5.SINIF FEN BİLİMLERİ NOTLARI

1.ÜNİTE GÜNEŞ,DÜNYA,AY

GÜNEŞ : -Güneş gazlardan meydana gelmiştir.

-Güneş, Güneş sisteminin merkezinde yer almaktadır. -Güneş'in şekli küredir. Şekli top gibi yuvarlaktır. -Güneş ısı ve ışık kaynağımızdır. -Güneş orta büyüklükte bir yıldızdır. -Dünya'ya olan uzaklığı yaklaşık 150 milyon kilometredir. -Güneş kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru döner. (Saat yönünün tersi.) -Güneş'in çapı Dünya'nın 109 katıdır. -Güneş yüzeyinde kısmen soğuk olan kısımlar bulunur. Bu bölgelere Güneş Lekeleri denir. -Kendi yaptığı teleskopla Güneş'te oluşan lekeleri ilk gözlemleyen kişi Galileo Galilei'dir. -Galileo Galilei Güneş lekelerinin hareket ettiğini gözlemleyerek Güneş'in kendi ekseni etrafında döndüğünü bulmuştur.

AY : Ay, DÜnya'nın tek doğal uydusudur.

-Ay, Dünya'ya en yakın gök cismidir.

-Ay'ın şekli küreye benzer. -Ay'ın atmosferi yok denecek kadar azdır. -Ay'ın atmosferi olmadığı için yağış, rüzgar gibi hava olayları Ay'da görülmez. -Atmosferin olmadığı için gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkı fazladır. (Gündüz 107 °C, gece -153 °C ) -Ay'ın yüzeyi ince bir toz tabakası bulunmaktadır. -Ay'a giden astronotların Ay'da bıraktıkları ayak izleri bozulmadan kalır. - Ay'ın yüzeyinde birçok krater bulunmaktadır. Ay'ın yüzeyine çarpan meteorlar kraterleri oluşmuştur. -Dünya'ya ortalama uzaklığı 384.000 km'dir. (Ay'ın Dünya'ya olan uzaklığı değişmektedir.) -Ay'ın kendi ekseni etrafında ve Dünya etrafından dönüş süreleri eşittir. (27 gün 8 saat) Bu nedenle Ay'ın hep aynı yüzünü görürüz. -Ay ışık kaynağı değildir, Güneş'ten aldığı ışığı yansıtır. -Ay diğer gök cisimlerine göre küçük olmasına rağmen gökyüzünde büyük görünür. Bunun nedeni -Ay'ın Dünya'ya yakın olmasıdır. -Ay'a ilk kez ayak basan astronot Neil Armstrong'dur.

CEVAP ANAHTARI : A) DOĞRU-YANLIŞ : D-Y-Y-D-Y-D-Y-Y-D-Y

B) Ay’ın ana evreleri : Yeni ay,İlk Dördün,Son Dördün,Dolunay

Ay’ın ara evreleri : Şişkin ay,Hilal ay C) Ay’da yaşam için : Su,Oksijen,Atmosfer,Rüzgar

CEVAP ANAHTARI: D) Ay,Fazla,sıcak gazlardan,küre,dönme

E) Hilal,Yeni Ay,İlk Dördün,Dolunay,Son Dördün

F) Laika,Yuri Gagarin,Neil Armstrong,Sputnik1

2.ÜNİTE

Şapkalı Mantarlar : -Topraktaki ölü bitki,hayvanları parçalayarak besin elde eder.

-Besin değerleri yüksektir.

-Sadece kültür mantarını güvenle tüketebiliriz.

Küf Mantarları : -Uzun süre açıkta kalan sebze,meyve,ekmek üzerinde görülür.

- Besinleri çürüterek tadını,kokusunu ve rengini değiştirir.

-Küflü besinleri tüketmek sağlık açısından tehlikeli olabilir.

-Peynir üzerinde oluşan küf mantarı antibiyotik üretiminde kullanılır.

Maya Mantarları : -Bazı maya mantarları ekmek,poğaça üretiminde kullanılır.

-Bazı maya mantarları peynir yapımında kullanılır.

Parazit Mantarları : -İnsan,bitki v e hayvanlarda çeşitli hastalıklara sebep olur.

-İnsanlarda saçın aniden dökülmesine sebep olan saçkıran hastalığına,

-Sakalın aniden dökülmesine neden olan sakalkıran hastalığına,

-Ağızda yara oluşturan pamukçuk hastalığına,

-Ayak mantarı hastalığına parazit mantarı sebep olur.

1)Maya 2) Küf 3)Şapkalı Mantar 4)Şapkalı Mantar 5)Maya Mantarı 6)Parazit Mantarı

Çiçekli Bitkiler : Çiçekli bitkilerin kök,gövde yaprakları ve çiçekleri vardır, iyi gelişmiştir.Meyve ve tohum oluşturur.Kaktüs,gül,lavanta,menekşe,ceviz,pamuk,papatya,palmiye örnek verilebilir.

1) Çiçek : Çiçekli bitkilerin üremesini sağlar.

Üreme organları çiçekte bulunur.

Yaydığı koku ve rengi ile böcekleri üzerine çeker.Üremeyi kolaylaştırır.

2) Yaprak : Üzerinde küçük gözenekleri ve damarları olan organdır.

Besin ve oksijen üretimi yapar.(Fotosentez)

Besin depolar.

Terleme ile boşaltım yapar.

3) Gövde : Bitkilerin toprak üstünde kalan bölümüdür.

Bitkide iletimi sağlar.

Bitkinin dik durmasını sağlar.

Çiçek yaprak ve meyveyi taşır.

4) Kök : Bitkilerin toprak altında kalan bölümüdür.

Bitkiyi toprağa bağlar.

Topraktan su ve mineralleri alır.

Çiçeksiz Bitkiler: Üreme organı olan çiçeği yoktur.Kök,gövde ve yaprakları iyi gelişmemiştir.Çiçek olmadığı için tohum ve meyve oluşturmazlar.Suda ya da nemli ortamlarda yaşarlar.Eğrelti otu,kibritotu,atkuyruğu,su yosunu,kara yosunu

OMURGASIZ HAYVAN ÖRNEKLERİ : Ahtapot,Mürekkep balığı,Salyangoz,Midye,Arı,Sinek,Örümcek

Kelebek,Uğur böceği,Çekirge,Kırkayak,Karınca,Yengeç,İstiridye

BALIKLAR : -Tatlı ve tuzlu sularda yaşarlar. KURBAĞALAR: -Hem suda hem karada yaşarlar.

-Yumurta ile çoğalırlar. -Yumurta ile çoğalırlar.

-Vücutları pullarla kaplıdır. -Vücutları deri ile kaplıdır.

-Yüzgeçlerle yüzerler. -Derileri nemli ve kaygandır.

-Solungaçları vardır.

Örnek:Hamsi,Lüfer,Uskumru,Çupra

Levrek,Köpekbalığı

SÜRÜNGENLER: -Karınları üzerinde sürünerek Kuşlar:-Kanatları olan hayvanlardır.

-Hareket ederler. -Karada yaşarlar.

-Çoğunlukla karada, bazıları suda yaşar. -Yumurta ile çoğalırlar.

-Yumurtla ile çoğalırlar. -Vücutları tüylerle kaplıdır.

- Vücutları sert pullarla kaplıdır. -Bazı türleri uçamaz.

(Tavuk,Penguen,Devekuşu

Uçamaz.)

MEMELİLER: -Omurgalı hayvanlar içinde en gelişmiş gruptur.

-Yavrularını doğurarak Dünya’ya getirirler bir süre sütler beslerler.

-Vücutları kıllarla kaplıdır.

-Balina,yunus,yarasa memeli hayvanlardır.

Memeli hayvan örnekleri: Tavşan,aslan,fok,zürafa,kurt,keçi,eşek,balina,yunus,yarasa

CEVAPLAR: 1)Çiçek 2)Yaprak 3)Kök 4)Kök 5)Yaprak 6)Gövde 7)Çiçek 8) Gövde 9)Yaprak 10)Gövde

KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ VE SÜRTÜNME KUVVETİ

A- Kuvvet nedir

Duran bir cismi hareket ettiren, hareket eden cismi durduran, cismin hızını yönünü ve şeklini değiştirebilen etkiye "kuvvet" denir.

Kuvvetin cisimler üzerine etkileri nelerdir

Cismi hareket ettirebilir. Otomobile kuvvet uygulanarak hareket ettirilebilir.

Hareket eden cismi durdurabilir. Hareket eden cisimler sürtünme kuvveti veya bizim uyguladığımız kuvvet ile durabilir.

Hareket eden cismin yönünü değiştirebilir. Ayağımızla bize gelen topun yönünü değiştirebiliriz.

Cismin dönmesini sağlayabilir. Kuvvet uygulayarak kapıyı açabiliriz.

Cismin şeklini değiştirebilir. Elimize aldığımız kağıdı buruşturabiliriz.

B- Dinamometre

Kuvvetin büyüklüğünü dinamometreyle ölçeriz.Kuvvet birimi Newton'dur, N harfi ile gösterilir.

Dinamometrenin Özellikleri

Dinamometre içerisinde esnek yay bulunur. Kuvvetin etkisi ile yay uzar ve üzerindeki değerler okunur. Yayın uzaması ile kuvvet doğru orantılıdır. Kalın yayın esneklik özelliği azdır. Her dinamometrenin ölçebileceği bir kuvvet sınırı vardır, bu sınır geçildiğinde içerisindeki

yayın esneklik özelliği kaybolur, dinamometre bozulur.

Not: Dinamometreler kuvvet ölçmede kullanılır.Ağırlık da bir kuvvet olduğu için cisimlerin ağırlıklarını ölçmek için dinamometre kullanılır.

SÜRTÜNME KUVVETİ

Sürtünme kuvvetinin özellikleri

1. Sürtünme kuvveti hareket yönüne zıttır.2. Sürtünme kuvveti temas gerektiren bir kuvvettir.3. Hareket eden cisimleri yavaşlatır ve durdurur.4. Duran cisimlerin hareket etmesini zorlaştırır.5. Cisimleri hareket ettirebilmek için sürtünme kuvvetini yenmeliyiz.6. Sürtünme kuvveti pürüzlü yüzeylerde daha fazladır, kaygan yüzeylerde sürtünme kuvveti

azdır.7. Sürtünme kuvveti yüzeyin cinsine bağlı olarak değişir.8. Sürtünme kuvveti cisimleri hareket ettiremez.

Pürüzlü Yüzeyler:Yüzeyinde girinti ve çıkıntıları fazla olan yüzeyler pürüzlü yüzeylerdir. Pürüzlü yüzeylerde sürtünme kuvveti fazladır. Zımpara kağıdı, halı, toprak, çakıl, çim saha gibi yüzeyler pürüzlü yüzeylerdir.

Kaygan Yüzeyler

Yüzeyinde girinti ve çıkıntısı az olan yüzeyler pürüzsüz yüzeylerdir. Pürüzsüz yüzeylerde sürtünme kuvveti azdır. Cam, buz, porselen, cilalı tahta, mermer kaygan yüzeylere örnek verilebilir.

Sürtünme Kuvvetini Artırmak Amacıyla Yapılan Olaylar:

-Buz tutan yollara kum serpilmesi,

-Kışın arabaların lastiklerine zincir takılması,

-Karlı havalarda dişli botlar giyilmesi

-Kaleci eldivenlerinin kaymayı engellemesi,

-Bazı dallarda sporcuların ellerini pudralaması

-Kavanoz açarken kuru havlu kullanılması

Not: Bir olayda kaymayı önlüyorsanız orada sürtünme kuvvetini artırıyorsunuzdur.

Sürtünme kuvvetini azaltmak için yapılan olaylar:

-Araba parçalarının yağlanması

-Kapı menteşelerinin yağlanması

-Bisiklet zincirinin yağlanması

-Valizlere tekerlek takılması

Havadaki sürtünme kuvveti (Hava direnci)

Havadaki sürtünme kuvvetine hava direnci denir. Hava direnci cisimlerin hava içinde hızını azaltır. Havadaki cisim ne kadar büyükse sürtünme kuvveti o kadar fazla olur. Sürtünme kuvvetini azaltmak için özel tasarım şekiller yapılır.

Hava direncinden az etkilenmek için ucu sivri yapılmış bir savaş uçağı.

E- Sudaki sürtünme kuvveti (Su Direnci)

Sudaki sürtünme kuvvetine su direnci denir.Su direnci, su içerisinde hareket eden cisimlerin hareketini zorlaştırır.

Su direncinin azaltılmasına örnekler

-Gemilerin önünün "V" şeklinde yapılması,

-Yüzücülerin yarışmada birinci olmak için özel üretilmiş mayo ve bone kullanması,

-Yüzücülerin suya atlarken ellerini birleştirerek atlamaları

NOT : Su direnci hava direncinden büyüktür.

C- Sürtünme kuvvetinin etkileri