkezi’nin önemini daha da artırmaktadır. Kars Lojistik Merkezi; ilimizde yeni sektörler oluşturacak, ihracat yapan işletme sayısının ve ihracat hacminin artmasıyla istihdamı artıracak, il ekonomisine dinamizm kazandıracak ve bölgesel kalkınmaya katkı sağlayacaktır.

KARS’IN UYGUN YATIRIM ALANLARI

SERKA’nın 2012’de yapmış olduğu ilgili çalışmada Kars’a ilişkin kuruluş yeri faktörleri ayrıntılı bir şekilde analizi edilmiş ve potansiyel yatırım alanları; pazar olanakları, hammadde kaynaklarına yakınlık, taşıma, işgücü, enerji, finansman olanakları, yatırım tutarı vb. kriterler dikkate alınarak elde edilen puanların sıralamasına göre A, B ve C şeklinde 3 gruba ayrılmış ve A ve B

grubuna giren faaliyet alanları Kars’ın uygun yatırım alanları olarak belirlenmiştir.İlgili çalışmadan yararlanılarak ve güncel gelişmeler de dikkate alınarak tarafımızdan oluşturulan Kars için en uygun yatırım alanları aşağıdaki gibi özetlenebilir:

Kars’ta Yatırım Yapılabilecek En Uygun AlanlarAlan (SERKA-Pazar ve hammadde sorunu yaşamayacak alt sektörler-A) + (Güncel değerlendirme)

Açıklama

Süt inekçiliği/Süt ürünleriKış aylarındaki hammadde ihtiyacını çözecek ve modern şartlarda 4 mevsim peynir üretimi sağlanacak

Damızlık inek yetiştiriciliği Süt ve et verimini artıracak

Et besiciliği/Et ürünleriSektördeki katma değer il ekonomisinde kalacak

Arıcılık/Bal üretimi Ülke çapında bilinen Kafkas arısından modern tesislerde bal üretilecek

Kaz entegre üretimi Kaz eti ve sakatatları yurtdışına ihraç edilecek

Yem üretimi Kaliteli yem uygun maliyetle hayvancılık sektörüne sunulacak

Tarım makineleri imalatıÖzellikle bölgede sürekli artan traktör ve ekipman ihtiyacını karşılayacak

Kars kent merkezi otel yatırımı Artan turizm potansiyelini gelire dönüştürecek

Özel hastane Sağlık sektöründe önemli bir alternatif yaratacak 

AVM 1 milyon nüfuslu bir pazara hitap edecekÇağrı merkezi Eğitimli genç nüfusa istihdam yaratacakLojistik Tesis Lojistik sektörünü geliştirecek

HEDEF KAFKASYA VE ORTA ASYA PAZARLARI

İlimiz Kars; Bakü-Tiflis-Kars demiryolu, Kars Lojistik Merkezi ve Aktaş Sınır Kapısı ile yaklaşık 166 milyon nüfuslu ve 748 milyar $’lık bir büyüklüğe sahip, her geçen gün büyüyen ve dinamik bir ekonomik pazara hem ticari hem de kültürel olarak daha da yakınlaşmaktadır.

Nüfus (2017-Milyon)

Ekonomik Büyüklük (2017-

Milyar $)

Türkiye’nin İhracatı (2017-

Milyar $)İran 81,2 431 3,3

Kazakistan 18,2 159 0,7Azerbaycan 9,8 41 1,4Özbekistan 31,9 49 0,7Türkmenistan 5,8 38 1Gürcistan 3,9 15 1,2Tacikistan 8,9 7 0,2Kırgızistan 6 8 0,3Toplam 165,7 748 8,8

KARS’A YATIRIM YAPMAK İÇİN 10 NEDEN

1.Yeni teşvik sisteminde işgücü maliyetlerinin en düşük ve destek oranlarının en yüksek olduğu, yatırım açısından en avantajlı konumda bulunan 6. bölgede yer alması ve Cazibe Merkezleri Programında yer alan 23 ilden biri olması2.Köklü ve her geçen gün gelişen modern hayvancılık altyapısı, geniş mera ve çayırların varlığı3.Yıllık 2 milyon yolcu kapasiteli uluslararası uçuşlara açık Kars Havalimanı4.Ticaret Bakanlığı, KOSGEB, TKDK, SERKA, Tarım ve Orman Bakanlığı ve İŞKUR’un yatırımlara sağladığı destekler ve kurulmakta olan 2. OSB ve TDİ Besi OSB ile gelişen sanayi altyapısı5.Kars kaşarı, balı, kazı ve eti gibi yüksek pazarlanma potansiyeline sahip marka değerlerin varlığı6.Ani Antik Kenti, Tarihi Şehir Merkezi, Sarıkamış Kayak Merkezi, Doğu Ekspresi ve Çıldır Gölü gibi birçok değere sahip yüksek turizm potansiyeli7.Her geçen gün büyüyen ve dinamik bir ekonomik pazar olan Kafkasya ve Orta Asya ülkelerine yakınlık8.Bakü-Tiflis-Kars (BTK) demiryolu ile hedef pazarlara demiryolu üzerinden düşük maliyetli ve hızlı ulaşım9.Aktaş Sınır Kapısı ile hedef pazarlara karayolu üzerinden düşük maliyetli ve hızlı ulaşım10.Kars Lojistik Merkezi ile organize lojistik faaliyetleri

İlgili Kurumların İletişim Adresleri