“We gaan op reis...”

Samenleven: zoveel mensen, zoveel wensen

Je leeft samen met 1.125.400 andere

Overijsselaars

… en nog veel meer andere

weetjes!

Een gezonde, veilige en bruisende leefomgeving. Dat willen we allemaal!

“We gaan

op reis...”Sam

enleven

: zoveel m

ensen

, zoveel w

ensen

provincie Overijssel

Nu ik op reis ben, wil ik ook e

cht meer

weten van Overijssel. Met apps

, video-

filmpjes, Layar en informeren

de websites leer ik

mijn omgeving nog beter kennen

. Oplader mee... check!

Wat is Layar?

Deze reisgids is voorzien van

Layar. Dit is een applicatie

waarmee je deze gids

tot leven laat komen. Met

Layar krijg je extra informatie

op je smartphone of tablet via bijvoorbeeld

video’s of foto’s, interactieve kaarten en

websites. Je kunt ook meedoen met acties.

In principe kan iedere pagina voorzien

worden van extra informatie via Layar,

maar dit zal niet altijd het geval zijn.

Probeer het gewoon een keer door met

je smartphone of tablet en de Layar-app

een pagina in deze reisgids te scannen.

Op deze pagina en op pagina’s 8 en 47

vind je in ieder geval extra informatie.

Ontdek wat er gebeurt!

Er komen steeds meer pagina’s die je

kunt scannen met Layar. Houd daarvoor

de ‘Jij & Overijssel’-pagina in je huis-aan-

huiskrant in de gaten of volg ons op

Facebook: facebook.com/provoverijssel

en Twitter: twitter.com/provoverijssel.

Hoe werkt het precies?

1. Download de gratis Layar-app in

de App Store, Google Play of op

de site van layar.com;

2. Open de app en richt de camera

van je smartphone of tablet op een

willekeurige pagina in de reisgids.

Volg de aanwijzingen in je beeld-

scherm en scan de pagina;

3. ‘Tap’ op een van de icoontjes die in

beeld verschijnen en ga direct naar

de video, foto of website.

Klaar voor de start. Ik ga op reis door Overijssel en neem mee...

Moeras, veen, weilanden, akkers...

Kietelend gras aan de voeten oké, maar als het

glibberig wordt, trek ik ze aan.

Die laarzen gooi ik onmiddellijk weer in de koffer

zodra ik voet in de stad zet. Hier flaneer ik door

de winkelstraten, bezoek theaters en festivals en

dans tot in de late uurtjes!

Mooi dat wildlife in Overijssel, maar wel van een

veilige afstand! Geen zin om zo’n Herefordstier

achter me aan te krijgen. IJsvogels, vuurvlinders

en libelles mogen wel dichtbij komen, maar die

willen vaak

zelf niet. Dan

maar gluren

door de

kijker!

Nu ik alle hoeken en gaten van

Overijssel verken, ga ik natuurlijk tot op

de bodem. Een paar van de mooiste schatten

ontdek je onder de grond. Ik zal ze vinden!

Water, water en nog eens water. Rivieren

bepalen mijn route, maar niet mijn

grenzen. Al peddelend steek ik IJssel,

Dinkel, Vecht en Regge over.

Wie reist, wil het

landschap proeven.

Letterlijk! Dat kan in

Overijssel volop met al

die streekproducten! Ik prik

graag een vorkje mee.

3

Loop eens je huis uit, wandel een half uurtje en blijf dan staan op een mooie plek in

de natuur, midden in een stadscentrum of bovenop

een brug. Draai 360 graden rond en

kijk! Waar valt je oog op? Waarom moet

je glimlachen? Wat vind je

mooi?

Op reis door je eigen achtertuin

Is jouw omgeving de moeite waard?

Wij doen er alles aan om ervoor te

zorgen dat je daarop volmondig ‘ja’

antwoordt. Hoe we dat doen, hebben

we opgeschreven in ‘de Omgevingsvisie’.

Hierin staan spelregels voor de manier

waarop we met elkaar samenleven en

hoe we met ons landschap omgaan.

Wat kunnen we bijvoorbeeld doen

aan natuurbescherming? Hoe zorgen

we ervoor dat veel mensen een baan

hebben? Hoe blijven we aantrekkelijk

voor jonge en creatieve studenten?

Welke natuurlijke energiebronnen kunnen

we gebruiken? De Omgevingsvisie is dus

een belangrijk document dat ons de weg

wijst richting 2050.

Hoe ziet Overijssel er in 2050 uit?

Hoe verder je doorleest, hoe meer

puzzelstukjes op hun plek vallen.

In onze Omgevingsvisie dromen wij

over het behoud en de bescherming

van het goede leven in Overijssel.

Heel veel Overijsselaars dromen met

ons mee en geven jou in dit boekje

een kijkje in hun eigen nabije omgeving,

hun achtertuin, zeg maar. Gluur je mee?

Bert Boerman

Gedeputeerde Ruimte, Water en

Jeugdzorg voor de provincie Overijssel.

Reis mee!

Dit boek is een reisgids door jouw eigen achtertuin en die van anderen. Door de tips op te volgen en

daadwerkelijk te gaan kijken op de besproken plekken, zul je Overijssel beleven als nooit tevoren.

We nemen je mee naar bruisende steden en ruisende rivieren, naar indrukwekkende bedrijven

en imposante gebouwen. We laten je verborgen schatten (uit Overijsselse bodem) zien

en verbazen je met hightech uitvindingen die jouw omgeving in de toekomst zullen

beïnvloeden.

We gaa n!

4

wONeN

Natuur

De reis...

ONderNeMeNd OverijsseL

Zoveel mensen, zoveel woonwensen. We willen allemaal een andere plek onder de zon. We vroegen willekeurige Overijsselaars: “Mogen we even binnenkijken?”

Op safari in Overijssel. Ontdek de mooiste natuurparken, meest bijzondere planten en zeldzame dieren. Van onderwaterjungle tot rivierduinen.

12

‘Made in Overijssel’. Maak kennis met onze sterke merken. Bedrijven die qua innovatie ver voor de troepen uitlopen. Zij maken het verschil.

Wie kan je beter rondleiden door de ‘buzz’ van de stad dan een kunstenaar? Het spannende leven op bruisende plekken.

Wie zou er niet een glazen bol willen? Wat staat ons te wachten in 2050? Het trendbureau Overijssel waagt zich aan een paar voorspellingen.

bOOMiNg cities

We zijn in beweging. We verplaatsen ons continu. De één heeft haast, de ander slentert door de straten. Al die mensen, waar gaan ze eigenlijk heen?

MObiLiteit

duurzaaMheid

Zon, wind, bananenschillen en poep. We houden er onze huizen mee warm en onze auto’s rijdend. Leer meer over de energie - bronnen van de toekomst.

De kracht van water. Meestal genieten we volop van waterpret. Maar water kan ook onheilspellend zijn. Denk aan overstro-mingen. Hoe houden we de voeten droog?

We zijn trots op ons erfgoed. Het vertelt de geschiedenis van Overijssel. Al die verhalen koesteren we en vertellen we door.

watererfgOed

2050

48

22

66

76

88

102

114

120

5

De traDitioneLe burger

Ik houd van tradities.

Ik heb een hoog

moraal en ben plichts-

getrouw. Het is goed

zo, er hoeft niets te

veranderen.

in overijssel: 18%

De moDerne burger

Ik zoek naar een

juiste balans tussen

‘je plicht doen’ en

‘genieten’. Ik ben

statusgevoelig.

in overijssel: 25%

De gemakS­georiënteerDe

Geen gedoe! Ik

houd van een

onbezorgd en

comfortabel leven.

in overijssel: 12%

Wie komen we tegen?

Wie ben jij?

De provincie Overijssel luistert naar de

wensen van zoveel mogelijk mensen. Maar

iedereen verlangt andere zaken van zijn of

haar leefomgeving. Om het iets makkelijker

te maken, gebruikt de provincie daarom een

indeling in type mensen. Deze Mentality-

indeling is ontwikkeld door het onderzoeks-

bureau Motivaction. Je wordt ingedeeld op

basis van je levensinstelling. Er zijn 8 verschil-

lende types.* Wil je weten waar jij bij hoort?

Doe dan de test op motivaction.nl.

6

De PoSt­materiaLiSt

Mezelf ontplooien

en opkomen voor

het milieu, dat zijn

mijn drijfveren. Ik

ben een fel tegen-

stander van sociaal

onrecht.

in overijssel: 7%

De koSmoPoLiet

Ik ben een open en

kritische wereldbur-

ger. Ik streef maat-

schappelijk succes

na. Ik houd van

ontplooien en

genieten.

in overijssel: 8%

De PoStmoDerne

HeDoniSt

Ik wil alles beleven.

Ik houd van het

experiment. Ik breek

met de gangbare

regels.

in overijssel: 7%

De nieuWe conServatieve

Ik ben gek op

technologische

vooruitgang!

in overijssel: 6%

De oPWaartSe mobieLe

Mijn carrière is erg

belangrijk. Ik houd

van nieuwe techni-

sche snufjes. Risico

en spanning ga ik

niet uit de weg!

in overijssel: 15%

*) De data is afkomstig uit een analyse voor het Trendbureau van de provincie en gebaseerd op alle data van Overijsselaars die mee hebben gedaan aan de Mentality-metingen van 1997 t/m 2009.

Door afronding op hele percentages komen deze niet exact uit op 100%.

7

Zoveel mensen, zoveel wensen

We leven met 1.125.400 Overijsselaars samen op

3.421 km2. We wonen in verschillende huizen, hebben

andere werkambities, genieten allemaal op onze

eigen manier van de natuur en gebruiken verschillende

vervoersmiddelen. Allemaal hebben we onze wensen

en verwachten we verschillende maatregelen van

gemeenten en provincie.

De provincie is samen met gemeenten, waterschappen,

natuurorganisaties en andere partners verantwoordelijk

voor een omgeving waarin we gezond en veilig kunnen

leven en werken, waarin de economie tot bloei komt en

de natuur wordt beschermd. De provincie denkt na over

de behoeften en wensen van alle inwoners en over de

toekomstige ontwikkelingen, zoals alternatieve energie-

inspiratie voor vitale steden en prachtige

natuur

De omgevingsvisie: wat is dat? Jij wilt toch ook weten wat er in jouw

directe omgeving gebeurt? Je kunt natuurlijk

kijken op jijenoverijssel.nl of op de site

van jouw gemeente. Ben je nieuwsgierig

naar hoe landschapontwikkeling precies

werkt, dan raden we je de Omgevingsvisie

van de provincie aan. Grapje! Want voordat

je die dikke rapporten hebt gelezen, ben

je een paar uur verder. De Omgevingsvisie

is met name bedoeld voor mensen die er

regelmatig mee moeten werken. Maak

het jezelf makkelijk en lees dus dit boekje.

Je krijgt een heel goed idee hoe de provincie

omgaat met onze leefomgeving.

8

bronnen, de digitalisering of het veranderende klimaat.

Deze wensen en ontwikkelingen hebben een grote

invloed op ons landschap.

Vroeger had de provincie allerlei verschillende plannen

om zaken te regelen: het streekplan, waterplan, milieu-

plan en bestemmingsplan. ‘Alles heeft met elkaar te

maken’. Met deze gedachte heeft de provincie al die

‘oude’ plannen samengevoegd tot één samenhangende

visie over de inrichting van ons landschap: de Omgevings-

visie. Hiermee geeft de provincie alle partners, zoals

gemeenten, een instrument in handen dat hen onder-

steunt bij het inrichten van de ruimte. Nieuwe ontwikke-

lingen worden niet als bedreigingen gezien, maar juist als

kansen om de sterke punten van onze vitale steden en

onze prachtige natuur te versterken. De Omgevingsvisie

reikt inspirerende kaders aan, waarbinnen met veel

creativiteit en vrijheid gezocht kan worden naar zowel

economische groei als behoud van ons landschap.

Hoe willen we ons ontwikkelen?

In de Omgevingsvisie maakt de provincie Overijssel op

alle ruimtelijke gebieden duidelijk wat het algemene

beleid is. Welke doelen stelt de provincie zichzelf voor

de omgeving. Soms worden die doelen bepaald door de

regering of zelfs door Europese wetgeving. De provincie

moet deze doelen dan uitvoeren.

Hoe zien we de toekomst?

De provincie Overijssel raadpleegt allerlei instanties,

waaronder het trendbureau Overijssel, over

toekomstige ontwikkelingen. In de Omgevingsvisie

heeft de provincie voor onderwerpen als wonen,

werken, natuur, bereikbaarheid, water en energie

alle ontwikkelingen in kaart gebracht. Zo weet de

provincie waar we mee te maken krijgen en op welke

gebieden we keuzes moeten maken.

Hoe kunnen we inspireren?

De provincie wil graag de sterke kwaliteit van ons

landschap behouden en beschermen. Dat betekent dat

nieuwe ontwikkelingen moeten bijdragen om die

kwaliteit te versterken. Hiervoor heeft de provincie de

catalogus Gebiedskenmerken opgesteld. Hierin staat per

regio, per stad en per natuurgebied omschreven wat de

bijzondere kenmerken en de waardevolle elementen zijn.

De provincie onderscheidt per gebied kenmerken op

vier lagen: Natuurlijke laag (wat is er in en op de bodem),

Laag van agrarisch cultuurlandschap (gebruik en

inrichting van de bodem), Stedelijke laag (bebouwing

en infrastructuur) en Lust & Leisure (beleving, toerisme,

cultuurhistorie en landgoederen). Aan de hand van al

deze kenmerken kunnen we veel beter bepalen of een

ontwikkeling wel of niet in de directe omgeving past.

Wat is de rol van de provincie?

Wanneer grijpt de provincie in bij nieuwe ontwikkelin-

gen? De Omgevingsvisie laat veel vrijheid aan gemeenten,

waterschappen, natuurorganisaties en andere partners

om invulling te geven aan ruimtelijke kwaliteit. Zij moeten

in nieuwe plannen echter wel aangeven hoe die ideeën

passen binnen de Omgevings visie van de provincie. De

provincie hanteert normen, richtingen en inspiratie. Bij een

norm is het vereist het beleid van de provincie te volgen.

Bij een richting geeft de provincie duidelijk aan welke kant

het op moet, maar kan een gemeente met de juiste

argumenten afwijken van die richting. Bij inspiratie presen-

teert de provincie verschillende mogelijkheden voor de

ontwikkeling in een bepaald gebied, waarmee de gemeen-

te haar voordeel kan doen bij de invulling van plannen. 9

energielandschap

Hoe halen we energie uit ons landschap? Dat is in alle regio’s van Overijssel weer verschillend.

Het toverwoord is dus maatwerk. Windenergie in Deventer? Biomassaproductie in Nationaal Park

Weerribben-Wieden? We zijn druk bezig met verkennen. Feit is dat we moeten zoeken naar

duurzame energiebronnen waarmee we de kwaliteit van leven en landschap in Overijssel stimule-

ren. Energieproductie van eigen bodem is mogelijk, want Overijssel zit boordevol onontdekte

duurzame energiebronnen. Lees meer vanaf pagina 88.

KnoopervenIn de Overijsselse gemeente Tubbergen komt het eerste knooperf van Nederland. Knooperven zijn boerenerven die via paden en beplanting met elkaar verbonden zijn. Zo ontstaat een nieuw landschap in het buitengebied. Kavels van een boerderij worden te koop aangeboden. Het knooperf moet vooral men-sen uit de eigen gemeente woonruimte bieden. De nieuwe bewoners dragen niet alleen zorg voor hun woning en erf, maar ook voor het landschap. Ze zijn verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de paden, beplanting en houtwallen. knooperven.nl

HanzelijnDe Hanzelijn verbindt de steden

Lelystad, Dronten, Kampen en

Zwolle. De naam komt van het

middeleeuwse Hanzeverbond,

waarvan Hanzesteden Zwolle en Kampen deel uitmaakten.

Kampen heeft speciaal voor deze verbinding een heel

nieuw station gekregen. Naar verwachting zullen dagelijks

32.000 reizigers van de Hanzelijn gebruik maken. Bij Zwolle

is speciaal voor de Hanzelijn een nieuwe rode brug gebouwd

van 983 meter: de ‘Hanzeboog’.

vOOrafjes

10

Steden van de toekomst

In 2050 zal ruim 75% van de wereld-

bevolking in de stad wonen. Hoe gaat de

stad om met mensen, bedrijven, vervoer,

communicatie, water en energie?

De provincie en de Overijsselse steden

Almelo, Deventer, Enschede, Hengelo

en Zwolle werken intensief met elkaar

samen om de toekomst te verkennen.

netwerkstad twente: de gemeenten

Enschede, Almelo, Hengelo, Borne en

Oldenzaal participeren in Netwerkstad

Twente. Deze Netwerkstad profileert

zich als internationale kennisregio

en zet in op een verdere ontwikkeling

van de Twentse economie. Ambities:

innovatiedriehoek Hart van Zuid in

Hengelo en Kennispark in Enschede.

netwerkstad Zwolle­kampen wil

een krachtige motor zijn voor een wijde

regio die vier provincies omvat. Ambities:

Spoorzone Zwolle (80.000 reizigers per

dag) en de Zwolse binnenstad moet tot de

top steden van Nederland gaan behoren.

Stedendriehoek Deventer, apeldoorn,

Zutphen is de eerste ‘Lean and Green’

regio. Doel is een economisch vitale

regio te zijn waarbij leefbaarheid,

milieu, bereikbaarheid en veiligheid

hand in hand gaan.

Duurzame dorpenBedenk het beste idee om je eigen dorp of buurt energiezuiniger, schoner en duurzamer te maken. Hoonhorst, Heeten, Olst en Vasse wonnen al eens de titel ‘Duurzaamste Dorp Overijssel’. Olst scoorde punten bij de vakjury met de plannen voor een wijk van aardehuizen (earthships). Deze ecowijk wordt door de bewoners zelf gebouwd. Olst ontving in 2011 € 200.000 om dit idee werkelijkheid te maken. Lees meer op pagina 99.

Kunstwegen

Een van de langste kunstroutes van

Europa gaat dwars door Overijssel.

Kunstwegen start of eindigt in

Zwolle, om langs rivier de Vecht via

Dalfsen, Ommen, Mariënberg,

Hardenberg en Gramsbergen de

grens over te gaan naar Duitsland.

Langer dan 150 kilometer kun

je de Vecht volgen om zo’n 100

sculpturen, landschapsprojecten,

grote foto’s en installaties te ontdek-

ken. Je kunt een routegids kopen

bij de VVV’s en via de website.

kunstwegen.org Ook kun je

op je smartphone de gratis app

Kunstwegen downloaden.

11

bewoner: jandwine Kuper (40 jr) uit Kampen Medebewoners: albert-jan Otter (45 jr), zoon en dochter (11 en 9 jaar)tevredenheidcijfer: 8,5

“ik ben gevoelig voor sfeer en uitstraling.

Het feit dat dit een echte jaren­ ’30­woning is,

in een wijk met heel diverse architectuur sprak

me meteen aan.

Kampen vind ik prachtig, met veel authentieke

winkeltjes, een oud station en de ligging langs de

IJssel. Omdat we in een hoekhuis wonen, hebben

we vrij uitzicht. Dat is essentieel voor mijn woon-

genot. Ik ben opgegroeid in het buitengebied en

zou me opgesloten voelen als er meteen tegenover

mijn woning een rij huizen staat.

De kinderen konden al op jonge leeftijd zelf naar

de speeltuin tegenover ons huis. De sociale samen-

hang is hier groot. We letten op elkaar. Dat voelt

veilig. De kinderen kunnen lopend naar school en

kleine boodschappen haal ik bij de buurtsuper.

Hoe makkelijk wil je het hebben?

Kampen biedt veel: een bioscoop, goed winkel-

aanbod, genoeg cafés en restaurants. Ik vind het

wel jammer dat de jonge en creatieve studenten

van de Kunstacademie hier niet meer rondlopen.

Dat bracht de bevolking wat in balans.”

Zoveel mensen, zoveel woonwensen. Wat de één

een creatieve omgeving noemt, is voor de ander

een lawaaiige achterbuurt. Waar de één geniet van

landelijke vergezichten, wil de ander de ‘buzz’ van

de stad niet uit. We willen blijkbaar allemaal een andere

plek onder de zon. Willekeurige Overijsselaars openden

met trots hun voordeur. Kijk je mee?

De woningvoorraad in Overijssel bestond in 2012 uit ongeveer 468.000 woningen.

8,5

Mogen we even binnenkijken?

wONeN

12

bewoner: Moeder Kok (87) en dirk Kok (63) uit rouveen, gemeente staphorsttevredenheidcijfer: 8

“Dit is een rijksmonument uit 1822. ik woon

in geschiedenis. Dit is mijn ouderlijk huis. voor

mij is het heel gewoon om achttiende­eeuwse

stijlelementen tegen te komen in het voorhuis,

waar mijn moeder woont. Dit is een klassiek

Staphorster huis met kleine, groene luiken en

felblauwe onderdorpels.

Zowel Rouveen als Staphorst bevinden zich op twee

kilometer afstand. Ik pak altijd lekker de fiets. Winkels

zijn er vooral in Staphorst.

Het is hier een behoudende buurt, maar ik houd wel

van traditie. Op zondag wordt niet gewerkt. Ik ervaar

hier rust, vrijheid en ruimte.

Zolang ma hier woont, is er geen sprake van dat ik

vertrek. Maar ik word ook ouder. Ik was laatst in

zo’n nieuw appartementje bij vrienden en dat lijkt

me dan ook wel wat. Het ‘naoberschap’ verdwijnt

ook hier op het platteland steeds meer. In mijn jeugd

waren alle bewoners nog kinderen of familie van de

oorspronkelijke bewoners. De laatste jaren worden

boerderijen opgesplitst en doorverkocht. Ik ken mijn

buren niet meer zo goed.”

Van de Overijsselaars is 86% tevreden tot zeer tevreden met hun woonomgeving.

8

13

bewoner: ewout van der horst (33) uit OlstMedebewoners: echtgenote elleke steenbergen (35) en vier dochters (2, 4, 6 en 8)tevredenheidcijfer: 9

“Wij zijn beheerders van landgoed

klein Hoenlo, vlakbij olst. voor

de eigenaren verzorgen wij het

onderhoud van het landgoed, de

gebouwen en het bijbehorende bos.

Tot voor kort vanuit een vleugel van

het landhuis. Heel sfeervol, maar

ook tochtig en koud. Sinds enige tijd

bewonen wij een nieuw gebouwde

beheerderwoning achter op het land-

goed. In vergelijking met het landhuis

wat minder charmant natuurlijk, maar

het comfort is vele malen groter.

Mijn vrouw en ik kozen na onze studie

heel bewust voor buiten wonen. Deze

beheerderfunctie kwam op ons pad.

We ervaren alle dagen wat er buiten

gebeurt. Je bent hier zo veel intensiever

bij de natuur betrokken dan in een stad.

En Klein Hoenlo ligt toch maar vijf

minuten van Olst, waar de benodigde

winkels zijn. Het wonen op deze plek is

voor ons als historici bijzonder inspire-

rend. Ik heb de hele geschiedenis van

dit landgoed onderzocht.

Als je de verhalen kent achter de

plekken, gaat het veel meer leven.

Het leven op een landgoed is niet alleen

genieten. Wij besteden veel tijd aan

beheer en onderhoud. Naast werk en

gezin heb je er een taak bij. Tegelijkertijd

vind ik het een enorm voorrecht dat

wij onze kinderen hier kunnen laten

opgroeien.”

9

Het aantal woningen in het segment van € 500.000 of hoger

is in Overijssel sinds 2005 met 165% toegenomen.

wONeN

14

bewoner: johan weber (47) uit zwolle, thorbeckegracht Medebewoners: janet Lutkemeier (46) en twee dochters (11 en 14)tevredenheidcijfer: 8 tot 9

“We wonen op een voormalig vrachtschip uit

1907, op de thorbeckegracht, hartje binnen­

stad. Het is knus en gezellig. De kasten, de

bank, tafels, bureaus en bedden hebben we

zelf getimmerd. ik heb veel energie en beiden

hebben we twee rechterhandjes.

In de zestien jaar dat we dit schip nu bezitten,

hebben we haar met veel liefde weer in authentieke

staat teruggebracht. Het schip is zeilklaar. Wat is er

nu mooier dan een vrijliggend huis, waarmee je ook

nog mobiel bent? Waarmee je de hele wereld kunt

ontdekken? In de winter hebben we de gezelligheid

van de stad, in de zomer liggen we buiten, aan de

Vecht. Wij hebben ons huis altijd bij ons. De kinde-

ren klagen wel eens: ‘Zijn we op vakantie, liggen

we nog steeds elke avond in ons eigen bed!’

Toen we het schip net hadden, ging het ons alleen

om de schuit en het varen. De plek is door de jaren

heen pas belangrijk geworden. Het is de mooiste

plek van de stad; een relatief rustige woonlocatie.

Het is een leuk buurtje, met prettige contacten,

waar iedereen toch autonoom blijft. Typisch

schippers. Ja, wij zijn echte vaarmensen.”

8-915

bewoner: tove antonissen (36) uit deventerMedebewoners: jurgen antonissen (37) en twee dochters (4 en 6 jaar)tevredenheidcijfer: 9

“ik kom uit Finland, mijn man uit neder­

land. eerst woonden we in amsterdam.

vanuit huis runden we beiden ons eigen

bedrijf. toen we kinderen kregen, werd

dat te klein. mijn schoonmoeder bezat

in Deventer twee winkelpanden.

Wij hebben er één gekocht en delen nu

met haar een enorm dakterras met uitzicht

over de hele binnenstad. Ons huis is een

groot, lang, smal pand, dus de kamers

zitten aan de voor- en achterzijde.

Daartussen hebben we ruimte voor onze

sauna. Want ik kom uit Finland, hè!

In Deventer gebeurt altijd wat. De mensen

zijn vrolijk, kleurrijk. Ze willen er wat van

maken. Er is hier midden in de stad voor

de kinderen natuurlijk niet zoveel speelplek

maar in de zomermaanden is er op woens-

dag- en zondagmiddag ‘Spelen op de

Brink’. Vrijwilligers nemen dan ouderwets

speelgoed mee en de ouders zitten lekker

op een terrasje.

Ik begrijp mensen die hun kinderen buiten

willen laten opgroeien. Maar wij hebben

een keuze voor de stad gemaakt. Als ik

naar het centrum wil, hoef ik alleen mijn

voordeur uit te lopen. De school van onze

dochters staat tweehonderd meter verder-

op. Waar anderen in het weekeinde naar

de stad gaan, gaan wij naar de natuur.

En ‘s zomer zitten we op een Fins eiland.

Zo creëren we balans.”

9

wONeN

16

bewoner: Lart wolthuis (24), student civiele techniek, flat in binnenstad enschedeMedebewoners: vriendin (24), student psychologietevredenheidcijfer: 8

“We hadden niet verwacht dat we,

hartje stad, zo’n groot appartement

zouden kunnen krijgen. als studenten

was de prijs voor ons natuurlijk heel

belangrijk.

We komen uit groningen en nu we

beiden aan de universiteit twente

onze master doen, kozen we voor

een gezamenlijk appartement.

We hebben een woonkamer waar de

bank en tv staan, de hangkamer zeg

maar. Verder nog een slaapkamer en een

eet-/studeerkamer. Daar staat een grote

tafel en de kasten met de studieboeken.

We kunnen gemakkelijk ieder ons eigen

plek opzoeken als we moeten studeren.

Enig nadeel is dat er vanaf ’s ochtends

zeven uur wordt gebouwd aan het

ziekenhuis achter ons appartement.

Dat heb je in de stad. Er is meer geluids-

overlast dan in het buitengebied. Je raakt

eraan gewend. Verder is het een fijne

locatie. Binnen twee minuten zijn we

op de markt, binnen vijf minuten op het

station en binnen drie minuten in de

kroeg. Het is een goede plek totdat we

klaar zijn met onze Masters. Daarna

willen we een paar jaar gaan wonen en

werken in het buitenland.”

Een kwart van de Overijsselaars denkt erover de komende twee jaar te

gaan verhuizen.

8

17

2.500 v. chr. tot 1850

De eerste Overijsselaars (‘Tubanten’)

waren jagers en verzamelaars. Rond

2.500 voor Christus streken zij neer

langs de rivieren de Vecht en de Regge.

De IJsselstreek werd pas later ontdekt.

Waarom gaan mensen ergens wonen?

De 18e eeuwse geschiedschrijver Van

Hattum noemt in zijn ‘Geschiedenissen

van de stad Zwolle’ twee belangrijke

redenen: Je moet stevige grond onder

de voeten hebben zodat je beschermd

bent tegen het water en je moet

voldoende voedsel kunnen vinden.

1850 tot 1900

Tot in de tweede helft van de 19e eeuw

maakt het de overheid niet uit hoe en

waar je woont. De bevolking groeit, met

name in de steden, door de industriële

ontwikkeling en landbouwcrisissen. Veel

stadswoningen zijn krotten. Bij de over-

heid begint langzaam het besef door

te dringen dat slechte woonomstandig-

heden het ontstaan van ziektes in de

hand werken.

Ook de rijke

fabrieks eigenaren

en textielbaronnen

beginnen met het

bouwen van goede

en gezonde arbei-

derswoningen.

1900­1950

In 1901 wordt de Woningwet aangeno-

men. Nu kan alleen nog maar worden

gebouwd met een bouwvergunning,

die wordt afgegeven door de gemeente.

De gemeenten zijn ook verplicht om

uitbreidingsplannen te maken. In deze

plannen moeten huizen en gebouwen

staan, maar ook verkeerswegen, pleinen,

grachten en riolering.

In de oorlogstijd (Eerste en Tweede

wereldoorlog) werd vanzelfsprekend

nauwelijks gebouwd.

1950­1995

Na de Tweede Wereldoorlog is woning-

nood volksvijand nummer 1. Veel jonge

gezinnen willen weer ‘op zichzelf’ wonen.

De overheid zorgt ervoor dat procedures

verkort en vereenvoudigd worden. In

hoog tempo schieten de rijtjeswoningen

en flatgebouwen uit de grond, de zoge-

naamde ‘stempelwijken’. Later vinden we

deze wijken ‘saai’.

Ze hebben geen eigen identiteit.

We willen liever wonen in gevarieerde

woonerven. We noemen dit ook wel

‘bloemkoolwijken’, ‘hofjesbuurten’,

‘verdwaalwijken’ of ‘easy towns’.

Ontmoeting, menging, variatie en

kleinschaligheid staan centraal.

1995­heden

De VINEX-wijk komt op. Veel mensen

wonen en werken aan de rand van de

stad. Gemeenten dijen en dijen maar uit.

De nieuwbouw was versnipperd, maar

daar brengt VINEX verandering in.

Duurzaam gebruik van agrarisch gebied,

bos, natuur en water staat centraal.

In de VINEX-wijken wordt geprobeerd

het gebruik van de auto terug te

dringen door wonen en werken efficiënt

op elkaar af te stemmen, In de wijken

wordt ook ruimte voor nieuwe bedrijven

gereserveerd.

toekomst

We worden steeds ouder en de snelle

groei van de steden dwingt ons om

steeds effectiever met de ruimte

om te gaan. De ‘smart city’ ontstaat.

De rode draad is de levenskwaliteit van

de burger te verbeteren. Daarbij wordt

vooral gekeken naar energiebesparing

en technische toepassingen.

Wonen in Overijssel

onze omgeving verandert door de eeuwen heen. Huizen worden neergezet, gesloopt, verbouwd, afhankelijk van de heersende mode en onze woonbehoeftes. een duik in de geschiedenis.

In Overijssel komen vijf boerderij typen voor: het los hoes, de Twentse boerderij, de Staphorster boerderij, de Sallandse boerderij en de vaarboerderij.

wONeN

Wat doet de provincie overijssel?bloeiende steden en vitale dorpen moeten woonruimte bieden voor iedereen in overijssel. Doel is dat inwoners naar wens, veilig, schoon, gezond en goed bereikbaar kunnen wonen. Hoe en waar we wonen is dus puur maatwerk. De provincie overijssel stimuleert dat en houdt tegelijkertijd het ‘grote geheel’ in de gaten.

De Omgevingsvisie

In de Omgevingsvisie kun je lezen

met welke woonontwikkelingen

we te maken hebben en krijgen. De

provincie zegt in de Omgevingsvisie

hoe zij graag met woningen en de

omgeving wil omgaan. Gemeen-

ten, woningbouwcoöperaties,

architecten en projectontwikkelaars

zijn de afgelopen jaren op de

hoogte gebracht van deze plannen.

De provincie controleert of deze

richtlijnen gerespecteerd worden.

behoud van eigen karakter

De steden en dorpen in Overijssel zijn

karakteristiek. De provincie wil dat elk

buurtschap, dorp en stad zijn eigen kleur

behoudt. Heel bepalend zijn de histori-

sche centra, het stratenpatroon, mooie

pleinen, de bebouwing (hoog of laag),

de ligging (aan het water, aan de weg

of midden in het landschap) en de

bereikbaarheid.

De provincie stimuleert dat bij nieuwe

plannen de gemeente eerst bekijkt of

dat kan op bestaande woon- en werk-

terreinen. Zo niet, dan kan pas gekeken

worden naar uitbreidingsmogelijkheden.

Ontwikkelaars kunnen zich laten inspire-

ren door de ambities uit de Omgevings-

visie. Bijzondere waterpartijen, parken

en erfgoed worden versterkt. Historische

en archeologische elementen worden

gerespecteerd. Deze en andere ambities

zorgen ervoor dat elke regio, elke

stad en elk dorp onderscheidende en

originele kenmerken houdt.

Duurzaamheid

De provincie streeft naar een

woningenaanbod dat comfortabel

is en tegelijkertijd weinig energie

vraagt voor verwarming en koeling.

voorzieningen

De provincie stimuleert de beschikbaar-

heid van voorzieningen in een dorp of

stad, zoals treinverbindingen, scholen,

winkelcentra, bibliotheken, musea,

theaters en sportaccommodaties.

19

wONeN

Reistipswonen

Openluchtmuseum Ootmarsum

In dit museum zie je hoe er eeuwen geleden werd gewoond op

het platteland in Twente. Je vindt hier veel authentieke en origineel

ingerichte boerengebouwen. openluchtmuseumootmarsum.nl

Op loopafstand van het museum vind je het Drostenhuis. Hier maak

je een ontdekkingsreis door het verleden. Je ervaart hoe de laatste en excentrieke Drost van

Twente leefde in dit monumentale herenhuis. drostenhuisootmarsum.nl

20

Kleinste huisje van Kampen

Aan de Burgwal staat het kleinste huisje van Kampen. Het is

slechts 1,4 meter breed en 4,5 meter diep. Ooit woonde hier

een gezin met veel kinderen. Het huisje is gerestaureerd en

ingericht met spullen uit grootmoeders tijd. Je kunt het huis

vanaf de buitenkant bezichtigen. vvv.ijsseldelta.nl

Het vrouwenhuis

Het Vrouwenhuis is een

bijzonder museum in het

hart van Zwolle. Aleida

Greve besloot dat haar

prachtige patriciërshuis na

haar dood een hofje voor

‘oude vrouwen en vrijsters’

moest worden. Wandel

door authentiek ingerichte

interieurs uit drie eeuwen,

van 1680 tot 1980. Je ziet

de sfeervolle Regentenka-

mer, maar ook de eenvou-

dige kamer van een be-

woonster uit de 20e eeuw.

Het Vrouwenhuis is

geopend tijdens het

Museumweekend en

Open Monumentendag.

Andere rondleidingen

op aanvraag.

vrouwenhuiszwolle.nl

Het oale meesterhuus

Het Oale Meestershuus in Slagharen werd gebouwd in 1878. Je vindt er een

stijlkamer uit de jaren ’20, een ouderwetse keuken en een originele bedstee.

In het achterhuis zie je een schoolklas die is ingericht met verschillende

schoolattributen uit begin vorige eeuw. In de museumtuin zijn een plag-

genhut, een stookhok, een TBC-huisje en een wand met oud gereedschap

te bezichtigen. museumslagharen.nl

Het bussemakershuis

Als je het Bussemakershuis in Borne

bezoekt stap je binnen in het enige

overgebleven én opengestelde 18e

eeuwse fabrikeurshuis in Nederland.

Je krijgt een unieke kijk in

de rijke geschiedenis van

het huis, dat een promi-

nente plek innam in het

Twentse textiel verleden.

De oorspronkelijke

inrichting van de familie

Bussemaker, linnen-

handelaars, is volledig

bewaard gebleven.

bussemakershuis.nl

21

Ontwikkeld,

bedacht en gemaakt

in Overijssel Made in Overijssel

op Discovery channel en national geographic channel kijken we ademloos naar megafactories, extreme engineering of Smash Lab. in de hoofdrol zien we bedrijven die vooruitlopen op het gebied van technologie, duurzame ontwikkeling of design. maar we hoeven helemaal niet zo internationaal te gaan. rtv oost portretteerde inmiddels meer dan 100 overijsselse bedrijven in het programma ‘made in overijssel’. maak kennis met onze sterke merken die qua innovatie ver voor de troepen uitlopen.

Ondernemend Overijssel

22

Ben & Jerry’s: Meer dan ijs

Overijssel heeft als enige provincie in Nederland

een Ben & Jerry’s ijsfabriek. In Hellendoorn produceren

ze niet alleen heerlijk ijs, maar zorgen ze er ook voor dat

deze koude lekkernij duurzaam tot stand komt.

Met financiële hulp van de provincie Overijssel

installeerde Ben & Jerry’s een nieuwe biogasinstallatie.

Afvalwater wordt naar een installatie gepompt. Hier

nemen bacteriën de organische resten te grazen en

zetten die om in biogas. Het gas wordt gebruikt voor

een warmtekrachtmotor.

reggedal experience

Samen met Landschap Overijssel bouwt de ijsfabriek de

vernieuwende Reggedal Experience. Een poort naar

kennis, bewuster leven, plezier en inspiratie in een

omgeving die een ingrijpende reconstructie ondergaat.

In 2006 bracht Ben & Jerry’s als eerste fair trade ijs op de markt. In 2007 reduceerden ze de uitstoot van schadelijke stoffen van hun ijsfabrieken, waardoor Ben & Jerry’s het eerste klimaat- neutrale ijs ter wereld werd.

23

Royal Huisman bouwt boten voor de allerrijksten ter

aarde. Echte superzeil jachten dus, van 30 tot 90 meter,

die miljoenen kosten. Het familiebedrijf stamt uit 1884

en kreeg in 1984 het stempel: ‘Koninklijk’. De jachten

worden gebouwd op een werf van 30.000 m2, waar de

nieuwste technologieën, de hoogste kwaliteit en het

allerbeste vakmanschap een perfecte combinatie vor-

men. Om deze mega schepen van de werf te laten

lopen, moest Huisman steeds de brug uit het landschap

takelen. De provincies Flevoland en Overijssel besloten

tot een vernieuwde Vollenhoverbrug. Royal Huisman

Shipyard nam een deel van de investering voor zijn

rekening. Door de nieuwe brug is de economische

structuur van de regio verbeterd. Ook de toeristische

scheepvaart vaart er wel bij. royalhuisman.com

Ondernemend Overijssel

Royal Huisman: bouwer van superzeiljachten

De leus van Royal Huisman is: “If you can dream it, we can built it.”

25

MESA+: thuisbasis van 500 wetenschappers

MESA+ in Twente is een van de grootste onderzoeks-

instituten op het gebied van nanotechnologie ter

wereld, met een omzet van 50 miljoen euro per jaar.

Het instituut levert hoogwaardig concurrerend en

succesvol onderzoek, werkt nauw samen met het

bedrijfsleven en staat aan de basis van ruim 50

succesvolle spin-offs. De provincie Overijssel droeg

financieel bij aan de ontwikkeling van het NanoLab

op de campus van de Universiteit Twente. Onder-

nemers uit Overijssel kunnen volop gebruik maken

van de kennis van dit NanoLab. Zo verwachten

onderzoekers met nanotechnologie in de toekomst

grote doorbraken in de gezondheidszorg te kunnen

doen. utwente.nl/mesaplus

Nano komt van het Griekse woord voor dwerg: nanos. Een nanometer is het miljardste deel van een meter, ofwel 0,000.000.001 meter, een eenheid die je met het blote oog niet kunt zien.

Ondernemend Overijssel

26

Koninklijke Ten Cate: nieuw masterplan

Het Amerikaanse leger heeft de vooruitstrevende weefsels van Ten Cate ook ontdekt! Het bedrijf levert vlamvertragende uniformen voor de grondtroepen.

Het voormalige textielbedrijf Koninklijke Ten Cate

heeft zich ontwikkeld tot een toonaangevende

innovatieve onderneming op het gebied van bescher-

mende weefsels, geotextiel voor weg- en waterbouw,

kunstgras en lichtgewicht composietmaterialen voor

lucht- en ruimtevaart. Op drie locaties in Nijverdal

werken 830 mensen. Koninklijke Ten Cate wil de

bedrijfsactiviteiten concentreren op één van deze

locaties, op het bedrijventerrein Nijverdal-Noord.

Hiervoor ontwikkelde het bedrijf het Masterplan KTC.

Voor de omgeving betekent het een vermindering

van milieuoverlast door het toepassen van nieuwe,

hoogwaardige technieken en daarmee een verbete-

ring van het woon- en leefklimaat.

Onderdeel van het Masterplan is investeren in

innovatie en research door in Nijverdal een open

kennis centrum op te zetten. Dit centrum krijgt een

rechtstreekse verbinding met de Universiteit Twente.

tencate.nl

27

Polymer Science Park

Het Polymer Science Park in Zwolle houdt zich bezig met

kunststoftechnologie.

In een werkplaats en laboratorium kunnen bedrijven en

onderwijsinstellingen volop experimenteren met nieuwe

materialen en bewerkingswijzen. Denk aan rubber, hars,

coating, plastic en composiet. De Nederlandse kunststof-

industrie is sterk vertegenwoordigd in Oost Nederland. In

het bijzonder in regio Zwolle en in regio Twente is deze

industrie een belangrijke werkgever. Met de komst van

het Polymer Science Park kunnen we onze concurrentie-

positie nationaal en internationaal nog sterker maken.

Het Polymer Science Park is een samenwerkingsverband

van zes partijen: DSM, Wavin, Windesheim, Deltion

College, Gemeente Zwolle en de provincie Overijssel.

polymersciencepark.nl

Ondernemend Overijssel

28

De provincie Overijssel stelt € 200.000 beschikbaar aan het bedrijfsleven. Hiermee kunnen zij onderzoeks-capaciteit inkopen bij het Polymer Science Park.

Wat betreft werkgelegenheid in de kunststofsector neemt de Regio Zwolle landelijk de tweede plaats in.

29

geld verdienen én een prachtig uitzicht

Overijsselaars zijn harde werkers. We

maken, we bouwen en verlenen veel

diensten. Dat ijverige volk is voortdurend

in ontwikkeling. De provincie wil dat

natuurlijk stimuleren, maar ondertussen

wil ze ook de natuur beschermen. In de

jaren ’80 en ’90 lag de focus bijvoor-

beeld voornamelijk op economi-

sche groei. Dat heeft schade

aangebracht aan

het landschap.

De laatste jaren

wordt weer

veel geïnvesteerd in de verfraaiing van de

natuur. In balans blijven is dus de toverfor-

mule. Dat vereist continue aandacht voor

nieuwe ontwikkelingen. In de Omgevings-

visie van de provincie staat hoe we geza-

menlijk zaken mogelijk kunnen maken.

Ruimte wordt, ook in Overijssel, steeds

schaarser, dus moeten we er zuinig

mee omspringen. De provincie bewaakt

met de Omgevingsvisie dat we een

veilige en gezonde leefomgeving

houden, waarbij er ruimte blijft voor

economische ontwikkeling.

veehouderij

De provincie Overijssel stimuleert de

intensieve duurzame veehouderij. In de

Omgevingsvisie wordt geen maximum

gesteld aan de omvang van de vee-

houderijen. Wel stelt de provincie in

deze visie kwaliteitseisen.

onze economie is mede afhankelijk van de manier waarop we de provincie hebben ingericht. Hebben we voldoende wegen en kanalen? onze steden moeten immers goed bereikbaar zijn. Hebben we genoeg bedrijventerreinen? Dat is goed voor de werkgelegenheid. maar hoe beschermen we onze ‘groene’ gebieden? Die brengen namelijk via bezoekers ook veel geld in het laatje.

Koekoekspolder

De Koekoekspolder is een duurzaam tuinbouwgebied in ontwikkeling. De moderne tuinbouwbedrijven in dat gebied telen op

duurzame wijze tomaat, komkommer, paprika, aardbeien en witlof. Tuinder Kees Vahl heeft samen met zijn broers een bedrijf

van 7 hectare en teelt het hele jaar door komkommers. Ruim drie jaar geleden gingen tuinders uit dit gebied met de provincie

Overijssel in gesprek om te kijken hoe de bedrijven duurzamer met energie konden omgaan. Dat resulteerde in 2011 in een

boring naar aardwarmte op 2 kilometer diepte. “Als ondernemer denk je natuurlijk eerst aan de prijs. Toen we de gesprekken

ingingen was de gasprijs heel hoog. Met aardwarmte zouden we behoorlijk wat besparen. Later in het traject ging de gasprijs

behoorlijk onderuit, maar wij en twee andere tuinders wilden doorgaan, ook vanwege milieuoverwegingen.” Alle basisactivitei-

ten in de kas van Kees Vahl draaien nu op aardwarmte. “In de winter was dit gebied echt vol met witte rookpluimen. Dat was

het effect van gas verstoken. Met de aardwarmte is dat verdwenen. De lucht blijft nu veel schoner.”

Dagbezoekers uit Duitsland besteedden van juni 2010 tot en met mei 2011 bijna 218 miljoen euro in Overijssel.

Boe !

Ondernemend Overijssel

30

Er werken ruim 25.000 mensen in de land- en tuin-bouwsector. Dat is bijna 5% van de werk gelegenheid in Overijssel. Dit zal in de toekomst dalen.

In 2011 werden er zo’n 1.500.000 vakanties geboekt in Overijssel.

Overijssel als trekpleister

Recreatie en toerisme zijn erg

belangrijk voor de provincie

Overijssel. Veel toeristen komen

voor een dagje uit of een vakantie.

Dit draagt bij aan de economie

en de werkgelegenheid. Onze

provincie is voor zowel inwoners

als toeristen aantrekkelijk vanwege

de vele fietsroutes, wandelpaden

en het vele water. Ons bijzondere

landschap is dus een trekpleister.

In de Omgevingsvisie pleit

de provincie ervoor om de

aantrekkelijkheid van de verschil-

lende gebieden en de natuurtypen

te vergroten.

Landbouw

Het landbouwlandschap is beeldbepalend in Overijssel. Meer dan 70% van het landelijk gebied wordt

gebruikt voor landbouw. Dit is dus een belangrijke economische pijler én een grote voedselproducent.

De indeling van de landbouwgrond is heel verschillend per regio. In de Kop van Overijssel heb je

grote open veenweide landschappen. In Salland en Twente de zandgebieden met hun karakteristieke

structuur van essen, oude hoeven, beken en lanen. Hoe het landschap is gevormd is bepalend voor

het grondgebruik voor de landbouw. Bij nieuwe ontwikkelingen bekijkt de provincie of de bebouwing

en de infra structuur recht doet aan het karakter (de gebiedskenmerken) van het landschap.

31

Ondernemend Overijssel

De economie van Overijssel kenmerkt zich door de

diversiteit. Dat is een grote kracht. Door de eeuwen

heen zien we die verscheidenheid steeds terug.

32

geschiedenis van de economie

twente

Twente staat natuurlijk bekend om de

ooit zo bloeiende textielindustrie. In de

jaren ’60 is het vrijwel afgelopen met

de textiel. Andere sectoren komen tot

ontwikkeling, zoals de zout-, metaal-

en elektrotechnische industrie. In de

jaren ’90 groeit Twente door onder

meer Grolsch en de Universiteit Twente.

Door de A1 wordt Twente interessant

voor grote bedrijventerreinen.

Twente biedt een aantrekkelijk stuw-

wallenlandschap met indrukwekkende

landgoederen. Dat werkt toerisme in de

hand. Twente heeft goede papieren voor

de toekomst: er is veel geïnvesteerd in

technologische ontwikkeling en innovatie.

Landbouw, bouw en industriesector

In Noordoost Overijssel zijn de landbouw,

de bouw en de industriesector sterk

vertegenwoordigd. Met Hardenberg als

agrarisch centrum, ontwikkelde de

industrie zich op basis van lokale produc-

tie: aardappelmeel en strokarton.

Er heerste in dit gebied een hoge werke-

loosheid. Begin jaren ’50 wordt de nood

zo hoog dat bedrijven, zoals de Wavin,

worden aangetrokken om het gebied te

ontwikkelen.

vechtdal

De toename van het massatoerisme

leidt er toe dat toerisme in de Vechtstreek

één van de belangrijkste economische

pijlers wordt.

Zuivelproductie en toerisme

In de Kop van Overijssel bestaat de

economie van oudsher uit zuivelproductie

en toerisme. In beide gevallen begon

het met kleine familiebedrijven. Riet

snijden is op de meeste bedrijven een

neveninkomst. In vrijwel heel Noordwest

Overijssel komt in de loop van de tijd

een industriële ontwikkeling op gang

die gebaseerd is op de scheepvaart

(Vollenhove en Zwartsluis) en de natuur-

lijke vegetatie: riet.

Salland

In de vruchtbare IJsselvallei maken de

melkveehouders, fruittelers en steen-

fabrikanten de dienst uit. In Salland ligt de

nadruk op melkveehouderij. De inten-

sieve veehouderij komt in de jaren ’60

tot ontwikkeling. In Deventer bestaat

van oudsher een relatief sterke concen-

tratie op milieugerelateerde bedrijven.

Hogeschool IJsselland bood jarenlang

een van de sterkste milieuopleidingen

van het land. Ook vandaag de dag zijn

er veel adviesbureaus in Deventer.

Daarnaast kwam nog een bijzondere

sector tot bloei: de uitgeverijen en grote

drukkerijen. Deventer zet vandaag de

dag haar imago als boekenstad succes-

vol in als toeristische kracht.

iJsseldelta

Provinciehoofdstad Zwolle heeft zich

in de afgelopen 50 jaar zeer positief

economisch ontwikkeld. Zwolle blijkt het

schakelpunt vanuit de Randstad op weg

naar het Noorden en vice versa. In de

hoofdstad vestigen zich vanzelfsprekend

de centrale overheidsfuncties. Verder is

de stad rijk aan detailhandel en zakelijke

dienstverlening. De vele scholen zorgen

voor een jonge bevolkingsopbouw.

33

motor van de overijsselse economie

overijssel aantrekkelijk voor bedrijven

Samen houden we de overijsselse economie draaiend. Dat kan op een zolderkamertje met een laptop, vanuit een vrachtwagencabine, achter een marktkraam of vanuit een kantoor op een bedrijventerrein. De provincie overijssel creëert samen met gemeenten en werkgevers moderne locaties waar de ‘werkende mens’ goed uit de voeten kan. Deze bedrijventerreinen zijn voortdurend in ontwikkeling.

XL businesspark twente verbindt

Het splinternieuwe XL Businesspark Twente ligt direct aan

de A35 bij Almelo. In een paar minuten zit je op de A1 en

dat zorgt voor een rechtstreekse verbinding met Oost-

Europa, de Randstad, Scandinavië en het Ruhrgebied.

Ook over het water is dit terrein goed bereikbaar. Het ligt

namelijk direct aan het Twentekanaal.

thuiskomen op De kol

Bedrijventerrein De Kol is jarenlang een begrip geweest in Holten en omstreken.

Maar de Kol als plek waar werkende Overijsselaars elke ochtend naar toe gingen,

is verleden tijd. Op een paar panden na is het merendeel van de fabriekshallen

gesloopt. De actieve bedrijven zijn inmiddels verhuisd naar de nieuwe bedrijfslocatie

‘Vletgaarsmaten’. Wat gebeurt er nu met de Kol? De Kol wordt een woonwijk die

gericht is op de toekomst. Dit betekent dat de wijk op een duurzame manier wordt

ingericht. Energiebesparing speelt hierbij de hoofdrol. Huizen worden extra geïso-

leerd, voorzien van betere installaties en maken gebruik van duurzame energie.

Ondernemend Overijssel

De provincie telt ruim 81.000 bedrijven.

34

De grootste werkgever in Overijssel is De Isalaklinieken, het grootste niet-academische ziekenhuis van Nederland, met ruim 3.500 arbeids-plaatsen. Op de tweede plaats staat de Universiteit Twente met 3.300 arbeidsplaatsen.

De totale waarde van alles wat gemaakt wordt door Overijsselse bedrijven en instellingen is goed voor een productiewaarde van 35 miljard euro per jaar. Per inwoner is dat ruim € 30.000,-.

Zelfdenkende systemen op

a1 bedrijvenpark Deventer

Deventer kampte met een tekort aan

bedrijfsruimte en dat kwam de aantrekke-

lijkheid en economische groei van de stad

niet ten goede. Langs de A1 werd een

nieuw bedrijventerrein aangelegd van

120 hectare groot, waarvan bijna

50 hectare bestaat uit groen en water.

Op dit bedrijventerrein worden kantoren,

bedrijven, koelvries huizen en elektrische

auto’s op intelligente netwerken aange-

sloten. We noemen dit ‘smart grids’.

Deze smart grids stemmen energievraag

en -aanbod op elkaar af. Onderlinge

energie-uitwisseling is mogelijk. Alle

energie wordt straks lokaal opgewekt via

windmolens, zonnepanelen, biomassa-

ketels en een warmte en koudeopslag

(zie hoofdstuk duurzaamheid vanaf

pagina 88).

nieuw jasje voor Haatland kampen

Haatland is het oudste en grootste bedrijventerrein van Kampen. Haatland is

circa 230 hectare groot, er zijn ongeveer 250 bedrijven gevestigd en er werken

ruim 4.500 mensen. Het grootste gedeelte is werkzaam in de industrie en

handel. Na zoveel jaren trouwe dienst, werd het tijd om te kijken of dit terrein

nog voldeed aan alle hedendaagse eisen. De gemeente besloot tot een opknap-

beurt van het terrein, genaamd ‘Revitalisering Haatland’. De afgelopen jaren

zijn er samen met ondernemers nieuwe kantoren gerealiseerd, oude panden

gerenoveerd, betere wegen en fietspaden aangelegd en nieuwe busverbindingen

gecreëerd. De totale bijdrage van de provincie Overijssel is 2,5 miljoen euro.

natuurwinst op eeserwold in Steenwijk

Eeserwold is een ambitieus project in Steenwijk waarin wonen, werken en

recreëren worden gecombineerd. Het terrein is klaar om bebouwd te worden.

De realisatie verloopt in fases, dus liggen delen van Eeserwold nog een aantal

jaren braak. Hier gaat de gemeente ‘tijdelijke natuur’ realiseren. Dit betekent

dat in het gebied de natuur zich zo spontaan mogelijk mag ontwikkelen. Dit is

een grote natuurwinst om dat veel vogelsoorten zich juist goed kunnen voort-

planten op onbegroeide en open terreinen. Vervolgens trekken de jonge vogels

verder naar andere natuur gebieden.35

De eerste Bodewes die trots rondliep op

de scheepswerf was opa, opgevolgd door

zijn zoon. Die zoon kreeg vier dochters en

aangezien de familie er ouderwetse ideeën

op nahield keek vader het bedrijf rond en

dacht: ‘Dit is niks voor meisjes’. Maar toen

dochter Thecla Bodewes na haar studie

HTS scheepsbouwkunde voortvarend

carrière begon te maken bij een internatio-

naal ingenieursbedrijf in Parijs, riep hij haar

snel terug naar haar roots in Overijssel:

“Thecla, wat gaan we met de werf doen?”

“Ik brak dus niet door het glazen plafond,

maar door een stalen plafond”, herinnert

Thecla zich. “Ieder plafond valt te breken,

als je je eigen sterke punten goed weet.

Ik kwam terecht in een wereld van

techneuten, die alles van hightech moto-

De specialiteit van de Bodewes werven is het bouwen van schepen die 20 tot 30% minder brandstof gebruiken.

Ondernemend Overijssel

Zakenvrouw van het jaar 2011: thecla bodewes

36

ren weten, maar minder van handig

communiceren. En dat is nou net één van

mijn talenten.”

verbinden van sterke imago’s

De onderneemster legt waardevolle

contacten tussen (internationale) bedrijven

onderling, de maritieme sector en het

onderwijs. “De sfeer in Overijssel is er één

van: samen sterk! Toen ik onlangs een

grote order binnenhaalde in Zuid-Amerika,

werd ik door veel collega-ondernemers

gebeld. Om me te feliciteren en om te

laten weten hoe goed dit is voor Overijssel.

Door onze goede bedrijfsimago’s helpen

we elkaar verder. Ik merk het ook; als ik in

het buitenland zaken doe, doet de reputa-

tie van De Librije wonderen.

Iedereen kent het en wil er eten! Menig

deal wordt hier beklonken!”

voorop lopen

“Op het water is nog alle ruimte. Er kan

zoveel meer transport over het water.

Goedkoper, sneller en minder milieu-

belastend. Winst voor de economie. Ik

dring er bij verschillende provinciën op aan

de waterwegen goed te onderhouden.

Bij samenwerkingsprojecten waar het gaat

om de bereikbaarheid over water, loopt

Overijssel voorop. Op mijn vakgebied

werken er gelukkig een aantal profs op

het provinciehuis. Ook op vergunningen-

gebied. Ik, maar ook mijn collega-onder-

nemers, vinden het niet erg dat er streng

toezicht wordt gehouden. Maar het moet

wel duidelijk zijn. Je moet als ondernemer

weten waar je aan toe bent.”

onderwijs aansluitend op de markt

Thecla kijkt voorbij de grenzen van haar

eigen bedrijf. Zo is ze toegetreden tot de

Raad van Toezicht van het Deltion College.

“De verwachting is dat we over een aantal

jaar 40.000 mensen tekort komen die met

hun handen willen werken. Jongeren

wordt nog te vaak een of andere ‘kinky’

studie voorgespiegeld. Ik denk dat je voor

je eigen toekomst ook moet kijken waar

geld te verdienen valt. Waar de behoefte

van de markt ligt. Ik draag graag mijn

steentje bij om jongeren te interesseren

voor het water. We ontplooien initiatieven

om de studierichting inhoudelijk interes-

santer te maken. Zodat veel jongeren

kiezen voor deze tak, ja, ook veel meisjes!”

“Denken, durven, doen, dat typeert

mij. Dat heb ik niet zelf verzonnen.

mijn drie kinderen riepen dat in koor

toen hen werd gevraagd hoe ze hun

moeder zouden omschrijven. ik vind

het wel een mooie!”

Scheepswerf Bodewes bouwde de Nemo H2, de allereerste rondvaartboot waarbij de stroom voor de motor wordt opgewekt door een brandstofcel op waterstof. De boot vaart nu rond op de Amsterdamse grachten.

Hoofd koel en boven water

De werf van opa Bodewes in

Hasselt is inmiddels flink uit zijn

voegen gegroeid. Onder leiding van

Thecla werd in 2003 Scheepswerf

de Kaap in Meppel overgenomen,

in 2004 kwam Bodewes Boeg-

schroeven erbij en in 2010 ontwik-

kelde ze een heel nieuw bedrijf:

Maritima Green Technology. De

ondernemingen richten zich op

innovatieve scheepsbouw en

scheepsreparatie. Met een focus op

energiebesparing. De voortvarend-

heid van Thecla bezorgde haar de

titel Zakenvrouw van het jaar 2011.

37

Reistipsondernemend

Het Grote Verhaal

Maak een multimediale reis door de tijd in TwentseWelle, het museum van nu!

In het Grote Verhaal staat het menselijk avontuur centraal: vanaf de vestiging van

de eerste mensen in Twente tot de innovaties van vandaag. Ook is er veel aandacht

voor de nijverheid en het textielverleden. twentsewelle.nl

Ondernemend Overijssel

38

Techniekmuseum HEIM

Het museum geeft een boeiend beeld van de Twentse Industrie; verleden, heden

en toekomst. In het museum is op een dynamische manier anderhalve eeuw

industriële ontwikkeling bijeengebracht. Van stoommachine tot ruimtevaart.

techniekmuseumheim.nl

kiekeboer’n

Nieuwsgierig naar het

Twentse platteland? Kom

het ruiken, voelen en

beleven! Fietsroutes leiden

je langs land- en tuin-

bouwbedrijven in Borne,

Haaksbergen en Hof van

Twente. De agrariërs

geven bezoekers graag

informatie over hun bedrijf

en de omgeving.

kiekeboeren.nl

eeuwenoud tapijt

Maar liefst 60% van de totale

Nederlandse productie van tapijt komt

uit Genemuiden. Neem eens een

kijkje in het Tapijtmuseum en ontdek

de bijzondere machines, weefgetouwen

en alle soorten vloerbedekking die je

maar kunt bedenken.

tapijtmuseum.nl

van Hanzestad tot Hanzestad

Van de Middeleeuwen tot aan vandaag de dag zijn

de Hanzesteden motoren van onze economie.

Maak kennis met Hanze, het machtige handels -

verbond dat voor bloei en rijkdom zorgde. Er zijn

11 verschillende fietsroutes die je voeren van

Hanzestad tot Hanzestad. Geniet van de steden

en van de rijke cultuur en natuur onderweg. De

fietsroutes zijn verkrijgbaar bij de VVV’s in Overijssel.

Schatkamer van

overijssel

Meer weten over de

geschiedenis van de

economie in Overijssel?

Maak een rondleiding

langs 18 kilometer archie-

ven, foto’s, affiches en

films in het Historisch

Centrum Overijssel.

historischcentrum-

overijssel.nl

van koe tot kaas

Op de website zuivelon-

line.nl vind je alle Overijs-

selse zuivelboerderijen die

jou graag welkom heten.

Je krijgt er een rondleiding

langs koeien en kalfjes.

Ontdek hoe de weg van

de melk verloopt: van gras

tot glas, van koe tot kaas.

Ook kun je zien hoe

ambachtelijke zuivelpro-

ducten worden gemaakt.

zuivelonline.nl

39

Overijssel zit boordevol

streekproducten. Lekkernijen

die al jarenlang traditie zijn.

Streekproducten zijn dus on-

derdeel van ons erfgoed. Hoe

ze gemaakt worden is vaak

een geheim. De receptuur is

slechts in handen van een klein

groepje mensen. Gelukkig

kunnen we er wel massaal van

genieten. Proef de volle smaak

van onze regio’s.

mmmmm...dat smaakt!

twentse droge worst

Kenmerkend voor de Twentse droge

worst is de grove structuur. De worst

wordt luchtgedroogd. De rauwe,

gedroogde worst van varkensvlees heeft

een pepersmaak. Verder verschilt de

smaak afhankelijk van de gebruikte

kruiden. Kruidnagel is daarvan de meest

gebruikte. Elke slager heeft zijn eigen

geheime recept.

Zet je tanden in traditie!

40

Zwolse mosterd

De geschiedenis van de Zwolse mosterd

begint in 1983 in de karakteristieke

binnenstad van Zwolle, in de Wijndrager-

toren. Met molenstenen werd mosterd

gemalen en dit proces was toegankelijk

voor publiek. Men kon kijken, proeven,

kopen of rustig een kopje koffie drinken.

Sallandse asperges

In 1963 begon de familie

Ogink in Raalte een

aspergebedrijf. De

prima smaak van

het grondwater en de

mooie zandgrond

zorgden ervoor dat de

‘Koningin van de groente’

zich hier uitstekend thuis

voelde. Inmiddels is het

aantal telers in Salland

uitgebreid.

Concurrentie is er

niet, want elk

bedrijf raakt zijn oogst

‘wit goud’ meer dan

kwijt.

vechtdal producten

Met elke hap naar een beter landschap.

Dat is de slogan van ondernemers in het

Vechtdal. Zij werken samen om typische

Vechtdal producten te produceren.

Het plan begon met biologisch vlees.

De dieren werden gevoed met gras,

graan en maïs uit het Vechtdal, zonder

kunstmest en bestrijdingsmiddelen.

Het dierenwelzijn speelt een belangrijke

rol. De stap naar zuivel, kaas en eieren

was snel gemaakt. Producten als Vechtdal

heidehoning, jam en ijs zitten tegenwoor-

dig ook in het assortiment.

Zuivel uit de Weerribben

Aan de rand van Nationaal Park

de Weerribben, ligt de zuivelboer-

derij van familie De Lange.

Een enthousiast team maakt dagelijks

een compleet assortiment verse

ambachtelijke zuivel, zoals dat in groot-

moederstijd heel gewoon was. Zo wordt

de karnemelk nog op ouderwetse wijze

gekarnd en dat komt de smaak ten goede.

campereilanderkaas

De Campereilander kaas is op 12 mei

2012 geïntroduceerd. De kaas wordt

gemaakt van koeienmelk, afkomstig van

melkveebedrijven op het Kampereiland.

Dat maakt de kaas uniek, omdat het

Kampereiland vruchtbare kleigronden

heeft, die zijn

ontstaan uit de

voormalige

Zuiderzee. De

mineralensamen-

stelling van de

kleigrond geven het

gras, en dus de melk,

een heerlijke eigen smaak.

kruidkoek uit Deventer

Deventer Koek bestaat al meer dan

400 jaar. De lekkernij is een bekend icoon

van Deventer, dat als bijnaam ‘Koekstad’

heeft. In 1593 waren er 13 koekbakkers

in de stad en in 1637 had het gilde zelfs

25 leden. In die tijd werden er 700.000

koeken per jaar geëxporteerd. De firma

Jb Bussink, de laatste bakker van echte

Deventer koek, nam in 1820 een bakkerij

over die zijn oorsprong had in 1593.

Er bestaat een heus loflied voor de Sallandse asperge.

41

Jij bent

de baas!

Stel je voor: je krijgt een paar

miljoen en je wordt benoemd

tot ‘baas’ van Overijssel.

Welke investeringen doe je?

Hoe zorg je voor aantrekkelijke

steden? Hoe bescherm je de

natuur? Hebben voldoende

mensen werk? Stroomt het

water uit de rivieren niet over?

Wat je ook doet, zorg ervoor

dat de 'blijmeter' van de in-

woners op groen blijft staan,

anders komen ze in opstand!

Ondernemend Overijssel

42

Jij bent

de baas!

Ben Veldhuizen, 53 jaar

“Als provinciebaas heb je het lastig,

denk ik. Inwoners voelen zich

betrokken bij hun eigen plaats, en

ook nog wel bij de landelijke poli-

tiek. De provincie zit daar tussenin.

Wie weet eigenlijk wat de provincie

precies allemaal doet? In dat imago-

verhaal zou ik wel geld steken.

Verder investeer ik in asfalt. In ieder

geval in de infrastructuur. Als we de

verschillende regio’s met elkaar

willen verbinden heb je betere

wegen en betere treinverbindingen

nodig. De reis Zwolle-Almelo is toch

niet te doen op die tweebaansweg?

Wat ik erg goed vind gaan en wat ik

als baas zou blijven stimuleren is het

samenwerkingsklimaat. Samen

verder ontwikkelen staat bovenaan

mijn agenda. Vandaar ook die

verbindingswegen.

Marja van Dijk, 48 jaar

De kleinschalige, landelijke en

veilige omgeving; dat is de reden

dat ik in Overijssel woon. Ik werk in

Utrecht, dus ik offer nog al wat

reistijd op om hier te blijven. Maar

als ik alleen al op station Zwolle

binnenkom, voelt het goed. Ik zou

veel van mijn geld besteden aan

het in stand houden van de klein-

schaligheid, de originaliteit en

creativiteit. De grote zaken zijn

volgens mij wel goed geregeld.

Nieuwe talenten moeten kansen

krijgen. Het gezellig houden van de

leefomgeving is voor mij prioriteit.

Ik zou de digitalisering met een arg-

wanend oog in de gaten houden.

Veel winkels gaan failliet omdat we

tegenwoordig online kopen. Dat

heeft straks gevolgen voor onze

stads- en dorpscentra. Daar zou ik

een plan voor ontwikkelen.

Elles Hetebrij, 40 jaar

“Ik zie veel harde werkers hier in de

regio. Dat zou ik als baas wel

belonen. De mentaliteit van de

mensen is redelijk nuchter.

‘What you see, is what you get’.

Als ik het voor het zeggen had, zou

ik de ondernemers wat meer

vrijheid geven. Om alle regels na te

leven, is best pittig. Nu preek ik wel

voor eigen parochie, dat begrijp je.

Ik ben graag op of langs het water.

Dus onder mijn bewind komen er

overal stadsstranden, meer havens

voor boottoeristen en meer plek-

ken waar je fatsoenlijk je boot in

het water kunt laten. Heel belang-

rijk vind ik de communicatie naar

de mensen toe. Nu zie je wel eens

een bord van de provincie staan;

dat er bijvoorbeeld tijdelijk een

brug uit ligt ofzo, maar ik vraag me

dan af: waarom? Ik zou de mensen

dat laten weten.

43

Robin Visscher, 19 jaar

“Ik zou al mijn geld inzetten in de

strijd tegen de vervlakking. De

winkelstraat van Enschede = de

winkelstraat van Zwolle, zeg maar.

Dat we maar geen eenheidsworst

worden. Diversiteit zou in mijn

beleid het toverwoord zijn. Ik zou

het authentieke van vroeger wat

meer willen terugzien. Daarnaast

natuurlijk ook meer poppodia met

grote internationale bands. Overijs-

sel is daar wel klaar voor! En ik zou

het openbaar vervoer op de schop

gooien. Dat kan sneller en be-

trouwbaarder. Een metro in de

steden is wel een goed idee!

Ondernemend Overijssel

Wouter en Ingrid de Haan, beiden 36 jaar

Het lijkt ons moeilijk om alle zaken

in balans te houden als je aan de

touwtjes mag trekken. Beslissingen

die je neemt hebben natuurlijk ook

weer invloed op andere gebieden.

Maar omdat wij het nu voor het

zeggen hebben, beslissen we dat

er veel geld naar de natuur gaat.

We zouden investeren in kleine,

lokale initiatieven. Boeren helpen

om ecologisch en biologisch te

worden. Met campagnes inwoners

stimuleren om veel eigen producten

te kopen. Wijn uit de eigen streek

of vlees uit de buurt. Dat zijn

waarden die het karakter van

Overijssel bepalen. Die cultuur komt

van onderop, maar veel kleine

initiatieven hebben niet het goede

netwerk of de financiën om hun

plannen waar te maken. Hier zouden

wij een steentje aan bijdragen.

44

45

jij & OverijsseL

Overijsselaars willen in dit

mooie stukje Nederland een

waardevol leven leiden. De

provincie Overijssel streeft

ernaar dat voor zoveel mogelijk

mensen mogelijk te maken. We

bedenken, ontwikkelen, reali-

seren, dromen en beschermen.

Daar gaan miljoenen in om.

De provincie betrekt jou daar-

bij. Dat doen we op onze site

jijenoverijssel.nl en via ons

magazine Jij & Overijssel.

De live-uitzending van het Bevrijdings festival op 5 mei 2012 hield 80.000 mensen aan het computerscherm gekluisterd!

46

beslis mee!

Direct reageren op actuele zaken die spelen in Overijssel?

Dat kan op jijenoverijssel.nl. Hier willen we jouw

stem horen. Zo is de provincie onder meer benieuwd

naar meningen over milieu, mobiliteit, cultuur of

werkgelegenheid. Mensen met goede ideeën en

talenten kunnen hier hun ei (van Columbus) kwijt!

kijk mee!

Live meekijken met bijzondere gebeurtenissen.

Op jijenoverijssel.nl staan livestreams van bijzondere

voorstellingen, festivals en sportevenementen. Zo kan

iedereen die niet in de gelegenheid is om te komen,

bijvoorbeeld door een lichamelijke beperking, er toch

een beetje bij zijn.

Lees mee!

Drie keer per jaar valt ‘ie op de mat. Het magazine van

de provincie Overijssel. Hierin lees je interviews met

bijzondere Overijsselaars, ontdek je uitvindingen van

studenten, kunstenaars en ondernemers en krijg je tips

over lekkere streekproducten en recepten. Er staat ook

een handig overzicht in van alle leuke evenementen en

activiteiten bij jou in de buurt!

Weet hoe het werkt!

Zoveel ontwikkelingen en zoveel mensen die daar heel

gewichtig over praten. Begrijp jij het nog? De provincie

Overijssel wil iedereen betrokken houden, want het gaat

wel over jouw toekomst en jouw woonomgeving. Met

de nieuwe publieksfilm Roza & Overijssel kun je op een

luchtige manier ontdekken hoe democratie werkt en wat

de taken van de provincie zijn. Natuurlijk kun je de film

op jijenoverijssel.nl bekijken. Wil je nog meer weten?

Bestel dan het bijbehorende boek.

De campagne Jij & Overijssel is beloond met een Gouden Sabre Award 2012. Deze prestigieuze internationale prijs wordt jaarlijks in Brussel uitgereikt aan de beste campagnes van de wereld. Er wordt gelet op creativiteit, integriteit en doeltreffendheid. Met de Gouden Sabre Award liet de provincie Overijssel inzendingen van Shell, IBMen SIRE achter zich.

Magaz ine voor inwoners van Over i j sse l

Jaargang 4, nr. 2

Juni 2012

Je moet creatief zijn en vooruit denken

Met een schip ervaar je geen drempels

Over tien jaar heeft iedereen een 3D printer

Smullen van een zomers dessert

Uiteindelijk ben ik zelf ook mantelzorger

Nauwkeurig boeren is goed voor het gewas en houdt de koeien gezond, maar het levert ook geld op.

Melkveehouders Wim Nijland en Gerrit Veneklaas

9120648 PlatformP Jij & Overijssel nr. 2 juni 2012.indd 1 31-05-2012 15:32:53

Roza &OverijsselHoe democratie werkt

47

“De laatst overgebleven boer in dit

gebied vertelde vaak over die keer dat het

water tot aan de drempel van de stal

stond. ‘Nu gaan we eraan’, was zijn

noodkreet. Het water hield zich rustig,

trok zich terug en de boer kon weer

opgelucht ademhalen. Maar het bleek

lastig boeren zo vlakbij de IJssel. De rivier

eist nu eenmaal ruimte op. Vooral in de

winter en het voorjaar zwelt het water

op. De IJssel kreeg in dit gebied, door

menselijk ingrijpen, een nevengeul en de

Waard werd daarmee een belangrijke en

veilige wateropslagplaats. Boeren hielden

het voor gezien en verhuisden met hulp

van de provincie naar een paar kilometer

verderop. Sindsdien tiert de natuur hier

welig. De Waard is een van de beste

rivierenlandschappen in Nederland en

staat boordevol met stroomdalflora.

Dit zijn planten die je alleen in stroom-

gebieden van rivieren tegenkomt. Zeld-

zame planten als de blauwe bremraap,

rivierfonteinkruid en bevertjes voelen

zich hier thuis. En laten door hun aan-

wezigheid zien dat Natuurmonumenten

het beheer goed op orde heeft.”

Natte voeten in de vreugde-rijkerwaard

Waar staan we?In de Vreugderijkerwaard, vlakbij

Zwolle aan de IJssel (regio: IJsseldelta).

Dit gebied is onderdeel van

Nationaal Landschap IJsseldelta

Wie neemt ons mee? Boswachter Lykele Zwanenburg

van Natuurmonumenten

op safari in overijssel

De rivierduin van de Vreugderijkerwaard is waarschijn-

lijk al voor 1250 ontstaan.

natuur

48

Natte voeten in de vreugde-rijkerwaard

In het gebied leven 5 soorten vleermuizen.

Zwolle en Kampen houden het droog

De twee kilometer lange geul is de

eerste nieuw aangelegde mee-

stromende nevengeul in Nederland.

Hij werd in 2003 voltooid en is één

van de maatregelen om de water-

stand in de rivier beter te kunnen

beheersen en zo onder andere de

steden Zwolle en Kampen tegen

hoogwater te beschermen.

Onderwaterjungle

In de nevengeul heeft zich een onderwaterjungle

ontwikkeld met wel 15 verschillende soorten

waterplanten. Deze begroeiing komt nergens

anders in Nederland voor.

Rivierduinen

Stroming en zandafzetting zorgen

voor metershoge zandduinen langs

de rivier. Hier groeien bijzondere

stroomdalplanten. De zaden en

kiemen zijn met de stroom

meegelift en zo in onze provincie

doorgedrongen.

49

“Dit is een natuurgebied met een ‘grande

allure’. Met het statige Huis Singrave als

indrukwekkend middelpunt. Mooie aange-

legde parken, een watermolen, een

bijzondere beeldentuin en authentieke

stuwen geven dit Twentse gebied een

adellijk voorkomen. Maar even verderop

sta je tot aan je knieën in het moeras.

Ongerepte natuur dat als paradijs geldt

voor planten, insecten en vogels. De lucht

is vol met geluid. Een Sperwer laat andere

soortgenoten schrikken, de Grote Gele

Kwikstaart fladdert zich een weg omhoog

en zelfs het enige paartje IJsvogels laat zich

zien. Het dierenrijk is gastvrij, want

regelmatig strijken nieuwe vreemde

vogelsoorten uit Midden-Europa neer in

dit gebied. Veel vogels verkennen de

natuur hier en blijven ‘hangen’ vanwege

de zeer gunstige leefomstandigheden.

Dat maakt dit gebied uniek.”

sierlijk landgoed trekt vreemde vogels

Waar staan we? Op Landgoed Singraven,

vlakbij Denekamp

(regio: Twente)

Wie neemt ons mee? Harm Meek, natuur- en

vogelkenner, bestuurslid

Waterschap Regge & Dinkel

natuur

De laatste eigenaar van huis Singraven, Mr. Willem de Laan, hield van jagen in Afrika en nam inheemse en exotische zaden mee die hij plantte op het landgoed.

50

IJsvogel

Langs de oever van de Dinkel huist

een heel bijzonder vogelpaar: de

IJsvogel. In 2012 was er slechts één

paartje dat de winter overleefde.

De Verbrande Roessingh

Na de dood van zijn vrouw en kind was heer Roessingh Udink, eigenaar van

Singraven, een trouwe bezoeker van zijn wijnkelder. Toen hij zich samen met de

burgemeester van Denekamp weer eens te goed deed aan vele glazen wijn,

sloeg het noodlot toe. Terwijl hij zijn sigaar aanstak, gooide hij de petroleumlamp

om, die zijn baard meteen in lichte laaien zette. Het toegestroomde personeel

pakte de heer bij kop en kont en gooide hem in rivier de Dinkel. Helaas mocht

het niet meer baten.

Essenlandschap

Dit gebied in Twente is een zogenaamd Essenlandschap. Een Essenlandschap

is een van de oudste agrarische landschapstypes van Nederland; het stamt uit

de vroege Middeleeuwen. De hoge gronden gebruikten men als akker, ook

wel essen genoemd. De beekdalen werden gebruikt voor het houden van

vee of als hooilanden.

Weiland Twaalfdagwerk

Op het landgoed ligt het Weiland

Twaalfdagwerk. Vroeger kregen

percelen hun naam afhankelijk

van het aantal dagen werk dat

de boer nodig had om met de

zeis het stuk grond te bewerken.

De Dinkel

Rivier de Dinkel kronkelt over het landgoed.

Kronkelt, want het is een van de weinige rivieren

die ontsnapt is aan de menselijke neiging rivieren

aan banden te leggen en kaarsrecht te maken. De

loop van de rivier is uitermate bepalend geweest

voor de structuur van dit cultuurlandschap.

51

“Het Boetelerveld is 2 kilometer lang en

1 kilometer breed. Je ziet heel duidelijk de

grenzen van dit gebied, want de omlig-

gende boerenbedrijven liggen er keurig

gemaaid en ontwikkeld bij. Het Boeteler-

veld steekt er als een woest stukje wereld

bij af. Al in 1917 was er één koppige

eigenaar die weigerde het land te ontgin-

nen. Hij liet het groeien zoals het was.

Deze tegendraadse houding heeft ons

wel het Boetelerveld opgeleverd. Wat je

hier ziet is dus een eeuwenoud landschap

en in Nederland één van de grootste

oppervlaktes van een bijzonder terrein-

type, genaamd: natte heide. Het gebied

heeft last gehad van ernstige verdroging.

Dit Natura 2000 gebied kunnen we

samen met de provincie en het water-

schap in optimale staat brengen als we de

waterstanden goed regelen. Niet alleen

binnen het gebied zelf, maar ook door

aanpassing van de aangrenzende land-

bouwgronden. Dat vergt veel overleg met

de buren, want je begrijpt dat de boeren

Waar staan we? In het Boetelerveld, vlakbij Raalte

(regio: Salland)

Wie neemt ons mee? Natuurkenner Martien Knigge van

Landschap Overijssel

stoere schotse grazers in salland

natuur

52

Zelfs de Watersnoodramp van 1953 had invloed op het Boetelerveld.

Ontginnen was in die tijd het toverwoord. Het Rijk verordende de

ontginning van 30 hectare om 4 boerderijen te plaatsen. Het bos werd

gekapt en toen stagneerde het proces. Door de watersnoodramp wer­

den waterexperts op andere projecten met meer prioriteit gezet en ook

het geld voor de ontwikkeling van waterrijke gebieden vloeide naar

onze zuidelijke provincie. Na jaren stilstand, kwam in de jaren ’60 het

besef dat woeste grond niet waardeloos was. In een gezonde samen­

leving heb je ook natuur nodig. In de troonrede van 1961 werd uitge­

sproken dat er geen woeste grond meer ontgonnen mocht worden ten

behoeve van voedselproductie. Dit was de redding voor het Boetelerveld.

Het Rijk gaf het gebied als erfpacht terug aan Landschap Overijssel.

het water het liefst zo snel mogelijk zien

wegzakken, terwijl wij het grondwaterpeil

juist iets hoger zouden willen zien. Het

natuurgebied doet parkachtig aan: licht

glooiend, met bomengroepjes en veel

doorkijkjes. De parel in het gebied is het

Kleine Turfgat. Hier groeit de natuur zoals

het bedoeld is. Zonder dat menselijk

ingrijpen nodig is, verbeeldt het Kleine

Turfgat het ideaalplaatje. Zo zou het hele

Boetelerveld weer moeten worden!”

Schotse hooglanders

Een kudde van stoere Schotse

grazers maakt korte metten met

het pijpestrootje, een grassoort die

de heide overwoekert.

Geliefd wandelgebied

Iedere wandelaar die stappen heeft gezet in het

Boetelerveld is het erover eens: er heerst een

weldadige rust, die slechts ‘verstoord’ wordt door

vogelgeluiden. Het gebied heeft 3 wandelroutes,

waarvan de langste 10 kilometer is.

Wat kom je tegen?

Roofvogels en zangvogels, de levendbarende hagedis,

de waterspitsmuis en heel veel kikkers. Bijzondere

planten zijn onder meer: engelwortel, wateraardbei,

verschillende soorten orchideeën, de klokjesgentiaan

en velden vol blauwe zegge. Vanuit de observatiepost

bij het Rietveld heb je uren kijkplezier.

53

“Dit gebied is door mensenhanden

gemaakt. Het was ooit woest en ondoor-

dringbaar, maar in de middeleeuwen

kwam de mens erachter dat turf een

goede brandstof was. Vanaf dat moment

ontstond de vervening. Het was hier één

grote energiecentrale. De trekgaten en

ribben -waarop de turf te drogen lag- zie

je vandaag de dag nog goed terug in het

landschap. Het is hier, vanwege de goede

waterkwaliteit, een paradijs voor insecten

en vlinders. De grote vuurvlinder is zeer

zeldzaam. Nergens in Europa vindt je zo’n

grote populatie als hier. Dat trekt enorm

veel Engelse toeristen, die zijn namelijk

erg ‘butterfly-minded’. Naast natuur-

gebied is dit ook een drukbezocht

recreatiegebied ten top. Dat proberen

we in goede banen

te leiden.

weerribben; de energie- centrale van toen en nu

Waar staan we? Nationaal Park Weerribben Wieden,

vlakbij Kalenberg (regio: WaterReijk,

Weerribben, Wieden)

Wie neemt ons mee? Boswachter Egbert Beens van

Staatsbosbeheer

natuur

“Het wa s hie r ook woe st

en ondoordri ngbaa r”

54

weerribben; de energie- centrale van toen en nu

‘Zoneren’ noemen we dat: op vriendelijke

wijze mensen door het gebied loodsen

zodat ze eigenlijk alles kunnen zien,

zonder dat de natuur er hinder van

ondervindt. Voor de ondernemers uit de

regio organiseren we ‘Gastheercursus-

sen’, zodat zij toeristen precies het goede

verhaal vertellen over dit bijzondere

gebied. Dan kweek je vooraf al respect bij

de bezoeker. 150 jaar duur een cyclus van

open water naar moerasbos. Die cyclus

proberen we hier in stand te houden,

zodat zeldzame soorten behouden

blijven. Dat is zelfs onze

Europese verplichting.”

Banrock Marches en Hoerenkind

De Weeribben kent bijzondere percelen. ‘Banrock Marches’ is bijvoorbeeld

vernoemd naar de Australische wijnproducent die respect voor de natuur als

bedrijfsfilosofie heeft. Om die reden doneerde deze wijnboer 5 jaar lang grote

bedragen aan natuurgebieden over de hele wereld, waaronder de Weerribben.

‘Hoerenkind’ is een perceel aan de rand. Vroeger gelegen aan de Zuiderzee.

De invloed van het zoute water maakte de turf slechter brandbaar en dus

kochten velen met dit perceel een ‘kat in de zak’. Het land wisselde dan ook

vaak van eigenaar; vandaar Hoerenkind.

Biomassa

In het Nationaal Park komt jaarlijks veel biomassa vrij.

Het project ’Rietimpuls’ kijkt naar maaibare biomassa, zoals

eenjarig en tweejarig riet, ondergras, wintermaaisel en

zomermaaisel. Onderzocht wordt hoe de biomassa logistiek

efficiënt uit het gebied kan worden gehaald. Ook wordt

gekeken naar een gezamenlijke inkoop van materialen en

machines en samenwerking op het gebied van verkoop.

55

Otter

De otter werd hier ooit verdreven door de mens

en de slechte kwaliteit van het water. In 2002

werden er 15 uitgezet. Inmiddels leven er weer

zo’n 40 tot 60 in het Nationaal Park. Banrock

Station, de Australische wijnproducent (zie

pagina 55), maakt zich de komende jaren sterk

voor veilige oversteekplaatsen voor de otter.

Hendrick de Krane

Ridder Hendrick de Krane had het nogal eens aan de

stok met zijn broer Willem van Holland. Dit vanwege

zijn strooptochten door Friesland en Overijssel.

Hendrick was slim en betrok een Burcht bij Kuinre.

Met voor zich de Zuiderzee en achter zich de moeras-

landschappen. Natuurlijk wist ridder Hendrick zelf

uitstekend de weg door het moeras en werd menig

achtervolger vakkundig afgeschud. Toch wist broer

Willem hem te vinden en maakte de burcht met de

grond gelijk.

natuur

De Weerribben is een toplocatie voor libellen. 90% van alle Nederlandse

soorten zit hier, waaronder de sierlijke witsnuitlibelle.

56

Een ze ldza a m exempla a r:

de grote vu u rv li nder

Er komen elk jaar bijna 2 miljoen bezoekers naar het Nationaal Park Weerribben - Wieden. Soms is het dan

gezellig ‘file-varen’ zoals de boswachter het noemt.

57

De laagveenmoerassen lopen van de Weerribben door tot natuurgebied olde maten (vlakbij Staphorst).

Hier is in 2012 één van de grootste

natuurontwikkelingsprojecten van

Overijssel gestart. In de Veldschuur

kunnen bezoekers de werkzaamheden

volgen (infopanelen en foto’s) die

het gebied in oude glorie herstellen.

De zeldzame blauwe graslanden met de

vele orchideeën, de boksloten en

moerasnatuur gaan weer de boventoon

voeren. Uniek in Nederland is daarbij

de samenwerking met de Agrarische

Natuur Vereniging. Staatsbosbeheer

maakt afspraken over natuurbeheer met

het bestuur van de vereniging. De

boeren onderling maken zelf hun taak-

verdeling. Voor het onderhoud van het

natuurgebied krijgen zij een vergoeding.

Zo wordt de natuur een economische

drager van de omgeving.

Natuurgebied Olde Maten

natuur

58

De veldschuur 'Bid en Werk' diende vroeger als stal voor het vee, maar is nu

een educatief informatiecentrum.

59

Het landschap in Overijssel is ontstaan

door ijs, wind, water en erosie. Overijssel

heeft veel verschillende landschappen

met dekzand, stuwwallen, hoogveen,

zoetwaterdelta’s en laagveenmoerassen.

Het is van oudsher een heel nat landschap.

Jarenlang was onze behoefte het water

zo snel mogelijk weg te werken.

Dan konden we de grond immers beter

gebruiken. Doordat we het water uit het

landschap haalden en door de bemesting

raakten de natuurlijke kwaliteiten van

Overijssel steeds meer op de achtergrond.

In 2009 is nog 20% van het oppervlakte van Overijssel

bos- en natuurgebied. De provincie Overijssel pleit in de

Omgevingsvisie voor een duurzame strategie en wil een

robuust, aaneengesloten natuurlandschap ontwikkelen.

De natuur als ruggengraat. Dit noemen we de Ecologi-

sche Hoofdstructuur. Het is als het ware een netwerk van

natuurgebieden en landbouwgebieden waarin natuur-

waarden de hoofdrol spelen.

Overijssel heeft 2 Nationale Parken: de Sallandse Heuvelrug en Weerribben- Wieden. Ook kent Overijssel 2 Nationale Land-schappen: Noordoost-Twente en IJsseldelta.

De natuur als

ruggengraat

60

De ambities van de provincie zijn erop gericht om het

eigen karakter van het landschap per gebied te behouden

en te versterken. Dat betekent dat natuurlijke verschillen

tussen hoog en laag en tussen nat en droog steeds meer

zichtbaar moeten worden. Daarbij is een goed water-

systeem vereiste nummer één, want we willen geen natte

voeten. Om dit binnen de provinciegrenzen te realiseren,

ontwikkelde de provincie een Kwaliteitsimpuls Groene

Omgeving. Hierin staan aanbevelingen voor gemeenten,

projectontwikkelaars, architecten en anderen die werk-

technisch bezig zijn met ons landschap, hoe nieuwe

ontwikkelingen moeten bijdragen aan de ruimtelijke

kwaliteit. We willen ons landelijk gebied aantrekkelijk

houden voor inwoners en toeristen.

Planten en dieren

De provincie heeft bepaalde plekken aangewezen

als beschermde leefomgeving, de zogenaamde Eco-

logische Hoofdstructuur. Zo kunnen planten en dieren

ongestoord groeien, leven en zich verplaatsen.

Landschap voor ons allemaal

Houtwallen en singels, hoogstamboomgaarden en

kikkerpoelen, het zijn elementen die horen bij het

Overijsselse landschap. We genieten er allemaal van.

Hoe beschermen we deze unieke elementen? Dit doen

we met Groene en Blauwe Diensten. Dit betekent dat

grondeigenaren zelf zorgen voor het onderhoud.

Groene diensten zijn gericht op het beheer van het

landschap (wandelpaden, houtwallen, knotwilgen).

Blauwe diensten houden zich bezig met water (opslag,

watergangen). Deze Groene en Blauwe diensten zijn

niet alleen belangrijk voor het landschap, maar ook

voor de economie. Grondeigenaren die een landschaps-

element beheren of onderhouden, dragen bij aan het

behoud van het unieke Overijsselse landschap. Zij krijgen

daarvoor een beloning vanuit het Landschapsfonds.

De gemeenten vullen dit fonds en de provincie verdub-

belt dit bedrag. Zo is de financiering van het beheer van

het landschap zo’n 20 tot 30 jaar gewaarborgd.

In Overijssel liggen 25 Natura 2000-gebieden, ofwel 33.000 hectare. Samen met anderen maakt de provincie beheerplannen voor deze gebieden. Natura 2000 richt zich op behoud en ontwikkeling van natuurgebieden in heel Europa.

Overijssel bestaat voor 67.000 hectare uit bos- en natuurgebied.

37% van de inwoners vindt dat er voldoende wordt gedaan om het landschap te beschermen. 18% is van mening dat het landschap over 5 jaar mooier zal zijn. 17% is bereid mee te betalen aan het opknappen en het beheer van het landschap.

De natuur als

ruggengraat

61

Reistipsnatuur

Eco varen

Ontdek met een fluisterboot bijzon-

dere vaarroutes door de Weerribben.

De Ossenzijl route, de Kalenbergroute

en de Weerribbenroute nemen je

geruisloos mee door het hele gebied.

weerribben­wieden.com Bezoekerscentra De Wieden en De Weerribben

Ontdek de onderwaterwereld van de otter! Huur een

schepnet, waterbak en zoekkaart en zie wat er allemaal in

het water leeft in De Wieden of loop het Zompie’s zoekpad.

dewieden.nl en staatsbosbeheer.nl

natuur

Omgeving Weerribben-Wieden

62

Watersafari

Op zoek naar brutale rovers?

Of wil je juist schuwe dieren

ontdekken? Ga mee op

water safari. Eerst is er een

vaarexcursie met een er-

varen natuurgids en dan

gaan we waterbeestjes

vangen. Alleen in de maan-

den juli en augustus. Op

excursie door een Overijssels

natuurgebied? Check ook

natuur monumenten.nl

Op de site dekoppel.com kun je een interessante

natuurquiz spelen!

otto de otter

Mijn naam is Otto de Otter

en ik woon in WaterReijk

Weerribben Wieden. Op

mijn website ottodeotter.nl

heb ik alles verzameld wat

leuk is: surfen, bootje

varen, GPS routes, honing

proeven, dieren aaien, op

stap met de boswachter en

nog veel meer…

Omgeving Vechtdal

Koesafari

Achtervolg met een nostalgische tractor de

brandrode runderen, ook wel Vechtdal runderen

genoemd. Aangekomen bij de oevers van de

Vecht zien we hoe de koeien hun Spa en Wellness

beleven in het water. Een uniek kijkje in het leven

van de koeien en hun kalfjes. Seizoen: van april

t/m september. koesafari.nl

Paddentrek door het vechtdal

Je kunt ook een echte paddentrek doen. Fiets door het leefgebied van de

knoflookpad. De finish is bij natuuractiviteitencentrum De Koppel. Daar leer

je van alles over de mooie natuur om je heen. De Koppel heeft regelmatig

wisselende exposities. Het routeboekjeis tegen betaling verkrijgbaar. dekoppel.com

kinderwandelroute:

knof de pad

Ga mee op wandel-

speurtocht op zoek naar

de knoflookpad. Je krijgt

een Vechtdal knapzak met

een verrekijker, loopzak,

balansspel en een spring-

touw. Onderweg moet je

allerlei opdrachten doen, zoals

de kikkersprong. rheezerbelten.nl

Het vechtdalpad

Wandelen langs de Overijsselse Vecht. Je komt langs

veel verschillende landschappen en diverse natuur-

gebieden. Je ontdekt sporen uit de roerige geschiedenis

van de regio. Je kunt deze meerdaagse wandeling

makkelijk opsplitsen in 4 dagtochten. Elke etappe

begint en eindigt bij een NS-station. Meer informatie

vind je op vechtdaloverijssel.nl. Hier kun je ook de

wandelgids bestellen.

verhalenpalen

Ontdek het Vechtdal op een nieuwe manier! Maar liefst

30 verhalenpalen met 60 verhalen zijn te vinden in

Zwolle, Dalfsen, Ommen en Hardenberg. De verhalen

gaan over de directe omgeving. Met een paar keer

pompen op het pedaal komt het verhaal letterlijk tot

leven. De verhalenvertellers zijn bekende Vechtdallers als

Jeroen Krabbé en Erik Hulzebosch.

63

natuur

Zalkerveer

Het Zalkerveer is een voetveer dat

vaart tussen ‘s-Heerenbroek en Zalk.

Het is een van de laatste pontjes van

Nederland. Sinds 1996 worden de

voetveerverbinding en het Theehuis

op de wal gerund door mensen met

een verstandelijke beperking.

bezoekerscentrum iJsseldelta

Het bezoekerscentrum IJsseldelta kent drie locaties: VVV Kampen,

VVV Zwolle en de Sluuspoort in Zwartsluis. Een interactieve,

multitouch-tafel is het middelpunt. Deze geeft veel informatie over

het Nationaal Landschap IJsseldelta, maar ook tips voor uitstapjes

en bezienswaardigheden. Ook is er een belevingswand. Kinderen

kunnen daar het IJsseldelta blokkenspel spelen.

Omgeving IJsseldelta

Vogelkijkhut

Bij de Vreugderijkerwaard staat een vogelkijkhut precies op de Noord-Zuid trekroute

van vogels. De hut ligt langs de nieuw gegraven nevengeul van de IJssel. Je ontdekt er

onder meer de grutto, de zilverreiger, de smient, de gans, de aalschover en de visarend.

Ook ontdekte men hier de eerste taigastrandloper van Nederland.

64

Groot Twentsch Maïsdoolhof

In de maanden september en oktober kun je verdwalen in het

Groot Twentsch Maïsdoolhof. Vind jij de weg terug door een

metershoog maïsveld, van wel zes voetbalvelden groot? Zoek de

uitkijktoren, waar vandaan je een schitterend uitzicht hebt en zie

hoe iedereen om je heen ploetert om de uitgang te vinden.

groottwentschmailsdoolhof.nl

natuurdiorama

Holterberg

In dit natuurmuseum

vind je 11 levensgrote

kijkkasten waar

de dieren in hun

natuurlijke houding

staan. Er zijn meer

dan 1.000 dieren te

bewon deren. Je leert de

flora en fauna van dit

gebied goed kennen.

museumholterberg.nl

buitencentrum Sallandse Heuvelrug

Dit centrum beschikt over een permanente expositie over de Sallandse Heuvelrug. In

deze expositie wordt verteld hoe de planten- en dierenwereld is ontstaan, onder meer

door mooie natuurfilms. De boswachter neemt bezoekers mee wandelen in het gebied.

infocentrum iJssel

Op een fantastische locatie aan de IJssel

in het plaatsje Den Nul (vlakbij Deventer)

staat een Infocentrum. Met een historische

boomgaard, een waterspeelplaats en

een trekpont. Je vindt hier een vaste

expositie over de waterhuishouding,

cultuurgeschiedenis en flora en fauna

langs de rivier. infocentrumijssel.nl

Omgeving Twente

Omgeving Salland

openluchtmuseum ootmarsum

In dit museum zie je hoe er eeuwen geleden werd geleefd en gewerkt

in Twente. Je vindt hier veel authentieke en origineel ingerichte boeren-

gebouwen. Je loopt door een prachtig landschap, de vroegere tuinen

van Havezate ‘Het Hoge Huys van Ootmarsum’.

openluchtmuseumootmarsum.nl

natura Docet Wonderryck twente

Een belevingsmuseum en landschapscentrum waar de natuurhistori-

sche verzameling van meester Bernink naadloos overgaat in informatie

over Noordoost Twente. Wonderryck Twente laat je je verwonderen

door met een andere blik naar de natuur te kijken, soms letterlijk door

de ogen van de dieren die er, dag en nacht, wonen. wonderryck.nl

Heidereservaat de borkeld

Bij Markelo ligt heidereservaat de Borkeld. Uitgestrekte heidevelden en

bossen met dennen en eiken domineren de omgeving. Karakteristieke

jeneverbesstruiken sieren het landschap. Ook vind je hier grafheuvels

die dateren van ver voor onze jaartelling. Bezoek het gebied te voet,

met de fiets of zelfs te paard. staatsbosbeheer.nl

Steden

: econo

misch

e m

oto

ren in

een

vitaal land

schap

In Overijssel hebben we prachtige natuur, maar tussen al die mooie

bomen door zien we ook moderne steden. Bruisende plekken

waar inwoners, ondernemers en studenten steeds weer nieuwe

activiteiten verzinnen om het leven spannend te maken. We nemen je

mee naar Deventer, Enschede en Zwolle. We vroegen de meest cre-atieve inwoners, de kunstenaars,

naar hun beleving van de stad.

erik Jan Post, directeur theaterschip:

“Voor de vaste inwoners van Deventer is

het gesneden koek, maar voor mensen

van buiten de stad is het Anton Pieck-

gehalte van de stad heel aantrekkelijk.

We hebben hier prachtige oude wijken

die kenmerkend zijn voor onze binnen-

stad. De eeuwenoude IJssel is een magni-

fieke rivier en onze historische stad is van

een zelfde soort schoonheid, alleen dan

van steen. De kracht van Deventer is de

diversiteit. Tussen april en november

gebeurt er elk weekeinde wel wat, van

evenementen die groot qua omvang zijn

tot activiteiten die groots zijn qua inhoud.

Ikzelf ga eigenlijk alleen op stap om mijn

hoofd even uit te zetten. Uitgaan moet

voor mij ontspanning zijn. Dus bezoek ik

de meest banale Schwarzenegger film in

Luxor in plaats van een film in Filmhuis De

Keizer, kies ik een eetcafeetje in plaats van

een duur restaurant en ga ik eerder naar

de Deventer Schouwburg dan naar

Theater Bouwkunde. Het leuke aan

Deventer is, dat het er beide in goede

kwaliteit is: plekken om je hoofd even uit

te zetten, maar ook plekken om juist je

hoofd áán te zetten, je te laten inspireren.”

deventer zelf ontdekken? Lees de tips.

Deventer festivalstad

Deventer heeft zichzelf op de kaart

gezet met drie grote evenementen:

Deventer op Stelten, de Deventer

Boekenmarkt en het Dickens Festijn.

Publiekstrekkers die prachtig passen

in het historische stadsbeeld.

deventeropstelten.nl, vvvdeventer.nl,

dickensfestijn.nl

Jaarlijks in juni organiseert Het Theater-

schip Festival Havenwerk. Het talentenfes-

tival van Nederland; een festival door

amateurtheatermakers in het Havenkwar-

tier van Deventer. Vier dagen lang theater,

muziek, dans, kunst, techniek en work-

shops.” festivalhavenwerk.nl

Wandelen

Door Deventer loopt de Europese wandelroute E11, ook wel het Marskramerpad

of Handelspad genoemd. Het leidt van Scheveningen naar de grens van Polen/

Litouwen. Deventer vormt een welkome stadse streling voor het oog.

wandelpad.com

DeventerbOOMiNg cities

66

museum voor de kleintjes

Je kunt je uitermate goed vermaken

in het Speelgoedmuseum. Naast een

bijzondere collectie speelgoed door

de tijd heen, van poppen tot treinen,

is er ook een fijne speelzolder waar

de kids uren onder de pannen zijn.

speelgoedmuseumdeventer.nl

architectuur

Eén van de prachtigste gebouwen in Deventer is de

Waag. De Waag is, zoals de naam al zegt, een waagge-

bouw op de Brink in de Deventer binnenstad. Dit bijzon-

dere gebouw is de oudste waag die er in Nederland te

vinden is. Tegenwoordig zijn in de Waag het Historisch

Museum Deventer en de VVV gevestigd.

gluren door de muren app

Met behulp van kaarten, foto’s met routeaanduidingen

en gesproken tekst leidt de Hanzensteden app je langs de

verborgen plekjes van Zwolle, Deventer, Kampen en

Hasselt. Het mooie is dat je bij historische panden bijna

letterlijk naar binnen kunt kijken met je smartphone.

De app is mede gefinancierd door de provincie Overijssel.

Downloaden in de AppStore of Google Play.

Deventer is één van de vijf oudste steden van Nederland. De stad heeft het oudste stenen huis, het

oudste wandelpark en de oudste wetenschappelijke bibliotheek van Nederland.

Gezond Deventer

NuNu is een leuke eigentijdse plek, waar je heerlijk biologisch kunt eten

en allerlei bijzondere activiteiten kunt doen zoals wandelen met een ezel,

een workshop zwaardvechten of gewoon spelen. Een heerlijke buiten-

plek in Schalkhaar, dat tegen Deventer aan ligt. naarnunu.nu

“De eeuwenoude Yssel is een magnifieke rivier en de historische stad is van een zelfde soort schoonheid, alleen dan van steen”

67

ryan Hoekman (60), omgevingsadviseur

en galeriehoudster van kunstthuis arte

Presente in Zwolle: “Ik vind dat Zwolle

de laatste jaren steeds beter uit de verf

komt op het gebied van experimentele,

interdisciplinaire kunst. Experimentele kunst

zet een beweging in gang in de rest van

de stad, het bedrijfsleven, bij organisators.

Daar gaat het toch om?

Je kunt jezelf in Zwolle nu echt creatief

opladen. Als mensen iets organiseren in de

stad en ik zie dat er nog weinig kaartjes zijn

verkocht, dan bel ik op en bied mijn hulp

aan. Dan zet ik alle social media in om een

volle bak te krijgen. Ik voel me als toeschou-

wer altijd medeverantwoordelijk voor het

wel of niet slagen van een evenement. Je

kunt niet voetstoots aannemen dat anderen

het wel vóór jou organiseren.

Ik ga graag naar Filmtheater Fraterhuis.

Daar draaien de interessantere films en

kennen de medewerkers je nog persoonlijk.

Omdat ik een groot kunstliefhebber ben,

ben ik ook vaak te vinden in de musea.

De Fundatie heeft hele prikkelende exposities

en ik ga naar bijna alle openingen in het

Stedelijk Museum. Ik zoek continu vernieu-

wing, andere denkbeelden. Op het Stads-

festival, de opening van het Uitseizoen hier

in Zwolle, kies ik bijvoorbeeld voor de vijf uur

durende Nikola Technopera. Het idee alleen

al vind ik interessant. Daar wil ik bij zijn.”

zwolle zelf ontdekken? Lees de tips.

Zwolle

bOOMiNg cities

“Je kunt jezelf in Zwolle echt creatief opladen”

68

grand cafés en restaurants

Ryan: “Ik drink geregeld een wijntje op de Nieuwe Markt. Ik vind

het een aanwinst hoe dit pleintje is opgeknapt de laatste jaren.

Met café Samen voor jong en oud, Brasserie Jansen, De Lounge van

Os en Peper en diverse restaurants en bruine cafés. Als ik meer zin

heb in rust, ga ik naar de mooie tuin van het ‘t Vliegerhuys of de

verstopte binnentuin van Grand Café Public.”

architectuur

Waarschijnlijk het bekendste gebouw in

Zwolle: de onze Lieve vrouwetoren. Bij

de meeste mensen beter bekend als de

Peperbus. Je kunt de toren beklimmen

wanneer de basiliek is opengesteld.

gebouw X is door de Bond Nederlandse

Architecten uitgeroepen tot Gebouw van

het Jaar 2011. In dit bouwwerk is de

opleiding Journalistiek van Hogeschool

Windesheim gevestigd. De gevel bestaat

uit witte kunststof elementen met hon-

derden driehoekige ruiten. Hierdoor

ontstaat een X-vormig patroon.

Fietsroute van 25 kilometer langs

moderne Zwolse architectuur. In het

routeboekje zijn de winnaars van de

Architectuurprijs Zwolle opgenomen.

Deze fietsroute is tegen betaling

verkrijgbaar bij VVV Zwolle. vvvzwolle.nl

Rondleiding Historisch Centrum Overijssel.

Je maakt kennis met het moderne

gebouw. In de depots, die normaal voor

publiek gesloten blijven, kom je langs

16 kilometer archieven, 200.000 foto’s

en affiches en 100.000 films.

historisch centrumoverijssel.nl

uar app

Het Nederlands Architectuur

Instituut ontwikkelde voor Zwolle

een UAR (Urban Augmented

Reality) app. Hiermee kun je via

je smartphone zien hoe de stad

ooit was en hoe de stad er in de

toekomst uit zal zien. In de app

zitten 150 Zwolse gebouwen en

bouwwerken. Downloaden in de

AppStore of Google Play.

gezond Zwolle

“Een fijne, groene plek in de stad is

Doepark De Nooterhof: een educatief

natuurpark voor grote en kleine mensen

waar je lekker kunt lunchen en genieten

van buiten.” doeparknooterhof.nl

onthaasten

Onthaasten in Locatie Oostergo.

Elke maandag kan iedereen daar aan-

schuiven. Oergezellig, goede prijs en

hartelijke gastvrouw. Je wordt bediend

door verstandelijk gehandicapten.

locatieoostergo.com

cultureel Zwolle

Ryan: “Op zondag ga ik graag naar

Cultuurschip Thor. Heerlijk laagdrempelig

naar concerten luisteren tijdens hun

Uurtje Cultuurtje. Prachtig dat ze dat

verzinnen!” cultuurschipthor.nl

Festivalstad Zwolle

Zwolle heeft twee mooie festivalmomen-

ten. Het eerste weekeinde van juni

wordt Zwolle Unlimited gehouden: een

festivalcombinatie van verhalen vertellen,

straattheater, culinaire proeverij, boeken-

markt en gedichten. In de eerste week

van september is het tijd voor het

Stadsfestival, een theater- en muziekfesti-

val rond en op de Zwolse grachten.

zwolleunlimited.nl en stadsfestival.nl

De geuzennaam voor een Zwollenaar is Blauwvinger.

69

kees de groot (56), kunstenaar en

organisator in enschede: “Enschede

mag blij zijn met haar grote technische

universiteit en traditioneel zeer progres-

sieve kunst academie. Voor de digitale

generatie, de jeugd die is opgegroeid met

internet, is het hier fantastisch. Er heerst

hier echt een E-culture. Natuurlijk, als je de

stad in gaat, loop je gewoon tegen de

geijkte cafés aan op de Oude Markt; heel

gezellig. Wanneer ik zelf op stap ga, zoek

ik de kunstscène op. Die vind ik via Face-

book. Ieder weekeinde is er wel wat te

doen in bijvoorbeeld De Melkweg, een

broedplaats van culturele ondernemers,

op Artez Academie voor de Kunsten of bij

studio Complex aan de Cromhofbleekweg.

Een absolute must is het GOGBOT Festival

in september. Een festival dat zich volledig

richt op wat er nu aan de hand is in onze

technologische maatschappij. GOGBOT

biedt innovatieve muziek, moderne

internationale kunst, cross-overs tussen

kunst, wetenschap en technologie.

Wanneer ik de rust wil opzoeken, pak ik

de fiets en ga ik net buiten Enschede

tussen de maïsvelden fietsen. Ik zie

Twente als de vierde stedelijke agglome-

ratie van Nederland. Almelo, Hengelo en

Enschede: als een versnipperd lint met

groen ertussen, mooi bos en parken.

Hier zit nog ruimte tussen de steden en

hier vind je topcultuur!”

enschede zelf ontdekken? Lees de tips.

cultuur snuiven

Ga naar het nieuwe Roombeek; deze

opbouwwijk is na de vuurwerkramp

veranderd in het nieuwe culturele

hart van Enschede. Hier gebeurt het!

Het aanbod van beeldende kunst, film,

muziek en architectuur is groot.

roombeek.nl

De ‘Cultuurmijl’ is een kunstzinnig vorm-

gegeven route met cultuurhaltes, waar-

aan het Rijksmuseum Twenthe, Het

Rozendaal, het Cremer en het Nationaal

Muziekkwartier zijn gevestigd. In het

Nationaal Muziekkwartier zijn onder meer

Podium Twente, de Muziekschool, de

Nationale Reisopera, Poppodium Atak en

het Nationale Symfonie Orkest gehuisvest.

cultuurmijl.nl

Wandelen

Kees: Als ik tijd heb, maak ik een ‘Rondje

Enschede’. Dit is een wandel- en fietsrou-

te van 52 km rondom Enschede en

Boekelo die dwars door de brede groene

stadsrandzone leidt. rondje.enschede.nl

Enschede is de grootste stad van Overijssel met ruim 158.000 inwoners.

EnschedebOOMiNg cities

70

Enschede is in de geschiedenis vaak getroffen door grote stadsbranden. Zowel in 1125, 1517 en 1750 werd de stad grotendeels in de as gelegd. Op 7 mei 1862 brak opnieuw brand uit, met catastrofale gevolgen. De hele historische binnen-stad van Enschede werd verwoest, waarbij het stadhuis, ziekenhuis, kerken, fabrieken en honder-den woningen verloren gingen. Hierna werd de stad in snel tempo weer opgebouwd, waarbij het oude stratenpatroon behouden bleef. Tijdens de vuurwerkramp in 2000 werd de wijk Roombeek weggevaagd. Inmiddels is het nieuwe Roombeek het culturele hart van de stad geworden.

meer stadsgezichten

Naast de drie grote steden bezit Overijssel nog meer karakteristieke steden met elk

hun eigen sfeer. Kampen is net als Zwolle en Deventer een Hanzestad. Vanaf 1815

bepaalde de tabaksindustrie het gezicht van Kampen. Steenwijk is een oude vestigings-

stad. De grachten en stadswallen stammen uit de 80-jarige oorlog.

Almelo kende ooit ook een bloeiende textielindustrie. Villa Bellinkhof, gebouwd door

familie Ten Cate is één van de grootste textielhuizen in Twente.

Aanvankelijk is ook in Hengelo redelijk wat textielindustrie, maar economisch komt

steeds meer de nadruk te liggen op de technische industrie. Hierin speelt de familie

Stork een grote rol.

“Voor de digitale generatie is het hier fantastisch. Er heerst een E-culture”

71

bOOMiNg cities

als je goed om je heen kijkt in een stad, zie je altijd wel iets in de steigers staan. Steden zijn continu in beweging. Dan wordt weer een ondergrondse par­keergarage gebouwd, dan weer een nieuwe bioscoop. Je ziet scholencomplexen en woonwij­ken ontstaan. Het station wordt uitgebreid en kantoorpanden gerenoveerd. Dit proces houdt nooit op. Je kunt je voorstel­len dat al die veranderingen het karakter van een stad zouden kunnen aantasten. en dat is nou net wat de provincie niet wil.

In de Omgevingsvisie heeft de provincie

de unieke kenmerken van onze steden

beschreven. Eigenschappen die al sinds

het ontstaan bij die stad horen of in de

loop van de jaren gegroeid zijn. Voorbeel-

den daarvan zijn de textielindustrie in

Twente, Zwolle als bestuurlijk en zakelijk

centrum en Deventer als creatieve plek

met een accent op advies en dienstverle-

ning. Deze bekende functies van de

steden hebben natuurlijk gezorgd voor

een bepaalde architectuur en stratenpa-

troon. Ook andere kenmerken zoals

waterpartijen, parken, soorten winkels,

landgoederen of woningen hebben

typische eigenschappen. De belangrijkste

ambitie die de provincie uitspreekt in

Steden

gro

eien en

gro

eien

Provincie Overijssel

kiest voor karakter

bOOMiNg cities

72

de Omgevingsvisie is dat de kleur,

het karakter en de identiteit van elke stad

bewaard moet blijven. Nieuwe ontwikke-

lingen moeten het karakter zelfs verder

versterken.

Steden groeien en groeien

Bestond het historisch centrum eerder

voornamelijk uit winkels, de ontwikkeling

is dat ook steeds meer mensen er willen

wonen. Binnen winkelpanden ontstaan

dus ook appartementen. De provincie

stimuleert deze mix van functies. Dat

geldt ook voor gebouwen als kerken,

buurthuizen, jongerencentra en sport-

complexen. Ook hier kunnen meerder

functies onder één dak ontstaan.

Toeristen komen graag op steden af omdat ze er lekker

kunnen winkelen en/of cultuur snuiven. Deze toeristen leveren

een belangrijke bijdrage aan de economie. Voor steden is het

dus belangrijk onderscheidend en goed bereikbaar te blijven.

73

ONtdeK ONdergrONds OverijsseL

ik zie, ik zie wat jij niet zietverborgen onder een dikke laag aarde, vind je in de bodem van overijssel een glasvezelnetwerk, een riolensysteem, opslagbunkers, waardevolle delfstoffen en archeologische schatten uit de tijd van bijvoorbeeld de neanderthalers. even een putje scheppen en je treft dus een bijzondere wereld aan.

De zoutlaag is ongeveer 50 meter dik en bevindt zich op een diepte tussen de 400 en 500 meter.

in contact met de hele wereld

Razendsnel internet, digitaal televisie kijken,

films en muziek downloaden en whatsappen,

skypen of gewoon bellen met wie je maar wilt.

Overijssel investeerde de laatste jaren in een

omvangrijk glasvezelnetwerk, zodat inwoners

verbonden zijn met de rest van Overijssel, met

Nederland, met de hele wereld.

Wildwaterbanen voor rioolratten

Toiletbezoek, wasje draaien, douchen, groen-

ten afspoelen, we maken dagelijks met z’n

allen nogal wat water vuil. Als je het precies

wilt weten: zo’n 120 liter per persoon per dag.

Het ondergrondse rioleringssysteem zorgt

ervoor dat dit vieze water bij één van de 34

rioolwaterzuiveringsinstallaties in Overijssel

terecht komt. Daarnaast vangt ons riool

overtollig regenwater op. Uit een enquête

blijkt dat 62% van de Overijsselaars het niet

meer dan normaal vindt dat ze

een riool- en reinigings-

heffing moet betalen.

Warme kruik

onder je huis

In de winter

lekker warm

en in de zomer

heerlijk koel.

Onze huizen

verwarmen en verkoelen

kost veel energie. Met opslag van koud en

warm water in bunkers ondergronds kunnen

we besparen. In de winter haalt een warmte-

pomp de warmte uit het water en geeft deze

af aan de woning. Het afgekoelde water

wordt weer door het ondergrondse systeem

geleid waar het energie kan opnemen uit de

grond. In de zomer werkt het proces anders-

om. Dan haalt de warmtepomp de warmte uit

de woning en geeft deze aan de aarde terug.

Het zout van twente

Zo’n 200 miljoen jaar geleden was het

gebied Twente een soort binnenzee.

Door de verdamping van dit

zoute water bevindt zich nu in

de bodem onder Hengelo een

enorme dikke laag steenzout.

Genoeg voor honderden jaren

zoutwinning. Het zout uit

Twente wordt vooral gebruikt voor de voedings-

middelenindustrie, landbouw en veeteelt. Ook

gaat er een deel van de 2,5 miljoen ton zout per

jaar naar het wegennetwerk. Je weet wel, voor

als het spekglad wordt door sneeuw en ijzel.

Daar waar men zout weghaalt, ontstaan lege

holtes (ook wel cavernes genoemd). Deze

holtes krijgen een tweede leven, onder andere

door de opslag van aardgas of olie. Elke holte

is zo groot als de Grolsch Veste, het stadion

van FC Twente. Er kan 150.000 kubieke meter

olie in, ofwel 3.759 vrachtauto’s.

erfgoed onder de grond

Hoe leefden mensen in Overijssel 500 jaar,

1.000 jaar of zelfs 50.000 jaar geleden?

Alles wat archeologen in de bodem van

Overijssel vinden, kun je bewonderen in een

voormalige veevoedersilo in Deventer.

Dit pakhuis heeft meer dan 1.500 kastplanken

vol bodem schatten, waaronder 50.000 jaar

oude vuurstenen van Neanderthalers, hand-

bijlen, zwaarden, aardewerk en ook beende-

ren. De leegstaande oude graansilo heeft zo

een mooie nieuwe bestemming gekregen.

Je kunt het depot bezoeken. Er worden 4 keer

per jaar rondleidingen gegeven.

Tijdens de natte zomer van 2012 waren er een paar stevige wolkbreuken. De riolering kon al het water niet onmiddellijk aan. In Zwartsluis konden de mensen daardoor met een bootje door hun eigen straat varen.

Door warm en koud water op te slaan besparen we 95% op koeling en 45% op verwarming.

We spoelen ieder jaar zo’n 3,5 kilo afval door het riool. Per persoon!

75

Mensen zijn in beweging. We verplaatsen ons continu. Al wandelend

over de stoeptegels, trappend over de fietspaden, sjezend over de snel-

wegen, kabbelend over de rivieren en zoevend over de rails. Ieder in zijn

eigen tempo. De één heeft haast. De ander kijkt genietend om zich heen.

Al die Overijsselaars: waar gaan ze eigenlijk heen?

Waar ga je heen?

MObiLiteit

76

“Ik ben op weg naar het nieuwe huis van

mijn zoon. Daar help ik met de verbou-

wing. Voor mij is het zo’n vier kilometer

fietsen. Klein stukje dus. Ik fiets dagelijks

zeker zo’n 15 kilometer. Dat is goed voor

mijn spieren. Ik blijf er soepel bij. Mijn

vrouw en ik toeren heel wat kilometers

weg. We kennen de weg op ons duimpje.

De Weerribbenroute is favoriet.

Soms schud ik mijn hoofd bij de aanleg

van nieuwe wegen. In Steenwijk

werd een tijdje geleden een

weg met kinderkopjes aange-

legd. De dag daarna stonden

de klachten al in de krant.

Met de fiets dender je er nu al vanaf,

laat staan met nattigheid en sneeuw.

De gemeente heeft nu links en rechts

van die weg een behoorlijk fietspad

aangelegd. Mooi dat ze toch luisteren!”

Alle alternatieve vervoersmiddelen ten spijt, we rijden het liefst in de auto. De heilig koe is goed voor meer dan 70% van het totaal aantal kilometers in Overijssel.

Knoop je fietsroute zelf aan elkaar!

Ontdek Overijssel op de fiets.

Trap op de pedalen en bewonder

uitgestrekte landschappen, bossen,

rivieren, pittoreske dorpjes en brui-

sende steden. Onderweg kom je vast

ook veel planten en dieren tegen.

De provincie Overijssel wil een

compleet en kwalitatief goed fiets-

padennetwerk. Daarbij maken we

onderscheid tussen fietspaden voor

dagelijks gebruik en voor recreatief

gebruik. Op initiatief van de

provincie is een fietsroutenetwerk

ontwikkeld. Borden met knoop-

puntnummers leiden de weg.

Je kunt natuurlijk handige fietskaar-

ten krijgen bij de VVV’s in de regio’s

Twente, Salland, IJseldelta, Vechtdal

en WaterReijk Weerribben Wieden.

Op deze kaarten staan de fiets-

knooppunten aangegeven. Je kunt

je route via de knooppunten ook

digitaal uitstippelen. Je route is

makkelijk te downloaden naar je

smartphone of GPS. Je bepaalt zelf

je startpunt, de fietsafstand en

bezienswaardigheden.

fietseninoverijssel.nl

wie: jan akse (59 jaar)Op weg: van eesveen naar steenwijkhoe? Op de fiets

“We kennen de weg op ons duimpje”

Het fietsroutenetwerk in Overijssel is 3.000 kilometer lang.

77

“Vandaag begint mijn stage bij een

restaurant in Zwolle. Vanaf nu ga ik dus

elke donderdag en vrijdag met de trein.

Vanuit mijn woonplaats neem ik eerst

de bus naar het station in Steenwijk.

Normaal pak ik dan de bus naar Meppel,

waar ik op school zit. Voor mijn stage

moet ik naar Zwolle. De busverbinding

naar Zwolle sluit niet echt lekker aan,

vandaar dat ik de trein neem. In de trein

kijk ik een beetje om me heen en luister

ik lekker naar muziek. Het is maar een

ritje van een half uur. De trein is toch

vaak het snelst. Als ik met vriendinnen

naar Utrecht of Amsterdam ga, nemen

we ook de trein.

Ik sta eigenlijk niet zo stil bij het milieu als

ik een bepaald vervoersmiddel kies. Ja, ik

kan wel met de fiets naar het station,

maar dat is een tocht van een half uur.

Dan moet ik nog vroeger mijn

bed uit. Dat doe ik dus niet!”

wie: renske Kruithof (17 jaar)Op weg: van scheerwolde naar zwollehoe? Met de trein

“Lekker muziek luisteren”

MObiLiteit

78

“Ik zit op school in Zwolle sinds twee

weken. Ik ken de weg daar helemaal niet.

Mijn moeder zei: ga eerst maar met de

bus, als dat goed gaat kun je met de trein.

De bustocht duurt zeker dik een uur.

De trein is wel veel sneller, maar ik vind

het prettig in de bus. Het is er rustig, niet

zo’n gedrang. Het is toevallig dat ik nu bij

het station instap omdat ik eerst een

andere afspraak had in het centrum. Er is

een bushalte vlakbij mijn huis, dus nor-

maal gesproken loop ik de deur uit en zit

ik meteen in de bus. Hoef ik ook niet zo

lang met die zware tas te slepen. Na een

drukke schooldag vind ik het heerlijk om

op de terugweg een beetje te slapen.”

“Ga eerst maar eens met de bus”

De provincie Overijssel is samen met de provincie Drenthe verantwoordelijk voor de treindienst Zwolle-Emmen. De spoorlijn valt onder de vernieuwde Vechtdallijnen.

wie: sureya Minani (17 jaar)Op weg: van steenwijk naar zwollehoe? Met de bus

79

“Ik doe alles met de benenwagen! Iedere

dag geef ik mezelf een reisdoel. Ik wil niet

achter de geraniums zitten, daar ben ik

veel te vitaal voor. Mijn man en ik liepen

en fietsten heel veel. Vlak voor hij stierf

heb ik hem beloofd dat ik dit zou blijven

doen. Even zuurstof pikken, noem ik het.

Ik heb een goede conditie. Als ik dat

vergelijk met andere bewoners van onze

serviceflat, dan weet ik wel wat beter is,

koffiedrinken in de stoel of een ommetje

maken; ik kies voor het laatste. Ik let wel

op de veiligheid. Als het niet pluis voelt,

draai ik om. Bij de paden waar de honden

los mogen lopen vind ik het soms ook

niet fijn. Loopt er ineens zo’n beest achter

je. Maar ja, ik zoek toch graag de natuur

op. Al die bloemetjes en plantjes... ik voel

me er heerlijk bij.”

“Even zuurstof pikken”

wie: anna Maria saager (85 jaar)Op weg: van de serviceflat naar de albert heijnhoe? Lopend

MObiLiteit

80

“Ik ben op het schip geboren. Nu vaar ik

samen met mijn man en drie kinderen.

Die zitten doordeweeks op het schippers-

internaat. We transporteren voornamelijk

veevoer en granen. Vroeger voeren we

ook internationaal, veel op Duitsland,

maar tegenwoordig is het allemaal

binnenlands. We liggen nu in Zwartsluis

om wat kleine klusjes aan het schip te

doen, maar vanaf volgende week gaan

we de vaart weer op. Het is een afwisse-

lend en avontuurlijk leven. We zijn elke

dag op een andere plaats. We varen zo’n

330 dagen per jaar.

Overijssel is goed bereikbaar over het

water via de IJssel en het Twentekanaal.

Wat ik jammer vind is dat, als het gaat

om mobiliteit, veel investeringen naar

asfalt gaan. De economie is voor 25%

afhankelijk van de binnenvaart. Daar mag

wel wat meer aandacht voor. Onderhoud

van de waterwegen is essentieel, bijvoor-

beeld de aanpak van sluizen en ondiep-

tes. Als de waterstand laag is, kun je

bepaalde plekken niet meer passeren met

een volledige lading. Dat kost ons geld!”

“Elke dag op een andere plek”

wie: gaby schutte (40 jaar)Op weg: van zwartsluis naar daar waar de handel ishoe? Met een binnenvaartschip

81

“Ik rijd voor mijn werk. Wij doen grote

onderhoudszaken voor de gemeente,

bijvoorbeeld aan de bermen. Op de 80

kilometer wegen mag ik niet komen. Ik

rijd altijd op B-weggetjes. In het begin

was ik weleens de weg kwijt, maar nu

ken ik ze allemaal in Overijssel. Ik kan 44

kilometer per uur met deze tractor. Als ik

op een lange dijk zit, kan ik niet zomaar

aan de kant. Dan merk je wel wat irritatie

bij de andere weggebruikers.

Ik probeer er altijd rekening mee te

houden en zo snel mogelijk even opzij te

gaan. Ik heb geen haast. Ik vermaak me

prima in de tractor.

Ik heb alleen mijn tractorrijbewijs, maar

vanaf volgend jaar worden de regels

strenger. Dat vind ik een goede zaak.

Vrachtwagens hebben allerlei toeters en

bellen nodig en wij mogen zo de weg op.

Terwijl ik soms ook heel veel ton achter

de wagen heb!”

“Het is wel een groot ding op de weg, maar ik vind het heel gemakkelijk om in te rijden”

MObiLiteit

Het totaal aantal kilometers dat in Overijssel wordt afgelegd is de

afgelopen 25 jaar flink gegroeid. In 2010 is het aantal reizigers-

kilometers met bijna 40% toegenomen ten opzichte van 1985.

82

wie: andre van der vegt (20 jaar)Op weg: van Meppel naar Kampenhoe? Met de tractor

-

83

overijssel reist met je mee

Het provinciale wegennet in Overijssel is goed onderhouden. Daarmee scoort Overijssel een van de beste resultaten uit het ANWB-onderzoek naar verkeersveiligheid.

84

Dat we makkelijk van A naar B kunnen, is belangrijk

voor onze economie. Denk aan woon-werk verkeer,

bevoorrading van onze bedrijven of winkelbezoeken.

Ook heeft mobiliteit een belangrijke sociale functie.

Je woont immers niet met al je familie en vrienden in

dezelfde straat. Wel zo fijn dat je de voor jou belang-

rijke mensen regelmatig kunt bezoeken. Daarvoor heb

je de auto, fiets, trein of bus nodig.

In de Omgevingsvisie staat duidelijk uitgelegd hoe we

met onze omgeving, het landschap, willen omgaan

de komende jaren. Een netwerk van wegen, rails en

kanalen stimuleert onze welvaart. Tot 2040 neemt de

mobiliteit verder toe. De auto blijft favoriet, maar

de vraag naar andere vervoersmiddelen neemt toe.

Onderhoud van het hoofdwegennet blijft noodzakelijk,

zodat mensen snel van hun huis naar hun werk kunnen

komen. Maar ook om Overijssel te verbinden met de

rest van Nederland, zelfs met de rest van Europa!

Treinreizigers stappen natuurlijk graag uit op een

gastvrij station. De ontwikkeling van de stations-

gebieden wordt daarom duidelijk genoemd in de

Omgevingsvisie. Door deze positieve ruimtelijke

ontwikkelingen verhoogt het gevoel van veiligheid.

Ook wil de provincie dat stations belangrijke knoop-

punten voor reizigers worden. Dit betekent bijvoor-

beeld dat je gemakkelijk aansluiting vindt bij de bus

of zelfs een fiets ‘uit de muur’ kan trekken. Wanneer

deze verbeteringen zijn aangebracht zullen veel meer

mensen op een duurzame manier reizen.

De provincie denkt ook aan toekomstige generaties.

Veel verkeer betekent ook veel uitlaatgassen, energie-

verbruik en milieuschade. Deze effecten zullen we

terugzien in ons landschap als we niet zorgen voor

goede alternatieven. Ook mobiliteit wordt langs de

duurzaamheidslat gelegd. De provincie kijkt dus

ook naar luchtkwaliteit en maakt afspraken over het

terugdringen van de CO2-uitstoot.

Iedereen in Overijssel kan zich vlot

en veilig verplaatsen. Om dat te

behouden investeert de provincie flink

in onze wegen, waterwegen en het

openbaar vervoer.

Het aanleggen van een weg doen we op een bepaalde manier; deze moet het landschap niet verpesten, maar juist versterken. De weg en de directe omgeving maken de weggebruiker immers meteen duidelijk waar hij zich bevindt. Namelijk in het mooie Overijssel.

85

wONeNMObiLiteit

9292 app

Van werk naar huis, van oma naar de sportclub: waar je reis je ook

brengt, met de 9292 app heb je alle OV-reisinformatie op zak. Deze

app past precies bij jouw persoonlijke voorkeuren. Check onderweg

hoe laat je aansluitende bus vertrekt en of er wijzigingen zijn op jouw

traject. Verkrijgbaar in de AppStore en Google Play.

Reistipsmobiliteit

86

vechtdallijnen

Sinds eind 2012 rijden

14 nieuwe treinen in het

Vechtdalgebied.

De Spurt-treinen hebben

een blauw-wit design dat

aansluit bij de huisstijlen

van de provincies Overijssel

en Drenthe. De nieuwe

treinen zijn sneller, hebben

een hogere frequentie en

meer comfort voor reizi-

gers. vechtdallijnen.nl

Hanzelijn

De allereerste passagier was Koningin

Beatrix, die eind 2012 de nieuwe

Hanzelijn opende. Door de Hanzelijn

wordt regio Zwolle nog meer opgenomen

in het economisch hart van Nederland.

De verbeterde bereikbaarheid biedt

nieuwe samenwerkingsmogelijkheden

met steden en dorpen langs het spoor.

De Hanzelijn dankt zijn naam aan het

historische Hanzeverbond uit de

Middeleeuwen. Nabij Zwolle wordt de

Hanzelijn kenmerkt door een rode brug

van 983 meter: de ‘Hanzeboog’.

Fietssnelweg

Fiets filevrij! De Fietssnelweg F35 doorkruist Twente van de Duitse grens tot aan de Sallandse Heuvelrug bij Nijverdal,

via Enschede, Hengelo, Borne, Almelo en Wierden. Er zijn zijtakken gepland tussen Oldenzaal en Enschede en Almelo

en Vriezenveen. De verbeteringen voor de fietser zijn te vinden in het verkorten van de reistijd en het comfort.

De F35 loopt zoveel mogelijk langs het spoor, waarbij kan worden meegelift met bestaande ongelijkvloerse kruisin-

gen. Het pad is overal ten minste vier meter breed en is overal verlicht. Je herkent de fietssnelweg aan het F35-logo

en de rode asfaltkleur. De Twentse fietssnelweg kenmerkt zich met name door zijn lengte. Het tracé is 55 kilometer

lang en is de centrale drager in het regionale fietsnetwerk. fietssnelwegen.nl

ov­fiets

De OV-fiets is de snelle en

flexibele huurfiets voor

het laatste stukje van je

reis naar jouw bestem-

ming. De fiets is te huur

op ruim 160 locaties in

Overijssel. Je huurt zonder

formulieren, borg of

legitimatie, en beschikt

binnen zestig seconden

over een OV-fiets. Zo heb

je de vrijheid om te gaan

en te staan waar je wilt,

want je hebt overal een

fiets! ov-fiets.nl

Een reis terug in de tijd

Beleef hoe onze voorouders in vroegere tijden hebben geleefd.

Museum Buurtspoorweg laat oude tijden herleven. Proef de

spoorwegsfeer van weleer en reis mee in een historische stoom-

trein tussen Haaksbergen en Boekelo. In het museum staan onder

meer stoom- en diesellocomotieven, authentieke rijtuigen en een

gerestaureerd stationsgebouw. museumbuurtspoorweg.nl

87

Duurzame energiebronnen in overijssel

Zon, wind, bananen­schillen en poep

In Overijssel wordt hard gewerkt aan het realiseren

van energiebronnen die niet opraken. Denk daarbij

aan energie uit wind, water, zon en bodem, maar

ook uit riet, mest en gft-afval. De provincie wil in

2020 uit deze bronnen 20% nieuwe energie halen.

Dus stimuleert de provincie initiatieven om deze

duurzame energie op te wekken.

Je houdt je baby in je

armen en kijkt in zijn

ogen. Hoe zal de wereld

eruit zien als deze baby volwassen is?

Rijden er dan nog auto’s? Treinen?

Hebben we nog kantoren, computers,

mobiele telefoons?

Meer dan ooit is de eindigheid van de

fossiele brandstoffen in zicht, de brand-

stoffen waarop onze maatschappij is

gebouwd. Er zijn snel andere bronnen

van energie nodig.

De provincie Overijssel heeft samen met gemeenten in 2011 een Award gewonnen vanwege energiezuinige openbare verlichting.

duurzaaMheid

88

Stichting Zon Deventer

De stichting Zon Deventer koopt collectief zonnecollecto-

ren in. Zo kunnen aantrekkelijke kortingen bedongen

worden bij leveranciers. Ook vraagt Stichting Zon Deven-

ter gezamenlijk subsidies aan. In de eerste helft van 2012

werden 75 huishoudens voorzien van zonnepanelen,

gesubsidieerd met € 150.000 van de provincie Overijssel.

Het streven is, zoveel mogelijk huishoudens in de stad op

zonne-energie te laten draaien. Met deze eerste actie

bespaart Stichting Zon al 80.000 kilo CO2 per jaar.

In Overijssel staan zo’n 240.000 lantaarnpalen, waarvan 5.000 van de provincie. De provincie gaat energie-slurpende lampen vervangen door LED-lampen.

In elk huishouden staan gemiddeld 92 elektrische apparaten.

boeren kiezen voor zon

Ruim honderd boeren en andere agrarische ondernemers in Overijssel hebben in 2011 de knoop

doorgehakt. Ze hebben samen bijna 15.000 zonnepanelen geïnstalleerd. Nu zijn ze voor meer dan

de helft zelfvoorzienend geworden in hun energiegebruik. De boeren maakten gebruik van de

subsidieregeling ‘Asbest van het dak, zonnepanelen erop’, van de provincie Overijssel. De zonne-

energie geeft niet alleen nieuwe energie, maar zorgt er ook voor dat er per jaar 1.440 ton minder

koolstofdioxide (CO2) wordt uitgestoten, wat beter is voor het milieu.

89

Wind is gratis

Bij steeds meer steden en dorpen in Overijssel

worden windparken gebouwd. De gratis

beschikbare wind is een belangrijke bron voor

het opwekken van duurzame energie voor de

inwoners en het vermijden van de uitstoot

van het broeikasgas CO2. In 2020 wil de provincie

Overijssel 80 Megawatt opwekken uit wind-

molens. Ter vergelijking: een gemiddeld

huishouden verbruikt per jaar 3500 kilowatt-uur.

Windpark Tolhuislanden is een initiatief van

drie agrarische ondernemers langs de A28 in

de gemeente Zwolle. Direct naast Tolhuislanden

ligt Windpark Nieuwleusen-West. De twee

parken hebben ieder 4 molens en kunnen

samen 20 Megawatt groene stroom leveren,

genoeg voor meer dan 12.000 huishoudens.

Ook in Ommen en Hardenberg liggen plannen

voor realisatie van een windpark. Langs de

A1 bij Deventer worden twee windmolens van

130 meter hoog geplaatst.

duurzaaMheid

90

rova rijdt op groengas uit gFt

Auto’s op gas uit groente- en fruitafval? Ja, dat

gebeurt al twee jaar in Zwolle. Het fruit en de

groente die de inwoners van de stad weggooien,

wordt opgehaald en sinds 2010 vergist in een eigen

vergistinginstallatie van de publieke afvalnutsbedrijven

Rova en HVC in Zwolle. Er wordt zo jaarlijks genoeg

gas geproduceerd voor 1.900 huishoudens.

Dit groene gas heeft de kwaliteit van aardgas. Het

wordt, en dat is uniek, bijgemengd in het landelijke

aardgasnetwerk. Dit is een belangrijke stap in de

verduurzaming van het Nederlandse aardgassysteem

en het maakt rijden op groen gas ineens mogelijk,

waardoor jaarlijks zes miljoen kilo minder CO2

wordt uitgestoten. Dat staat gelijk aan de uitstoot

van 45.000 personenauto’s. Dus nu rijden ook

de vuilnisauto’s van de ROVA op dit biogas.

De Zwollenaren worden dus direct beloond voor

het goed scheiden van hun afval, want auto’s op

gas zijn schoner, stiller en zuiniger dan hun dieselvoor-

gangers. Ook in Hengelo staat sinds april 2011 een

biovergistingsinstallatie van afvalverwerkingsbedrijf

Twence, goed voor de energie voor 3.500 huishoudens

en warmte voor 1.000 huishoudens.

In de provincie zijn al meer dan 10 tankstations waar je aardgas en groengas kunt tanken. Vijf van die groengastankstations zijn met subsidie van de provincie gerealiseerd.

91

duurzaaMheid

Landelijke primeur met twentse mestvergister

Het bedrijf VOF Kleizen uit het Twentse Langeveen heeft als eerste veebedrijf in Nederland een

mestvergister laten installeren. Het is het nieuwste van het nieuwste op het gebied van mestverwerking.

De microvergister verwerkt dagelijks de door de kalveren geproduceerde mest tot stroom en warmte

voor eigen gebruik en levering aan het net. De installatie produceert 360.000 kilowatt stroom. Daarmee

kunnen 150 woningen van stroom worden voorzien. Het bedrijf heeft slechts 20% nodig voor de

eigen energie behoefte. Het bedrijf steekt hiermee zijn nek uit, omdat de investering pas over tien jaar

zal zijn terug verdiend. Alleen dankzij een subsidie van de provincie, is de vergister de komende vijf jaar

al rendabel. De subsidie komt uit het programma Energiepact waarmee de provincie streeft naar een

reductie van 30% van de CO2 uitstoot in 2017.

92

riet en gras als energiebron Weerribben

De kosten voor het beheer en het onderhoud

van het geliefde Nationale Park Weerribben-

Wieden worden steeds hoger. Jaarlijks moet het

riet worden gemaaid en afgevoerd. Op den duur

zijn de beheerskosten die daarmee gepaard

gaan, onbetaalbaar. Daarom wordt momenteel

onderzocht en getest hoe er energie uit het

landschap kan worden gehaald. Bijvoorbeeld

door energieopwekking uit gemaaid riet en

gras, daarvan heeft het park immers een over-

vloed. Het gebied zou zelfvoorzienend gemaakt

kunnen worden door het gebruik van biomassa

in de vorm van riet, zomermaaisel van gras, riet

en mos en hout. Als aanvulling daarop kunnen

andere duurzame energiebronnen worden

ingezet zoals zon en wind.

93

duurzaaMheid

aardwarmte in koekoekspolder

Tuinbouwkassen verwarmen met duurzame

warmte uit de diepe aarde. Dat is het doel van

drie groentekwekers uit de Koekoekspolder in

IJsselmuiden. Daarmee kan veel aardgas bespaard

worden. Dat is niet alleen goed voor de portemon-

nee, maar ook voor het milieu. Het project is

uniek in Nederland. Tuinders, provincie Overijssel,

Land- en Tuinbouw Organisatie LTO Noord en

gemeente Kampen zijn gezamenlijk aan de slag

gegaan om de toepassing van aardwarmte in dit

kassengebied te realiseren. Geothermie is warmte

uit de grond. Op een diepte van ongeveer

2.000 meter kan water gevonden worden met

een temperatuur van 70 graden. Het warme water

wordt omhoog gepompt en via een warmte-

wisselaar wordt de benodigde hoeveelheid energie

uit het opgepompte water gewonnen. Met als

gevolg dat het aardgasverbruik op één van de

deelnemende bedrijven al met tachtig procent is

afgenomen.

94

transition towns

Transition Towns is een wereldwijd initiatief, gestart

in het Britse Totnes, waarbij in steden en dorpen

groepen enthousiaste burgers met elkaar aan de

slag gaan om hun manier van wonen, werken

en leven minder olieafhankelijk, meer duurzaam

en meer sociaal te maken. Transition Towns gaat

uit van de inzet van àlle mensen, in kleine en grote

burgerinitiatieven die wereldwijd de vitaliteit van

de lokale economie versterken en het welzijn van

lokale gemeenschappen verbeteren. Onder meer

in Zwolle en Deventer zijn transitiegroepen aan het

werk. Zij dragen met een overvloed aan praktische,

sociale en betaalbare oplossingen bij aan de omscha-

keling naar een volledig duurzame wereld. Denk

daarbij aan repaircafés, upcycling-advies, collectieve

aanschaf van zonnepanelen, voorlichting over en

realisatie van eetbare tuinen, balkons en plantsoenen.

transitiontowns.nl

95

“Hier in Twente liggen veel sportcomplexen in de buitengebieden.

Tot ongeveer 22.00 uur ’s avonds is het daar een komen en gaan van

sportievelingen. Die willen natuurlijk hun sportveld veilig bereiken.

Of ze nu per fiets of auto komen, goede zichtbaarheid is essentieel.

Maar het is nergens voor nodig de weg om 02.00 ’s nachts ook nog

volledig in het licht te zetten.” Dat realiseerden de provincie Overijssel

en 10 Twentse gemeenten zich maar al te goed. Eddy Jansen of

Lorkeers is namens de gemeente Tubbergen betrokken.

goede alternatieven

“De sportvelden zijn natuurlijk maar één voorbeeld. Er zijn meer plekken

waarbij we goed naar de manier van verlichten moeten kijken.”

De gemeenten starten gezamenlijk het project ‘Twente bewust verlicht’.

Er volgende een inventarisatie van alle verlichting in het buitengebied.

“We bekeken waar de verlichting noodzakelijk was voor de verkeers- en

sociale veiligheid en waar niet. Op die plekken halen we bijvoorbeeld

lantaarnpalen weg en plaatsen we goede alternatieven, zoals lichtpuntjes

die de loop van de weg aangeven als er koplampen op schijnen of

reflecterende hekken. Op de plekken waar verlichting wel wenselijk is,

hebben we een inschatting van de tijdsduur gemaakt. Een plek hoeft niet

24 uur per dag extra licht. Die lantaarnpalen krijgen dus tijdschakelaars.”

Donkere nachten

“We kijken dus veel bewuster naar een lantaarnpaal. We willen

besparen op energie, CO2 uitstoot verminderen en lichthinder voor-

komen. Kunstmatige verlichting heeft nadelige effecten op planten

en dieren. De waarde van donkerte is tijdenlang onderschat en komt

door dit project weer in de schijnwerpers!”

twente bewust verlicht

duurzaaMheid

Wie doet het licht uit?

Eddy Ja nsen of Lorkeers

96

Duurzaam ondernemen: je krijgt er lol in!

De Papillon, een camping en bungalowpark in Denekamp, is al

jaren een duurzaam voorbeeld voor de toeristische sector. Eigenaar

Alex Wassink zag dat er in de agrarische sector al veel initiatieven

werden ontplooid, maar in de recreatiesector niet. “Maar als er

nooit iemand begint, gebeurt er ook nooit wat”. Hij trok de stoute

schoenen aan en vroeg de provincie Overijssel hem te ondersteunen.

“Het komt voort uit zuinigheid en de wil om goed te ondernemen.

Je wilt besparen op elektra, water en gas. Je krijgt er lol in en van

het één komt het ander: zelf stroom opwekken, regenwater opvan-

gen, zonnecollectoren, schemerschakelaars, noem maar op.”

Het nieuwe toiletgebouw is weer zo’n opvallend project. Het gebouw

is voorzien van een amfitheater en heeft een ondergrondse animatie-

ruimte met lift, waardoor mensen met een lastig lichaam ook overal

kunnen komen. “Je wordt beloond met zulke unieke kadootjes.

Natuurlijk realiseer je fikse besparingen, maar er komen ook bijzon-

dere dingen op je pad. Zo zijn er onlangs in onze natuurlijke recreatie-

vijver haaientanden van zo’n 40 miljoen jaar oud gevonden. Daar

vraag ik onmiddellijk duikers en een bioloog bij. Ook het voormalige

voetbalveld hebben we afgeplagd zodat er weer heide kan bloeien.

We maakten een vennetje op het terrein en tot ieders verrassing

nestelde daar een ijsvogel. Dat is toch gaaf! De camping heeft

inmiddels een gevulde prijzenkast. Duidelijke waardering voor de

duurzame manier waarop Alex zijn camping bestierd. “Toen ik in

1995 begon dachten veel collega’s: jonge, jonge, wat een mafkees!

Maar inmiddels zijn er al ruim 9.000 ondernemers en scholen uit

binnen- en buitenland bij mij langs geweest om te kijken hoe we

het doen!” depapillon.nl

De provincie startte in 2012 een energiefonds van 250 miljoen.

Wie doet het licht uit?

vakantiepark De Papillon

Alex Wassi nk

97

duurzaaMheid

Paradepaardje

De provincie Overijssel ziet

veel positieve invloed van

dit project uitgaan. Het

aardehuizenproject in Olst

is een paradepaardje als

het gaat om ecowijken. De

verwachting is dan ook

dat er veel spin offs zullen

ontstaan. De provincie

financierde mee aan de

haalbaarheidsstudie, aan

bepaalde maatregelen

zoals de installatie van een

helofytenfilter, om water

te zuiveren, en aan zonne-

collectoren. Ook draagt de

provincie bij aan de bouw

van het bezoekerscentrum.

In 2011 won Olst de

eerste prijs in de race om

het duurzaamste dorp.

Pau l Hendriksen

98

“In 2005 gebruikte ik leem om een slaapkamermuur te verfraaien.

Er ontstonden zulke mooie vormen. Een vriend toonde me een website

met complete huizen die er op die manier uitzagen.” Paul Hendriksen

sliep de hele nacht niet: hij was in de ban van de ‘earthships’,

de Engelse vertaling van aardehuizen. “Ik ging naar Zweden om mee

te helpen bij de bouw van zo’n earthshipproject. Eenmaal terug in

Deventer probeerde ik mensen te interesseren. Ik had gehoopt op

10 belangstellenden, maar het waren er meteen al 75. We besloten

een vereniging op te richten.”

Zelf je huis bouwen

Met financiële hulp van de provincie Overijssel deden we een

haalbaarheidsstudie. Daaruit bleek dat onze droom mogelijk was.

Inmiddels is het aardehuisproject in Olst een feit. Er worden 23 wonin-

gen, een gemeenschapshuis en een bezoekerscentrum gebouwd.

De nieuwe bewoners bouwen hun onderkomen zelf.

Het aardehuis heeft één verdieping. De zuidelijke gevel bestaat uit glas

en alle andere gevels uit aardwallen. De dragende muren worden

opgebouwd uit oude autobanden die keihard worden aangestampt

met aarde. “In één autoband proppen we drie kruiwagens met aarde.

De band weegt daarna zo’n 150 kilo. De autobandenmuren slaan

de warmte van de zon op en als het kouder wordt, geven ze deze

warmte weer terug aan de binnenruimte. Je krijgt een heel stabiel

binnenklimaat, waarbij je geen verwarming of andere hightech

warmte-installatie meer nodig hebt.”

eetbare daken

“De daken zijn zogenoemde vegetatiedaken. Als je vanaf de noordkant

over het project heenkijkt, zie je dus alleen maar groene heuvels.

Die daken kun je zelfs eetbaar maken, door er sla of aardbeien op te

kweken. Het aardehuizendorp is sowieso compleet zelfvoorzienend.

Elektriciteit, verwarming en waterzuivering, alles wordt in eigen beheer

opgewekt en verwerkt. We zijn zelfs niet aangesloten op de riolering.

Onze toiletten zijn composttoiletten. De compost gebruiken we weer

voor de bemesting van ons groengebied. Dit land is een groen, eetbaar

landschap waar iedereen welkom is en iets lekkers uit mag meenemen.”

Wachtlijst

Er worden bijzondere afspraken gemaakt tussen de bewoners.

Zo moeten alle bouwmaterialen gerecycled zijn en ze moeten

binnen een straal van 50 kilometer rondom Olst gezocht worden.

“Zo stimuleren we de lokale economie.”

Eind 2014 is het project klaar. Dan nemen zo’n 40 volwassenen en

30 kinderen hun intrek in hun zelfgebouwde aardehuis. “Dit aantal

huizen is hanteerbaar, we groeien bewust niet door. Wel bijzonder

dat met een woningmarkt die compleet op slot lijkt te zitten, er voor

dit project inmiddels een wachtlijst bestaat.”

aardehuizen in olst

Wonen tussen de autobanden

99

Provincie en energieDuurzaamheid loopt als een rode draad door de

Omgevingsvisie. Het is geen apart hoofdstuk, maar

geldt voor alle thema’s zoals wonen, werken, natuur,

water. De provincie wil de duurzaamheid van de totale

leefomgeving versterken. Dat betekent onder meer

dat er in 2020 een aandeel van 20% duurzame energie

is gerealiseerd en een vermindering van 30% van de

CO2-uitstoot (ten opzichte van 1990). De provinciale

ambities in de stedelijke omgeving zijn: energiebespa-

ring in woningen en bedrijven, energie die overblijft

bij de bedrijven nuttig gebruiken en koude-warmte

opslag. De provincie heeft voor het landelijke gebied

ambities om duurzame energie op te wekken.

De provincie stimuleert anderen om energie te besparen

of over te stappen op nieuwe energie bronnen. Een

goed voorbeeld doet volgen. Vandaar dat de provincie

ook de eigen werkomgeving aanpakt: het provincie-

huis. Soms is dat succesvol. Zoals bij de koude-warmte

opslag onder het provinciehuis en de zeer innovatieve

zonnecollectoren op het dak. Soms is het een – leer-

zame – mislukking, zoals de windmolen op het dak,

die te weinig stroom leverde en vaak niet functioneerde.

Nu al heeft het provinciehuis energie label A.

In de Omgevingsvisie vind je bijvoorbeeld in welke

gebieden en onder welke voorwaarden windmolens

geplaatst mogen worden. Bijvoorbeeld op grote

bedrijven terreinen of langs wegen. De Omgevingsvisie

sluit uit dat er windmolens geplaatst worden in

Nationale Parken en Landschappen.

Het eerste windmolenpark in Overijssel werd in 2003 gebouwd in Rouveen en bestaat uit 3 windmolens.

100

Rondleiding Aardehuizen

Wil je een kijkje nemen bij de aardehuizen in Olst? Dat kan, maar het terrein is niet veilig als er volop wordt gebouwd.

De VVV Olst organiseert regelmatig rondleidingen na afloop van een bouwdag. Dan kom je alles te weten over de

bouw, de inrichting van het terrein en de werkwijze van de bewoners. Je kunt zelf ook meebouwen. Het project

heeft grote behoefte aan helpende handjes. Je kunt denken aan autobanden stampen, leem stuccen, vloeren leggen,

tegelen, mozaïeken, bestraten, etcetera. Kijk voor een rondleiding en meebouwen op aardehuis.nl

Reistipsduurzaam

theehuis earthship

Midden in Zwolle ligt

Doepark Nooterhof,

een prachtige groene oase

waar je kennis kan maken

met allerlei aspecten van

een groene leefomgeving.

In het hart van het park

staat het Earthship, het

toonbeeld van duurzaam

bouwen. Ruim 1.000

autobanden, 6.000

conservenblikjes en 7.000

flessen vormen de bouw-

stenen voor dit bijzondere

klimaatneutrale gebouw.

Het assortiment van

het Theehuis sluit aan op

het milieuvriendelijke

karakter van het Earthship.

Je vindt er streekgebonden

gerechten uit het

Overijsselse Vechtdal.

doeparknooterhof.nl

Het huis van nu

Wonen in een huis waarin je in je eigen

energie voorziet en niet meer afhanke-

lijk bent van fossiele brandstoffen.

Aangesloten op een slim energienet,

zodat je weet wat het beste tijdstip is

om de was te doen of de afwasma-

chine aan te zetten. Slimme weetjes

waarmee je energie én geld bespaart.

Dit en nog veel meer is mogelijk in het EcoNexis huis in

Zwolle. Je kunt zelf beleven hoe aantrekkelijk duurzaam wonen is. Met je iPad bekijk

je al lopende door het huis extra informatie. Je kunt dit huis op afspraak bezoeken op

maandag, woensdag of donderdag. Maak een reservering op econexishuis.nl

Duurzaam toerisme

Nationaal Park Weerribben-

Wieden heeft als eerste

beschermd natuurgebied in

Nederland het certificaat

‘Duurzaam toerisme in

beschermde gebieden’

ontvangen. Ontdek de

mooie natuur door muisstil

door het landschap te

glijden in een fluisterboot.

Er zijn verschillende

routes mogelijk. Check

ervaarhetwaterreijk.nl

transition towns

In Transition Towns Deventer

en Zwolle zijn groepen

inwoners bezig om hun

wonen, eten, werken

en leven meer duurzaam

te maken. Ze organiseren

regelmatig interessante

workshops en lezingen

over dit onderwerp.

Check de agenda’s op

deventer.transitiontowns.nl

of zwolle.transitionstowns.nl

101

Douchen, drinken, spelen, planten water geven, auto wassen, in

plassen stampen, zwemmen, varen, koken... we kunnen nog wel

even doorgaan als we het over water hebben. Water is overal in ons

leven. Meestal genieten we volop van water, maar water kan ook

onheilspellend zijn, denk aan overstromingen.

De kracht van waterwater

102

De kracht van water

103

VeiligheidDe ambitie van de provincie overijssel is om voorop te lopen als waterveilige regio. Samen met vele partners probeert de provincie ervoor te zorgen dat de inwoners droge voeten houden! Dat betekent dat we nadenken over hoe we overtollig water kunnen keren of tijdelijk bergen.

Van 2012 tot en met 2015 zie je bij de IJssel en de

uiterwaarden veel werkzaamheden. Hier wordt het

project ‘Ruimte voor de rivier’ uitgevoerd. Bij Zwolle

en Deventer komen diepe geulen langs de rivier.

“Als het waterpeil te ver stijgt, kan de rivier tijdelijk

ruimte zoeken in die geulen. Hierdoor wordt de veilig-

heid vergroot. In 1993 en 1995 kregen we immers te

maken met bijna-overstromingen. De overheid besloot

dat dit niet meer mocht gebeuren, maar om steeds

maar de dijken te verhogen, dat werkt niet. Daarom

gaan we nu niet de hoogte in, maar de breedte. De

rivier krijgt weer de ruimte”, aldus de dijkgraaf.

Bijna 3% van het totale oppervlak van Overijssel bestaat uit water. West-Overijssel is met 4,3% waterrijker dan Twente (0,9%). Van alle gemeenten zijn Kampen en Steenwijkerland het meest waterrijk.

Ruimte voor de Vecht

Het klimaat verandert en daardoor stroomt er in de toekomst soms meer water door rivier de

Vecht. De provincie zorgt samen met waterschappen, gemeenten, Staatsbosbeheer, inwoners en

andere maatschappelijke partners dat de rivier veilig blijft. De rivier krijgt meer ruimte door neven-

geulen, open uiterwaarden of sterke dijken. Ook mag de rivier op sommige plaatsen weer op

een natuurlijke manier kronkelen. De rivier is immers beeldbepalend voor het Vechtdal, een regio

die door inwoners én toeristen wordt gezien als zeer aantrekkelijk om te recreëren.

water

104

“Wat willen we met de Vecht, dat was de vraag die we in 2007

voor de kiezen kregen. Je denkt meteen aan maatregelen voor

de water veiligheid, maar waarom daar stoppen? Wat betekent

de rivier en de omgeving voor de economische ontwikkeling van

dit gebied? Hoe kunnen we de beeldschone natuur gebruiken

én beschermen? Voor het eerst gingen we met diverse overheden

en maatschappelijke organisaties om tafel om na te denken over

de toekomst van onze omgeving. Dat leverde een ambitieus master-

plan op: Ruimte voor de Vecht.”

“Niet alleen de rivier, maar het hele Vechtdal is betrokken bij de

plannen. Die plannen zijn in de gemeente Dalfsen vertaald in acht

projecten, onder de prikkelende naam ‘Symfonie aan de Vecht’.

Inmiddels is de passantenhaven grondig opgeknapt en van een onaan-

trekkelijke ligplek veranderd in een geliefd overnachtingadres voor

bootjesmensen. Er is een winkel met streekproducten toegevoegd

aan de molen, Landschapspark Vechtvliet ontstaat en de voormalige

vuilstortplaats, die aan de Vecht ligt, verandert langzaam maar zeker

in een groene pleisterplaats. Fiets- en wandelpaden zijn aangelegd,

een kanoaanlegsteiger is gebouwd en er is een plateau met een

aantal barkrukken, wachtend op bezoekers die hier gaan zitten om

te genieten.”

“De waterveiligheid blijft gegarandeerd. Iedereen houdt droge

voeten en dankzij de maatregelen is de rivier ook heel beleefbaar

geworden. Een plek waar het goed wonen is, waar je geniet van

natuurschoon en waar het voor de agrariërs goed werken is!

We zijn zover gekomen omdat we de ‘ieder-voor-zich instelling’

hebben laten varen. Het is één en hetzelfde rivierdal, maar iedereen

kijkt er anders naar. Door samen op te trekken, zijn we sterker gewor-

den. Het gebied is van ons allemaal!”

Symfonie aan de vecht

wie? Nicole snellaars, beleids medewerker gemeente dalfsenwaarom? Nicole is nauw betrokken bij het Programma ruimte voor de vecht

105

Chris Griffioen, sectorhoofd waterbeleid bij water-

schap Groot Salland, kijkt regelmatig uit het raam van

zijn kantoor. Vlak voor hem meandert een beekje

vrolijk door het landschap. Kronkelig, dan weer breed,

dan weer smal met wild begroeide oevers. De beek

ziet er robuust en veerkrachtig uit. Zoals de natuur het

bedoeld heeft, zonder menselijk ingrijpen.

“Wat zou het mooi zijn als we het watersysteem, daar

waar het kan, weer in deze staat kunnen terugbren-

gen. Dat vergt veel tijd en ruimte. Ruimte die we

moeten vinden op de aangrenzende gronden. Gron-

den die van iemand zijn. De eigenaar moet dus ook

het belang van dit watersysteem inzien. Daar gaat wel

een gesprek of wat overheen.”

Hoe deden we het vroeger? “Zo snel mogelijk het water

afvoeren, zo recht en diep mogelijk de sloten afgraven,

liefst met gif onkruid bestrijden en 10 x per jaar maai-

en”. Ons huidige watersysteem is volgens de nieuwe

inzichten niet meer op orde. Om het veilig en leefbaar

Om de juiste waterstanden en grondwaterpeilen te bepalen maken waterschappen zelfs gebruik van satellieten in de ruimte. Hiermee houden ze ook een extra oogje op de veiligheid van onze dijken.

te houden willen de Waterschappen weer een natuur-

lijk en veerkrachtig watersysteem in Overijssel. Dat leidt

tot ingrijpende landschapsinrichtingen. Het project

Salland Proof is daarvan een voorbeeld. “We leggen

‘bergingen’ aan in het landelijk gebied. Bij grote regen-

val wordt het water daar opgeslagen en vastgehouden.

Als we het water nodig hebben, kunnen we het weer

laten afvoeren. Die bergingen worden aangelegd op

landbouwgrond. Meer dan 30 boeren doen mee in

dit project. Kwamen we vroeger vaak in onteigenings-

trajecten terecht, nu is het echt een samenwerking

tussen waterschap en boer. In ruil voor de bergingsplek

krijgen de boeren een vergoeding en wordt er gekeken

op het erf hoe we kwalitatief kunnen bijdragen aan

de bedrijfsvoering. Zo kan met een zogenaamde

helofytenfilter de berging ook gelden als een zuiverings-

installatie. De boer heeft daar ook veel aan als het gaat

om het watergebruik voor zijn bedrijf. Ook praten we

met de boeren over bemestingsmethodieken. Deze zijn

immers van invloed op de waterkwaliteit.”

Het watersysteem zoveel mogelijk terug brengen in

natuurlijke staat, verhoogt ook het belevingsgevoel

van het landschap. “Je kijkt nu eenmaal graag naar

een kronkelig beekje waar de planten en bloemen

welig tieren. Op de natuurvriendelijke oevers worden

kindvriendelijke recreatieplekken gecreëerd. Zo draagt

het nieuwe waterbeleid bij aan een mooi landschap

waar mensen graag hun tijd doorbrengen.”

water

Salland Waterproof

106

68% van de inwoners uit Overijssel drinkt het liefst water uit de kraan.

Schoon en gezond water

Jij staat aan de bron!

In Overijssel wordt op 25 plaatsen grondwater

uit de bodem gehaald. Uiteindelijk drink jij dat

grondwater als drinkwater uit de kraan. Logisch

dus dat we er alles aan doen om dit water schoon

te houden. De provincie is er samen met partners

verantwoordelijk voor dat er kwalitatief voldoende

water beschikbaar is, om drinkwater van te

maken. We beschermen dus de gebieden waar

drinkwater wordt gewonnen. Die gebieden zijn

opgenomen in de Omgevingsvisie. Er gelden regels

die in de Omgevingsverordening zijn omschreven.

Salland Waterproof

Help mee om ons water schoon te houden!

• Gebruik geen bestrijdingsmiddelen en

strooi alleen mest in de groeiperiode

• Breng verfresten, geneesmiddelen, batterijen

en ander chemisch afval naar de chemokar

• Laat geen olie, benzine of andere brandstoffen

in de bodem of het riool terechtkomen

Big Jump

De Big Jump is een jaarlijks terugkerend evene-

ment in heel Europa. Duizenden mensen springen

in het water om aandacht te vragen voor schoon

water. Dit is immers van levensbelang voor mens,

dier en plant. In 2012 deed Overijssel ook mee. In

Oldenzaal namen waterliefhebbers een frisse duik!

107

We gebruiken allemaal water. En veel ook!

In Nederland wordt per persoon per dag

gemiddeld 122 liter drinkwater verbruikt. Dat

water gebruiken we om te douchen, voor het

toilet, om te koken, kleding te wassen en ga zo

maar door. Het waterverbruik is de afgelopen

veertig jaar wel afgenomen. In 1969 verbruikten

we nog 190 liter per persoon per dag.

De belangrijkste redenen voor de daling zijn

de technische verbeteringen bij de was- en

vaatwasmachine, waterbesparende douchekop

en een zuiniger toilet.

Energiefabriek

Afvalwater, daar zit energie in! Rioolwaterzuiveringen ontvangen grote hoeveelheden afval-

water. Waarom de energie uit het afvalwater niet gebruiken voor het zuiveren van dit water?

Dàt is de kerngedachte achter de ‘Energiefabriek’, een initiatief van de waterschappen om

de rioolwaterzuiveringen energieneutraal en op den duur zelfs energieleverend te krijgen.

Zo kunnen burgers, bedrijven en andere partijen van groene energie worden voorzien.

Afvalwater bezit namelijk veel meer energie dan nodig is om het te zuiveren. Waterschappen

kunnen zo in hun eigen energiebehoefte voorzien en op momenten dat zij de energie niet

nodig hebben, leveren aan anderen. In Kampen staat de eerste Energiefabriek van Overijssel.

In de grote steden wordt vaker gedoucht dan in de rest van het land. We staan gemiddeld 8,1 minuten onder de douche.

De rioolwaterzuivering Kampen zuivert het afvalwater van 47.000 inwoners en van zo’n 3.000 bedrijven. De installatie kan ongeveer 3, 5 miljoen liter afval- en regenwater per uur aan. Het water bereikt de rioolwaterzuivering via 46 kilometer persleiding en 255 kilometer riolering.

water

108

Water om in te spelen

als het warm is willen we een lekkere verkoelende duik nemen in een natuurlijke zwemplas. als het koud is willen we op diezelfde plas een rondje zwieren op de schaats. Water brengt ons veel speelplezier. in overijssel is waterrecreatie in meren en zandwinplassen goed mogelijk. De provincie overijssel heeft een aantal plassen en meren aangewezen als officieel open zwemwater. Waterschappen controleren regelmatig de kwaliteit van deze wateren en geven een zwemadvies af.

In Overijssel zijn 15 openbare zwemplassen met plek voor 72.000 zwemmers. De grootste zwemplek: De Wijthemerplas in Zwolle.

63% van de Overijsselse jachthavens ligt in de regio Weeribben Wieden.

109

Vervoer over water

Water is erg belangrijk voor overijssel. niet alleen voor recreatief gebruik of natuur, maar ook om goederen over te transporteren. De provincie wil de bevaarbaarheid van vaarroutes naar de economische centra in overijssel bevorderen. een nieuw brugdek, realiseren, het maken van afmeerlocaties, het onderhoud aan sluisdeuren, het uitbag­geren van de vaarweg; er zijn veel soorten werkzaamheden in, op en boven het water. De provincie zorgt ervoor dat er veilig gevaren kan worden.

Overijssel heeft 153 kilometer aan vaarwegen.

water

110

Water in de omgevingsvisie

Water in al zijn facetten beslaat een groot hoofdstuk

in de Omgevingsvisie. Alles wat je in dit water -

hoofdstuk hebt gelezen heeft vanzelfsprekend ook

invloed op hoe we ons landschap, onze steden en

dorpen en onze natuur inrichten. Boven alles staat

de veiligheid. Dit betekent dat we niet bedreigd

worden door overstromingen of droogte en geen

gevaar lopen als we water uit de kraan drinken.

De ambitie van de provincie is: de watersystemen zo

inrichten dat ze voldoende en goed water bevatten.

Door de verandering van het klimaat is het nodig dat

we voortdurend blijven nadenken over onze water-

systemen.

Als er ontwikkelingen in het landschap plaatsvinden

vlakbij grondwaterwingebieden, kanalen, vaarten,

waterplassen, waterbergingen, dan kun je je voor-

stellen dat er strengere regels gelden.

Deze gebieden worden namelijk extra beschermd.

Ontwikkelingen mogen nooit de veiligheid in gevaar

brengen. Nieuwe aanpassingen aan de waterwegen

moeten de bereikbaarheid van economische centra

en de aantrekkelijkheid van ons landschap versterken.

De belangrijkste rivier in Overijssel, de IJssel, is niet van de provincie, maar van het Rijk.

De provincie beheert 8 sluizen en 29 beweegbare bruggen.

Elk schip van 700 ton scheelt 35 vrachtauto’s op de weg.

Kanaal Almelo ­ De Haandrik

Het Kanaal Almelo-De Haandrik is een zijtak van

het Overijssels Kanaal en een druk bevaren route.

Dit kanaal ondergaat een metamorfose die in

2014 is voltooid. Er worden vijf bruggen vervan-

gen, twaalf wachtplaatsen worden aangelegd of

verbeterd en er wordt grootscheeps gebaggerd.

Hierdoor is het kanaal in de toekomst geschikt

voor schepen met een laadvermogen van 700 ton.

111

water

Reistipswater

Hollands Venetië

Giethoorn wordt wel het Venetië van het Noorden genoemd. Ontdek dit pittoreske dorp en

het waterrijke natuurgebied De Wieden per fluisterboot. Dit zijn open punterbootjes met een

elektrische motor. Geluidloos en milieuvriendelijk. ervaarhetwaterreijk.nl

112

De Waterwandelingenapp is al meer dan 2.500 keer gedownload!

Kanoprovincie

Overijssel is één van de mooiste kanoprovincies van Nederland. Er is een

speciaal boekje dat 400 kilometer aan kanoroutes voor je heeft uitgestippeld.

De gids bevat ook de gegevens van 20 kanoverhuurbedrijven en logeeradressen.

Er liggen zo’n 30 campings langs de routes. Het boekje is verkrijgbaar bij alle

VVV’s in Overijssel.

app water­

wandelingen

In Overijssel zijn vier mooie

wandelingen door water-

wingebieden. Waterbedrijf

Vitens maakte hiervan een

app. Download deze

Waterwandelingenapp in

de AppStore of Google

Play. Meer informatie op

de site vitens.nl

Langs twents Water

Wandelen of fietsen langs

ruisende beekjes, kolkende

rivieren en rustgevende

meertjes. Met het nieuwe

routeboekje ‘Langs Twents

Water’ zie je Twente op z’n

mooist. De gids bevat tien

wandelroutes, drie fietsrou-

tes en informatie over

waterbeheer en watermo-

numenten. Via een app op

je smartphone kun je

bovendien luisteren en

kijken naar filmpjes, muziek,

verhalen, historische foto’s

en leuke wetenswaardighe-

den. Het boekje is verkrijg-

baar bij alle Twentse VVV’s.

De app is te downloaden

via vvvtwente.nl.

Fietsroute

Zwolle en water zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ontdek

de uiterwaarden en uitgestrekte meren rondom de stad. De fietsroute

leidt je langs het Zwarte Water, de IJssel en de Zwolse grachten.

Ook kom je langs de Katerveersluis. Deze wordt nog met de hand

bediend en als de boten passeren is dit een mooie plek om uit te

rusten. De route is 32 kilometer en is verkrijgbaar bij de VVV Zwolle.

Stedelijk museum

kampen

Bezoek de permanente

tentoonstelling over de

watergeschiedenis van

Kampen. Water als bron

van rijkdom, maar ook als

bedreiging door de stijging

van de zeespiegel.

stedelijkmuseumkampen.nl

groene Wens boot

De Groene Wens Boot is een fluisterboot

die vaart door het Nationaal Park Weer-

ribben-Wieden. Bijzonder aan deze boot

is dat hij speciaal gebouwd is voor men-

sen met een rolstoel of voor patiënten die

aan bed gekluisterd zijn. Zij kunnen even

weg uit de waan van de dag en heerlijk

genieten van het water en de natuur om

hen heen. groenewensboot.nl

Stand up Paddling (SuP)

Suppen is de snelst groeiende watersport. Al staand op een surfboard

peddel je over riviertjes, stadsgrachten en recreatieplassen. Iedereen kan

het! Als je googlet op ‘suppen overijssel’ kom je veel sites tegen waar je

een board kunt huren en een introductietraining ontvangt.

Veel SUPplezier!

113

overijssels erfgoed

springlevend

overijssel is trots op haar erfgoed. Het vertelt de geschiedenis van onze provincie. een geschiedenis waarin veel is gebeurd. veel inwoners voelen dan ook een band met karakteristieke gebouwen, zoals monumentale boerderijen, textielfabrieken, graansilo’s, zuivelcoöperaties en kerken. Ze herinneren ons aan waar we vandaan komen. elk gebouw heeft zo een eigen verhaal.

Steeds vaker verliezen oude, waardevolle

gebouwen hun functie. Dachten we

tientallen jaren geleden vaak: de sloop-

kogel erdoor, tegenwoordig zetten we

alles op alles om deze karakteristieke

panden te behouden. De provincie loopt

daarin voorop. De Omgevingsvisie van

de provincie schrijft immers voor dat

ontwikkelaars eerst moeten kijken of

bestaande leegstaande complexen of

lege terreinen gebruikt kunnen worden.

Als dat het geval is, dan hoeft er niet

nieuw gebouwd of uitgebreid te worden

in het buitengebied. In de Omgevings visie

bepaalt de provincie ook dat er sterk

wordt ingezet op het stimuleren van

herbestemming van cultureel erfgoed.

Al sinds 2001 richt de provincie zich op

dit onderwerp waarbij cultureel erfgoed,

zoals oude fabrieken, kerken of agrarisch

erfgoed, een nieuwe functie krijgt. Eigena-

ren worden met subsidie aangemoedigd

om nieuwe ideeën voor hun pand dan wel

erf te realiseren. Om de eigenaar hierbij

te helpen, wordt hem bepaalde kennis en

kunde ter beschikking gesteld, zoals de

adviezen van een architect. De provincie

heeft een subsidieregeling voor het

opstellen van deze transformatieplannen.

De subsidieregeling voor herbestemming

van culturen erfgoed en de Omgevings-

visie leveren zo een bijdrage aan de

identiteit en de uitstraling van steden,

landschappen en dorpen door het

waarde volle en karakteristieke erfgoed

te behouden voor de toekomst.

Overijssel heeft 3.525 rijks monumenten en 22 beschermde stads- en dorpsgezichten.

Ons verhaal blijft

erfgOed

114

oude graansilo wordt archeologisch depot Deventer

De graansilo werd in 1899 gebouwd voor de firma Wijers. Door de ligging aan de IJssel een

prima plek voor een bedrijf. Er werden meel, graan en voedersoorten geproduceerd. Later nam

de Stoomolieslagerij van de gebroeders Ten Hove het gebouw over. De silo bleef tot 1987 in

bedrijf. Er zijn weinig soortgelijke silogebouwen in Nederland te vinden, vandaar dat de silo tot

Rijks monument werd benoemd. In 1999 onderzochten de provincie en de gemeente Deventer

de functie van de silo. Na restauratie bleek de silo geschikt als archeologisch depot.

De provincie heeft bijgedragen aan meer dan 100 transformaties van gebouwen.

115

iJzergieterij Stork wordt roc twente

Het beroemde metaalbedrijf Stork vestigde zich in Hengelo op één van

de grootste industrieterreinen in Nederland. Stork floreerde meer dan

100 jaar, maar de oliecrisis in 1973 dwong het bedrijf de poorten van

de gieterij in Hengelo te sluiten. Het ROC (Regionaal Opleidingen Centrum)

van Twente wilde zich graag vestigen in Hengelo. Architecten kwamen

met het gedurfde plan een gebouw te ontwerpen rondom de werkhal

van de ijzergieterij. De enorme hal, 150 meter lang, heeft een glazen

dak en wordt nu beschouwd als ‘de kathedraal’ van de school.

erfgOed

116

2013 is het jaar van de boerderij. Hierin staat het erfgoedbeleid van het landelijk gebied centraal. boerderij2013.nl

De boerderij als erfgoed

Agrarisch erfgoed omvat niet alleen historische boerderijen maar ook hun erven, stallen, schuren en

het omringende landschap. Het agrarisch erfgoed verdwijnt in een rap tempo, want veel boeren stop-

pen hun bedrijf. Als een boerderij historische of architectonische waarde heeft, pleit de provincie voor

behoud en versterking van de karakteristieke eigenschappen van de boerderij, het erf en het omringen-

de landschap. Eigenaren kunnen hierbij gebruik maken van de kennis van een landschapsarchitect.

Erfgoed: dat moet je beleven

Erfgoed kun je soms niet zien. Soms

moet je het beleven. De identiteit van

Overijssel is voor een belangrijk deel

terug te vinden in de streektaal, de

geschiedenis, in verhalen en tradities,

kortom in de streekcultuur.

Het landschap, bijzondere plekken

en indrukwekkende gebouwen gaan

pas leven voor volgende generaties

als hun verhalen verteld worden.

De provincie Overijssel organiseerde in

2012 de wedstrijd: geef je gemeente

een eigen volksverhaal. De opdracht:

schrijf een pakkend volksverhaal

met een duidelijke binding met een

bepaalde plek in Overijssel. Meer

dan 90 verhalen kwamen binnen.

Het winnende verhaal is ‘De Slag bij

De Groene Jager’ uit Den Ham. Wil je

de 30 mooiste verhalen lezen?

Het boek 'De Geest van Overijssel'

is vanaf november 2013 te koop in

de boekhandel.

117

Reistipserfgoed

Sterrenkubus Erfgoed Bossem

Ver weg van het massatoerisme vind je een bijzonder logeeradres op een

eeuwenoud boerenerf: Erfgoed Bossem in het Twentse Lattrop. Je kunt logeren

in knusse boerderijkamers, in een safari lodgetent op het land of in een sterren-

kubus. Vanuit je bed tuur je de donkere hemel in vol fonkelende sterren.

sterrenkubus.nl en bossem.nl

erfgOed

118

TwentseWelle

Dit museum vertelt het grote verhaal van Twente. Vanaf de eerste mensen in deze streek tot de

innovaties van vandaag. Het museum heeft regelmatig exposities die te maken hebben met het

textielverleden in Twente. Het voormalig museum Jannink, één van de Europese ankerpunten

van Industrieel Erfgoed is opgegaan in TwentseWelle. twentsewelle.nl

canons van overijssel

Maak kennis met de

geschiedenis en erfgoed

in jouw omgeving. Op de

site canonvanoverijssel.nl

vindt je alles over het

cultuurhistorisch erfgoed

van Overijssel.

Weekendje weg? boek een villa!

Wil je eens overnachten in historisch

erfgoed? Boek dan Villa Aberson in het

centrum van Olst. Dit is een fabrikanten-

villa uit 1921. Langs dit huis loopt het

Hanzestedenpad, dus neem je wandel-

schoenen mee! villa-aberson.nl

texland route

Fiets door Hengelo langs het verleden van

‘grote meneer’ Stork. Je passeert fabrie-

ken, maar ook de scholen en woonwijken

die Stork speciaal voor zijn medewerkers

bouwde. Het Tuindorp ’t Lansink, waar

Storkmedewerkers van hoog tot laag

woonden, is nu een beschermd dorps-

gezicht. industrieelerfgoedtwente.nl

texstad route

Een fietsroute in Enschede langs indrukwekkende overblijfselen van

fabrieksterreinen, langs statige stadsvilla’s en eenvoudige arbeiders-

woningen, door architectonische interessante

tuindorpen en over uitgestrekte

landgoederen met

fraaie landhuizen.

industrieelerfgoed-

twente.nl

119

Overijssel in 2050

Wie zou er niet in een glazen bol willen kijken? Weten wat je te wachten staat zodat

je daar je voordeel mee kunt doen. Helaas – of juist gelukkig – is zo’n toekomstkijker

nog niet uitgevonden. Toch zijn er mensen die scenario’s bedenken over hoe de wereld

er in 2050 uitziet. Ook in Overijssel. Zijn dit de moderne ‘Wijzen uit het Oosten’?

2050

120

Hans Peter Benschop: “Iedereen doet

het: zich afvragen of bepaalde beslissin-

gen verstandig zijn. Is het slim nu van

baan te wisselen? Moet ik in deze tijden

een huis kopen? Is dit het moment om

aan kinderen te beginnen? Grote -zeg

maar enorme- beslissingen die deels je

leven bepalen. Ondernemers vragen zich

af: zal ik gaan uitbreiden? Moet ik me

internationaal oriënteren? Moet ik mensen

ontslaan om toekomstbestendig te blijven?

Op elk niveau heb je belangrijke vragen.

Ook bij de provincie. Hoe zorgen we

ervoor dat iedereen zich thuis blijf voelen?

Dat de werkgelegenheid op peil blijft?

We aantrekkelijk blijven voor jonge en

creatieve ondernemers? Dat we energie

halen uit ons landschap? Kortom: hoe

blijft Overijssel vitaal? Daar doet het

Trendbureau Overijssel onderzoek naar,

zodat over 10, 50 en 100 jaar onze

huidige beslissingen ook nog hout snijden!

De projectgroepen die meedenken over

de toekomst bestaan uit wisselende

personen, maar vaak in de verdeling:

¹⁄³ wetenschappers, ¹⁄³ relevante markt-

partijen en ¹⁄³ bijzondere mensen. Denk bij

die laatste groep aan kunstenaars, mensen

die het gewend zijn om buiten de kaders te

denken. Zij zijn het die vaak met verras-

sende en inspirerende ideeën komen.

Kracht van de gemeenschap

Ieder voor zich! We zijn steeds individualistischer, toch? Ja, maar tegelijkertijd

is er een tegenbeweging. Als we alleen al kijken naar de Overijsselse dorpen

zien we een groot verschil in hoe we met elkaar omgaan. Sommige dorpen

hebben het geheim van persoonlijke relaties ontdekt. Daar bestaat een soort

chemie tussen bewoners. Als er iets geregeld moet worden: dat doen we

samen! In andere dorpen zien we dat de samenhang tussen mensen helemaal

verkruimeld. In welk dorp wil je liever wonen? Hieruit blijkt maar weer eens

dat we ook een groot deel van de toekomst in eigen hand hebben.

Er zijn onvermijdelijke ontwikkelingen, maar onze reactie daarop is een keuze.

In 2015 zal 30% van de retail-omzetgerealiseerd worden door internet.

waar staan we? in het trendbureau Overijssel

wie neemt ons mee de toekomst in? trendwatcher en onder zoeker hans Peter benschop

Wees reëel

We reageren meestal te laat op ontwikke-

lingen. Want de ontwikkelingen gaan zo

razendsnel. We leven in de waan van de

dag. Toch is het goed dat er een instantie

is die zegt: stel dat de economische crisis

nog tien jaar duurt. Stel... hoe gaan we

daar in Overijssel dan mee om? Om een

dergelijk scenario op de plank te hebben

liggen is geen overbodige luxe. Het zijn

geen angstvisioenen. Wees gewoon reëel

over wat er aan zit te komen en hoe dat

de wereld van mensen verandert. Je kunt

dan in een vroeg stadium het beste

alternatief kiezen en zo sterk mogelijk je

kansen benutten.”

Overijssel heeft als enige provincie een eigen trendbureau.

121

enschede

Deventer

Wat onderzoekt het

trendbureau overijssel?

Hieronder staan slechts een paar voor-

beelden. Kijk voor een uitgebreid

overzicht op trendbureauoverijssel.nl

De toekomst van Wijsheid

Mensen lijken in toenemende mate bezig

met de vraag naar betekenis en wijsheid.

Er is een grote belangstelling voor levens-

kunst en filosofie. Het gaat niet meer om

kwantiteit maar om kwaliteit. Heeft deze

beweging invloed op onze woningbouw,

zorg, onderwijs of energiewinning? Hoe

kan dit de manier waarop we met elkaar

omgaan veranderen?

De toekomst van het nieuwe Leren

Hoe ziet de school van de toekomst eruit?

Technologie en internet spelen een

hoofdrol in het Nieuwe Leren. Hierdoor

ontstaan immers heel veel nieuwe moge-

lijkheden om kennis tot je te nemen.

Hoe gaan we rekening houden met de

leerling van de 21e eeuw?

“Beslissingen van vandaag moeten over 20 jaar ook nog hout snijden”

Tot 2030 komen er meer Overijsselaars bij. We groeien door tot zo’n 1,18 miljoen inwoners. Daarna zal het aantal inwoners gaan dalen.

ictoop overijssel

Computers zijn er al een tijdje. Internet is

niet meer weg te denken. Iedereen ziet ook

de grote impact die ICT heeft op de maat-

schappij. Toch beseffen we nog niet hoe

groot de gevolgen zullen zijn voor onze

omgeving. Wat denk je van internetver-

koop. Dat ging eerst om vakantiereizen en

boeken, maar tegenwoordig koop je alles

online. Dit digitale winkelen heeft economi-

sche gevolgen voor winkels in onze dorps-

en stadscentra. Wat zou dit betekenen voor

de levendigheid van de stad? Houden we

fun-centra over? Raakt het uitgestorven in

het centrum? Hoe kunnen we hier kansen

in zien?

Verder onderzoekt het Trendbureau de

toekomst van de natuur, de landbouw,

energiebronnen, economische verbindin-

gen tussen Nederland en Duitsland en

veranderingen in de samenstelling van

de bevolking.

Doe mee!

Heb je vragen of tips? Wil je deelnemen aan trendverkenningen of work­

shops over de toekomst? neem contact op met Hans Peter benschop,

info@trendbureauoverijssel.nl of 038 499 94 94.

Heb jij een toekomstdroom voor Overijssel. Je kunt je idee kwijt op het publieks-

platform jijenoverijssel.nl. Elk kwartaal kiest de provincie een kansrijk idee. Je

wordt uitgenodigd om met vakmensen verder te brainstormen over jouw idee.

De provincie helpt je om jouw droom te verwezenlijken.

2050

122

enschede

uitgave provincie Overijssel, 2013

oplage 10.000 exemplaren

concept provincie Overijssel, Redactie Oosten

tekst Redactie Oosten, Kitty Peetoom

Fotografie provincie overijssel Frans Davids,

Bas Jongerius en Margreet Vloon

overige fotografie pagina 11 kunstwegen: KCO,

pagina 24/25 de klassieke Hanuman en moderne

Twizzle: Cory Silken, pagina 39 Techniekmuseum HEIM:

Rob van der Pijll, pagina 56 de sierlijke witsnuit -libelle:

Renand (Wiki pedia), pagina 63 de knoflookpad:

Christian Fischer (Wikimedia Commons) en pagina 64

de visarend: NASA (Wikimedia Commons)

illustraties Maarten de Vries

vormgeving Meindertsma reclame

Drukwerk Grafisch Bedrijf Bokhorst B.V.

adres

Provincie Overijssel

Postbus 10078

8000 GB Zwolle

Telefoon 038 499 88 99

Fax 038 425 48 88

omgevingsvisie@overijssel.nl

overijssel.nl

omgevingsvisie.nl

© Ik ga op reis is een uitgave van de provincie Overijssel.

Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of

openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, film

of welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande

schriftelijk toestemming van de uitgever.

Colofon

123

omgevingsvisie.nl