bilimlar.uz · web view2021. 1. 22. · axborotlar ustida bajariladigan amallarning ko'plari...

1-Mavzu: AXBOROT TUSHUNCHASI VA BILISH HAQIDA

Darsning maqsadi:

1) ta’limiy: O`quvchilarga axborotning ko`rinishlari, xususiyatlari va turlari

haqida ma’lumot berish;

2) tarbiyaviy: O`quvchilarga vatanparvarlik tarbiyasi berish;

3) rivojlantiruvchi: O`quvchilarning ilmiy-texnik dunyoqarashini

rivojlantirish

DTS: Axborotning ko`rinishlari, xususiyatlari va turlari haqida tushunchaga ega bo`lish

Kompetensiya:

1 TK1-kommunikativ kompetensiya

2 TK2-axborot bilan ishlash kompetensiyasi

Dars uslubi: : Guruhlarda ishlash, tushunchalar tahlili

Dars jihozi: Darslik, kompyuter,

Darsning borishi:

№ Dars bosqichlari Vaqti1 Tashkiliy qism 2 minut2 O`tgan o`quv yilida o`tilganlarni takrorlash va baholash 15 minut3 Yangi mavzuning mazmunini ochish va xulosalar chiqarish 25 minut5 Uyga vazifa va topshiriqlar 3 minut

I. Tashkiliy qism: 1.Salomlashish.

2.Yo'qlama qilish.

3.Uyga vazifani so'rash.

II. Takrorlash:6-sinda o`tilganlarni takrorlash.

III. Yangi mavzu bayoni: «Informatsiya» so‘zi turli tillarda ishlatilib, ma’nosi turlicha talqin qilinsa ham, ularning asosida lotincha informatio so‘zi yotadi. U «tushuntirish», «tavsiflash», «xabar olish» degan ma’nolarni anglatadi. O‘zbek tilida informatsiya so‘zi axborotdeb tushuniladi. IX–X asrlarda Forobiy taxallusi bilan yashab ijod etgan yurtdoshimiz Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzlug‘ Tarxon bilish jarayoni ikki bosqich – aqliy bilishva hissiy bi lishdan iborat bo‘lib, ular o‘zaro bog‘liq va biri boshqasisiz vujudga kelmasligini alohida ta’kidlaydi. Bilishning mazkur bosqichlari axborotsiz shakllanmaydi va demak, axborot bilishning asosini tashkil etuvchi elementhisoblanadi. Allomaning aytishicha, odamning ibtidosida avvalo «oziqlanish talabi» paydo bo‘lib, unga ko‘ra, odam ovqatlanadi. Shundan so‘nggi talablar «tashqi talablar» bo‘lib, ular bevosita tashqi ta’sir natijasida sezgi a’zolari orqali vujudga keladi. Mazkur «tashqi talablar» 5 turlidir: teri orqali sezgi; ta’m bilish sezgisi; hid bilish sezgisi; eshitish sezgisi; ko‘rish sezgisi. Forobiy «Ilm va san’atning

fazilatlari» risolasida tabiatni bilish jarayoni cheksizligini, bilim bilmaslikdan bilishga, sababiyatni bi lishdan oqibatni bilishga, sifatlardan mohiyatgaqarab borishini va buning asosida, ilmning borgan sari ortib, chuqurlashib borishini ta’kidlaydi.AXBOROTdeganda biz barcha sezgi a’zolari miz orqali borliqning ongimizdagi aksi yoki ta’sirini, bog‘liqlik darajasini tushunamiz.

III. O`tilgan mavzuni mustahkamlash va baxolash:

1. Informatika fanining o‘tmishdoshi qanday atalgan?

2. Informatika faniga asos solinishi haqida so‘zlab bering.

3. Axborot va bilish haqidagi Forobiy fikrlarini tahlil qilib be ring.

4. Axborot tushunchasini tahlil etib bering.

5. Informatika fanining asosiy rivojlanish yo‘nalishlari haqida

so‘zlab bering.

IV. Uyga vazifa :

Tekshirdim: O`quv ishlari bo`yicha dirеktor

o`rinbosari:_________________

2-Mavzu: Axborotlar ustida bajariladigan amallar

Darsning maqsadi:

1) ta’limiy: O`quvchilarga axborotli jarayonlar haqida ma’lumot berish;

2) tarbiyaviy: O`uvchilarga estetik va iqtisodiy tarbiya berish;

3) rivojlantiruvchi: O`quvchilarning axborotli jarayonar haqida bilim va ko`nikmalarini

rivojlantirish.

Kompetensiya:

1. TK3 - doimiy ravishda o‟z-o‟zini intelektual va kreativ rivojlantirish, hayot davomida

mustaqil kognitivlik ko‟nikmalarini mustaqil ravishda rivojlantirib boradi;

2. FK1 - axborotlarni izlash va elektron vositalarda yig„ish ko‟nikmasiga ega bo‟ladi



Darsning borishi:



2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash

1. Axborot qanday ko'rinishlarda uchraydi? Misollar keltiring.

2. Film namoyish etilayotganda qanday ko'rinishlarda axborot olasiz?

3. Sinf doskasida biror axborot obyekti to'g'risidagi axborotni ikki xil ko'rinishda tasvirlang.

4. Axborotning asosiy xususiyatlari haqida so'zlab bering.

5. Axborotning qanday turlari bor?

III. Yangi mavzu bayoni:

Avvalgi darslarda axborotni aniqlash va undan foydalanishga oid mashqlarni bajardingiz.

Bunda Siz berilgan qonuniyatlarga ko'ra axborot oldingiz, ya'ni axborot to'pladingiz (hosil

qildingiz), olingan axborotni daftaringizga qayd etdingiz, ya'ni saqlab qo'ydingiz, shu axborotga

asosan

o'ylab ko'rib xulosa chiqardingiz, ya'ni qayta ishladingiz va berilgan vazifani hal etdingiz, ya'ni

axborotni ishlatdingiz. Mashqni bajarish jarayonida axborotni eslab qolish va boshqa ko'rinishga

o'tkazishga to'gri keldi. Bu darsda shu kabi axborotlar ustida bajariladigan amallardan asosiylarini

ko'rib chiqamiz.

Axborotli jarayonlar

Axborot ustida hosil qilish, to'plash, izlash, saqlash, uzatish, qabul qilish, o'lchash,

ishlatish, qayta ishlash, nusxalash, his etish, eslab qolish, boshqa ko'rinishga o'tkazish,

tarqatish, bo'laklarga ajratish, soddalashtirish, birlashtirish, formallashtirish, kodlash, buzish

kabi amallarni bajarish mumkin.

Axborotlar ustida bajariladigan amallar bilan bog'liq barcha jarayonlar axborotli

jarayonlar deb ataladi.

Axborotlar ustida bajariladigan amallarning ko'plari Sizga tanish. Masalan, axborotni

to'plash, birlashtirish, saqlash, his etish, eslab qolish, ishlatish bilan fanlarni o'zlashtirish jarayonida,

boshqa ko'rinishga o'tkazish yoki formallashtirish amallaridan matematika va fizika darslarida

formulalar, tenglamalar va jadvallar tuzib, nusxalash amalidan esa Paint va Word dasturlarida ko'p

foydalandingiz. Keyingi darslarimizda axborotlar ustida bajariladigan kodlash va buzish amallari

bilan tanishasiz.

To'plangan axborotlardan kerak bo'lganda foydalanish uchun ularni saqlab qo'yish kerak.

Axborotlar turli xil vositalarda, masalan, kitoblarda, gazetalarda, magnitli tasmalarda,

kompyuterlarning esa maxsus vositalarida saqlanadi. Ular axborot tashuvchi vositalar deb ataladi.

Shu kabi axborot tashish vositalariga ko'plab misol keltirish mumkin.

Axborotni qayta ishlash va uzatish

Axborotlarni qayta ishlash deganda bir axborotdan biror-bir amal bajarib boshqa

axborotni hosil qilish tushuniladi. Axborotlarni qayta ishlash axborotlarni ko'paytirish va

ko'rinishlarini o'zgartirish uchun zarurdir.

Axborotlar bilan ishlaganda ham, modda va

energiyadagi kabi, ularni to'plash (hosil qilish), uzatish,

saqlash, bir ko'rinishdan boshqa, kerakli ko'rinishga

o'tkazish kabi jarayonlar amalga oshirilishi mumkin.

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash

1. Axborot ustida qanday amallar bajarish mumkin?

2. Axborotni hosil qilish, to'plash, soddalashtirishga misollar keltiring.

3. Inson tanasida axborotni to'plash va qayta ishlashga misol keltiring.

4. Axborotni nusxalash, o'lchash, buzishga misollar keltiring.

5. Axborotlarni uzoq masofaga uzatish usullariga misollar keltiring.

6. Axborotlarni kompyutersiz va kompyuterda saqlash vositalariga misollar keltiring.

7. O'quvchilar eng ko'p axborot oladigan axborot tashuvchi vositalarga misol keltiring.

8. Inson uchun axborot manbayi, aloqa vositasi va axborot qabul qilish vositalariga misollar

keltiring.

9. Texnikada axborot manbayi, aloqa vositasi va axborot qabul qilish vositalariga misollar keltiring.

V. Uyga vazifa

Mashqlar

1. Chap ustundagi so'zlami o'ng ustundagi jumlalarga moslab joylashtiring.

KompyuterAxborotni qayta ishlash vositalari

Inson

Disket

Axborot tashuvchi vositalarKitob

Daftar

2. Nuqtalar o'rniga o'ng ustundagi kerakli so'zlarni joylashtirib ko`chiring.

Axborotlar ustida bajariladigan amallar bilan bog`liq barcha jarayonlar

axborotli jarayonlar deb ataladi.

Diskret

Analog

Axborotlar diskret va analog turlarga ajraladi. axborotli jarayonlar


o`rinbosari:_________________

3-Mavzu: Axborotlarni kodlash.

Darsning maqsadi:

1) ta;limiy: O`quvchilarga axborotlarni kodlash haqida tushuncha berish;

2) tarbiyaviy: Oquvchilarga estetik tarbiya berish;

3) rivojlantiruvchi: o`quvchilarda axborotlarni berilgan usul yordamida kodlash

ko`nimalarini rivojlantirish.

Kompetensiya:



3 TK3-o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi



Darsning borishi:


I. Tashkiliy qism:

1.Salomlashish.

2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash







III. Yangi mavzuni o`rganish.

Inson axborotlami yig'ish, saqlash va qayta ishlashda qulay hamda qisqa ko'rinishda

bo'lishi uchun turli belgilashlardan foydalanadi. Bunga tovushlarni harf va raqamlar

orqali, musiqa tovushlarini notalar orqali, matematik, fizik, biologik qonuniyatlarni

formulalar orqali ifodalanishini misol qilish mumkin.

Axborotlami kodlash haqida

Inson borliqning bir qismi bo'lgani uchun doimo borliqning ta'sirini sezib turadi. Bu

ta'simi turli signallar (tovush, yorug'lik, elektomagnit, nerv va hokazo) ko'rinishida qabul

qilamiz. Insonga uzluksiz ta'sir etib turuvchi axborotlarni analog axborotlar deb ataladi.

Inson analog axborotlami qayta ishlashi uchun uni biror qismini ajratib oladi va tahlil

qiladi. Tahlil qilish jarayonida axborotni qayta ishlash uchun qulay bo'lgan ko'rinishga

o'tkazadi. Bunda inson turli belgilardan foydalanadi. Masalan, sizga ma'lum bo'lgan alifbo

harflari insonga tushunarli bo'lgan tovushlarni, nota belgilari esa musiqiy tovushlarni

ifodalaydi. Bu belgilar yordamida insonga eshitilayotgan nutq yoki musiqani qog'ozga

tushirish oson kechadi. Demak, inson axborotlarni qayta ishlash uchun uni uzlukli

ko'rinishga

o'tkazar ekan. Axborotlarni bu kabi uzlukli ko'rinishini diskret axborotlar deb ataladi.

Inson tomonidan ishlab chiqarilgan qurilmalar ichida analog axborotlar bilan

ishlaydiganlari ham, diskret axborotlar bilan ishlaydiganlari ham mayjud. Diskret

axborotlardan eng ko'p tarqalgani raqamli axborotlardir, ya'ni uzluksiz axborotning raqamlar

orqali ifodalangan ko'rinishidir. Analog signallar bilan ishlaydigan qurilmalar analog

qurilmalar, raqamli axborotlar bilan ishlaydigan qurilmalar raqamli qurilmalar deb ataladi.

Analog qurilmalarga televizor, telefon, radio, fotoapparat, videokamerani, raqamli

qurilmalarga shaxsiy kompyuter, raqamli telefon, raqamli fotoapparat, raqamli

videokamerani misol qilish mumkin.

Axborotlar ustida amallar bajarish qulay bo'lishi uchun aniq bir qoidalar asosida

boshqa ko'rinishga o'tkazish jarayoni axborotni kodlash deyiladi.

Axborotlarni kodlash insoniyat tomonidan faqat amallar bajarish qulay bo'lishi uchun

emas, balki axborotni maxfiy saqlash uchun ham qo`llanilgan. Kodlashning bu ko'rinishi

shifirlash deb ataladi.

Qadimda axborotlami kodlash

Hayotda axborotni kodlashning ko'pdan-ko'p usullari mayjud. Birinchi kodlashni

qo'llagan inson qadimgi Gretsiya sarkardasi Lisandro hisoblanadi. U axborotni maxfiy

saqlash, ya'ni kodlash uchun ma'lum bir qalinlikdagi "Ssital"

tayoqchasini o'ylab topgan. Kodlashning bu usuli o'rin almashtirish

usuli deb ataladi.

Qadimgi rim imperatori Yuliy Sezar ham axborotni

maxfiyligini saqlash uchun matnni kodlash usulini o'ylab topgan. "Sezar shifri" da matndagi

harf alifboda o'zidan keyin kelgan uchinchi harfga aimashtiriladi. Bunda alifbo doiraviy

yozilgan hisoblanadi. Bu kodlash usul alifboni surish usuli deyiladi.

V. Uyga vazifa

Mashqlar

1. Chap ustundagi so'zlami o'ng ustundagi jumlalarga moslab joylashtiring.

KompyuterAxborotni qayta ishlash vositalari

Inson

Disket

Axborot tashuvchi vositalarKitob

Daftar

2. Nuqtalar o'rniga o'ng ustundagi kerakli so'zlarni joylashtirib ko`chiring.

Axborotlar ustida bajariladigan amallar bilan bog`liq barcha jarayonlar

axborotli jarayonlar deb ataladi.

Diskret

Analog

Axborotlar diskret va analog turlarga ajraladi. axborotli jarayonlar


o`rinbosari:_________________

4-Mavzu: Amaliy mashg’ulot

Darsning maqsadi:

1) ta;limiy: O`quvchilarga axborotlarni kodlash haqida tushuncha berish;

2) tarbiyaviy: Oquvchilarga estetik tarbiya berish;

3) rivojlantiruvchi: o`quvchilarda axborotlarni berilgan usul yordamida kodlash

ko`nimalarini rivojlantirish.

Kompetensiya:






Darsning borishi:


I. Tashkiliy qism:

1.Salomlashish.

2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash








Axborotlarni kodlashning usullari

Semyuel Morze 1837-yilda elektromagnit telegraf qurilmasini ixtiro qilgan va 1838-

yilda shu qurilma uchun telegraf kodini ishlab chiqqan. Unda turli harf va raqamlar nuqta va

tirelarning maxsus ketma-ketligi ko'rinishida ifodalangan, ya'ni axborot uchta belgi

yordamida kodlanadi: "uzun signal" (tire yordamida ifodalanadi), "qisqa signal" (nuqta

yordamida ifodalanadi), "signalsiz" (bo'shliq, pauza bilan ifodalanadi). Mazkur kodlash

usuli hozirgi

kunda ham qo'llanib kelinmoqda. Morze kodlash usulini notekis (o'zgaruvchan) kod deb

yuritiladi. Insoniyatga ma'lum belgilar bu usuldagi ikki yoki undan ko'p belgilar yordamida

ifodalanadi. Umuman, kodlash usulida ishtirok etgan belgilar soni (hajmi) bir xil bo'lsa tekis

kodlash usuli, belgilar soni (hajmi) bir xil bo`lmasa notekis kodlash usuli deb ataladi.

IV. Mavzuni mustahkamlash uchun savol va mashqlar.

1. Kodlash deganda nima tushuniladi?

2. Tarixda axborotlar nima uchun kodlangan?

3. Axborotlarni kodlashning qanday usullarini bilasiz?

4. Morze kodlash usulida nechta belgi ishlatiladi?

5. Alilbo bilan bog`liq qanday kodlash usullari bor?

6. O'zingizning kodlash usulingizni ishlab chiqing va "Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir"

iborasini kodlang.

7. O'zingizning kodlash usulingizdan foydalanib do'stingizga axborot uzating

V. Uyga vazifa

Mashqlar

1. Alifbodagi harflarni ularning tartib raqami bilan almashtirish usulidan foydalanibuyidagi

jumlalarni kodlang.

a) NIMANI EKSANG SHUNI O'RASAN.

B) KUCHLI DAVLATDAN KUCHLI JAMIYAT SARI.

d) BUYUK MAQSAD YO'LIDA OG`ISHMAYLIK.

e) OZ BO`LSA HAM BILMOQ UCHUN KO'P O'QIMOQ ZARUR.

f) MUSHOHADA QILMASDAN O'QISH, OVQAT HAZM QILMASLIK BILAN BAROBAR.

2. Aralashtirilgan alifbodan foydalanib berilgan jumlalarni kodlang.

a) NAMUNASIZ HECH NARSANI O'RGANA OLMAYSAN.

b) DEYDILARKI, KITOB - OFTOB.


o`rinbosari:_________________

5-Mavzu: Sanoq sistemalari haqida

Darsning maqsadi: Sanoq sistemalari haqida o`quvchilara tushuncha berish.

Darsning ta’limiy vazifasi: o‘quvchilarga Sanoq sistemalari haqida tushunchalar berish

nazariy topshiriqlar orqali bilim berish va ko’nikmalar hosil qilish.

Darsning tarbiyaviy vazifasi: o’quvchilarni yangi bilimlar egallashga va tartib-intizomga

doimo rioya etishga hamda dizaynlik kasbiga yo’naltirish.

Darsning rivojlantiruvchi vazifasi: o‘quvchilarning kompyuterdan foydalanish haqidagi

bilim va tasavvurlarini kengaytirish.

Kompetensiya:






Darsning borishi:


I. Tashkiliy qism:

1.Salomlashish.

2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:






Hozirgi kunda ishlatilib kelayotgan 1, 2, 3, ... , 9, 0 raqamdan iborato'nlik sanoq

sistemasi axborotni kodlashning yana bir usuli hisoblanadi.Yurtdoshimiz Muhammad al-

Xorazmiy 0 raqamini kiritib bu arab (to'g'rirog'i, hind) raqamlarining sondagi turgan

o'rniga bog'liq holda amallar bajarish tartibini yagona tizimga birlashtirgan. Shuning

uchun ham bu kodlash sistemasi ustida qo'shish, ayirish, ko'paytirish va bo'lish kabi

arifmetik amallarni bajarish juda oson.

Tarixiy ma'lumotlar

Odamlar o'rtasida muomala vositasi bo'lmish til kabi sonlarning ham o'z tili mayjud bo'lib, u

ham o'z alifbosiga ega. Bu alifbo raqamlar va sonlarni ifodalash uchun qo'llaniladigan

belgilardan iboratdir. Masalan, kundalik hayotimizda qo'llanadigan arab raqamlari 1, 2, ... ,

9, 0 yoki rim raqamlari I, II, V, X, L, C, M, H, . . . , sonlar alifbosining elementlari

hisoblanadi.

Turli davrlarda turli xalqlar, qabilalar raqamlar va sonlarni ifodalashda turlicha belgilardan

foydalanganlar.

Qadimda ba'zi xalqlar ishlatadigan sonlar alifbosi beshta (qadimgi Afrika

qabilalarida), o'n ikkita (masalan, inglizlarning sonlar alifbosida), yigirmata (XVI-XVII

asrlarda Amerika qit'asida yashagan astek, mayya qabilalarida; eramizdan avvalgi II asrda

G'arbiy Yevropada yashagan keltlarda; fransuzlarda), ba'zilari oltmishta (qadimgi

bobilliklarda) belgini o'z ichiga olgan. Ular mos ravishda besh raqamli (qisqacha beshlik)

sanoq sistemasi, o'n ikki raqamii (o'n ikkilik) sanoq sistemasi, yigirmata raqamii

(yigirmalik) sanoq sistemasi yoki oltmishlik sanoq sistemasi deb nomlanadi

Soatning oltmishga, sutkaning o'n ikkiga karraliligi, bir yilning 12 oydan iboratligi,

inglizlarda uzunlik o'lchov birhgi bo'lmish 1 futning 12 dyuymga tengligi, fransuzlarning bir

franki yigirma suga tengligi turli sanoq sistemalarining qo'llanilishi natijasidir. Inson har bir

sistemani ishlatganda ma'lum vositalardan ham foydalangan. Masalan, o'n ikkilik sanoq

sistemasi uchun vosita sifatida qo'l barmoqlaridagi bo'g'inlardan foydalanilgan, biz kundalik

hayotimizda qo'llayotgan sonlar alifbosi o'nta arab raqamini o'z ichiga olgan bo'lib, uning

kelib chiqishida va qo'llanilishida tabiiy hisoblash vositasi bo'lmish qo'l barmoqlarimiz

asosiy o'rin tutadi.

Sanoq sistemalari turlari

Ma'lumki, harflardan iborat alifboni qo'liashda bir qancha qonun vaqoidaiarga amal

qilinadi. Sonli alifbodagi belgilardan foydalanishda ham o'ziga xos qoidalardan

foydalaniladi. Bu qoidalar turli aiitbolar ucbun turlicha bo'lib, mazkur alifboning kelib

chiqish tarixi bilan bog'liq. O'z ichiga o'nta raqarrmi olganligi uchun bu alifbo o'zining

barcha qoidalari bilan birgalikda

O'n raqamli sanoq sistemmi yoki qisqacha o'nlik sanoq sistemasi deb ataladi.

Sonlar sistemasidagi raqamlar soni shu sistemaning asosi deb yuritiladi.

Sonlar alifbosiga kiritilgan (bir xonali) belgilar raqamlar va ular yordamida hosil

qilingan boshqa (ko'p xonali) belgilar sonlar deb yuritiladi. Masalan, o'nlik sanoq

sistemasida 5, 6, 8 - bu raqamlar, ammo 568 – bu son. O'nlik sanoq sistemasida birliklar,

yuzliklar, mingliklar va boshqalar har biri o'ntadan belgilardan iborat gurahlarga bo'lingan:

0, 1, ... , 9; 0 ta, 1 ta, 9 ta 10; 0 ta, 1 ta,9 ta 100,.... Boshqa asosli sanoq sistemalardagi

belgilar shu sistema asosi nechaga teng bo'lsa, shuncha belgilardan iborat guruhlarga

ajratiladi.

IV. Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar

1. Sonlar alifbosi elementlari haqida so'zlab bering.

2. Sanoq sistemasi asosi, raqamlar, sonlar haqida ma'lumot bering.

3. Qadimda nima uchun o'n ikkilik sanoq sistemasidan foydalanilgan?

4. Yigirmalik sanoq sistemasidan qaysi mamlakatda ko'proq foydalanilgan?

5. Pozitsiyali sanoq sistemasi deganda nimani tushunasiz?

6. Qanday sanoq sistemalari ishlatishga qulay?

7. Muhammad al-Xorazmiy haqida so'zlab bering.

8. O'nlik sanoq sistemasidagi raqamlarni sanab bering.

9. Quyidagi sonlarni razryadlarga ajrating:

a) 12056725 b) 34718516 d) 51000020 e) 4568086 f) 2301210763

V. Uyga vazifa:

Mashqlar

1. Ikkilik va sakkizlik sanoq sistemasidagi raqamlar triada usulida quyidagicha kodlanadi:

2 likda 000 001 010 011 100 101 110 111

8 likda 0 1 2 3 4 5 6 7

2.Agar yashil - 1; ko'k - 2; havorang - 3; qizil - 4; sariq - 5; binafsha - 6; olovrang - 7 kabi

sakkizlik sanoq sistemasida kodlangan bo'lsa, shu kodlardan foydalanib kamalak ranglarini

ikkilik sanoq sistemasida kodlang.


o`rinbosari:_________________

6-Mavzu:Amaliy mashg’ulot

Darsning maqsadi: Sanoq sistemalari haqida o`quvchilara tushuncha berish.







Kompetensiya:






Darsning borishi:


I. Tashkiliy qism:

1.Salomlashish.

2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:






Ma'lumki, harflardan iborat alifboni qo'liashda bir qancha qonun vaqoidaiarga amal

qilinadi. Sonli alifbodagi belgilardan foydalanishda ham o'ziga xos qoidalardan

foydalaniladi. Bu qoidalar turli aiitbolar ucbun turlicha bo'lib, mazkur alifboning kelib

chiqish tarixi bilan bog'liq. O'z ichiga o'nta raqarrmi olganligi uchun bu alifbo o'zining

barcha qoidalari bilan birgalikda

O'n raqamli sanoq sistemmi yoki qisqacha o'nlik sanoq sistemasi deb ataladi.

Sonlar sistemasidagi raqamlar soni shu sistemaning asosi deb yuritiladi.

Sonlar alifbosiga kiritilgan (bir xonali) belgilar raqamlar va ular yordamida hosil

qilingan boshqa (ko'p xonali) belgilar sonlar deb yuritiladi. Masalan, o'nlik sanoq

sistemasida 5, 6, 8 - bu raqamlar, ammo 568 – bu son. O'nlik sanoq sistemasida birliklar,

yuzliklar, mingliklar va boshqalar har biri o'ntadan belgilardan iborat gurahlarga bo'lingan:

0, 1, ... , 9; 0 ta, 1 ta, 9 ta 10; 0 ta, 1 ta,9 ta 100,.... Boshqa asosli sanoq sistemalardagi

belgilar shu sistema asosi nechaga teng bo'lsa, shuncha belgilardan iborat guruhlarga

ajratiladi.


1. Sonlar alifbosi elementlari haqida so'zlab bering.

2. Sanoq sistemasi asosi, raqamlar, sonlar haqida ma'lumot bering.

3. Qadimda nima uchun o'n ikkilik sanoq sistemasidan foydalanilgan?

4. Yigirmalik sanoq sistemasidan qaysi mamlakatda ko'proq foydalanilgan?


6. Qanday sanoq sistemalari ishlatishga qulay?

7. Muhammad al-Xorazmiy haqida so'zlab bering.

8. O'nlik sanoq sistemasidagi raqamlarni sanab bering.

9. Quyidagi sonlarni razryadlarga ajrating:

a) 12056725 b) 34718516 d) 51000020 e) 4568086 f) 2301210763

V. Uyga vazifa:

Mashqlar

1. Ikkilik va sakkizlik sanoq sistemasidagi raqamlar triada usulida quyidagicha kodlanadi:

2.Agar yashil - 1; ko'k - 2; havorang - 3; qizil - 4; sariq - 5; binafsha - 6; olovrang - 7 kabi

sakkizlik sanoq sistemasida kodlangan bo'lsa, shu kodlardan foydalanib kamalak ranglarini

ikkilik sanoq sistemasida kodlang.


o`rinbosari:_________________

7-Mavzu: Ikkilik sanoq sistemasida amallar bajarish.

Darsning maqsadi: Ikkilik sanoq sistemalari haqida o`quvchilara tushuncha berish va unda

amallar bajarishni o`rgatish







Kompetensiya:






Darsning borishi:



2.Yo’qlama qilish.

3.Uyga vazifani so’rash.

II. Takrorlash:

1. Sonlar alifbosi elementlari haqida so’zlab bering.

2. Sanoq sistemasi asosi, raqamlar, sonlar haqida ma’lumot bering.

3. Qadimda nima uchun o’n ikkilik sanoq sistemasidan foydalanilgan?

4. Yigirmalik sanoq sistemasidan qaysi mamlakatda ko’proq foydalanilgan?



Kompyuterlar ishlab chiqarila boshlanganda kompynterlarning ishlash prinsipi bilan

bogiiq boigan axborotlarni ikkilik sanoq sistemasidakodlash va amallar bajarish masalasi

yuzaga keldi. Chunki, kompyuterga biror amalni bajarishni o’rgatish uchun inson shu

amalni qanday bajarilishini tasavvur qilishi zafurdir. Demak, kompyuterlarni ishlash

prinsipini

o’rganish uchun ikkilik sanoq sistemasida amallar qanday bajarilishini bilishingiz maqsadga

muvofiqdir.

Ikkilik sanoq sistemasida arifmetik amallar

Kundalik hayotimizda ishlatiladigan o’nlik sanoq sistemasidagi sonlar ustida

arifmetik amallar bajarish usullanni bilamiz. Mazkur usullar boshqa barcha pozitsiyali sanoq

sistemalari uchun ham o’rinlidir.

O’nlik sanoq sistemasida qo’shish amalini ko’rsak, biz avval birliklarni, so’ng

o’nliklarni, keyin yuzliklar va hokazolarni o’zaro qo’shib boramiz. Bu jarayon barcha

pozitsiyali sanoq sistemalari uchun o’rinli bo’lib, toki oxirgi qiymat bo’yicha eng katta

razryadni qo’shishgacha davom etadi. Mazkur jarayonda shu narsani doim eslash kerakki,

agar biror razryad sonlarini qo’shganimizda natija sanoq sistema asosi qiyrhatidan katta

chiqsa, yig’indining sanoq sistema asosidan katta qismini eying razryadga o’tkazish kerak.

Masalan, o’nlik sanoq sistemasida:

19327510

+

7953810

198310

27479610

Ma’lumki ikkilik sanoq sistemasi faqat ikkita: 0 va 1 raqamlaridan tashkil

topgan. Shu sistemada qo’shish, ayirish va ko’paytirish amailari quyidagicha

bajariladi:

Qo`shish Ayirish Ko`paytirish

0+0=0

0+1=1

1+0=1

1+1=10

0-0=0

1-0=1

10-0=10

10-1=1

0 0=0

0 1=0

1 0=0

1 1=1

Endi yuqoridagi jadvallar yordamida ikkilik sanoq sistemasidagi sonlar ustida turli arifmetik

amallar haiarishga doir misollar ko’ramiz.

1-misol. 10011 + 11001 2-misol. 1000101,001+1000101,001

Yechish. 1101101,001 Yechish. 1101101,001

1000101,001 1000101,001

10110010,010 10110010,010

Javob: 10110010,01. Javob: 10110010,010.

3-misol. 101010-10011 4-misol. 110011,01-10111,101

Yechish. 101010 Yechish. 110011,010

10011 10111,101

10111 11011,101

5-misol. 11011x101 6-misol. 101,11x11,01

Yechish. 11011 Yechish. 101,11

101 11,01

110011 10111

110011 10111

11111111 10111

10010,1011

IV. Mustahkamlash.

1. Ikkilik sanoq sistemasida qo’shish amali qanday bajariladi?Misol keltiring.

2. Ikkilik sanoq sistemasida qo’shish amalini qo’shishjadvalidan foydalanmasdan bajarish

mumkinmi? Javobingizni izohlang.

3. Ikkilik sanoq sistemasida ayirish amali qanday bajariladi? Misol keltiring.

4. Ikkilik sanoq sistemasidagi ko’paytirish jadvalini og’zaki aytib bering.

V. Uyga vazifa.

1-d, 2-d, 3-d, 4-d – mashqlar.


o`rinbosari:_________________










Kompetensiya:






Darsning borishi:





II. Takrorlash:







O’nlik sanoq sistemasida qo’shish amalini ko’rsak, biz avval birliklarni, so’ng

o’nliklarni, keyin yuzliklar va hokazolarni o’zaro qo’shib boramiz. Bu jarayon barcha

pozitsiyali sanoq sistemalari uchun o’rinli bo’lib, toki oxirgi qiymat bo’yicha eng katta

razryadni qo’shishgacha davom etadi. Mazkur jarayonda shu narsani doim eslash kerakki,

agar biror razryad sonlarini qo’shganimizda natija sanoq sistema asosi qiyrhatidan katta

chiqsa, yig’indining sanoq sistema asosidan katta qismini eying razryadga o’tkazish kerak.

Masalan, o’nlik sanoq sistemasida:

19327510

+

7953810

198310

27479610

Ma’lumki ikkilik sanoq sistemasi faqat ikkita: 0 va 1 raqamlaridan tashkil

topgan. Shu sistemada qo’shish, ayirish va ko’paytirish amailari quyidagicha

bajariladi:

Qo`shish Ayirish Ko`paytirish

0+0=0

0+1=1

1+0=1

1+1=10

0-0=0

1-0=1

10-0=10

10-1=1

0 0=0

0 1=0

1 0=0

1 1=1

Endi yuqoridagi jadvallar yordamida ikkilik sanoq sistemasidagi sonlar ustida turli arifmetik

amallar haiarishga doir misollar ko’ramiz.

1-misol. 10011 + 11001 2-misol. 1000101,001+1000101,001

IV. Mustahkamlash.






V. Uyga vazifa.



o`rinbosari:_________________9-Mavzu: Nazorat ishi



Darsning ta’limiy vazifasi: o‘quvchilarga Sanoq sistemalari haqida tushunchalar berish nazariy

topshiriqlar orqali bilim berish va ko’nikmalar hosil qilish.

Darsning tarbiyaviy vazifasi: o’quvchilarni yangi bilimlar egallashga va tartib-intizomga doimo

rioya etishga hamda dizaynlik kasbiga yo’naltirish.

Darsning rivojlantiruvchi vazifasi: o‘quvchilarning kompyuterdan foydalanish haqidagi bilim va

tasavvurlarini kengaytirish.

Kompetensiya:






Darsning borishi:





II. Yangi mavzu bayoni:

1-variant

1. Sanoq sistemalariga oid topshiriqni bajaring.

a) 10111102 – (1*25+1*23+1*21+1*20)→ X10

b) O‘tkazishni bajaring: 99BADAB16→ X2

2. Agar kitob hajmi 5 Kbayt ekanligi ma’lum bo‘lsa, uni nechta “kompyuter”

so‘zi bilan almashtirish mumkinligini aniqlang.

3. Axborotni qayta ishlash va uzatish haqida ma’lumot bering, misollar keltiring.

2-variant


a) 11011112 – (1*26+1*22+1*20)→ X10

b) Sonlarni o‘sish tartibida joylashtiring: 10010112, 518, 4716

2. Uchlik sanoq sistemasida 0 dan boshlab butun sonlarni barchasini raqamlari

yig‘indisi 37 ga teng bo‘lguncha ketma-ket yozing.

3. Axborotlarni kodlash va kodlashdan maqsad haqida ma’lumot bering, misollar

keltiring.

3-variant


a) 1102*(1*24+1*22+1*20)→ X10

b) O‘tkazishni bajaring: F109B16 → X8

2. “Mening hujjatlarim” papkasini hosil qiling va saqlang.

3. MS Wordda abzas parametrlari haqida ma’lumot bering, misollar keltiring.

4-variant


a) 1101102+(1*25+1*23+1*21+1*20)→ X10

b) Sonlarni kamayish tartibida joylashtiring: 100002, 1068, AB16

2. Kitobda 128 sahifa bo‘lib, har bir sahifada 64 ta belgili 64 ta satr bor.

Kitobdagi axborot hajmini Kbaytda ifodalang.

3. Sanoq sistemalari tarixi haqida ma’lumot bering, misollar keltiring.

III. Mustahkamlash.






IV. Uyga vazifa.


Tekshirdim: O`quv ishlari bo`yicha dirеktor o`rinbosari:________________

10-Mavzu: Turli sanoq sistemalarida amallar bajarish.

Darsning maqsadi Ikkilik sanoq sistemalari haqida o`quvchilara tushuncha berish va unda








Kompetensiya:






Darsning borishi:


I. Tashkiliy qism:

1.Salomlashish.



II. Takrorlash:







IV. Mustahkamlash.

V. Uyga vazifa.


o`rinbosari:_________________










Kompetensiya:






Darsning borishi:


I. Tashkiliy qism:

1.Salomlashish.



II. Takrorlash:







IV. Mustahkamlash.

1. Sanoq sistemasida qanday sonlar qatnashadi?

2. TRIADA jadvali nechchilik sanoq sistemalari bilan ishlaydi?

V. Uyga vazifa. Takrorlash


o`rinbosari:_________________

12. -Mavzu: Bir sanoq sistemasidagi sonlarni boshqa sanoq

sistemasida tasvirlash









Kompetensiya:






Darsning borishi:





II. Takrorlash:

Avvalgi mavzudagi materiallar asosida qo’shimcha testlar.


Kompyuter bilan bog‘liq sanoq sistemasi faqatgina ikkilik sanoq sistemasini emas, balki sakkizlik

va o‘n oltilik sanoq sistemasini ham o‘z ichiga oladi. Shu sababli sanab o‘tilgan sanoq sistemalari

sonlari orasidagi bog‘liqlikni aniqlash muhimdir.Bir sanoq sistemasidagi butun sonni o‘nlik sanoq

sistemasida tasvirlash Asosi o‘n bo‘lmagan pozitsiyali sanoq sistemasidagi manfiymas butun sonni

o‘nlik sanoq sistemasiga o‘tkazish uchun uni ixcham ko‘rinishidan yoyiq ko‘rinishga o‘tkazish va

yig‘indi natijasini hisoblash kifoya. Masalan:

IV. O`tilgan mavzuni mustahkamlash va baxolash:

1. O‘nlik sanoq sistemasidagi butun son boshqa sanoq sistemasiga qanday o‘tkaziladi?

2. Biror sanoq sistemasidagi butun sonni o‘nlik sanoq sistemasiga o‘tkazishni ko‘rsating.

3. Beshlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni yettilik sanoq sistemasiga o‘tkazishni ko‘rsating.

4. Diada, triada va etrad usullari jadvalini yozing.

5. To‘rtlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni sakkizlik sanoq sistemasiga o‘tkazishni

ko‘rsating.

6. Sakkizlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni o‘n oltilik sanoq sistemasiga o‘tkazishni

ko‘rsating.

7. To‘rtlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni o‘n oltilik sanoq sistemasiga o‘tkazishni

ko‘rsating

V. Uyga vazifa:


o`rinbosari:_________________

13-Mavzu: Amaliy mashg‘ulot









Kompetensiya:






Darsning borishi:





II. Takrorlash:








ko‘rsating.


ko‘rsating.


ko‘rsating

V. Uyga vazifa: mavzuni o’qib o’rganish misollar ishlash.


o`rinbosari:_________________

14-Mavzu: Turli sanoq sistemasidagi sonlarni boshqa sanoq

sistemasida tasvirlash.









Kompetensiya:






Darsning borishi:



2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:




4. Diada, triada va tetrada usullari jadvalini yozing.


ko‘rsating.



V. Uyga vazifa:


o`rinbosari:_________________










Kompetensiya:






Darsning borishi:



2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:






ko‘rsating.


Ma’lumki harflardan iborat alifboni qo’llashda bir qancha qonun va qoidalarga amal

qilinadi. Sonli alifbodagi belgilardan foydalanishda ham o’ziga hos qoidalarda foydalaniladi. Bu

qoidalar turli alifbolar uchun turlicha bo’lib, mazkur alifboni kelib chiqish tarixi bilan bog’liq.

Savol va topshiriqlar

1. Informatika so’zining ma’nosi nima?

2. Axborotni sezish o’rganlarimiz qaysilar?

3. Axborot uzatuvchi vositalar deganda nimalarni tushunasiz?

4. Sanoq sistemasi nima?

5. Qanday sanoq sistemalarini bilasiz?


V. Uyga vazifa:


o`rinbosari:_________________

16-Mavzu: Nazorat ishi









Kompetensiya:






Darsning borishi:



2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:






ko‘rsating.


1-variant


a) 10001012 – (1*25+1*23+1*21)→ X10

b) Sonlarni kamayish tartibida joylashtiring: 728, 6410, 3816

2. Print Screen klavishi va Paint dasturi yordamida MS Word dasturi interfeysidan uskunalar

paneli rasmini “qirqib” oling va “MS Word dasturi uskunalari” nomi bilan saqlang.

3. Ikkilik sanoq sistemasidagi sonlarni o‘nlik sanoq sistemasida va aksincha tasvirlash haqida

ma’lumot bering.

2-variant


a) 1112 * (1*24+1*23+1*21+1*20)→ X10

b) O‘tkazishni bajaring: ABEBA16→ X2

2. 120 kilobaytli hujjatni sekundiga 512 bayt uzatish tezligiga ega bo‘lgan tarmoq

orqali uzatish uchun ketadigan vaqtni minutlarda aniqlang.

3. Kompyuter tarmoqlari haqida ma’lumot bering.

3-variant


a) 11111012 + (1*26+1*23+1*21+1*20)→ X10

b) Sonlarni o‘sish tartibida joylashtiring: 128∙910 ,78∙A16, 1000002

2. 4 Gbayt axborot 64 sekundda uzatilgan bo‘lsa, axborot uzatish tezligini minutlarda

aniqlang.

3.Axborot texnologiyalari haqida ma’lumot bering.

4-variant


a) 10010102 - (1*25+1*23+1*20)→ X10

b) O‘tkazishni bajaring: 1BADBA16→ X2

2. Word dasturi haqida ma’lumot bering.

3. Windows operatsion sistemasi kalkulyatori haqida ma’lumot bering.


V. Uyga vazifa:


o`rinbosari:_________________

17-Mavzu: O’nli kasr ko’rinishidagi sonlarni boshqa

sanoq sistemasiga o’tish









Kompetensiya:






Darsning borishi:


I. Tashkiliy qism:

1.Salomlashish.



II. Takrorlash:







IV. Mustahkamlash.

V. Uyga vazifa.


o`rinbosari:_________________










Kompetensiya:






Darsning borishi:





II. Takrorlash:








ko‘rsating.


ko‘rsating.


ko‘rsating

V. Uyga vazifa: mavzuni o’qib o’rganish misollar ishlash.


o`rinbosari:_________________

19-Mavzu: Axborotlarning kompyuterda

tasvirlanishi. Darsning maqsadi Axborotni kompyuterda tasvirlash haqida o`quvchilara tushuncha

berish va unda amallar bajarishni o`rgatish

Darsning ta’limiy vazifasi: o‘quvchilarga Axborotni kompyuterda tasvirlash haqida

tushunchalar berish nazariy topshiriqlar orqali bilim berish va ko’nikmalar hosil qilish.





Kompetensiya:






Darsning borishi:



2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:


Axborotni ikkita belgi yordamida kodlash

Kompyuter raqamlarning o'zini emas, balki shu raqamlarni ifodalovchi signallarni

farqlaydi. Bunda raqamlar signalning ikki qiymati bilan (magnitlangan yoki

magnitlanmagan; ulangan yoki ulanmagan; ha yoki yo'q va h.k.) ifodalanadi. Bu holatning

birinchisini 1 raqami bilan, ikkinchisini esa 0 raqami bilan belgilash qabul qilingan bo'lib,

axborotni ikkita belgi yordamida kodlash (qisqacha, ikkilikda kodlash) nomini olgan.

Masalan:

A 01000001 M 01001101

B 01000010 O 01001111

D 01000100 R 01010010

H 01001000 T 01010100

K 01001011 U 01010101

I 01001001 X 01011000

Kompyuterlarda har bir belgiga 0 va 1 belgilarining ketma-ketligidan iborat 8 ta belgi

mos qo'yiladi. 8 ta nol va birlarning turli o'rin almashtirishidan foydalanib, turli xildagi

belgilarni kodlashimiz mumkin. 0 va 1 dan iborat raqamlar yordamida ularni 8 tadan

ajratsak, bu o'rin almashtirishlar soni 28 =256 ga teng bo'ladi, ya'ni ular yordamida 256 ta

harflar, raqamlar, turli

boshqa belgilarni kodlash mumkin bo'ladi.

KITOB so'zini quyidagicha kodlash mumkin:

01001011 01001001 01010100 01001111 01000010

K I T O B

Buyruqlarni yoki turli boshqa turdagi axborotlarni kodlash uchun shu trtibda

yondashiladi. Biroq, turli rusumdagi kompyuterlar uchun turlicha b'lishi mumkin. Bu

texnikaning xususiyatiga bog'liq bo'lgan holatdir.

Agar ikkilikda kodlangan belgilarni o'n oltilikda kodlamoqchi bo'lsak, tetrada

kodlash usulidan foydalanishimiz mumkin. Bu holda sanoq sistemasidagi sonlarni

taqqoslash jadvaliga ko'ra 4=0100 va 1=0001 ekanligidan A belgisi kodi o'n oltilikda 41 ga

teng bo'ladi. Agar birinchi

raqamni ustun, ikkinchi raqamni satr tartib raqami deb olsak yangi jadval hosil qilamiz.

Bunda har bir raqam va alifbodagi belgi jahon andozalaridagi kodlash jadvali - ASCII

(American Standard Code for Information Interchange) jadvali hosil bo'ladi.

ASCII kodlash jadvali000

0

000

1

001

0

001

1

010

0

010

1

011

0

011

1

100

0

100

1

101

0

101

1

110

0

110

1

111

0

111

1

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F

000

0

0 ► 0 @ P ‘ p А Р а ░ ╨ р Ё

000

1

1 ◄ ! 1 A Q a q Б С б ▒ ╤ с ё

001

0

2 ↕ ” 2 B R b r В Т в ▓ ┬ ╥ т

001

1

3 ♥ ‼ # 3 C S c s Г У г │ ├ ╙ у

010

0

4 ♦ ¶ $ 4 D T d t Д Ф д ┤ – ╘ ф

010

1

5 ♣ § % 5 E U e u Е Х е ╡ ┼ ╒ х

011

0

6 ♠ ▬ & 6 F V f v Ж Ц ж ╢ ╞ ╓ ц

011

1

7 ↨ ` 7 G W g w З Ч з ╖ ╠ ╫ ч

100

0

8 ↑ ( 8 H X h x И Ш и ╕ ╚ ╪ ш

100

1

9 ↓ ) 9 I Y i y Й Щ й ╣ ╔ ┘ щ

101

0

A → * : J Z j z К Ъ к ║ ╩ ┌ ъ .

101

1

B ← + ; K [ k { Л Ы л ╗ ╦ █ ы

110

0

C , < L \ l | М Ь м ╝ ╠ ▄ ь

110

1

D ↔ - = M ] m } Н Э н ╜ ═ ▌ э ²

111

0

E ▲ . > N ^ n ~ О Ю о ╛ ╬ ▐ ю ■

111

1

F ▼ / ? O _ o ∆ П Я п ┐ ╧ ▀ я

IV. Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar.

Savollar:1. Ikkilikda kodlash nima uchun kerak?

2. Sakkiz bit orqali qancha belgi va harfni kodlash mumkin?3. ASCII jadvali haqida gapirib bering.4. Grafik axborotlarni kodlash mumkinmi?5. Ikki, uch va to'rt bit bilan necha xil rangni kodlash mumkin va bu qanday amalga

oshiriladi?6. Tovushni kodlash mumkinmi? Mumkin bo'lsa, tovushni qanday qilib raqamlarga

o'tkazish mumkin?

V. Uyga vazifa

"Kelajak yoshlar qo'lida" iborasida necha bayt axborot borligini hisoblang va uni axborotning boshqa o'lchov birliklarida ifodalang. (23 bayt=23*8=184 bit) Agar axborot 14 Mbt hajmga ega bo'lsa, u qancha bit, bayt va Kbt ekanligini hisoblang.14 Mbt=14 336 Kbt=14 680 064 bayt.


o`rinbosari:_________________

20-Mavzu: Grafik axborotni ikkita belgi yordamida tasvirlanishi.

Darsning maqsadi Axborotni kompyuterda tasvirlash haqida o`quvchilara tushuncha








Kompetensiya:






Darsning borishi:



2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:

III. Yangi mavzu bayoni:Displey to‘g‘ri to‘rtburchak ko‘rinishida bo‘lib, uning tomonlari nisbati odatda 16 ga 9 kabi

bo‘ladi. Bundan tashqari, display tomonlari nisbati 16 ga 4 ga 3, 5 ga 4 kabi bo‘lishi ham mumkin. So‘nggi paytda 21 ga 9 nisbatdagi displeylar ishlab chiqarila boshlandi. 16^9 va 16x10 nisbatli displeylar keng, 21x9 nisbatlilari o‘takeng, 5x4 nisbatlilari kvadrat displeylar deb ataladi.

Piksellar soni bo‘yicha displeylardan keng tarqalganlari va ularning nomlari quyida keltirilgan;

320x240 CGA (Color Graphic Adapter- rangli grafik qurilma);

640x480 VGA (Video Graphic Adapter - video grafik qurilma);

800x600 SVGA (Super VGA);

1024x768 XVGA (eXtended VGA- kengaytirilgan VGA);

1280x720 HD (High Defenition- yuqori aniqlik);

1280x800 HD+ (HD dan ko‘proq);

1366x768 WXVGA(Wide XVGA-keng XVGA);

1440x900 HD++ (HD dan yanada ko‘proq);

1600x900 HD+++ (HD dan yanada ko‘proq);

1920x1080 FHD(Full HD-to‘liq HD);

2560X1440 QHD (Quadra HD- to‘rtlangan HD);

3840x2160 4K (4 kilo-to‘rt ming ustun) yokiUHD (Ultra HD-o‘ta HI)).

Displey ekrani satrlarga va ustunlarga ajralib chiqilgan bo‘lib, har bir qator va ustun kesishgan joyda piksel deb ataluvchi juda kichik tasvir bo’laklari joylashgan. Piksellaming har biri alohida manzilga ega va mustaqil boshqarilishi mumkin. Har bir piksel uchun xotirada bir baytdan to‘rt baytgacha joy ajratilishi mumkin. Demak, har bir piksel 256 tadan 4

milliardgacha bo‘lgan ranglardan birida bo’lishi mumkin.


Savollar:1. Grafik axborotlarni kodlash mumkinmi?2. Ikki, uch va to'rt bit bilan necha xil rangni kodlash mumkin va bu qanday amalga

oshiriladi?3. Tovushni kodlash mumkinmi? Mumkin bo'lsa, tovushni qanday qilib raqamlarga

o'tkazish mumkin?

V. Uyga vazifa

"Kelajak yoshlar qo'lida" iborasida necha bayt axborot borligini hisoblang va uni axborotning boshqa o'lchov birliklarida ifodalang. (23 bayt=23*8=184 bit) Agar axborot 14 Mbt hajmga ega bo'lsa, u qancha bit, bayt va Kbt ekanligini hisoblang.14 Mbt=14 336 Kbt=14 680 064 bayt.

Tekshirdim:

O`quv ishlari bo`yicha dirеktor o`rinbosari:_________________

21-Mavzu: Amaliy ish

Darsning maqsadi Axborotni kompyuterda tasvirlash haqida o`quvchilara tushuncha




Darsning tarbiyaviy vazifasi: o’quvchilarni yangi bilimlar egallashga va tartib-

intizomga doimo rioya etishga hamda dizaynlik kasbiga yo’naltirish.

Darsning rivojlantiruvchi vazifasi: o‘quvchilarning kompyuterdan foydalanish

haqidagi bilim va tasavvurlarini kengaytirish.

Kompetensiya:

1. TK1-kommunikativ kompetensiya

2. TK2-axborot bilan ishlash kompetensiyasi

3. TK3-o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi



Darsning borishi:



2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:


1. ASCII kodlash jadvali foydalanib, “MUSTAHKAM OILA YILI” jumlasini o`n oltilikda

kodlang.

M U S T A H K A M

4D 55 53 54 41 48 4B 41 4D

O I L A Y I L I

4F 49 4C 41 59 49 4C 49

2. a) O`nlik sanoq sistemasidagi 5310 sonini ikkilik sanoq sistemasiga o`tkazing.

Javob: 5310 = 1101012

b) Ikkilik sanoq sistemasidagi 10111012 sonini o`nlik sanoq sistemasiga o`tkazing.

Javob: 10111012 = 9310

3. Triada kodlash usulidan foydalanib, o`tkazishni bajaring:

a) 1111001012 = ?8 111`100`1012 = 7458

b) 65478=?2 65478 = 110`101`100`1112

4. Tetrada kodlash usulidan foydalanib o`tkazishni bajaring:

a) 10110110112 = ?16 10`1101`10112 = 2DB

b) 1DAE16 = ?2 1DAE16 = 1`1101`1010`11102

5. Bir kitobda 640 ta sahifa bo`lib, har bir sahifa 32 ta satrdan va har bir satr 72 ta belgidan

iborat bo`lsa, kitobdagi axborotni 24 Kbt/sek tezlik bilan uzatilganda necha daqiqa vaqt

sarflanadi?

Yechilishi:

Kitobdagi axborot hajmi: 640*32*72= 1 474 560 bayt = 1440 Kbt.

Sarflanadigan vaqt: 1440 kbt:24Kbt/sek=60 sek=1daqiqa

III. Uyga vazifa

Takrorlash.


o`rinbosari:_________________

22-Mavzu: Axborot texnologiyalari

Darsning maqsadi Ahborot texnologiyalari haqida o`quvchilara tushuncha berish va unda

amallar bajarishni takrorlash

Darsning ta’limiy vazifasi: o‘quvchilarga Ahborot texnologiyalari haqida tushunchalar

berish nazariy topshiriqlar orqali bilim berish va ko’nikmalar hosil qilish.




bilim va tasavvurlarini kengaytirish. Kompetensiya:






Darsning borishi:


I. Tashkiliy qism:

1.Salomlashish.

2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:

Triada kodlash usulidan foydalanib, o`tkazishni bajaring:

a) 1111001012 = ?8 111`100`1012 = 7458

b) 65478=?2 65478 = 110`101`100`1112

Tetrada kodlash usulidan foydalanib o`tkazishni bajaring:

a) 10110110112 = ?16 10`1101`10112 = 2DB

b) 1DAE16 = ?2 1DAE16 = 1`1101`1010`11102

III. Yangi mavzuni o`rganish:

"Texnologiya" so'zi yunoncha (grekcha) "techne" — san'at, mohirlik, hunar va

"logos" — fan so'zlaridan tashkil topgan bo'lib, u aniq maqsadga erishish uchun zaruriy

vositalar, usul va sharoitlardan foydalangan holda muayyan amallarni ketma-ket

bajarilishini ko'zda tutadi.

Axborot texnologiyalari haqida

Ixtiyoriy jarayonni to'liq o'rganishda, u to'g'risida to'plangan ma'lumotlar hajmi, ma'lumotlarning o'zaro bog'liqligi darajasi shunchalik murakkab bo'ladiki, ularni biror vosita yordamisiz toliq qayta islilash amalda mumkin emas.

Fan va texnikaning rivojlanishi axborotlarni to'plash, qayta ishlash va uzatish kabi jarayonlarni samarali amalga oshirish mumkinligini ko'rsatdi. Bunda asosiy o'rinni texnik vositalar - kompyuter va boshqa turdagi vositalar egallaydi.

Ular yordamida ishni tashkil etish orqali axborotlar almashinuvini tezlatishdan tashqari kerakli axborotni izlash, qayta ishlash va undan foydalanishni osonlashtirish hamda axborotning avval ko'rsatib o'tilgan barcha xususiyatlarini saqlashga erishiladi.

Insoniyat tomonidan axborotlarni izlash, to'plash, saqlash, qayta ishlash va undan foydalanish usullari va vositalari axborot texnologiyasi deb yuritiladi.

Axborot texnologiyasi ikki: ichki va tashqi omillardan iboratdir. Ichki omillarga usullar, tashqi omillarga vositalar kiradi.

Bundan kelib chiqadiki, axborot texnologiyasi o`z ichiga quyidagilarni oladi: qalam, ruchka, daftar, qog'oz, bo`r, doska, proyektor, ekran, kodoskop, sinf, stol, stul, o'quvchi, o'qituvchi, farrosh, direktor, kitob, kompyuter, suhbat jarayoni, dars o'tish jarayoni, test o'tkazish jarayoni, savol-javob o'tkazish jarayoni, dars o'tish usuli va metodikasi, plakat yoki boshqa didaktik materiallar, va hokazo. Demak, axborot texnologiyalari sanoatda, savdo-sotiqda, boshqaruvda, bank, ta'lim va sog'liq sistemasida, tibbiyot va fanda, transport va aloqada, qishloq xo'jaligi va ijtimoiy xizmat tizimida, turmushda qo`llanilar ekan.

Axborot texnologiyasining asosiy texnik vositalari sifatida kompyuterdan tashqari aloqa vositalari - telefon, teletayp, telefaks va boshqalar qo'llaniladi.

Axborot texnologiyalari hisoblash texnikasidan tashqari aloqa texnikasi, televideniye va radioni ham o'z ichiga oladi. Umuman, informatika va axborot texnologiyalari bir-birini to'ldiruvchi qismlar sifatida qaraladi.IV. Mustahkamlash uchun savollar:

1. Axborot texnologiyasi dcganda nimani tushunasiz?2. Axborot texnologiyasining tashqi omillariga misol keltiring.3. Agar kompyuterlar tarmoqqa birlashtirilmasa, ular qandayusulda axborot almashinadi

V. Uyga vazifa: Mavzuni o`rganish.

Tekshirdim:

O`quv ishlari bo`yicha dirеktor o`rinbosari:_________________

23-Mavzu: Axborotli olam muammalari va Internet

Darsning maqsadi Axborotli olam muammalari va internet haqida o`quvchilara tushuncha

berish va unda amallar bajarishni takrorlash

Darsning ta’limiy vazifasi: o‘quvchilarga Axborotli olam muammalari va internet haqida






Kompetensiya:






Darsning borishi:

№ Dars bosqichlari Vaqti

1 Tashkiliy qism 2 minut

2 O`tgan o`quv yilida o`tilganlarni takrorlash va baholash 15 minut

3 Yangi mavzuning mazmunini ochish va xulosalar chiqarish 25 minut

5 Uyga vazifa va topshiriqlar 3 minut


2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:

1. Axborot texnologiyasi dcganda nimani tushunasiz?

2. Axborot texnologiyasining tashqi omillariga misol keltiring.

3. Agar kompyuterlar tarmoqqa birlashtirilmasa, ular qandayusulda axborot

almashinadi?

III. Yangi mavzuni o`rganish:

Hamma Internet haqida eshitgan va undan foydalanishni xohlaydi. Ma'lumki, Internet axborotni

soniyalar ichida uzoq masofalarga uzatish imkonini beradi. Shuning uchun bu darsda Internetni

kelib chiqishi, uning tarkibi, unda axborot qanday qoidalar asosida uzatilishi va qabul qilinishi

haqida ma'lumot beriladi.

Internet tarixi

O'zgarib va rivojlanib turuvchi olam yoki jamiyat haqida turli xil ko'rinishdagi katta hajmli

axborotlar dunyoning deyarli hamma mamlakatlarida yig'ilib bormoqda. Bu ma'lumotlardan

foydalanish zamonaviy axborot texnologiyasi vositalarisiz katta mablag' va vaqt talab etadi. Bunday

muammolar Internet (Xalqaro informatsion tarmoq)ning tashkil etilishi bilan hal etildi.

Internet "sovuq urush" mahsuli hisoblanadi. Uni yaratilishiga yadro zarbalaridan qisman

zararlanganda ham ishlay olishga mo'ljallangan tajribaviy aloqa sistemasi sifatida XX asrning 70-

yillari boshlarida AQSH Mudofaa Vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan ARPANet aloqa tarmog'i

asos bo'lgan.

ARPANet - buzilgan aloqa bo'g'inlarni avtomatik ravishda aylanib o'tishga va tarmoqdagi

kompyuterlarning ma'lumot almashishiga imkon yaratuvchi kommunikatsiyalar paketidir.

ARPANet tarmog'i birinchi marta ishga tushirilganda 4 ta kompyuter orasida maxsus kabel orqali

bor-yo'g'i 2 minut davomida axborot almashinilgan. Awaliga bu tarmoq maxfiv hisoblanean

Kevinrhalik so'ng bu tarmoqqa turli korxona va tashkilotlar ulanib olgan. Shu tariqa bu tarmoq

Internet tarmog'iga aylangan. Internet tarmog'i biror tashkilotga bo'ysunmaydi, lekin davlatlar, ilmiy

va ta'lim tashkilotlari, kommersiya strukturasi va millionlab xususiy shaxslar tomonidan

moliyalashtiriladi. Tarmoq taklif etilgan ko'ngillilar tomonidan tashkil etilgan "Internet arxitekturasi

bo'yicha kengash" tomonidan boshqariladi.

Internet va WWW

Internet - dunyo bo'ylab joylashgan va yagona tarmoqqa birlashtirilgan minglab kompyuter

tarmoqlarining majmuidir. Internetda axborot almashish standart qoidalar asosida amalga oshiriladi.

Internetdagi ma'lumotlarni uzatish qoidalari protokollar (masalan, TCP/IP —TRANSMISSON

CONTROL PROTOKOL/INTERNET PROTOKOL) deb ataladi. TCP/IP protokolining axborotni

uzatish usuli quyidagicha: TCP protokoli axborotni paketlarga ajratadi; IP protokoli orqali barcha

paketlar qabul qiluvchiga uzatiladi va TCP protokoli tomonidan barcha paketlarning qabul

qilinganligi tekshiriladi; barcha paketlar qabul qilingandan keyin TCP protokoli ularni tartibga

soladi va yaxlit ko'rinishga keltiradi.

Kompyuterlarning axborotlarni telefon tarmoqlari orqali yubora olishiga imkon beruvchi modem

deb ataluvchi qurilmaning yaratilishi (1979-yil Nayes kompaniyasi) va rivojlanishi sababli

faqatgina shaxsiy kompyuteri va telefoni bor millionlab kishilar tarmoqning maxsus quril-malarisiz

ham Internetdan foydalana olish imkoniyatiga ega bo'ldilar.

Hozirgi kunda Internet dunyo bozorini o'rganishda va savdo-sotiq ishlarini tashkil etishda

zamonaviy biznesning eng muhim vositalaridan biriga aylanib bormoqda. Internet o'zaro aloqa

bog'lash yoki ma'lumotlar almashish tarmog'i bo'libgina qolmasdan, unda mavjud bo'lgan

ma'lumotlar ombori majmuyi dunyo bilimlar omborini tashkil etadi. Internetning kompyuterlar

bilan bog'liq bo'lgan narsalardan muhim farqi shundaki, u o'zi haqidagi ma'lumotlarni ham o'zida

saqlay olishidir.

1992-93-yillarda axborot texnologiyasining rivojlanishi sababli tasviriy va tovushli axborotlarni olis

masofalardan qisqa vaqtda uzatishning shunday imkoniyati yaratilganki, u World Wide Web deb

nomlangan.

World Wide Web ning yaratilishiga 1989-yil Shvetsariyadagi Yevropa Yadroviy Tadqiqotlar

Kengashining loyihasi asos bo'ldi. Bu loyihaning maqsadi Internetda axborot tarqatishning samarali

usullarini izlash va uning oqibatlarini kuzatishdan iborat edi. Hozirgi kunda World Wide Web

Internetning eng tez rivojlanayotgan sohalaridan biri bo'lib qoldi.

Internet deganda ko'pchilik World Wide Web (qisqacha Web yoki WWW) ni tushunadi. Aslida

World Wide Web Internetning bir qismi bo'lib, xalqaro o'rgimchak to'ri ma'nosini anglatadi. World

Wide Web multimedia (multimedia - rasm va matnli axborotni tovushli va harakatdagi shakllardan

iborat axborot bilan birlashtirish texnologiyasi) imkoniyatlariga ega bo'lgani uchun

foydalanuvchilar e'tibonni juda tez qozondi.

IV. Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar:

1. Internet deganda nimani tushunasiz?

2. Internetning yaratilishiga sabab bo'lgan birinchi kompyuter tarmog'i haqida so'zlab bering.

3. Internetda axborot uzatish protokoli deganda nimani tushunasiz?

V. Uyga vazifa:


o`rinbosari:_________________


Darsning maqsadi Axborotli olam muammalari va internet haqida o`quvchilara tushuncha

berish va unda amallar bajarishni takrorlash

Darsning ta’limiy vazifasi: o‘quvchilarga Axborotli olam muammalari va internet haqida






Kompetensiya:






Darsning borishi:







2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:

4. Axborot texnologiyasi dcganda nimani tushunasiz?

5. Axborot texnologiyasining tashqi omillariga misol keltiring.

6. Agar kompyuterlar tarmoqqa birlashtirilmasa, ular qandayusulda axborot

almashinadi?

III. Yangi mavzuni o`rganish: 1-variant


a) 10001012 – (1*25+1*23+1*21)→ X10

b) Sonlarni kamayish tartibida joylashtiring: 728, 6410, 3816

2. Print Screen klavishi va Paint dasturi yordamida MS Word dasturi interfeysidan uskunalar

paneli rasmini “qirqib” oling va “MS Word dasturi uskunalari” nomi bilan saqlang.

3. Ikkilik sanoq sistemasidagi sonlarni o‘nlik sanoq sistemasida va aksincha tasvirlash haqida

ma’lumot bering.

2-variant


a) 1112 * (1*24+1*23+1*21+1*20)→ X10

b) O‘tkazishni bajaring: ABEBA16→ X2

2. 120 kilobaytli hujjatni sekundiga 512 bayt uzatish tezligiga ega bo‘lgan tarmoq

orqali uzatish uchun ketadigan vaqtni minutlarda aniqlang.

5. Kompyuter tarmoqlari haqida ma’lumot bering.

3-variant


a) 11111012 + (1*26+1*23+1*21+1*20)→ X10

b) Sonlarni o‘sish tartibida joylashtiring: 128∙910 ,78∙A16, 1000002

2. 4 Gbayt axborot 64 sekundda uzatilgan bo‘lsa, axborot uzatish tezligini minutlarda

aniqlang.

3.Axborot texnologiyalari haqida ma’lumot bering.

4-variant


a) 10010102 - (1*25+1*23+1*20)→ X10

b) O‘tkazishni bajaring: 1BADBA16→ X2

2. Word dasturi haqida ma’lumot bering.

3. Windows operatsion sistemasi kalkulyatori haqida ma’lumot bering.


V. Uyga vazifa:


o`rinbosari:_________________

25-Mavzu: Internetda ishlashni ta’minlovchi dasturlar.

Darsning maqsadi: Internetda ishlashni ta`minlovchi dasturlar haqida o`quvchilara

tushuncha berish.

Darsning ta’limiy vazifasi: o‘quvchilarga Internetda ishlashni ta`minlovchi dasturlar

haqida tushunchalar berish nazariy topshiriqlar orqali bilim berish va ko’nikmalar hosil

qilish.





Kompetensiya:






Darsning borishi:


I. Tashkiliy qism:

1.Salomlashish.

2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:





Internet - axborotlar ummoni. Undan siz istalgan mavzuga oid xohlagancha ma'lumot

olishingiz mumkin. Lekin internetga kirish, undan kerakli ma'lumotlarni olish qanday

amalga oshiriladi? Ushbu darsda internetda ishlash imkonini beruvchi dasturiy vositalar

bilan tanishasiz.

Web-brauzerlar

Siz avvalgi sinflarda bir nechta amaliy dasturlar bilan tanishdingiz. Masalan, Word - matn,

Paint — grafik ko'rinishdagi axborotlar bilan ishlashga, Kalkulyator esa hisob-kitob

ishlarini bajarishga mo'ljallangan dasturlar edi. Xuddi shunday, Internetning WWW

xizmatidan foydalanish uchun ham maxsus dasturlar ishlab chiqilgan. Ular Web-brauzerlar

(Browser) deb ataladi. Browser inglizcha so'z bo'lib, ko'rishni ta 'mintash, ko'rsatish

ma'nosini anglatadi. Birinchi Web-brauzer 1990-yil CERN (Yevropa Yadroviy Tadqiqotlar

Kengashi) xodimi Tim Berners Li tomonidan ishlab chiqilgan.

Hozirgi kungacha juda ko'p Web-brauzerlar ishlab chiqarilgan. Mosaic, Opera, AdWiper.

Netscape Navigator, Netscape Communicator, Microsoft Internet Explorer va Power

browser shular jumlasidandir. Shulardan eng ko'p foydalaniladigani Netscape

Communicator va Microsoft Internet Explorerdir. Microsoft firmasining Internet Explorer

dasturini Windows operatsion sistemasi tarkibiga kiritganligi bu brauzerning keng

tarqalishiga sabab bo'ldi. Shuning uchun Microsoft Internet Explorer dasturi asosida

braiizerlarning vazifalari va imkoniyatlari bilan tanishamiz.

Web-brauzerlarning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

• Web-sahifalarni xotiraga yuklash va ko'rish;

• Web-sahifani diskka yozib qo'yish (saqlash).

• WWWdagi adresi bo'yicha Web-sahifani chaqirish.

Internet Explorer dasturi interfeysi

Internet Explorer dasturi quyidagi usullarda ishga tushiriladi:

— Windows ish stolidagi fayl belgisi yordamida;

— Tez ishga tushirish panelidagi piktogrammasi yordamida.

— Quyidagi ketma-ketlikdagi buyraqlami bajarish orqali amalga oshiriladi:

[Пуск]=>[Программы]=>[Internet Explorer]

Internet Explorer dasturida ishni tugallash uchun [x] piktogrammasini yoki fayl

menyusining [Закрыть]- ya'ni yopish buyrug'ini tanlash yoki [Alt] +[F4] tugmalarini birga

bosish yetarli.

Internet Explorer kompyuterga yuklanganda quyidagi ko'rinishdagi oyna chiladi:


1. Internetning WWW xizmatidan foydalanish uchun ishlab chiqilgan qanday dasturlar bor?

2. Web-brauzerlarning asosiy vazifalarini aytib bering.

3. Birinchi Web-brauzer qachon va kim tomonidan ishlab chiqarilgan?

4. Nima sababdan Internet Explorer boshqa brauzerlarga nisbatan ko'proq qo'llaniladi?

5. Internet Explorerni ishga tushirish usullarini amalda ko'rsatib bering.

V. Uyga vazifa

Mashqlar1. Chap ustundagi so'zlarni o'ng ustundagi jumlalarga moslab qo'ying.

MS Word Web-brauzerlarOperaMS Internet ExplorerMS Paint Microsoft firmasi dasturlariNetscape NavigatorAdWiper

2. Nuqtalar o'rniga o'ng ustundagi mos keladigan so'zlarni joylashtirib ko'chiring.

Birinchi ... 1990-yil Tim Berners Li tomonidan ishlab chiqilgan. Web-sahifaWeb-brauzerlar ...ni ko'rsatishni ta'minlovchi dastur Tahrir menyusi... yordamida qirqib olish, nusxa olish, joylashtirish amallari bajariladi.

Web-brauzer


o`rinbosari:_________________


Darsning maqsadi: Internetda ishlashni ta`minlovchi dasturlar haqida o`quvchilara

tushuncha berish.

Darsning ta’limiy vazifasi: o‘quvchilarga Internetda ishlashni ta`minlovchi dasturlar

haqida tushunchalar berish nazariy topshiriqlar orqali bilim berish va ko’nikmalar hosil

qilish.





Kompetensiya:






Darsning borishi:


I. Tashkiliy qism:

1.Salomlashish.

2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:





Hozirgi kungacha juda ko'p Web-brauzerlar ishlab chiqarilgan. Mosaic, Opera, AdWiper.

Netscape Navigator, Netscape Communicator, Microsoft Internet Explorer va Power

browser shular jumlasidandir. Shulardan eng ko'p foydalaniladigani Netscape

Communicator va Microsoft Internet Explorerdir. Microsoft firmasining Internet Explorer

dasturini Windows operatsion sistemasi tarkibiga kiritganligi bu brauzerning keng

tarqalishiga sabab bo'ldi. Shuning uchun Microsoft Internet Explorer dasturi asosida

braiizerlarning vazifalari va imkoniyatlari bilan tanishamiz.

Web-brauzerlarning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

• Web-sahifalarni xotiraga yuklash va ko'rish;

• Web-sahifani diskka yozib qo'yish (saqlash).

• WWWdagi adresi bo'yicha Web-sahifani chaqirish.




V. Uyga vazifa

Mashqlar1. Chap ustundagi so'zlarni o'ng ustundagi jumlalarga moslab qo'ying.

MS Word Web-brauzerlarOperaMS Internet ExplorerMS Paint Microsoft firmasi dasturlariNetscape NavigatorAdWiper


o`rinbosari:_________________

27-Mavzu: Internetda axborotlarni izlash

Darsning maqsadi: Internetda ma`lumotlarni izlash haqida o`quvchilara tushuncha berish.

Darsning ta’limiy vazifasi: o‘quvchilarga Internetda ma`lumotlarni izlash haqida






Kompetensiya:






Darsning borishi:


I. Tashkiliy qism:

1.Salomlashish.

2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:







Axborot hayotimizda muhim ahamiyatga ega ekan, uni Internetdan kerakli vaqtda,

zarur miqdorda, qisqa vaqt ichida olib turishirniz kerak bo'ladi. Lekin, Internetdan axborotni

qisqa vaqt ichida olish muammosi ham bor. Bu darsda shu muammoni hal etish usullaridan

birini ko'rib chiqamiz.

Qidiruv tizimlari

Internet — bepoyon axborot ummoni. Axborotlar Internetda millionlab Web-

sahifalarda saqlanadi. Bizga kerakli axborot saqlanadigan Web-sahifani topish uchun uning

Internetdagi adresini bilish zarur. Ammo internet soat sayin yangi axborotlar bilan boyib

boradi. Shuningdek, ba'zi (eskirgan) axborotlar Internet tarmog'idan chiqarib tashlanadi.

Internetdagi ko'p foydalaniladigan Web-sahifalar adreslari maxsus ma'lumotnomalarda chop

etib turiladi. Lekin ulardan to'liq axborot olib bo'lmaydi. Chunki Internetdagi barcha Web-

sahifalar adreslarini chop etish uchun juda katta hajmli kitob kerak bo'ladi. Bu kitob chop

etib tugatilmasidan Internetdagi bir qancha adreslar o'zgarishi aniq. Bu muammo maxsus

Qidiruv tizimlari yaratilishi bilan osonlikcha hal etildi.

Qidiruv tizimi — maxsus Web-sahifa bo'lib, Internet tarmog'idan kerakli axborotni

izlab topish uchun xizmat qiladi.

Hozirgi kunga kelib o'nlab qidiruv tizimlari yaratilgan. Ulardan ko'p

qo'llaniladiganlari sifatida Rambler, Aport, Yahoo, Google larni keltirish mumkin. Har bir

qidiruv tizimi Internet tarmog'ida o'z adresiga ega. Masalan, yuqorida sanab o'tilgan qidiruv

tizimlari mos ravishda www.rambler.ru, www.aport.ru, www.yahoo.com va www.google.uz

adreslarga ega. Qidiruv tizimi Web-brauzer orqali ishga tushiriladi, ya'ni brauzerning

adreslar satriga qidiruv tizimining adresi kiritiladi. Qidiruv tizimlari (Web-sahifasi) turli

ko'rinishga ega bo'lgani bilan, ularning ishlashi deyarli bir xil. Ulardan foydalanishni

Rambler qidiruv tizimi misolida ko'rib chiqamiz.

Qidiruv tizimida ishlash

Ramblerni ishga tushirish uchun, avval Internet Explorerni ishga tushiramiz.

Brauzerning adreslar satriga Rambler qidiruv tizimining adresi - www.rambler.ru ni kiritib

Enter tugmasini bosamiz. Brauzer ma'lumotlar maydoniga Rambler qidiruv tizimining Web-

sahifasi chiqadi:

Avvalambor, Internetdan qanday axborotni izlashni aniq bilish lozim.U biror mavzu

bo'yicha maqola, o'yin dasturi, kompyuter qurilmalari drayveri va hokazo bo'lishi mumkin.

Agar biror maqola kerak bo'lsa, Rambler qidiruv satriga shu maqola nomi, yoki maqolada

uchrashi mumkin bo'lgan so'z yoki jumla, ya'ni kalit so'z kiritilib, qidiruv tugmasi bosiladi.

Agar biror dasturni topish kerak bo'lsa, qidiruv satriga shu dastur nomi yoki uning

vazifasi kiritiladi. Masalan. WindowsXP operatsion sistemasi uchun Laserjet 1300

printerining drayveri kerak bo'lsa, qidiruv satriga "WindowsXP uchun Laserjet 1300

drayveri" (драйвер Laserjet 1300 для WindowsXP) deb yoziladi. Rambler qidiruv satriga

kiritilgan axborotni Internet tarmog'idagi millionlab hujjatlar ichidan izlaydi. Natijada Web-

brauzer ma'lurnotlar maydoniga bir necha (o'nlab yoki yuzlab) hujjatlarnirig gipermurojaatli

adreslari va ularning qisqacha tavsiflaridan iborat Web-sahifa chiqadi. Topilgan hujjatlar

ichidan keraklisini berilgan qisqa tavsifiga ko'ra aniqlab olinadi.

Izlash vaqtini kamaytirish uchun kerakli axborotni mavzu bo'yicha izlash mumkin.

Buning uchun Ramblerning bo'limlar ro'yxatida kerakli bo'lim tanlanadi. Bu ish tanlangan

bo'lim nomi ustiga sichqoncha ko'rsatkichini olib kelib, chap tugmasini bosish orqali amalga

oshiriladi. Shuni aytish joizki, ro'yxatda umumiy bo'lirnlar berilgan. Masalan, "Sport",

"Yangiliklar", "O'yinlar", "Kinozal" va hokazo. Bo'lim tanlangach, qidiruv satrida

berilgan axborot Intemetning faqat tanlangan bo'limga tegishli hujjatlari ichidan izlahadi.


1. Internetdan kerakli axborotni topish uchun nimalarni. bilish kerak?2. Internet axborot qidiruv tizimlari haqida so'zlab bering.3. Qanday qidiruv tizimlari adresini bilasiz?4. Axborot qidiruv tizimlarida qidiruv satri nima uchun kerak?5. Axborot qidiruv tizimlarida bo'iimlardan nima uchun foydalaniladi?6. Agar qidiruv tizimi bir nechta hujjatni topsa, ulardan keraklisini qanday aniqlash

mumkun?7. Axborot qidiruv tizimi yordamida O'zbekiston davlati haqida ma'lumot toping.8. Axborot qidimv tizimi yordamida Internetdan sportga oid yangiliklarni toping.9. Internetdan kompyuterlarga oid yangiliklarni toping.

V. Uyga vazifaMavzuni o`rganish


o`rinbosari:_________________


Darsning maqsadi: Internetda ma`lumotlarni izlash haqida o`quvchilara tushuncha berish.

Darsning ta’limiy vazifasi: o‘quvchilarga Internetda ma`lumotlarni izlash haqida






Kompetensiya:






Darsning borishi:


I. Tashkiliy qism:

1.Salomlashish.

2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:






III. Yangi mavzuni o`rganish. Izlash vaqtini kamaytirish uchun kerakli axborotni

mavzu bo'yicha izlash mumkin. Buning uchun Ramblerning bo'limlar ro'yxatida kerakli

bo'lim tanlanadi. Bu ish tanlangan bo'lim nomi ustiga sichqoncha ko'rsatkichini olib kelib,

chap tugmasini bosish orqali amalga oshiriladi. Shuni aytish joizki, ro'yxatda umumiy

bo'lirnlar berilgan. Masalan, "Sport", "Yangiliklar", "O'yinlar", "Kinozal" va hokazo.

Bo'lim tanlangach, qidiruv satrida berilgan axborot Intemetning faqat tanlangan bo'limga

tegishli hujjatlari ichidan izlahadi.


1. Axborot qidiruv tizimi yordamida O'zbekiston davlati haqida ma'lumot toping.2. Axborot qidimv tizimi yordamida Internetdan sportga oid yangiliklarni toping.3. Internetdan kompyuterlarga oid yangiliklarni toping.

V. Uyga vazifaMavzuni o`rganish


o`rinbosari:_________________

29-Mavzu: Elektron pochta

Darsning maqsadi: Elektron pochta haqida o`quvchilara tushuncha berish .

Darsning ta’limiy vazifasi: o‘quvchilarga Elektron pochta haqida tushunchalar berish






Kompetensiya:






Darsning borishi:






I. Tashkiliy qism:

1.Salomlashish.

2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:

1. Internetdan kerakli axborotni topish uchun nimalarni. bilish kerak?

2. Internet axborot qidiruv tizimlari haqida so'zlab bering.

3. Qanday qidiruv tizimlari adresini bilasiz?

4. Axborot qidiruv tizimlarida qidiruv satri nima uchun kerak?

5. Axborot qidiruv tizimlarida bo'iimlardan nima uchun foydalaniladi?

III. Yangi mavzuni o`rganish.Internet tizimi imkoniyatlari faqat saytlarda saqlab

qo'yilgan tayyor ma'lumotlarni berish bilan cheklanmaydi. U yana matn holatida

zudlik bilan ma'lumot almashish, ya'ni "gaplashish" hamda xat yuborish kabi

imkoniyatlarni ham beradi.

Pochta haqida

Siz pochta xizmati bilan juda yaxshi tanishsiz. Do'stlaringizga ko'p marta xat yozgansiz va

ulardan xat olgansiz. Buning uchun oddiy qog'oz varag'iga kerakli matnni yozib, uni

konvertga joylaysiz. Yozgan xatingiz ayni siz xohlagan yerga borishi uchun, konvertning

maxsus joyiga manzilni aniq yozish kerak bo'ladi. Konvert "og'zini" yelimlab, pochta

qutisiga tashlaysiz. Konvertda ko'rsatilgan manzilning siz yashab turgan joydan qanchalik

uzoq yoki yaqinligiga qarab, xatingiz ko'zlangan yerga yetib borishi uchun bir necha kundan

bir necha haftagacha vaqt sarflanishi mumkin. Xabarni juda tez yetkazish kerak bo'lsa,

pochta xizmatidan foydalanish befoyda. Bunday hollarda telefondan foydalanish mumkin.

Ammo, telefon orqali rasm, chizma va hujjatlarni yuborib bo'lmaydi.

Internet bu muammoni ham osonlikcha hal qilib berdi. Internet tizimining ajralmas qismi

bo'lgan elektron pochta jadallik bilan oddiy pochta o'rnini egallab bormoqda. Chunki

elektron pochta orqali yuborilgan xabar dunyoning istagan yeriga sanoqli daqiqalarda yetib

boradi. Hozirgi kunda millionlab kishilar elektron pochta xizmatidan samarali

foydalanmoqda. Ularning soni kun sayin ortib borayapti. Elektron pochta oddiy pochtaning

asosiy kamchiligi bo'lgan tezlik muammosini hal qilibgina qolmay, matn, turli chizmalar

bilan bir qatorda tovushli va video xabarlar yuborish imkonini ham beradi. Elektron pochta

foydalanuvchilari o'z elektron cdreslariga ega bo'lib, uni Web-sahifa adresidan oson ajratish

mumkin: <foydalanuvchi nomi>@<pochta serveri nomi>. Elektron pochta adresida albatta

"@" ("tijoratdagi et" yoki boshqacha nomi "kuchukcha") belgisi qatnashadi. Masalan,

[email protected].

Outlook Express dasturi interfeysi

Elektron pochta foydalanuvchisi (abonenti) bo'lish uchun, Internet tizimida aniq elektron

adresga ega bo'lgan "pochta qutisi"ga ega bo'lish lozim. Pochta qutisi — Internet tizimidagi

maxsus server (provayderingiz kompyuteri) diskida siz uchun ajratilgan joy. Sizga elektron

pochta orqali yuborilgan xabarlar, ularni qabul qilib olmaguningizcha, xuddi shu pochta

qutisida saqlanadi. Pochta qutisi va elektron adres bilan abonentlarni provayderlar

ta'minlaydi. Ammo elektron pochta xizmatidan foydalanish uchun shuning o'zi yetarli emas.

Pochta qutisidagi xabarlarni qabul qilib olish, xabar tayyorlash va uni elektron pochta orqali

jo'natish kabi ishlarni bajarish uchun maxsus dasturlardan foydalaniladi.


Savollar:

1. Elektron pochtaning oddiy pochtadan asosiy afzalligi nimada?

2. Uyingizdagi pochta qutisi bilan elektron pochta qutisining qanday farqi bor?

3. Elektron pochtaning oddiy pochta bajara olmaydigan qanday imkoniyatlarini

bilasiz?

4. Outlook Express dasturining menyulari va ularning asosiy vazifalari haqida so'zlab

bering.

5. Outlook Express dasturida uskunaiar paneli tugmalarining vazifalari haqida so'zlab

bering.

6. Outlook Express dasturining papkalar oynasi haqida so'zlab bering.

7. Elektron pochta qutisiga ega bo'lishning qanday imkoniyatlarini bilasiz?

V. Uyga vazifa

Mashqlar:

1. Chap ustundagi so'zlarni o'ng ustundagi jumlalarga moslab qo'ying.

Web-sahifaElektron pochtalarKelganlar

edunet.uzPochta qutisi

Web-saytlareduportal.uzQabul qilish

2. Nuqtalar o'rniga o'ng ustundagi kerakli so'zlarni joylashtirib ko`chiring. . . . dastur interfeysining ko'rinishini o'zgartirish, shrift o'lchami va xabarlarni saralash usulini tanlash kabi ishlari bajarishga mo'ljallangan

Fayl menyusi

. . . yordamida elektron pochta orqali xabar yuborish, xabarlarni qabul qilish, dastur parametrlarini o`zgartirish kabi amallar bajariladi

Ko'rinish menyusi

. . . yordamida asosan yangi xabar hosil qilish, avval hosil qilingan xabarni ochish, xabarni chop etish, dasturdan chiqish amallari bajariladi

Servis menyusi


o`rinbosari:_________________


Darsning maqsadi: Elektron pochta haqida o`quvchilara tushuncha berish .

Darsning ta’limiy vazifasi: o‘quvchilarga Elektron pochta haqida tushunchalar berish






Kompetensiya:






Darsning borishi:






I. Tashkiliy qism:

1.Salomlashish.

2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:

6. Internetdan kerakli axborotni topish uchun nimalarni. bilish kerak?

7. Internet axborot qidiruv tizimlari haqida so'zlab bering.

8. Qanday qidiruv tizimlari adresini bilasiz?

9. Axborot qidiruv tizimlarida qidiruv satri nima uchun kerak?

10. Axborot qidiruv tizimlarida bo'iimlardan nima uchun foydalaniladi?

III. Yangi mavzuni o`rganish. Internet bu muammoni ham osonlikcha hal qilib berdi.

Internet tizimining ajralmas qismi bo'lgan elektron pochta jadallik bilan oddiy pochta o'rnini

egallab bormoqda. Chunki elektron pochta orqali yuborilgan xabar dunyoning istagan yeriga

sanoqli daqiqalarda yetib boradi. Hozirgi kunda millionlab kishilar elektron pochta

xizmatidan samarali foydalanmoqda. Ularning soni kun sayin ortib borayapti. Elektron

pochta oddiy pochtaning asosiy kamchiligi bo'lgan tezlik muammosini hal qilibgina qolmay,

matn, turli chizmalar bilan bir qatorda tovushli va video xabarlar yuborish imkonini ham

beradi. Elektron pochta foydalanuvchilari o'z elektron cdreslariga ega bo'lib, uni Web-sahifa

adresidan oson ajratish mumkin: <foydalanuvchi nomi>@<pochta serveri nomi>. Elektron

pochta adresida albatta "@" ("tijoratdagi et" yoki boshqacha nomi "kuchukcha") belgisi

qatnashadi. Masalan, [email protected].


Savollar:

1. Outlook Express dasturida uskunaiar paneli tugmalarining vazifalari haqida so'zlab

bering.

2. Outlook Express dasturining papkalar oynasi haqida so'zlab bering.

3. Elektron pochta qutisiga ega bo'lishning qanday imkoniyatlarini bilasiz?

V. Uyga vazifa

Mashqlar:

1. Chap ustundagi so'zlarni o'ng ustundagi jumlalarga moslab qo'ying.2. Nuqtalar o'rniga o'ng ustundagi kerakli so'zlarni joylashtirib ko`chiring. . . . dastur interfeysining ko'rinishini o'zgartirish, shrift o'lchami va xabarlarni saralash usulini tanlash kabi ishlari bajarishga mo'ljallangan

Fayl menyusi

. . . yordamida elektron pochta orqali xabar yuborish, xabarlarni qabul qilish, dastur parametrlarini o`zgartirish kabi amallar bajariladi

Ko'rinish menyusi

. . . yordamida asosan yangi xabar hosil qilish, avval hosil qilingan xabarni ochish, xabarni chop etish, dasturdan chiqish amallari bajariladi

Servis menyusi


o`rinbosari:_________________

mailto:[email protected]

31-Mavzu: Axborotlarni himoyalash va antivirus haqida

Darsning maqsadi: Ahborotlarni himoyalash va antivirus haqida o`quvchilara tushuncha

berish .

Darsning ta’limiy vazifasi: o‘quvchilarga Ahborotlarni himoyalash va antivirus haqida






Kompetensiya:






Darsning borishi:



2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:




bilasiz?


bering.

III. Yangi mavzuni o`rganish

Barcha moddiy narsalar kabi axborot ham o'z qiymatiga ega. Shuning uchun biror

foydani ko'ziab axborotni "o'g'iriash", "buzish", "keraksizma'lumotgato'ldirish", axborot

saqlanadigan qurilmalarni ishdan chiqarish hollari hayotda uchramoqda. Demak, bu kabi

zararli ishlardan himoyalanish dolzarb vazifadir.

Viruslar ta'siriHozirgi kunda kompyuter tizimlariga o'z malakasini osliirish yoki shunchaki

“hazillashib” buzg'unchilik qilayotgan “yosh dasturchilar” ko'proq zarar yetkazadi. Chunki,

ular juda ko'pchilikni tashkil qiladi. Ularning ba'zilari kimgadir zarar yetkazayotganini

bilmaydi ham.

Internet orqali yetkazilishi mumkin bo'lgan asosiy zararlar:

Tarmoqqa ulangan vaqtingizda kompyuteringizga ruxsatsiz “kirish” va uni sizning

manfaatingizga zid tarzda masofadan boshqarish;

Internetda uzatilayotgan axborotlarni yo`lda ushlab olinib, ulardan nusxa olish yoki

o'zgartirish;

Turli virus (kompyuter xotirasidagi ma'lumotlarni o'chirish, o'zgartirish kabi ishlarni

bajaruvchi va boshqa dastur tarkibiga qo'shilib olish, "yuqish" xususiyatiga ega bo'lgan

maxsus dastur) dasturlarini Web-sahifalarga “yashirib qo'yish”;

Turli davlat tashkilotlari va xususiy korxonaiarga tegishli axborotlarni o'g'irlash va

raqobatchi tashkilotlarga sotish yoki ma’lum miqdorda tolov talab qilish;

Jamiyat mafkurasi va ma'naviyatiga zid axborotlarni Internetda e'lon qilish.

Ba'zi virus dasturlarining nomidan ham bajaradigan ishini tushinib olish mumkin.

Masalan, Black Hole (qora tuynuk, ya'ni ekranning chap burchagidan qora tuynuk ochadi),

Black Friday (qora juma, juma kunlari ishlanayotgan fayllarni o'chiradi), Friday 13 (o'n

uchinchi juma, ya'ni 13-sana juma kunlari ishlanayotgan fayllarni o'chiradi), "sekin ta'sir

qiluvchi virus" (kompyuter ishini bir necha yuz marotabalab sun'iy sekinlashtirib yuboradi)

va hokazo.

Viruslardan himoyalamshBunday xavflarning oldini olishning bir qancha chora-tadbirlari mavjud. Ularga rioya qilish

xavfni butunlay bartaraf etmasa-da, sezilarli darajada kamaytiradi. Quyida ushbu chora-

tadbirlarning asosiylari keltirilgan:

Shaxsiy va lokal tarmoqdagi kompyuterlarga tashqaridan Internet orqali kirishni

cheklovchi va nazorat qiluvchi texnik va dasturiy vositalardan foydalanish;

Internet orqali faqat ishonchli manbalardan axborot olish va ularning asl nusxasiga

mosligini tekshirish;

Ma'lumotlarni uzatish va qabul qilishda kriptografiya (axborotni kodlash) usullaridan

foydalanish;

Kompyuter viruslariga qarshi nazoratchi va davolovchi dasturlardan foydalanish.

Sizning shaxsiy kompyuteringizda manfaat ko'rish maqsadida o'g'irlashga arziydigan

qimmatli axborot bo`lmasligi mumkin. Ammo bu axborotlar siz uchun zarur. Kompyuter

viruslari esa ularni o'chirib yuborish yoki foydalanib bo'lmaydigan darajada o'zgartirib

yuborishga qodir. Kompyuter viruslari tarixi Sinsinati shahri (Ogayyo shtati)

universitetining ilmiy xodimi, kompyuter xavfsizligi sohasida taniqli mutaxassis, Fred Koen

nomi bilan bog'liq. Koen dasturiy vositalardan noqonuniy nusxa ko'chirishga qarshi himoya

muammolari ustida ish olib borib, yangi dastur yaratdi. Bu dastur tez qayta tiklanish va

takomillashish hamda kompyuter xotirasidagi muhim ma'lumotlarni o'chirish, sistema

fayllarini “buzish” kabi ishlarni bajarish xususiyatiga ega bo'lib, dasturiy vositalardan

noqonuniy nusxa olish vaqtida ishga tushardi.

IV. Mustahkamlsh uchun savol va topshiriqlar.

1. Axborotlarni himoya qilish nima uchun kerak?

2. Internet orqali kompyuter va uning axborot resurslariga qanday zarar yetkazilishi

mumkin?

3. Viruslarning qanday guruhlari bor?

4. Fayi viruslari qanday “ko'payadi”?

5. Axborot xavfsizligi va “elektron jinoyatchi”lardan himoyalanishni ta’minlovchi

chora-tadbirlar haqida so'zlab bering.

6. Kriptografiya deganda nimani tushunasiz?

7. Kompyuter viruslari yaratilishiga kim turtki bo`lgan?

8. Kompyuter viruslariga qarshi qanday kurashish mumkin?

9. Boot-viruslar haqida so`zlab bering.

V. Uyga vazifa.


o`rinbosari:_________________


Darsning maqsadi: Ahborotlarni himoyalash va antivirus haqida o`quvchilara tushuncha

berish .

Darsning ta’limiy vazifasi: o‘quvchilarga Ahborotlarni himoyalash va antivirus haqida






Kompetensiya:






Darsning borishi:



2.Yo'qlama qilish.


II. Takrorlash:




bilasiz?


bering.

III. Yangi mavzuni o`rganish Xavflarning oldini olishning bir qancha chora-tadbirlari

mavjud. Ularga rioya qilish xavfni butunlay bartaraf etmasa-da, sezilarli darajada

kamaytiradi. Quyida ushbu chora-tadbirlarning asosiylari keltirilgan:

Shaxsiy va lokal tarmoqdagi kompyuterlarga tashqaridan Internet orqali kirishni

cheklovchi va nazorat qiluvchi texnik va dasturiy vositalardan foydalanish;

Internet orqali faqat ishonchli manbalardan axborot olish va ularning asl nusxasiga

mosligini tekshirish;

Ma'lumotlarni uzatish va qabul qilishda kriptografiya (axborotni kodlash) usullaridan

foydalanish;

Kompyuter viruslariga qarshi nazoratchi va davolovchi dasturlardan foydalanish.

Sizning shaxsiy kompyuteringizda manfaat ko'rish maqsadida o'g'irlashga arziydigan

qimmatli axborot bo`lmasligi mumkin. Ammo bu axborotlar siz uchun zarur. Kompyuter

viruslari esa ularni o'chirib yuborish yoki foydalanib bo'lmaydigan darajada o'zgartirib

yuborishga qodir. Kompyuter viruslari tarixi Sinsinati shahri (Ogayyo shtati)

universitetining ilmiy xodimi, kompyuter xavfsizligi sohasida taniqli mutaxassis, Fred Koen

nomi bilan bog'liq. Koen dasturiy vositalardan noqonuniy nusxa ko'chirishga qarshi himoya

muammolari ustida ish olib borib, yangi dastur yaratdi. Bu dastur tez qayta tiklanish va

takomillashish hamda kompyuter xotirasidagi muhim ma'lumotlarni o'chirish, sistema

fayllarini “buzish” kabi ishlarni bajarish xususiyatiga ega bo'lib, dasturiy vositalardan

noqonuniy nusxa olish vaqtida ishga tushardi.

IV. Mustahkamlsh uchun savol va topshiriqlar.

1. Kompyuter viruslari yaratilishiga kim turtki bo`lgan?

2. Kompyuter viruslariga qarshi qanday kurashish mumkin?

3. Boot-viruslar haqida so`zlab bering.

V. Uyga vazifa. Mavzuni o’qib o’rganish


o`rinbosari:_________________


Maqsad: O`quvchilarning bilim, ko`nikma va malakalarini aniqlash.I. Tashkiliy davrII. Nazorat ishi topshiriqlarini bajarish.1. Informatika faniga qachon asos solindi?A) XX asrning 60-yillarida. B) XX asrning 40-yillarida. C) XX asrning 50-yillarida. D) XX asr boshida.2. „Informatsiya" so'zining ma’nosi?A) lotincha informatio so'zidan olingan bo'lib, „avtomatlashtirish” degan ma'noni anglatadi.B) lotincha informatio so'zidan olingan bo'lib, „ma'lumot”, „tushuntirish”, „tavsiflash” degan ma'nolari anglatadi.C) lotincha informatio so'zidan olingan bo'lib, „hujjatlashtirish” degan ma'nolari anglatadi.D) to`g`ri javob berilmagan3. “Axborot” deganda nimani tushunamiz ?A) barcha sezgi organlarimiz orqali borliqning ongimizdagi aksini yoki ta'sirini, bog'liqlik darajasini.B) kindalik axborotlar C) eshitgan voqealarimiz D) ko`rgan hodisalarimiz. 4. Axborot qanday shakllarda uchrashi mumkin?1. matn, 2. rasm, 3. chizma, 4.ovoz signallari; 5. radioto'lqinlar; A) 1,2,3; B) 1,2,3,4,5; C) 1,2,3,5; D) 1,4,5;5. Axborot asosan qanday sifatlarga ega bo`lishi kerak?A) aniqlik, ishonchlilik, cheksizlik;B) takrorlanuvchanlik, ishonchlilik, ma’lum darajada qimmatlilikC) aniqlik, ishonchlilik, ma’lum darajada qimmatlilik;D) aniqlik, ishonchlilik, alohidalik6. Axborotlar shakliga ko`ra qanday turlarga bo`linadi?A) uzluksiz, uzlukli B) chekli, cheksiz C) tovush, matn D) rasm, chizma7. Axborotni qayta ishlash uchun qulay bo'lgan belgilar bilan almashtirish jarayoni nima deb ataladi?A) axborotni to`plash B) axborotni kodlash C) axborotni uzatish D) to`g`ri javob berilmagan8. Analog axborotlar … bo`ladi.A) Uzluksiz B) Uzlukli C) A va B D) to`g`ri javob berilmagan9. Diskret axborotlar … bo`ladi.A) Uzluksiz B) Uzlukli C) A va B D) to`g`ri javob berilmagan10. Axborotlar ustida bajariladigan asosiy amallar: …1. axborotlarni to`plash; 2. axborotlarni qayta ishlash; 3. axborotlarni uzatish. A) 1 B) 2 C) 2va 3 D) 1,2,311. Rim raqamlarida 2008 soni qanday yoziladi?A) MM00VIII B)MMVIII C) LLVIII D) CCVIII12. Ayirishni bajaring: 10102 - 1012

A) 9092 B) 1012 C) 112 D) 1102

13. O`nlik sanoq sistemasidagi 15 sonini ikkilik sanoq sistemasida yozing.A)10112 B) 11112 C) 11012 D) 10012

14. Dastlabki Web-brauzer qachon, kim tomoni-dan yaratilgan?A) 1990 yil, T. Brauzer-Li B) 1990 yil, T. Berners-LiC) 1992 yil, B. GeytisD) 1991 yil, P. Norton15. Web-sahifalar adreslari hamisha qaysi yozuv-dan boshlanadi? A) html:// B) htpp:// C) http:// D) www://E) @://16. Elektron pochta adresida Web-sahifa adresidan farqli qanday belgi bor? A) @ B) // C) # D) * E) hech qanday17. Elektron pochtadan qaysi dastur yordamida foydalaniladi? A) Internet-Explorer B) Outlook-Express C) E_mail D) MS Access E) Word18. Keyinchalik kompyuter viruslarining yaratilishiga turtki bo’lgan dastur muallifi?A) Igor Danilov B) Fred Koen C) Kasperskiy D) Aniq emas19. Kompyuter viruslari shartli ravishda qanday guruhlarga ajratiladi?A) fayl viruslari; Boot-viruslar; havfli viruslar; tarmoq viruslari.B) fayl viruslari; yangi viruslar; makrovinislar; tarmoq viruslari.C) tezkor viruslar; Boot-viruslar; makrovinislar; tarmoq viruslari.D) fayl viruslari; Boot-viruslar; makrovinislar; tarmoq viruslari.20. Kompyuterdagi ma’lumotlarni viruslarda himoya qiluvchi dasturlar … deb ataladi.A) himoya dasturlari B) brauzerlar C) antiviruslar D) doktorlaz


o`rinbosari:_________________

34-Mavzu: Takrorlashga doir topshiriqlar.

bilimlar.uz · web view2021. 1. 22. · axborotlar ustida bajariladigan amallarning ko'plari...

Documents