NR

IND

372161

CCEENNAA 44,,4400 PPLLNN IISSSSNN 11223322--22662288nnrr 22’’22000000 9911 (( ))

WWWW

WW..PP

EE..CC

OOMM

..PPLL

CD – PE1

©Copyright by Wydawnictwo Techniczne ARTKELE Zielona Góra

2000r.

Oto jakie miêdzy innymi progra-my znajdziecie na naszej p³ycie: – Protel 99 Second Edition,

– Eagle ver. 3.55 Win 95 DOS, – PSpice ver. 8.0, – Lab Windows/CVI, – EDWin 1.60, – AVR Studio ver. 1.45,

– MPLAB ver. 4.00, – Oscyloskop pod Windows,

– MS Internet Explorer 5.0 PL, – Adobe Acrobat Reader 4.0,

– programy z PE i wiele innych.

P³yta wydawnictwa ARTKELE zawiera blisko 2000 stron z archiwalnych numerów PE z lat 1992÷1997 zapisanych w formacie Portable Docu-ment File (PDF). Znajdziecie tu równie¿ bazê artyku³ów (w formacie html) oraz wiele pro-gramów i narzêdzi u¿ytecznych w pracowni elektronika.

Wszelkie prawa autorskie i producentów do nagranych utworów, publikacji i progra-mów zastrze¿one. Opisy uk³adów i urz¹dzeñ elektronicznych oraz ich uspraw-

nieñ zamieszczone na p³ycie mog¹ byæ wykorzystywane wy³¹cznie do po-trzeb w³asnych. Wykorzystywanie ich do innych celów, zw³aszcza do

dzia³alnoœci zarobkowej wymaga zgody redakcji „Praktycznego Elektronika”. Publiczne odtwarzanie, kopiowanie, powie-

lanie fragmentów lub ca³oœci i wypo¿yczanie bez zezwolenia zabronione.

 Made in Poland

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. Orientacyjny czas oczekiwania na realizacjê zamówienia wynosi trzy tygodnie. Nie przyj-mujemy zamówieñ telefonicznych, ani poczt¹ elektroniczn¹. Zamówienia na p³ytki drukowane i uk³ady programowane prosimy przesy³aæ na kar-tach pocztowych, lub kartach zamówieñ zamieszczanych w PE. Koszt wysy³ki wynosi 8,00 z³ bez wzglêdu na kwotê pobrania. W sprzeda¿y wysy³-kowej dostêpne s¹ archiwalne numery „Praktycznego Elektronika”: 3/92, 11/95, 3/96, 9/96, 10/96, 1÷11/97, 2/98, 4÷6/98, 8/98, 10/98, 11/98wszystkie w cenie 3,00 z³, 2÷9/99, 12/99, wszystkie w cenie 3,60 z³, 1/2000, 2/2000 wszystkie w cenie 4,40 z³. Kserokopie artyku³ów i ca³ychnumerów, których nak³ad zosta³ wyczerpany wysy³amy w cenie 2,50 z³ za pierwsz¹ stronê, za ka¿d¹ nastêpn¹ 0,5 z³ plus koszty wysy³ki.

Wielu z Was z pewnoœci¹ zastanawia³o siê kilka, kilkanaœcie lat te-

mu jak bêdzie wygl¹da³ rok 2000. Ja równie¿. Jakieœ piêtnaœcie lat te-

mu. No i w koñcu mamy rok 2000. Choæ z pewnoœci¹ nie taki jak sobie

wyobra¿a³em. W przeci¹gu tych kilkunastu lat zmieni³o siê bardzo du¿o.

Na szczêœcie przewidywania futurologów i pisarzy science-fiction

okaza³y siê trochê na wyrost. Jak widaæ w roku 2000 nie otaczaj¹ nas

przybysze z kosmosu, lataj¹ce samochody, roboty, nie mamy kolonii na

Ksiê¿ycu ani te¿ na ¿adnej planecie. O ile pamiêtam tylko Stanis³aw Lem

ma na swoim koncie kilka udanych przepowiedni dotycz¹cych technicz-

nych wynalazków.

Nikomu, nawet tym obdarzonym wielk¹ wyobraŸni¹, nie uda³o siê

przewidzieæ powstania ogólnoœwiatowej sieci informacji – Internetu, po-

wszechnej ³¹cznoœci bezprzewodowej na szerok¹ skalê – telefonii komór-

kowej i satelitarnej oraz systemu nawigacji satelitarnej.

Kto by pomyœla³, ¿e za poœrednictwem telefonu komórkowego

mo¿na mieæ dostêp do najwa¿niejszych informacji z ca³ego œwiata albo

robiæ zakupy podczas podró¿y poci¹giem. Telefonia satelitarna umo¿li-

wia prowadzenie rozmów z dowolnego miejsca na Ziemi. Satelitarny sy-

stem GPS pozwala z wysok¹ precyzj¹ okreœliæ miejsce, w którym siê ak-

tualnie znajdujemy – oddaj¹c wprost nieocenione us³ugi wszystkim ¿e-

glarzom. Czy nie s¹ to wspania³e idee wprowadzone w ¿ycie?

W tej chwili zastanawiam siê jak bêdzie wygl¹da³a dalsza ewolucja

techniczna. Jaki bêdzie stan techniki na pocz¹tku XXI wieku? Wszystko

wskazuje na to, ¿e zdominuje go informacyjna eksplozja. Ju¿ za kilka lat

Internet bêdzie wszêdzie – ka¿dy i w dowolnym miejscu, bêdzie mia³ do

niego dostêp, a wraz z nim do nieograniczonych zasobów informacji.

W jakim stopniu nas dotycz¹ te przemiany? Wydaje siê ¿e na upo-

wszechnienie tych idei bêdziemy musieli jeszcze trochê poczekaæ. Z jed-

nej strony nowe technologie wymagaj¹ czasu, z drugiej zaœ ludzie w swo-

jej naturze raczej niechêtnie przekonuj¹ siê do nowoœci. Jest przecie¿ wie-

le miejsc na œwiecie gdzie ¿yje siê dalej tak, jak przed 100 i wiêcej laty.

Zastêpca Redaktora Naczelnego

Tomasz Kwiatkowski

Walkmen dla zakochanych ...................................................4

Wyprowadzenia wyœwietlaczy siedmiosegmentowych ..........6

Koder stereofoniczny ...........................................................7

Od’PIC’owany budzik.........................................................13

Slew rate co to takiego? ....................................................17

Syrena policyjna ................................................................18

Kupon zamówieñ na p³ytê CD-PE1.....................................19

Kupon zamówieñ na prenumeratê .....................................19

Karta zamówieñ na p³ytki drukowane................................20

Katalog Praktycznego Elektronika TDA 2003 .....................21

Gie³da PE...........................................................................23

Przetwornica DC/DC ma³ej mocy

z +5 V na ±12 (15) V.......................................................25

Pomys³y uk³adowe

– uk³ad opóŸnionego za³¹czania kolumn g³oœnikowych.......27

Projektowanie obwodów drukowanych

przy u¿yciu programu EAGLE .............................................28

Mikroprocesorowy regulator temperatury – cz.2................33

Wiêcej czadu - dŸwiêkowe efekty specjalne .......................35

Ceny p³ytek drukowanych..................................................40

Ciekawostki ze œwiata........................................................43

Adres Redakcji:„Praktyczny Elektronik”ul. Jaskó³cza 2/565-001 Zielona Góratel/fax.: (0-68) 324-71-03 w godzinach 800-1000

e-mail: redakcja@pe.com.pl; http://www.pe.com.plRedaktor Naczelny:mgr in¿. Dariusz CichoñskiZ-ca Redaktora Naczelnego:mgr in¿. Tomasz KwiatkowskiRedaktor Techniczny: Pawe³ Witek©Copyright by Wydawnictwo Techniczne ARTKELE Zielona Góra, 1999r.

Zdjêcie na ok³adce: Jaros³aw Bro¿ynaDruk: Zak³ady Graficzne „ATEXT” Gdañsk

Artyku³ów nie zamówionych nie zwracamy. Zastrzegamy sobie pra-wo do skracania i adjustacji nades³anych artyku³ów.

Opisy uk³adów i urz¹dzeñ elektronicznych oraz ich usprawnieñ za-mieszczone w „Praktycznym Elektroniku” mog¹ byæ wykorzystywanewy³¹cznie do potrzeb w³asnych. Wykorzystanie ich do innych celów,zw³aszcza do dzia³alnoœci zarobkowej wymaga zgody redakcji „Praktycz-nego Elektronika”. Przedruk lub powielanie fragmentów lub ca³oœci pu-blikacji zamieszczonych w „Praktycznym Elektroniku” jest dozwolonywy³¹cznie po uzyskaniu zgody redakcji.

Redakcja nie ponosi ¿adnej odpowiedzialnoœci za treœæ reklam i og³oszeñ.

Informacyjna eksplozja

Spis treœci

Chyba wszystkie przenoœne urz¹dze-nia graj¹ce posiadaj¹ jedno wyjœcie nas³uchawki, co jest istotn¹ wad¹ w przy-padku zakochanych którzy chc¹ razempos³uchaæ swoich ulubionych zespo³ów.Drug¹ wad¹ jest stosunkowo ma³a mocwyjœciowa ograniczona niskim napiêciemzasilania. Wiêkszoœæ przenoœnych urz¹-dzeñ zasilana jest dwoma bateriami R6które daj¹ od biedy 3 V. W przypadkuakumulatorów napiêcie jest jeszcze ni¿szei nie przekracza 2,5 V. Dysponuj¹c takimnapiêciem wzmacniacz mocy w uk³adziemostkowym jest wstanie dostarczyæ zale-dwie ok. 300 mV mocy do s³uchawek

16 W lub 150 mW w przypadku stosowa-nia s³uchawek 32 W.

Równoleg³e pod³¹czenie do wyjœciadwóch par s³uchawek nie za bardzowchodzi w rachubê z uwagi na ma³¹ mocjak¹ mo¿e traciæ wzmacniacz mocy. Wy-starczy powiedzieæ, ¿e tego typu ekspery-menty prowadz¹ w prosty sposób douszkodzenia naszej ma³ej radioli. Jedy-nym wyjœciem z tej k³opotliwej sytuacjijest zastosowanie dodatkowego wzmac-niacza mocy.

Schemat takiego wzmacniacza przed-stawiono na rysunku 1. Sygna³ z wyjœcias³uchawkowego doprowadza siê bezpo-

œrednio do wejœcia (gniazda GN1), sk¹dpo wstêpnym podzieleniu kierowany jeston do miniaturowego stereofonicznegowzmacniacza mocy (US1). Parametryuk³adu TDA 2822M pozwalaj¹ na obci¹-¿enie go impedancj¹ nawet 4 W. Mocwyjœciowa przy zasilaniu wzmacniacza na-piêciem 9 V wynosi 1 W przy impedancjiobci¹¿enia 8 W, a zniekszta³cenia nie prze-kraczaj¹ 0,2% dla mocy 150 mW. Takwiêc uk³ad ten jest w stanie „uci¹gn¹æ”dwie pary s³uchawek o impedancji 16 W.

Uk³ad wyposa¿ono dodatkowo w au-tomatyczny w³¹cznik napiêcia zasilania.Je¿eli na wejœcie zostanie doprowadzonysygna³ akustyczny o amplitudzie ok. 0,6 V ulegnie on podwojeniu i wyprosto-waniu w uk³adzie prostownika D1, D2.Spowoduje to na³adowanie siê kondensa-tora C4 i w³¹czenie tranzystora T2. Z ko-lei T2 w³¹czy tranzystor T1 który dopro-wadzi napiêcie do zasilania wzmacniaczaUS1. Po zanikniêciu sygna³u akustycznegonapiêcie zasilania zostanie automatyczniewy³¹czone. Dziêki temu oszczêdza siê ba-teriê bez potrzeby pamiêtania o koniecz-noœci wy³¹czenia wzmacniacza.

Potencjometry P1 i P2 s³u¿¹ do usta-wienia maksymalnego wzmocnienia uk³a-du, tak aby dŸwiêk nie by³ zniekszta³conyprzy najg³oœniejszym ustawieniu poten-cjometru w walkmanie.

Uk³ad mo¿e byæ zasilany z baterii 9 V typu 6F22. Zakres napiêæ przyktórych wzmacniacz pracuje poprawniejest znacznie szerszy i wynosi 1,8÷15 V.Zatem wybór napiêcia zasilania jest bar-dzo szeroki.

Ca³oœæ mo¿na zmieœciæ w niewielkimpude³ku, a do po³¹czenia walkmana ze

Wcale nie tak dawno temu i wcale nie za siedmioma górami (tyl-ko za trzema) i wcale nie za siedmioma rzekami (tylko za jedn¹graniczn¹) chodzi³o siê s³uchaæ muzyki do kolegów lub kole¿anek.Maj¹c s³ynny magnetofon ZK 140T mo¿na by³o zawsze zaprosiæjak¹œ dziewczynê do domu pod pretekstem pos³uchania taœm.Czasy by³y bogate w sprzêt graj¹cy wiêc przydatny by³ te¿ gra-mofon Bambino i czarne p³yty lub pocztówki graj¹ce. Dziœ te ro-mantyczne czasy minê³y i miejsce starych gratów zajê³y miniatu-rowe, przenoœne, bateryjne, niezawodne, ³adne, lekkie, tanie,nowoczesne urz¹dzenia. Posiadaj¹ one jednak istotn¹ wadê niemo¿na przy ich pomocy s³uchaæ muzyki we dwoje. Jak obejœæ tenmankament? Wystarczy przeczytaæ artyku³, który opisuje jakz walkmana zrobiæ walkmena. Mo¿liwe jest te¿ przerobienie disc-mana na discmena.

Walkmen dla zakochanych

10k

100mF

P2

100k

44,7WR7

100n

S£2GN3

16÷32W

470mF C10R2 5

C2

4,7W10k

6

3WEP

16÷32W

C8

TDA2822A

GN1US1 S£1

T

P1R6

100nC9100k

R1C1

100mF

8

1

GN2

470mF

C7WEL7

2

D210mFC41mF

2×1N4148 R347kC3 D1

BC547BT2

22kR4

100mFC6

47nC5

10kR5

–6F229V

BAT+

T1 BC327-16

Rys. 1 Schemat ideowy miniaturowego wzmacniacza mocy

4 02/2000EElleekkttrrooaakkuussttyykkaa

wzmacniaczem wystarczy przewód ekra-nowany zakoñczony z dwóch stron wtycz-kami MINIJACK, co zapewnia ³atwoœæ roz-³¹czania uk³adu. Maj¹c tak¹ zabawkê mo-¿emy spokojnie wybraæ siê na d³ugi spa-cer z ukochan¹ s³uchaj¹c modnej obecniekapeli.

Na zakoñczenie zamieszczam krótkis³owniczek trudniejszych terminów z latszeœædziesi¹tych.

Bambino – s³ynny gramofon na czarnep³yty, posiada³ prze³¹cznik igie³ (dwa ma-giczne prostok¹tne guziki jeden zielonya drugi czerwony), gramofon ten wynale-ziono tak dawno temu, ¿e wszelki s³uchzagin¹³ o przeznaczeniu tych guzików,gdy odtwarzana na gramofonie p³yta by-³a ju¿ kompletnie zjechana i przeskakiwa-³a, na ramiê k³ad³o siê króla, lub rybakaw zale¿noœci od stopnia zu¿ycia p³yty;Brum – odmiana przydŸwiêku charakte-ryzuj¹ca siê brakiem okresowoœci, nie-przyjemny dodatek do muzyki;Czarna p³yta (asfalt) – popularnie u¿y-wana nazwa plastikowego kr¹¿ka koloruczarnego na którym zapisywano w erzeprzedCDkowej muzykê, na jakiej zasadzieto siê odbywa³o tego nie wiedz¹ ju¿ naj-starsi ludzie, na pewno dzia³a³o;Domino – s³ynne lampowe radio Redakto-ra Naczelnego PE (patrz te¿ wstêpniak PE11/98), jak wieœæ gminna niesie sam Re-daktor Naczelny uczy³ siê na nim elektro-

niki mierz¹c miernikiem LAVO 2 napiêciana elementach, znane z tego, ¿e d³ugo siêrozgrzewa³o w zwi¹zku z czym Redaktormia³ ponagrywane utwory bez pocz¹tków;ECC81 – lampa elektronowa, duotrioda,napiêcie ¿arzenia 6,3 V, napiêcie anodo-we ok. 420 V, stosowana w stopniach ste-ruj¹cych lampami EL34 we wzmacnia-czach lampowych, produkowana do dziœ,cena ok. 40 z³ (wersje selekcjonowanepod k¹tem audio ok. 85 z³);ECC82 – lampa elektronowa, duotrioda,napiêcie ¿arzenia 6,3 V, napiêcie anodo-we ok. 420 V, stosowana w stopniachwejœciowych i odwracania fazy wewzmacniaczach lampowych, produkowa-na do dziœ, cena ok. 40 z³ (wersje selek-cjonowane pod k¹tem audio ok. 70 z³) ;EL34 – lampa elektronowa, pentoda, na-piêcie ¿arzenia 6,3 V, napiêcie anodoweok. 560 V, stosowana w stopniach koñco-wych lampowych wzmacniaczy mocy,produkowana do dziœ, cena ok. 65 z³ (we-rsje selekcjonowane pod k¹tem audio ok. 325 z³);Król – spotykane okreœlenie bilonu pie-ni¹dzopodobnego o nominale 10 z³, na-zwa pochodzi od wizerunku królów pol-skich na awersie, moneta wykonana zestopu metali kolorowych, doœæ ciê¿ka;Luksemburg – popularna stacja radiowanadaj¹ca zakazan¹ muzykê na falach œre-dnich o d³ugoœci ok. 1400 m (na tematdok³adnej d³ugoœci fali wœród historykówdo dnia dzisiejszego trwaj¹ spory;Mikrofonowanie – sprzê¿enie mecha-niczno-elektroniczne polegaj¹ce na prze-

noszeniu siê mechanicznych drgañ obu-dowy na lampy (ich obwody siatkowe),na skutek czego przenosi³y siê ona na g³o-œnik, z tego wzglêdu magnetofony lam-powe posiada³y lampy montowane nagumowych tulejach dystansowych;Piec – ¿argonowe okreœlenie s³ynnegolampowego wzmacniacza estradowego,wspó³czeœni muzycy dla dodania sobiepresti¿u czasami stawiaj¹ na scenie atrapêpieca, lampy w piecu potrafi³y œwieciæ nawiœniowo;Pocztówka – odmiana czarnej p³yty pro-dukowana przez legalnych piratóww okresie tzw. PRL-u, w odró¿nieniu odczarnej p³yty pocztówka mia³a nieokreœlo-ny kolor i by³a prostok¹tna, najciekawsz¹muzykê mo¿na by³o znaleŸæ na pocztów-kach produkowanych przez polskich pra-kapitalistów, pocztówka odegra³a wa¿n¹rolê w zaznajamianiu spo³eczeñstwaz muzyk¹ Zgni³ego Zachodu;PrzydŸwiêk – charakterystyczny efektakustyczny wystêpuj¹cy w wiêkszoœciurz¹dzeñ lampowych oraz w wiêkszoœciwzmacniaczy amatorskich;Radiola – krzy¿ówka radia z Lol¹ uzyska-na sztucznie w warunkach laboratoryj-nych, okreœlenie urz¹dzenia ³¹cz¹cegow sobie cechy radia, gramofonu wzmac-niacza i miksera, wiekszoœæ radioli by³alampowa i kopa³a na wyjœciu;Rybak – spotykane okreœlenie bilonu pie-ni¹dzopodobnego o nominale 5 z³, na-zwa pochodzi od wizerunku rybaka naawersie, moneta o niewielkiej masie wy-konana z aluminium;Singiel – skrócona wersja czarnej p³yty,pierwotnie dla zmylenia przeciwnika nasinglu by³y nagrane dwa utwory,a póŸniej w ramach dezinformacji zaczêtonagrywaæ cztery utwory, single posiada³ydwa rodzaje dziur du¿e i ma³e;Stuki – niepo¿¹dany efekt dŸwiêkowy,który czasami wystêpuje podczas odtwa-rzania p³yt CD, nie wystêpuje podczas od-twarzania czarnych p³yt;Szum – niepo¿¹dany efekt dŸwiêkowy,który zawsze wystêpowa³ podczas s³ucha-nia taœm magnetofonowych;Trzaski – niepo¿¹dany efekt dŸwiêkowypodczas odtwarzania czarnych p³yt, niewystêpuje w odtwarzaczach p³yt CD;Walkman – facet który chodzi, potocznanazwa zminaturyzowanej wersji ZK 146,w stosunku do pierwowzoru znaczniezminiaturyzowano szpulki i zamkniêto jew pude³ku (compact casette), w trosceo ochronê œrodowiska akustycznego obni-

516

516

US

1

2822A

GN

3G

N1

C2

R2

R1

P1

P2C

8

R7

9V

T

+

C3

TDA

C10

D1

D2

GN

2

C1T2C4

R3

R4

C7

C9

R6

C5

C6

R5

T1

Rys. 2 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

S³owniczek trudniejszych i zapomnianych terminów

502/2000 WWaallkkmmeenn ddllaa zzaakkoocchhaannyycchh

¿ono te¿ moc wyjœciow¹ i usuniêto g³oœni-ki, napêd bateryjny;ZK 120 – magnetofon szpulowy dwu-œcie¿kowy wersja lampowa, posiada³istotn¹ wadê: dziewczyny nie bra³y naniego, zawsze zd¹¿y³y umkn¹æ zanim na-grza³y siê lampy;ZK 140 – magnetofon szpulowy cztero-œcie¿kowy wersja lampowa z okiem ma-gicznym; czu³oœæ brania dziewczyn lepszani¿ ZK 120 ale zdecydowanie gorsza ni¿ZK 140T, dobry na zimne zimowe wieczo-ry lampy grza³y doskonale;ZK 140T – jak wy¿ej tylko wersja tranzy-storowa, sprzêt odlotowy ceniony przezmelomanki, przy jego pomocy zawszemo¿na by³o œci¹gn¹æ jak¹œ dziewczynê nachatê, nie wymaga³ grzania lamp;ZK 146 – chyba pierwszy magnetofonstereofoniczny, wersja tranzystorowa, za-

wsze mo¿na by³o poderwaæ dwie dziew-czyny na stereo, raz kana³ prawy, a raz le-wy, gotowy do grania zaraz po w³¹czeniudo sieci pod warunkiem, ¿e nie by³ akuratzepsuty;

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-wiaæ w redakcji PE.Cena: p³ytka numer 516 – 2,20 z³

+ koszty wysy³ki.

US1 – TDA2822M

T1 – BC 327-16

T2 – BC 547B

D1, D2 – 1N4148

R6, R7 – 4,7 WW/0,25 W

R5 – 10 kWW/0,125 W

R4 – 22 kWW/0,125 W

R3 – 47 kWW/0,125 W

R1, R2 – 100 kWW/0,125 W

P1, P2 – 10 kWW TVP 1232

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

àà Œwiêty Walenty

Na proœbê wielu Czytelników przed-stawiamy rozk³ad wyprowadzeñ, typyi kolory œwiecenia wyœwietlaczy siedmio-segmentowych. Mimo ¿e uda³o nam siêznaleŸæ doœæ du¿¹ liczbê typów wyœwie-tlaczy nie wyczerpuje to oferty rynkowej.

Olbrzymia wiêkszoœæ wyœwietlaczy o wy-sokoœci cyfry ok.13 mm posiada zunifiko-wane wyprowadzenia.

Na rynku mo¿na jednak spotkaæ wy-œwietlacze nietypowe z (regu³y tañsze) po-chodz¹ce z koñcówek serii produkcyjnych

wykonywanych na konkretne zamówie-nie, które posiadaj¹ inne ni¿ typowe wy-prowadzenia poszczególnych segmentów.Takie wyœwietlacze mo¿na z powodzeniemstosowaæ w ró¿nych uk³adach. Koniecznejest tylko „rozpracowanie” we w³asnymzakresie wyprowadzeñ. Co nie powinnosprawiaæ trudnoœci. Wystarczy do tego ce-lu dowolny miernik uniwersalny z zakre-sem pomiaru ma³ych rezystancji.

Wyprowadzenia wyœwietlaczysiedmiosegmentowych

àà Redakcja

d dp

8,225,254321

dpd

6 7 8 9

abf

g

15,2

4

19,3

e c ce

gf b

a

18 17 16 15 14 10111213

MAN6710/QT CzerwonyMAN6610/QT Pomarañczowy

15 – b1 katoda (anoda)

18 – f1 katoda (anoda)17 – g1 katoda (anoda)16 – a1 katoda (anoda)

CQ3397HA2132

DA56-11SRWA Hyper-czerwonyCQY87A, 89A, 91A, 93A

14 – Anody (1) (Katody (2))13 – Anody (2) (Katody (2))12 – f2 katoda (anoda)11 – a2 katoda (anoda)

DA56-11RWA CzerwonyDA56-11EWA Super-czerwony

DA56-11GWA ZielonyDA56-11YWA ¯ó³ty

6 – d2 katoda (anoda)7 – g2 katoda (anoda)8 – c2 katoda (anoda)9 – DP katoda (anoda)10 – b2 katoda (anoda)

MAN6640/QT PomarañczowyMAN6740/QT Czerwony

Wspólna anoda

1 – e1 katoda (anoda)2 – d1 katoda (anoda)3 – c1 katoda (anoda)4 – DP katoda (anoda)5 – e2 katoda (anoda)

DC56-11RWA CzerwonyDC56-11GWA Zielony

DC56-11EWA Super-czerwonyDC56-11SRWA Hyper-czerwony

DC56-11YWA ¯ó³ty

Wspólna anoda

Wspólna katoda

Wspólna katoda

8,212,4

6 – b katoda (anoda)

e c

7 – a katoda (anoda)8 – Anody (Katody)9 – f katoda (anoda)10 – g katoda (anoda)

d dp

54321

1 – e katoda (anoda)2 – d katoda (anoda)3 – Anody (Katody)4 – c katoda (anoda)5 – DP katoda (anoda)

abf

g

15,2

4

19,3

MAN6680/QT PomarañczowyMAN6660/QT Pomarañczowy

Wspólna anoda

Wspólna katoda

678910

SC52-11EWA Super-czerwonySA56-11HWA Czerwony

SC56-11EWA Super-czerwonySC56-11HWA CzerwonySA56-11EWA Super-czerwony

CQV 31 CzerwonyHDSP5553 CzerwonyHDSP5551 CzerwonyMAN6780/QT CzerwonyMAN6760/QT Czerwony

SC56-11YWA ¯ó³tySA52-11GWA Zielony

SC52-11HWA CzerwonySA52-11EWA Super-czerwonySA52-11HWA CzerwonyLTS546G Zielony SC56-11GWA Zielony

SC52-11GWA Zielony

Wspólna anoda Wspólna katoda

SC52-11YWA ¯ó³tySA56-11GWA Zielony

SA52-11YWA ¯ó³tySA56-11YWA ¯ó³ty

C5 – 47 nF/50 V ceramiczny

C9, C10 – 100 nF/50 V MKSE-20

C3 – 1 mmF/50 V MKSE-20

C4 – 10 mmF/25 V

C1, C2, C6 – 100 mmF/16 V

C7, C8 – 470 mmF/16 V

GN1÷GN3 – miniaturowe gniazdo

s³uchawkowe

p³ytka drukowana numer 516

Kondensatory

Inne

6 02/2000OOdd rreeddaakkccjjii

Amerykañska firma ROHM nie jestzbyt popularna na naszym rynku. Znanajest bardziej zaawansowanym elektroni-kom jako producent podzespo³ów i ele-mentów profesjonalnych. Uk³ad BA 1404jest pewnym wyj¹tkiem w jej palecie pro-dukcyjnej. Jest to uk³ad umo¿liwiaj¹cyzrealizowanie nadajnika stereofonicznegoo niewielkiej mocy, zasilanego z jednego– maksymalnie dwóch ogniw. Nadaje siêdo budowy stereofonicznych mikrofonówbezprzewodowych. Proponujemy bar-dziej stateczne wykorzystanie tego uk³adudo budowy Ÿród³a sygna³u stereofonicz-nego. Umieszczany jest w obudowieDIP14 przewidzianej do monta¿u trady-cyjnego. Jego wersja do monta¿u po-wierzchniowego posiada oznaczenie BA 1404F. Schemat blokowy uk³aduprzedstawia rysunek 1.

Zawiera on dwa wzmacniacze wej-œciowe oznaczone literami L i P. Niezbêd-ny do wytworzenia sygna³u MPX genera-tor podnoœnej 38 kHz wymaga do³¹cze-nia tylko zewnêtrznego kwarcu do zaci-sków X1 i X2. Sygna³ z generatora poda-

wany jest do modulatora zrównowa¿one-go w bloku MPX. Na wyjœciu tego blokuuzyskuje siê sygna³ sumy kana³ówL+P oraz dwie wstêgi boczne sygna³uró¿nicy L–P powsta³e w wyniku modulacjiamplitudowej podnoœnej z jednoczesnymwyt³umieniem podnoœnej.

Sygna³y L i P przed podaniem dowzmacniaczy wejœciowych powinny byæpoddane preemfazie – czyli uwypukleniuwysokich czêstotliwoœci. Nie jest to istot-ne dla jednej czêstotliwoœci moduluj¹cejnp. 1 kHz. Wa¿ne jest natomiast przy mo-dulacji sygna³em muzycznym. W odbior-niku, na wyjœciach L i P dekodera stereo-fonicznego znajduj¹ siê uk³ady o dzia³a-niu przeciwnym tzw. uk³ady deemfazy.W konsekwencji, przy wyrównanej cha-rakterystyce czêstotliwoœciowej odtwarza-nej audycji, uzyskuje siê zredukowaniepoziomu szumów. Sta³a czasowa uk³adupreemfazy (jak i deemfazy) okreœlana ja-ko iloczyn RC powinna wynosiæ w syste-mie OIRT 50 ms, a w systemie CCIR 75 ms.

Pe³ny sygna³ MPX zawiera tak¿e tzw.sygna³ pilota o czêstotliwoœci 19 kHz. Sy-gna³ ten uzyskuje siê przez podzia³ czêsto-tliwoœci podnoœnej na wyjœciu dzielnika

czêstotliwoœci f/2. Sygna³ pilota dodajesiê do sygna³u z wyjœcia MPX w zewnêtrz-nym uk³adzie sumuj¹cym. Elementy uk³a-du sumuj¹cego musz¹ byæ dobrane pre-cyzyjnie dla uzyskania w³aœciwych pro-porcji sygna³ów. Poziom pilota nie powi-nien przekraczaæ 10% maksymalnego sy-gna³u MPX. Tak spreparowany sygna³MPX ma widmo czêstotliwoœci pokazanena rysunku 2.

W zakresie czêstotliwoœci 50÷÷15000 Hz przekazywany jest sygna³ su-my kana³ów L + P oznaczony jako M.Jest to inaczej sygna³ monofonicznyodbierany przez odbiorniki monofonicz-ne. Czêstotliwoœæ 19 kHz to sygna³ pilotawykorzystywany w dekoderze stereofo-nicznym odbiornika do odtworzenia sy-gna³u podnoœnej (38 kHz) i sygnalizacjiodbioru audycji stereofonicznej. Dwiewstêgi boczne S to efekt modulacji ampli-tudowej podnoœnej ró¿nic¹ kana³ów L–P.Poziom podnoœnej 38 kHz w sygnaleMPX nie powinien przekraczaæ 2% pozio-mu maksymalnego (odpowiadaj¹cegope³nej modulacji).

Taki rozk³ad sygna³ów zapewnia tzw.kompatibilnoœæ, czyli umo¿liwia normal-ny odbiór przez odbiorniki monofonicznei odbiór stereofoniczny przez odbiornikiwyposa¿one w dekoder stereofoniczny.Spe³nienie tego warunku wynika z kolej-noœci historycznej. Najpierw rozwiniêtoodbiór audycji monofonicznych nadawa-nych z modulacj¹ czêstotliwoœci, a dopie-ro póŸniej wprowadzono odbiór audycjistereofonicznych. Problemu tego nie bê-dzie przy wprowadzanej w niedalekiejprzysz³oœci radiofonii cyfrowej, którejprzedsmak mamy ju¿ w postaci cyfrowe-go systemu dŸwiêku stereofonicznegow telewizji (NICAM).

Sygna³ MPX mo¿e byæ wykorzystanybezpoœrednio do regulacji i sprawdzaniadekoderów stereofonicznych. W uk³adzieBA 1404 jest on podawany na wejœciemoduluj¹ce generatora w.cz. Generatorwymaga do³¹czenia zewnêtrznego obwo-du rezonansowego LC do wyprowadzeñosc. Mo¿liwe jest uzyskanie czêstotliwoœciz zakresu 66÷108 MHz. Typowe czêsto-tliwoœci pomiarowe to 69 MHz dla zakre-su OIRT i oko³o 100 MHz dla zakresuCCIR. Zmodulowany czêstotliwoœciowosygna³ (FM) podawany jest do wzmacnia-cza w.cz. pe³ni¹cego jednoczeœnie rolê se-paratora, czyli uk³adu oddzielaj¹cego ge-nerator od obci¹¿enia. Obci¹¿enie, czyliwejœcie odbiornika (75 W) do³¹cza siê do

Jest to urz¹dzenie przeznaczone do regulacji dekoderów stereo-fonicznych odbiorników radiowych. Wytwarza z³o¿ony sygna³ ste-reofoniczny MPX oraz modulowany nim sygna³ wielkiej czêstotli-woœci. Pozwala to na sprawdzenie ca³ego toru odbiorczego - odwejœcia antenowego poczynaj¹c. Kombinacje sygna³ów wejœcio-wych umo¿liwiaj¹ pomiary parametrów odbiornika stereofonicz-nego. Podstaw¹ rozwi¹zania jest uk³ad scalony BA1404.

Koder stereofoniczny

Uk³ad scalony BA 1404

702/2000 TTeecchhnniikkaa RRTTVV

wyjœcia w.cz. wzmacniacza. Normalnypoziom sygna³u wykorzystywany przy po-miarach w³aœciwoœci stereofonicznychodbiornika radiowego wynosi oko³o 1 mV. Sygna³ na wyjœciu w.cz. wynosioko³o 100 mV. Niezbêdne wiêc bêdzie za-stosowanie dzielnika napiêcia np. regulo-wanego w/g opisu z PE nr 8/99.

Podam teraz podstawowe parametryuk³adu BA 1404. Maksymalne napiêciezasilania wynosi 3,6 V. Pobór pr¹du przynapiêciu zasilania 2,4 V wynosi oko³o 5 mA. Zakres temperatur pracy od–20÷+70°C. Maksymalna wartoœæ na-piêcia wyjœciowego MPX wynosi 150 mV.Napiêcie wyjœciowe pilota (19 kHz) wy-nosi 200 mV. Zniekszta³cenia nieliniowenie przekraczaj¹ 3% a separacja kana³ów(przes³uch) nie spada poni¿ej 25 dB (ty-powa wartoœæ 45 dB).

Schemat blokowy przedstawiony jestna rysunku 3. Jako Ÿród³o sygna³u modu-luj¹cego mo¿e byæ wykorzystywany sy-gna³ z zewnêtrznego generatora lub sy-gna³ muzyczny podawany na wejœcie ze-wnêtrzne. Koder zawiera generator 1 kHzwytwarzaj¹cy wewnêtrzny sygna³ modu-luj¹cy o tej czêstotliwoœci. Sygna³ ten jestdostêpny tak¿e w fazie odwróconejo 180°. Zespó³ prze³¹czników umo¿liwiauzyskiwanie ró¿nych kombinacji sygna-³ów wejœciowych podawanych przez wej-

œcia L i P do uk³adów preemfazy P i dalejwejœæ uk³adu US3 (BA 1404).

Mo¿liwe jest podanie sygna³u o czê-stotliwoœci 1 kHz tylko do jednego wejœciaUS3 (L lub P). Wykorzytywane jest to przypomiarze tzw. przes³uchu stereofoniczne-go czyli przenikania sygna³u miêdzy kana-³ami. Wysterowanie obu wejœæ sygna³em1 kHz o tej samej fazie (L=P) powoduje,¿e w sygnale MPX zaniknie sygna³ ró¿nicyS. Uzyska siê maksymaln¹ modulacjê sy-gna³em sumy, która nie powinna przekro-czyæ 90% maksymalnej dewiacji. Dewia-cja jest parametrem modulacji czêstotli-woœci – jest to odstrojenie od czêstotliwo-œci noœnej (czêstotliwoœci spoczynkowejgeneratora w.cz. bez sygna³u moduluj¹ce-go). Maksymalna dewiacja dla systemuOIRT wynosi 50 kHz, a dla systemu CCIR75 kHz. Podanie sygna³ów 1 kHz w fazieprzeciwnej (L=–P) spowoduje redukcjêsygna³u sumy M i umo¿liwi maksymaln¹modulacjê sygna³em ró¿nicy. S³u¿y dosprawdzania w³aœciwoœci toru w.cz., p.cz.,

demodulatora FM i dekodera odbiornikazale¿nych od charakterystyki przenoszeniaczêstotliwoœci powy¿ej 38 kHz.

W koderze przewidziano dodatkowygenerator podnoœnej 38 kHz w przypad-ku trudnoœci z nabyciem kwarcu 38 kHz.Sygna³y z wyjœcia MPX i 19 kHz s¹ sumo-wane i podawane do modulatora US3i wzmacniacza. Pe³ny sygna³ MPX z wyj-œcia wzmacniacza W mo¿e byæ podanybezpoœrednio na wejœcie badanego deko-dera stereofonicznego. Zmodulowany sy-gna³ wielkiej czêstotliwoœci po odfiltrowa-niu wy¿szych harmonicznych w filtrzew.cz. podawany jest na wyjœcie w.cz.

Niskie napiêcie zasilania uk³adu BA 1404 wymaga zastosowania specjal-nego stabilizatora napiêcia 2,5 V. Napiê-cie to uzyskuje siê z napiêcia zasilaj¹cegopozosta³e uk³ady kodera Uz.

Opis schematu rozpocznê od genera-tora sygna³u 1 kHz. Zrealizowany jest jakotzw. generator drabinkowy na tranzysto-rze T1. W uk³adzie sprzê¿enia zwrotnegoznajduje siê przesuwnik fazowy RC (C39,C1, C2, R1, R2 i równoleg³e po³¹czenieR3, R4). Dobór wartoœci elementów prze-suwnika okreœla generowan¹ czêstotli-woœæ. Dla uzyskania ma³ych zniekszta³ceñnieliniowych niezbêdne jest dok³adneustalenie wzmocnienia tranzystora T1. Dotego celu jest wykorzystywany rezystornastawny P4. Zbyt ma³e wzmocnieniemo¿e uniemo¿liwiæ wzbudzenie drgañ ge-neratora a zbyt du¿e powoduje zniekszta³-cenia przebiegu wyjœciowego. W niewiel-kim stopniu mo¿na regulowaæ tym rezy-storem napiêcie wyjœciowe generatora.

Tak¿e jako generator drabinkowy pra-cuje generator podnoœnej (38 kHz) wyko-rzystuj¹cy tranzystory T2 i T3. T2 jakowtórnik emiterowy zmniejsza obci¹¿enieprzesuwnika fazy rezystancj¹ wejœciow¹T3. Rezystor nastawny P7 umo¿liwia do-k³adn¹ regulacjê czêstotliwoœci. Generator

10

50 15k 19kf

[Hz]38k 53k

45

[%]

M S S

dF

Rys. 2 Widmo czêstotliwoœci sygna³u MPX

Vref11Wy w.cz. 7 Odnw.cz.

Osc.10

Masa w.cz.

osc. 9

8

w.cz.GENERATOR

Wy 19kHz

We mod.12

Wy MPX14generatora4

1:1

13

X1

X2 6

5GENERATOR

38 kHz

1:1 f/2

MPX16Masa m.cz. 3

VccVcc 15

Polaryzacja

Balans17

2m.cz.

Polaryzacja

MPX

We L181We PLP

Rys. 1 Schemat blokowy BA 1404

Schemat blokowy kodera

Schemat ideowy i dzia³anie

8 02/2000KKooddeerr sstteerreeooffoonniicczznnyy

ten jest zbêdny jeœli uda siê zdobyæ kwarc38 kHz. Montujemy kwarc Q1 i kondensa-tor C25 lub tranzystory T2, T3 i towarzy-sz¹ce im elementy. Sygna³ z generatorapodawany jest przez dzielnik R33, R34i kondensator C30 do uk³adu US3.

Napiêcie o czêstotliwoœci 1 kHz przezdzielnik R7, R8 podawane jest do wtórni-ka napiêciowego US1 A. Z wyjœcia wtór-nika podawane jest przez kondensator C8do wyjœcia WY 1 kHz (+) i dalej do ze-spo³u prze³¹czników.

Wzmacniacz US1 B pracuje jakowtórnik odwracaj¹cy. Na jego wyjœciuuzyskuje siê sygna³ 1 kHz w fazie przeciw-nej. Przez kondensator C9 podawany jestdo wyjœcia WY 1 kHz (–).

Zespó³ prze³¹czników W£2÷W£5umo¿liwia uzyskanie ró¿nych kombinacjiobu tych sygna³ów, które nastêpnie poda-wane s¹ na wejœcia WE L i WE P kodera.Prze³¹cznik W£1 umo¿liwia od³¹czenie we-wnêtrznego sygna³u 1 kHz i do³¹czenie sy-gna³u zewnêtrznego podawanego na wej-œcia WE z L i WE z P. Umieszczenie zestawuprze³¹czników poza p³ytk¹ drukowan¹ po-zwala na pewn¹ dowolnoœæ po³¹czeñ za-le¿nie od potrzeb i inwencji wykonawcy.

Stereofoniczny potencjometr P1umo¿liwia regulacjê poziomu sygna³uwejœciowego kodera i w efekcie zmianêg³êbokoœci modulacji sygna³u MPX w od-niesieniu do poziomu pilota. DwójnikiC11, R17 i C12, R18 to opisane ju¿ wcze-œniej uk³ady preemfazy. Przez kondensa-tor C13 podawany jest do wejœcia US3 sy-gna³ L a przez C14 sygna³ P.

Kondensator C23 blokuje polaryzacjêwzmacniacza wejœciowego a C24 polaryza-cjê wewnêtrznego generatora 38 kHz. Ze-staw rezystorów R19, R20 i P5 s³u¿y do re-gulacji symetrii modulatora zrównowa¿o-nego w uk³adzie MPX. Pozwala na zredu-kowanie zawartoœci podnoœnej na wyjœciuuk³adu MPX i w efekcie w sygnale MPX.

Sygna³ z wyjœcia MPX (14) podawanyprzez R21 i C16 sumowany jest z sygna-³em pilota z wyprowadzenia 13 podawa-nym przez rezystor R22 i kondensatorC17. Uzyskany w ten sposób pe³ny sygna³MPX podawany jest bezpoœrednio dowejœcia modulatora (12 US3).

Obwód rezonansowy generatoraw.cz. sk³ada siê z indukcyjnoœci L1 i kon-densatora C21, do którego przez C18 do-³¹czona jest dioda pojemnoœciowa D1,umo¿liwiaj¹ca niewielkie przestrojenieczêstotliwoœci sygna³u wyjœciowego w.cz.Przestrojenie realizuje siê za pomoc¹ po-

tencjometru P3, z suwaka którego poda-wane jest napiêcie zmieniaj¹ce pojemnoœædiody. Kondensatory C19 i C20 stanowi¹uk³ad sprzê¿enia zwrotnego generatora.

Wzmocniony sygna³ w.cz. uzyskujesiê na wyprowadzeniu 7 US3 zasilanymprzez rezystor R35. Indukcyjnoœæ L2 wrazz kondensatorami C31 i C32 tworzy filtrdolnoprzepustowy typu P. Zadaniem te-go filtru jest zmniejszenie zawartoœci har-monicznych w sygnale w.cz. Przez kon-densator C34 sygna³ ten podawany jestdo wyjœcia WY w.cz.

Bezpoœrednie wykorzystanie sygna³uMPX umo¿liwia uk³ad zrealizowanyw oparciu o wzmacniacz US2. Sygna³ tenprzez kondensator C10 podawany jest nawejœcie wtórnika napiêciowego US2C i dalej do wzmacniacza o regulowanymwzmocnieniu (US3 D). Regulacjê wzmoc-nienia zapewnia potencjometr P2 znajdu-j¹cy siê w sprzê¿eniu zwrotnym wzmac-niacza. Wzmocnienie mo¿na zmieniaæw przedziale od 1 do 11 V/V. Pozwala tona dostosowanie poziomu sygna³u wyj-œciowego (zw³aszcza pilota) do czu³oœcibadanego dekodera. Przez kondensatorC6 i rezystor R16 sygna³ MPX podawanyjest do wyjœcia WY MPX.

Uk³ad US4 to stabilizator napiêcia2,5 V zasilaj¹cego uk³ad kodera (US3).Odpowiedni¹ wartoœæ napiêcia wyjœcio-wego ustalaj¹ rezystory R24 i R25. DiodaD2 zabezpiecza stabilizator.

Do zasilania uk³adu przewidziano na-piêcie stabilizowane 9 V. Mo¿liwe jest zasi-lanie napiêciem 12 V. Stabilizacja jest nie-zbêdna ze wzglêdu na sta³oœæ czêstotliwo-œci generatora38 kHz. Pe³nypobór pr¹dunie przekracza 20 mA. Wska-zane jest zasto-sowanie ze-w n ê t r z n e g ozasilacza stabi-l i zowanego.Jeœli wykorzy-stamy wewnê-trzny genera-tor 38 kHzz kwarcem,wtedy zasila-nie nie jestkrytyczne mo-¿e to byæ nawet bateryj-ka 9 V.

Kompletowanie podzespo³ów trzebazacz¹æ od uk³adu BA 1404 i kwarcu 38 kHz. Z pozosta³ymi elementami niepowinno byæ wiêkszych problemów. Zao-patrzyæ siê w zasilacz sieciowy stabilizowa-ny 9 V/100 mA lub wykonaæ we w³asnymzakresie. Ze wzglêdów bezpieczeñstwapolecam to pierwsze, czyli zakup gotowe-go zasilacza ze znakiem bezpieczeñstwa B.

Prze³¹czniki W£1÷W£5 mog¹ byæprzygotowane w oparciu o segmenty Iso-stat lub jako podwójny prze³¹cznik obro-towy 5-cio pozycyjny. W przypadku seg-mentów Isostat, powinny to byæ segmen-ty pojedyñcze zale¿ne umieszczone nawspólnej listwie, wraz z listw¹ wyzwalaj¹-c¹ i sprê¿ynk¹ boczn¹.

Cewki L1 i L2 wykonaæ jako powie-trzne przez nawiniêcie drutem w emaliio œrednicy 0,6÷0,7 mm 3,5 zwoju natrzpieniu (wiertle) o œrednicy 4 mm. Obiecewki s¹ takie same i przewidziane dlaczêstotliwoœci 100 MHz.

Przed monta¿em dostosowaæ otworyw p³ytce drukowanej do œrednic wypro-wadzeñ elementów. Zw³aszcza dotyczy tootworów pod ko³ki monta¿owe i poten-cjometry. Monta¿ przeprowadziæ staran-nie, zgodnie z ogólnie znanymi zasadami.Nie montowaæ uk³adu scalonego BA 1404 (US3).

Uruchomienie uk³adu przeprowadzi-my przed zamontowaniem w obudowie.W tym celu mo¿emy pod³¹czyæ prze³¹cznikW£1÷W£5 lub doprowadzaæ sygna³y nawejœcia kodera z generatora 1 kHz doluto-

Generator

P 38 kHz

w.cz.Filtr Wy w.cz.

We z.

L PWe P

w.cz.Prz

e³¹c

znik

i

Obw.Gen.US3

We LWy MPXWP

1kHzWy

+Uz2,5VStab.–1Gen. 1kHz

+

–

Rys. 3 Schemat blokowy dekodera

Monta¿ i uruchomienie

902/2000 KKooddeerr sstteerreeooffoonniicczznnyy

10k

R29

P7

22k

10k

R26

15k

R27

620W

R31

548B

P6

220W

10m

F22

kR

34

T3

T

WE

z.P

150p

150p

C26

T2

150p

C27

BC

C29

100n

100k

33p

C31

C32

33p

T

R32

WE

z.L

C38

10m

F

R28

75k

R30

5,6k

+9V

220W

C28

R33

10n

C30

L2C

341n

w.c

z.W

Y

W/Z

W£1

WE

L

C37

C12 R18

10m

FC

141n 47

k

C23

10m

FC

24Q

11n

kHz

38C25

10p

10p

C20

1nC33

R35

220W

22k-

AP

1

27k

R37

C41 1n

21

43

65

BA

140

4U

S3

79

8

C19

10p

W£2

L

22k-

A

C11

1817

1n15C

1522

kR

20

1613

14

4,7k

R21

12

AR

2215

0k

10

100k

11

C21

5,1p

C2215

p

1nC

35

270W

R24

100m

FR

2527

0W

1n

10m

F

W£3

PW

E P

27k

P1

R36

R17

C13

47k

P5

47k

C16

10m

FP

210

k

C17

220p

R23

D1

BB

105

C18

L1U

S4

317L

+9V T

C36

100m

FR

1922

k

1n

L=–P

W£4

–10

0nC

910

0n1N

4148

D2

LM

+9V

C40

L=P

W£5

WY

1kH

z

10k

10k

+

15k

620W

100n

R8

C8

220W

47k

C5

10m

FR

1210

k C10

T

13

26,

8n R2

R1

T16,

8n R4

100n

C3 BC

548B R6

C4

P4

10m

F

18 4

A

2 3

6 5

R9

10k

10k

220k

R13

C

8 4

2 310

k

R14

1D

6 5

C6

10m

F

7R

16

560W

WY

MP

XB

7

C39

6,8n C

1

R3

C2

100k

R5

3,9k

R7

100k

C7

US

1

100n

LM35

810

kR

10U

S2

LM35

810

0k-A

10k

R15

+9V

P3

R11

Rys. 4 Schemat ideowy

10 02/2000KKooddeerr sstteerreeooffoonniicczznnyy

wuj¹c pojedyncze przewody. Do urucho-mienia niezbêdny bêdzie oscyloskop, mul-timetr, i stereofoniczny odbiornik radiowy.

Po sprawdzeniu poprawnoœci monta-¿u mo¿na pod³¹czyæ zasilanie i sprawdziænapiêcie 2,5 V na wyjœciu stabilizatoraUS4. Jeœli przekracza podan¹ wartoœæ, na-le¿y wy³¹czyæ zasilanie i usun¹æ usterkê.Dopiero teraz mo¿na zamontowaæ uk³adscalony BA 1404 (pamiêtaj¹c o od³¹cze-niu zasilania).

Nastêpnie sprawdziæ napiêcia zasila-j¹ce na uk³adach US1 i US2. Napiêcia sta-³e na wyjœciach wszystkich wzmacniaczyoperacyjnych powinny byæ zbli¿one do1/2 napiêcia zasilania (4,5 V). Napiêciana kolektorach T1 i T3 powinny mieæwartoœæ oko³o 5 V.

Wszystkie rezystory nastawne ustawiæw po³o¿enia œrodkowe. Podobnie poten-cjometry P2 i P3. Potencjometr P1 usta-wiæ na minimum. Pod³¹czyæ wejœcie oscy-loskopu do kolektora tranzystora T1. Re-gulowaæ rezystorem nastawnym P4, abyuzyskaæ sygna³ zmienny o wartoœci miê-dzyszczytowej oko³o 5 V. Czêstotliwoœæpowinna wynosiæ oko³o 1 kHz (okres 1 ms). Sprawdziæ wystêpowanie sygna-

³ów o wartoœci miêdzyszczytowej oko³o 2 V na wyjœciach „1 kHz” (+ i –).

Pod³¹czyæ sondê oscyloskopu do ko-lektora T3. Zmniejszaj¹c rezystancjê rezy-stora nastawnego P6 uzyskaæ przebiego wartoœci miêdzyszczytowej oko³o 3 V i czêstotliwoœci zbli¿onej do 38 kHz.reguluj¹c P7 uzyskaæ dok³adn¹ wartoœæczêstotliwoœci 38 kHz (okres 26,3 ms).Wskazane jest nawet skorzystanie z mier-nika czêstotliwoœci. Mo¿e okazaæ siê nie-zbêdne skorygowanie po³o¿enia suwakarezystora nastawnego P6 dla uzyskaniaodpowiedniej wartoœci miêdzyszczytowejsygna³u. Zabiegi te nie dotycz¹ sytuacji,kiedy pod³¹czono kwarc 38 kHz. Wtedywystarczy sprawdziæ wystêpowanie sygna-³u 38 kHz na wyprowadzeniu 5 lub 6 US3.

Pod³¹czyæ sondê oscyloskopu do wy-prowadzenia 13 US3. Sprawdziæ wystêpo-wanie sygna³u prostok¹tnego o czêstotli-woœci 19 kHz i wartoœci miêdzyszczytowejoko³o 600 mV. Nastêpnie pod³¹czyæ son-dê oscyloskopu do wyprowadzenia 14.Reguluj¹c rezystorem nastawnym P5 uzy-skaæ minimum sygna³u o czêstotliwoœci 38kHz. Innym wskaŸnikiem poprawnoœci re-gulacji P5 jest minimum pr¹du pobierane-

go przez US3. Pr¹d ten mo¿na zmierzyæpo roz³¹czeniu zwory w pobli¿u R25.

Sygna³ pilota o czêstotliwoœci 19 kHzpowinien wystêpowaæ tak¿e na wyjœciuWY MPX. Jego wartoœæ miêdzyszczytowapowinna siê zmieniaæ od 17 do oko³o190 mV przy regulacji potencjometremP2. Odpowiada to zmianom wartoœci sku-tecznej w przedziale od 6÷70 mV. Kszta³tsygna³u pilota odbiega znacznie od sinu-soidy, jest bardziej zbli¿ony do przebieguprostok¹tnego.

Wyjœcie WY w.cz. pod³¹czyæ do wej-œcia antenowego odbiornika stereofonicz-nego. Odbiornik dostroiæ do czêstotliwo-œci zbli¿onej do 100 MHz. Zwróciæ uwagêna „czystoœæ” szumu w g³oœniku co œwiad-czy o braku odbioru sygna³u stacji radio-wej. Œciskaj¹c lub rozci¹gaj¹c zwoje cew-ki L1 uzyskaæ zanik szumu i zaœwieceniewskaŸnika stereo w odbiorniku. Potwier-dza to dzia³anie generatora w.cz. kodera.Pokrêcanie potencjometru P3 powinnoumo¿liwiæ dok³adne dostrojenie genera-tora do odbiornika na tzw. minimum szu-mów. Cewka L2 nie wymaga strojenia.

Podaæ sygna³ 1 kHz z generatora we-wnêtrznego na wejœcia L i P. Oscyloskop

494ARTKELE

494ARTKELE

T3

C14

C28 R33 C11

P6

C30

R26

R29

R31

R34 C12

R18

R17

C38 P1

13

R27

T2P7

L2

T

C37

WY w.cz.C26

C27 C29

R30

R32

R28

R37

R36

C33

C34C32Q1

C31

T

R3520

C22

C24 C25C23+9V

T

P

L

C40

C41

R23

D1BA 1404

C16

C18

C21L1

C19

US

3 R19

R20

R21

R22

US

4

D2

C36

R25

R24

P5 C17C35

C15

T

R9

R8

358LM

C8

R1

R2

R4 R

7

R6

R5

C2

P4

C3 C10

MPXWYC5

R10US1

C9–+

R3C1

T1

C4

C39 P2

P3WY 1kHz

R16

C6R15

C7

R14

R12

R11

R13

LM358

US2

Rys. 5 Widok p³ytki drukowanej i rozmieszczenie elementów

1102/2000 KKooddeerr sstteerreeooffoonniicczznnyy

pod³¹czyæ do wyjœcia WY MPX. Potencjo-metrem P1 ustaliæ wartoœæ miêdzyszczy-tow¹ napiêcia 4 razy wiêksz¹ od napiêciapilota (19 kHz). W obu g³oœnikachodbiornika powinniœmy us³yszeæ sygna³o czêstotliwoœci 1 kHz.

Od³¹czyæ sygna³ wejœciowy od wej-œcia P. Sygna³ wyjœciowy powinien byæs³yszany w g³oœniku L. Pod³¹czenie sygna-³u P i od³¹czenie L powinno spowodowaæs³yszalnoœæ sygna³u w g³oœniku P. Potwier-dza to poprawne dzia³anie kodera i jed-noczeœnie dekodera odbiornika.

Po uruchomieniu kodera mo¿emy za-montowaæ jego podzespo³y w obudowiei ponownie sprawdziæ jego dzia³anie po-wtarzaj¹c podane wy¿ej operacje. Wyj-œcie w.cz. powinno byæ wyposa¿onew gniazdo BNC 75 W. Wskazane jest za-stosowanie podanego wy¿ej t³umika w.cz.

Wyjœcie MPX s³u¿y do bezpoœredniejregulacji dekodera stereofonicznego pozaodbiornikiem radiowym. Wyjœcie w.cz.umo¿liwia natomiast sprawdzenie deko-dera wraz z ca³ym torem w.cz. – p.cz.odbiornika.

Podaj¹c sygna³y oddzielnie do kana-³u L lub P mo¿emy sprawdziæ tzw. prze-s³uch stereofoniczny okreœlaj¹cy separacjêobu kana³ów. Obliczymy go po zmierze-niu wartoœci skutecznych sygna³ów nawyjœciach obu kana³ów. Przy sterowaniukana³u L skorzystamy z nastêpuj¹cegowzoru aby uzyskaæ wynik w dB:

Przy sterowaniu kana³u P wzór bêdziemia³ postaæ:

Korzystaj¹c z wewnêtrznego generatora 1 kHz uzyskamy wartoœæ przes³uchu dlatej w³aœnie czêstotliwoœci. Pod³¹czaj¹czewnêtrzny generator m.cz. o zmiennejczêstotliwoœci mo¿na zbadaæ wartoœæprzes³uchu przy ró¿nych czêstotliwo-œciach. Dekoder zazwyczaj reguluje siêtak, aby uzyskaæ jak najmniejsze przeni-kanie sygna³u do kana³u niesterowane-go. Odpowiada to jak najwiêkszej war-toœci obliczonej w/g podanych wy¿ejwzorów.

Regulacja wspó³czesnych dekoderówstereofonicznych ogranicza siê w³aœciwiedo ustalenia czêstotliwoœci podnoœnej 38 kHz (lub pilota 19 kHz) odtwarzanejprzez dekoder w tzw. uk³adzie PLL. Przyodbiorze audycji stereofonicznej popraw-noœæ tego dostrojenia objawi siê zaœwie-ceniem wskaŸnika odbioru audycji stereo-fonicznej. Niewielkie przestrajanie gene-ratora dekodera wp³ywa doœæ znacznie narozdzielenie kana³ów mierzone podanymwy¿ej parametrem. Niektóre dekoderywyposa¿one s¹ w dodatkow¹ regulacjêseparacji kana³ów, co pozwala na popra-wienie parametrów.

Sterowanie obu kana³ów sygna³amiw fazie zgodnej lub przeciwnej nie po-winno powodowaæ zmiany sygna³u wyj-œciowego. Wystêpowanie zmian œwiadczyo ograniczeniu pasma czêstotliwoœci sy-gna³u ró¿nicy (powy¿ej 38 kHz). Podawa-nie sygna³ów o fazach zgodnych lub prze-ciwnych mo¿e byæ tak¿e wykorzystane dosprawdzenia prawid³owoœci pod³¹czeniag³oœników. Przy fazie zgodnej dŸwiêk po-winien byæ s³yszany z punktu le¿¹cegomiêdzy g³oœnikami. Przeciwne fazy sygna-³u spowoduj¹ brak dŸwiêku z punktuœrodkowego.

Potencjometrem P1 reguluje siê g³ê-bokoœæ modulacji sygna³em m.cz. Prak-tycznie powinno siê ustawiæ jego suwakw po³o¿eniu odpowiadaj¹cym niezniek-szta³conemu odtwarzaniu audycji przywystarczaj¹cej g³oœnoœci porównywalnejz g³oœnoœci¹ stacji radiowych.

Potencjometr P2 reguluje wartoœæ sy-gna³u na wyjœciu WY MPX. Bêdzie wyko-rzystany przy regulacji i sprawdzaniu sa-mego dekodera.

P3 s³u¿y do dok³adnego dostrojeniageneratora w.cz. kodera do czêstotliwoœciustawionej na skali odbiornika. Zakresprzestrajania nie przekracza 1 MHz.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-wiaæ w redakcji PE.Cena: p³ytka numer 494 – 5,80 z³

+ koszty wysy³ki.

àà R.K.

US1, US2 – LM 358

US3 – BA 1404

US4 – LM 317L

T1, T2 – BC 548B

T3 – BC 548C

D1 – BB 105G

D2 – 1N4148

R32, R35 – 220 WW/0,125 W

R24, R25 – 270 WW/0,125 W

R16 – 560 WW/0,125 W

R6, R31 – 620 WW/0,125 W

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Korzystanie z kodera

[ ]PULUP

dB= ×æèç

öø÷20lg

[ ]PUPUL

dB= ×æ

èç

ö

ø÷20 lg

R5 – 3,9 kWW/0,125 W

R21 – 4,7 kWW/0,125 W

R30 – 5,6 kWW/0,125 W

R1, R2,

R9÷R12,

R14, R15,

R26, R29 – 10 kWW/0,125 W

R4, R27 – 15 kWW/0,125 W

R19, R20, R34 – 22 kWW/0,125 W

R36, R37 – 27 kWW/0,125 W

R8, R17, R18 – 47 kWW/0,125 W

R28 – 75 kWW/0,125 W

R3, R7,

R23, R33 – 100 kWW/0,125 W

R22 – 150 kWW/0,125 W

R13 – 220 kWW/0,125 W

P4, P6 – 220 WW TVP 1231

P7 – 22 kWW TVP 1231

P5 – 47 kWW TVP 1231

P3 – 10 kA PR-185

P1 – 2×22 kA PRP-185

P2 – 100 kA PR-185

C18 – 5,1 pF/50 V ceramiczny

C19, C20 – 10 pF/50 V ceramiczny

C21 – 15 pF/50 V ceramiczny

C31, C32 – 33 pF/50 V ceramiczny

C26, C27, C38 – 150 pF/160 V KSF-020-ZM

C17 – 220 pF/50 V ceramiczny

C11, C12 – 1 nF/25 V KSF-020-ZM

C15, C22,

C24, C33,

C34, C40, C41 – 1 nF/50 V ceramiczny

C1, C2, C39 – 6,8 nF/63 V MKSE-20

C30 – 10 nF/63 V MKSE-20

C3, C7÷C10,

C28 – 100 nF/63 V MKSE-20

C4÷C6, C13,

C14, C16, C23,

C29, C37 – 10 mmF/25 V

C35, C36 – 100 mmF/16 V

L1, L2 – patrz opis

W£1÷W£5 – patrz opis

Q1 – 38 kHz*

C25 – 10 pF/50 V KCP*

p³ytka drukowana numer 494*) nie montowaæ T2, T3 wraz

z towarzysz¹cymi elementami i C30.

Rezystory cd.

Kondensatory

Inne

12 02/2000KKooddeerr sstteerreeooffoonniicczznnyy

Podstawowe w³aœciwoœci zegara:1. Wskazywanie bie¿¹cego czasu

(godziny, minuty, sekundy).2. Wskazywanie bie¿¹cej daty

(dzieñ, miesi¹c, rok).3. Wskazywanie dnia tygodnia.4. Sterowanie dwoma urz¹dzeniami

zasilanymi z sieci (16 A/220 V AC).5. Pamiêtanie 25 programów6. Dla ka¿dego programu mo¿liwoœæ

niezale¿nego sterowania w³¹czaniem i wy³¹czaniem urz¹dzeñ.

7. Programowanie w cyklu tygodnio-wym – mo¿liwe ustawienie uaktyw-nienia programu:

– w wybranym dniu tygodnia;– od poniedzia³ku do pi¹tku;– od soboty do niedzieli;– codziennie.

8. Wygaszanie nieznacz¹cych zer.9. Tryb oszczêdzania energii przy

zasilaniu z baterii – automatyczne

wygaszanie wyœwietlaczy po dziesiêciu sekundach

10.Trzy rodzaje sygna³u alarmowego – pamiêtane niezale¿nie dla ka¿dego programu

11. Funkcja ³agodny alarm – stopniowe zwiêkszanie g³oœnoœci sygna³u alarmowego.

12.Automatyczne wy³¹czanie sygna³u alarmowego po 30 minutach.

13. Funkcja drzemka z jednokrotnym odraczaniem sygna³u alarmowego.

W konstrukcji zegara wykorzystany zo-sta³ mikrokontroler PIC16C63A produ-kowany przez firmê Microchip. O wy-borze tego uk³adu zadecydowa³y:– niski pobór pr¹du w stanie aktyw-

nym (<2 mA przy zegarze 1 MHz);– wyj¹tkowo niski pobór pr¹du w trybie

ograniczonego poboru mocy <10 mA;– mo¿liwoœæ wykorzystania taniego ge-

neratora RC do taktowania procesora;

– du¿a wydajnoœæ pr¹dowa wyjœæ mikro-kontrolera zarówno w stanie niskim jak i wysokim (±25 mA),

– uk³ad nadzoruj¹cy pracê mikrokon-trolera – watchdog,

– uk³ad zerowania mikrokontrolera pow³¹czeniu zasilania – (Power-On Reset),

– uk³ad zerowania w przypadku obni¿e-nia napiêcia zasilaj¹cego poni¿ej dopu-szczalnego napiêcia pracy (Brown-Out Reset),

– programowalny generator PWM do sterowania przetwornikiem piezo,

– 16-bitowy licznik z generatorem kwar-cowym posiadaj¹cy mo¿liwoœæ genero-wania przerwañ i pracy w trybie ogra-niczonego poboru mocy,

– wydajna architektura RISC,– 192 bajty pamiêci RAM, 4096 14-bito-

wych s³ów pamiêci ROM,– w¹ska 28-nó¿kowa obudowa zmniej-

szaj¹ca wymiary ca³ego urz¹dzenia.Wymienione powy¿ej cechy uk³adu

PIC16C63A usprawiedliwiaj¹ jego doœæwysok¹ cenê. Dziêki tym wielu udogo-dnieniom konstrukcja zegara mo¿e byæwyj¹tkowo prosta – liczba elementów ze-wnêtrznych zosta³a zredukowana do ab-solutnego minimum.

Jak ju¿ wczeœniej wspomniano pod-staw¹ konstrukcji zegara jest uk³ad US1.Potwierdza to schemat blokowy przedsta-wiony na rysunku 1 – w sk³ad zegara po-za mikrokontrolerem wchodz¹: – wyœwietlacz s³u¿¹cy do wyœwietlania

godziny, daty, programów oraz innych ustawieñ,

– wzmacniacze pr¹dowe s³u¿¹ce do ste-rowania katodami wyœwietlacza,

Od opisu, ciesz¹cego siê du¿¹ popularnoœci¹, mikroprocesorowe-go zegara-sterownika minê³o ju¿ blisko 5 lat. Powodzenie, jakimcieszy³a siê ta udana, choæ ju¿ nieco zdezaktualizowana konstruk-cja, sk³oni³o nas do opracowania jej nastêpcy. W dwuczêœciowymartykule zaprezentujemy nowoczesn¹ konstrukcjê zegara. Jegofunkcje oraz mo¿liwoœci s¹ efektem kilkuletniego doœwiadczeniaw eksploatacji zegara mikroprocesorowego opisywanego w nu-merach 6 i 7/95 PE. Niema³y udzia³ w powstaniu ostatecznej kon-cepcji mia³y uwagi i komentarze Czytelników. Zastosowanie dojego budowy nowoczesnego mikrokontrolera pozwoli³o nazmniejszenie wymiarów, obni¿enie kosztów a tak¿e wyposa¿eniezegara w unikalne funkcje. Zegar charakteryzuje siê wyj¹tkowoniskim poborem pr¹du przy zasilaniu bateryjnym, co pozwala wy-korzystaæ go równie¿ jako urz¹dzenie przenoœne.

Od’PIC’owany budzik

PIEZOKLAWIATURA

PRZETWORNIK

PRZEKA�NIK 2

BUDZIK

PRZEKA�NIK 1

US4

ZASILACZSTEROWANIE KATOD

WZM. PR¥DOWE

US3 US2

WYŒWIETLACZ

Rys. 1 Schemat blokowy zegara

Budowa i dzia³anie

1302/2000 EElleekkttrroonniikkaa ddoommoowwaa

– blok klawiszy s³u¿¹cy do prze³¹czania funkcji i programowania zegara,

– dwa przekaŸniki odpowiedzialne za w³¹czanie urz¹dzeñ zasilanych z sieci,

– przetwornik PIEZO generuj¹cy sygna³ akustyczny,

– blok zasilacza dostarczaj¹cy napiêæ nie-zbêdnych do pracy zegara.

Schemat ideowy zegara zosta³ przedsta-wiony na rysunku 2.

Bogate wyposa¿enie uk³aduPIC16C63A pozwala na realizacjê wielufunkcji wewn¹trz uk³adu i uwalnia pro-gram od koniecznoœci wykonywania wie-lu skomplikowanych operacji.

Do odmierzania czasu zosta³ wyko-rzystany wewnêtrzny tajmer 1 z zewnê-trznym oscylatorem 32,768 kHz. Tajmer1 jest skonfigurowany w taki sposób, ¿ewejœciowa czêstotliwoœæ 32,768 kHz jest

dzielona przez 32768. W efekcie tegopodzia³u, licznik przepe³nia siê co 1 se-kundê i generuje przerwanie. Programwykorzystuje to przerwanie do odmierza-nia czasu. Schemat blokowy tajmera 1przedstawiony zosta³ na rysunku 3. Jakwidaæ jedn¹ z jego czêœci sk³adowych jestgenerator T1OSC w³¹czany przez odpo-wiednie ustawienie bitu T1OSCEN. BitTMR1CS, steruj¹c multiplekserem, s³u¿y

ULN

2003

A10

A63

mA

B2

B1

220m

F+

9VBA

T10

0n10

0n10

0mF

100n

CO

M9

2B 1B

2 1

3B

C9

C8

D9

7805

LM

C7

C6

C5

KO

615

K6

161C2C3C

~

KO

4

KO

54,

7kD

10V

in+

5V

US

34B

4 3

13K

44C

K5

14

KO

2

KO

3G

NIA

ZD

OG

NIA

ZD

OW

TYC

ZK

A

ATS

2/15

GB

008

R13

2×1N

4148

7B 6B 5B

6 5

11K

2

12K

35C6C7C

+5V

CB

TR1

PR

1K

O1

710

K1

US

2

Pk2

Pk1

T22,

2k

R12

PIE

ZO

1N41

48D

8D

71N

4148

BC

548B

+5V

T12,

2k

R11

R10

5/40

p20

p20

p

US

TAW

IAN

IE–

RC

5/S

DO

15FU

NK

CJA

BC

548B

DR

ZE

MK

AU

RZ

¥D

ZE

NIE

2R

9R

C4/

SD

I/SD

AR

C3/

SC

K/S

CL

RC

2/C

CP

114

C3

C2

C1

US

TAW

IAN

IE+

RC

7/R

X/D

T

RC

6/TX

/CK

1718 16P

RO

GR

AM

W£/

WY

£U

RZ

¥D

ZE

NIE

1

KO

6

2×16

0WR

C1/

T1 O

SI/C

CP

2

RC

0/T1

OS

O/T

1 C

KI

11 12 13

Q1

32kH

z10

kW

£8W

£6W

£4W

£2V

ss19

Vd

d

OS

C2/

CLK

OU

T10

OS

C1/

CLK

INR

2

DP

XW

£7W

£5W

£3W

£1K

O5

RB

0/IN

T

RB

12122 20

RA

5/S

S

Vss

7 8 9

R8

+5V

D6

D5

D4

D3

23R

B3

RB

26

RA

3

R4/

TOC

KI

R7

KO

3

KO

4

4×1N

4148

RB

6

RB

4

RB

52526 24

„BU

DZ

IK”

RA

1

RA

0

RA

2

3 4 5

R5

R4

R6

KO

227

RB

72

MC

LR/V

pp

6×10

0WR

3K

O1

+5V

28

PIC

16C

63A

US

1

1

100n

C4

D2

10Q

B2

ZD

P2

9Q

10B

29

DP

2Z

DP

X

QB

210

DP

29

Z

SC

28

G2

11Y

A2

F2Y

11F2 A

2

G2

8C

2S

Y11

F2 A2

8G

2

C2

S

91W

R1

TU

76D

2

V VD

P1

4

E2

5

12X

1315 14

K2

B1

K1

13

X12

K2

1415

K1

B1

D2

6 7

U T

5E

2

4D

P1

VV

D1

X

13K

212

X

K1

14B

115

6D

27

U T

E2

5D

P1

4

VVX

X

1617

A1

G1

UT

C1

32D

117 16

G1

A1

D1

2 3C

1

T UYQ

1617G

1

A1

32D

1

C1

UTQ Y

Q Y

K1

K2

K4

K3

K5

K6

W3

MA

N67

40

18Z

F1S

E1

1Z

18F1

W2

MA

N67

40

1E

1S

+5V

Z18

F1

W1

MA

N67

40

1E

1S

Rys. 2 Schemat ideowy zegara

14 02/2000OOdd’’PPIICC’’oowwaannyy bbuuddzziikk

do wyboru Ÿród³a sygna³u taktuj¹cego:zewnêtrzny lub zegar systemowy Fosc/4.Za multiplekserem znajduje siê progra-mowalny preskaler o mo¿liwych warto-œciach podzia³u 1, 2, 4 lub 8. Za preska-lerem znajduje siê blok synchronizuj¹cyfazê sygna³u taktuj¹cego z faz¹ sygna³uzegarowego – do jego w³¹czania s³u¿ydrugi multiplekser sterowany bitem#T1SYNC. Synchronizacja musi byæ wy³¹-czona gdy mikrokontroler znajduje siêw trybie ograniczonego poboru mocy. Zadrugim multiplekserem znajduje siêbramka AND pozwalaj¹ca na w³¹czaniei wy³¹czanie zliczania (bit TMR1ON). Poniej umieszczono szesnastobitowy licznikTMR1. Po jego przepe³nieniu ustawianajest flaga zg³oszenia przerwania TMR1/F.

Dziêki wykorzystaniu tajmera 1 jakowzorca czasu, do taktowania samego mi-krokontrolera wystarczy³ mniej dok³adny

za to znacznie tañszy generator RC. W je-go sk³ad wchodz¹ elementy R2 i C1.

Przy braku zasilania sieciowego,oprogramowanie zegara przechodziw tryb ograniczonego poboru mocy. Mi-krokontroler jest wówczas usypiany – tzn.wprowadzany w tryb ograniczonego po-boru mocy. W trybie tym wykonywanie

programu zostaje zatrzymane – pracujetylko tajmer 1 i uk³ad przerwañ. Przepe³-nienie tajmera 1 spowoduje wyjœcie mi-krokontrolera z trybu ograniczonego po-boru mocy i uaktualnienie programowe-go licznika up³ywaj¹cego czasu. Wyœwie-tlacze pozostaj¹ wygaszone. Tylko przyci-œniêcie któregoœ z klawiszy spowoduje ichw³¹czenie na okres 10 sekund. Zasadêdzia³ania programu w trybie ograniczo-nego poboru mocy ilustruje diagram narysunku 4.

Do komunikacji programu obs³ugizegara z u¿ytkownikiem s³u¿y szeœæ wy-œwietlaczy siedmiosegmentowych: paryW1, W2, W3. Ju¿ standardowo, wyœwie-tlanie informacji odbywa siê w trybiemultipleksowanym. Wyœwietlacze s¹ typuwspólna katoda. Od strony anod s¹ stero-wane bezpoœrednio z linii portu we/wymikrokontrolera przez rezystory R3÷R10ograniczaj¹ce pr¹d. Za sterowanie katod

TMR1CST1CKPS1:T1CKPS0 SLEEP input

ClockInternalFosc/4

0

det

Synchronize

1, 2, 3, 4

Prescaler

T1OSCENEnable

Oscillator 2RC1/T1OSI/CCP2

1

T1SYNCon/off

TMR10N

T1OSCRC0/T1OSO/T1CKI

clock input

Synchronized

TMR1/F onOverflow

TMR1

TMR1H TMR1L

0

1

Set flag bit

Rys. 3 Schemat wewnêtrzny tajmera 1 uk³adu PIC16C63A

PROGRAMU

WYKONYWANIE

LICZNIK CZASU

UAKTUALNIJ

(GENEROWANE

OD TAJMERA 1

C0 1 SEKUNDÊ)

PRZERWANIE

SKANUJ

WYKONYWANIE PROGRAMUZATRZYMANE,TAJMER 1 PRACUJE

KLAWIATURÊ

OGR. POBORU MOCYWYŒWIETLANIE

MULTIPLEKSUJ PRZEJD�DO TRYBU

WYŒWIETLANIE

NIE

SIECIOWEGO

WYGAŒ

ZASILANIA

BRAKTAK

Rys. 4 Zasada dzia³ania programu w trybie ograniczonego poboru mocy

509

509

509ARTKELE

Rys. 5 P³ytka drukowana

1502/2000 OOdd’’PPIICC’’oowwaannyy bbuuddzziikk

odpowiedzialny jest uk³ad US2 pe³ni¹cyfunkcjê wzmacniacza pr¹dowego. W jegosk³ad wchodzi siedem tranzystorów Dar-lingtona. Zastosowanie tego uk³adu jestkonieczne, gdy¿ przez ka¿dy z tych tran-zystorów przep³ywa w impulsie pr¹d rów-ny oko³o 200 mA.

Klawiatura licz¹ca osiem klawiszy zo-sta³a wykonana w uk³adzie matrycowym2×4. Do sterowania kolumn zosta³y wy-korzystane te same sygna³y co do stero-wania katodami wyœwietlaczy –KO1÷KO4. Dwie linie wierszy pod³¹czo-ne zosta³y bezpoœrednio do wejœæ mikro-kontrolera. Diody D3÷D6 zabezpieczaj¹linie KO1÷KO4 przed zwarciem w sytua-cji przypadkowego wciœniêcia wiêcej ni¿jednego klawisza (mia³oby to wp³yw nadzia³anie wyœwietlaczy LED).

Za w³¹czanie i wy³¹czanie urz¹dzeñodpowiedzialne s¹ dwa przekaŸniki Pk1i Pk2. PrzekaŸniki pomimo, ¿e s¹ ele-

mentami mechanicznymi, w praktyceokazuj¹ siê bardziej niezawodne i tañszeod pó³przewodnikowych elementówprze³¹czaj¹cych. Dlatego te¿, pomimowiêkszej powierzchni zajmowanej przezprzekaŸniki, zrezygnowano z zastosowa-nia triaków.

Do sygnalizacji dŸwiêkowej wykorzy-stano popularny przetwornik piezoelek-tryczny. W sprzeda¿y dostêpne s¹ ró¿nerozmiary tych przetworników co pozwalana jego dobór pod k¹tem wymaganegopoziomu natê¿enia dŸwiêku. Przetwornikzosta³ pod³¹czony bezpoœrednio do jed-nego z wyjœæ mikrokontrolera. Jednako-wa, bardzo du¿a (jak na mikrokontroler)wydajnoœæ pr¹dowa wyjœæ mikrokontro-lera zarówno w stanie niskim, jak i wyso-kim pozwala na prawid³owe sterowanieprzetwornikiem.

Do podtrzymywania pamiêci pro-gramów oraz dzia³ania zegara wykorzy-

stana zosta³a bateria 9 V typu 6F22. Zo-sta³a ona umieszczona po pierwotnejstronie stabilizatora US3. Diody D9i D10 zabezpieczaj¹ bateriê przed uszko-dzeniem przy obecnoœci zasilania siecio-wego. Do wykrywania braku zasilaniasieciowego s³u¿y rezystor R13 pod³¹czo-ny do wejœcia mikrokontrolera US1oznaczonego symbolem DPX. Rezystorten pe³ni podwójn¹ funkcjê. Po pierwszezabezpiecza wejœcie DPX mikrokontrole-ra przed uszkodzeniem – na kondensato-rze C9 panuje napiêcie rzêdu 8÷10 V (wszystkie wejœcia mikrokontro-lera s¹ zabezpieczone wewnêtrznie dio-dami). Po drugie w przypadku braku na-piêcia sieci pozwala na roz³adowaniekondensatora C9 i wykrycie braku zasila-nia z sieci. Linia DPX pe³ni jeszcze jedn¹funkcjê – steruje diodami œwiec¹cymidwukropka D1 i D2.

Do stabilizacji napiêcia zasilaj¹cegowykorzystany zosta³ klasyczny stabilizatorserii 7805. Wymagany do jego popraw-nej pracy spadek napiêcia równy oko³o 3 V jest spe³niony nawet w przy zasilaniubateryjnym.

Monta¿ p³ytki zegara nale¿y rozpo-cz¹æ od wlutowania wszystkich mostkóworaz elementów biernych. Nastêpniemontujemy pó³przewodniki (pod uk³adUS1 obowi¹zkowo podstawka!) i klawi-sze. Na samym koñcu montujemy wy-œwietlacze i przekaŸniki. Elementy znaj-duj¹ce siê pod napiêciem nale¿y zaizolo-waæ i os³oniæ. Przez œcie¿ki id¹ce odprzekaŸników mog¹ przep³ywaæ du¿e,pr¹dy dlatego zalecam ich „wzmocnie-nie” odcinkami srebrzanki przylutowa-nej bezpoœrednio do warstwy miedzi.P³ytkê z wyœwietlaczami i klawiszami ³¹-czy siê z p³ytk¹ g³ówn¹ za poœrednic-twem trzech taœm przewodów. D³ugoœciprzewodów nale¿y dobraæ pod k¹temrozmieszczenia p³ytek w docelowej obu-dowie. Zakup obudowy jeszcze przedrozpoczêciem monta¿u uchroni nasprzed koniecznoœci¹ demonta¿u nie-których elementów. Przy wyborze obu-dowy pamiêtajmy, ¿e musi siê w niejzmieœciæ tak¿e transformator sieciowy,dwa bezpieczniki i gniazda sieciowe dopod³¹czenia dwóch urz¹dzeñ.

Opis uruchomienia oraz sposobuprogramowania i obs³ugi zaprezentujemyza miesi¹c.

509

509

509ARTKELE

D7T2PIEZO

C3 C2 R12

32kHz

+

R10

R9 R11

T1Pk2

C

D8

C5

AR7

R8 GW’ R13

R4

R2 R5

GK

’ US2R6

GD

B U

D Z

I KC1

Q1

GS Pk1 B

+ –

C6

GS

D10D9

C8US3C7 BAT

~~

~

+–

C4US1

R3 ULN2003A

D2

W1 W3W2D1

GW

R1

D3D4D5

D6

GKURZ¥DZ.2 DRZEMKA FUNKCJA USTAW.–

URZ¥DZ.1 W£/WY£ PROGRAM USTAW.+

Rys. 6 Rozmieszczenie elementów

Monta¿

16 02/2000OOdd’’PPIICC’’oowwaannyy bbuuddzziikk

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-niem pocztowym. P³ytki i zaprogramowa-ne uk³ady z dopiskiem BUDZIK mo¿na za-mawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 509 – 8,95 z³

BUDZIK – 45,00 z³+ koszty wysy³ki.

àà mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski

US1 – PIC16C63A z programem

„BUDZIK”

US2 – ULN 2003A

US3 – LM 7805

T1, T2 – BC 548B

D1, D2 – LED, kolor œwiecenia jak

wyœwietlaczy W1÷W3

D3÷D10 – 1N4148

PR1 – GB008

W1÷W3 – MAN 6740 lub inny

podwójny, wspólna katoda

R1 – 91 WW/0,125 W

R3÷R10 – 100 WW/0,125 W

R13 – 4,7 kWW/0,125 W

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

W kilku listach do redakcji da³o siêzauwa¿yæ, ¿e jeden z parametrów wzmac-niacza operacyjnego SR (ang. Slew Rate),czyli maksymalna szybkoœæ zmian napiê-cia wyjœciowego nie jest zbyt dobrze zna-ny. W kilku s³owach wyjaœnimy zatem coto takiego jest to Slew Rate.

Ka¿dy wzmacniacz operacyjny posia-da w swoich wnêtrznoœciach kondensatorkompensacyjny. Nawet je¿eli kondensa-tor jest do³¹czany do nó¿ek uk³adu toogranicza on szybkoœæ narastania sygna³uwyjœciowego. Oznacza to, ¿e mimo do-prowadzenia do wejœcia du¿ego napiêciaró¿nicowego napiêcie wyjœciowe niezmieni siê natychmiast, ale po pierw-szym, szybkim skoku zacznie narastaæz ograniczon¹ szybkoœci¹ (rys. 1). Ta szyb-koœæ narastania to w³aœnie wspó³czynnik

Slew Rate w skrócie SR. Podawany jest onw V/ms. Typowe wartoœci wspó³czynnikaSR wynosz¹ od 0,5÷15 V/ms, dla popu-larnych wzmacniaczy operacyjnych. Wewzmacniaczach szybkich tzw. wizyjnychSR wynosi ok. 100 V/ms, a w superszyb-kich wzmacniaczach przekracza nawet1.000 V/ms. Najmniejsze wartoœci SRmo¿na spotkaæ w precyzyjnych wzmac-niaczach o ma³ym napiêciu niezrówno-wa¿enia i bardzo ma³ym dryfcie tempera-turowym.

Z ograniczonej wartoœci wspó³czynni-ka SR wynika ograniczenie wielkoœci am-plitudy niezniekszta³conego, sinusoidal-nego sygna³u wyjœciowego powy¿ej pew-nej czêstotliwoœci. Najwiêksza szybkoœænarastania przebiegu sinusoidalnego wy-stêpuje podczas przejœcia przez zero.

Mo¿na wyprowadziæ prosty wzór podaj¹-cy zale¿noœæ niezbêdnej wartoœci SR odamplitudy napiêcia wyjœciowego wzmac-niacza i czêstotliwoœci.

gdzie:SR – Slew Rate,A – amplituda przebiegu,f – maksymalna czêstotliwoœæ przebiegu.Dla przyk³adu je¿eli wzmacniacz operacyj-ny ma przenosiæ czêstotliwoœæ 40 kHz i am-plitudzie 12 V, to jego wspó³czynnik SR po-winien mieæ wartoœæ co najmniej 3 V/ms.

Wartoœæ wspó³czynnika SR ulega zmia-nie w funkcji napiêcia zasilania i tempera-tury. Przyk³adowe znormalizowane zale¿-noœci zmian przedstawiono na rysunku 2.

Slew rate co to takiego?

Czas, [ms]

–6

9080706050403020100–10

–8

Nap

ieci

e w

yjsc

iow

e, [

V]

2

0

–4

–2UweUwy

8

4

6

Uzz=+15V

Ta=25C°

10

Rys. 1 OdpowiedŸ impulsowa wzmacniaczaoperacyjnego przy du¿ym sygnale

2015100,6

5

Napiecie zasilajace +Uzz, [V]

Wzg

led

na w

arto

Ͼ p

aram

etru

Wzg

led

na w

arto

Ͼ p

aram

etru

Temperatura, [C°]

0,6–60 –20 20 60 100 140

0,8

SzerokoϾpasma

SR

0,8

SzerokoϾpasma

1,2

1,0

Czasnarastania

1,0

1,2

SR

Czasnarastania

1,4Ta=25C°

a) b)

Uzz=+15V1,4

Rys. 2 Zale¿noœæ zmian wspó³czynnika SR, szerokoœci pasma i czasu narastania w funkcji a) napiêcia zasilania, b) temperatury àà Redakcja

[ ] [ ]SRVs

A V f kHzm

é

ëê

ù

ûú= × × ×0002, P

1702/2000 OOdd rreeddaakkccjjii

R11, R12 – 2,2 kWW/0,125 W

R2 – 10 kWW/0,125 W

C1, C2 – 20 pF/63 V ceramiczny

C3 – trymer 5/40 pF

C4, C5,

C7, C8 – 100 nF/50 V ceramiczny

C6 – 100 mmF/16 V

C9 – 220 mmF/16 V

Pk1, Pk2 – RM94P-5-S (250 V/16 A)

W£1÷W£6 – mikrow³¹czniki

Q1 – rezonator kwarcowy

32,768 kHz

TR1 – TS 2/15

BAT – bateria 9 V typu 6F22

Rezystory

Kondensatory

Inne

B1 – bezpiecznik WTAT

63 mA/250 V

B2 – bezpiecznik WTAT 10 A/250 V

PIEZO – przetwornik piezoelektryczny

Gniazda

sieciowe – 2 sztuki

p³ytka drukowana numer 509

Rezystory cd. Inne cd.

Schemat uk³adu jest bardzo prosty.Zawiera tylko 6 tranzystorów i kilkanaœcieelementów typu RC. Uk³ad sk³ada siêz generatora napiêcia pi³okszta³tnegozbudowanego na tranzystorach T1 i T2,multiwibratora astabilnego zbudowane-go na tranzystorach T3 i T4 oraz wzmac-niacza mocy – T5 i T6.

Generator napiêcia pi³okszta³tnego(wyjœcie na emiterze T2) steruje multiwi-bratorem astabilnym zmieniaj¹c p³ynniejego czêstotliwoœæ. Uzyskuje siê przez toefekt dŸwiêkowy zbli¿ony do sygna³ualarmowego policji, karetki pogotowiab¹dŸ syreny stra¿ackiej. Rodzaj sygna³umo¿na dowolnie zmieniaæ dobieraj¹ceksperymentalnie wartoœci poszczegól-nych elementów RC. Zmieniaj¹c warto-œci elementów C4, C5, R8, R9 uzyskuje-my ró¿ne wartoœci czêstotliwoœci wyda-wanego dŸwiêku. Zmieniaj¹c wartoœækondensatora C3 i reguluj¹c potencjo-metrem P1 uzyskujemy ró¿ne szybkoœcinarastania dŸwiêku, tzn. ró¿ne szybkoœcizmiany czêstotliwoœci drgañ multiwibra-tora. Potencjometr P2 s³u¿y do regulacjisi³y g³osu.

Okazuje siê, ¿e na prze³omie wiekówmo¿na jeszcze budowaæ urz¹dzenia tran-

zystorowe. Najprawdopodobniej w wie-ku XXI te „dziwne” elementy znikn¹ bez-powrotnie jak kiedyœ dawno temu zniknê-³y dinozaury.

Ca³y uk³ad mo¿na zmontowaæ naprzedstawionej na rysunku 2 p³ytce dru-kowanej o wymiarach nie przekraczaj¹-cych wymiarów pude³ka od zapa³ek.Mo¿na te¿ pos³u¿yæ siê uniwersaln¹ p³yt-k¹ drukowan¹.

Do zasilania uk³adu mo¿na zastoso-waæ z bateriê lub akumulatorek. W zupe³-noœci wystarczy napiêcie ok. 6÷9 V. Za-stosowany g³oœnik powinien mieæ moc0,5 W lub nieco wiêksz¹.

Wartoœci elementów nie s¹ krytycznei mo¿na zmieniaæ je w zakresie podanymw wykazie elementów. Elementy ozna-czone gwiazdk¹ dobiera siê eksperymen-talnie maj¹c na uwadze czêstotliwoœæi szybkoœæ zmian dŸwiêku wydawanegoprzez syrenê.

Uk³ad mo¿e mieæ zastosowanie jakourz¹dzenie alarmowe do samochodu lubmieszkania, w modelach samochodów,jako dzwonek do drzwi lub sygnalizatorakustyczny w ró¿nych urz¹dzeniach (np.sygna³ budzenia w zegarku), itp.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-wiaæ w redakcji PE.Cena: p³ytka numer 514 – 2,00 z³

+ koszty wysy³ki.

Przegl¹daj¹c ostatnio ró¿ne swoje „skarby” elektroniczne, dawnoju¿ zapomniane i spoczywaj¹ce na samym dnie szafy i kartonównatkn¹³em siê na parê godnych uwagi i przypomnienia. Jednymz pierwszych uk³adów jaki uda³o mi siê samodzielnie skonstruo-waæ by³ uk³ad elektroniczny imituj¹cy dŸwiêk wydawany przezsamochód policyjny. Uk³ad ten by³ jednym z wielu mo¿liwych dozrealizowania z tzw. zestawu politechnicznego „M³ody Elektro-nik” nr 4. Po dokonaniu niewielkich przeróbek na schemacie po-stanowi³em przybli¿yæ go czytelnikom, którzy jeszcze siê z nimnie zetknêli.

Syrena policyjna

BD135 –10k

3,3kR2

6,8kR6

R42kC1

10mF

BC548B

D11N4004

100k

T4

T3BC548B

BC548B T2P1

T6 9V+P2

BC548BR9*10k10k

R8*

T1

100k

0,5W/8WG£1T5

BC548B2kR10R7

R1 R5 C4* C5*

R1118k

47n 47nC210mF

C3*100mF

470W27k

R3 2k

Rys. 1 Schemat ideowy syreny policyjnej

514

514

R8

R9R6

R4

R2 C

3

C1

T

P2

R11

C5

R10

R1

R3

R5

R7

P1

C4

T3

T4T1C2

T2

T5D1

T6G£

+

Rys. 2 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

Budowa i zasada dzia³ania

Monta¿ i uruchomienie

T1÷T5 – BC 547, BC 107,

BC 108, BC 147 itp.

T6 – BD 135, BD 137,

BD 139, BC 211 itp.

D1 – 1N4004, BYP401-50 itp.

R5 – 0,47÷1 kWW/0,125 W

R4 – 1,8÷27 kWW/0,125 W

R3, R10 – 2÷3 kWW/0,125 W

R2 – 3,3÷6,8 kWW/0,125 W

R6 – 6,8÷33 kWW/0,125 W

R8*, R9 – 10 kWW/0,125 W

R7 – 18÷22 kWW/0,125 W

R1 – 27÷47 kWW/0,125 W

R11 – ok. 100 kWW/0,125 W

P1 – 100 kWW TVP 1232

P2 – 10 kWW TVP 1232

C4*, C5* – 47 nF/50 V ceramiczny

C2 – 10÷22 mmF/25 V

C1 – 10÷47 mmF/25 V

C3* – 100 mm/16 V

G£1 – 0,5÷3 W/8 WW

p³ytka drukowana numer 514

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

àà mgr in¿. Jaros³aw Konieczny

18 02/2000EElleekkttrroonniikkaa ddoommoowwaa ii zzaabbaawwkkii

Pierwsza p³yta CD-PE1 WydawnictwaARTKELE zawieraj¹ca ponad 2000stron z 65 archiwalnych numerów PEz lat 1992÷1997 zapisanych w for-macie Portable Document File (PDF).Tego jeszcze nie by³o !!!

Olbrzymie kompendium wiedzyw zakresie praktycznych zastosowañ elek-troniki. Opisy, aplikacje, urz¹dzenia, nie-typowe rozwi¹zania, jeden styl.

Na p³ycie CD-ROM znajduje siê rów-nie¿ baza artyku³ów PE (w formacie html)oraz wiele programów i narzêdzi u¿ytecz-nych w pracowni elektronika. Oto jakie min. programy znajdziecie nap³ycie CD-PE:– Protel 99 Second Edition (nowoœæ !!!)– Protel Manuals– Protel 99– Protel 99 Service Pack 1– Protel Power Tool Pack 99– PSpice ver. 8.0 – EDWin ver. 1.6– LabWindows®/CVI™

– LabWindows Manuals– Topanga SchematicMaker – PADS ver. 4.09– WinLog ver. 1.0 – CircuitMaker ver. 2.5 – WinDraft Schematic Capture – WinBoard PCB Layout – TinyCAD– PCB Developer's Individual Assistant – FaiSyn Automatic Filter

Synthesizer ver. 2.2 – AIM-Spice – ISISch – AresPCB– EMCFiltr– Qcad– Scooter-PCB– Oscilloscope for Windows ver. 2.51– Easytrax 2.06– AT90S (AVR) Family Assembler

and Simulator ver. 1.21– AVR Studio version 1.45– Microchip MPLAB ver. 4.00– CCS PIC C compiler

– Internet Explorer 5.0 PL– Adobe Acrobat 4.0 oraz wiele, wiele innychWszystkie programy w wersjach: freewa-re, shareware, trial, eval lub demo.

P³yty mo¿na zamawiaæ na kartachpocztowych, faksem lub e-mailem. Cenap³yty CD-PE jest równa 30 z³ + kosztywysy³ki.

Chc¹c obni¿yæ koszty zakupu p³ytyo 10% nale¿y zamówienie sk³adaæ nakuponie prenumeraty wp³acaj¹c nakonto Wydawnictwa ARTKELE kwotê34,00 z³ (kwota ta pokrywa koszt p³y-ty i wysy³ki). Na kuponie nale¿yw tym przypadku postawiæ krzy¿ykw kratce z napisem CD-PE1. Równo-czeœnie na tym samym kuponie mo¿nazamówiæ prenumeratê na kolejnekwarta³y roku 2000. Nie przyjmujemyju¿ zamówieñ prenumeraty na pierw-szy kwarta³ br.

Pierwsza p³yta CD-PE1 Praktycznego Elektronika

1902/2000 KKuuppoonn zzaammóówwiieeññ nnaa pp³³yyttêê CCDD--PPEE11,, PPrreennuummeerraattaa

20 02/2000KKaarrttaa zzaammóówwiieeññ nnaa pp³³yyttkkii ddrruukkoowwaannee,, PPrreennuummeerraattaa

Ten kupon mo¿na wyci¹æ i wys³aæ faxem fax (0-68) 324-71-03.

Uk³ad TDA 2003 jest monolitycznym wzmacniaczem mocy trochê starszej generacji. Mimo ¿euk³ad powsta³ ³adnych parê lat temu mo¿na go spotkaæ do dziœ w wielu urz¹dzeniach pro-dukcji fabrycznej i amatorskiej. Jego g³ównymi zaletami to niska cena, ma³a liczba elemen-tów zewnêtrznych, dostêpnoœæ. Przeznaczony jest do stosowania g³ównie w radioodbiorni-kach samochodowych. Jest on w stanie dostarczyæ mocy wyjœciowej 10 W przy maksymal-nym pr¹dzie wyjœciowym 3,5 A. Uzyskanie du¿ej mocy mimo stosunkowo niskiego napiêciazasilania jest mo¿liwe dziêki ma³emu napiêciu nasycenia tranzystorów mocy stopnia koñco-wego w uk³adzie. Wzmacniacz TDA 2003 przystosowany jest do pracy przy pojedynczym na-piêciu zasilania. Mo¿e pracowaæ w uk³adzie klasycznym (pojedynczy wzmacniacz) jak te¿w uk³adzie mostkowym. W tym drugim przypadku nie wymaga stosowania stopnia odwra-caj¹cego fazê przebiegu. Wzmocnienie napiêciowe wzmacniacza mo¿e byæ regulowanew niewielkim zakresie przez zewnêtrzne elementy pêtli sprzê¿enia zwrotnego. Uk³ad posiadazabezpieczenie przed zwarciem wszystkich nó¿ek do masy, a tak¿e zabezpieczenie przed prze-kroczeniem temperatury maksymalnej z³¹cza.

Katalog Praktycznego ElektronikaWzmacniacz mocy TDA 2003

2102/2000 PPooddzzeessppoo³³yy eelleekkttrroonniicczznnee

Vs Chwilowe napiêcie zasilania (50 mS) 40 VVs Napiêcie zasilania 28 VVs Napiêcie pracy 18 VIo Pr¹d wyjœciowy (powtarzalny) 3,5 AIo Szczytowy pr¹d wyjœciowy (niepowtarzalny) 4,5 APtot Moc tracona Tcase=90°C 20 WTstg, Tj Temperatura przechowywania i z³¹cza –40÷+150°C

Tabela 1 – Parametry maksymalne

2 – WEJŒCIE ODWRACAJ¥CE3 – MASA4 – WYJŒCIE5 – ZASILANIE

3

2

1

1 – WEJŒCIE NIEODWRACAJ¥CE

5

4

OBUDOWA PO£¥CZONA Z NÓ¯K¥ 3

Parametr Warunki pomiaru Min. Typ. Max. Jednostka

Napiêcie zasilania 8 18 VVo Napiêcie sta³e na wyjœciu nó¿ka 4 6,1 6,9 7,7 VId Spoczynkowy pr¹d zasilania 44 50 mAPo Moc wyjœciowa d = 10%, f = 1 kHz

RL = 4 WRL = 2 WRL = 3,2 WRL = 1,6 W

5,59

6107,512

WWWW

Vi Czu³oœæ wejœciowa f = 1 kHzPo = 0,5 W RL = 4 WPo = 6 W RL = 2 WPo = 0,5 W RL = 2 WPo = 6 W RL = 2 W

14551050

mVmVmVmV

B Pasmo czêstotliwoœci (–3 dB) Po = 1 W, RL = 4 W 40÷15.000 Hzd Zniekszta³cenia f = 1 kHz

Po =0,05÷4,5 W RL = 4 WPo =0,05÷7,5 W RL = 2 W

0,150,15

%%

R i Rezystancja qwejœciowa f 1 kHz 70 150 kWG v Wzmocnienie napiêciowe przy

otwartej pêtli sprzê¿enia zwrotnegof = 1 kHzf = 10 kHz

8060

dBdB

G v Wzmocnienie napiêciowe przyzamkniêtej pêtli sprzê¿enia zwrotnego

f = 1 kHz, R L = 4 W 39,3 40 40,3 dB

Vo

Tabela 2 – Parametry charakterystyczne (Vs=14,4 V, Tamb=25°C, Gv=40 dB)

22 02/2000KKaattaalloogg PPrraakkttyycczznneeggoo EElleekkttrroonniikkaa TTDDAA 22000033

0 5 10 15 [V]Vs

5

4W

3,2W10

2W

15

d=10%RL=1,6WGv=40dB

f=1kHz

Po[W]

86420 [W]RL

12V

8V

8

4

14,4V

12

d=10%

Vs=16V

16

f=1kHzGv=40dB

[W]Po

50mW

2 3 410101010 [Hz]f

Po=2,5W

0,4

1,2

0,8

RL=2÷4WGv=40dBVs=14,4V

[%]d

100n 100n

1nC3

R1 620WC4 10mF

3

RL=4WC1 100n

151 5

WE

4

32

4

2

100n

C6C5

TDA2003 TDA2003

100nC7Vs=14,4V

C2

22mFC422mFC3 16W

R3100n

1W

C5 200WR1

200WR4

3

4

32

4

2

2,2mF TDA2003 TDA2003

R5

RL=4WC1 2,2mF

151 5

WE

C7 100nVs=14,4V

C2R6 1W 100nC6

0,01WPo10310,3

0,1

RL=3,2W 2W

1

1,6W4W

f=1kHzGv=40dBVs=14,4V

d %

10

R31WR2

2,2W470mF

1000mF

RL

C5100n

C2

R1220WRx

Cx3

39n

39W

2

100mFC3

100nC4

WE51

C1

TDA20032,2mF

+Vs

470mF2,2WR2 1W

R3

3 Cx

Rx220W

R1

C2100nC5

RL

1000mF2

2,2mF TDA2003

C11 5

WE

C4100nC3

100mF

+Vs

Parametr Warunki pomiaru Min. Typ. Max. Jednostka

eN Wejœciowe napiêcie szumów 1 5 mV

N Wejœciowy pr¹d szumów 60 200 pAh Sprawnoœæ f = 1 kHz

Po = 6 W RL = 4 WPo = 10 W RL = 2 W

6965

%%

SVR T³umienie wp³ywu zasilania f = 100 Hz, = 0,5 VRg = 10 kW RL = 4 W 30 36 dB

R Rezystancja termiczna z³¹cze obudowa 3 °C/W

rippleV

th j-case

i

Parametry charakterystyczne cd.

Sprzedam zasilacz serwisowy Voltcraft 0÷30V,0÷10A, wyœwietlanie cyfrowe 800 z³. GeneratorGTVC-1 SECAM PAL 200 z³. Tuner T3015 80 z³ magne-tofon M9201A 150 z³ adapter GS470 60 z³. AndrzejDo³êcki ul. Skwierzyñska 39/32, 53-521 Wroc³aw, tel. (0-71) 365-41-39.Sprzedam drukarki Star LC 20 (9 igie³, wa³ek 10”):sprawna z PL znakami 300 z³; sprawne: kompletna(150 z³); niekompletna (130 z³); niesprawna (60 z³). Oferty, info: kop. + zn. Grzegorz Zubrzyc-ki ul. Zgierska 110/120m211, 91-303 £ódŸ tel. (0-42) 654-40-98Kierowco coœ dla ciebie: Niezale¿nie od posiadanychzabezpieczeñ zainstaluj sobie nietypow¹ blokadê elek-troniczn¹ (skuteczna w 100%!) zamów (komplet-na+instrukcja=100 z³) zawsze aktualne: Dariusz Knullul. Rymera 4A/5, 41-800 Zabrze.Kupiê schemat wzm Forte 101s tranzystoryBD354C i KD502 transformator TS8/90 podejmêmonta¿ elektroniczny z powierzonych materia³ówAdam P. ul. W³oc³awska 8/50, 62-600 Ko³o.Kamera miniaturowa 35x35 mm, obiektyw szerokok¹t-ny 3,6 mm, czu³oœæ 0,2lux, wyjœcie po niskiej CINCH

lub euroz³¹cze 170 z³ z wysy³k¹, tel. 0601-45-41-57Andrzej@hot.pl.Tani nadajnik UKF 60-150 MHz synteza optycznamoc 15 watt, analizator widma UKF 50-150 MHzprzystawka do PC na bazie AVT 1085, czêstoœcio-mierz 4 cyfry LED do 1 GHz panelowy SMD! Woj-ciech Smoraj, tel. 023/654-32-38, ul. M. Konop-nickiej 3/2, 06-500 M³awa.Chcesz dorobiæ do pensji kieszonkowego napisz. Zao-patrzenie zbyt gwarantowany. Informacja gratis. Do-³¹cz znaczek za 1,6 z³. Krystyna Wiœniewska ul. Bytow-ska31, 89-600 Chojnice.Tuner T3015 kupiê. Mo¿e byæ niesprawny, obudowanie uszkodzona. Marek Michuniewicz ul. Wañkowi-cza 5/8, 96-100 Skierniewice, tel. (046) 833-54-26Sprzedam wykrywacz metali VLF PI oraz du¿ego zasiêguInformacje koperta zwrotna + 3 znaczki na list. KazimierzTuka³³o, ul. Katowicka 36/1, 41-710 Ruda Œl¹ska 10.Legalna praca w domu lub na podstawie umowy,bez poœredników i prowizji. Zaopatrzenie i odbiórgotowych wyrobów. Wyrób bi¿uterii, monta¿ bra-mofonów, rozsy³anie reklamy itp. Kop. Zwrot-na+zn. Adam Trzeciak skr. 67, 67-400 Wschowa.Sprzedam: EP11/93 - 2 z³; 6,8/99 - 4 z³, EDW 10/99 -4 z³, PE 9/98 - 2 z³, 7,8/99 - 3 z³, NE 9/91 - 1 z³, p³yt-ki AVT155 - 4 z³, NE 044-1, 2 - 3 z³, 011 - 1 z³, Zabrze-ski Rafa³ ul. Tylka 11 tel. (018) 2625634 po 21.Chcesz pracowaæ w domu, legalnie du¿o zarobiænapisz. Firma zapewnia materia³y i zbyt produk-tów. Do³¹cz kopertê i 2 znaczki po 0,70 z³. Ed-mund Królak Korzecznik 62, 62-632 Luboniek.Sprzedam kit kamery kolor CDD z miniaturowy obiek-tywem cena 300 z³ opis kitu w EdW6/97 lub zamieniêna inny sprzêt RTV.Chcesz dorobiæ napisz. Zaopatrzenie i zbyt gwaran-towane umow¹ informacja bezp³atna. Proszê do-³¹czyæ znaczek za 1,50 z³. Mariusz Jamróz BudaStalowska 54, 36461 Tarnowska Wola.Sprzedam alarm samochodowy centralka + 2 pilotyrad. + syrena + instrukcja cena-170 z³ z centralnymzamkiem 320 z³ (4 si³owniki + interfejs) CB-radio Alan87 - cena ok. 550 z³ stan idealny. 0-0604 836-785.

RE94,95,96 tester trafopowielaczy programatorEEPROM technologie radio-gsm code, program dorysowania p³ytek, katalog napraw RTV-VIDEOi pó³przewodników i zamienników NP. PC tel. 6595565 Krzysztof Gamus Hipoteczna 23/35,91-337 £ódŸ.Kupiê falomierz- generator do 200 MHz. Tel (063)244 80 45 Wojciech Tyda, ul. Chopina 12/58, 62-510Konin.Schematy wykrywaczy metali ró¿nych typówsprzedam. Andrzej Wyka ul. Lipowa 6A/17, 81-572 Gdynia tel. (058) 7810889.Sprzedam profesjonalne modu³y koñc. mocy audio-MOS 100-300W. Bardzo ma³e p³ytki (SMD) urucho-mione. Równie¿ modu³y zasilacz niedrogo!!! Arek tel. 0-601 74-05-07 Arkadiusz Kozie³ ul. PrzyjaŸni55/26, 53-030 Wroc³aw. Tanio sprzedam p³ytê 386 z procesorem pamiêciwyœwietlacz LCD alfanumeryczny 16 znakowy ra-dio CB s³uchawki z mikrofonem komputer Como-dore stacja dysków magnetofon zasilacze. Stefan¯ubil Pruszków 4, 68-115 Rudawica.Tanio kupiê przemiennik PTU-25 od anten zbiorczychTV. Mo¿e byæ uszkodzony. Mieczys³aw Biedroñ ul. Mor-darska 29 34-600 Limanowa.

GIE£DA

Od wrzeœnia 1999 roku wprowadzamy nowyrodzaj p³atnych og³oszeñ ramkowych zamie-szczanych w rubryce Gie³da PE. Og³oszenia temog¹ mieæ typow¹ szerokoœæ jednej szpalty,tzn. 56 mm, ich wysokoœæ ograniczaj¹ jedyniewymiary strony. Minimalna wysokoœæ ramki to1 cm. Cena og³oszenia ramkowego wynosi 20 z³ + 22% podatku VAT za ka¿dy rozpoczê-ty centymetr wysokoœci. Oferta skierowana jestdo osób / firm prywatnych zamieszczaj¹cychog³oszenia w celach zarobkowych.Materia³ reklamowy przygotowany w postacielektronicznej mo¿e byæ zapisany w formacie

Adobe Illustrator (*.ai), Encapsulated Post-Script (*.eps), Tagged Image File Format (*.tif)lub Corel Draw (*.cdr). W przypadku zastoso-wania niestandardowych czcionek prosimyo do³¹czenie ich wraz z materia³em lub zamia-nê tekstu na krzywe przy generowaniu plikuwyjœciowego. Obiekty rastrowe (bitmapy) po-winny mieæ rozdzielczoœæ 300dpi. Materia³y mo¿na dostarczaæ poczt¹ na dyskiet-kach 3,5’’ (1,44 MB), wraz z wydrukiem prób-nym reklamy. Pliki o rozmiarach nie przekracza-j¹cych 500 kB (po skompresowaniu archiwize-rem pkzip, arj lub rar) mo¿na dostarczaæ poczt¹

elektroniczn¹ na adres: redakcja@pe.com.pl. Materia³ reklamowy mo¿e byæ równie¿ dostarczo-ny w postaci zdjêcia i tekstu zapisanego rêcznielub w edytorze tekstów (format TAG lub Word forWindows). Wskazane jest wówczas dodanie opisuuk³adu tekstu oraz kolorów np. w postaci odrêcz-nego szkicu. Og³oszenia opracowane w redakcji tenie bêd¹ konsultowane ze zleceniodawc¹.Nale¿noœæ za p³atne og³oszenia ramkowe mo¿ebyæ uregulowana przelewem na konto:WBK S.A. II/O Zielona Góranr 10901636-102847-128-00-0lub przekazem pocztowym na adres redakcji.

Uwaga!!! Tanie og³oszenia ramkowe w rubryce Gie³da PE!!!

2301/00 OOgg³³oosszzeenniiaa ddrroobbnnee

AUTO RADIO CODEOpracowana i sprawdzona dokumentacja do odblokowaniaponad 400 ró¿nych modeli. Opisy odczytanych map pamiêci,schematy zapasowe mapy, interfejsy do PC. Do zestawudo³¹czamy gratis – sposoby na telefony i liczniki samochodowe.Zadzwoñ, napisz, przyjedŸ, przyœlij do zrobienia!tel.: 0-602 723 707tel/fax: 0-63 28 81 294 od 11 do 16

MASZCZYKZAK£AD TWORZYW SZTUCZNYCH

OBUDOWY URZ¥DZEÑ ELEKTRYCZNYCH

05-071 SULEJÓWEK-MI£OSNAul. MICKIEWICZA 10e-mail: MASZCZ@POL.PL

TEL (0-22) 783-45-20FAX (0-22) 783-90-85

Kupiê uszkodzony note-book Canon Innova Bo-ok tel. 014 6240727. Wykrywacze metali,schematy, sondy, p³ytkisprzedam-kupiê-wymie-niê na inne. Sondê wod-n¹ od wykrywacza OGFsprzedam. SchematyADS-7 i Lorentz zdecy-dowanie kupiê. Sylwe-ster Królak ul. Wyki 19/6 75-329 Koszalin tel. (0-94) 341-28-13.Sprzedam Commodore64, magnetofon, 2x JoyPython 1, klawiatura,black box III, gry, litera-turê. Wszystko w ideal-nym stanie. Cena ok.150z³ (do uzgodnienia),tel. (0-25) 799-00-39 -Bartek.Poszukujê kserokopii ar-tyku³ów z PE z nastêpu-j¹cych numerów 12/93,1/95, 12/95, 12/96,4/98, 3/99. BeniaminZgoniacz ul. Sobieskiego11/9 67-300 Szprotawa tel. 376-40-39.Sprzedam oryginalne fabrycznie nowe tasiemki dodrukarek STAR NX15, Fujitsu DL900/1000/1100/1200, Epson FX1000. Cena 5szt/50z³.Eugeniusz Dziemiduk tel. (0-71) 351-35-09.Odst¹piê pisma: Uk³ady Elektroniki Br ckmana, spraw-dzone konstrukcje, obliczenia, schematy. Nawi¹¿ê kontakt - warto. Porady darmo: elektronik, tel. (0-601) 821-367 Kraków.GSM - CDROM z programami do œci¹gania simloc-ków i blokad (sprawdzone), schematy kabli ³¹cz¹-cych z PC, klonowanie kart SIM i inne, zadzwoñ !tel. (0-603) 623-141.Sprzedam falownik tanio 2,2 kW cena 1200z³. Wysy-³am ofertê, zastosowanie: regulacja p³ynna silnikówwentylatorów pomp napêdów oraz dmuchawy, tel. (0-74) 852-92-57.Konstruktorze urz. w.cz. mam tranzystory mocyw.cz. i b w.cz. produkcji WNP KT9XXX, KP9XX i in-ne. Tanie stabilizatory 78LXX, 79LXX, preskal.K193IEX, uk³ady UL1042. Info koperta+2zn 1z³lub fax (0-22) 37-57-38. Tadeusz Sienkiewicz ul. Ksiêcia Janusza 41/43m10 01-452 Warszawa.

Zdecydowanie kupiê przedni panel odbiornika "Radmor-5102" oraz tuner "AS-946" w kolorze czarnym. Radioa-matory 1954-1972 rok. Zbigniew Suchodolski ul. Skalni-ków 25/22 50-101 Polkowice tel. (0-76) 845-07-64.In¿ynier elektronik wykona projekty urz¹dzeñanalogowo-cyfrowych (kontrolery MCS51, AVRATMEL, MICROCHIP) lub nawi¹¿e wspó³pracê, do-œwiadczenie. KRAKÓW tel. (0-501) 843-565 EMA-IL: MEST@POST.COM.Sprzedam kineskop kolorowy do Rubina 714 61£K4C,22 miesi¹ce u¿ywany cena 50z³. Ryszard Zbyl tel. (0-75) 764-73-35.Kupiê do Amigi 1200 dysk twardy 200MB 2,5 lub3,5 cala oraz program HDTOOLBOX, kartê ELBOX1200/0-8MB. Ofery przesy³aæ na adres: Stefan Zie-liñski Lubcz 34A/2 88-421 Lubcz.Tranzystor IRFBC40 3z³ 6,2A600 STP5N60 3z³, uk³adscal CDP i inne, tel. (0-71) 348-79-73.Kit K-3501 przetwornica napiêcia 12/24V na220V moc max 300W, czêstotliwoœæ 50Hz cena140z³, wielowejœciowy prze³¹cznik audio-video ce-na 40z³. Miniaturowe radio stereo cena 40z³. Mi-ros³aw Mucha Szczekarków 94 21-100 Lubartów.Sprzedam konwertery CCIR-OIRT, uk³ady Holtek, kon-densatory elektrolityczne, nadajniki UKF STEREO, pilotuniwersalny, telefon bezprzewodowy, automatycznasekretarka, czujnik gazu. Dariusz Zajdel tel. (0-13) 43-660-48 ul. Staszica 3A 38-400 Krosno.Uwaga! Pomoc dla projektuj¹cych p³ytki druko-wane za pomoc¹ Edwina-B. Obszerny, wyczerpu-j¹cy, przystêpnie napisany kurs projektowania.Wysy³ka gratis po otrzymaniu 20 z³ (przkazempocztowym). Dariusz Knull ul. Rymaera 4A/5 41-80 Zabrze.

Sprzedam kit kamery kolor CDD z miniaturowymobiektywem lub sam miniaturowy obiektyw, opisw EdW6/97. Henryk Tyburcy ul. Blatona 6/20 01-494Warszawa.Sprzedam zasilacz 24V/4,8A. Micha³ Cembrzynskiul. Kopernika 9 42-287 Psary tel. (0-34) 357-93-95. Sprzedam bazê napisan¹ w MS ACCES która u³atwi Ciodszukanie w PE, EP, SE... artyku³u, schematu, pora-dy, katalogu, firmy, cena 200 z³. Numery PE, EP, EdW,RE... 60% ceny, tel. (0-95) 735-17-13. Kupiê lampy EM4, EL84, ECH81, EBF89, EF89,PCL86, PCF82, PL81, PL83, PL84, PL82, ECH84.Piotr Puszkiewicz ul. Wojska Polskiego 2/6 87-500 Rypin.Wykrywacz metali White's, tesoro, Viking, Minelab i in-ne. A. Wyka ul. Lipowa 6A/17 81-572 Gdynia tel (0-58) 781-08-89 lub (0-602) 224-228.Silniki krokowe Un12V Ino, 165mA 3szt razem100z³ tel. (0-46) 815-67-20.

24 01/00OOgg³³oosszzeenniiaa ddrroobbnnee

Generalnie rozró¿nia siê dwa podsta-wowe typy przetwornic DC/DC. Pierw-szym typem s¹ przetwornice samowzbud-ne, a drugim obcowzbudne. W przetwor-nicach samowzbudnych klucz (tranzystor)spe³nia równoczeœnie rolê generatoradrgañ i wzmacniacza mocy. Ca³oœæ objêtajest pêtl¹ indukcyjnego sprzê¿enia zwrot-nego. Tego typu przetwornice ze wzglêduna swoj¹ prostotê by³y stosowane po-wszechnie w pocz¹tkach techniki tranzy-storowej. Rozwój produkcji uk³adów sca-lonych doprowadzi³ do upowszechnie-nia siê przetwornic obcowzbudnychw których klucz sterowany jest przez uk³adzewnêtrznego generatora. Takie rozwi¹za-nie jest stosowane dziœ powszechnie.

Innym podzia³em przetwornic jestuk³ad pracy jednotaktowy lub dwutakto-wy. W przetwornicach dwutaktowych sto-sowane s¹ dwa klucze (tranzystory). Na-piêcie zasilaj¹ce przetwornicê jest prze³¹-czane sygna³em prostok¹tnym o du¿ejczêstotliwoœci i przyk³adane do uzwojeniapierwotnego transformatora. Na skutekprzep³ywu pr¹du przez uzwojenie pier-

wotne zmianie ulega natê¿enie strumieniamagnetycznego w rdzeniu transformato-ra. Zmienne pole magnetyczne powodujewyindukowanie siê napiêcia w uzwojeniuwtórnym. Zasada pracy w tym uk³adzieodpowiada w przybli¿eniu zwyk³ej pracytransformatora sieciowego, z t¹ tylko ró¿-nic¹, ¿e napiêcie pobudzaj¹ce transforma-

tor ma wy¿sz¹ czêstotliwoœæ i kszta³t pro-stok¹tny z regu³y symetryczny.

W przetwornicach dwutaktowych sy-gna³ wyjœciowy jest zawsze asymetrycznyi wymaga wyprostowania w prostowniku.W wypadku pod³¹czenia prostownika douzwojenia wtórnego transformatora prze-twornica mo¿e pracowaæ jako zaporowa,przep³ywowa, lub sumuj¹ca.

Przetwornica która zostanie tuomówiona zalicza siê do grupy przetwor-nic zaporowych dwutaktowych. Oznaczato, ¿e przep³yw energii ze Ÿród³a napiêciazasilania do obci¹¿enia odbywa siêw dwóch etapach. W pierwszym etapie(takcie) kiedy klucz jest otwarty przezuzwojenie transformatora (w tym przy-padku indukcyjnoœci) p³ynie pr¹d. W tymczasie energia jest gromadzona w rdzeniumagnetycznym. Drugi etap pracy (takt)rozpoczyna siê z chwil¹ zamkniêcia klucza,kiedy to zgromadzona w rdzeniu energiajest przekazywana do obci¹¿enia. Ten etappracy jest te¿ nazywany faz¹ zaporow¹z uwagi na zaporow¹ pracê klucza.

Na rysunku 1 przedstawiono zasadêdzia³ania przetwornicy zaporowejpodwy¿szaj¹cej napiêcie (rys. 1a) i zmie-niaj¹cej polaryzacjê napiêcia (rys. 2a).Uk³ad z rysunku 1a dzia³a nastêpuj¹co.W chwili gdy klucz jest otwarty (stan wy-soki na bramce tranzystora T) pr¹d p³yn¹-cy przez cewkê L IL narasta liniowo (rys.1c). Anoda diody D jest praktycznie napotencjale masy uk³adu z uwagi na nie-wielk¹ rezystancjê w³¹czonego tranzysto-ra T i dioda pozostaje w takim przypadkuspolaryzowana zaporowo.

Po zamkniêciu klucza (stan niski nabramce T) napiêcie na anodzie diodyD gwa³townie roœcie, gdy¿ musi byæ spe³-

Wiele cyfrowych uk³adów elektronicznych zawiera tak¿e blokianalogowe. Typowym napiêciem zasilania uk³adów cyfrowychjest +5 V. Natomiast uk³ady analogowe, zw³aszcza zawieraj¹cewzmacniacze operacyjne do pracy potrzebuje napiêcia syme-trycznego ±12 V lub ±15 V. Oczywiœcie problem zasilania mo¿narozwi¹zaæ stosuj¹c odpowiedni transformator i zasilacz stabilizo-wany. Jednak¿e takie rozwi¹zanie jest z regu³y k³opotliwe i sto-sunkowo drogie. G³ównym elementem zwiêkszaj¹cym koszt jesttransformator sieciowy. Z problemem tym mo¿na uporaæ siê sto-suj¹c odpowiedni¹ przetwornicê DC/DC zamieniaj¹c¹ napiêciesta³e +5 V na napiêcie symetryczne ±12 lub ±15 V. Uk³ad takiejprzetwornicy ma³ej mocy prezentuje poni¿szy artyku³.

Przetwornica DC/DC ma³ej mocyz +5 V na ±12 (15) V

C

ILUwe

+

–

–

+

–Uwy

L IL

b)

DIT IDTIT

CT– –

Uwy>Uwe

ID

a)

DIL IDL

+ +

Uwe IT

c)

Bramka T

Rys. 1 Zasada pracy przetwornicy dwutaktowej, zaporowej

2502/2000 UUrrzz¹¹ddzzeenniiaa zzaassiillaajj¹¹ccee

niony warunek ci¹g³oœci pr¹du IL p³yn¹ce-go przez cewkê. Dioda D przechodziw stan przewodzenia i zaczyna p³yn¹æprzez ni¹ pr¹d ID malej¹cy liniowo, ³adu-j¹cy kondensator C. Wartoœæ napiêciawyjœciowego na kondensatorze C mo¿ebyæ wielokrotnie wy¿sza od napiêcia wej-œciowego. Jest to faza zaporowa, kiedyenergia zgromadzona w cewce zostajeprzekazywana do obci¹¿enia.

Je¿eli uk³ad sterowania tranzystoraT zostanie pod³¹czony do komparatoraporównuj¹cego napiêcie na kondensato-rze C z napiêciem referencyjnym otrzymasiê w ten sposób przetwornicê stabilizo-wan¹ podwy¿szaj¹c¹ napiêcie wejœciowe.Dodatkowo uk³ad wyposa¿a siê w obwódkontroli pr¹du p³yn¹cego przez tranzystorzabezpieczaj¹cy go przed uszkodzeniem.Czêstotliwoœæ pracy przetwornicy jest sta-³a, zmienia siê tylko wspó³czynnik wype³-nienia przebiegu steruj¹cego tranzystor.

Podobnie dzia³a uk³ad z rysunku 1b.Zamieniono w nim miejscami tranzystorT i cewkê L. W³¹czenie tranzystora powo-duje liniowe narastanie pr¹du IL p³yn¹cegoprzez cewkê. Napiêcie na katodzie diodyD jest wtedy bliskie napiêciu zasilaniauk³adu i dioda pozostaje w stanie zabloko-wania. W chwili wy³¹czenia tranzystoranapiêcie na katodzie diody D gwa³towniespada poni¿ej potencja³u masy i dioda za-czyna przewodziæ. Kierunek przep³ywupr¹du sprawia, ¿e kondensator C ³aduje siêdo napiêcia ujemnego wzglêdem masy.

Wartoœæ napiêcia ujemnego na kon-densatorze C mo¿e byæ co do wartoœcibezwzglêdnej wiêksza lub mniejsza odnapiêcia wejœciowego. Inaczej mówi¹cprzy zasilaniu przetwornicy napiêciem+5 V na jej wyjœciu mo¿emy uzyskaæ za-równo napiêcie –2 V jak te¿ –5 V i –12 V.

W oparciu o t¹ zasadê dzia³a prze-twornica zbudowana z wykorzystaniemuk³adu MAX 743 (rys. 2). Uk³ad umo¿liwiarównoczesne wytwarzanie napiêcia dodat-niego i ujemnego o wartoœci ±12 V, lub±15 V, sk³ada siê on bowiem z dwóch pra-wie identycznych po³ówek. O czêstotliwo-œci pracy przetwornicy decyduje wewnê-trzny generator OSC. Fabrycznie jest onaustawiona na 200 kHz, umo¿liwiaj¹c tymsamym stosowanie cewek o ma³ych wy-miarach. Dodatnia szpilka z wyjœcia gene-ratora ustawia przerzutnik RS w stan wyso-ki w³¹czaj¹cy wewnêtrzny tranzystor MO-SFET. Wy³¹czenie tranzystora odbywa siêpod wp³ywem trzech czynników: wartoœcinapiêcia wyjœciowego, przebiegu trójk¹t-

nego dostarczanego przez oscylator i pr¹-du wyjœciowego p³yn¹cego przez tranzy-stor MOSFET mierzonego jako spadek na-piêcia na wewnêtrznym rezystorze RS.Wszystkie te sygna³y dodawane s¹ do sie-bie w uk³adzie sumatora. Ponadto uk³adposiada wewnêtrzne Ÿród³o napiêcia od-niesienia Vref, wzmacniacze b³êdu i prze³¹-czane dzielniki napiêcia wyjœciowego12/15 V. Dodatkowym wyposa¿eniem jestuk³ad wewnêtrznego zabezpieczenia ter-micznego i uk³ad miêkkiego startu.

Praktyczny schemat przetwornicyprzedstawiono na rysunku 3. Przetwornicazasilana jest napiêciem sta³ym +5 V 10%.Jako cewki indukcyjne zastosowano typo-

we d³awiki o indukcyjnoœci 100 mH. DiodyD1 i D2 spe³niaj¹ funkcjê prostowników.W oryginalnej aplikacji uk³adu zalecane s¹diody Schottki’ego, dziêki czemu spraw-noœæ przetwornicy osi¹ga wartoœæ75÷82%. Mo¿na jednak zastosowaæ szyb-kie diody prostownicze, lub w ostatecznoœcinawet diody 1N4148. W ¿adnym wypad-ku nie wolno stosowaæ uniwersalnych diodprostowniczych typu 1N40XX lub BYP 401.Zworki s³u¿¹ do programowania napiêciawyjœciowego. Za kondensatorami wyjœcio-wymi C6 i C8 umieszczono dodatkowy filtrLC sk³adaj¹cy siê z elementów L3, C12 i L4,C13. Zmniejsza ona zak³ócenia napiêciawyjœciowego wprowadzane przez pracê

CC–

LX–

FB– MAX743

S

QR

OSC

12/15

Vref

AV+

V+

TERMICZNEVref

WYBÓR

12/15

RS

AGND

GND

SSSOFT-START

RS

ZABEZPIECZENIE

LX+

QR

S

FB+

CC+

Rys. 2 Schemat blokowy uk³adu MAX 743

100mH 2,2mF47n100mF

10C4 7

–Uwy

C13

L4 22mH

L2

D29 1N5817

C8 C11

10nC5

1mF8

SS

CC– FB–

LX–

12

1147nC10

100mFC7

15V12VC310mF

5

6

V–

VREF 12/15

V+

C12C6 C9152

GND

2,2mF100mF 47n

13

1N581714C2100n

3

4

AGND LX+

AV+

V+ V+

GND

+Uwy

L3 22mH100mHL1

D1

16

US1MAX743

C110n

1CC+ FB+

+5V

Rys. 3 Schemat ideowy przetwornicy +5 V/±12, ±15 V

26 02/2000PPrrzzeettwwoorrnniiccaa DDCC//DDCC mmaa³³eejj mmooccyy zz ++55 VV nnaa ±±1122 ((1155)) VV

przetwornicy. Filtr LC mo¿e zostaæ pominiê-ty. W tym wypadku zamiast L3 i L4 nale¿ywlutowaæ w p³ytkê zwory.Podstawowe parametry przetwornicyUwe – 4,5÷5,5 VUwy: – ±11,52÷12,48 V

– 14,40÷15,60 VIwy max dla:Uwy=12 V – 125 mAUwy=15 V – 100 mANapiêcie têtnieñ:bez filtru LC – <75 mVz filtrem LC – <5 mVCzêstotliwoœæ pracy – 200 kHz ±15%Sprawnoœæ – 75÷82%Na zakoñczenie jeszcze garœæ uwag prak-tycznych. W tego typu uk³adach impulso-wych bardzo du¿e znaczenie ma

odpowiednie prowadzeniamas. Z tegowzglêdu zale-ca siê abyuk³ad monto-waæ na przed-stawionej narysunku 4p³ytce druko-wanej. Jakod³awiki L1 i L2mo¿na zasto-sowaæ minia-turowe d³awi-ki, ale nale¿ysiê liczyæ zezmniejszeniemmaksymalne-

go pr¹du wyjœciowego. Chc¹c uzyskaæmaksymalny pr¹d wyjœciowy nale¿y sto-sowaæ d³awiki podane w wykazie ele-mentów lub podobne toroidalne mog¹cepracowaæ z pr¹dami rzêdu 200 mA przyczêstotliwoœciach 200 kHz.

Pod ¿adnym pozorem nie wolnowk³adaæ w podstawkê, ani z niej wyjmo-waæ uk³adu MAX 743 przy w³¹czonymnapiêciu zasilaj¹cym. Tak¿e przy w³¹czo-nym napiêciu zasilania nie wolno lutowaæ¿adnych elementów.

Nale¿y tak¿e zwróciæ uwagê czy kon-densatory wyjœciowe C6 i C8 s¹ pod³¹czo-ne ich brak prowadzi do uszkodzeniauk³adu.

Przeprowadzaj¹c pomiary oscylosko-powe nale¿y pos³ugiwaæ siê sond¹ 1:10.

Masê sondy nale¿y ³¹czyæ z mas¹ uk³adujak najbli¿ej miejsca pomiaru. Poza tympo³¹czeniem nie wolno ³¹czyæ masy obu-dowy oscyloskopu z mas¹ uk³adu.

Jako ciekawostkê mo¿na potraktowaæto, ¿e kompletna przetwornica nie zawie-ra ¿adnego rezystora co jest bardzo rzad-ko spotykane.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-wiaæ w redakcji PE.Cena: p³ytka numer 492 – 2,15 z³

+ koszty wysy³ki.

492

492

TC9C11

C6

C13

–C8

L4D2

C4

C5US1

MA

X743

+5V

12V 15VL2

C12

+

L3D1

C8

C7

C1

C2C3

GND

L1

ARTKELE 492

Rys. 4 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

US1 – MAX 743

D1, D2 – 1N5817 patrz opis w tekœcie

C1, C5 – 10 nF/50 V ceramiczny

C9÷C11 – 47 nF/50 V ceramiczny

C2 – 100 nF/50 V MKSE-20

C4 – 1 mmF/50 V

C12, C13 – 2,2 mmF/50 V

C3 – 10 mmF/25 V

C6÷C8 – 100 mmF/16 V

L1, L2 – 100 mmH typ HM50

patrz opis w tekœcie

L3, L4 – 22 mmH patrz opis w tekœcie

p³ytka drukowana numer 492

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Kondensatory

Inne

àà mgr in¿. Dariusz Cichoñski

Niektóre wzmacniacze mocy (zw³a-szcza nieco starsze) posiadaj¹ bardzo nie-przyjemn¹ w³aœciwoœæ. Przy w³¹czaniu

i wy³¹czaniu na skutek stanów nieustalo-nych wydaj¹ one bardzo nieprzyjemne stu-ki w g³oœnikach. Oprócz dŸwiêku który

dra¿ni ucho ka¿de-go melomana stukite wp³ywaj¹ nieko-rzystnie na zestawyg³oœnikowe i mog¹w niekorzystnymprzypadku dopro-wadziæ do ich trwa-³ego uszkodzenia.

Zaradziæ te-mu mo¿na stosuj¹cprosty uk³ad

opóŸnionego za³¹czania kolumn g³oœniko-wych (rys. 1). Uk³ad zasilany jest napiê-ciem zmiennym ok. 12 V. Po w³¹czeniunapiêcia zasilania kondensator C2 zaczynapowoli ³adowaæ siê przez rezystor R1. Sta-³a czasowa tego uk³adu wynosi ok. 4,5 s.Po tym czasie w³¹czony zostaje tranzystorT1 poci¹gaj¹c za sob¹ w³¹czenie tranzy-stora T2 który wysterowuje przekaŸnikPk1 w³¹czaj¹cy zestawy g³oœnikowe.

Przy wy³¹czeniu napiêcia zasilania ko-lumny zostaj¹ prawie natychmiast od³¹czo-ne poniewa¿ pr¹d pobierany przez cewkêprzekaŸnika jest stosunkowo du¿y i niemalnatychmiast roz³adowuje kondensator filtruC1. Uk³ad jest tak prosty, ¿e mo¿na gozmontowaæ na ma³ej p³ytce uniwersalnej.

Pomys³y uk³adowe – uk³ad opóŸnionegoza³¹czania kolumn g³oœnikowych

2,2k100mFZG P

PK112V

R4C2

C1220mF

D21N4007

ZG L

R147k

R210k

R37,5k

~12V

D1 1N4007 T2 BC327-16

WZ L

WZ P

T1 BC547B

Rys. 1 Schemat uk³adu opóŸnionego za³¹czania kolumn g³oœnikowych àà Redakcja

2702/2000 PPoommyyss³³yy uukk³³aaddoowwee

Jak wa¿na jest dobrze zaprojektowa-na i wykonana p³ytka drukowana wieka¿dy z nas, kto choæ raz po wytrawieniulaminatu i przeniesieniu elementówz p³ytki uniwersalnej na gotow¹ p³ytkê,spêdzi³ d³ugie godziny na szukaniu bra-kuj¹cych lub Ÿle wykonanych po³¹czeñ.Pomocnym narzêdziem w procesie pro-jektowania obwodów elektronicznychjest niew¹tpliwie komputer z odpowie-dnim oprogramowaniem, który pozwalana unikniêcie najczêstszego chyba b³êdu„niedorobienia” jakiegoœ po³¹czenia. Narynku istnieje wiele tego typu progra-mów oferuj¹cych ró¿ne mo¿liwoœcii oczywiœcie w ró¿nych cenach, najpopu-larniejsze z nich to Protel, OrCad, Tango.

My jednak zdecydowaliœmy siê opi-saæ doœæ ma³o znany pakiet EAGLE,którego darmowa wersja (tzw. freewa-re) jest dostêpna w Internecie pod ad-resem www.cadsoft.de. O wyborze tegopakietu zadecydowa³ fakt, ¿e „okrojo-na” darmowa wersja dostêpna w sieci,posiada wszystkie funkcje potrzebne dowykonania kompletnego projektu p³yt-ki, oraz to ¿e mo¿liwoœci programu s¹porównywalne z komercyjnymi wersja-mi najlepszych tego typu pakietów.

W tym miejscu warto powiedzieæo ograniczeniach jakie zosta³y wprowa-dzone do darmowej wersji: po pierwszemaksymalny rozmiar p³ytki, któr¹ mo¿-na zaprojektowaæ zosta³ ograniczony doobszaru 100 mm×80 mm, po drugiemo¿na zaprojektowaæ tylko dwie war-stwy. Kolejne ograniczenie wprowadzo-ne przez producenta polega na tym, ¿eprogram do edycji schematów nie mo-

¿e obs³ugiwaæ jednoczeœnie kilku pli-ków (mo¿na edytowaæ tylko jedenschemat). Wszystkie pozosta³e funkcje,czêsto wy³¹czane w wersjach darmo-wych, takie jak zapis projektu (schema-tu i p³ytki), wydruki, mo¿liwoœæ do³¹-czania i tworzenia nowych bibliotek nieposiadaj¹ ¿adnych ograniczeñ. Pakietnie posiada tak¿e ¿adnego zabezpiecze-nia jeœli chodzi o czas u¿ywania, raz za-instalowany dzia³a bezterminowo.Ostatnim ograniczeniem wprowadzo-nym do wersji darmowej, dotycz¹cymbardziej sposobu u¿ytkowania progra-mu ni¿ jego funkcji, jest zakaz u¿ywaniatej wersji do celów komercyjnych.

Jak ju¿ wspomnia³em plik instalacyj-ny mo¿na uzyskaæ poprzez Internet podadresem www.cadsoft.de. Pod tym sa-mym adresem, mo¿na tak¿e znaleŸæwszystkie informacje dotycz¹ce wspo-mnianych ograniczeñ, mo¿liwoœci zaku-pu programu i jego ceny w pe³nej wersji.Pakiet EAGLE jest dostêpny w dwóchwersjach jêzykowych: angielskiej i nie-mieckiej, oraz dla kilku systemów opera-cyjnych: Windows 95/98/NT, Unix, MS-Dos. Ze wzglêdu na popularnoœæ Win-dows 95 w artykule zostanie opisanawersja angielskojêzyczna dla tego w³a-œnie systemu, do której plik instalacyjnywystêpuje pod nazw¹ ew355r3.exe i zaj-muje 4,20 MB. Postaramy siê aby plikten znalaz³ siê tak¿e na naszej domowejstronie www.pe.com.pl. Dla Czytelników,którzy nie maj¹ dostêpu do Intrenetu,mo¿liwe bêdzie zamówienie w redakcjip³yty CD z plikami instalacyjnymi. Warto

tak¿e wspomnieæ, ¿e firma CadSoft udo-stêpnia tak¿e w sieci plik tutorial-eng.pdf z dokumentacj¹ zawieraj¹c¹skrócony opis wszystkich funkcji i mo¿li-woœci pakietu.

Sama instalacja polega na urucho-mieniu pliku ew355r3.exe i przebiegapraktycznie automatycznie. Instalatorumo¿liwia wybór dysku i nazwy karto-teki, w której chcemy zainstalowaæ pa-kiet, a tak¿e (i to jest jedyne miejscewymagaj¹ce ingerencji u¿ytkownika)mamy do wyboru trzy opcje instalacji,dotycz¹ce rozmieszczenia poszczegól-nych plików. Domyœlnie ustawiona jestopcja z podzia³em na kartoteki o stan-dardowych nazwach (typical), ponadtodo wyboru s¹ dwie inne umo¿liwiaj¹cezainstalowanie wszystkich plikóww jednym katalogu (flat) oraz wersjaz umo¿liwiaj¹ca rozmieszczenie plikóww sposób wskazany przez u¿ytkownika(custom). Po zakoñczeniu instalacjiw panelu START | PROGRAMY tworzo-na jest grupa pod nazw¹ EAGLE LayoutEditor, w której oprócz skrótu do same-go programu znaleŸæ mo¿na link dostrony domowej firmy CadSoft, opis bi-bliotek elementów dostêpnych w pro-gramie, plik pomocy oraz informacjena temat zmian wzglêdem wczeœniej-

Na ³amach „Praktycznego Elektronika” prezentowany by³ ju¿ pro-gram PSpice do projektowania i symulacji uk³adów elektronicz-nych. Tym artyku³em chcemy rozpocz¹æ cykl poœwiêcony progra-mom komputerowym do projektowania obwodów drukowanych.Tym razem przedstawimy darmowy pakiet EAGLE firmy CADSOFT,który jest kompletnym narzêdziem, pozwalaj¹cym na zaprojekto-wanie w pe³ni profesjonalnych p³ytek. Program w wersji demon-stracyjnej dostêpny jest na p³ycie CD-PE1.

Projektowanie obwodówdrukowanych przy u¿yciu

programu EAGLE

Rys. 1 Okno panelu kontrolnego

Rys. 2 Okno „Nowy projekt”

Wstêp

Instalacja

28 02/2000PPrrooggrraammyy kkoommppuutteerroowwee

szych wersji programu i konfiguracjiwydruków.

W sk³ad pakietu wchodz¹ trzy pod-stawowe programy:EAGLE Control Panel (panel kontrolny) program umo¿liwia-j¹cy zarz¹dzanie plikami i u³atwiaj¹cypracê z du¿ymi projektami;Schematicprogram do tworzenia i edycji schema-tów;Boardprogram do tworzenia i edycji projek-tów p³ytek drukowanych.

W tym miejscu Czytelnikom którzynie mieli wczeœniej do czynieniaz podobnymi narzêdziami nale¿y przy-bli¿yæ ogólna zasadê pracy z tymi podobnymi pakietami. Otó¿ proceszaprojektowania obwodu drukowanegomo¿na podzieliæ na trzy podstawoweetapy: pierwszy to tworzenie schematuideowego uk³adu dla którego projektu-jemy p³ytkê, drugi to przeniesienie in-formacji (tzw. listy po³¹czeñ) narysowa-nego schematu do w³aœciwego progra-

mu do projektowania p³ytek (w naszymprzypadku to program Board) i wreszcietrzeci etap to rozmieszczenie elemen-tów uk³adu na p³ytce i wykonanie (rêcz-ne lub automatyczne) po³¹czeñ pomiê-dzy nimi. Przedstawiona kolejnoœæ wy-konywanych kroków nie jest oczywiœcieuniwersalna i w ró¿nych pakietach mo-¿e byæ mniej lub bardziej rozbudowa-na, jednak podstawowe etapy wystêpu-j¹ praktycznie w ka¿dym programie.

Pakiet uruchamiamy poprzez klik-niêcie ikony EAGLE w grupie START |PROGRAMY | EAGLE Layout Editor. Na-stêpuje uruchomienie okna panelu kon-trolnego, którego wygl¹d przedstawio-no na rysunku 1.

Mo¿liwoœci tego programu s¹ prak-tycznie zbli¿one do wiêkszoœci mena-d¿erów plików dostêpnych w systemieWindows. Polecenia w grupie File po-zwalaj¹ na utworzenie nowego (New)projektu – Project, schematu – Schema-

tic, lub p³ytki drukowanej– Board. Identyczne opcjemo¿na znaleŸæ w polece-niu Open umo¿liwiaj¹cymotworzenie ju¿ istniej¹-cych plików. Oprócz wy-mienionych znajduj¹ siêtam tak¿e polecenia: CAM-Job – uruchomienie mena-d¿era wydruków, ULP oraz

Script – s³u¿¹ce do pisania i uruchamia-nia skryptów oraz Text do edycji doku-mentów tekstowych. Ostatnie z wymie-nionych s¹ poleceniami doœæ zaawan-sowanymi i w pocz¹tkowej pracy z pro-gramem raczej ma³o przydatnymi, dla-tego ich dok³adne omówienie zostaniepominiête. W kolejne grupie Optionsznajdziemy polecenia dotycz¹ce: usta-wieñ plików i kartotek których zawar-toœæ ma byæ wyœwietlana na panelukontrolnym – polecenie Directories, ilo-œci kopii bezpieczeñstwa które programtworzy automatycznie – polecenie Bac-kup, oraz polecenie User Interface po-zwalaj¹ce na zmianê ustawieñ kolorówpaneli i pasków narzêdzi w programachSchematic i Board. Myœlê ¿e pocz¹tkuj¹-cym u¿ytkownikom programu przy mi-nimalnej znajomoœci jêzyka angielskie-go ustawienia te nie powinny przyspo-rzyæ k³opotów, ponadto ustawieniaprzyjête jako domyœlne pozwalaj¹ nakomfortow¹ pracê, tak wiêc ich zmianaprzy pierwszym uruchomieniu progra-mu nie wydaje siê byæ celowa. Aby roz-pocz¹æ efektywn¹ pracê z programemwarto utworzyæ swój projekt w którymbêd¹ przechowywane informacje na te-mat wszystkich wygenerowanych przeznas plików. W tym celu wybieramy po-lecenie File nastêpnie New i wreszcieProject. Spowoduje to ukazanie siêokna (rys. 2) przy pomocy, któregomo¿na nadaæ unikaln¹ nazwê naszemuprojektowi, wskazaæ œcie¿kê dostêpu dokatalogu w którym maj¹ byæ zapisywa-ne wszystkie pliki oraz nazwê bie¿¹cegodysku. Po wpisaniu nazwy w okienkuName i potwierdzeniu zostanie utwo-rzony nowy projekt.

Mo¿emy teraz przejœæ do tworzenianowego schematu. W grupie File wy-bieramy polecenie New i dalej Schema-tic. Spowoduje to uruchomienie pro-gramu do edycji schematów, któregowygl¹d z wczeœniej przygotowanymschematem prostego wzmacniaczao wzmocnieniu regulowanym cyfrowoprzedstawiono na rysunku 3. Oczywi-œcie schemat prezentowanego uk³adunie ma zbyt du¿ych walorów praktycz-nych. Zosta³ on stworzony jedynie doprezentacji mo¿liwoœci programu.

Na rysunkach 4 i 5 przedstawionopaski narzêdzi wraz, z krótkimi opisami

Rys. 3 Panel g³ówny programu Schematic

Rys. 4 Pasek narzêdzi podstawowych programu Schematic

Rozpoczêcie pracy

Tworzenie schematów

2902/2000 PPrroojjeekkttoowwaanniiee oobbwwooddóóww ddrruukkoowwaannyycchh –– EEAAGGLLEE

poszczególnych funkcji, przy pomocyktórych mo¿liwe jest wykonanie wszy-stkich operacji potrzebnych podczasedycji. Zanim jednak przyst¹pimy doomawiania poszczególnych poleceñ,nale¿y kilka s³ów powiedzieæ o biblio-tekach elementów dostêpnych w pa-kiecie EAGLE.

Otó¿ podczas instalacji pakietuw katalogu C:\Program Files\EAGLE\lbrinstalowane s¹ pliki z rozszerzeniami*.lbr stanowi¹ce archiwum danych do-tycz¹cych wygl¹du i typu obudów ele-mentów, które mo¿emy u¿ywaæ przyrysowaniu schematów oraz tworzeniuobwodów drukowanych. Nazwa ka¿de-go pliku jest zwi¹zana z grup¹ elemen-tów elektronicznych które znajduj¹ siêw bibliotece. Poniewa¿ pocz¹tkuj¹cymu¿ytkownikom nazwy te mog¹ niewielemówiæ w Tabeli 1 zestawiono wybranenazwy bibliotek wykorzystywanychpodczas tworzenia schematu z rys. 3i krótkie opisy ich zawartoœci. Dok³adnyopis wszystkich bibliotek mo¿na znaleŸæw pliku tekstowym library.txt. W Tabeli2 zestawiono skróty klawiszowe funkcji,

które mog¹ znacznieu³atwiæ pracê z pro-gramem. W celu u¿ycia ele-mentów z wybranejbiblioteki nale¿y klik-n¹æ ikonê U¿yj biblio-teki na poziomym pa-sku narzêdzi (rys. 4).Pojawi siê oknoprzedstawione na ry-sunku 6. W polu Pathnale¿y wybraæ katalogC:\Program Files\EA-GLE\lbr, co spowodujewyœwietlenie w poluFile listy wszystkichdostêpnych bibliotek.

Pozostaje tylko podœwietliæ wybran¹nazwê biblioteki i potwierdziæ przyci-skiem OK. W ten sposób zostaj¹ udo-stêpnione wszystkie elementy znajduj¹-ce siê w bibliotece. Powy¿sz¹ operacjêmo¿na powtórzyæ kilkakrotnie i za³ado-waæ na pocz¹tku pracy wszystkie biblio-teki, z których mamy zamiar korzystaæ.Wiedz¹c ju¿ jak za³adowaæ do progra-mu niezbêdne biblioteki mo¿emy za-braæ siê do rysowania schematu. Przed-tem jednak warto ustawiæ parametrysiatki, do której wyrównywane bêdziepo³o¿enie rysowanych elementów. Mo-¿e nie jest to najwa¿niejsza funkcja pro-gramu, jednak mo¿e ona w znacznymstopniu u³atwiæ póŸniejsze rozmieszcza-nie elementów na schemacie. Z piono-wego paska narzêdzi umieszczonegoz lewej strony okna (rys. 5) klikamy iko-nê Zmiana parametrów siatki. Pojawiasiê okno przedstawione na rysunku 7,w którym mo¿liwe jest w³¹czenie lubwy³¹czenie wyœwietlania siatki –On/Off, wybór rodzaju wyœwietlanejsiatki: Dots – kropki, Lines – linie ci¹g³e,oraz wybór jednostki w której wyœwie-

tlane i mierzone bêd¹ odleg³oœci i po³o-¿enie elementów – Units.

W tym miejscu warto przypomnieæ,¿e odleg³oœæ pomiêdzy nó¿kami uk³aduscalonego w standardowej obudowietypu DIL wynosi 100 mil = 0,1 inch = 2,54 mm = 2540 mic. Po ustawie-niu parametrów siatki, klikamy ikonêWstaw element (rys. 5). Pojawia siêokno wyboru elementu przedstawionena rysunku 8.

Z pola Device mo¿emy wybraæ ¿¹-dany przez nas element (np. wzmac-niacz OP-07 – element w biblioteceOP07Z). Uwa¿ny czytelnik zapewne za-uwa¿y, ¿e w przypadku biblioteki line-ar.lbr zawieraj¹cej liniowe uk³ady scalo-ne wiêkszoœæ nazw jest podwójna i ró¿-ni¹ siê one miêdzy sob¹ ostatni¹ liter¹(dla wzmacniacza OP-07 istniej¹ dwaelementy: OP07J i OP07Z). Litery te de-cyduj¹ o typie obudowy jaka zostanieu¿yta dla wybranego elementu podczasprojektowania p³ytki. Dlatego w po-cz¹tkowym etapie warto zapoznaæ siêz nazwami elementów i odpowiadaj¹-cymi im obudowami. w przypadku wy-mienionego wzmacniacza litera J nakoñcu nazwy oznacza obudowê okr¹g³¹natomiast litera Z standardow¹ obudo-

wê typu DIL. Inne nazwy najczê-œciej u¿ywanych elementów przy-toczê w dalszej czêœci artyku³u. Je-¿eli interesuj¹cy nas element niewystêpuje w bie¿¹cej bibliotece,której nazwa znajduje siê w gór-nym wierszu okna, mo¿na j¹ zmie-niæ na inn¹ wczeœniej otworzon¹.Je¿eli w ¿adnej z za³adowanychbibliotek nie znajdziemy potrzeb-nego nam elementu, mo¿emy za-³adowaæ kolejne biblioteki korzy-staj¹c z przycisku Use znajduj¹ce-go siê w dolnej czêœci okna – po-

Rys. 5 Pasek narzêdzi do edycji schematu

Rys. 6 Okno u¿yj biblioteki

Nazwa biblioteki ZawartoϾ

con-lsta.lbr z³¹cza i gniazdadiode.lbr diody prostownicze, Zenera, impulsowe itp.discrete.lbr elementy R,L,Clinear.lbr liniowe uk³ady scalone (wzmacniacze, uk³ady czasowe, itp.)40xx.lbr uk³ady CMOSrectif.lbr mostki prostowniczesupply1.lbr standardowe elementy typu „GND”, „VCC”, „VEE”, „+5V”, itp.supply2.lbr rozszerzenie biblioteki supply1.lbrtrans-pw.lbr tranzystory mocyv-reg.lbr monolityczne stabilizatory napiêcia

Tabela 1 РNazwy wybranych bibliotek i ich zawartoϾ

30 02/2000PPrroojjeekkttoowwaanniiee oobbwwooddóóww ddrruukkoowwaannyycchh –– EEAAGGLLEE

lecenie dzia³a identycznie jak ikonaU¿yj biblioteki. Przycisk Drop powodu-je wykasowanie wybranej bibliotekiz grupy aktualnie u¿ywanych. Po odna-lezieniu i wybraniu (podœwietleniu) in-teresuj¹cego nas elementu klikamy naprzycisku OK (inna metoda – podwójneklikniêcie na nazwie elementu). Spowo-duje to zamkniêcie okna Dodaj elementi pojawienie siê konturów symbolu wy-branego elementu. Przy pomocy my-szki mo¿liwe jest dowolne po³o¿enieelementu poprzez naciœniêcie lewegoklawisza. Je¿eli wczeœniej chcemyobróciæ element, mo¿emy u¿yæ prawe-go klawisza myszki lub klikn¹æ jedn¹z szeœciu ikon, której pojawi³y siê ko³oikony Ustawienia siatki, a które obrazu-j¹ odbicie lub obrót elementu. Po po³o-¿eniu elementu na schemacie mo¿emyoperacjê powtórzyæ, lub w celu pobra-nia z biblioteki kolejnego elementu,przejœæ do okna Dodaj element poprzeznaciœniêcie klawisza Escape. Ca³kowitarezygnacja z polecenia wstaw elementmo¿liwa jest przez dwukrotne naciœniê-cie klawisza Escape lub klikniêcie ikonkiStop (rys. 4). Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿eproces wyboru elementów z bibliotekjest bardzo wa¿ny, poniewa¿ od w³aœci-wego doboru elementu wstawianegodo schematu zale¿y czy zaprojektowanaprzez nas p³ytka bêdzie pasowa³a do

posiadanych przez nas fizycz-nych elementów elektronicz-nych. Warto wiêc przed przyst¹-pieniem do rysowania schematurozejrzeæ siê wœród posiadanychelementów i zidentyfikowaæ ichobudowy. Niestety muszê przy-znaæ, ¿e nazwy elementów w bi-bliotekach przyjête przez twór-ców programu, w niektórychprzypadkach daleko odbiegaj¹od standardowych nazw obu-dów. Jak wiêc sprawdziæ, któryz elementów w bibliotece ma

odpowiedni¹ obudowê? Istnieje bardzoprosty sposób wystarczy wybraæ te ele-menty, których obudowy nas interesu-j¹, wstawiæ je do schematu, zapisaæefekt naszej pracy i klikn¹æ ikonêPrzejdŸ do Board umieszczon¹ w pozio-mym pasku narzêdzi. Program poinfor-muje nas, ¿e projekt p³ytki o nazwieidentycznej ze schematem jeszcze nieistniej i zapyta czy utworzyæ taki projektna podstawie bie¿¹cego schematu. Popotwierdzeniu nast¹pi przejœcie do pro-gramu Board w którym automatyczniepojawi¹ siê obudowy wszystkich ele-mentów u¿ytych w schemacie. Postwierdzeniu, który z elementów maodpowiedni¹ obudowê nale¿y klikn¹æikonê identyczn¹ jak PrzejdŸ do Board,co spowoduje prze³¹czenie do progra-mu Schematic. Aby skasowaæ elementy,których obudowy nam nie odpowiada-j¹ nale¿y klikn¹æ ikonê Kasuj (rys. 5)a nastêpnie klikn¹æ na wybranym ele-mencie. Pakiet EAGLE zosta³ tak skon-struowany, ¿e po uruchomieniu progra-mu Board i za³adowaniu elementówz bie¿¹cego schematu, wszystkie zmia-ny naniesione na schemacie s¹ automa-tycznie uaktualniane w programie Bo-ard, bez koniecznoœci ponownego zapi-sywania schematu czy te¿ uruchamianiaBoard. W³asnoœæ ta bardzo u³atwia pra-cê i przy pewnej wprawie znalezienieelementu w odpowiedniej obudowienie trwa d³u¿ej ni¿ kilka minut. Tymktórzy nie chc¹ traciæ czasu przybli¿ênazwy najczêœciej u¿ywanych elemen-tów z biblioteki discrete.lbr: CAP-xx –kondensatory tantalowe z zaznaczon¹na schemacie polaryzacj¹ o rozstawienó¿ek okreœlonym liczb¹ po myœlniku(2,5 – oznacza 100 mil = 2,54mm, 5 –oznacza 200 mil = 5,08 mm, itd.);CAPNP-xx – kondensatory ceramiczne,cyfra po myœlniku oznacza odleg³oœæ

pomiêdzy wyprowadzeniami; DIODE-xx – diody; ELC-xx – kondensatoryelektrolityczne; L-xx – cewki le¿¹ce; LS-xx – cewki stoj¹ce; POT-S – potencjo-metry monta¿owe pionowe; POT-L –potencjometry monta¿owe le¿¹ce; PO-TUS-TRIM – trymery; RESEU-xx – rezy-story; RESUS-xx – tak¿e rezystoryw obudowach identycznych jak wcze-œniejsze, z tym ¿e rysowane na schema-cie nie w postaci prostok¹ta tylko w po-staci „fali”; RN-xx – drabinki rezystoro-we; ZDIO-xx – diody Zenera.

Po wybraniu i rozmieszczeniu naschemacie elementów, mo¿emy przy-st¹piæ do wykonywania po³¹czeñ elek-trycznych. W tym celu nale¿y klikn¹æikonê Wstaw po³¹czenie (rys. 5), a na-stêpnie klikn¹æ na koñcu nó¿ki elemen-tu i przeci¹gn¹æ liniê do kolejnej nó¿ki.Aby przerwaæ wykonywanie po³¹cze-nia, nale¿y wcisn¹æ klawisz Escape. Wy-konuj¹c po³¹czenia pomiêdzy wiêcejni¿ dwoma wyprowadzeniami nale¿yprzy pomocy ikony Wstaw wêze³ uzu-pe³niæ schemat wêz³ami elektrycznymiw odpowiednich miejscach – programnie wstawia automatycznie wêz³óww miejscach po³¹czeñ. Kasowanie Ÿlenarysowanych po³¹czeñ odbywa siêidentycznie jak kasowanie elementów –nale¿y klikn¹æ ikonê Kasuj, a nastêpnieklikn¹æ na wybrany po³¹czeniu. Pod-czas wykonywania po³¹czeñ brameki uk³adów cyfrowych o kilku wejœciach

Klawisz Funkcja

F2 odœwie¿ ekranF3 powiêkszF4 zmniejszF6 w³¹cz/wy³¹cz wyœwietlanie siatkiF7 przenieœF8 za³am po³¹czenieF9 cofnij ostatni¹ operacjêF10 ponów ostatni¹ operacjêAlt + F2 wyœwietl ca³y schemat

Tabela 2 – Niektóre skróty klawiaturowe.

Rys. 7 Okno do zmiany parametrów siatki

Rys. 8 Okno Dodaj element

Rys. 9 Okno Dodaj bramkê/zasilanie

3102/2000 PPrroojjeekkttoowwaanniiee oobbwwooddóóww ddrruukkoowwaannyycchh –– EEAAGGLLEE

lub wyjœciach przydatna mo¿e byæfunkcja Zmieñ kolejnoœæ wyprowadzeñ.Po wybraniu tej opcji klikamy pierwsz¹nó¿kê a nastêpnie kolejn¹, które chce-my zamieniæ miejscami. Czêsto opera-cja ta mo¿e bardzo u³atwiæ projektowa-nie samej p³ytki. Tak¿e w przypadkuuk³adów cyfrowych, w których wystê-puje kilka takich samych komponentóww jednej obudowie (np. CD 4013 –dwa przerzutniki typu D), przydatnamo¿e byæ funkcja Zamieñ miejscamibramki.

Podczas wykonywania po³¹czeñpomiêdzy uk³adami scalonymi pojawiasiê problem pod³¹czenia masy i zasila-nia. Nó¿ki zasilania uk³adów analogo-wych s¹ w wiêkszoœci przypadków wi-doczne bezpoœrednio przy rysowaniuschematu. W przypadku uk³adów cy-frowych sprawa wygl¹da trochê gorzej.Aby pod³¹czyæ zasilanie do uk³adu cy-frowego nale¿y klikn¹æ ikonê Dodajbramkê/zasilanie (rys. 5) i klikn¹æ nawybranym elemencie. Po klikniêciu tejikony pojawia siê okno przedstawione

na rysunku 9,w polu któregozostaj¹ przedsta-wione wszystkiekomponenty za-warte w obudo-wie danego uk³a-du scalonego(kolejne bramkilub przerzutniki)oraz warstwa za-silania oznaczo-na jakoPWR+VEE.

Wybiera j¹cten komponents p o w o d u j e m yuw idoc zn i en i ena schemacienó¿ek do którychnale¿y pod³¹czyænapiêcia zasilaj¹-ce uk³adu. Inn¹

metod¹ pod³¹czenia zasilania do uk³a-dów cyfrowych mo¿e byæ skorzystanieze standardowych elementów zawar-tych w bibliotece supply1.lbr lub sup-ply2.lbr. W takim przypadku nie jestkonieczne wczeœniej opisane edytowa-nie nó¿ek zasilania uk³adów cyfrowych.Wystarczy z biblioteki pobraæ elemento odpowiedniej nazwie (VDD lub VSS)i pod³¹czyæ np. do wyjœcia odpowie-dniego stabilizatora. W przypadku wy-st¹pienia w schemacie kilku uk³adówcyfrowych nie trzeba tak¿e dorysowy-waæ po³¹czeñ pomiêdzy nó¿kami zasi-lania, podczas projektowania p³ytkiprogram przyjmuje te po³¹czenia jakodomyœlne.

Po wykonaniu po³¹czeñ mo¿nasprawdziæ czy gdzieœ nie postawiliœmyzbêdnego wêz³a lub nie dorysowaliœmypo³¹czenia. Do tego celu s³u¿y ikonaPoka¿ po³¹czenie. Po jej wybraniui klikniêciu na fragmencie interesuj¹ce-go nas po³¹czenia program podœwietlica³y wêze³ elektryczny wraz z nó¿kamiuk³adów po³¹czonych ze sob¹.

Podczas dodawania elementów doschematu program automatycznie nu-meruje kolejne rezystory uk³ady scalo-ne czy kondensatory, chc¹c jednaknadaæ im unikaln¹ nazwê lub zmieniænumeracjê nale¿y klikn¹æ ikonê Edycjanazwy a nastêpnie klikn¹æ wybrany ele-ment. Pojawi siê okno w którym mo¿li-we bêdzie wpisanie nazwy maksymal-nie do oœmiu znaków. Je¿eli chodzio zmianê wartoœci elementów wybiera-my ikonê Edycja wartoœci elementui postêpujemy identycznie jak przy edy-cji nazwy. Przy doœæ gêstym roz³o¿eniuelementów mo¿e zdarzyæ siê tak, ¿e na-zwa lub wartoœæ jednego nak³ada siê nasymbol innego elementu. Nale¿y wtedypoprzenosiæ opisy tak aby schemat by³czytelny i jasny. Niestety w programieSchematic pozycja opisu danego uk³adujest œciœle zwi¹zana z pozycj¹ elementui wszelkie próby przesuniêcia opisówprzy u¿yciu ikony Przenieœ nie przynio-s¹ po¿¹danego skutku. W tym przypad-ku nale¿y najpierw klikn¹æ ikonê Od-dziel nazwê/wartoœæ od elementu i klik-n¹æ wybrany element. Spowoduje to„oddzielenie” opisów od elementu .Te-raz dopiero u¿ywaj¹c ikony Przenieœmo¿na dowolnie przesuwaæ lub obra-caæ opisy.

Pozosta³o nam jeszcze omówieniekilku ikon, których przeznaczenie mo¿e

byæ interesuj¹ce podczas pierwszychprac z programem.

Przy pomocy ikony Informacjao elemencie/po³¹czeniu, klikaj¹c na wybrany uk³ad lub po³¹czenie mo¿e-my uzyskaæ informacje na temat akt-ualnej nazwie, wartoœci, nazwie bi-blioteki Ÿród³owej, typu obudowy, po-zycji elementu itp., która pojawi siêw postaci okienka przedstawionego narysunku 10.

Na rysunku 11 przedstawiono na-tomiast okno pojawiaj¹ce siê po klik-niêciu ikony Parametry ekranu. Przypomocy tego okna mo¿emy zmieniaæparametry wyœwietlania na schemacieposzczególnych jego komponentów ta-kich jak po³¹czenia, szyny sygna³owe,nó¿ki uk³adów, symbole elementów,ich nazwy i wartoœci. W celu zmiany pa-rametru nale¿y podœwietliæ interesuj¹cynas komponent i klikn¹æ przycisk Chan-ge umieszczony na dole okna (rys. 11).Spowoduje to pojawienie siê nowegookienka przedstawionego na rysunku12. W okienku tym mo¿liwa jest zmia-na jego nazwy np. z angielskich na pol-skie, koloru w jakim maj¹ byæ wyœwie-tlane wszystkie elementy tego typu (np.wszystkie po³¹czenia w kolorze czar-nym), oraz mo¿liwe jest ustawienieopcji czy komponenty tego typu maj¹byæ widoczne na schemacie.

Dla bardziej dociekliwych Czytelni-ków polecam pomoc podrêczn¹ do-stêpn¹ w programie oraz plik tutorial-eng.pdf, w którym w przystêpny spo-sób, krótko opisano wszystkie funkcjedostêpne w ca³ym pakiecie EAGLE.

W kolejnych numerach Praktyczne-go Elektronika zajmiemy siê projekto-waniem p³ytek przy pomocy programuBoard oraz drukowaniem dokumentacjinaszego projektu.

Rys. 10 Okno informacji o elemencie

Rys. 11 Okno ustawieñwyœwietlania

Rys. 12 Okno zmiany parametrówwyœwietlania

àà Rafa³ Brewka

32 02/2000PPrroojjeekkttoowwaanniiee oobbwwooddóóww ddrruukkoowwaannyycchh –– EEAAGGLLEE

Po zmontowaniu wszystkich czêœcisk³adowych termoregulatora mo¿na przy-st¹piæ do procesu uruchamiania i kalibracji.Do kalibracji niezbêdny bêdzie doœæ do-k³adny woltomierz o zakresach pomiaro-wych 200 mV i 2 V. Uruchomienie termo-regulatora sprowadza siê do w³¹czenia zasi-lania i sprawdzenia oznak poprawnegodzia³ania programu. Po w³¹czeniu zasilaniana wyœwietlaczach powinna pojawiæ siê go-dzina 12:00, a skrajna prawa kropka dzie-siêtna bêdzie migaæ z czêstotliwoœci¹ 2 Hz.

Kalibracja czujnika temperatury jestbardzo prost¹ czynnoœci¹ nie wymagaj¹c¹¿adnych wzorców temperatury w postacinaczynia z wod¹ czy innego termometru.Jedynym utrudnieniem jest uwaga, ¿e ka-libracjê nale¿y przeprowadziæ doœæ szybkouwa¿aj¹c na to, ¿eby temperatura w oto-czeniu uk³adu US1 nie zmieni³a siê (niewolno np. zbli¿aæ rêki). W pierwszej kolej-noœci woltomierz na zakresie 200 mV do-³¹czamy do koñcówek GND i Vout uk³aduUS1. Zmierzone napiêcie zapamiêtujemy.Nastêpnie zmieniamy zakres woltomierzana 2 V i pod³¹czamy go pomiêdzy masêurz¹dzenia a koñcówkê Vout uk³adu US1.Nastêpnie potencjometr P1 ustawiamyw takiej pozycji, aby woltomierz wskazy-wa³ wartoœæ dziesiêciokrotnie wiêksz¹ odzmierzonej poprzednio. Po wykonaniu tejoperacji uk³ad elektroniczny termoregula-tora mo¿na uznaæ za skalibrowany. Pozo-stanie jeszcze kalibracja programowa ter-mometru, któr¹ opisujemy dalej.

Dziêki zastosowaniu poczwórnego wy-œwietlacza siedmiosegmentowego oraz

czterech przycisków, ustawianie parame-trów pracy regulatora temperatury jestczynnoœci¹ wzglêdnie prost¹. Poszczegól-nym przyciskom nadano nastêpuj¹ce na-zwy: SET, ESC, PLUS i MINUS. Po w³¹czeniuzasilania urz¹dzenie wyœwietla aktualnyczas, migaj¹c diod¹ po³o¿ona z prawej stro-ny (rys. 1). Jeœli w pamiêci EEPROM niewykryto ¿adnych ustawieñ, grzejnik bêdziestale wy³¹czony W przypadku pod³¹czeniatylko baterii czas nie bêdzie wyœwietlany,aby wyd³u¿yæ jej okres dzia³ania. Tryb wy-œwietlania czasu jest trybem bazowym dlawszelkich niezbêdnych ustawieñ.

Naciskaj¹c jednoczeœnie przycisk SETi ESC przechodzimy do trybu ustawianiaczasu. Po naciœniêciu zacznie migaæ aktual-na godzina i naciskaj¹c przyciski PLUS i MI-NUS mo¿emy zmieniæ jej wartoœæ. Naciska-j¹c SET przejdziemy do ustawiania minut,sk¹d po ponownym naciœniêciu SET wróci-

my do trybu wyjœciowego Naciœniêcie ESCw dowolnym momencie anuluje dokonanezmiany. Bêd¹c w trybie podstawowym mo-¿emy zobaczyæ wartoœæ mierzonej tempe-ratury otoczenia naciskaj¹c przycisk ESC.Naciœniêcie PLUS spowoduje pokazanietemperatury ustawionej jako po¿¹dana.Mo¿emy zmieniæ szybko jej wartoœæ naci-skaj¹c jednoczeœnie SET i PLUS, a nastêpnieprzyciskami PLUS i MINUS. Schematyczniewszystkie operacje z trybu podstawowegopokazuje rysunek 2.

Nasz regulator wyposa¿ony jest w do-bow¹ regulacjê cyklu sterowania ogrzewa-niem. Algorytm sterowania dobowegooparty jest na zasadzie zdarzeñ. U¿ytkownikma mo¿liwoœæ zdefiniowania do oœmiupunktów czasowych, dla których podanyjest rodzaj automatycznie ustawianego trybupracy oraz po¿¹dana temperatura. Spójrzmy

Mikroprocesorowy regulatortemperatury cz. 2

MINUSPLUSESCSET

Rys. 1 Wygl¹d mikroprocesorowego regulatoratemperatury w trybie podstawowym

nienieSET

takczy ustawiono

ostatni punkt?tryb E lub O?

czy ustawiono tak ESC

MINUS minutê

PLUS ustaw

SETSET SET

temp.

ustaw

pracy

tryb

ustaw ESC PLUS

MINUSMINUS

PLUSESC ustawESC PLUS

godzinêMINUS

21°CSET MINUS 22:54

tryb ustawiania parametrów punktow czasowych10:23 podstawowego

powrót do trybu

Rys. 3 Schemat ustawiania parametrów punktów czasowych regulatora temperatury

SET

minutêMINUS

SETSETESCPLUS

SET

ESC PLUS ustaw MINUS

punktów czasowych

ustawESC PLUS poka¿ PLUSESC ustaw

godzinêMINUSaktualn¹

temperaturê MINUS temperaturê ustawiania parametrów

przejdŸ do trybu

ESCSET ESC SET PLUS MINUSSET

tryb podstawowy10:23

Rys. 2 Ogólny schemat ustawiania regulatora temperatury

Ustawianie parametrów pracy regulatora

Godzina Tryb pracy Temperatura6:00 komfortowy 21°C

17:00 ekonomiczny 17°C

Tabela 1 – Przyk³ad ustawienia dwóchpunktów czasowych regulatora temperatury

Uruchomienie regulatora temperatury

3302/2000 EElleekkttrroonniikkaa ddoommoowwaa

na przyk³adowe ustawienie oparte nadwóch punktach czasowych (pokazanychw Tabeli 1), dotycz¹ce pomieszczenia,w którym przebywa siê zazwyczaj pomiêdzygodz. 7:00, a 16:00. O godzinie 6:00 regu-lator zwiêkszy nieznacznie moc grzania, abyuzyskaæ w pomieszczeniu temperaturê jaknajbardziej zbli¿on¹ do ustawionej, dziêkiczemu w czasie pobytu ludzi pomieszczeniebêdzie odpowiednio nagrzane, a komforto-wy tryb pracy zapewni stabilnoœæ podgrze-wania. Gdy pomieszczenie opustoszeje, re-gulator przejdzie w tryb ekonomiczny, do-puszczaj¹c znaczniejsze wahania orazzmniejszy temperaturê do poziomu zapew-niaj¹cego utrzymanie budynku w nagrzaniu.

Do trybu ustawiania punktów czaso-wych przechodzimy naciskaj¹c jednoczeœniedwa skrajne przyciski: SET i MINUS. Usta-wienia ka¿dego punktu czasowego sk³adaj¹siê z trzech etapów: ustawienia trybu, czasuoraz temperatury. Do kolejnych etapówprzechodzimy naciskaj¹c przycisk SET. Zaczy-namy od ustawienia trybu, gdzie widzimyrównie¿ numer naszego punktu. Tradycyjnietryb zmieniamy przyciskami PLUS i MINUS.Oprócz trybu ekonomicznego (wyœwietlane-

go jako „E”) i komfortowego(„O”), mo¿emy wy³¹czyæ danypunkt czasowy (oznaczenie –„--”). Jeœli punkt jest wy³¹czo-ny po naciœniêciu SET przej-dziemy do nastêpnego, jeœlizaœ wybraliœmy jeden z try-bów pracy, przejdziemy doustawiania czasu. Po ustawie-niu czasu przechodzimy doustawienia temperatury, a na-stêpnie do kolejnego punktuczasowego lub do trybu wyj-œciowego (jeœli ustawiliœmypunkt nr 8). W ka¿dej chwili

mo¿emy opuœciæ tryb ustawiania punktówczasowych naciskaj¹c ESC. Ca³y schematprzejœæ w tym trybie przedstawia rysunek 3.

Wykorzystanie precyzyjnego czujnikaoraz zastosowanie cyfrowej metody pomia-ru zapewnia naszemu urz¹dzeniu du¿¹ do-k³adnoœæ i stabilnoœæ procesu pomiaru tem-peratury otoczenia. Jednak z powodu u¿y-cia tanich elementów dyskretnych o spo-rym dopuszczalnym rozrzucie parametrów,uzyskanie absolutnej dok³adnoœci wymagaprzeprowadzenia prostej kalibracji. Wynikkalibracji zostanie zapisany w nieulotnejpamiêci EEPROM mikrokontrolera, dlategowystarczy jeœli zostanie przeprowadzonyjednokrotnie. Oczywiœcie istnieje mo¿liwoœæwielokrotnego przeprowadzenia procesukalibracji, potrzebnego np. w przypadkuawarii jednego z elementów.

Do trybu kalibracji przechodzimy z try-bu podstawowego (z wyœwietlanym cza-sem), naciskaj¹c jednoczeœnie przyciskiPLUS i MINUS. Na wyœwietlaczu pojawi ak-

tualna wartoœæ zmierzonej temperatury. Zewzglêdu na wymagan¹ dok³adnoœæ, bêdzieona podana z dok³adnoœci¹ do jednej dzie-si¹tej stopnia Celsjusza (w postaci np.„20.7”). Teraz, u¿ywaj¹c przycisków PLUSi MINUS, ustawiamy wartoœæ pomiaru narzeczywist¹ wartoœæ temperatury, panuj¹c¹w naszym pomieszczeniu. Naciœniêcie SETakceptuje wynik kalibracji i zapisuje gow pamiêci EEPROM, zaœ przycisk ESC powo-duje wyjœcie bez zapisu wyniku.

Po przeprowadzeniu gruntownych te-stów stwierdzono, ¿e mikroprocesorowy re-gulator temperatury spe³nia swoje zadaniezgodnie z za³o¿eniami projektowymi.W doœæ du¿ym pomieszczeniu wielopokojo-wego mieszkania dokonano pomiaru zmiantemperatury w ci¹gu doby z godzinnym in-terwa³em. Regulator zosta³ zainstalowanyzgodnie z instrukcj¹, a elementem sterowa-nym by³ grzejnik olejowy o mocy 2 kWz termostatem (ustawionym na max). Wa-hania temperatury na zewn¹trz wynios³yok. 7°C, ze spadkiem nad ranem do ok.–5°C. Rysunek 4 pokazuje na wykresie po-równanie zmian temperatury w pomie-szczeniu dla zestawu z regulatorem i bez re-gulatora. Jak widaæ, przy braku regulatoraz czujnikiem, zgodnie z przewidywaniami,temperatura spad³a podczas nocy, by wzro-sn¹æ w ci¹gu dnia. Ustawienie sta³ej tempe-ratury wymaga³oby wiêc ci¹g³ej ingerencjioperatora w ustawienie termostatu. Zasto-sowanie mikroprocesora pozwoli³o po razkolejny odci¹¿yæ cz³owieka od ma³o cieka-wej i niepotrzebnie absorbuj¹cej czynnoœci.

176oo 10oo 14oo 18oo 22oo 2oo t [godz]

20

19

18

22

21

23

[°C]

T

bez regulatora

z regulatorem

Rys. 4 Dobowe zmiany temperatury powietrza w zamkniêtympomieszczeniu ogrzewanym grzejnikiem elektrycznym bez

regulatora i z do³¹czonym regulatorem

àà mgr in¿. Grzegorz Wróblewski

Rezultaty dzia³ania regulatora temperatury

34 02/2000MMiikkrroopprroocceessoorroowwyy rreegguullaattoorr tteemmppeerraattuurryy

Kalibracja pomiaru temperatury

CZÊŒCI ELEKTRONICZNEul. Parkowa 25

51-616 Wroc³awtel. (071) 34-88-277 fax (071) 34-88-137

tel. kom. 0-90 398-646e-mail: eprom@kurier.com.pl

Czynne od poniedzia³ku do pi¹tku w godz. 9.00 - 15.00

Oferujemy Pañstwu bogaty wybór ele-mentów elektronicznych uznanych (za-chodnich) producentów bezpoœrednio znaszego magazynu. Posiadamy w

sprzeda¿y miêdzy innymi:PAMIÊCI EPROM, EEPROM, RAM(S-RAM; D-RAM)UK£ADY SCALONE SERII: 74LS..., 74HCT..., 74HC..., C-MOS (40..., 45...). MIKROPROCESORY, np.:80.., 82..,Z80.., ICL71.., ATMEL89..,UK£ADY PAL, GAL, WZMACNIACZEOPERACYJNE, KOMPARATORY, TIMERY,TRANSOPTORY, KWARCE, STABILIZA-TORY, TRANZYSTORY, PODSTAWKI BLA-SZKOWE, PRECYZYJNE, PLCC, LISTWYPIONOWE, LISTWY ZACISKOWE, PRZE-£¥CZNIKI SWITCH, Z£¥CZA, OBUDO-WY Z£¥CZ, HELITRYMY, LEDY, PRZEKA-�NIKI, GALANTERIA ELEKTRONICZNA.POSIADAMY TAK¯E W SPRZEDA¯Y

PODZESPO£Y KOMPUTEROWE: NOWE I U¯YWANE (NA TELEFON)

P£YTY G£ÓWNE, PROCESORY, PAMIÊ-CI SIMM/DIMM, WENTYLATORY,KARTY MUZYCZNE, KARTY VIDEO,MYSZY, FAX-MODEM-y, FLOPP-y,DYSKI TWARDE, CD-ROMy, KLAWIA-TURY, OBUDOWY, ZASILACZE, G£O-ŒNIKI I INNE.Programujemy EPROMy, FLASH/EEPROMy, GALe, PALe, procesory87.., 89.. oraz inne uk³ady programo-walne.

Na ¿yczenie przeœlemy ofertê.Mo¿liwoœæ sprzeda¿y wysy³kowej.

EPROM

Prezentujemy jeszcze jedno ciekawezastosowanie dydaktycznego sterowni-ka AVR opisywanego w PE 2/99.

O ogromnej roli dŸwiêkowych efek-tów specjalnych we wspó³czesnej sztucenie trzeba siê specjalnie rozpisywaæ. Wy-starczy w³¹czyæ radio lub telewizor i po-s³uchaæ dowolnego utworu muzycznego(dla bardziej nowoczesnych: wystarczypos³uchaæ dowolnego kawa³ka MP3).Wiêkszoœæ z tworzonych obecnie efek-tów dŸwiêkowych realizowana jest z u¿y-ciem mniej lub bardziej zaawansowanejtechniki cyfrowej, bazuj¹cej przewa¿niena coraz popularniejszych procesorachDSP (ang. Digital Signal Processor).

Nie trzeba jednak odwo³ywaæ siê doa¿ tak skomplikowanej techniki, aby do-daæ sobie parê chwil radoœci. Przyk³ademjest chocia¿by artyku³ z poprzedniegonumeru PE. I tym razem bêdziemy bawiæsiê dŸwiêkiem, tworz¹c bardziej uniwer-salne efekty. Znajd¹ one zastosowanieprzy instrumentach elektronicznych(zw³aszcza przy gitarze elektrycznej) orazw przetwarzaniu dŸwiêków naturalnych.

W numerze PE 4/99 opisano prostyprogram tworz¹cy jakby pog³os dŸwiêkupodawanego na wejœcie. Przyjêty wów-czas model powstawania echa nie odpo-wiada jednak za bardzo rzeczywistoœci,dlatego daje siê odczuæ pewna jego nie-naturalnoœæ. Jak naprawdê powstajeefekt pog³osu, demonstruje rysunek 1.Widzimy na nim hipotetyczne pomie-

szczenie widziane z góry oraz Ÿród³odŸwiêku, które generuje jedynie krótkiton. Na kolejnych rysunkach widzimy, codzieje siê z fal¹ dŸwiêkow¹ wraz z up³y-wem czasu. Widzimy wyraŸnie, ¿e fala taodbija siê stopniowo od œcian wracaj¹cz czasem do Ÿród³a dŸwiêku. Sêk w tym,¿e nie wszystkie punkty odbicia le¿¹w jednakowej odleg³oœci, wiêc odbita fa-la dotrze równie¿ po ró¿nym up³ywieczasu. Na rysunku 2 widzimy jak wygl¹-da kszta³t fali dŸwiêkowej w czasie, którapo odbiciu dotar³a do naszego Ÿród³adŸwiêku. Oczywiœcie odbita fala nie za-trzymuje siê i mo¿e odbijaæ siê wielokrot-nie, tworz¹c bardziej skomplikowane od-powiedzi na podany ton.

Zjawisko odbijania fali dŸwiêkowejma niebagatelne znaczenie w naszymcodziennym ¿yciu, z czego ma³o ktozdaje sobie sprawê. Doœæ rzec, ¿e gdybynie odbicia dŸwiêków, nie s³yszelibyœmynp. mowy osoby, stoj¹cej do nas ty³em.W rzeczywistoœci fala rozchodz¹c siêi odbijaj¹c traci swoj¹ moc, ulegaj¹c zja-wisku t³umienia. Wspó³czynnik t³umie-nia fali zale¿y zarówno od œrodowiskarozchodzenia siê jak i od materia³u,który odbija dŸwiêk.

Jak wynika z rysunku 2, w danychchwili czasu docieraj¹ do naszego uchadŸwiêki, które zosta³y wygenerowanew pewnym przedziale czasu odnosz¹-cym siê do przesz³oœci. Jeœli za³o¿ymy,¿e przedzia³ ten koñczy siê po jednej se-kundzie (czyli ¿e moc wszystkich odbiæpo tym czasie jest pomijalnie ma³a) orazprzyjmiemy standardow¹ u nas czêsto-tliwoœæ próbkowania 15625 Hz, dosta-niemy przepis na wygenerowanie efek-tu echa w danej chwili. Musimy po pro-stu zsumowaæ wszystkie próbki z po-przedniej sekundy, mno¿¹c je przez od-powiedni wspó³czynnik t³umienia. Nie-stety daje nam to a¿ 15625 próbek doprzemno¿enia i zsumowania, a to jeststanowczo za du¿o nawet dla zaawanso-wanego procesora DSP. Musimy zatemograniczyæ siê i zmniejszyæ liczbê próbek

sumowanych. Z analizy wydajnoœciowejmikrokontrolera AVR wynika, ¿e poradzion sobie z przetworzeniem 16 próbek.

Dalsza czêœæ tworzenia naszego pro-gramu realistycznego echa bêdzie ju¿znajoma. Jak zwykle, aby unikn¹æ mno-¿enia w trakcie przetwarzania próbek,stworzymy gotowe tablice. Jako ele-ment regulacji wprowadzimy po³o¿enienaszych opóŸnionych próbekw przedziale minionej jednej sekundyoraz zmianê wspó³czynników wzmoc-nienia dla ka¿dej próbki osobno,w przedziale 0÷127 (co bêdzie odpo-wiada³o wzmocnieniu 0÷1).

Wiêcej czadu – dŸwiêkoweefekty specjalne

Rys. 1 Fazy rozchodzenia siê fali dŸwiêkowejw zamkniêtym pomieszczeniu

czas

czas

amplituda

Rys. 2 Przyk³ad echa krótkiego impulsudŸwiêkowego

; *********************************************; Glowna petla programu wielokrotnego poglosu

ldi YH,64 ; laduj do Y adres $4000 ; - poczatek bufora

clr YL ; poprzednich probek ; (echa)

clr r2 ; ustaw tryb zmiany: ; 0 - opoznienie, ; 255 - amplituda

clr r3 ; inicjuj numer aktualnie ; zmienianego poglosu

ldi ZH,4 ; laduj adres tablicy ; opoznien i amplitud ; poglosow

clr ZLldi r18,16 ; licznik poglosow do

; inicjacjildi r16,3 ; poczatkowa wartosc

; opoznienia dla poglosu nr 0_init_echo:

std Z+16,r2; zeruj amplitude poglosust Z+,r16 ; ustaw opoznieniesubi r16,-3 ; zwieksz opoznienie dla

; nastepnego poglosudec r18brne _init_echo ; powtarzaj 16 razy

; (dla 16 poglosow)ldi r16,64 ; inicjuj amplitude poglosu

Listing 1 G³ówna pêtla programu efekturealistycznego echa

Chorus czyli echo

Program realistycznego efektu echa

3502/2000 TTeecchhnniikkaa mmiikkrroopprroocceessoorroowwaa ii kkoommppuutteerroowwaa

; nr 0 na 64ldi ZL,16 ; (amplituda pozostalych poglosow = 0)st Z,r16ldi r18,16 ; licznik poglosowldi ZH,8 ; laduj poczatek tablic mnozen dla poglosowldi r16,64 ; amplituda dla poglosu nr 0

_init_scale:rcall makescale ; utworz tablice mnozeninc ZH ; przejdz do adresu tablicy nastepnego poglosuclr r16 ; zeruj amplitudedec r18brne _init_scale ; powtarzaj 16 razyrjmp _display ; pokaz aktualne ustawienie wybranego poglosu

_main:mov r0,r22 ; pobierz ostatni numer przerwania

_change1:cp r0,r22 ; czy aktualny numer taki sam, jak zapamietanybreq _change1 ; tak -> czekaj az sie zmienimov r0,r22 ; pobierz ostatni numer przerwania

_change2:cp r0,r22 ; czy aktualny numer taki sam, jak zapamietanybreq _change2 ; tak -> czekaj az sie zmieni

mov r16,r25 ; pobierz przetworzona probkesubi r16,128 ; odejmij skladowa stala - zamiana na liczbe ze

; znakiemclr r17 ; skopiowania najstarszego bitu r16 do rejestru r17sbrc r16,7 ; (rozszerzenie probki do 16 bitow)dec r17

mov r0,YH ; zapamietaj obecna pozycje bufora probekldi r18,16 ; licznik poglosowldi XH,8 ; laduj poczatek tablic mnozen poglosowldi ZH,4 ; laduj adres tablicy opoznienclr ZL

_doecho:ld r6,Z+ ; pobierz kolejna wartosc opoznieniamov YH,r0 ; kopiuj obecna pozycje bufora probeksub YH,r6 ; odejmij opoznienieori YH,64 ; ustaw bit okreslajacy poczatek adresu ($4000)ld XL,Y ; pobierz opozniona probke jako indeks tablicy

; mnozeniald r8,X ; pobierz mlodszy bajt wyniku mnozeniainc XH ; przesun na nastepna 256-bajtowa strone

; pamiecild r9,X ; pobierz starszt bajt wyniku mnozeniainc XH ; przedz do nastepnej tablicy mnozeniaadd r16,r8 ; dodaj przemnozona probke do ogolnego wynikuadc r17,r9dec r18brne _doecho ; powtarzaj dla 16 poglosowmov YH,r0 ; odtworz wartosc adresu bufora probektst r17 ; sprawdzenie starszego bajtu wynikubrpl _highpl ; czy nie wystapilo przepelnieniecpi r17,255 ; od dolubrne _cutdownsbrs r16,7

_cutdown:ldi r16,-128 ; obetnij do minimalnej wartoscirjmp _output

_highpl:brne _cutup ; lub od gorysbrc r16,7

_cutup:ldi r16,127 ; obetnij do maksymalnej wartosci

_output:subi r16,-128 ; zamien wynik na liczbe bez znaku 0..255st Y+,r16 ; zapamietaj wynik w buforze probekori YH,64 ; zapewnij wlasciwe zapetlenie bufora (adres

; $4000)

out OCR1BL,r16 ; wpisz wynik jako sterowanie generatorem PWM; glosnika

sbrs r16,7 ; jesli bit 7 w r16 = 1, omin nastepna instrukcjeneg r16 ; r16 = -r16subi r16,128 ; skasuj bit 7 w r16add r16,r16 ; pomnoz r16 przez 2out OCR1AL,r16 ; wpisz wynik jako sterowanie jasnoscia

; diody LED

ldi ZH,4 ; laduj adres tablicy opoznienmov ZL,r3 ; kopiuj numer wybranego poglosu jako indeks

; tablicysbrc r2,0 ; jesli wybrano zmiany amplitudsubi ZL,-16 ; przesun adres na tablice amplitudld r16,Z ; pobierz aktualna wartoscldi r17,127 ; ustaw gorne ograniczenie w zaleznoscisbrs r2,0 ; czy zmieniana jest amplitudaldi r17,63 ; czy opoznieniecpi r20,8 ; czy nacisnieto przycisk nr 3 ?brne _no_key1 ; nie, omin procedure obslugiclr r20 ; zezwolenie na nacisniecie nastepnego przyciskucp r16,r17 ; czy zmieniana wartosc osiagnela maksymalna

; wartosc ?breq _no_key1 ; tak -> wyjdz z proceduryinc r16 ; zwieksz wartosc o 1st Z,r16 ; zapamietaj w pamiecitst r2 ; jesli zmieniona zostala amplitudabrne _calcscale ; przelicz na nowo tablice mnozenrjmp _display ; pokaz aktualne ustawienie

_no_key1:cpi r20,16 ; czy nacisnieto przycisk nr 4 ?brne _no_key2 ; nie, omin procedure obslugiclr r20 ; zezwolenie na nacisniecie nastepnego przyciskutst r16 ; czy wartosc osiagnela zero ?breq _no_key2 ; tak -> wyjdz z procedurydec r16 ; zmniejsz wartosc o 1st Z,r16 ; zapamietaj w pamiecitst r2 ; czy zmieniona zostala amplituda poglosu ?breq _display ; nie -> pokaz aktualne ustawienie

_calcscale:mov ZH,r3 ; pobierz numer poglosu i pomnoz przez 2add ZH,r3 ; (kazda tablica zajmuje dwie strony 256-bajtowe)subi ZH,-8 ; dodaj adres poczatku tablic mnozen ($800)rcall makescale ; utworz nowa tablice mnozenrjmp _display ; pokaz aktualne ustawienie

_no_key2:cpi r20,4 ; czy nacisnieto przycisk nr 2 ?brne _no_key3 ; nie, omin procedure obslugiclr r20 ; zezwolenie na nacisniecie nastepnego przyciskumov r16,r3 ; czy aktualny numer poglosu = 15 ?cpi r16,15breq _no_key3 ; tak -> wyjdz z proceduryinc r3 ; zwieksz numer poglosurjmp _display ; pokaz aktualne ustawienie

_no_key3:cpi r20,32 ; czy nacisnieto przycisk nr 5 ?brne _no_key4 ; nie, omin procedure obslugiclr r20 ; zezwolenie na nacisniecie nastepnego przyciskutst r3 ; czy aktualny numer poglosu = 0 ?breq _no_key4 ; tak -> wyjdz z procedurydec r3 ; zmniejsz numer poglosurjmp _display ; pokaz aktualne ustawienie

_no_key4:cpi r20,2 ; czy nacisnieto przycisk nr 1 ?brne _no_key ; nie, omin procedure obslugiclr r20 ; zezwolenie na nacisniecie nastepnego przyciskucom r2 ; przelacz rodzaj zmiany: opoznienie/amplituda

_display:mov r16,r3 ; pobierz aktualny numer poglosurcall disphex ; zamien na licznbe heksadecymalnaldi r16,0b01010111 ; pokaz ’d’ jesli zmieniane jest opoznieniesbrc r2,0ldi r16,0b11110101 ; lub ’A’ jesli amplitudamov r12,r16 ; oznaczenie zmianmov r13,r1 ; numer poglosuldi ZH,4 ; laduj adres tablicy opoznienmov ZL,r3 ; pobierz numer poglosu jako indeks tablicysbrc r2,0 ; jesli zmieniana jest amplitudasubi ZL,-16 ; przesun adres na tablice amplitudld r16,Z ; pobierz wartosc z pamiecircall disphex ; zamien na liczbe heksadecymalnamov r14,r0 ; pokaz z prawej strony wyswietlaczamov r15,r1

_no_key:

rjmp _main ; nastepna konwersja---------------------------------

Listing 1 G³ówna pêtla programu efektu realistycznego echa cd.

36 02/2000WWiiêêcceejj cczzaadduu -- ddŸŸwwiiêêkkoowwee eeffeekkttyy ssppeeccjjaallnnee

G³ówn¹ pêtlê efektu pog³osu przed-stawia listing 1. Jak ³atwo zauwa¿yæ,w pamiêci zewnêtrznej pod adresami$400 - $40f, umieszczono dane o opóŸ-nieniu poszczególnych próbek, zaœ pod$410 - $41f, dane o wzmocnieniu. Po-cz¹wszy od adresu $800 znajduje siêszesnaœcie tablic mno¿enia, ka¿dao strukturze jak w tabeli 1 (w sumie zaj-muj¹ 8 kB), zaœ od adresu $4000 mamy16 kB bufora na poprzednie próbkidŸwiêku (nieco ponad 1 s). Bufor tenjest zape³niany w sposób zapêtlony (tzn.po adresie $7fff wracamy pod $4000),przy czym nale¿y zwróciæ uwagê na nie-typow¹ metodê realizacji zapêtlenia (in-strukcja „ori YH,64”). Wykorzystuje onafakt zdublowania naszych 32 kB pamiê-ci RAM w górnej po³ówce dostêpnych64 kB przestrzeni adresowej. Pobranez bufora opóŸnione próbki po przejœciuprzez tablicê mno¿enia sumowane s¹w parze rejestrów r17:r16. Po zsumo-waniu wszystkich próbek, wynik

z r17:r16 musi zostaæ obciêty do zakre-su dopuszczalnego w jednym bajcie.

Efekt pog³osu mo¿na w dowolnejchwili regulowaæza pomoc¹ piêciuprzycisków. Przyci-ski nr 2 i 5 pozwa-laj¹ wybraæ jedenz szesnastu dostêp-nych pog³osów.Przycisk nr 1 prze-³¹cza tryb zmianpomiêdzy zmia-nami opóŸnieniai amplitudy wy-branej próbki (od-powiednio litery‘d’ lub ‘A’ z lewejstrony wyœwietla-cza). Przyciski nr 3i 4 ustawiaj¹ namwybran¹ wielkoœæ.Jednostk¹ opóŸ-nienia, jak mo¿na

odczytaæ z programu, jest 256 próbek,czyli ok. 16,3 ms (dla czêstotliwoœcipróbkowania 15625 Hz), dlatego gór-

; ************************************; Glowna petla programu efektu fuzz

clr r18 ; ustaw poziom efektu na 0 = brak efekturjmp _display ; pokaz aktualny poziom efektu

_main:mov r0,r22 ; pobierz ostatni numer przerwania

_change1:cp r0,r22 ; czy aktualny numer taki sam, jak zapamietanybreq _change1 ; tak -> czekaj az sie zmienimov r0,r22 ; pobierz ostatni numer przerwania

_change2:cp r0,r22 ; czy aktualny numer taki sam, jak zapamietanybreq _change2 ; tak -> czekaj az sie zmieni

mov r16,r25 ; pobierz do r16 aktualna probkesubi r16,128 ; zamien na liczbe ze znakiem (odejmij skladowa

; stala)mov r17,r18 ; pobierz aktualny poziom efektutst r17 ; jesli poziom = 0breq _fuzz_out ; nie rob nic

_fuzz_lp:add r16,r16 ; pomnoz aktualna probke przez 2brvc _no_over ; skocz jesli nie wystapilo przekroczenie zakresusbrs r16,7 ; jesli liczba byla ujemnaldi r17,-128 ; laduj -128 (minimalna wartosc)sbrc r16,7 ; jesli liczba byla dodatnialdi r17,127 ; laduj 127 (maksymalna wartosc)mov r16,r17 ; skopiuj obcieta probke jako wynikrjmp _fuzz_out ; wyjdz z petli (efekt zadzialal)

_no_over:dec r17 ; zmniejsz licznik poziomu efektubrne _fuzz_lp ; powtorz petle

_fuzz_out:subi r16,-128 ; zamien wynik na liczbe bez znaku

out OCR1BL,r16 ; wpisz wynik jako sterowanie generatorem PWM; glosnika

sbrs r16,7 ; jesli bit 7 w r16 = 1, omin nastepna instrukcjeneg r16 ; r16 = -r16subi r16,128 ; skasuj bit 7 w r16add r16,r16 ; pomnoz r16 przez 2out OCR1AL,r16 ; wpisz wynik jako sterowanie jasnoscia diody

LED

cpi r20,8 ; czy nacisnieto przycisk nr 3 ?brne _no_key1 ; nie, omin procedure obslugiclr r20 ; zezwolenie na nacisniecie nastepnego

; przyciskucpi r18,7 ; czy aktualny poziom efektu = 7 ?breq _no_key1 ; tak, wyjdz z proceduryinc r18 ; zwieksz poziom efekturjmp _display ; pokaz aktualny poziom

_no_key1:cpi r20,16 ; czy nacisnieto przycisk nr 4 ?brne _no_key ; nie, omin procedure obslugiclr r20 ; zezwolenie na nacisniecie nastepnego

; przyciskutst r18 ; czy aktualny poziom efektu = 0 ?breq _no_key ; tak, wyjdz z procedurydec r18 ; zmniejsz poziom efektu

_display:ldi r16,0b11100001 ; laduj znak ’F’mov r12,r16 ; pokaz z lewej stronyldi r16,0b00001101 ; laduj znak ’u’mov r13,r16 ; pokaz z lewej stronymov r16,r18 ; pokaz jako liczbe hexadecymalnarcall disphex ; aktualny poziom efektu fuzzmov r14,r0 ; z prawej stronymov r15,r1

_no_key:

rjmp _main ; nastepna konwersja------------------------------

Listing 3 G³ówna pêtla programu efektu dŸwiêkowego „fuzz”

makescale: ; procedura tworzaca tablice skalowania probek (tlumienia); w r16 nalezy podac wartosc wzmocnienia w zakresie 0..127,; odpowiadajaca wzmocnieniu 0..100%; w Z nalezy podac adres tablicy mnozenia

push r18 ; zachowaj rejestry uzywane przez procedurepush r8push r9push r10clr ZL ; kasuj mlodszy bajt adresu tablicyclr r10 ; inicjuj rejestr danych do skalowanialdi r17,128

_makelp:mov r8,r10 ; pobranie skalowanej wartosci do rejestru

; tymczasowegosub r8,r17 ; odejmij 128 - zamiana na liczbe ze znakiemldi r18,8 ; inicjuj licznik petli mnozeniasub r9,r9 ; kasuj starszy rejestr wyniku mnozenia

_m8s_1:brcc _m8s_2 ; jesli poprzedni bit = 1add r9,r16 ; dodaj mnoznik do starszego rejestru wyniku

_m8s_2:sbrc r8,0 ; jesli aktualny bit = 1sub r9,r16 ; odejmij mnoznik od starszego rejestru wynikuasr r9 ; przesun w prawo caly rejestr wyniku: starszyror r8 ; i mlodszy; kopiuj poprzedni bit do Cdec r18 ; zmniejsz licznik petlibrne _m8s_1 ; powtorz 8 razy, dla kazdego bitu w bajcieadd r8,r8 ; pomnoz wynik przez 2adc r9,r9clr r8 ; skopiuj najstarszy bit wyniku z r9 do calegosbrc r9,7 ; rejestru r8 - rozszerzenie wynikudec r8 ; o 8 dodatkowych bitowst Z,r9 ; zapamietaj mlodszy bajt wynikuinc ZH ; przejdz do nastepnej 256-bajtowej strony

; pamiecist Z+,r8 ; zapamietaj starszy bajt wynikudec ZH ; wroc do poprzedniej strony pamieciinc r10 ; nastepna wartosc do pomnozeniabrne _makelp ; powtarzaj 256 razypop r10 ; odtworz rejestry uzywane przez procedurepop r9pop r8pop r18ret

------------------------------------

Listing 2 Procedura tworz¹ca tablice mno¿enia próbek

3702/2000 WWiiêêcceejj cczzaadduu -- ddŸŸwwiiêêkkoowwee eeffeekkttyy ssppeeccjjaallnnee

nym zakresem opóŸnienia jest63·(16384/256–1).

Listing 2 przedstawia podprogram„makescale”, zmodyfikowan¹ wersjêz numeru PE 4/99. Podprogram tworzytablicê mno¿enia wartoœci z przedzia³u–128÷127 przez podan¹ sta³¹z przedzia³u 0÷127, a nastêpnie rozsze-rza starsze 8 bitów wyniku do rozmiaru16 bitów i zapamiêtuje taki wynikw dwóch 256-bajtowych stronach pa-miêci zewnêtrznej.

Oryginalnie, po wystartowaniu jests³yszalny tylko pog³os nr 0 (amplituda50%), pozosta³e posiadaj¹ wyzerowan¹amplitudê i musz¹ byæ ustawione z po-ziomu przycisków. Przy w³¹czeniu wiêk-szej liczby pog³osów daje siê odczuæ ni-sk¹ jakoœæ oœmiobitowego przetwarzaniapróbek dŸwiêku. Niestety do tak z³o¿o-

nych efektów wymagana ju¿ jest przy-najmniej szesnastobitowa dok³adnoœæ.

Tzw. fuzz jest jednym z podstawo-wych efektów stosowanych przez u¿yt-kowników gitar elektrycznych. Jest ong³ównym Ÿród³em „czadu” na wiêkszo-œci koncertów rockowych, st¹d jegoogromna popularnoœæ. W podstawo-wym wariancie efekt ten polega na sil-nym wzmocnieniu sygna³u wejœciowe-go, a¿ do osi¹gniêcia przesterowaniawzmacniacza, co poci¹ga za sob¹ obciê-cie kszta³tu fali dŸwiêkowej. Schema-tycznie ideê tego efektu pokazuje rysu-nek 3. W urz¹dzeniach analogowych douzyskania ró¿nych charakterystyk prze-sterowania stosowano ró¿ne rodzajez³¹cz pó³przewodnikowych (np. krze-mowe lub germanowe). W naszymprzypadku mo¿emy wprowadziæ ele-ment regulacji w wartoœci wspó³czynni-ka wzmocnienia, dziêki czemu uzyska-my efekt fuzz „silniejszy” (wiêkszewzmocnienie) lub „s³abszy” (mniejszewzmocnienie).

W przypadku mikrokontrolera AVRcyfrowa realizacja efektu przesterowa-nia jest doœæ prosta. G³ówn¹ pêtlê efek-tu pokazano na listingu 3. Sam efektwzmacniania realizowany jest przezmno¿enie próbkiwejœciowej przez 2(„add r16,r16”)w pêtli okreœlonejparametrem zmie-nianym przez u¿yt-kownika. Zmienia-j¹c z poziomuprzycisków iloœæpowtórzeñ pêtlimiêdzy 0, a 7,otrzymujemy p³y-nn¹ regulacjê po-ziomu efektu(0=brak, 7=ma-ksymalne przeste-rowanie). W przy-padku osi¹gniê-cia przesterowaniaprogram opuszczapêtlê i podaje wy-nikow¹ próbkê nawyjœcie.

Z bezpoœredni¹ realizacj¹ efektu ty-pu fuzz wi¹¿e siê pewne niebezpieczeñ-stwo. Jeœli bowiem sygna³ wejœciowybêdzie obci¹¿ony niewielkim szumem,to szum ten równie¿ mo¿e zostaæwzmocniony i przesterowany, daj¹c bar-dzo silne zniekszta³cenia w efekcie koñ-cowym. Z tego powodu warto za³o¿yæpewien zakres bezpieczeñstwa dla war-toœci próbek wejœciowych, w którym re-alizacja efektu przesterowania bêdzieblokowana, a próbka zostanie po prostuskopiowana na wyjœcie. Tak¹ prost¹ mo-dyfikacjê naszego programu zawiera li-sting 4. Zmieniaj¹c wartoœci w instrukcjiporównania „cpi”, regulujemy zakresbezpieczeñstwa (minimalny poziom„zaskoku” efektu).

Pod tak ró¿nymi okreœleniami kryjesiê nastêpny specjalny efekt dŸwiêkowy,równie¿ znany dobrze gitarzystom, leczmaj¹cy znacznie szersze zastosowanie.G³ównym Ÿród³em tego efektu s¹ okreso-we wahania szybkoœci odtwarzania wpro-wadzanej na wejœcie fali dŸwiêkowej. Od-twarzanie jest najpierw p³ynnie zwalnia-ne, by po pewnym czasie ulec przyspie-szeniu, do momentu zrównania siê z ak-tualnie przychodz¹cym dŸwiêkiem (rysu-nek 4). Odbiór efektu zale¿y w du¿ej mie-rze od czêstotliwoœci zmian szybkoœci od-twarzania, dlatego wa¿ne jest udostêp-nienie szerokiego zakresu jej zmian.

Indeks WartoϾ

0 (0–128)·x/1281 (1–128)·x/128... ...255 (255–128)·x/128256 255257 255... ...383 255384 0... ...511 0

Tabela 1 – Budowa tablicy mno¿eniaopóŸnionych próbek

Fuzz do gitary

mov r16,r25 ; pobierz do r16 aktualna probkecpi r16,128-8 ; czy wartosc probki mniejsza od 8 ponizej

; poziomu zerowego ?brlo _fuzz_do ; tak -> wykonaj fuzzcpi r16,128+8 ; czy wartosc probki wieksza od 8 powyzej

; poziomu zerowego ?brlo _fuzz_exit ; nie -> nie pomin efekt

_fuzz_do:subi r16,128 ; zamien na liczbe ze znakiem

; (odejmij skladowa stala)mov r17,r18 ; pobierz aktualny poziom efektutst r17 ; jesli poziom = 0breq _fuzz_out ; nie rob nic

_fuzz_lp:add r16,r16 ; pomnoz aktualna probke przez 2brvc _no_over ; skocz jesli nie wystapilo przekroczenie zakresusbrs r16,7 ; jesli liczba byla ujemnaldi r17,-128 ; laduj -128 (minimalna wartosc)sbrc r16,7 ; jesli liczba byla dodatnialdi r17,127 ; laduj 127 (maksymalna wartosc)mov r16,r17 ; skopiuj obcieta probke jako wynikrjmp _fuzz_out ; wyjdz z petli (efekt zadzialal)

_no_over:dec r17 ; zmniejsz licznik poziomu efektubrne _fuzz_lp ; powtorz petle

_fuzz_out:subi r16,-128 ; zamien wynik na liczbe bez znaku

_fuzz_exit:------------------------------

Listing 4 Wprowadzenie progu odpornoœci na szumy w efekcie „fuzz”

czas

czas

amplituda

Rys. 3 Przyk³ad dzia³ania efektu „fuzz” na fragmencie fali dŸwiêkowej

Program realizuj¹cy efekt fuzz

P³ywanie, vibrato albo flanger

38 02/2000WWiiêêcceejj cczzaadduu -- ddŸŸwwiiêêkkoowwee eeffeekkttyy ssppeeccjjaallnnee

Na listingu 5 przedstawiono najpro-stsz¹ realizacjê efektu vibrato. Zasadêdzia³ania algorytmu obrazuje najpro-œciej rysunek 5. Rejestr Y przechowujeadres wejœciowy, pod który zapisywanes¹ w pamiêci kolejno przychodz¹cepróbki. Rejestr Z zawiera adres wyjœcio-wy, spod którego pobierane s¹ próbkido wys³ania na wyjœcie. W pierwszej fa-zie, oznaczonej na rysunku jako faza 0(identyfikowanej w programie przezwartoœæ 0 w rejestrze r8), wskaŸnikpróbek wejœciowych „porusza” siê szyb-ciej, ni¿ wskaŸnik próbek wyjœciowych.Przychodz¹cy dŸwiêk jest odtwarzanyz postêpuj¹cym opóŸnieniem. Po doj-œciu do pewnej granicznej wartoœci na-stêpuje jednak „obudzenie” wskaŸnika

wywywy

we

RAM

we

RAMRAM

we

wy wy wy

FAZA 1

RAMRAMRAM

we we we

FAZA 0

Rys. 5 Dwie fazy powstawania efektudŸwiêkowego „vibrato”

czas

czas

amplituda

Rys. 4 Zasada dzia³ania efektu dŸwiêkowego „vibrato”

; ************************************; Glowna petla programu efektu vibrato

clr r2 ; ustaw poczatkowy skok wskaznikaclr r3 ; probek wyjsciowych (r2:r3:r4) na 1clr r4 ; (normalne odtwarzanie)inc r3clr r8 ; ustaw faze efektu na 0 - faza zwalnianiaclr r9 ; rejestr bazowy wartosci 0ldi YH,4 ; ustaw wskazniki probek wejsciowychclr YL ; i wyjsciowych na adres $400ldi ZH,4 ; (poczatek bufora efektu)clr ZLldi r17,1 ; laduj poczatkowa szybkosc zmian efekturjmp _display

_main:mov r0,r22 ; pobierz ostatni numer przerwania

_change1:cp r0,r22 ; czy aktualny numer taki sam, jak zapamietanybreq _change1 ; tak -> czekaj az sie zmienimov r0,r22 ; pobierz ostatni numer przerwania

_change2:cp r0,r22 ; czy aktualny numer taki sam, jak zapamietanybreq _change2 ; tak -> czekaj az sie zmieni

st Y+,r25 ; zapamietaj aktualna probke w pamieci RAMld r16,Z ; pobierz probke z aktualnego wskaznikaadd r5,r2 ; zwieksz wskaznik na probke wyjsciowa - czesc

; ulamkowaadc ZL,r3 ; czesc calkowita - mlodszy bajtadc ZH,r4 ; czesc calkowita - starszy bajttst r8 ; sprawdzenie numeru fazy efektubreq _phase0 ; skok, jesli faza = 0 - faza zwalnianiaadd r2,r17 ; dodanie stalej wartosci do skoku wskaznikaadc r3,r9 ; probki wyjsciowejadc r4,r9ldi r18,2 ; jesli skok = 2 (dwukrotne przyspieszenie)cp r3,r18 ; lub wiecejbrlo _phdone ; (skok jesli mniejszy od 2)com r8 ; zmien fazy na zwalnianierjmp _phdone

_phase0:sub r2,r17 ; odjecie stalej wartosci od skoku wskaznikasbc r3,r9 ; probki wyjsciowejsbc r4,r9tst r3 ; jesli czesc calkowita skoku <> 0brne _phdone ; zakoncz obsluge fazyldi r18,128 ; jesli czesc ulamkowa > 128cp r2,r18 ; (czyli skok > 0.5 - dwukrotne zwolnienie)brsh _phdone ; zakoncz obsluge fazycom r8 ; w przeciwnym wypadku zmien faze na

; przyspieszanie_phdone:

cp ZH,YH ; czy wskaznik wyjsciowy osiagnal wskaznik; wejsciowy (starszy bajt)

brne _noinit ; nie -> brak zapetleniacp ZL,YL ; czy wskaznik wyjsciowy > wejsciowego (mlodszy

; bajt)brlo _noinit ; nie -> brak zapetlenialdi ZH,4 ; ustaw oba wskazniki na adres $400clr ZL ; (poczatek bufora efektu)ldi YH,4clr YLclr r8 ; ustaw faze efektu na 0

_noinit:

out OCR1BL,r16 ; wpisz wynik jako sterowanie generatorem PWM; glosnika

sbrs r16,7 ; jesli bit 7 w r16 = 1, omin nastepna instrukcjeneg r16 ; r16 = -r16subi r16,128 ; skasuj bit 7 w r16add r16,r16 ; pomnoz r16 przez 2out OCR1AL,r16 ; wpisz wynik jako sterowanie jasnoscia diody

; LED

cpi r20,8 ; czy wcisnieto przycisk nr 3 ?brne _no_key1 ; nie -> omin procedure obslugiclr r20 ; kasuj bufor przyciskowcpi r17,16 ; czy szybkosc zmian = 16 ?breq _no_key1 ; tak -> wyjdz z proceduryinc r17 ; zwieksz szybkosc zmianrjmp _display ; pokaz aktualne ustawienie efektu

_no_key1:cpi r20,16 ; czy wcisnieto przycisk nr 4 ?brne _no_key ; nie -> omin procedure obslugiclr r20 ; kasuj bufor przyciskowcpi r17,1 ; czy szybkosc zmian = 0 ?breq _no_key ; tak -> wyjdz z procedurydec r17 ; zmniejsz szybkosc zmian

_display:ldi r16,0b11100001 ; laduj znak ’F’mov r12,r16 ; pokaz z lewej strony wyswietlaczaldi r16,0b00011100 ; laduj znak ’L’mov r13,r16 ; pokaz z lewej strony wyswietlaczamov r16,r17 ; pokaz jako liczbe heksadecymalnarcall disphex ; aktualna szybkosc zmian vibratomov r14,r0 ; z prawej strony wyswietlaczamov r15,r1

_no_key:

rjmp _main ; nastepna konwersja---------------------------------------------

Listing 5 G³ówna pêtla programu efektu dŸwiêkowego „vibrato” – wersja szybsza

Program efektu vibrato

3902/2000 WWiiêêcceejj cczzaadduu -- ddŸŸwwiiêêkkoowwee eeffeekkttyy ssppeeccjjaallnnee

wyjœciowego (pocz¹-tek fazy 1, identyfi-kowanej w progra-mie przez niezerow¹wartoœæ rejestru r8).Zaczyna on „goniæ”wskaŸnik wejœciowy,odtwarzaj¹c dŸwiêkz przyspieszeniem.Gdy oba wskaŸnikizrównaj¹ siê, cyklulega zapêtleniu.

Aby uzyskaæprzyjemny dla uchaefekt „p³ywania”dŸwiêku, nie mo¿e-my przechodziægwa³townie pomiê-dzy dwiema fazami.Zmiany szybkoœciodtwarzania musz¹byæ realizowane od-powiednio p³ynnie.Tak¹ p³ynnoœæzmian mo¿e nam je-dynie zapewniæ o d p o w i e d n i odok³adna reprezen-tacja wskaŸnika wyj-œciowego. W pierw-szej wersji (z listingu5) dodamy do niego

8-bitow¹ czêœæ u³amkow¹. Skok wskaŸni-ka bêdzie zmieniany po otrzymaniu ka¿-dej próbki o wartoœæ definiowan¹ przezu¿ytkownika z poziomu przycisków. Imwiêksza wartoœæ, tym szybsze zmiany.Granica zmian zosta³a ustalona na sztyw-no w programie, sk¹d widaæ, ¿e naszdŸwiêk wibruje pomiêdzy dwukrotnymzwolnieniem, a dwukrotnym przyspie-szeniem. Dla wartoœci zmieniaj¹cej szyb-koœæ skoku wskaŸnika wyjœciowego rów-nej 1, otrzymujemy najmniejsz¹ czêsto-tliwoœæ wibrowania, równ¹ w przybli¿e-niu 40 Hz. Chc¹c otrzymaæ jeszcze wol-niejsze wahania, musimy dodaæ drugibajt czêœci u³amkowej (listing 6). Nale¿ywtedy zwiêkszyæ górny zakres regulacjiwartoœci zmieniaj¹cej skok wskaŸnikawyjœciowego do 255. Dziêki takiemu po-suniêciu minimalna czêstotliwoœæ efektuspadnie poni¿ej 1 Hz. Sama pêtla two-rz¹ca efekt powinna byæ dla nas czytel-na, gdy¿ widaæ w niej jedynie nieznacz-ne ró¿nice w stosunku do programusprzed miesi¹ca.

Tym artyku³em koñczymy edukacyj-ny cykl poœwiêcony nauce programowa-nia mikrokontrolerów AVR. Mam nadzie-jê, ¿e wszyscy zainteresowani czegoœ siêz niego nauczyli.

àà mgr in¿. Grzegorz Wróblewski

st Y+,r25 ; zapamietaj aktualna probke w pamieci RAMld r16,Z ; pobierz probke z aktualnego wskaznikaadd r5,r7 ; zwieksz wskaznik na probke wyjsciowa -

; mlodszy bajtadc r6,r2 ; starszy bajt czesci ulamkowejadc ZL,r3 ; czesc calkowita - mlodszy bajtadc ZH,r4 ; czesc calkowita - starszy bajttst r8 ; sprawdzenie numeru fazy efektubreq _phase0 ; skok, jesli faza = 0 - faza zwalnianiaadd r7,r17 ; dodanie stalej wartosci do skoku wskaznikaadc r2,r9 ; probki wyjsciowejadc r3,r9adc r4,r9ldi r18,2 ; jesli skok = 2 (dwukrotne przyspieszenie)cp r3,r18 ; lub wiecejbrlo _phdone ; (skok jesli mniejszy od 2)com r8 ; zmien fazy na zwalnianierjmp _phdone

_phase0:sub r7,r17 ; odjecie stalej wartosci od skoku wskaznikasbc r2,r9 ; probki wyjsciowejsbc r3,r9sbc r4,r9tst r3 ; jesli czesc calkowita skoku <> 0brne _phdone ; zakoncz obsluge fazyldi r18,128 ; jesli czesc ulamkowa > 128cp r2,r18 ; (czyli skok > 0.5 - dwukrotne zwolnienie)brsh _phdone ; zakoncz obsluge fazycom r8 ; w przeciwnym wypadku zmien faze na przysp.

_phdone:cp ZH,YH ; czy wskaznik wyjsciowy osiagnal wskaznik

; wejsciowy (starszy bajt)brne _noinit ; nie -> brak zapetleniacp ZL,YL ; czy wskaznik wyjsciowy > wejsciowego

; (mlodszy bajt)brlo _noinit ; nie -> brak zapetlenialdi ZH,4 ; ustaw oba wskazniki na adres $400clr ZL ; (poczatek bufora efektu)ldi YH,4clr YLclr r8 ; ustaw faze efektu na 0

_noinit:

Listing 6 Zmodyfikowana wersja fragmentu realizuj¹cego efekt vibrato

G.* Generator z mostkiem Wiena PE 1/92 0,50 z³ 001 Analizator widma komplet (2 p³ytki) PE 3/92 6,33 z³002* Transkoder SECAM-PAL PE 3/92 1,56 z³ 005* Detektor zera PE 3/92 1,00 z³ 009* Stroboskop samochodowy PE 5/92 1,00 z³ 010* Woltomierz na C520 wersja LCD PE 4/92 1,15 z³015* Wyœwietlacz LED CQZL 16 PE 4/92 0,50 z³ 017* Gwiazda betlejemska CD 4015 PE 4/92 1,87 z³ 018* Gwiazda betlejemska CD 4017 PE 4/92 1,87 z³ 020* Wzmacniacz s³uchawkowy PE 5/92 2,92 z³ 021* Korektor-sterowanie potencjometrów PE 4/92 2,01 z³ 022* Korektor-potencjometr elektroniczny PE 4/92 1,38 z³ 025* Fonia czterocewkowa PE 1/93 0,50 z³ 031* Termometr PE 5/92 1,19 z³ 034* Analizator - pole odczytowe PE 1/93 5,50 z³ 035 Uniwersalny zasilacz PE 1/93 1,62 z³ 037* Dekoder PAL TC 500D/E PE 3/93 1,22 z³ 038* Dekoder PAL R202/A PE 3/93 1,54 z³ 039* Skala UKF PE 2/93 0,50 z³ 040* Zegar MC 1206 PE 2/92 3,87 z³ 041* Zegar MC 1206 - wyœwietlacz PE 2/93 1,86 z³ 042* Zegar MC 1206 - wzmacniacze PE 2/93 1,00 z³ 048* Zegar MC 1206 - sekundy cyfrowe PE 3/93 1,88 z³ 053* Kwarcowy generator 50 Hz PE 4/93 1,00 z³ 054* Wzmacniacz antenowy UKF PE 4/93 1,00 z³ 055* Zasilacz do wzmacniacza antenowego PE 4/93 1,00 z³ 056* Wzmacniacz mocy 40 W PE 4/93 1,68 z³ 058* Wzmacniacz z reg. barwy dŸwiêku PE 5/93 6,27 z³ 061* Miernik wysterowania PE 4/93 1,26 z³ 064* Tranzystorowy korektor graf. we/wy PE 6/93 1,11 z³ 065* Tranzystorowy korektor graf. filtry PE 6/93 4,99 z³ 066 Uk³ad opóŸnionego za³¹czania kolumn PE 6/93 1,13 z³ 070* Korektor graf. - pamiêæ charakterystyk PE 7/93 4,87 z³ 071* Fonia do odbioru programu POLONIA PE 5/93 0,62 z³ 072* P³ywaj¹ce œwiat³a - generator PE 6/93 1,00 z³ 075* Sonda logiczna CMOS-TTL cyfrowa PE 6/93 2,31 z³

Wydanie p³yty CD-PE z archiwalnymi numerami „Prak-tycznego Elektronika” z lat 1992÷1997 spowodowa³o du-¿e zainteresowanie p³ytkami drukowanymi do prezento-wanych w poprzednich latach urz¹dzeñ. Przypominamy, ¿eobowi¹zuj¹ nowe ceny na p³ytki drukowane. Ceny p³ytekpodane przy artyku³ach w archiwalnych numerach PE orazna p³ycie CD-ROM s¹ nieaktualne.

P³ytki i uk³ady w wykazie które przy numerze oznaczo-ne s¹ gwiazdk¹ bêd¹ w sprzeda¿y wysy³kowej do czasu wy-czerpania zapasów magazynowych.

Zamówienia na p³ytki drukowane przyjmujemy wy-³¹cznie na kartach pocztowych, kuponach zamieszczanychw PE, faksem oraz e-mailem. W zamówieniu prosimy poda-waæ dok³adnie i wyraŸnie swój adres, a pod adresem tylkonumery p³ytek oraz ich iloœæ. W zamówieniu na uk³adyz programami, nale¿y podawaæ tylko nazwê programu bezoznaczeñ firmowych uk³adów. Nie przyjmujemy zamówieñtelefonicznie. Zamówienia od firm przyjmowane s¹ tylkow formie pisemnej z upowa¿nieniem do wystawienia fak-tury VAT bez podpisu odbiorcy.

àà Redakcja

Ceny p³ytek drukowanych

40 02/2000CCeennyy pp³³yytteekk ddrruukkoowwaannyycchh

078* Fonia stereo do odbioru Astry PE 6/93 1,17 z³ 081* Dyskotekowe urz¹dzenie iluminofon. PE 7/93 8,31 z³ 082* Wzmacniacz odczytu do magnetofonu PE 8/83 2,88 z³ 083* Komaro³apka PE 8/93 1,23 z³ 084* Tester tranzystorów PE 8/93 1,04 z³ 087* Regulator œwiate³ dziennych PE 9/93 1,00 z³ 088* Czêstoœciomierz - generator PE 9/93 3,26 z³ 089* Czêstoœciomierz - licznik PE 9/93 3,44 z³ 090* Czêstoœciomierz - wyœwietlacz PE 9/93 3,63 z³ 091* Czêstoœciomierz - sterowanie PE 10/93 2,88 z³ 092* Czêstoœciomierz - uk³ad wejœciowy PE 11/93 3,29 z³ 093* Czêstoœciomierz - uk³ad wejœciowy PE 11/93 2,26 z³ 094* Czêstoœciomierz - preskaler 150 MHz PE 12/93 1,00 z³ 095 Radiotelefon na pasmo 27 MHz PE 9/93 2,00 z³ 099* Przetwornik f/U PE 10/93 3,48 z³ 100* Miernik wysterowania z pamiêci¹ PE 11/93 4,77 z³ 102 Korektor sygna³u video PE 12/93 1,89 z³ 103* Kompresor dynamiki do CB radio PE 11/93 1,00 z³ 105 Wzm. mocy do radiotelefonu 27 MHz PE 11/93 1,00 z³ 107 Zasilacz laboratoryjny 3-30 V/5 A PE 12/93 7,62 z³ 108 Wzmacniacz mocy 150 W PE 12/93 6,50 z³ 109* Uk³ad logarytmuj¹cy PE 12/93 1,84 z³ 110* Termometr -50 +100°C PE 1/94 2,70 z³ 111* Automat Losuj¹cy PE 1/94 2,70 z³ 114* Prosty tester tranzystorów PE 1/94 1,00 z³ 116* Blokada tarczy telefonicznej PE 2/94 1,15 z³ 120* Termometr - zasilanie bateryjne PE 2/94 0,50 z³ 122* Konwerter UKF/FM + D³/Œr PE 2/94 0,50 z³ 124* Dekoder Pal do OTVC Rubin 714 PE 3/94 2,15 z³ 126 Echo do CB radio PE 3/94 1,83 z³ 127* Bootselektor do Amigi PE 3/94 0,50 z³ 130* Spowalniacz do Amigi PE 4/94 0,57 z³ 131* Stó³ mikserski - wzmacniacz sumy PE 4/94 2,03 z³ 133 „Przed³u¿acz” do pilota PE 4/94 1,00 z³ 134* Stó³ mikserski - zasilacz PE 5/94 1,18 z³ 135* Zdalne ster. - pilot PE 5/94 4,57 z³ 137* Zdalne ster. - odbiornik PE 5/94 4,45 z³ 139* Zegar LM 8560 PE 5/94 2,50 z³ 140* Zdalne ster. - dekoder rozkazów PE 7/94 6,59 z³ 141* Zdalne ster. - sterowanie potencjometr. PE 6/94 1,29 z³ 145* Uk³ad do przegr. taœm magnetowid. PE 6/94 2,46 z³ 149* Sampler do Amigi PE 7/94 0,83 z³ 154* Oscyloskop - dzielnik wejœciowy PE 9/94 1,09 z³ 158* Wzmacniacz 100 W PE 8/94 12,28 z³ 160* Kompandor PE 9/94 1,95 z³ 164* Obrotomierz cyfrowy - licznik PE 10/94 3,55 z³ 165* Obrotomierz cyfrowy - mno¿nik PE 10/94 2,24 z³ 166* Zdalne ster. - pot. analogowe PE 10/94 7,46 z³ 169* Stó³ mikserski - wskaŸnik przester. PE 11/94 1,37 z³ 170* Lampa sygnalizacyjna PE 11/94 2,28 z³ 171* Symetryzator antenowy PE 11/94 1,37 z³ 173* Szpieg PE 11/94 1,00 z³ 174 Generator funkcyjny PE 12/94 2,06 z³ 176* Analizator widma PE 1/95 6,72 z³ 177* Uk³ad kalibracji pr¹du podk³adu PE 12/94 3,14 z³ 180* Przedwzmacniacz antenowy PE 12/94 1,00 z³ 186 Generator funkcyjny - p³yta g³ówna PE 1/95 9,01 z³ 187* Czêstoœciomierz jednozakresowy PE 2/95 0,50 z³ 188* Charakterograf PE 2/95 2,62 z³ 192* Uk³ad fonii satelitarnej PE 2/95 2,15 z³ 194* Wykrywacz metali TRANSET 150 PE 3/95 1,92 z³ 197* Sterowanie oœwietleniem w ³azience PE 4/95 3,20 z³ 203* Zdalne sterowanie oœwietleniem PE 5/95 2,05 z³ 208 Mikrofon bezprzewodowy PE 6/95 1,34 z³ 210 Mikroprocesorowy zegar sterownik PE 6/95 12,69 z³ 212 Alarm samochodowy - pilot PE 6/95 1,00 z³ 213 Alarm samochodowy - centralka PE 6/95 5,84 z³ 214 Alarm samochodowy - radiopow. PE 7/95 3,09 z³ 216 Mikrofon bezprzewodowy - odbiornik PE 7/95 2,53 z³ 222* W³¹cznik wentylatora ch³odnicy PE 8/95 1,00 z³ 223* Przetwornik „True RMS” PE 9/95 0,80 z³ 229* Przystawka do efektu „TREMOLO” PE 10/95 0,76 z³ 231* Uniwersalna ³adowarka akumul. Ni-Cd PE 10/95 4,80 z³ 232* Uniwersalna ³adowarka akumul. Ni-Cd PE 10/95 2,52 z³ 233 Mikropr. miernik czêst. - p³.g³ów. PE 10/95 2,68 z³ 234 Mikropr. miernik czêst. - mikropr. PE 10/95 4,68 z³ 235 Mikropr. miernik czêst. - p³.przed. PE 11/95 4,68 z³ 236 Mikropr. miernik czêst. - wzm. we PE 11/95 5,83 z³ 237 Preskaler 1,3 GHz PE 12/95 1,00 z³ 239 Dzwonek - „Z£Y PIES” PE 11/95 4,23 z³ 241* Gwiazda betlejemska - diody PE 11/95 8,75 z³ 242* Gwiazda betlejemska - automatyka PE 11/95 2,22 z³ 244* Automatyczny wy³¹cznik dodmofonu PE 12/95 0,72 z³ 245* Zasilacz z woltomierzem i amper. PE 12/95 12,43 z³ 247* Aparatura zdalnego ster. - szyfr. PE 2/96 3,47 z³ 248* Aparatura zdalnego ster. - odbiornik PE 8/96 2,19 z³

249* Aparatura zdalnego ster. - wykon. PE 2/96 4,64 z³ 251* Dodatkowe œwiat³o STOP w samocho. PE 1/96 0,51 z³ 252* Echo i pog³os elektroniczny PE 1/96 8,51 z³ 254 Super Bass PE 2/96 1,38 z³ 255* Elektroniczna ruletka PE 2/96 3,36 z³ 258* Regulator ¿arówek halogenowych PE 3/96 2,55 z³ 259* Generator wzorcowy 50 Hz PE 3/96 1,00 z³ 262* Sterownik œwiate³ ulicznych PE 3/96 1,28 z³ 263* Generator szumu uk³ady dodatkowe PE 4/96 1,06 z³ 264* Przetwornica z +5 V na -5 V PE 4/96 1,45 z³ 265* Aparatura zdalnego sterowania - serwo PE 4/96 3,25 z³ 266* Klaskomat PE 4/96 2,38 z³ 268* Rejestrator sygna³ów cyfrowych PE 6/96 8,50 z³ 270* Zasilacz napiêcia zmiennego PE 5/96 3,27 z³ 271* Automat perkusyjny - generator PE 5/96 3,77 z³ 272* Automat perkusyjny - matryca PE 5/96 1,51 z³ 273* Automat perkusyjny - instrumenty PE 6/96 4,54 z³ 274* Automatyczny w³¹cznik zapisu PE 6/96 0,55 z³ 277* Elektroniczny stroik do gitary PE 7/96 0,69 z³ 280* Centralka domofonu - p³yta przednia PE 8/96 1,04 z³ 281* Prosty betametr PE 8/96 0,50 z³ 283* Detektor gazu z sygnalizacj¹ dŸwiêk. PE 8/96 4,07 z³ 285* Metronom PE 9/96 1,29 z³ 286* Automat. wy³¹cznik ster. œwiat³ami PE 9/96 3,76 z³ 290* Intervox PE 10/96 1,26 z³ 292 Przetwornica DC/DC 12V/\pm30V PE 10/96 5,70 z³ 294* Kontroler stanu akum. samochodego PE 10/96 1,00 z³ 295* Czujnik ultradŸwiêkowy PE 11/96 3,38 z³ 296 Samochodowy wzm. HiFi - 100 W PE 11/96 4,93 z³ 299 Jednozakresowy wolt-amper. 3/5 cyfry PE 12/96 2,97 z³ 300 Zasilacz laboratoryjny 2001 PE 12/96 6,78 z³ 301 Zasilacz lab. z przetwornikiem. C/A PE 1/97 4,60 z³ 302 Zasilacz laboratoryjny - mikroproc. PE 1/97 13,00 z³ 305* Zabawka - tester refleksu PE 12/96 7,55 z³ 307* Miernik poziomu ha³asu PE 1/97 2,50 z³ 309 Wzm. mocy MOSFET - TDA 7296 PE 3/97 2,70 z³ 311* Programowany tajmer PE 2/97 9,84 z³ 312 Dekoder SURROUND PE 2/97 5,78 z³ 314 Imobilajzer z oszukiwaczem do sam. PE 2/97 4,61 z³ 315* Domowy telefon - zabawka PE 3/97 1,25 z³ 317 Aparat (pod)s³uchowy PE 3/97 1,90 z³ 318 Siedmiokana³owy analizator widma PE 3/97 8,34 z³ 320* Mostek R L C PE 4/97 4,29 z³ 321 Generator PAL ster. mikroprocesorem PE 4/97 3,98 z³ 322* Elektr. przerywacz kierunkowskazów PE 4/97 1,20 z³ 323 Precyzyjny miernik wysterowania VU PE 4/97 3,25 z³ 327* Pozycjoner - pilot PE 5/97 2,24 z³ 328* Pozycjoner - sterownik PE 5/97 3,94 z³ 329* Przedwzm. z elektr. prze³. wejœæ PE 5/97 5,68 z³ 330* Przetwornica do ¿arówek halogen. PE 6/97 2,73 z³ 331* Tester pilotów PE 5/97 1,20 z³332* Tuner telewizyjny PE 6/97 12,20 z³ 333 Mikroprocesorowy ster. sekwencji PE 6/97 4,59 z³ 334* Sygnalizator dŸwiêkowy gotow. s³oi PE 6/97 1,76 z³ 335* Konwerter ultradŸwiêkowy PE 6/97 3,23 z³ 336 Uniwersalny zasilacz LM 317, LM 350 PE 7/97 2,23 z³ 337 Mikro. sonda do pom. czêstotliwoœci PE 7/97 4,93 z³ 338* Zasilacz impulsowy PE 7/97 5,45 z³ 339* Programator do tunera telewizyjnego PE 7/97 8,91 z³ 341* Tester pojemnoœci akumulat. Ni-Cd PE 8/97 4,93 z³ 342* Szybka, uniwersalna ³adowarka PE 8/97 11,50 z³ 343* Wykrywacz k³amstw PE 8/97 1,29 z³ 346* Prostownik do ³adowania akumulatora PE 9/97 3,39 z³ 347* Budzik do zegara MC 1204 PE 10/97 7,56 z³ 348* Sterownik regulator temperatury PE 9/97 2,15 z³ 349* Sterownik bipol. silników krokowych PE 9/97 4,95 z³ 350* Tajmer-zegar do ciemni fotograf. PE 10/97 5,52 z³ 351* Uk³ad HX PRO PE 10/97 3,79 z³ 352* Przystawka logarytmuj¹ca PE 10/97 2,46 z³ 353* Automatyczny w³¹cznik wycieraczek PE 10/97 3,88 z³ 354* Detektor deszczu PE 10/97 1,20 z³ 355 Œnie¿ne gwiazdki na choinkê PE 11/97 2,22 z³ 356* Urz¹dzenie usuwaj¹ce osad w istalacji PE 11/97 1,54 z³ 357* Korektor wizyjny - dekoder PE 11/97 6,38 z³ 358* Korektor wizyjny - korektor RGB PE 12/97 6,96 z³ 359* Wzmacniacz mocy na tranz. polowych PE 1/98 5,54 z³ 360* Radio radioamatora PE 11/97 1,22 z³ 361* Akustyczny próbnik przejœcia PE 11/97 1,20 z³ 362* Generator impulsów PE 11/97 8,32 z³ 363* Modyfikacja œwiate³ dziennych PE 11/97 1,86 z³ 364* Komputerek samochodowy PE 12/97 5,50 z³ 365 Video korektor - rozkodowyw. kaset PE 12/97 7,87 z³ 366 Diodowy wsk.mocy do wzm. m.cz. PE 12/97 4,05 z³ 367* Fazowy sterownik mocy PE 12/97 3,58 z³ 368* Mini generator serwisowy PE 1/98 1,62 z³ 370* Sterownik zwrotnic i semaforów PE 2/98 2,83 z³

4102/2000 CCeennyy pp³³yytteekk ddrruukkoowwaannyycchh

372 Czêstoœcio. z aut. zmian¹ zakresu PE 1/98 4,55 z³ 373 Generator funk. 10 MHz p³yta czo³owa PE 3/98 13,78 z³374 Generator funk. 10 MHz uk³. sterow. PE 3/98 5,82 z³375 Generator funkcyjny 10 MHz p³ g³. PE 3/98 8,18 z³376 Generator funkcyjny 10 MHz zasilacz PE 3/98 2,21 z³378* Impulsowy stabilizator napiêcia PE 1/98 1,62 z³ 379* Elektroniczny symulator rezystancji PE 2/98 4,16 z³380 Dekoder RDS - czêœæ odbiorcza PE 2/98 1,46 z³382* P³ynne wygaszanie oœwietlenia w sam. PE2/98 1,54 z³383* Uniwersalny tajmer PE 3/98 3,19 z³384* Aktywny rozdzielacz sygna³u ant. PE 3/98 4,37 z³386* Uk³ad kontroli przepalenia ¿arówki PE 3/98 1,80 z³387 Dekoder RDS - czêœæ mikroproces. PE 3/98 5,78 z³388 Generator impulsów PE 4/98 6,58 z³ 389* Stroboskop dyskotekowy - wysokonap. PE 4/98 6,15 z³ 390* Stroboskop dyskotekowy - sterownik PE 4/98 3,38 z³ 391* Elektroniczny potencjometr wieloobrot PE 4/98 4,80 z³ 392* DŸwiêkowy sygnalizator samochodu PE 4/98 1,20 z³ 394 Samokalibruj¹cy miernik LC PE 4/98 9,28 z³ 395 Uniwersalna karta we-wy do IBM PC PE 5/98 11,45 z³ 396* Wzmacniacz - przystawka do telefonu PE 5/98 2,41 z³ 399 Miniaturowa kamera telewizyjna PE 5/98 4,45 z³ 400 Radiopowiadomienie o du¿ym zasiêgu PE 6/98 4,21 z³ 401 Radiopowiadomienie - dokoñczenie PE 7/98 6,72 z³ 402* Miernik czêstot.- do komputera PC PE 6/98 1,76 z³403 Stó³ mikserski - wzmacniacz kana³owy PE 6/98 5,19 z³ 404 Stó³ mikserski - wzmacniacz PE 7/98 4,94 z³ 405 Stó³ mikserski - wzmacniacz sumy PE 6/98 5,19 z³ 406* Zasilacz impulsowy 12V/10A PE 6/98 6,63 z³ 408 Stó³ mikserski - wskaŸnik wysterow. PE 7/98 5,19 z³ 409 Stó³ mikserski - korektor graficzny PE 7/98 8,33 z³ 410* Zabezpieczenie mieszkania PE 7/98 5,34 z³411* Miniaturowy zasilacz impulsowy PE 7/98 2,42 z³ 412* Modulator wizyjny PE 7/98 1,89 z³ 413 Wzmacniacz mocy w.cz. PE 8/98 3,95 z³415* Uk³ad regulacji g³. do magnetowidu PE 8/98 1,50 z³416 Uniwersalny sterownik silników krok. PE 8/98 3,62 z³417* Wielofunkcyjny sygn. akust. do sam. PE 8/98 1,72 z³ 418 Kompletny wzmacniacz m.cz. 2x40 W PE 9/98 13,54 z³419 Gwiazda betlejemska - ozdoba choink PE 11/98 4,19 z³420 Modulator - nadajnik TV ma³ej mocy PE 9/98 3,39 z³421 Regulator temperatury lodówki PE 9/98 14,26 z³422* Laboratoryjny woltomierz ze skal¹ log PE 9/98 14,26 z³423* Prostownik TRUE RMS do woltomierza PE 10/98 1,82 z³424* Peak Hold Level Meter PE 9/98 3,36 z³425 £adowanie akumulatorów kwasowych PE 9/98 3,14 z³426 Mikroprocesorowy regulator mocy PE 10/98 4,87 z³427 Totalnie odlotowy zmieniacz mowy PE 11/98 3,34 z³428* Kieszonkowy odbiornik stereo UKF-FM PE 10/98 3,16 z³429* Kontroler napiêcia akumulatorów PE 10/98 1,50 z³430* Rotuj¹cy zegar PE 10/98 4,21 z³432 Tester ¿arówek do samochodu PE 11/98 2,45 z³433 Bezprzewodowy dzwonek + bariera PE 11/98 4,73 z³434 Generator sygna³owy ma³ej czêstot. PE 12/98 5,51 z³435* Efekt gitarowy „Distortion” PE 12/98 2,52 z³436* Sygnalizator cofania do samochodu PE 12/98 1,80 z³437* Mini automat perkusyjny PE 12/98 2,77 z³438* Mikropr. zamek szyfrowy z alarmem PE 12/98 2,43 z³440* Antyusypiacz dla kierowców PE 1/99 2,00 z³441 Generator obrazu TV - PAL PE 2/99 7,35 z³442* Tester wzmacniaczy operacyjnych PE 1/99 3,05 z³444 Walentynkowe serduszko PE 1/99 2,45 z³445 Dydaktyczny sterownik AVR PE 2/99 12,80 z³446* Detektor go³oledzi PE 1/99 2,85 z³447* Disko – b³ysko PE 2/99 7,50 z³448 Wielowejœciowy prze³¹cznik A/V PE 3/99 6,00 z³449* Migaj¹ca strza³ka z wykrzyknikiem PE 4/99 4,95 z³450 Wzmacniacz we. do oscyloskopu PE 2/99 5,85 z³451 Oscyloskop cyfrowy – rejestrator PE 6/99 13,10 z³452 Oscyloskop cyfrowy – procesor PE 5/99 15,30 z³453 Oscyloskop cyfrowy – zasilacz PE 7/99 3,35 z³454 Oscyloskop cyfrowy – klawiatura PE 7/99 6,55 z³455* Refleksomierz - miernik czasu reakcji PE 3/99 4,85 z³456* Scalony generator funkcyjny PE 2/99 3,65 z³457 Sterownik wentylatora ³azienkowego PE 4/99 4,00 z³458 Synteza do tunera UKF PE 4/99 9,20 z³459 Stacja lutownicza – regulator temp. PE 3/99 8,98 z³460 Programator procesorów ATMEL PE 4/99 11,60 z³461* Antena aktywna PE 5/99 2,00 z³462* Œciemniacz oœwietlenia wnêtrza auta PE 5/99 2,00 z³463* Symulator obecnoœci domowników PE 6/99 5,85 z³464 Elektroniczna ¿ó³ta karteczka PE 12/99 4,20 z³465 Samochodowy wzm. mocy 4×70 W PE 4/99 8,25 z³466 Przedwzmacniacz samochodowy PE 5/99 10,70 z³467 Korektor do przedwzm. Samochod. PE 6/99 7,50 z³468 Sterownik wyœwietlacza lampowego PE 7/99 8,35 z³

469 Powielacz do wyœwietlacza lamp. PE 7/99 3,25 z³470 Generator UKF PE 7/99 4,40 z³471 Generator UKF – synteza czêstotl. PE 9/99 10,40 z³472 UltradŸwiêkowy odstraszacz psów PE 6/99 1,50 z³473 Dekoder dŸwiêku Canal+ PE 1/00 2,95 z³474 Mikroprocesorowy stroik do gitary PE 7/99 5,45 z³475 Laboratoryjny zasilacz 0÷30 V/5 A PE 9/99 10,50 z³476 Uniwersalny tajmer PE 7/99 3,40 z³477 Mikrofon kierunkowy PE 10/99 3,55 z³478 Programator PIC16F83/84, 16C84 PE 8/99 2,60 z³479 T³umik regulowany w.cz. PE 8/99 8,90 z³480 Mikroprocesorowy wykrywacz metali PE 7/99 2,80 z³481 Kostka do gry PE 8/99 2,00 z³482 Synchronizator linii TV PE 8/99 10,95 z³483 Transmisja danych sieci¹ PE 11/99 5,50 z³484 Szybka ³adowarka do akumulatorów PE 9/99 3,00 z³485 Prosty zasilacz sieciowy PE 8/99 7,55 z³486 Sonda napiêciowa PE 9/99 2,80 z³487 Analog.-cyfr. miernik pojemnoœci PE 9/99 3,25 z³488 Wzm. samochod. z zasilaczem -12V PE 10/99 6,50 z³489 Emulator mikrokontrolera AT89C2051 PE 10/99 9,40 z³490 Analog.-cyfr. miernik czêstotliwoœci PE 10/99 3,25 z³491 Charakterograf przystawka do oscylosk PE 10/99 5,80 z³492 Przetwornica +5V na ±12 (15) V PE 2/00 2,15 z³494 Koder stereofoniczny PE 2/00 5,80 z³496 Wentylator do PC PE 12/99 2,50 z³497 Termometr diodowy od –8°C do +30°C PE 11/99 10,50 z³498 Analog.-cyfrowy miernik indukcyjnoœci PE 11/99 3,25 z³499 Zasilacz laboratoryjny – miernik pr¹du PE 11/99 7,20 z³500 Radiopowiadomienie 433 MHz PE 11/99 6,70 z³501 Wzorcowy generator kwarcowy z dziel PE 12/99 3,25 z³502 Miniaturowy generator funkcyjny PE 12/99 3,25 z³504 Regulator obrotów PE 1/00 3,60 z³506 Generator napisów do magnetowidu PE 12/99 4,30 z³507 Uk³ad Surround do zestawu stereo PE 1/00 7,65 z³508 Regulator temperatury PE 1/00 8,50 z³509 Od’PIC’owany budzik PE 2/00 8,95 z³514 Syrena policyjna PE 2/00 2,00 z³516 Walkmen dla zakochanych PE 2/00 2,20 z³Cennik uk³adów programowanych, dyskietek p³yt CD i innychEPROM – ZEGAR – 15,00 z³ EPROM – ŒWIAT£A* – 11,00 z³ EPROM – PIES* – 19,00 z³ EPROM – WYBUCH* – 19,00 z³ EPROM – OKRZYK* – 19,00 z³ EPROM – MIERNIK – 22,00 z³ EPROM – MIERNIK II (2x16 – 22,00 z³ EPROM – ZASILACZ – 25,00 z³ EPROM – PASY* – 19,00 z³ EPROM – MIERNIK LC – 35,00 z³ EPROM – GWIAZDA – 8,50 z³ GAL – SKRZY¯OWANIE – 12,00 z³ GAL – SILNIK – 12,00 z³ GAL – REJESTRATOR – 23,00 z³ DYSKIETKA – REJESTRATOR – 6,00 z³ MIKROKONTROLER TERMOMETR* – 24,00 z³ MIKROKONTROLER GENERATOR PAL – 38,00 z³ MIKROKONTROLER POZYCJONER – 33,00 z³ MIKROKONTROLER PROGRAMATOR* – 35,00 z³ MIKROKONTROLER SONDA – 35,00 z³ MIKROKONTROLER TAJMER* – 35,00 z³ MIKROKONTROLER TESTER – 35,00 z³ MIKROKONTROLER KOMPUTEREK* – 35,00 z³ MIKROKONTROLER VIDEO – 36,00 z³ MIKROKONTROLER CZÊSTOŒCIOMIERZ – 40,00 z³ MIKROKONTROLER RDS – 35,00 z³ MIKROKONTROLER PECET – 32,00 z³ MIKROKONTROLER GENERATOR – 45,00 z³ MIKROKONTROLER LODÓWKA (komplet) – 45,00 z³ MIKROKONTROLER WOLTOMIERZ – 40,00 z³ MIKROKONTROLER TARCZA* – 35,00 z³ MIKROKONTROLER AUTO* – 25,00 z³ MIKROKONTROLER RISC – 40,00 z³ MIKROKONTROLER WZM – 35,00 z³ MIKROKONTROLER GITARA* – 30,00 z³ PIC – REGULATOR – 25,00 z³ PIC – SZYFR – 40,00 z³ PIC – SEN* – 25,00 z³ CD – PSpice – 30,00 z³ CD – RISC – 35,00 z³ DYSK–RISC – 25,00 z³ DYSK–PROGAT – 25,00 z³OBUDOWA – STACJA LUTOWNICZA – 25,00 z³KOMPLET UK£ADÓW DO CYFROWEGO OSCYLOSKOPU – OSCYLO – 150,00 z³OSC–LCD (wyœwietlacz) – 280,00 z³

42 02/2000CCeennyy pp³³yytteekk ddrruukkoowwaannyycchh

Fairchild Semicon-ductor uruchamia pro-dukcjê nowych tranzy-storów MOSFET,FDZ5047N i FDZ5048N,które charakteryzuj¹ siê najlepszym jak dotej pory stosunkiem R(DS)on do rozmiarówelementu. Umieszczany w obudowachBGA FDZ5047N ma rezystancjê dren-Ÿród³o siêgaj¹c¹ nawet 2,5 milioma, (typo-wo 3,5 milioma), co stanowi o ponad po-³owê mniej ni¿ R(DS)on tranzystorów umie-szczonych w dwa razy grubszych obudo-wach SO-8 (zwyk³e obudowy TO-263 s¹ ponad piêciokrotnie grubsze). Wer-sja FDZ5045N ma wymiary 5 x 6 mm,a FDZ5047N 5 x 5,5 mm. Cena bêdzienajprawdopodobniej wynosiæ 2,25 $ zasztukê w partiach powy¿ej 10 000 sztuk.

Fairchild Semiconductor zaprezento-wa³ uk³ad sterowania zasilaniem dla p³ytg³ównych komputerów PC. RC5061 za-wiera kontroler DC-DC i dwa regulatoryLDO, co umo¿liwia mu dostarczanie pro-gramowalnych napiêæ dla chipsetów wy-magaj¹cych zró¿nicowanych wartoœci na-piêæ zasilania (np. Intel Camino). Zinte-growany piêciobitowy przetwornikC/A umo¿liwia zmianê napiêcia zasilaniaprocesora w zakresie od 1,3 do 3,5 V dro-g¹ programow¹, a po³¹czenie dwóch re-gulatorów napiêcia pozwala obni¿yæ roz-miary uk³adu i jego koszt.

Fairchild Se-miconductor uru-chomi³ produkcjêdwóch nowychp r z e ³ ¹ c z n i k ó wMUX zrealizowa-

nych w technologii TinyLogic™. Rozmiaryuk³adów NC7SB3157 i NC7SB3257 (od-powiednio, dwukana³owy multiple-kser/demultiplekser i multiplekser NMOS)wynosz¹ 2,1 x 1,9 mm, co oznacza i¿ zaj-muj¹ jedn¹ trzeci¹ miejsca potrzebnegodo wykorzystania innych elementów wy-konuj¹cych te same funkcje. NC7SB3157mo¿e byæ zasilany napiêciem z zakresu1,65 do 5,5 V, a jego wejœcia s¹ odpornena przepiêcia siêgaj¹ce 7 V. Obydwa ele-menty umieszczane s¹ w obudowachSC70-6, a ich cena to 37 centów w par-tiach powy¿ej 10 000 sztuk.

Analog Devices zaprezentowa³ chi-pset o nazwie MELODY™, który jest prak-tyczn¹ implementacj¹ opracowanej przezLake Technology Ltd. technologii DolbyHeadphone(tm), umo¿liwiaj¹cej uzyski-wanie efektów Dolby Digital (z pe³n¹ sy-mulacj¹ zestawu piêciog³oœnikowego)przez zwyk³e s³uchawki stereo. Chipsetoparty jest o procesor sygna³owy SHARCi umo¿liwia odtwarzanie zarówno dŸwiê-ku w standardzie Dolby Digital, jak i AAClub Dolby ProLogic.

Opracowany przez Analog Deviceschipset bezpoœredniej konwersji sygna³ówradiowych GSM na sygna³ podstawowy,nosz¹cy nazwê Othello, zosta³ przez ma-gazyn Electronic Products uznany „pro-duktem roku 1999”. Othello, opartyo transciever AD6523 i wielopasmowysyntezator AD6524, umo¿liwia wyelimi-nowanie znacznie dro¿szych i zajmuj¹-cych wiêcej miejsca mieszaczy, wzmacnia-czy i filtrów. Oszczêdnoœæ ta siêga 30 - 50procent, a ponadto zastosowanie nowegochipsetu umo¿liwia telefonom komórko-

wym pracê w trybie stanby przez oko³otysi¹c godzin. Konstrukcja ta zosta³a po-nadto zaprojektowana pod k¹tem u¿yciaw telefonach komórkowych nastêpnej ge-neracji, które umo¿liwi¹ transfery 25 -30 razy wiêksze ni¿ wykorzystywany obe-cnie standard GSM (14,4 kbps).

National Semiconductor wprowadzana rynek nowe wzmacniacze operacyjne,LM158/LM258/LM358/LM2904. Mog¹one byæ zasilane pojedynczym napiêciemz zakresu 3 - 32 V, lub podwójnym ±1,5 - ±16 V. Pobierany pr¹d jest nieza-le¿ny od zasilania i wynosi oko³o 500 mA,a napiêcie wyjœciowe mo¿e przybieraæwartoœci od zera do napiêcia zasilania po-mniejszonego o 1,5 V.

Oki Semicon-ductor wprowadzana rynek nowe ele-menty z produko-wanej przez siebierodziny szybkich uk³adów opartych o arse-nek galu. Zastosowanie GaAS umo¿liwiazwiêkszenie szybkoœci (prêdkoœci dzia³aniasiêgaj¹ce 12,5 GHz i transfer rzêdu10Gbps. Nowe uk³ady to KGL4221, multi-plekser 16:1, oraz KGL4222, demultiple-kser 1:16. Zosta³y one zaprojektowanew celu ³¹czenia strumieni danych o niskichtransferach w jeden znacznie szybszy, a na-stêpnie ponownej ich separacji. Niskotran-sferowe wejœcia i wyjœcia wyposa¿one s¹w interfejsy ECL w celu ³atwiejszej wspó³-pracy z urz¹dzeniami starszych generacji.

àà Marcin Witekelin@pe.com.pl

4302/2000 CCiieekkaawwoossttkkii zzee œœwwiiaattaa

Nowe technologie opracowywane przez firmy elektroniczne maj¹to do siebie ¿e z regu³y bezproblemowo wspó³pracuj¹ z techno-logiami starszymi. Narzuca to oczywiste ograniczenia... jaki milo-wy krok w rozwoju elektroniki czeka nas, gdy któryœ z producen-tów zdecyduje siê zarzuciæ pojêcie „legacy devices” i przeprowa-dziæ PRAWDZIW¥ rewolucjê?...