vuzrvni cemi msoblebis irakli abasizisa da neli … omi.pdf · nebeli epoqa. amitomac vcade tvalis...

zurab abaSiZe civi omi - warsuli Tu dRevandeloba?

vuZRvni Cemi mSoblebis

irakli abaSiZisa

da neli Jordanias

xsovnas

civi omiwarsuli Tu dRevandeloba?

Tbilisi

2009

zurab abaSiZe

ISBN 978-99928-20-36-0

© zurab abaSiZe, 2009

5civi omi _ warsuli Tu dRevandeloba?

sarCevi

winasityvaoba .....................................................................................7

Tavi I

òmi damTavrda, mSvidobis geSinodeT~... ................................10

`gTxovT, nu awyeninebT stalins~... ...........................................14

`rkinis farda~ .................................................................................21

`didi gadanawilebis~ humanitaruli aspeqtebi ....................26

Tavi II. krizisidan krizisamde

ùcnobi omi~ koreis naxevarkunZulze ....................................33

`marmeladis bunti~ germaniaSi. ori germania ........................39

àmboxeba kremlSi~. kompartiis XX yriloba ...........................46

revolucia ungreTSi .....................................................................51

omi suecis arxTan ...........................................................................58

CineTi `gagiJda~ ..............................................................................65

CineTis kulturuli revolucia da SoTa rusTaveli .........71

Tavi III

xruSCovis uzustesi raketebi da misi siurrealisturi

diplomatia ......................................................................................74

kvlav berlinis krizisi: Ich bin ein Berliner! .......................................80

atomuri SantaJi kubis tropikebSi ............................................88

`vis vendoT: dasavleTs Tu aRmosavleTs?~ ...........................98

6 zurab abaSiZe

Tavi IV

iluziebis dasasruli da konfrontaciis

axali raundi ..................................................................................105

omi vietnamis junglebSi .............................................................111

`praRis gazafxuli~ da `Cveni leonid ilias Ze~ .................120

`cxeli omebi~ axlo aRmosavleTSi ..........................................127

Tavi V

nanatri strategiuli pariteti da ganmuxtvis epoqa .......133

TaflobisTve da kvlav uTanxmoebebi ....................................141

Tavi VI. ganmuxtvis dasasruli

avRaneTis tragediis dasawyisi ................................................155

iranis islamuri revolucia ......................................................162

bolo `akordi~ poloneTSi ........................................................168

Tavi VII

sabWoTa `perestroikis~ Tanaavtori ronald reigani .....178

axali azrovneba da axali realobebi .....................................188

mtris xatis rRveva ......................................................................194

`patriarqis Semodgoma~ da erTiani evropa ..........................204

20 wlis Semdeg ................................................................................212

bolosityvaoba .............................................................................215

citirebuli literatura ........................................................216


wi na sity va o ba

Tbi li sis uni ver si tet Si sa er Ta So ri so ur Ti er Tobe bis Se sa xeb leq ci a Ta kur sis kiTx vi sas uc na u ri ram aR mo va Ci ne: stu den tTa mniS vne lo van ma na wil ma co ta, an TiT qmis ara fe ri icis `ci vi omis~ epo qis Se sa xeb. is, rac Ce mi Ta o bis Tvis sa yo vel Ta od cno bi li, gu Sin de li mov le ne bi a, maT Tvis So re u li is to ri u li war su li a, romel sac nak le bi Se xe ba aqvs dRe van de lo bas Tan. mar Tlac, sul ax la xan qar Tvel bi Webs sab Wo Ta jar Si iw vev dnen avRa neT Si `in ter na ci o na lu ri mo va le o bis~ mo sax de lad. Ce mi stu den te bi ki ise mis me nen, TiT qos tro is om ze vsaub rob de.

`civ ma om ma~ TiT qmis 45 wlis man Zil ze mi li o no biT ada mi a nis si cocx le im sxver pla, tra gi ku li da Ri da as va cal ke ul qvey neb sa da erebs. amis ar cod na da uS ve be li a. mar Ta li a, arc Cem ma Ta o bam ico da bev ri ram imis Se saxeb, Tu ra mox da un greT Si 1956 wels, an ra xde bo da rea lu rad 1968 wels Ce xos lo va ki a Si. ar vi co diT, rad gan obi eq tur in for ma ci am de xe li ar mig viw vde bo da. mag ram dRes xom in for ma ci as ara vin uzR u davs axal gaz rdebs. sib rma ve sib rma vem ar un da Sec va los.

`ci vi omis~ epo qa ze sa ub ri sas zog jer aseT Se fa se bebsac vxvde biT: rad gan im pe ri od Si ori mxa re – e.w. so cia lis tu ri ba na ki da da sav le Tis sam ya ro – upi ris pir debo da er Tma neTs, ori ve er Tna i rad agebs pa suxs is to ri is wi na Se, anu zne ob ri vad isi ni Ta nas wo ri iy vnen, an bev rad ar gan sxvav de bod nen er Tma ne Ti sa gan.

bo ro te bi sa da mis wi na aR mdeg mi mar Tu li Za lis erTna i ri Se fa se ba prin ci pu lad aras wo ri a. ro nald re i

8 zurab abaSiZe

gan ma sab Wo Ta kav Sirs bo ro te bis im pe ria uwo da da igi arc Sem cda ra. rac uf ro me ti dro ga dis, miT uf ro naTlad Cans bo ro te bis is mas Sta be bi, ko mu nis tur ma eq speri men tma Tavs rom da a te xa sa ku Tar xal xebs, ax lo bel Tu So re ul me zob lebs.

ni Wi e re bas, Sro mis moy va re o ba sa Tu pat ri o tizms nebis mi e ri po li ti ku ri re Ji mis pi ro beb Si Se uZ lia metnak le bad ga ik vli os gza, da xSi rad asec xde bo da. isic faq ti a, rom bev ri uan ga rod da gul wrfe lad em sa xu rebo da sab Wo Ta wyo bi le bas, mi li o neb ma mas om Si gmi ru lad si cocx lec ki Ses wi res. mag ram sa bo loo jam Si bo ro teba bo ro te bad un da Se a fa son im Ta o beb ma, rom leb sac im epo qas Tan ara vi Ta ri Se xe ba ar hqo ni aT da Cvenc, vi sac gver go Tavs mox ve u li ar Ce va ni da metnak le bad vem sa xureT mas.

glo ba lu ri da pi ris pi re bis pi ro beb Si Se iZ le ba arc da sav le Tis sam ya ro flob da srul WeS ma ri te bas, arc is iyo srul yo fi le bis eta lo ni. ro de sac po li ci e li dam na Sa vis wi na aR mdeg uka no no me To debs iye nebs, isic dam na Sa ve xde ba. faq ti a, rom `ci vi omis~ pe ri od Si ko munis tu ri saf rTxis wi na aR mdeg brZo la Si aSS xSi rad arRvev da sa er Ta So ri so sa mar Tals, de mok ra ti i sa da Ta visuf le bis prin ci pebs. mag ram Zal mom re o bis mas Sta be biT ko mu nis tur eq spe ri men tebs is to ri a Si ba da li ar hyavs. Se vax se neb axal gaz rda mkiTx vels, rom sab Wo Ta kav Si ris, Ci ne Ti sa da sxva ko mu nis tu ri qvey ne bis TviT mar qvi a, uka no no re Ji meb ma, rom le bic sa ku Ta ri xal xis ne biT aras dros aur Ce vi aT, ga su li sa u ku nis man Zil ze sxva dasxva po li ti ku ri rep re si e bis Se de gad ga a nad gu res aTobiT mi li o ni Ta vi si ve mo qa la qe. TviT ga nad gu re bis ase Ti mas Sta be bi ka cob ri o bis is to ri as ar ax sovs. ama Si ko munizms XX sa u ku nis yve la ze di di Wi ri – fa Siz mic ki ver udebs tols. ve ra na i ri ma te ri a lu ri ke Til dRe o ba, kosmo sis aT vi se ba Tu spor tu li miR we ve bi ver ga da fa ravs aseT da na Sa uls.


ko mu niz mis da sas ru li sa da `ci vi omis~ dam Tav re bis Sem deg, 1990ia ni wle bis da sawy is Si, bev ri ime dov neb da, rom msof li o Si mSvi do bi sa da ke Til dRe o bis era da iwye bo da. mar Ta li a, ber li nis ke de li da in gra da ev ro pa ga er Ti an da, mag ram bev rgan di di bo ro te ba uf ro mci re zo mis bo ro te beb ma Sec va la. si dux Wi re, usa mar Tlo ba, uz ne o ba da da uc ve lo ba Cve ni axa li cxov re bis na wi li a, Cve ni dRe van de li re a lo ba a. am bo ro te bis na wi li ax lo war su li dan mem kvid re o biT gver go, na wi li ki axa li epoqis pir mSo a, Cve ni naR vawna moq me da ri. sa in te re so a, rogor Se a fa se ben dRe van del epo qas mo ma va li Ta o be bi.

Aam wig nze mu Sa o ba TiT qmis dam Tav re bu li mqon da, rode sac 2008 wlis ag vis tos mov le ne bi gan vi Tar da. am drama tul ma da jer ki dev da um Tav re bel ma is to ri am msoflio axa li`ci vi omis~ sa SiS ro e ba ze aa la pa ra ka. Tum ca, bev rma arc ki icis, Tu ras war mo ad gen da is avad sax sene be li epo qa. ami to mac vca de Tva lis er Ti ga dav le biT Se mex se ne bi na mkiTx ve li saT vis me20 sa u ku nis me o re na xeva ri da mis Tvis mi men do war su lis Se da re ba dRe van del dRes Tan. igi, al baT, bevr sxva o ba sac da i na xavs da bevr msgav se ba sac. swo red ami tom Se vur Cie wigns sa Ta u ri: `ci vi omi~: war su li Tu dRe van de lo ba?~

`ci vi omis~ Se sa xeb uam ra vi li te ra tu ra ar se bobs, maT So ris sa yo vel Ta od cno bi li av to re bi sa. ami tom ra i me ax lis Tqma Za li an rTu lia da es miz nad arc da mi sa xavs. Tum ca isic faq ti a, rom qar Tul ena ze ase Ti Sro me bis aSka ra nak le bo ba a. swo red am ar gu men tiT `vi gu li a neb di~ Tavs, ro de sac da viwye wig nze fiq ri da mu Sa o ba.

mTa va ri ar gu men ti ki is gax lavT, rom `ci vi omi~ Cemi da Ce mi Ta o bis epo qa a. Cven mi si Svi le bi varT. Tum ca ar xe in axal gaz rdo ba Si amas xSi rad verc ki vac no bi e rebdiT, rad gan gve go na, rom Cvens ir gvliv xan grZliv ma an ma ra di ul ma mSvi do bam da i sad gu ra...

10 zurab abaSiZe

I. „o mi dam Tav rda, mSvi do bis ge Si no deT...~

am bo ben, rom 1940ian wleb Si sta lin ma krem lSi sa suli e ro pi ri mi i Ro, ro me lic Sex ved ra ze sa mo qa la qo tansac mliT mi su la. amis ga mo sta lins `uxum ria~: Sen gety oba, Ce mi uf ro ge Si ni a, vid re Rmer Ti so.

II msof lio omis mi wu ruls da sav le Tis qvey ne bis lide reb sac, upir ve les yov li sa va Sin gton sa da lon don Si, al baT, es kiTx va tan jav daT: Rmer Tis ris xva uf ro sa Si Si iyo, Tu sta li nis po li ti ka?

II msof lio om Si ga mar jve bu li `di di sa me u lis~ (ssrk, aSS, di di bri ta ne Ti) li de re bi dan, ro gorc Cans, yve laze di di ro man ti ko si fran klin ruz vel ti iyo. mas sjero da, rom mo kav Si re e bi omis Sem dgo mac ga ag rZe leb dnen Ta nam Srom lo bas, rac msof li os xan grZliv mSvi do ba sa da ke Til dRe o bas mo u tan da. sa er Ta So ri so sta bi lu robi sa da sa mar Tlis ga ran tis fun qci a, aSSis pre zi den tis az riT, ga e ros un da Se es ru le bi na, rom lis Seq mna zec igi bevrs fiq rob da da zru nav da. omis Sem dgom msof li o Si sa mar Tli an wes rig sa da mSvi do ba ze um Tav re sad `oTx poli ci els~ – aSSs, ssrks, did bri ta neT sa da Ci neTs unda ez ru naT, rom le bic har mo ni u lad iTa nam Srom leb dnen er Tma neT Tan da Ta nas wo ruf le bi an sxva sa xel mwi fo ebTan.

mag ram XX sis aSSis yve la ze did pre zi dents arc omis dam Tav re ba das cal da da arc mSvi do bis xil va. igi 1945 wlis ap ril Si gar da ic va la. cno bi li a, rom ruz velti aS ka ra sim pa Ti iT iyo gan wyo bi li sta li nis mi marT, ra sac es uka nas kne li sim pa Ti iT ve upa su xeb da. sta li nisTvis uf ro rTu li da ji u ti par tni o ri uin ston Cer Ci


li iyo, ro mel sac aS ka rad ar hqon da ilu zi e bi sab Wo Ta re Ji mis mi marT. igi Tvli da, rom ̀ ka cob ri o bis is to ri a Si yve la ti ra ni a Ta So ris yve la ze sa Si ne li, da man gre ve li da sa zizR a ri bol Se vi ku ri ti ra niaa~1. uf ro me tic, di di bri ta ne Tis pre mi e ri, ro gorc uaR re sad ga moc di li poli ti ko si, naT lad xe dav da saf rTxes, rac omis mi wu ruls wi Te li ar mi is ger ma ni is sazR vreb Tan mi ax lo e bas moh yva. sab Wo Ta ja ri mar Tlac gmi ru lad aTa vi suf leb da aRmo sav leT ev ro pas fa Sis te bi sa gan, mag ram imav dro u lad Tvi Ton ika veb da maT ad gils da ni a dags hqmni da am qveyneb Si mos ko vis sa te li tu ri re Ji me bis da sam ya reb lad.

cno bi li a, rom sta li ni aras dros aka reb da emo ci ebsa da sen ti men tebs Ta vis cxo ve lu rad prag ma tul po liti kas. mag ram ruz vel tTan mi si gan sa kuT re bu li pi ra di ur Ti er To ba gar kve u lad ma inc zRu dav da be lads ev ropa Si sa ku Ta ri Sors mi ma va li eq span si o nis tu ri geg me bis ga mom ze u re ba Si. pre zi den tis sik vdil ma sta li nis wi na Se es fsi qo lo gi u ri ba ri e re bic mo Sa la da mTli a nad ga uxsna mas xelfe xi: bal ti is pi reTs, av stri as, un greTs, polo neTs, bul ga reTs, ru mi neTs, Ce xos lo va ki as ax la uk ve sab Wo Ta oku pa ci is saf rTxe emuq re bo daT.

sa mar Tli a no ba mo iTx ovs imis aR niS vnas, rom mo kavSi re e bis mi marT sta li nis uk ma yo fi le ba mTli a nad usafuZ vlo ar iyo. igi jer ki dev 1942 wels sTxov da maT ev ro pa Si me o re fron tis gax snas. amas Tan da kav Si re biT Cer Cils uT qvams ki dec: `sab Wo Ta kav Sir Tan er Tad omi sa Si ne le ba a. mag ram ki dev uf ro di di ube du re ba ger ma nele bis wi na Se mar to dar Ce na iq ne bao~. mag ram da sav le Tis fron tis gax sna jer 1943, xo lo Sem deg 1944 wli saT vis gada i do. sta li ni mo kav Si re e bis ar gu men tebs ar en do bo da da mi iC nev da, rom ma Ti Se yov ne bis WeS ma ri ti mi ze zi opera ci is sam xed ro mo um za deb lo ba ki ar iyo, ara med sur vili er Tna i rad da e sus te bi naT sis xlis mRvrel brZo leb Si ger ma ni ac da sab Wo Ta kav Si ric. mag ram, ro de sac bo los da bo los 1944 wels mo kav Si re eb ma sazR vao de san ti ga

12 zurab abaSiZe

das xes Crdi lo eT saf ran geT Si da ger ma ne lebs Se u ti es, sab Wo Ta ja ri uk ve brZo le biT mi i wev da da sav le Tis ken.

omis Sem dgo mi epo qi saT vis sta li nis mi za ni iyo sa kuTa ri per so nis, re Ji mis, qvey ni sa da ide o lo gi is usafrTxo e bis uz run vel yo fa – ai, zus tad ase Ti Tan mim devro biT2. ami tom igi fiq rob da ara omam del Zal Ta ba lan sis Se nar Cu ne ba ze ev ro pa Si, ara med ev ro pis da mor Ci le ba ze. bu neb ri vi a, es geg ma Zi re u lad ewi na aR mde ge bo da aSSisa da di di bri ta ne Tis ro gorc fa se u lo ba Ta xed vas, ase ve stra te gi as. va Sin gto ni sa da lon do ni saT vis prin ci pulad mi u Re be li iyo ev ro pe le bi saT vis sxvi si po li ti kuri ne bi sa da cxov re bis we sis Tav smox ve va. ro gorc Cans, ruz vel ti ca da Cer Ci lic Si na ga nad Se gu e bul ni iy vnen im azrs, rom omis Sem deg sta li ni Se ec de bo da aR mo savleT ev ro pa sab Wo Ta gav le nis sfe ro Si mo eq ci a. mag ram axa li re a lo ba sxvag va rad ik ve Te bo da: sta lins ga dawyve ti li hqon da ev ro pa Si ara gav le nis sfe ros ga far To eba, ara med ger ma ni is oku pa ci is Ca nac vle ba ko mu nis tu ri re Ji miT. es ki aS ka rad am sxvrev da ruz vel tis oc ne bebs mo ma val har mo ni ul msof li o ze. ori kvi riT ad re gardac va le bam de imed gac ru e bul pre zi dent ruz velts uTqvams: sta lin ma yve la is pi ro ba da ar Rvi a, ro me lic ialtis kon fe ren ci a ze mog vca o.

mag ram II msof lio omi dan aSS ma inc did tri um fa to rad ga mo di o da. Tu ki am omam de aSS msof li os erTer Ti mniSvne lo va ni sa xel mwi fo iyo, om Si ga mar jve bam va Sin gtons axa li is to ri u li mi sia Ses Zi na – ami e ri dan aSS msof lio ze sa xel mwi fod gvev li ne ba. mi si in te re se bi glo ba lur xa si aTs iZens, isi ni ami e ri dan pla ne tis yve la re gi on ze vrcel de ba. aSSis mTa va ri ide o lo gi u ri ia ra Ria de mokra tia da Ta vi su fa li ar Ce va ni, rac fa Siz mi sa gan gan Tavi suf le bu li ere bis su lis kve Te bas mim zid ve lad ex mi ane bo da. mag ram bev ri saT vis ara nak leb mim zid ve li xde ba Zle va mo si li sab Wo Ta be la di, ro mel mac om Si ga mar jvebis mTa va ri tvir Ti zi da da ar na xu lad ga aZ li e ra krem


lis sa er Ta So ri so av to ri te ti. swo red ami tom omis dasru le bas Tan er Tad ko mu nis tu ri moZ ra o ba Za las ik rebs iseT kla si kur de mok ra ti ul qvey neb Sic ki, ro go ri caa saf ran ge Ti, ita li a, sa ber Zne Ti.

rac Se e xe ba Cer Cils, igi naT lad xe dav da, rom msof lios no me ri pir ve li im pe ri is – di di bri ta ne Tis da sus teba omis Sem dgom gar da u va li iyo aSSisa da sab Wo Ta kav Siris gaZ li e re bis fon ze. Tu ki omis dros mTa va ri amo ca na iyo in gli sis fi zi ku ri ga nad gu re bi sa gan ga dar Ce na, omis bo los ken Cer Ci lis ge nia ima ze mu Sa obs, rom maq si ma lurad Se i nar Cu nos im pe ri is gvir gvi nis si di a de da ev ro paSi tra di ci u li ba lan si. Tum ca igi naT lad ac no bi e rebs, rom lon do ni amas da mo u ki deb lad ve Rar SeZ lebs. ami eri dan msof li o Si mi si gav le nis Se nar Cu ne bis mTa va ri dasay rde ni va Sin gto ni a, ro me lic uk ve ara vis da uT mob da pir ve lo bas. ama ve dros aSSisaT vis, ro gorc bri ta ne Tis yo fi li do mi ni o ni saT vis, mi u Re be li iyo lon do nis im peri u li am bi ci e bi da az rov ne ba. ruz velts aseT fra za sac ki mi a we ren: `ame ri kis tra di cia bri ta ne Tis mi marT undob lo baa da zizR i co~3.

ase rom, omis da sas rul Tan er Tad da sav le Tis sam yaros po li ti kur ma de da qa laq ma Tan da Tan lon do ni dan vaSin gton Si ga da i nac vla.

1945 wlis ma is Si, fa Sis tu ri ger ma ni is ka pi tu la ci is Sem deg, `di di sa me u lis~ wev re bi er Txans ki dev mo kavSi re Ta ena ze sa ub ro ben. mdi na re el ba ze ame ri ke li da sab Wo Ta ja ris ka ce bis is to ri u li Sex ved ri sa da ma Ti daZ mo bi le bis kad rebs aR ta ce ba Si moh yavs mi li o no biT ada mi a ni, maT So ris sab Wo Ta kav Sir Si, sa dac me gob re bad mi iC ne ven ame ri ke leb sa da bri ta ne lebs. mag ram, ro gorc aseT Sem Txve va Si ity vi an, ho ri zon tze uk ve Rrub le bi grov de ba...

oc ne bebs mo ma va li har mo ni u li msof li os Se sa xeb 1945 wlis pot sda mis kon fe ren ci a ze da es va wer ti li. ber linis ax los iv lisag vis to Si Sek re bi li sa mi li de ris –

14 zurab abaSiZe

tru me nis, sta li ni sa da Cer Ci lis Sex ved ram faq tob rivad sa fuZ ve li Ca u ya ra ev ro pis, da Sem deg msof li os, or da pi ris pi re bul ba na kad ga yo fas.

mar Ta li uT qvamT: omis mo ge ba uf ro io li a, vid re mSvi do bi so.

`gTxovT, nu awy e ni nebT sta lins~...

pot sda mis se si li en ho fis sa sax le ger ma ni a Si sab Wo Ta oku pa ci is zo na Si mde ba re ob da. sa mi li de ris Se sax vedrad am ad gi lis Ser Ce va uk ve ra Ra cas mi a niS neb da sta linis sa sar geb lod.

kon fe ren ci as un da ga ne xi la ev ro pi sa da msof li osaT vis um niS vne lo va ne si sa kiTx e bi. da mar Tlac, li dereb ma Se i mu Sa ves ger ma ni is sa mo mav lo mar Tvis me qa niz mi sa o ku pa cio zo ne bis mi xed viT (aSS, ssrk, di di bri ta ne Ti, saf ran ge Ti), Se a Tan xmes re pa ra ci e bis geg me bi, ga ni xi les ga e ros fu Zem deb lu ri prin ci pe bi, im sje les aR mo savleT ev ro pi sa da ger ma ni is yo fi li mo kav Si re e bis bed ze. sab Wo Ta de le ga ci is Tvis di di miR we va iyo po lo ne Tis axa li aR mo sav le Ti da da sav le Ti sa xel mwi fo sazR vrebis aRi a re ba, ris Se de ga dac am qve ya nam ge og ra fi u lad da sav le Ti sa ken `ga da i Co Ca~.

mag ram uTan xmo e ba Ta ra o de no ba kon fe ren ci a ze aSka rad me ti iyo. ker Zod, tru me ni sa da Cer Ci li saT vis miu Re be li aR moC nda sta li nis mcde lo ba, da e ka no ne bi na sab Wo Ta gav le na da ma ri o ne tu li re Ji me bi aR mo sav leT ev ro pis rig qvey neb Si, mi si moTx ov na bos fo ris yu re ze sab Wo Ta ba zis Seq mnis Se sa xeb, ger ma ni is ru ris re gi on ze `oTx e u lis~ mar Tvis idea da sxva.

pot sda mis kon fe ren cia ram de ni me sa in te re so epizo diT Se vi da is to ri a Si. ma ga li Tad, is faq ti, rom kon fe ren ci is msvle lo bi sas Cer Ci li lon don Si ga em


gzav ra da iq ar Cev neb Si da mar cxda, yve la saT vis, gansa kuT re biT ki sab Wo Ta de le ga ci is Tvis, So kis momgvre li un da yo fi li yo*. ro gor Se iZ le bo da om Si ga mar jve bu li pre mi e ri vin mes ga da er Ci a? an sa er Tod, vin hkiTx avs amom rCe vels, Tu vis ekuT vnis xe li suf leba? ase Ti kiTx ve bi sta lin sac ga uC nde bo da da mis ga remoc va sac.

Tum ca di di po li ti ku ri gros ma is te ris – Cer Ci lis gver dze gad go ma sta li nis in te re seb Si iyo. Cer Ci li aSka rad uf ro Rrmad da dro u lad xe dav da ev ro pa Si sabWo Ta sa SiS ro e bas, vid re ame ri ke li mo kav Si re e bi, romleb sac krem lTan ur Ti er To bis nak le bi ga moc di le ba hqon daT. dRes da sav leT Si ume te sad gav rce le bu li az ris mi xed viT, ame ri ke lebs Cer Ci lis Tvis rom da e jere bi naT da pot sdam Si ve Za lis po zi ci i dan ga e ta re binaT mos ko vi saT vis `wi Te li xa zi~, sta li ni ver SeZ lebda aR mo sav leT ev ro pa Si Ta vi si geg me bis im mas Sta biT gan xor ci e le bas, rac mom dev no wleb Si mo a xer xa, miT ume tes, rom aSSs uk ve ga aC nda me tad `da ma je re be li~ ar gu men ti. ker Zod, mxed ve lo ba Si gvaqvs kon fe ren ci is, al baT, yve la ze cno bi li da dRem de ma in tri ge be li epizo di.

erTer Ti Ses ve ne bis dros tru men ma sta li ni gver dze ga ix mo da ko le gi a lu rad Ca a ye na saq mis kur sSi imis Sesa xeb, rom aSSma ram de ni me dRis win ga mo ca da sru li ad axa li ti pis ma sob ri vi ga nad gu re bis ia ra Ri – ato mu ri bom bi. am la ko ni ur in for ma ci as mar Tlac ato mu ri bombis efeq ti un da hqo no da. sab Wo Ta li ders faq tob ri vad mi a niS nes, rom ami e ri dan msof li o Si sam xed ro stra tegi u li upi ra te so ba aSSs ekuT vno da. sta lins, ro me lic yve la ze me tad Za las scem da pa tivs, Ta vi si ad gi li mi u Cines. wi na aR mdeg Sem Txve va Si...

* did britaneTs konferenciaze Semdeg axali premieri klement etli warmoadgenda.

16 zurab abaSiZe

sta lin ma Ta va zi a nad mad lo ba mo ax se na pre zi dents in for ma ci i saT vis da ga moT qva ime di, rom sa Wi ro e bis Sem Txve va Si ame ri ke le bi am ia raRs ia po ni is wi na aR mdeg ga mo i ye neb dnen.

aSSis pre zi den ti da mi si ga re moc va kar ga xans marCi e lob dnen, mix vda Tu ara sta li ni, ra mas Sta bis in forma cia mi a wo da mas tru men ma. ra Tqma un da, mix vda. uf ro me tic, amis Se sa xeb mas uk ve kar ga xa nia hqon da sab Wo Ta daz ver vis in for ma ci a. ro de sac sa mi kvi ris Sem deg aSSma ato mu ri ia ra RiT na ga sa ki da hi ro si ma ga a nad gu ra, rac ka cob ri o bis is to ri a Si yve la ze di di er Tje ra di bar ba ro so ba iyo, sta lin ma Se sa ba mi si das kvna ga a ke Ta: `Zal Ta ba lan si da ir Rva. es da uS ve be lia~4. sab Wo Ta speci a lis tebs un da da eC qa re bi naT mu Sa o ba bir Tvul iaraR ze.

mi u xe da vad bir Tvu li upi ra te so bi sa, tru me ni kon feren ci a ze ma inc cdi lob da Se e nar Cu ne bi na sab Wo Ta kavSir Tan sa mo kav Si reo ur Ti er To ba. va Sin gton Si es mo daT, rom omis Sem dgom msof li o Si axa li gav le nis sfe ro e bis Seq mna da Zal Ta ba lan sis po li ti ka kvlav kon fron ta cia sa da da pi ris pi re bas ga mo iw vev da.

im dro i saT vis tru me ni sa er Ta So ri so saq me eb Si nakle bad ga moc di li po li ti ko si iyo, ruz vel tis did Crdil Si mas mxo lod sa mi Tvis man Zil ze mo u wia vi ceprezi den tad mu Sa o ba. ruz vel tTan Se da re biT uf ro xis ti xa si a Tis mqo ne tru mens, am Tvi se bi sa da mis mi er krem lis mi sa mar TiT ad re ga ke Te bu li usi a mov no gan cxa de be bis ga mo, ise dac eW vi a ni sab Wo Ta li de ri ki dev uf ro me ti un dob lo biT uyu reb da. ami tom tru me ni cdi lob da daer wmu ne bi na sta li ni aSSis ke Til gan wyo ba sa da me gob roba Si. ro de sac mo la pa ra ke ba Ta erTer Ti ra un dis dros sta li nis Se u val po zi ci a ze tru men ma mkac ri re a gi re ba mo ax di na, mas sa xel mwi fo mdi van ma iq ve da we ri li pa ta ra ba ra Ti ga das ca: `gTxovT, nu awy e ni nebT sta lins~.5

dRes es rCe va mar Tlac iro ni u lad JRers. ame ri ke


lebs we li wad ze me ti das Wir daT imis da sa je reb lad, rom sta li nis mo Taf vla Se uZ le be li iyo. omi dam Tav rda da sta li ni ax la sxva ka te go ri e biT az rov neb da, mo ra li sa da ka no ni e re bis moTx ov na mis Tvis ucxo iyo. mas uk ve sxva mo ti ve bi amoZ ra veb da – mi si stra te gi u li amo ca na iyo ne bis mi e ri gziT sab Wo Ta im pe ri is ga far To e ba. sta li nis re Jim sa da de mok ra ti ul da sav leTs So ris Zi re u li wina aR mde go be bi omis pe ri od Si mxo lod dro e biT ga da i do gver dze. ax la, mSvi do bis dros, da sav leT Tan da pi ris pire ba sab Wo Ta re Ji mis Si na ga ni, or ga nu li moTx ov ni le ba da au ci leb lo ba iyo.

pot sda mis yve la ze mniS vne lo va ni Se de gi, anu ro gorc ru se bi ity vi an – `mSra li na le qi~ – ev ro pis gav le nis sfe ro e bad da yo fa gax ldaT, ra sac XX sa u ku nis yve la ze xan grZli vi da pi ris pi re ba – `ci vi omi~ moh yva.

II msof lio omis da sas ruls sab Wo Ta jars da ka ve buli hqon da aR mo sav leT ev ro pis yve la qve ya na (i u gos lavi is da al ba ne Tis gar da), ase ve av stria da aR mo sav leT ger ma ni a. am qvey neb Si ga ma le biT mim di na re ob da xe lisuf le ba Si ko mu nis te bis gaZ li e re ba, an sa er Tod maT mi er Za la uf le bis uzur pa ci a. saf ran geT sa da ita li a Si ko mu nis tu ri par ti e bi ri giT me o re po li ti kur or ga niza ci ebs war mo ad gen dnen. ase rom, sta li ni metnak le bad kma yo fi li un da yo fi li yo imiT, Tu ra o den ga i zar da sabWo Ta gav le na ev ro pu li mi mar Tu le biT. Tum ca isic WeSma ri te ba a, rom mis am bi ci ebs sazR va ri ar hqon da. mi si azriT, ger ma nia mTli a nad sab Wo Ta gav le nis sfe ro Si un da moq ce u li yo6.

1945 wels, ia po ni is ka pi tu la ci is Sem deg, sab Wo Ta kavSi ris mflo be lo ba Si ga da vi da ku ri lis kun Zu le bi, saxa li nis na wi li da sazR vao ba ze bi man ju ri a Si*. ase rom, sab Wo Ta kav Sir ma aR mo sav le Tis mi mar Tu le bi Tac ga iZli e ra po zi ci e bi.

* CrdiloaRmosavleT CineTis istoriuli saxelwodeba

18 zurab abaSiZe

ro gorc Cans, yve la ze me tad sta lins ga mar jve bu li sab Wo Ta kav Si ris samxreTis sazR vre bi afiq reb da. omis da sas ru lis mo ax lo e bas Tan er Tad qar Tul sab Wo Ta presa Si gaC nda sa mec ni e ro pub li ka ci e bi, rom leb Sic la para ki iyo ima ze, Tu ro gor mi iT vi sa Tur qeT ma sa qar Tvelos te ri to ri e bi. ga moc di li mkiTx ve li saT vis na Te li xde bo da, rom sab Wo Ta pro pa gan da ni a dags am za deb da mniS vne lo va ni sam xed ropo li ti ku ri aq ci i saT vis. da mar Tlac, mos kov ma ka te go ri u lad mo iTx o va da sav le Tis mo kav Si re e bis Tan xmo ba sab Wo Ta kav Si ri saT vis Tur qeTis te ri to ri is na wi lis ga da ce ma sa da bos fo ris yu re Si sazR vao ba zis gax sna ze, mag ram aSSisa da di di bri ta neTi sa gan ase Ti ve mtki ce ua ri mi i Ro. uf ro me tic, axalSeq mnil ga e ro Si aSSma da a ye na sa kiTxi ira ni dan sab Wo Ta ja ris gay va nis Se sa xeb, ro me lic iq mo kav Si re Ta Se Tanxme biT 1942 wli dan id ga. sta lins am Sem Txve va Sic mo u wia ukan da xe va.

mag ram, sa er To jam Si omis wi nan del mas Sta beb Tan Seda re biT, sab Wo Ta im pe ria aS ka rad STam beW da vad ga mo i yure bo da da ki dev met ga far To e bas cdi lob da.

bu neb ri vi a, ana li zi da das kvne bis ga ke Te ba mov le nebi dan 40 wlis Sem deg io li saq me a. ma Sin ki, 194546 wleb Si, da sav le Tis qvey ne bi saT vis, upir ve les yov li sa ki aSSisaT vis, mTa va ri di le ma iyo, Tu ra tom ir Rve o da sa mokav Si reo Ta nam Srom lo ba sta lin Tan da ra po li ti ka unda da e pi ris pi re bi na va Sin gtons krem lis eq span si o niz mis wi na aR mdeg.

yve la ze da ma je re be li pa su xi am kiTx va ze va Sin gtonSi mos ko vi dan mi i Res 1946 wlis Te ber val Si. mi si av tori aSSis sa el Cos Ta nam Sro me li vin me jorj ke na ni iyo, ro me lic Sem dgom cno bi li moR va we gax da. axal gaz rda dip lo ma tis da Sif ru li in for ma cia is to ri a Si Se vi da ro gorc `grZe li te leg ra ma~. faq ti u rad man Ca u ya ra safuZ ve li aSSis stra te gi ul xed va sa da po li ti kas momdev no or moc wli a ni `ci vi omis~ epo qi saT vis.


sa in te re so a, rom `grZel te leg ra mas~ gar kve ul wilad dRe sac ar da u kar gavs aq tu a lo ba. av to ris kon ceptu a lu ri mo saz re be bi ey rdno bo da ko mu nis tursta linis tu ri re Ji mis ide o lo gi is ana lizs, ris sa fuZ vel zec keT de bo da mTa va ri das kvna imis Se sa xeb, rom ga re Se mtre bis ar se bo ba am re Ji mis or ga nu li moTx ov ni le ba iyo. sab Wo Ta kav Si ri saT vis au ci le be li iyo ga re Se mtris xa ti, rad gan es amar Tleb da to ta li ta rul re Jims da mosax le o bis ma sob riv da Si ne bas, rom lis ga re Sec krem lis li der ma arc ico da da arc sur da sa ku Ta ri sa xel mwi fos mar Tva. ga re Se mtris xat ze lo cu lob dnen Spi o no ma niis ide o lo ge bi, mas ve ewi re bo da mi li o no biT ada mi a nis si cocx le. ke na nis Rrma rwme niT, gu lub ryvi lo ba iyo aSSis mxri dan ra i me daT mo ba ze was vla imis ime diT, rom sta li ni daT mo biT ve upa su xeb da, rad gan kom pro mi se bis po li ti ka omis Sem deg mos ko vis sa xel mwi fo in te re seb Si aRar Se di o da. pi ri qiT, gar sSe mor tymu li ci xesi mag ris fi lo so fia mas swo red ax la sWir de bo da.

ase Ti mtru li ga re moc vis fun qcia mi u Ci na sta linma ax la uk ve yo fil mo kav Si re ebs – aSSsa da did bri taneTs, mTli a nad da sav le Tis de mok ra ti ul sam ya ros, anu ame ri kis ur Ti er To bis gam wva ve bas krem lTan ke na ni ga nixi lav da ro gorc sab Wo Ta sis te mis au ci le bel, en de mur Tvi se bas. igi mi iC nev da, rom mos ko vis mtrul gan wyo bas ga re sam ya ros mi marT ru se Tis is to ri a Si hqon da fes ve bi. jer ki dev sa u ku ne e bis win ru si xel mwi fe e bi ac no bi e rebdnen, rom ma Ti er Tpi rov nu li mmar Tve lo ba da, sa er Tod, ar qa u li sa xel mwi fo wyo ba mniS vne lov nad Ca mor Ce bo da da sav le Tis qvey ne bis po li ti kur sis te mebs. ami tom isini ga ur bod nen da sav leT Tan pir da pir kav Sirs imis Si SiT, rom ase Ti ur Ti er To be bi Tvals au xel da rus xalxs Tavis ga u saZ lis mdgo ma re o ba ze, ga nawy ob da mas xe li sufle bis wi na aR mdeg. ami to mac ru si mmar Tve le bi ga ci lebiT kom for tu lad grZnob dnen Tavs da xu rul siv rce Si, ga re Se `mtrul sam ya ros gan~ izo la ci a Si.

20 zurab abaSiZe

ke na ni ake Teb da uaR re sad sa in te re so prog nozs: krem lis mo ma va li mmar Tve le bi erT mSve ni er dRes mi vidod nen im das kvnam de, rom sa Wi ro iyo am re Ji mis Sec vla. mi xe il gor ba Co vis sab Wo Ta kav Si ris xel mZRva ne lad arCe vam de da am prog no zis aR sru le bam de or mo cam de we li rCe bo da! `Tu ki ko mu nis tu ri par ti is er To ba da ir Rva, sab Wo Ta ru se Ti, msof li os erTer Ti uZ li e re si sa xelmwi fo, umal yve la ze sust da ubad ruk qvey nad ga da iq ceva~7 – wi nas war mety ve leb da ke na ni.

ma nam de ki, ke na nis az riT, omi sab Wo Ta kav Sir Tan ar iyo gar da u va li, mag ram sa Wi ro iyo ax le bu ri xed va da moq me de ba. imis Se sa xeb, Tu ra sa xis po li ti ka un da Se emu Sa ve bi na aSSs sab Wo Ta eq span si is mi marT, ke nan ma momdev no wels ga nacx a da Ta vis ase ve cno bil ana li ti kur pub li ka ci a Si8, swo red iq ga iJ Re ra sity vam `Se ka ve ba~*, ro me lic mom dev no aTe u li wle bis man Zil ze va Sin gto nis po li ti kis sak ra lur cne bad iq ca.

ro gorc mog vi a ne biT ga ir kva, sab Wo Ta spec sam sa xureb ma mo i po ves ke na nis `grZe li te leg ra ma~ da sta lins aax les. man ki ana lo gi u ri te leg ra mis mom za de ba va Sington Si sab Wo Ta elCs da a va la. elC no vi ko vis ga mog zavnil in for ma ci a Si, sab Wo Ta ide o lo gi i saT vis da ma xasi a Te be li sti liT, ga a na li ze bu li iyo aSSis sa ga reo po li ti ka, `ro me lic ga mo xa tav da ame ri kis mo no po listu ri ka pi ta liz mis Tvis da ma xa si a Te bel im pe ri a lis tur ten den ci ebs~. el Ci ir wmu ne bo da, rom aSSis mTa va ri mi za ni msof li os gav le nis sfe ro e bad da yo fa iyo, raSic mas di di bri ta ne Ti ex ma re bo da. mag ram aSSin gli sis Ta nam Srom lo ba xa si aT de bo da di di Si na ga ni wi na aR mdego be biT, ris ga moc Sors ar iyo is dRe, ro de sac va Sington sa da lon dons So ris ur Ti er To be bi uki du re sad da i Za be bo da.9

Tu ki axal gaz rda dip lo ma tis ana liz ma se ri o zu

* containment (ingl.), an политика сдерживания (rus.).


lad da a fiq ra va Sin gto ni mos ko vis mi marT axa li poli ti kis Ta o ba ze, da sav le Tis yve la ze ga moc di li po li ti ko sis – Cer Ci lis `gan ga Sis zar ma~ sa bo lo od da ar wmu na pre zi den ti tru me ni sas wra fo moq me de bis au ci leb lo ba Si.

`rki nis far da~

1946 wlis 6 marts aSSSi vi zi tad myof ma Cer Cil ma misu ris Sta tis q. ful ton Si war moT qva sity va, ro me lic sab Wo Ta kav Sir Si umal da sav le Tis mi er `ci vi omis~ gamocx a de bad aRiq ves *:

`Ste ti ni dan bal ti is zRva ze da tri es tam de ad ri ati kis zRva ze, – mTe li kon ti nen tis ga dak ve TiT ev ro paSi da eS va rki nis far da. cen tra lu ri da aR mo sav leT evro pis qvey ne bis de da qa la qe bi, ro mel Ta is to ria mra val sa u ku nes iT vlis, far dis iqi Ta mxa res aR moC ndnen. varSa va da ber li ni, pra Ra da ve na, bu da peS ti da bel gra di, bu qa res ti da so fia – es mSve ni e ri qa la qe bi da ma Ti mosax le o ba... sab Wo Ta gav le nis sfe ro Si mo eq ca. es gav lena sxva das xva for miT mJRav nde ba, mag ram mas Tavs ve ra vin aR wevs. pi ri qiT, es qvey ne bi sul uf ro me tad eq vem de bare bi an ara mxo lod mos ko vis kon trols, ara med mis pirda pir ze wo las... da mi je reT, Za li an co ta dro gvrCe ba, Cven ar un da da vuS vaT mov le ne bis Ta vis Ta va di gan vi Tare ba da im wu Tis lo di ni, ro de sac ra i mes Sec vla uk ve gvi an iq ne ba~10.

Cer Ci lis az riT, sa Wi ro iyo uax lo es mo ma val Si aSSisa da di di bri ta ne Tis stra te gi u li kav Si ris Seq mna, xo

* miuxedavad imisa, rom im droisTvis CerCili britaneTis TemTa palataSi opoziciis lideri iyo, mas fultonSi prezidenti trumeni axlda, rac xazs usvamda CerCilis gansakuTrebul politikur avtoritets.

22 zurab abaSiZe

lo Sem dgom etap ze – am ali an sTan Ta vi su fa li qvey ne bis mi er Te ba.

am gva rad, Cer Ci li, ro mel mac 1930ian wleb Si pir velma ga af rTxi la msof lio ger ma ni is na cis tu ri re Ji mis saf rTxis Se sa xeb, ax la ka cob ri o bas to ta li ta riz mis saf rTxis Se sa xeb af rTxi leb da. ro gorc Sem deg is to riam dag va na xa, Cer Ci li am je ra dac swo ri aR moC nda. da Tu ki me o re msof lio oms me sa mec ar moh yva, es mniS vne lo van wilad swo red Cer Ci lis dam sa xu re ba a, ro mel sac 1946 wels da u je ra Ta vi su fal ma sam ya rom.

da mar Tlac, pre zi den tma tru men ma mi i Ro sta li nis ga mow ve va da 1946 wlis mar tSi ve ga mo acx a da axa li doqtri na – `Se er Te bu li Sta te bis po li ti ka im Ta vi su fa li ada mi a ne bis da sa ca vad, rom le bic wi na aR mde go bas uweven Se i a ra Re bu li um ci re so be bis an ga re Se Za le bis mier dapy ro bis mcde lo bebs~. imav dro u lad aSSma, di di bri ta ne Tis moTx ov nis sa pa su xod, sam xed ro da eko no miku ri dax ma re ba aR mo u Ci na sa ber ZneT sa da Tur qeTs. sami o de Tvis Sem deg ki aSSis sa xel mwi fo mdi van ma jorj mar Sal ma har var dis uni ver si tet Si ga mo acx a da ev ro pis eko no mi ku ri da so ci a lu ri aRor Zi ne bis geg ma, ro melsac fex ze un da da e ye ne bi na omis Se de gad ga Ca na ge bu li da dan gre u li kon ti nen ti. mar Sa lis sity ve biT, es geg ma `mi mar Tu li iyo ara ro me li me qvey nis an doq tri nis wi naaR mdeg, ara med Sim Si lis, si Ra ri bis, ui me do bis da qa o sis wi na aR mdeg~11.

mom dev no wleb Si mar Sa lis geg mis far gleb Si aSSma ev ro pis qvey ne bis aRor Zi ne bi saT vis 13 mi li ard do laram de ga mo yo, rac ma Sin de li kur siT as tro no mi u li Tanxa iyo. am dax ma re bam mok le va da Si ev ro pa fex ze da a ye na da da sav leT ev ro pis in teg ra ci a sac Ca u ya ra sa fuZ ve li.

hen ri ki sin je ris az riT, mxo lod iseT ide a list, axal gaz rda da Se da re biT ga mo uc del qve ya nas, ro go ric Se er Te bu li Sta te bi a, Se eZ lo mxo lod sa ku Tar Tav ze et vir Ta glo ba lu ri eko no mi ku ri aRor Zi ne bis prog ra


ma. swo red ase Ti qvey nis sa mo mav lo xed vam uz run vel yo ame ri ke le bis mi er am val de bu le bis aRe ba, ra mac isi ni `civ om Si~ sa bo loo ga mar jve bam de mi iy va na12.

omiT ga Ca na ge bu li sab Wo Ta eko no mi kis aRor Zi ne ba sta lin mac ga sa o ca ri sis wra fiT SeZ lo. 1950ia ni wle bis da sawy i sis Tvis sam rew ve lo po ten ci a lis mniS vne lo va ni na wi li aR dge ni li iyo, rac gar kve ul wi lad ger ma ni i dan wa mo Re bu li re pa ra ci e bis xar jze xde bo da. sta lin ma sakveb pro duq teb ze fa se bis Sem ci re bac ki mo a xer xa. es, buneb ri vi a, mo sax le o bis kma yo fi le bas iw vev da.

mas Sem deg, rac da sav leT ev ro pis qvey ne bis aRor Zine bi saT vis aSSma mar Sa lis geg ma Se i mu Sa va, sa Wi ro gaxda Seq mni li yo me qa niz mi am sa xel mwi fo Ta usaf rTxo e bis uz run vel sa yo fad. es fun qcia Crdi lo at lan ti ku ri xel Sek ru le bis or ga ni za ci am – na tom it vir Ta.

1948 wlis da sawy is Si ko mu nis tu ri eq span si is safrTxis wi na Se aR moC nda sa ber Zne Ti, ap ril Si ki mos kov ma da iwyo ber li nis blo ka da. iv nis Si ko mu nis teb ma sa xelmwi fo ga dat ri a le ba ga na xor ci e les Ce xos lo va ki a Si, ro me lic aqam de plu ra lis tul sis te mas inar Cu neb da. da sav le Tis de mok ra ti u li sa zo ga do e ba gan sa kuT re biT Se aS fo Ta am qvey nis sa ga reo saq me Ta mi nis tris, Ce xos lova ki is res pub li kis da ma ar seb lis va Jis ian ma sa ri kis Zala dob riv ma sik vdil ma.

Ce xos lo va ki is tra ge dia iyo is bo lo wve Ti, ra mac daaC qa ra na tos Seq mna. am sam xed ropo li ti ku ri or ga ni zaci is fu Zem deb lur aqts – va Sin gto nis xel Sek ru le bas – 1949 wlis 4 ap rils mo a we res xe li da sav leT ev ro pi sa da Crdi lo ame ri kis 12 sa xel mwi fos li de reb ma *.

na tos wi na Se ori mTa va ri amo ca na id ga: aSSda sav leT ev ro pis stra te gi u li kav Si ris Seq mna da da sav leT ev ropis usaf rTxo e bis uz run vel yo fa.

* es saxelmwifoebia: aSS, belgia, didi britaneTi, dania, islandia, kanada, italia, luqsemburgi, niderlandebi, norvegia, portugalia, safrangeTi.

24 zurab abaSiZe

na tos da ar se bam de msof li o Si ara er Ti sam xed ro blo ki Seq mni la, mag ram maT gan na tos ga nas xva veb da fase u lo ba Ta sis te ma, rac prin ci pu lad axa li mov le na iyo me20 sa u ku nis msof li o saT vis. `va Sin gto nis xelSek ru le bis~ pre am bu la Si ve xa zi hqon da gas mu li, rom ali an sis dam fuZ neb lebs mtki ced hqon daT gan zra xu li da ec vaT Ta vi an Ti xal xe bis Ta vi suf le ba, de mok ra ti is prin ci peb ze da fuZ ne bu li sa er To mem kvid re o ba da civi li za ci a, pi ra di Ta vi suf le ba da ka no nis uze na e so ba. am gva rad, ali an si ga nacx ads ake Teb da Ta vis zne ob riv upi ra te so ba sa da fa se u lo ba Ta pri mat ze.

sa mar Tli a no ba mo iTx ovs iT qvas, rom de mok ra ti uli prin ci pe bis Tval saz ri siT, na to am sam ya ros sul mTlad uman ko Ca sax vis Se de gad ar mov le ni a, rad gan ali an sis da ma ar se bel qvey nebs So ris iyo pro fa Sis turi por tu ga li ac. es ki imis ni Sa ni iyo, rom `ci vi omis~ po li ti ku ri re a liz mi dro dad ro aS ka rad Ca a nac vlebda aSSis ide a lis tur fi lo so fi as.

`va Sin gto nis xel Sek ru le bis~ um Tav re si de bu le ba Ca mo ya lib da me5 mux lSi, ro mel Sic naT qva mi a, rom `Se ia ra Re bu li Tav das xma erTerT an ram de ni me mxa re ze evro pa Si an Crdi lo ame ri ka Si gan xi lu li iq ne ba ro gorc ag re sia yve las wi na aR mdeg~13, anu de vi zi `yve la er TisaT vis, er Ti yve la saT vis~ na tos mTa var lo zun gad iqca.

va Sin gto nis xel Sek ru le ba Si ar iyo mi Ti Te bu li, Tu sa i dan mo e lod nen na tos wev ri qvey ne bi Se saZ lo ag re sias. aSSis se nat Si am sa kiTx is gan xil vi sas se na tor ma kone lim isic ki ga nacx a da, rom `ali an si iyo ara ti pi u ri sam xed ro kav Si ri, ara med `kav Si ri omis wi na aR mdeg~14, mag ram faq ti a, rom ssrkis da sa xe le ba au ci leb lo bas nam dvi lad ar war mo ad gen da, ra me Tu mxo lod igi uq mnida re a lur saf rTxes da sav le Tis ci vi li za ci as.

po li ti ku ri ma ni pu la ci e bis gros ma is ter ma stalin ma, ro gorc Cans, swo rad ver amo ic no ame ri ke le bis


fsi qo lo gia da ver gaT va la ma Ti Se saZ lo re aq cia kremlis ag re si a sa da eq span si o niz mze. mas Sem deg, rac va Sington ma gu li aic rua krem lze, ukan da sa xe vi gza aRar Can da. vaW ro bi sa da kom pro mi se bis dro dam Tav rda. ax la va Sin gto ni fsons ake Teb da an sab Wo Ta sis te mis Sec vlaze, an mis daS la ze. Se saZ loa er Tzec da me o re zec... Sede gi iyo mar Sa lis geg ma, Crdi loat lan ti ku ri ali an si da da sav le Tis sam xed ro gaZ li e re ba, rac sta li nis inte re seb Si ar un da yo fi li yo.

per speq ti va Si krem li saT vis di di saf rTxis ma ta rebe li iyo Za la dob ri vi gziT sab Wo Ta kav Si ris gav le nis sfe ros ga far To e bac, rad gan aR mo sav leT ev ro pa Si gaba to ne ba mniS vne lo van eko no mi kur da sxva re sur sebs iTx ov da. am qvey neb Si ko mu nis tu ri re Ji me bi mo sax le obis mxo lod mci re na wi lis mxar da We riT sar geb lob da, rac so ci a lu ri da po li ti ku ri kri zi se bis mo mas wa vebe li iyo. win iyo ber li nis, un gre Tis, Ce xos lo va ki is da po lo ne Tis mov le ne bi, ase ve mra va li sxva.

sab Wo Ta ide o lo ge bi `ci vi omis~ ga mom wvev mi ze zebs Ta vi se bu rad xsnid nen:

`fa Sis tu ri re Ji mis da mar cxe bis Sem deg dRis wesrig Si dad ga axa li ev ro pis mSe neb lo bis sa kiTx i, romlis mTa va ri mi mar Tu le be bi pot sda mis kon fe ren ci is ga dawy ve ti le be biT iyo gan sazR vru li. mag ram aSSsa da da sav leT ev ro pis qvey neb Si gar kve ul ma Za leb ma gadawy vi tes da xu ru li sam xed ro blo kis – na tos Seq mna, ro me lic upir ve les yov li sa sab Wo Ta kav Si ri sa da sxva so ci a lis tu ri qvey ne bis wi na aR mdeg iyo mi mar Tu li. agre si u li Crdi loat lan ti ku ri ali an sis da ar se bas win us wreb da da sav le Tis xma u ri a ni pro pa gan dis tu li kampa nia `ko mu nis tu ri ag re si i sa~ da na tos `Tav dac vi Ti xasi a Tis Se sa xeb~15.

26 zurab abaSiZe

***1949 wlis ma is Si ame ri ku li, bri ta nu li da fran gu li

sa o ku pa cio zo ne bis ga er Ti a ne bis Se de gad Se iq mna ger mani is fe de ra ci u li res pub li ka, rac sta lin ma da sav leTis aS ka ra ga mow ve vad mi iC ni a. man na to sa da gfris Seqmnas 1949 wlis 29 ag vis tos ya za xe Tis udab no Si ato mu ri bom bis ga moc diT upa su xa. amiT sta li ni kma yo fi li Can da. mis Tvis mTa va ri xom Zal Ta ba lan sis Se nar Cu ne ba iyo.

da sav leT Si mos ko vis kvlav eSi no daT. mag ram ra Rac ma inc Zi re u lad Se ic va la...

`di di ga da na wi le bis~ hu ma ni ta ru li Se de ge bi

1950 wli saT vis ev ro pis `di di ga da na wi le ba~ praq tiku lad das rul da. `rki nis far dis~ ga moR ma dar Ce ni li sam ya ros axa li bi nad re bi mSvi do bi an cxov re bas ub runde bod nen. bev ri maT ga ni saT vis mSvi do ba mxo lod pi robi To ba iyo. mar Tlac, omi dam Tav rda, mSvi do bis ge Si nodeT!

uf ro si Ta o bis gan xSi rad msme ni a, rom omis Sem dgom wleb Si mTel sab Wo Ta kav Sir Si da, ker Zod, Cven Sic, saqar Tve lo Si sa yo vel Tao op ti miz mi da xa li si su fev da. bevrs sje ro da, rom es ka cob ri o bis is to ri a Si bo lo omi iq ne bo da. isic sje ro daT, rom sta li ni ga mar jve bul da na tanj xalxs aRar mo ab ru neb da tra gi ku li 1930ia ni wle bi sa ken. xe dav dnen, rom cxov re ba uke Te so bis ken midi o da, ami tom ime di a nad iy vnen.

mag ram, ama ve dros, isic kar gad icod nen, rom ara vis ndo ba ar Se iZ le bo da, rad gan Ce kas kvlav di di yu re bi da grZe li xe le bi hqon da. Si ga da Sig isev am xel dnen mo Ra late ebs, ax la uk ve ame ri kis da in gli sis ja Su Sebs, ci xe e bi isev sav se iyo ax lob le bi Ta da uc no be biT.

na cis tu ri ba na ke bis sab Wo Ta tyve e bi ax la sab Wo Ta


gu la geb Si aR moC ndnen. rad gan sta li ni yve la tyves moRa la ted mi iC nev da, tra gi ku li be di ewia asi a Ta so biT sab Wo Ta ar mi is de zer tir sa da maT, vinc be dis ukuR marTo bis ga mo fa Sis tu ri ar mi is ri geb Si aR moC ndnen. sxvaTa So ris, sam xed ro tyve e bis Se sa xeb arc Cer Cils hqon da uke Te si az ri: `sam xed ro tyve is ada mi a ni a, ro me lic yovel na i rad cdi lobs Sens mok vlas da ro de sac es mas ar ga mo u va, ge mu da re ba, rom Sen ar mok la igi~16. 1944 wels ial tis kon fe ren ci a ze miR we u li Se Tan xme bis Se sa ba misad da sav lel ma mo kav Si re eb ma sab Wo Ta sam xed ro tyve e bi iZu le bi Ti we siT sab Wo Ta kav Sirs ga das ces. es xal xi da xSi rad ma Ti uda na Sa u lo oja xis wev re bi pir da pir eta pebiT ax la ar qti ku li zo nis sab Wo Ta sa kon cen tra cio bana keb Si ga am we ses. ma Ti um rav le so ba iq ve da i Ru pa, bev rma ki ev ro pa Si ve da as ru la cxov re ba TviT mkvle lo biT.

ra Ra Sors miv di varT, saf ran geT Si mcxov re bi ramde ni me qar Tve li emig ran tis oja xi omis Sem deg im de nad mo i xib la sta li nis de mok ra ti u li kon sti tu ci iT, rom sab Wo Ta sa qar Tve lo Si ga dawy vi ta dab ru ne ba. aki ur Cevdnen ki dec maT sab Wo Ta emis re bi: ̀ Ca mob rZan diT da Tu ar mo ge wo ne baT aqa u ro ba, ukan gab run de bi To~. na nat ri saqar Tve los ma giv rad maT ya za xe Tis ste peb Si amoy ves Tavi, sa i da nac mxo lod sta li nis sik vdi lis Sem deg SeZ les sa qar Tve lo Si Ca mos vla (bu neb ri vi a, saf ran geT Si maT aRa ra vin ga uS veb da). ra Tqma un da, arc isi ni da in des, visac ucx o eT Si hyav da ax lo be li.

sta lin ma kar gad ico da, rom om Si ga mar jve bu li xal xi sa xi fa To iyo. uf ro sa xi fa To ki is ja ris ka ce bi iy vnen, rom leb mac ev ro pa brZo liT ga i a res da kop wia qa la qe bis ke Til dRe o ba ixi les. sta li ni ar en do bo da arc am xalxs da arc am sam xed ro ebs, Tum ca maT Tvis arc epi Te tebs iSu reb da da arc jil do ebs.

ri ben tropmo lo to vis sa i dum lo Se Tan xme bis Se degad 19391941 wleb Si bal ti is pi re Tis pa ta ra qvey neb Si sab Wo Ta oku pa ci as ma si u ri rep re si e bi moh yva. yve la ze

28 zurab abaSiZe

mi ni ma lu ri mo na ce me biT am pe ri od Si Sin sax ko mis* mi er fi zi ku rad ga nad gu re bul Ta da ga da sax le bul Ta ra ode no bam 125 aTass ga da a War ba. maT So ris iy vnen yo fi li mTav ro bi sa da ma Ti oja xe bis wev re bi. 19411944 wleb Si ger ma nel ma fa Sis teb ma da ipy res bal ti is pi re Ti da ax la maT da iwy es rep re si e bi im pir Ta mi marT, vinc sab Wo Ta re Jim Tan Ta nam Srom lob da. na cis teb ma ase ve da a pa timres 10 aTa sam de ad gi lob ri vi eb ra e li da sa kon cen tracio ba na keb Si ga dag zav nes. ma Ti ab so lu tu ri um rav leso ba iq da i Ru pa.

1944 wli dan bal ti is pi re Tis kvlav sab Wo Ta oku pa ciis Sem deg am mci re ricx o van qvey nebs rep re si e bis me sa me tal Ram ga da u a ra. 1949 wels sab Wo Ta kav Si ris mi nis trTa sab Wom ga mos ca dad ge ni le ba `bal ti is pi re Tis qvey ne bidan ku la ke bis, ma Ti oja xis wev re bis, ban di te bi sa da naci o na lis te bis de por ta ci is Se sa xeb~. 1953 wlam de balti is pi re Ti dan 200 aTa sam de ada mi a ni ga a sax les, aqe dan 75 aTa si gu la geb Si aR moC nda, anu, de por ti re bu li iq na sa er To mo sax le o bis TiT qmis 10%. imav dro u lad bal tiis pi re Tis res pub li keb Si mim di na re ob da sab Wo Ta kav Siris sxva re gi o ne bi dan mo sax le o bis, um Tav re sad ru sebis, Ca sax le ba.

omis bo los sab Wo Ta kav Si ris mi er da ka ve bu li sxva re gi o ne bi da nac ma sob ri vi de por ta ci e bi gan xor ci elda. mol do vi dan, anu yo fi li be sa ra bi i dan, Sua azi a sa da cim bir Si ga a sax les da ax lo e biT 300 aTa sam de ada mi a ni. ka li nin gra dis ol qSi, anu yo fil aR mo sav leT pru si a Si, ad gi lob ri vi ger ma nu li mo sax le o ba TiT qmis mTli a nad ru seb ma Ca a nac vles. aRa ra fers vam bobT yi ri mi dan gasax le bul TaT reb ze, vol gis pi rel ger ma ne leb ze, Crdilo kav ka si i dan de por ti re bul CeC neb ze, in gu Seb ze, ya ra Ca e leb ze, sa qar Tve los Zir Zve li mxa ri dan – mes xeTi dan ga da sax le bul 90 aTa sam de mus li mu ri sar wmu no

* Sinagan saqmeTa saxalxo komisariati


e bis ada mi an ze (i si ni eT ni ku rad Zi ri Ta dad qar Tve le bi iy vnen). sa er To jam Si maT ma ra o de no bam 3 mi li ons ga daa War ba.

mSvi do ba tra gi ku li aR moC nda mi li o no biT aR mo savleT ev ro pe li saT vis. ger ma ne li fa Sis te bis mxe co baze uam ra vi ram iT qva da da i we ra, Tum ca es Te ma, al baT, dRem de ar aris amo wu ru li. TiT qmis ara fe ria cno bi li im bar ba ro so ba ze, rac ger ma ne le bis wi na aR mdeg ganxor ci el da omis Sem deg. ro gorc sta lin ma, ruz vel tma da Cer Cil ma da as kvnes 1944 wels ial ta Si, mo ma va li mSvido bi a ni ev ro pi saT vis au ci le be li iyo aR mo sav leT evro pis qvey ne bis `gaw men da~ eT ni ku ri ger ma ne le bi sa gan. da mar Tlac, 1945–47 wleb Si Ce xos lo va ki a Si, un greT Si, po lo neT sa da iu gos la vi a Si sacx ov re be li ad gi le bidan Za liT aya res da ger ma ni a Si ga a sax les 7 mi li o namde eT ni ku ri ger ma ne li. uam ra vi maT ga ni de por ta ci is dros gza Si gar da ic va la.17

dra ma tu li Se de ge bi ga mo i Ro po lo ne Tis sazR vre bis Sec vla mac. sta li nis Za lis xme viT am qvey nis aR mo sav leTi te ri to ri e bi sab Wo Ta kav Sirs ga da e ca, xo lo po loneTs da sav le TiT ger ma ni is na wi li er go. mo sax le o bis eT ni ku ri qvey ne bis `Se sa ba mi so ba Si moy va nis~ miz niT 1,5 mi li o ni po lo ne li ax la sab Wo Ta te ri to ri i dan po loneT Si ga a sax les, xo lo po lo ne Tis axal sazR vreb Si aRmo Ce ni li 500 aTa si uk ra i ne li sab Wo Ta kav Sirs `da ub runes~. eT ni ku ri jgu fe bi `gac va les~ ase ve Ce xos lo va ki am da un greT ma, un greT ma da iu gos la vi am.

es iyo ev ro pis is to ri a Si mo sax le o bis yve la ze di di Za la dob ri vi mig ra ci a.18

eb ra el Ta is mci re ra o de no ba, ro me lic hit le ris sa kon cen tra cio ba na kebs ga da ur Ca da omis Sem deg aRmo sav leT ev ro pis qvey neb Si sax lebs da ub run da, kvlav an ti se mi tizms Se e Ce xa. 200 aTa sam de eb ra e li iZu le bu li gax da an axal Seq mnil is ra e lis sa xel mwi fo Si, an oke a nis miR ma ga da sax le bu li yo. am gva rad, aR mo sav le Ti da cen

30 zurab abaSiZe

tra lu ri ev ro pa faq ti u rad `ga iw min da~ eb ra e le bi sagan, rom le bic aq sa u ku ne e bis man Zil ze cxov rob dnen19.

mag ram mSvi do ba eb ra e lebs arc is ra el Si elo daT. 1948 wels di di bri ta ne Tis sa man da to pa les ti nis te rito ri a ze is ra e lis sa xel mwi fos Seq mnam ad gi lob ri vi da me zo be li qvey ne bis ara bu li mo sax le o bis uk ma yo fi le ba ga mo iw vi a, rac sa o mar moq me de beb Si ga da i zar da. Se degad, 750 aTa sam de pa les ti ne li ara bi iZu le bu li gax da mi e to ve bi na is ra e lis kon tro lis qveS myo fi te ri tori e bi. ana lo gi u ri be di ewia ara bul qvey neb Si mcxov reb 500 aTa sam de eb ra els, rom le bic arab ma na ci o na lis tebma ai Zu les is ra el Si ga da sax le bu liy vnen.

hu ma ni ta ru li ka tas tro fis up re ce den to mas Sta bebi moh yva 1947 wels in do e Tis da mo u ki deb lo bis ga mocxa de bas da Sem deg mis gan pa kis ta nis ga mo yo fas. in du eb sa da mus li mebs So ris sis xli an ma da pi ris pi re bam asi aTaso biT ada mi a nis si cocx le im sxver pla, xo lo in do eT sa da pa kis tans So ris mo sax le o bis `gac vlis~ Se de gad 15 mi li on ze me ti usax lka ro ltol vi lad iq ca.

***omis dros mo kav Si re Ta mi er aSe ne bu li er Ti a no bi sa

da so li da ro bis wi na Se kvlav un dob lo bis ke de li aRimar Ta. sta li ni aRar en do bo da yo fil mo kav Si re ebs – aSSsa da did bri ta neTs, mag ram arc isi ni en do bod nen sab Wo Ta li ders. Tu ki omis dros ame ri kul ma pre sam mas sim pa Ti u ri met sa xe li `bi Zia jo~ Se ur Ci a, ax la igi maTTvis kvlav wi Te li diq ta to ri iyo.

sta lins nak le bad sje ro da im qvey ne bis er Tgu le bi sa, sa dac sab Wo Ta ja ri ar id ga. ase Ti iyo iu gos la vi a, sa dac mar Sal ma io sif broz ti tom sta li ni sa gan da mo u ki de beli da sab Wo Ta re Ji mi sa gan gan sxva ve bu li ko mu nis tu ri wyo ba da am ya ra.

pa ra doq su lad JRers, mag ram sta li ni arc mis er Tgul mao Ze duns en do bo da, ro mel mac sa mo qa la qo om Si Can ka i


Sis* na ci o na lis tu ri re Ji mi da a mar cxa da 1949 wlis 1 oqtom bers Ci ne Tis sa xal xo res pub li ka ga mo acx a da. mo saxle o bis mi xed viT msof li os no me ri pir ve li sa xel mwi fo ax la sab Wo Ta kav Si ris stra te gi u li mo kav Si re iyo, rac ko mu nis tu ri ba na ki saT vis udi de si mo na po va ri gax ldaT. mag ram mao Ze du nis mi marT sta li nis un dob lo ba swo red Ci ne Tis mas Sta be biT iyo ga mow ve u li. vi si iq ne bo da pirve lo ba: mos ko vi sa Tu pe ki nis? **

Tum ca, ti to sa gan gan sxva ve biT, mao sta li nis av to rite tis Tav ga mo de bu li mot rfi a le iyo. igi mxo lod sabWo Ta kav Si ris gver diT xe dav da Ci ne Tis re vo lu ci u ri ma se bis ad gils.

ori gi gan tis – sab Wo Ta kav Si ri sa da Ci ne Tis er Toba mar Tlac STam beW da vi is to ri u li mov le na iyo. msofli o Si bevrs eq mne bo da STa beW di le ba, rom ko mu nis tu ri pro pa gan da WeS ma ri te bas qa da geb da. is to ria TiT qos mar Tlac am ide o lo gi is sa yo vel Tao tri um fi sa ken mi emar Te bo da.

es bev rma aSSSic ki da i je ra. ame ri kis sa zo ga do e bis li be ra lur wre eb Si sak ma od Zli e rad mo i ki da fe xi sim paTi eb ma sab Wo Ta kav Si ris mi marT. am gan wyo bi le bebs garkve ul wi lad pre zi dent ruz vel tis ga re moc vis wev re bi da ax lob le bi asaz rdo eb dnen, rom le bic Tvlid nen, rom omis Sem dgom sab Wo Ta kav Sir Tan ur Ti er To be bis ga fuWe ba tru me nis ad mi nis tra ci is bra li iyo. ker Zod, aseT mid go mas izi a reb dnen ruz vel tis me uR le ele o no ra da mi si va Ji eli o ti. gan sa kuT re biT aq ti u rob da yo fi li vi cepre zi den ti ua la si, ro mel sac im Ja mad vaW ro bis minis tris pos ti eka va. ua la si aS ka rad var dis fer fe rebSi xe dav da sab Wo Ta re a lo bas da mi iC nev da, rom sab Wo Ta izo la ci o niz mi da sav le Tis ag re si u li po li ti kis Se de

* 19271949 wlebSi gomildanis reJimis meTauri CineTSi

** cnobilia, rom moskovSi erTerTi Sexvedris dros maom stalins CineTis sabWoTa kavSiris SemadgenlobaSi Sesvla SesTavaza. stalini TiTqos dainteresda am winadadebiT, magram pasuxi aRar gaucia.

32 zurab abaSiZe

gi iyo, xo lo `rus xalxs ax la ga ci le biT me ti po li ti kuri Ta vi suf le ba hqon da, vid re odes me~20.

ame ri kis me mar cxe ne Za le bis sak ma od sa xi fa To ide alizms ra di ka li res pub li ke le bi da u pi ris pir dnen. maT So ris yve la ze me tad ga mo ir Ce o da se na to ri makkar ti, ro mel mac po li ti ku ri kam pa nia ga a Ca Ra ko mu nis te bi sa da ame ri kul sa zo ga do e ba Si `sab Wo Ta ja Su Se bis~ wi naaR mdeg. se na to ris pa ra noia mTlad usa fuZ vlo ar iyo, rad gan swo red sab Wo Ta ja Su Seb ma mo i pa res aSSSi infor ma cia bir Tvu li ia ra Ris Se sa xeb. mak kar tiz mis qseno fo bi u ri tal Ra mTel qve ya nas mo e do. da iwyo `ku di aneb ze na di ro ba~, `krem lis agen te bis~ ga mom ze u re ba. amis msxver pli ge ni a lu ri Car li Cap li nic ki gax da.


II. kri zi si dan kri zi sam de

`uc no bi omi~ ko re is na xe var kun Zul ze

1950ia ni wle bis da sawy is Si ko re is na xe var kun Zulze gan vi Ta re bu li dra ma tu li mov le ne bis Se sa xeb Cven Si co ta ram ici an. Ce mi Ta o bi saT vis es uc no bi omi iyo, radgan sab Wo Ta pro pa gan da mis Se sa xeb praq ti ku lad dum da.

ama ve dros, da sav le Tis sam ya ro saT vis, gan sa kuT rebiT ame ri ke li xal xi saT vis, es kon fliq ti ara mar to mo u lod ne li, ara med bev ri saT vis ga u ge ba ric ki iyo. daman gre ve li II msof lio omis Sem deg aRa ra vis sur da da eje re bi na, rom kars axa li, Se iZ le ba ki dev uf ro di di xifa Ti mo ad ga.

1950 wli saT vis va Sin gto nis po li ti kur is tab liS mentSi Zi ri Ta dad uk ve sa yo vel Tao Tan xmo ba su fev da imis Ta o ba ze, rom sab Wo Ta eq span si is Se Ce re ba mxo lod efeqtu ri `Se ka ve bis po li ti kiT~ iyo Se saZ le be li. sa ka ma To mxo lod is iyo, Tu ra mas Sta bi Ta da re sur se biT un da gan xor ci e le bu li yo es po li ti ka. Se saZ lo ga mow ve vas yve la ev ro pis kon ti nen tze elo da.

mag ram ko mu nis tur ma ba nak ma `Se ka ve bis po li ti kis~ ga moc da sru li ad sxva gan – ko re is na xe var kun Zul ze gadawy vi ta. ame ri kis omis Sem dgo mi po li ti ku ri da strate gi u li geg me bi ar iT va lis wi neb dnen ase Ti sa xis omis Se saZ leb lo bas. `ci vi omis~ lo gi kam aSS da mi si mo kav Sire e bi iseT kon fliq tSi Ca iT ri a, ro me lic ge og ra fi ulad im etap ze ar eTa na de bo da va Sin gto nis stra te gi ul in te re sebs.

34 zurab abaSiZe

saq me is gax ldaT, rom ko re is na xe var kun Zu li 1910 wlis Sem deg ia po ni is mi er iyo aneq si re bu li. mag ram, mokav Si re Ta ga dawy ve ti le biT, II msof lio omis das ru lebis Sem deg ko rea or na wi lad ga i yo 38e pa ra le lis gadak ve TiT, rac ga e ros mi er iq na aRi a re bu li. Crdi lo eT na wil Si, ro me lic 1948 wlam de sab Wo Ta ja re bis mi er iyo oku pi re bu li, ko re is sa xal xo res pub li ka Se iq mna. mas, krem lis xel Sewy o biT, kim ir se ni Ca ud ga sa Ta ve Si. na xevar kun Zu lis sam xreT na wil Si ki pro a me ri ku li ko re is de mok ra ti u li res pub li ka Ca mo ya lib da.

Sem dgo mi mov le ne bis Se sa xeb sab Wo Ta be la de bi ase gvmoZR vrav dnen: `msof li o Si aSSis ag re si u li po li tikis erTerT aS ka ra ga mov li ne bad iq ca omi ko re a Si. sabWo Ta kav Si ri, ro me lic aq ti u rad icav da sa er Ta So ri so usaf rTxo e bi sa da mSvi do bis in te re sebs, Ta vi dan ve wina aR mde gi iyo am omi sa, ro me lic ame ri kel ma ag re so rebma ga a Ca Res ko re e li xal xis wi na aR mdeg~1. ase Ti uti fa ri tyu i lis av to ri sab Wo Ta kav Si ris `uc vle li~ sa ga reo saq me Ta mi nis tri an drei gro mi ko a.

si nam dvi le Si ki mov le ne bi Sem deg na i rad gan vi Tar da: 1950 wlis 25 iv niss Crdi lo ko re is jar ma ga dak ve Ta

38e pa ra le li da Se iW ra sam xreT ko re is te ri to ri a ze. ko mu nis teb ma Se te va el vi se bu rad ga na vi Ta res da 28 ivni si saT vis maT uk ve sam xreT ko re is de da qa la qi se u li da i ka ves. Se te vis Se de gad ram de ni me dRe Si maT ga dakve Tes mdi na re xan ga ni da sam xreT ko re is di vi zi e bi kidev uf ro uku ag des. Se iq mna STa beW di le ba, rom uax lo es dRe eb Si ko mu nis te bi mTli a nad ga a kon tro leb dnen na xevar kun Zuls. sxva Ta So ris, ia po ni is 40wli a ni oku pa ci is Sem deg bev ri sam xreT ko re e li saT vis qvey nis ga er Ti a neba mi sa Re bi iyo ne bis mi e ri for miT, Tun dac ko mu nis tu ri re Ji mis mi er. ase Ti gan wyo bi le ba xels uwy ob da Crdi lo ko re e le bis sab rZo lo qme de bas.

am mo men ti saT vis Crdi lo ko re is ar mia 130 aTas jaris kacs iT vli da, xo lo sam xreT ko re i sa – 100 aTass.


kim ir se nis ga mow ve va ame ri ke le bi saT vis So kis momgvre li iyo. va Sin gton Si jer ki dev ver Se gu e bod nen im azrs, rom Ci ne Ti ko mu nis teb ma Ca ig des xel Si. mos ko vi da mi si axa li mo kav Si re – pe ki ni ax la uk ve aSSis gav lenis sfe ros utev dnen. is, rom am sam xed ro avan ti u ris ukan mos ko vi id ga, va Sin gton Si eWvs ar iw vev da. mar Tlac, wle bis Sem deg ga ir kva, rom sta lin ma Ta vi dan ve ram denjer me uar yo kim ir se nis wi na da de ba sam xed ro ope ra cias Tan da kav Si re biT, ra sac mao Ze du ni uWer da mxars. magram, ro gorc Cans, sa bo lo od sta li ni da ar wmu nes, rom ame ri ke le bis wi na aR mdeg azi a Si `me o re fron tis~ gax sna stra te gi u lad mom ge bi a ni iyo da ami to mac man mwva ne Suqi mis ca ko re el ko mu nis tebs2. gar da ami sa, kim ir se ni da be ji Te biT ar wmu neb da sab Wo Ta li ders, rom igi oms swra fad da di di msxver plis ga re Se mo i geb da.

va Sin gtons re aq cia myi si e ri iyo. ima ve dRe eb Si aSSis ini ci a ti viT mow ve ul iq na ga e ros uSiS ro e bis sab Wos sxdo ma, ro mel zec Crdi lo ko rea ag re so rad ga mocx adda. imis ga mo, rom aSS da di di bri ta ne Ti Ci ne Tis sa xalxo res pub li kis ga e ro Si mi Re bas blo kav dnen, sab Wo Ta el Ci pro tes tis niS nad ar es wre bo da uSiS ro e bis sab Wos sxdo mebs. aman xe li ga ux sna aSSs mi e Ro ga e ros man da ti da sa Ta ve Si Cas dgo mo da ko re a Si sa er Ta So ri so sam xed ro ope ra ci as, ro mel Sic msof li os mra val ma qve ya nam mi i Ro mo na wi le o ba. ga e ros Za le bis 70% aSSis ja riT iyo dakom pleq te bu li. yve la ze di di qve da na yo fe bi – qve iT Ta bri ga de bi – ko re a Si gag zav nes did ma bri ta neT ma da TurqeT ma. *

uk ve 27 iv niss pre zi den tma tru men ma ub rZa na So re ul aR mo sav leT sa da ia po ni a Si aSSis Se i a ra Re bu li Za le bis sar dals ge ne ral dug las ma kar turs qme di Ti da sas wrafo dax ma re ba aR mo e Ci na sam xreT ko re is ar mi i saT vis.

* TurqeTs momdevno wlebSi daufasda koreis omSi aqtiuri monawileoba da gaRebuli msxverpli – 1952 wels TurqeTi natoSi miiRes.

36 zurab abaSiZe

ko mu nis te bis Se te vis Se sa Ce reb lad 30 iv niss aSSis sar dlo bam ia po ni i dan ko re a Si sas wra fod ga da is ro la 3 di vi zi a. erTer Ti maT ga ni iv li sis da sawy is Si TiT qmis mTli a nad ga a nad gu res Crdi lo ko re e leb ma. ag vis tos bo lo saT vis ame ri ke leb sa da sam xreT ko re e lebs na xevar kun Zu lis mxo lod mci re na wi li – `pu sa nis pe ri metri~ eka vaT.

1525 seq tem bers ame ri ke le bis mi er gan xor ci e le buli sam xed ro Se te va is to ri a Si Se vi da ro gorc erTer Ti yve la ze ga be du li da war ma te bu li stra te gi u li ope raci a. ker Zod, ma kar tur ma sazR vao de san ti ga das xa in Cxonis ra i on Si, ro me lic fron tis xazs iqiT 250 kmSi mdeba re ob da. al ya Se mor tymul ma Crdi lo ko re e leb ma di di da na kar gi ga ni ca des, maT TiT qmis mTli a nad ga u nad gu res ar ti le ria da teq ni ka. ko mu nis teb ma sas wra fod ukan dai xi es.

Tav bru dam xve vi war ma te bis mi saR we vad ma kar tur ma gas ca Ta vi si cno bi li brZa ne ba Crdi lo ko re is Se i a raRe bu li Za le bis sru li ga nad gu re bis Se sa xeb. oq tom bris bo lo saT vis ga e ros ko a li ci am da i ka va Crdi lo ko re is de da qa la qi fxe ni a ni, xo lo mo wi na aR mde gis ja ri Ci ne Tis sazR var Tan mTi an ra i o neb Si ga i fan ta.

Seq mnil vi Ta re bas mos ko vi dan SeS fo Te biT adevneb dnen Tvals. es po li ti ku ri kra xic iyo da sam xed ro mar cxic, rad gan Crdi lo ko re e le bi ara mar to sab Wo Ta ia ra RiT ib rZod nen, ara med maT ex ma re bod nen sab Wo Ta mfri na ve bi, ar ti le ris te bi da sam xed ro spe ci a lis te bi.

aSSis mi marT ul ti ma tu me bis `ko ri an te li~ mi di oda pe ki ni dan, mag ram va Sin gton Si am mkacr gan cxa de bebs se ri o zu lad ar aRiq vam dnen. uf ro me tic, ma kar tu ri mi iC nev da, rom Crdi lo ko re is da mar cxe bas Se iZ le ba situ a cia Se ec va la Ci neT Sic, sa dac Can ka i Sis re van Sis saSu a le ba mi e ce mo da.

da swo red ma Sin, ro de sac ame ri ke li ja ris ka ce bi gamar jve bi sa da So bis dRe sas wa u lis aR sa niS na vad em za


de bod nen, isi ni mo u lod ne lad ma si re bu li cecx lis Sua gul Si aR moC ndnen – om Si 300aTa si a ni Ci ne Tis sa xal xo ar mia Ca er To. uZ li e re si Se te vis Se Ce re ba ga e ros Za lebma di di da na kar ge bi sa da praq ti ku lad sru li re zer vis xar jze SeZ les, mag ram mom dev no wlis ian var Si maT ma inc mo u wi aT ukan da xe va da ax la kvlav Ci ne le bi sa da Crdi lo ko re e le bis er Tob liv ma ar mi am da i ka va qa la qi se u li.

am kri ti kul vi Ta re ba Si tru me nis ad mi nis tra ci a Si, ro gorc Cans, ato mu ri ia ra Ris ga mo ye ne ba zec ki fiq robdnen, mag ram vi Ta re bis ga a na li ze bam ai Zu la va Sin gto ni ka te go ri u lad ua ri eT qva ga dawy ve ti le ba ze, ro me lic uTu od sab Wo Ta ana lo gi u ri re aq ci i sa da, sa er To jamSi, bir Tvu li da pi ris pi re bis tol fa si iyo3. mog vi a ne biT ame ri ke leb ma avi a ci i sa da flo tis upi ra te so bis xar jze SeZ les mo wi na aR mde gis ukug de ba da fron tis xa zis gamag re ba 38e pa ra le lis gas wvriv.

1952 wli dan ko re is omi sam xed ro Tval saz ri siT Cix Si aR moC nda, rad gan verc er Tma mxa rem ver SeZ lo am vi Tare ba Si mniS vne lo va ni gar da te xis Se ta na. am gva rad, mxare e bi omam del mdgo ma re o bas da ub run dnen. ame ri ke le bi aRar geg mav dnen far To mas Sta bi a ni ope ra ci e bis gan xorci e le bas, rac faq tob ri vad ge ne ral ma kar tu ris ga da yene biT da das tur da. ax la isi ni Rir se ul mSvi do bi an ga mosa val ze fiq rob dnen, ko mu nis te bi ki ka te go ri u lad ar Tan xmde bod nen sta tuskvos Se nar Cu ne ba ze.

vi Ta re ba 1953 wels sta li nis sik vdil ma gan mux ta. imave wlis 27 iv liss xe li mo e we ra sa za vo xel Sek ru le bas. xel Sek ru le bis mTa va ri `ze dam xed ve li~ aSSis axa larCe u li pre zi den ti ge ne ra li du a it ei zen ha u e ri gax da. es Se Tan xme ba dRe sac Za la Si a.

ko re is na xe var kun Zu li dRe i saT vis `ci vi omis~ yvela ze sa ma ga li To pir mSo a. mas 38e pa ra lel ze `de mi lita ri ze bu li zo na~ hyofs, rom lis ori mxri dan ko re e lebi `To fis sa miz ne e biT~ aT va li e re ben er Tma neTs. mZi me dRe Si myof, msof li o sa gan izo li re bul Crdi lo ko re as

38 zurab abaSiZe

ax la uk ve ùk vda vi be la dis~ – kim ir se nis Svi li, àmo mava li mze~ kim Cen iri mar Tavs. sam xreT ko rea ki Ta na medro ve msof li os erTer Ti yve la ze war ma te bu li sa xelmwi fo a, mi si usaf rTxo e bis ga ran ti ame ri kis Se er Te bu li Sta te bi a.

am gva rad, ko re is omi, er Ti Se xed viT, `ya i miT~ dasrul da, Tu ar ga viT va lis wi nebT imas, rom am sis xlisRvras Se e wi ra 36 aTa si ame ri ke li, 600 aTa sam de Ci ne li da 2 mi li o nam de ko re e li.

sab Wo Ta pro pa gan dam, bu neb ri vi a, ko re is sa za vo xelSek ru le ba àg re sor im pe ri a lis teb ze~ `mSvi do bis moyva re ko mu nis tu ri ba na kis~ did ga mar jve bad mo naT la. mos kov Si mi aC ndaT, rom pe kin Tan sab rZo lo da moy vre ba Ci neTsab Wo Ta kav Si ris di di stra te gi u li ali an sis pirve li au ci le be li ga moc da iyo. Tum ca da sav leT Si arc is ga mo e pa raT, rom ko re is kon fliq tma bza ri war moS va moskov sa da pe kins So ris, rad gan sta li ni aS ka rad xe dav da, rom ma os tri um fa lis tu ri prog no ze bi ar ga mar Tlda. sa er Ta So ri so sa zo ga do eb ri o bis Tval Si sab Wo Ta kav Siri aS ka rad ag re si is mom xred ga mo i yu re bo da.

rac Se e xe ba va Sin gto nis ad mi nis tra ci as, ko re is om ma mas naT lad da a na xa, rom `Se ka ve bis po li ti kas~ ami e ri dan ara mar to ev ro pu li gan zo mi le ba un da hqo no da, aramed glo ba lu ri mas Sta bic. ami tom mom dev no ori wlis man Zil ze aSSma ga a sam ma ga Ta vi si sam xed ro bi u je ti da mniS vne lov nad ga aZ li e ra na tos Tav dac vi su na ri a no ba. ne bis mi er Sem Txve va Si, ko re is tra ge dia imis mo mas wa ve beli iyo, rom `ci vi omi~ bevr am gvar si ur prizs um za deb da ka cob ri o bas.

1952 wlis 1 iv niss aSSma ga mo ca da ma sob ri vi ga nadgu re bis axa li sa xe o ba – wyal ba dis bom bi, rom lis da mangre ve li po ten ci a li bev rad aRe ma te bo da Cve u leb ri vi bir Tvu li ia ra Ri sas. mom dev no wlis 12 ag vis tos sab Wo Ta kav Sir ma sa ku Ta ri wyal ba dis bom bi Sua azi is udab no Si ga mo ca da. axal ma ia raR ma udi des siv rce ze, mi wa ze da mi


wis qveS gawy vi ta yve la cocx a li ar se ba, ga daw va mce na ree bi, ra di a ci iT mo wam la zRva da xme le Ti. pa ta ra Sec do ma da ase Ti ve per speq ti va elo da ada mi a nebs `rki nis fardis~ ori ve mxa res.

mag ram, yve la saT vis ga sa oc rad, gaC nda Seg rZne ba imisa, rom da pi ris pi re bu li ba na ke bis ar se na leb Si ase Ti iara Ris ar se bo ba sa er Ta So ri so sta bi lu ro bis gar kve ul ga ran ti eb sac qmni da. er Ti mxa ris ga nad gu re ba me o re mxari saT vis TviT mkvle lo bis tol fa si xde bo da, anu sa u bari iyo Ta nas wo ro ba ze ur Ti er Tga nad gu re ba Si.

am ri gad, er Tma ne Tis cxo ve lu ri Si Si sa yo vel Tao mSvi do bis sa fuZ ve li xde bo da. ai, ugu nu ro bis aseT zRvars mi aR wia ka cob ri o bam me20 sa u ku nis Sua xa neb Si!

`mar me la dis bun ti~ ger ma ni a Si ori ger ma nia

`ci vi omis~ dawy e bis Ta na ve ev ro pis nev ro lo gi ur cen trad ber li ni iq ca. mo kav Si re e bi, rom le bic er Tad ze i mob dnen sab Wo Ta ja ris mi er ber li nis aRe bas, ax la uk ve er Tma neTs eda ve bod nen ima ve qa laqs.

ro gorc cno bi li a, da mar cxe bu li ger ma ni is be di 1945 wels e.w. sa kon tro lo sab Wom Ca i ba ra, rom lis Se mad genlo ba Si di di bri ta ne Tis, ssrkis, aSSisa da saf ran ge Tis umaR le si sam xed ro pi re bi Se di od nen.

ur Ti er To be bis ga fu We ba am sab Wo Si mSvi do bis pir veli dRe e bi dan ve da iwy o. Ta vis sa o ku pa cio zo na Si sab WoTa mxa re ger ma ne le bi sa da da sav le Ti saT vis ab so lu turad ga u ge ba ri da mi u Re be li sab Wo Ta cxov re bis we se bis dam kvid re bas cdi lob da. ger ma ni i dan mos kovs re pa ra ciis sa xiT ma sob ri vad gah qon da qar xne bi da fab ri ke bi, rac da sav le Tis uk ma yo fi le bis ki dev er Ti se ri o zu li mi zezi iyo.

40 zurab abaSiZe

ger ma ni is da sav le Tis sa o ku pa cio zo neb Si mo kav Sire e bi cdi lob dnen de mok ra ti u li in sti tu te bis aRdge na sa da eko no mi kis aRor Zi ne bas. ame ri ke le bi sa da bri ta ne le bis zo neb Si ga sam xed ro e bu li `mu Sa Ta ba tali o ne bic~ Ca mo ya lib da, rom le bic Sem deg da sav leT ger ma ni is Se i a ra Re bu li Za le bis – bun des ve ris sa fuZvels qmnid nen. es, ra Tqma un da, mos kov Si did uk ma yo file bas iw vev da.

1946 wels mos kov ma ger ma ni is ko mu nis tu ri da so cialde mok ra ti u li par ti e bi ger ma ni is er Ti an so ci alis tur par ti a Si ga a er Ti a na, rac aR mo sav leT ger mani as uk ve po li ti ku rad ga moh yof da qvey nis da sav le Ti na wi li sa gan.

imis ga mo, rom ber li ni mTli a nad sab Wo Ta sa o ku pacio zo na Si im yo fe bo da, mos kov Si iq mne bo da STa beWdi le ba, TiT qos qa la qis da sav le Ti na wi lis blo ka diT Se iZ le bo da mo wi na aR mde ge Ta po zi ci e bis da sus teba da, sa bo loo jam Si, ber li nis sru li ga kon tro leba. mog vi a ne biT xruS Cov ma ase Ti uxer xu li Se da re bac ki mo iy va na: `ro ca da sav le Ti min da vaw ru wu no, me maT ber lin Si vu Wer kver cxeb Sio~4. aR mo sav leT ger ma ni is pro sab Wo Ta xel mZRva ne lo ba val ter ul brix tis lide ro biT ase Ti `ara jet lme nu ri~ saq ci e lis ken ga mudme biT ubiZ geb da kremls.

da sav leT ber li nis pir ve li blo ka da 1948 wels stalin ma ga na xor ci e la. TiT qmis er Ti wlis man Zil ze qa laqis am na wi lis mo sax le o bis mo ma ra ge ba ame ri ke le bi sa da bri ta ne le bis mi er mxo lod `sa ha e ro xi diT~ xde bo da. kri zi si faq tob ri vad 1949 wels ori ger ma ni is – gfrisa da da gdris Ca mo ya li be biT das rul da.

ber li nis me o re kri zi si 1953 wels sta li nis gar dacva le bis Sem deg ram de ni me Tve Si da iwy o. ber li ne le bis moTx ov nebs da sawy is Si eko no mi ku ri xa si a Ti hqon da, ra sac gdris or To doq sul ma ko mu nis tur ma xel mZRvane lo bam way ru e biT da du mi liT upa su xa. mo sax le o


ba fa se bis zrdiT iyo ga Ri zi a ne bu li, mag ram ro de sac mTav ro bam `sa Su a lo sta tis ti ku ri ger ma ne lis~ say varel pro duq tze – mar me lad ze ga zar da fa si, uk ma yo file bam ma sob ri vi ga mos vle bis mas Sta be bi mi i Ro.

ber li nis are u lo bam axa li sab Wo Ta xel mZRva ne lo ba sak ma od Se aS fo Ta (ra Tqma un da, imi tom ara, rom germa ne lebs mar me la di Se mo ak ldaT). sta li nis sik vdi lis Sem deg es krem lis pir ve li se ri o zu li ga moc da iyo. kri zi sis ir gvliv ori sa pi ris pi ro po zi cia ga mo ik ve Ta. mkac ri zo me bis ga ta re bis mom xre iyo sa ga reo saq me Ta mi nis tri vi a Ces lav mo lo to vi, xo lo, ra o den uc na u radac un da JRer des, li be ra lu ri mid go mi sa – lav ren ti be ria*. es uka nas kne li, ker Zod, wi na aR mde gi iyo aR mosav leT ger ma ni a Si sab Wo Ta mo de lis dam kvid re bi sa da sa er Tod ar ga mo ricx av da ger ma ni is ga er Ti a ne bis Se saZleb lo bas Tun dac ka pi ta lis tur sawy i seb ze.

be ri as Ta vi si axa li li be ra lu ri am plua Zvi rad dauj da – da pa tim re bis Sem deg mas ber lin Si are u lo bis inspi ri re bac da ab ra les.

ber li ne le bis eko no mi kur ma moTx ov neb ma ma le po liti ku ri el fe ri Se i Zi nes. 192030ian wleb Si kla sob riv brZo leb Si ga mob rZme dil, dis cip li ni re bul ger ma nel mu Sebs ga fic ve bi sa da de mon stra ci e bis di di ga moc dile ba hqon daT. ami tom mRel va re ba uceb mo e do gdris sxva qa la qeb sac. de mon stran te bi uk ve Ta vi su fal arCev nebs, mra val par ti ul sis te ma sa da ger ma ni is ga er Tia ne bas iTx ov dnen. gaC nda sab Wo Ta ja ris ka ce bis wi na aRmdeg mi mar Tu li lo zun ge bi. ad gi lob ri vi xe li suf le ba Tavs ari deb da mo mi tin ge eb Tan Sex ved ra sa da mo la pa rake bas.

na Te li xde bo da, rom sas wor ze ide bo da ara mxo lod aR mo sav leT ger ma ni is, ara med mTe li axal Seq mni li so

* rogorc Cans, beria qveynis liberalizaciis moTxovniT fiqrobda partiasa da sazogadoebaSi mxardaWeris mopovebas xelisuflebisaTvis brZolaSi.

42 zurab abaSiZe

ci a lis tu ri ba na kis be di. sab Wo Ta xel mZRva ne lo ba Zalis ga mo ye ne bis ga re Se am mdgo ma re o bi dan ga mo sa vals ve Rar xe dav da. aR mo sav leT ber lins sa gan ge bod be ria ew vi a.

ro gorc wle bis Sem deg gax da cno bi li, sa bo loo Zalis mi e ri ga dawy ve ti le bis mi Re bas xels uwy ob da sab WoTa mzve ra ve bis mo na ce me bi. ker Zod, isi ni iuwy e bod nen, rom da sav leT ber lin Si aSSma da did ma bri ta neT ma Tavi mo u ya res 12 aTa sam de sam xed ro daj gu fe bas. aR mosav leT ger ma ni a ze aq ti u rad mu Sa ob dnen da sav le Tis ra di o sad gu re bi, TviT mfri na ve bi dan av rce leb dnen anti sab Wo Ta Si na ar sis mo wo de bebs. da sav leT ber lin Si am dros im yo fe bo da ame ri kis sa daz ver vo sam mar Tve los cno bi li Se fi alen da le si.

17 iv niss sab Wo Ta ko men dan tma ber lin Si sa gan ge bo mdgo ma re o ba ga mo acx a da. sa gan ge bo re Jim ma sap ro testo ga mos vle bi ver Se a Ce ra, ris ga moc saq me Si Ca er To sab Wo Ta ja ris na wi le bi, rom leb sac Tav dac vis mo ma vali mi nis tri an drei greC ko xel mZRva ne lob da. mo mi tinge ebs cecx li tan ke bi dan da u Si nes. ase Ti ram ger ma nel mu Sebs 1930ian wleb Si fa Sis tu ri re Ji mis pi ro beb Sic ki ar ena xaT! Se ta ke be bis Se de gad aso biT ada mi a ni da i Ru pa (sab Wo Ta mo na ce me biT – 16). da un do bel ma zo meb ma Se degi ga mo i Ro – ram de ni me dRe Si vi Ta re ba uk ve kon trols eq vem de ba re bo da.

ber li nis kri zis ma da a na xa `moZ me so ci a lis tur qveynebs~, rom sta li nis sik vdi lis Sem deg krem li ar Secvli la. Za la kvlav mi si mTa va ri ar gu men ti iyo. am movle nebs moh yva aR mo sav leT ger ma ni is Zli e ri sa xal xo ar mi is Seq mna, ger ma ni a Si sab Wo Ta sa o ku pa cio ja re bis ga uq me ba* da, sa er Tod, gdris Ca mo ya li be ba mos ko vis yve la ze san do sa te li tad.

* sinamdvileSi mas mxolod saxeli Seecvala da sabWoTa jaris dajgufeba daerqva.


ima ve 1953 wels greC kos ar mi is ge ner lis wo de ba mia ni Wes, xo lo be ria `in gli sis ja Su Sad~ cnes da dax vrites.

di di ger ma ne li mwer lis ber told brex tis sity vebiT, ber li nis mov le ne bis Sem deg `xal xma da kar ga mTavro bis ndo ba da ax la mxo lod ga or ma ge bu li Sro miT Tu SeZ leb da am ndo bis dab ru ne bas. iq neb job da, rom mTavro bas ga e uq me bi na es xal xi da axa li aer Ci a?5

*** sa ma gi e rod, da sav leT ger ma ni is mo sax le o bam ga a ke

Ta zed mi wev niT swo ri ar Ce va ni: man omis Sem deg qvey nis aRor Zi ne ba ge ni a lur po li ti koss – kon rad ade na u ers mi an do.

dan gre u li, ga Ca na ge bu li qvey ni sa da su li e rad dace mu li, orad ga yo fi li ger ma ne li xal xis fex ze da yene bas sa xel mwi fo moR va wis gan sa kuT re bu li, TiT qmis me si a nu ri Tvi se be bi sWir de bo da. au ci le be li iyo gadam te re bu li me zob le bis Se mo ri ge bac da sa er Tod germa ni i saT vis axa li ad gi lis Zi e ba omis Sem dgom msof li oSi.

II msof lio omam de ade na u ers ra i me gan sa kuT re buli par ti u li an sa xel mwi fo Ta nam de bo be bi ar hqo ni a, Tu ar Cav TvliT q. kel nis oberbur go mis tris posts da pru si is sa xel mwi fo sab Wos Tav mjdo ma re o bas. magram 1933 wels na ci o nalso ci a lis te bis xe li suf le ba Si mos vlis Sem deg ade na u er ma Ta nam de bo ba da to va, rad gan hit le ris re Ji mi mis Tvis prin ci pu lad mi u Re be li iyo. 193040ian wleb Si igi ges ta pom or jer da a pa tim ra. rode sac 1944 wels man ci xe Si TviT mkvle lo ba sca da, ci xis uf ros ma ase `da awy na ra~: `Tqven uk ve 68 wlis xarT, isedac ma le mok vde biT~.

aba ras war mo id gen da ci xis uf ro si, rom ga u be du rebu li pa ti ma ri ki dev 23 wels icocx leb da, rom igi ger

44 zurab abaSiZe

ma ni is kan cle ri gax de bo da da am pos tze uf ro did xans dah yof da, vid re TviT me sa me ra i xis fi u re ri.

omis dam Tav re bis Sem deg ade na u e ri qris ti a nuldemok ra ti u li kav Si ris erTer Ti dam fuZ ne be li gax da, rom lis Tav mjdo ma re dac 1946 wels air Ci es. 1949 wlidan 1963 wlam de ger ma ni is fe de ra lu ri kan cle ri iyo – 14 we li! (195155 wleb Si sa ga reo saq me Ta mi nis tris pos tsac iTav seb da). yo vel Tvis mSvi di da Ca fiq re bu li kan cle ri uaR re sad di di po pu la ro biT sar geb lob da xal xSi. ger ma ne le bis Tvis igi ub ra lod `Der Alte~ (`mo xuci~) iyo da ara vin me be la di: nu Tu igi ve xal xma air Cia 15 wliT ad re adolf hit le ri?

ade na u e ris pir ve li di di amo ca na im SezR ud ve bis Sem su bu qe ba iyo, rom le bic ga mar jve bul ma qvey neb ma da u we ses ger ma ni as. es man os ta tu rad mo a xer xa. adena u e ris mTav ro bis fi nan su ri re for ma da ger ma ni is `eko no mi ku ri sas wa u li~ dRe sac Ses wav lis Te ma a. mokle pe ri od Si, mkac ri da efeq tu ri zo me bis Se de gad, Se saZ le be li gax da `Sa vi baz ris~ ga uq me ba, fi nan su ri sis te mis ga jan sa Re ba da qvey nis eko no mi kis gan vi Ta reba. kan cler ma SeZ lo Sro mis moy va re ger ma ne li xal xis ener gi i sa da cod nis eko no mi kur prob le meb ze kon centri re ba, ra mac sa o ca ri Se de ge bi ga mo i Ro. uk ve 1953 wli saT vis ger ma ne le bis ke Til dRe o bis do ne omam del pe ri ods ga u Ta nas wor da. 1960ia ni wle bis da sawy i sisaT vis ki gfr eko no mi ku ri maC ve neb le biT ev ro pis erTer Ti wam yva ni qve ya na gax da (!). qvey nis po li ti ku ri da eko no mi ku ri sta bi li za ci is fon ze ade na u er ma ger ma niis sa er Ta So ri so imi jic Sec va la. upir ve les yov li sa, man ke Til me zob lu ri ur Ti er To be bi da am ya ra me zo bel saf ran geT Tan, ra Sic di di wvli li pre zi dent Sarl de gol sac mi uZR vis. ade na u e ris sa ga reo po li ti ka calsa xad ori en ti re bu li iyo ev ro pul in teg ra ci a ze da na to Si qvey nis ga wev ri a ne ba ze, rac Se saZ le be li gax da 1955 wels (i ma ve pe ri od Si man Seq mna bun des ve ri – ger


ma ni is Se i a ra Re bu li Za le bi). ali an sSi ga wev ri a ne bis wina aR mde gi iy vnen so ci alde mok ra te bi, rom le bic prio ri te tad ger ma ni is ga er Ti a ne bas mi iC nev dnen. bev ri Za lis xme va das Wir da fe de ra lur kan clers, ra Ta mo epo ve bi na ger ma ne le bis mxar da We ra Ta vi si stra te gi u li ar Ce va ni saT vis. am ar Ce va nis sis wo re is to ri am da am tkica – 1990 wels da sav leT ger ma ni am um tkiv ne u lod Se ier Ta ger ma ni is de mok ra ti u li res pub li ka.

ko mu nis tu ri aR mo sav leT ger ma ni is fon ze gfris Tav bru dam xve vi eko no mi ku ri da po li ti ku ri war ma tebe bi ko men ta rebs ar sa Wi ro eb da: de mok ra ti u li wyo bi sa da li be ra lu ri sa baz ro eko no mi kis upi ra te so ba aS ka ra iyo.

ade na u er ma Ta vi si is to ri u li mi sia brwyin va led Seas ru la. al baT ami to mac 91 wlis asak Si “mo xuc ma~ sikvdi lis win ase Ti fra ziT da awy na ra Ta vi si qa liS vi li: “sa ti ra li ara fe ria~.

* * *ade na u e ris fi gu ra da gfris war ma te be bi did ga Ri

zi a ne bas iw vev da mos kov Si. me kar gad max sovs, Tu ro gor gvi xa tav da ade na u ers sab Wo Ta sa ti ruliu mo ris tu li Jur na li `kro ko di li~. kan clers kbi le bis nac vlad rake te bi hqon da, sis xli a ni xe le biT ki mSvi do bis moy va re gdris te ri to ri as epo ti ne bo da. ade na u e ris `re van Sistulmi li ta ris tul re Jims~ mSvi di Zi lis sa Su a le ba ar un da mi e ca sab Wo Ta mSro me le bi saT vis. ami tom, ro de sac igi 1955 wels mos kov Si vi zi tiT Ca vi da da axal sab Wo Ta xel mZRva ne lebs – xruS Cov sa da bul ga nins Sex vda, sabWo Ta mo qa la qe ebs yve la ze uf ro is ain te re seb daT, Tu ro gor ga mo i yu re bo da si nam dvi le Si ade na u e ri*. sab Wo

* am vizits ssrksa da gfrs Soris diplomatiuri urTierTobebis damyareba mohyva.

46 zurab abaSiZe

Ta pre sa Si ga moq vey ne bu li ofi ci a lu ri fo to e bi `kroko dil ze~ ara nak leb sa sa ci lo aR moC nda: unak lo ingli sur kos tum Si ga mowy o bi li sim pa Ti u ri ade na u e ris gver diT id gnen to ma ra sa viT far Txu na, Ca Ca Cul tansac mel Si Cac mu li, gabR en Zi li sab Wo Ta li de re bi.

ma Sin ara vin ico da, Tu ra edo gul Si ni ki ta xruSCovs. es msof li o saT vis ram de ni me Tve Si gax da cno bi li.

`am bo xe ba krem lSi~kom par ti is XX yri lo ba

`Есть человек – есть проблема, нет человека – нет проблемы~ – am Sem za rav fra zas sta lins mi a we ren. marTlac, ara vin uwy is, Tu ro gor dat ri al de bo da is tori is Car xi, sta lins rom xruS Cov Si dro u lad amo ec no Ta vi si me saf la ve. ar iq ne bo da xruS Co vi da Se iZ le ba sta li nis xsov nas kar ga xans arc ara na i ri prob le ma Seqmno da.

xruS Co vis fe no men ze uam ra vi ram da i we ra da iT qva, mag ram Cems mex si e re ba Si yve la ze Zli e rad ma ma Ce mis – irak li aba Si Zis mo go ne be bi Ca i beW da, ro me lic, rogorc sa qar Tve los mwe ral Ta kav Si ris Tav mjdo ma re, 1956 wels sab Wo Ta kav Si ris ko mu nis tu ri par ti is XX yri lo bis de le ga ti iyo. ma ma Cem ma di di cxov re ba ga i ara, bev ri ram na xa da ga ni ca da. mag ram is, rac am yri loba ze mox da, mas cxov re bis bo lom de afo ri a qeb da.

sta li nis sik vdi lis Sem deg kom par ti is yri lo bas gan sa kuT re bu li in te re siT elod nen Cven Sic da ucxo eT Sic. Se ic vle ba ra i me sab Wo Ta kav Sir Si? ase Ti iyo mTa va ri in tri ga. yve la elo da cvli le bebs, mag ram rac krem lSi mox da, bir Tvu li bom bis afeT qe bis tol fa si iyo.


sta li nis er Tgu li de le ga te bi sa da par ti u li nomen kla tu ris wi na Se spe ci a lur da xu rul se si a ze sity viT ga mo sul ma xruS Cov ma da un do be li kri ti kis qar cecx lSi ga a ta ra ax la xan gar dac vli li msof lio pro le ta ri a tis li de ri. man emo ci u rad isa ub ra sta linis `pi rov ne bis kul tze~, ma sob riv rep re si eb ze, marqsizmle ni niz mis prin ci pe bis uxeS dar Rve veb ze... dele ga te bi sa ku Tar yu rebs ar uje reb dnen!

ma ma Cems kar gad ax sov da mis gver diT myo fi sab Wo Ta ge ner le bis sib ra ziT ga wiT le bu li sa xe e bi. `ro me li me er Ti rom wa mom dga ri yo da ey vi ra: Zirs mo Ra la te, niki tas tri bu ni dan Ca mo ag deb dnen da da i Wer dne no~ – ambob da igi. faq ti a, rom 1956 wlis 25 Te ber vals xruS Covma sas wor ze da do Ta vi si po li ti ku ri ka ri e ra da pi ra di be di, rad gan par ti u li xel mZRva ne lo bis um rav le so ba sta li nis da na Sa ul Ta ga mo aS ka ra ve bis wi na aR mde gi iyo. isi nic xom, xruS Cov Tan er Tad, am da na Sa u le bis mo na wile ni iy vnen!

ase Ti ga be du li, emo ci u ri da, ama ve dros, ga u az rebe li na bi jis ga dad gma mxo lod xruS Covs Se eZ lo.

da ai, sta li nis dis cip li niT gaw vrTni li ko mu niste bi iZu le bu li gax dnen ae ta caT `pi rov ne bis kul tis~ wi na aR mdeg mi mar Tu li par ti is axa li kur si. amas bev ri gul wrfe lad da si a mov ne bi Tac ake Teb da, bev ric tragi ku lad iyo gul ga te xi li. ma ga li Tad, po lo ne Tis kompar ti is li de ri bo les lav bi e ru ti yri lo bis Sem deg mos kov Si ve gu lis Se te viT gar da ic va la.

xruS Co vis `sa i dum lo mox se ne ba~ er Txans pre sa Si ar ibeW de bo da, mag ram teq stma ma inc ga Jo na da sav leT Si da iq udi de si aJi o ta Ji ga mo iw vi a. mog vi a ne biT krem li iZu le bu li gax da ga mo eq vey ne bi na mok le va ri an ti (sruli teq sti mxo lod 1989 wels vi xi leT sab Wo Ta pre sa Si).

yri lo bis Se de ge bis ga sa az reb lad sab Wo Ta sa zoga do e bis di di na wi li mzad ar aR moC nda. is jer ki dev `ma ma mar Ce na lis~ tyved rCe bo da. iyo Cur Cu li da mo

48 zurab abaSiZe

lo di ni, Tu ra moh yve bo da yo ve li ve amas. bev ri ima sac fiq rob da, rom `mSob li u ri par tia~ ase Ti ori gi na lu ri gziT qvey nis mtre bis ga mom ze u re bas cdi lob da. SeTqmu le ba Ta ki dev ra Te o ri e bi ar ar se bob da! mar Tlac, mo ne bi qmni an ti ra nebs.

rTul vi Ta re ba Si aR moC ndnen ko mu nis tu ri par ti e bi da sav le Tis qvey neb Si, ma Ti av to ri te ti sag rZnob lad Se ir ya. ko mu nis tu ri al ba ne Tis li der ma en ver ho jam xruS Covs re vi zi o nis ti uwo da da sa er Tod gver dze gaud ga sab Wo Ta kav Sirs.

mag ram mos ko vi saT vis sa er Ta So ri so Tval saz ri siT yve la ze avis mo mas wa ve be li mao Ze du nis mom du re ba iyo, ro mel mac ar ga i zi a ra krem lis axa li po li ti ka. pe kin sa da mos kovs So ris di di gan xeT qi le ba iwy e bo da.

yve la ze cud dRe Si pa ta ra sa qar Tve lo aR moC nda. xruS Co vis pi rov nu li zizRi sta li nis mi marT sa qarTve lo sac ga das wvda. eq scen trul ma ni ki ta ser gis Zem ara er Txel mo ix se nia au gad `be la dis sam Sob lo~, rac uar yo fi Tad ga nawy ob da qar Tve le bis mi marT mTel sabWo Ta par ti ul da sa xel mwi fo apa rats. er Txel Se zarxo Se bu li xruS Co vi te le fo niT da e muq ra ki dec va sil mJa va na Zes, rom qar Tve lebs cim bir Si ga a sax leb da.

XX yri lo bis das ru le bis Sem deg, sul ori o de kvira Si, Tbi lis Si 9 mar tis sis xli a ni dRe dad ga. sam wu xarod, msof li om ma Sin ve ra fe ri ga i go am tra ge di is Sesa xeb, rom lis mTa va ri Se moq me di xruS Co vi iyo. Tum ca, isic faq ti a, rom ro de sac xruS Co vi 1961 wels Tbi liss ew vi a, Cve ni de da qa la qis qu Ceb Si mas ma sob ri vi ova cie biT Sex vdnen. ni ki ta ser gis Zes gak vir ve bia ki dec, ar vi co di qar Tvel xalxs ase Zli e rad Tu vuy var di o. riT aix sne bo da es? ver gety viT, is to ri a Si xSi rad kiTx ve bi uf ro me ti a, vid re pa su xe bi.

XX yri lo bam da sa ba mi mis ca sab Wo Ta is to ri is axal, nak le bad Za la dob riv epo qas, ra sac sa zo ga do e bis moaz rov ne na wi lis di di mxar da We ra hqon da.


ci xe e bi dan da ba na ke bi dan brun de bo da uam ra vi `inter ni re bu li~, da iwyo 1930–i an wleb Si rep re si rebul Ta re a bi li ta ci a, mci red, mag ram ma inc SeTx el da da sav leT Tan `rki nis far da~, mi li o no biT ada mi a ni Seda re biT mSvi dad iZi neb da da iR vi Zeb da. axal gaz rda Ta o bam da iwyo uf ro Ta vi suf lad fiq ri da sa u ba ri, Tana med ro ved Cac ma, cek va, si a ru li. da iwyo Ta na med ro ve ucx o u ri li te ra tu ris Tar gmna, ki no Te at reb Si gaC nda ucx o u ri fil me bi.

***msof li os mo mav li saT vis mniS vne lo va ni iyo XX yri

lo ba ze kom par ti is mi er gacx a de bu li qvey nis sa ga reo kur sis axa li prin ci pi ka pi ta lis tur sam ya ros Tan `mSvi do bi a ni Ta na ar se bo ba~. ami e ri dan omi so ci a listur da ka pi ta lis tur sam ya ro ebs So ris fa ta lur auci leb lo bas aRar war mo ad gen da. da un do be li klasob ri vi brZo lis ide o lo gi iT gaJ Ren Ti li sab Wo Ta sa zo ga do e bi saT vis es Te za sak ma od hu ma nu rad JRer da, mas da sav leT Sic mi e sal mnen. Tum ca am swor ide as mo maval wleb Si Ta vad xruS Cov ma ga da us va xa zi Ta vi si avanti u riz miT.

xruS Cov ma Ta vi si mmar Tve lo bis da sawy i si dan ve daiwyo `si ur pri ze bis mir Tme va~ da sav le Ti saT vis. mi si pir ve li Sex ved ra aSSis, di di bri ta ne Ti sa da saf range Tis xel mZRva ne leb Tan 1955 wels Sed ga Je ne va Si. es sa mi ti gar kve ul wi lad aSSis axa lar Ce u li pre zi dentis du a it ei zen ha u e ris pre zen ta ci ac iyo.

sa mit ze mwva ve di a lo gi ga i mar Ta na tos Ta o ba ze, ro mel sac sab Wo Ta kav Si ri Ta vis wi na aR mdeg mi mar Tul sam xed ro blo kad mi iC nev da, da sav le Ti ki – mSvi do bis ga ran tad. yve la saT vis mo u lod ne lad, sab Wo Ta xelmZRva nel ma wa mo a ye na wi na da de ba... sab Wo Ta kav Si ris nato Si ga wev ri a ne bis Se sa xeb. `ram de ni me wu Tis man Zil ze da sav le Tis de le ga ci e bi ga og ne bu le bi dum dnen, – igo

50 zurab abaSiZe

nebs gro mi ko ei zen ha u ers gak vir ve bis gan ki se ri kidev uf ro da ug rZel da. igi da less mi ub run da da mas Tan da iwyo pri va tu lad sa u ba ri. pre zi den tis sa xe ze gaq ra mis Tvis Cve u li Ri mi li, ro me lic ase ex ma re bo da mas amom rCe vel Ta mo xib vla sa da ma Ti xme bis mo po ve ba Si. am wi na da de ba ze Cven pa su xi verc Je ne va Si da verc Sem dgom ver mi vi ReT. igi `no xis qveS~ amo des~6.

bol Se vi kur bra xab ruxs SeC ve ul ma ni ki ta ser gis Zem ev ro pe le bis Ta va zi a no ba da sa ub ris rbi li sti li maT si sus ted CaT va la da Je ne vi dan mos kov Si dab ru nebul ma Ta vis Ta na meb rZo lebs ga nucx a da `im pe ri a liz mi sus tde ba da is to ri u li mo men ti Cven sa sar geb lod muSa obs~. ima ve 1955 wlis 14 ma iss var Sa va Si xe li mo e we ra xel Sek ru le bas me gob ro bis, Ta nam Srom lo bi sa da urTi er Tdax ma re bis Se sa xeb, rom lis sa fuZ vel zec ssrk, po lo ne Ti, gdr, Ce xos lo va ki a, un gre Ti, ru mi ne Ti, bul ga re Ti da al ba ne Ti* er Ti an sam xed ro struq tura Si ga er Ti an dnen. mom dev no 35 wlis man Zil ze var Sa vis paq ti e.w. so ci a lis tu ri ba na kis mTa va ri da say rde ni da na tos uZ li e re si me to qe iyo.

xruS Co vi cdi lob da mo ex di na sab Wo Ta re Ji mis libe ra li za cia da imav dro u lad Se e nar Cu ne bi na ko mu nistu ri par ti is diq ta tu ra, rac sru li ad Se u Tav se be li iyo; ak ri ti keb da sta lins ma sob ri vi te ro ri saT vis da Tan yve las um tki ceb da, rom par ti a, ro mel sac sta lini xel mZRva ne lob da, ka cob ri o bis yve la ze prog resul Za las war mo ad gen da; `mSvi do bi an Ta na ar se bo bas~ sTa va zob da da sav leTs, mag ram ag rZe leb da qvey nis gama le bul mi li ta ri za ci as. es wi na aR mde go be bi naT lad da i na xa Cer Cil ma, ro mel mac sab Wo Ta li ders lon don Si 1956 wels vi zi ti sas ase Ti rCe va mis ca: `Tqven did refor mebs iwy ebT, es kar gi a. mag ram me gir CevT, Za li an nu

* albaneTi 1968 wels gavida varSavis xelSekrulebis organizaciidan.


aC qar de biT, rad gan uf skru lis ori nax to miT ga da laxva Se uZ le be li a. Se iZ le ba Sig Ca i Ce xoT~7.

Cer Ci lis wi naT grZno ba am je ra dac ga mar Tlda, oRond co ta mog vi a ne biT.

re vo lu cia un greT Si

krem lSi XX yri lo ba ze `bom bis afeT qe bas~ myis ve deto na ci e bi moh yva aR mo sav leT ev ro pa Si.

pir ve li po lo ne Ti iyo. es qve ya na, mar Ta li a, sab Wo Ta kav Sir ma ga a Ta vi suf la ger ma ne li fa Sis te bi sa gan, magram Sem deg Tvi Ton aR moC nda axa li dam pyrob lis rol Si. po lo ne le bi iTx ov dnen qvey ni dan sab Wo Ta ja ris gay vanas. gan sa kuT re biT Se u racx yo fi lad grZnob dnen isi ni Tavs imis ga mo, rom Tav dac vis mi nis trad mos kov ma polo ne lebs sab Wo Ta mar Sa li kon stan ti ne ro ko sov ski da u niS na. igi war mo So biT po lo ne li iyo, mag ram mxar daWe riT am qvey nis sam xed ro eb Sic ki ar sar geb lob da.

1956 wlis ga zaf xul ze po lo neT Si mu Sa Ta ga fic vebi da iwy o. ga fi cul Ta wi na aR mdeg xe li suf le bam Za la ga mo i ye na, iyo msxver pli. po li ti ku ri kri zi si ma le po lo ne Tis mmar Tvel ko mu nis tur (po lo ne Tis ga er Tia ne bu li mu Sa Ta par ti a) par ti a sac mo e do, rom lis Sig niTac bi e ru tis sik vdi lis Sem deg li de ro bis Tvis brZo la mim di na re ob da. var Sa va Si sa gan ge bo vi zi tiT, yo vel gvari mow ve vis ga re Se, sab Wo Ta de le ga cia Ca vi da xruS Covis xel mZRva ne lo biT.

Tu ro gor ci ni ku rad da uxe Sad ax vev dnen Tavs polo nel ko mu nis tebs Ta vis ne bas sab Wo Ta xel mZRva ne lebi, amas TviT xruS Co vi mog viTx robs Ta vis cno bil mogo ne beb Si.

ker Zod, cen tra lu ri ko mi te tis pir ve li mdiv nis Tanam de bo ba ze vla dis lav go mul kas da niS vnas sab Wo Ta

52 zurab abaSiZe

de le ga cia jer eW vis Tva liT uyu reb da, mag ram sa bo lood ma inc mas ze ga keT da ar Ce va ni. po lo nel ko mu nis tebs am sa kiTx is Ta o ba ze dis ku si e bi `zed me tad~ rom ga ugrZel daT, xruS Cov ma ub rZa na sab Wo Ta mar Sal ko nevs,* tan ke bi da eZ ra var Sa vis mi mar Tu le biT. SeZ rwu ne bulma po lo nel ma ko mu nis teb ma sas wra fod da am tki ces gomul ka pir vel mdiv nad. `amis Sem deg Cven ga ve ciT brZa neba, ra Ta tan ke bi Se e Ce re bi naT da Se vu er TdiT po lo ne li am xa na ge bis kre bas~ – igo nebs xruS Co vi da `Tbi lad~ dasZens: `mom dev no pe ri od Si Cven Sev Ze liT gag vek va la megob ro bis gza, ro me lic Cve ni xal xe bis gu lebs aer Ti aneb da, rad gan es iyo Cve ni sa er To brZo la yve la ju ris im pe ri a lis te bis, da sav leT ger ma ni is re van Sis te bi sa da, sa er Tod, so ci a liz mis mtre bis wi na aR mdeg~8.

eh, mar Tlac, ras ar izams ka ci sa er To mtris – im peri a liz mis da sa mar cxeb lad...

mag ram un greT Si mov le ne bi ga ci le biT uf ro tra giku lad gan vi Tar da.

40ia ni wle bi dan un greTs sta li nis mi er Ta vis `xatad da msgav sad~ Ser Ce u li ma ti as ra ko Si mar Tav da, rome lic Si Sis zars scem da fe renc lis tis da bar to kis sam Sob los. xruS Co vis mi er sta li nis kri ti ka ra ko SisaT vis mi u Re be li aR moC nda. kom par ti is XX yri lo bi dan dab ru ne bul ma Ta vi si ko le ge bi `da am Svi da~, ma le xruSCovs, ro gorc mo Ra la tes, da i We ren da yve la fe ri norma lur ka la pot Si dab run de ba o.

1956 wels xruS Cov ma ra ko Sis xe li suf le bi dan gaSve ba ga dawy vi ta da es krem li saT vis na ca di for miT moa xer xa – un gre li ko mu nis tis jan mrTe lo biT `Se wu xebul ma~ ni ki ta ser gis Zem igi mos kov Si `sam kur na lod~ mi iw vi a. `mkur na lo bis~ Sem deg ra ko Si Ta vis Ta nam de bo

* varSavis xelSekrulebis monawile saxelmwifoebis gaerTianebuli SeiaraRebuli Zalebis mTavarsardali.


bas ve Rar da ub run da da mi si ad gi li, sxva das xva pe ri peti e bis Sem deg, im re na dim da i ka va.

Se iZ le ba iT qvas, rom na di mo ma va li sab Wo Ta li de ris gor ba Co vis pro to ti pi iyo. igi xe dav da Zi re u li cvlile be bis au ci leb lo bas, mag ram sje ro da, rom de mok rati u li cvli le be bi kom par ti is re for miT un da Se mofar glu li yo. es ki Se uZ le be li iyo, rad gan de mok ra tia Ta vi si bu ne biT er Tpar ti ul sis te ma Si ve ra na i rad `ver ete va~.

ro de sac 1956 wlis oq tom ber Si bu da peS tSi stu dentTa mRel va re ba da iwy o, na di am sap ro tes to moZ ra o bis li de rad iq ca. mag ram ma ni fes ta ci e bi sul uf ro mas Stabu ri xde bo da, ma Ti moTx ov ne bi ki sul uf ro ra di ka luri. xal xi iTx ov da mra val par ti ul ar Cev nebs, Ta vi sufal pre sas, po lit pa tim re bis ga Ta vi suf le bas. na di ki cdi lob da es az vir Te bu li tal Ra ko mu nis tu ri par tiis re for mi re bis gziT Se e Ce re bi na.

oq tom bris bo los bu da peS tSi sab Wo Ta li de rebi – anas tas mi qo i a ni* da mi xe il sus lo vi** Ca vid nen. am dro i saT vis sab Wo Ta tan ke bi uk ve bu da peS tis qu Ceb Si ga moC ndnen, da iwyo Se ta ke be bi. mag ram na dis Tan de lega ci is Sex ved ri sa da mo la pa ra ke be bis Sem deg sab Wo Ta ja ri er Txans ukan Se ab ru nes. iq mne bo da STa beW di leba, rom un grel ma ko mu nis teb ma war ma te bas mi aR wi es da mos ko vi maT gar kve u li av to no mi is mi ni We bas hpir de boda, mag ram bu da peS tis qu Ceb Si si tu a cia uk ve kon trols aRar eq vem de ba re bo da: ix sne bo da ci xe e bi, da ar bi es kom par ti is cen tra lu ri ko mi te tis Se no ba, pe des ta lidan Ca mo ag des sta li nis Zeg li. ad gi leb ze xe li suf leba `mu Sa Ta sab Wo e bis~ xel Si ga da di o da. xal xi iTx ov da ara ko mu nis tu ri re Ji mis li be ra li za ci as, ara med mis dam xo bas. da rac mTa va ria – un gre Ti dan sab Wo Ta ja ris

* ssrk ministrTa sabWos Tavmjdomaris pirveli moadgile.

** ssrk kompartiis ckis mdivani.

54 zurab abaSiZe

gay va nas da qvey nis gas vlas var Sa vis xel Sek ru le bis orga ni za ci i dan.

am `wi Te li xa zis~ ga da lax vas mos ko vi ar da uS veb da, es uk ve krem lis mTa va ri mo na pov ris – so ci a lis tu ri bana kis daS lis tol fa si iyo.

oq tom bris bo los na dim ga a uq ma er Tpar ti u li siste ma da ko a li ci u ri mTav ro ba Ca mo a ya li ba, ro mel Sic de mok ra ti u li par ti e bis um rav le so ba iyo war mod ge nili. mos ko vis moT mi ne bis fi a la iv se bo da. cxa di iyo, rom sab Wo Ta kav Si ri ar daT mob da un gre li xal xis “so ci alis tur mo na po vars~.

am dro i saT vis sab Wo Ta xe li suf le bam uk ve Ca a ta ra kon sul ta ci e bi aR mo sav leT ev ro pis `moZ me ko mu nistur par ti eb Tan~, rom leb mac mxa ri da u Wi res un greT Si vi Ta re bis da re gu li re bis sam xed ro va ri ants.

ro gorc xruS Co vi igo nebs, ase Ti mxar da We ra maT broz ti to sa ga nac mi i Res, rac Ta vis Ta vad sa yu radR ebo faq ti a, rad gan iu gos la vi is li de ri ko mu nis tur banak Si Ta vi si da mo u ki de be li po zi ci e biT ga mo ir Ce o da9.

oq tom bris bo lo saT vis mos kov Si un gre Tis be di uk ve ga dawy ve ti li iyo. 1 no em bers sab Wo Ta ar mi is di vi zi e bi da sa tan ko ko lo ne bi un gre Tis te ri to ri a ze Se iW rnen. na dis Tan mow ve ul ma sab Wo Ta el Cma – sukis mo ma val ma Tav mjdo ma rem da Sem dgom sab Wo Ta kav Si ris xel mZRvanel ma iu ri an dro pov ma utif rad ga nacx a da, rom es `sabWo Ta di vi zi e bis geg mi u ri ro ta cia~10 iyo. ima ve dRes na dis mTav ro bam un gre Tis ne it ra li te ti da var Sa vis xel Sek ru le bi dan gas vla ga mo acx a da.

dRes bevrs da o ben ima ze, Tu ra o den mar Te bu li iyo un gre le bis ra di ka lu ri qme de ba. bev ri mi iC nevs, rom swo ri iq ne bo da, Tu ki ma Sin un gre le bi miR we u liT dakma yo fil de bod nen da axal, da mo u ki deb lo bis uf ro far To plat for ma ze ga mag rde bod nen. sxve bi ki Tvlian, rom sab Wo Ta kav Si ri ma inc ar ga uS veb da xe li dan un


greTs, ami tom brZo la Ta vi suf le bi saT vis bo lom de iyo sa Wi ro.

asea Tu ise, faq ti a, rom re vo lu ci as Ta vi si lo gi ka aqvs, xSi rad ara ra ci o na lu ri da TviT dam Rup ve li.

no em bris pir vel dRe eb Si, ro de sac ga e ro Si un greTis mTav ro bis mi mar Tvas ga ni xi lav dnen, bu da peS tis quCeb Si sa Si ne li tra ge dia tri a leb da. sab Wo Ta ar mia Cveu leb ri vi mo qa la qe e bi sa da un gre Tis ar mi is na wi le bis sas tik wi na aR mde go bas wa awy da. pir ve li ve Se ta ke bebs di di msxver pli moh yva. un gre lebs kar gad ax sov daT, Tu ro gor ib rZod nen 1945 wels sab Wo Ta ja ris ka ce bi buda peS tis fa Sis te bi sa gan ga sa Ta vi suf leb lad. ax la ki sab Wo Ta ja ri un gre le bis wi na aR mdeg qa laq Si ar ti leri a sac iye neb da. bu da peS tis ra dio msof li os dax ma rebi saT vis ga mud me biT mi mar Tav da, mag ram ama od. mi si xma mxo lod ma Sin Sewy da, ro de sac diq tor ma mik ro fo ni mois ro la da xel Si SaS xa na ai Ro.

sis xli a ni mov le ne bi TiT qmis 2 kvi ra grZel de bo da. aman aTa so biT ada mi a ni im sxver pla. 200 aTa sam de un greli iZu le bu li gax da qve ya na da e to ve bi na.

un gre Tis mTav ro ba ama od cdi lob da sab Wo Ta jaris Se Ce re bas. Tav dac vis mi nis tri ma le te ri, ro me lic cecx lis Sewy ve tis Se sa xeb sab Wo Ta sam xed ro eb Tan mola pa ra ke bas awar mo eb da, sukis agen teb ma Se ipy res.

na di iZu le bu li gax da Tav Se sa fa ri eTx o va iu gos lavi is sa el Co Si, mag ram mog vi a ne biT igi ve ra gu lad da a patim res da dax vri tes (man Ta vi dam na Sa ved ar scno). igi ve be di ewia mis ko le geb sac, maT So ris ma le ters. qve ya na Si ma sob ri vi da pa tim re be bi da rep re si e bi da iwy o.

xruS Co vis epo qis sim bo lo – mSvi do bis mtre di – buda peS tis qu Ca Si eg do tan kiT gas re si li.

`un gre li xal xis so ci a lis tu ri mo na po va ri~ gadar Ca. igi sab Wo Ta ar mi am un gre Tis kom par ti is axal xel mZRva nels – ia noS ka dars ga da u lo ca, ro me lic am mov le ne bis dros mos kov Si im yo fe bo da da mxo lod

56 zurab abaSiZe

tra ge di is das ru le bis Sem deg mo ev li na sa ku Tar xalxs axal li de rad.*

ro gorc xruS Co vi igo nebs, mog vi a ne biT mas ukiTx avs ka da ri saT vis, Tu ras fiq rob da igi sab Wo Ta sam xed ro kon tin gen tis gay va na ze un gre Ti dan. `am xa na go xruS Cov, Ce mi az riT, es Tqve ni ga da sawy ve ti a, un gre li xal xi ar aris wi na aR mde gi sab Wo Ta ja ris yof ni sa Cve ni qvey nis te ri to ri a ze, amas me Tqven gu lax di lad ge ub ne biT~11.

vin icis, ro gor uWir da ase Ti “gu lax di li~ pa su xis ga ce ma ka dars.

* * *ram de nad prin ci pu li iyo da sav le Tis da, upir ve les

yov li sa, aSSis po li ti ka un gre Tis re vo lu ci is pe riod Si? ga a ke Ta yve la fe ri ga e rom su ve re nu li ev ro pu li qvey nis mi marT ag re si is Se sa Ce reb lad? sam wu xa rod, orive kiTx va ze pa su xi cal sa xad uar yo fi Ti a.

hen ri ki sin je ris az riT, un gre Tis kri zis Si aSSis poli ti ka kri ti kas ver uZ lebs. va Sin gton ma un gre li xalxi ga sa Wir Si mi a to va da `aq ti u ri mo Ta ma Sis ma giv rad igi dam kvir veb lad mog vev li na~12. aSSis mTav ro bis mi er da fi nan se bu li ra dio `Ta vi su fa li ev ro pa~ re vo lu ciis pe ri od Si mud mi vad ubiZ geb da un gre lebs ra di ka lu ri qme de bi sa ken (rac bu da peS tSi va Sin gto nis ofi ci a lur pozi ci ad aRiq me bo da), aS ka rad ga nawy ob da un gre lebs na dis wi na aR mdeg, ma Si nac ki, ro de sac man ko a li ci u ri mTav ro ba Ca mo a ya li ba. es na bi ji ra di om, ra tom Rac `tro is cxe nad~ mo naT la: `Tav dac vi sa da Si na gan saq me Ta sa mi nis tro e bi jer ki dev ko mu nis te bis xel Si a. Ta vi suf le bi saT vis mebrZol no, ar da uS vaT es, ia ra Ri ar dah ya roT!~13

dRe van de li ga da sa xe di dan ase Ti mo wo de be bi marTlac pro vo ka ci u lad JRers, miT ume tes, rom 1956 wlis

* sxvaTa Soris, kadarma momdevno wlebSi moaxerxa ungreTis reformatoruli gziT wayvana.


27 oq tom bers cno bil ga mos vla Si sa xel mwi fo mdi van ma jon fos ter da les ma aSSis mxar da We ra aRuT qva im qveynebs, rom le bic sab Wo Ta or bi ti dan ga mos vlas ga dawyvet dnen14. ra Tqma un da, am gan cxa de bam un gre lebs ki dev uf ro ga num tki ca aSSis dax ma re bis rwme na.

mag ram zus tad 4 dRis Sem deg ei zen ha u e ris ga mos vlam `wya li ga da as xa~ un grel Ta ime debs. mar Ta li a, pre ziden ti mi e sal ma aR mo sav leT ev ro pe le bis brZo las Ta visuf le bi saT vis, mag ram iq ve ga nacx a da, rom am brZo la Si da sax ma reb lad aSS Za las ar mi mar Tav da, `rad gan ase Ti po li ti ka arc aR mo sav leT ev ro pis xal xe bi sa da arc ga eros fu Zem deb lur prin ci pebs ar Se e sa ba me bo da~. yo velgva ri eW vis ga sa qar wyleb lad man isic das Zi na, rom vaSin gto ni ar ga ni xi lav da aR mo sav leT ev ro pis ro me li me qve ya nas ro gorc mis Se saZ lo sam xed ro mo kav Si res15.

ki sin je ris az riT, es gan cxa de be bi prin ci pu lad araswo ri da, uf ro me tic – pro vo ka ci u li iyo. ra Tqma un da, aSSs ar Se eZ lo omi da ewyo un gre Tis ga mo, mag ram mos kovi saT vis mas naT lad un da eT qva, rom un greT Si in ter vencia uaR re sad uar yo fiT Se de gebs iqo ni eb da da sav leT sa da sab Wo Ta kav Sirs So ris ur Ti er To beb ze. kremls un da da e na xa, Tu ra o den di di iyo po li ti ku ri da eko no mi kuri sa fa su ri sam xed ro in ter ven ci i sa16.

faq tob ri vad, aSSis zed me tad Tav Se ka ve bul ma po zici am Za lis mi e ri qme de bi sa ken ubiZ ga mos kovs.

mar Ta li a, aSSis qme de ba ara Tan mim dev ru li iyo, magram mo Za la de da ag re so ri am je ra dac ssrk gax ldaT.

rac Se e xe ba ga e ros, 4 no em bers sab Wo Ta kav Sir ma ve to da a do uSiS ro e bis sab Wos re zo lu ci as, ro me lic iT valis wi neb da un gre Ti dan sab Wo Ta ja ris sas wra fod gay vanas. Sem deg, un gre Tis moTx ov niT, sa kiTxi ge ne ra lur ma asam ble am ga ni xi la, ro mel mac zo ga dad mxa ri da u Wi ra qvey nis su ve re ni tets da bu da peS tSi sa er Ta So ri so damkvir veb le bis gag zav na ga dawy vi ta. bu neb ri vi a, so ci alis tu ri ba na ki am re zo lu ci is wi na aR mde gi iyo. mag ram,

58 zurab abaSiZe

rac dRes uc na u rad JRers, un greTs mxa ri ar da u Wi ra da ken Wis yris dros Ta vi Se i ka va e. w. mi um xro be li qvey ne bis did ma na wil ma, maT So ris ara bul ma sa xel mwi fo eb ma, iugos la vi am da in do eT ma. yve la ze uc na u ri msof li os udide si de mok ra ti u li qvey nis – in do e Tis po zi cia iyo. misma pre mi er ma, did ma ja va har lal ne rum isic ki ga nacx a da, rom moTx ov na ga e ros man da tiT un greT Si Ta vi su fa li ar Cev ne bis Ca ta re bis Se sa xeb `ewi na aR mde ge bo da un greTis su ve re ni tets~17.

mi um xro be li qvey ne bis aseT Tav Se ka ve bul po zi ci as sxva ax snac hqon da: zus tad im dRe eb Si, ro de sac sab WoTa tan ke bi bu da peSts an grev dnen, sam xed ro moq me de be bi mim di na re ob da eg vip te Si, su e cis ar xTan. am gva rad, gae ro faq tob ri vad er Tdro u lad ga ni xi lav da am or krizi sul vi Ta re bas. ase rom, Ta vi suf le bi saT vis meb rZo li un gre le bi gar kve ul wi lad su e cis kri zi sis msxvep lic gax dnen.

omi su e cis ar xTan

ram de na dac Cem Tvis cno bi li a, su e cis kri zis Tan dakav Si re biT ho li vud Si fil mi jer ar ga da u Ri aT. ara da uc na u ri a, ki nos ce na ri mzad aris. ama ze po li ti ko seb ma iz ru nes. aba war mo vid gi noT fil mis da sawy i si:

1952 wels eg vip te Si axal gaz rda sam xed ro ofic re bi (`Ta vi su fa li ofic re bi~) tax ti dan Ca mo ag de ben me fe faruks da qve ya na Si res pub li kur wyo bas am ya re ben. xe lisuf le bis sa Ta ve Si jer mu ha mad na gi bi mo dis, xo lo Semdeg – ga mal abd elna se ri.

eg vip tes, ro gorc sxva ara bul qvey neb sac, ra Tqma unda, uaR re sad cu di ur Ti er To be bi aqvs is ra el Tan, radgan 194849 wleb Si sa o ma ri moq me de be bis Se de gad Seq mnili pa les ti nis sazR vre bi ara bebs ar awy obT. gar da ami sa,


ga e ros ne bis sa wi na aR mde god, 1950 wels is ra e li Ta vis de da qa la qad ie ru sa lims ga mo acx a debs.

1949 wli dan iwy e ba par ti za ni `fe da i ne bis~ Se i a raRe bu li re i de bi is ra e lis te ri to ri a ze Ra zis seq torTan da md. ior da nis mar cxe na na pi ri dan. fe da i ne bis saw vrTne li ba ze bi eg vip tis, li ba ni sa da ior da ni is teri to ri a zea gan la ge bu li. maT 194956 wleb Si 1500mde isra e lis ja ris ka ci da mo qa la qe ga mo a sal mes si cocx les.

fe da i neb Tan sab rZol ve lad 1953 wels is ra e lis axal gaz rda ofi ce ri ari el Sa ro ni Seq mnis spe ci a lur jgu febs, rom le bic ior da ni is te ri to ri a ze 70mde arabs ga a nad gu re ben. Nna bijna bij am par ti za nul Se take beb Si re gu la ru li ja ris na wi le bi er Tve bi an. `ek ranze~ Cnde ba ar ti le ri a, tan ke bi, TviT mfri na ve bi, vi Ta reba iZa be ba.

1955 wels na se ri iwy ebs `did Ta maSs~. igi Ce xos lova ki is meS ve o biT Se i Zens did Zal sab Wo Ta ia raRs: 230 tanks, 200 jav San tran spor ti ors, 200 TviT mfri navs da 2 aTa sam de sa ar ti le rio da nad gars, ase ve sam xed ro xomal debs.

di di re Ji so ri sta nis lav ski am bob da, rom Tu ki sce naze To fi ga moC nde ba, man au ci leb lad un da ga is ro lo so.

195556 wleb Si eg vip te, si ria da ior da nia qmni an Se i ara Re bu li Za le bis er Ti an sam xed ro mmar Tve lo bas.

eg vip tis mi li ta ri za cia aner vi u lebs did bri ta neTsa da saf ran geTs, rom le bic er Tob li vad flo ben su e cis arxs. es 160ki lo met ri a ni ar xi bri ta ne Ti sa da saf range Tis ko lo ni a lu ri pe ri o dis erTer Ti yve la ze mniSvne lo va ni stra te gi u li mo na po va ri a. mas ze mo dis sa erTa So ri so sazR vao mi mos vlis 10%, rac am qvey nebs did Se mo sa vals aZ levs. eg vip tes ki mxo lod 3 mi li o ni do lari xvde ba wli u rad, rac aS ka ra dis kri mi na ci a a.

na se ri jer al Ji re li par ti za ne bis mxar da We ras iwyebs, ri Tac saf ran geT Tan ifu Webs ur Ti er To bas, xo lo Sem deg su e cis zo na Si di di bri ta ne Tis sam xed ro ba zeb

60 zurab abaSiZe

ze awy obs par ti za nul re i debs. sa bo loo jam Si, ze wo lis Sem deg, igi ai Zu lebs lon dons xe li mo a we ros Se Tan xmebas bri ta nu li ja ris gay va nis Ta o ba ze su e cis ar xis zoni dan.

mos ko vi dan si a mov ne biT adev ne ben Tvals, Tu ro gor rTul de ba na se ris ur Ti er To ba aSSTa nac. sab Wo Ta ia raRis Se Ze niT ga Ri zi a ne bu li va Sin gto ni 1956 wlis iv lis Si ga nacx a debs, rom Tu ki na se ri ar Sewy vets qvey nis mi lita ri za ci as, igi Se u Ce rebs mas da pi re bu li 270mi li o nia ni kre di tis ga ce mas asu a nis kaS xlis mSe neb lo bi saT vis. asu a nis kaS xal ma md. ni los ze un da ga dawy vi tos eg vip tis ener ge ti ku li prob le me bi, ami tom igi na se ri saT vis uaRre sad mniS vne lo va ni a.

26 iv liss q. aleq san dri a Si ga mar Tul mra va la Ta si an mi tin gze na se ri ake Tebs is to ri ul gan cxa de bas su e cis ar xis na ci o na li za ci is Se sa xeb. eg vip tis ar mia arxs ikavebs. eg vip te le bi da mTe li ara bu li sam ya ro aR frTova ne bu li a: ro gorc iq na ga moC nda po li ti ku ri li de ri, ro me lic maT ga a er Ti a nebs da Sav dRes da ay ris in gliselfrang ko lo ni za to rebs, maT Tan er Tad ame ri kel impe ri a lis teb sac.

na sers mqu xa red uk ra ven taSs mos ko vi dan, ro mel sac uC nde ba uni ka lu ri San si ax lo aR mo sav leT Si gav le nis ga saZ li e reb lad. krem li ake Tebs mom ge bi an svlas da sTava zobs na sers asu a nis kaS xlis age bas. eg vip tis li de ri aS ka rad ze nit Si a, de da mi wa mis ir gvliv iwy ebs brun vas.

mom dev no wleb Si na se ri ara bu li sam ya ros gmi ri da sab Wo Ta kav Si ris Zli e ri mo kav Si re gax de ba. mos ko vi uxvad ga u wevs mas po li ti kur da eko no mi kur dax ma re bas, au Se nebs Zvi radR i re bul gran di o zul asu a nis kaS xals, mi a ni Webs sab Wo Ta kav Si ris gmi ris wo de bas. na se ri mniSvne lo van rols Se as ru lebs e. w. mi um xro be li qvey ne bis moZ ra o ba Si, iq ne ba pa les ti nis gan Ta vi suf le bis or ga niza ci is erTer Ti da ma ar se be li, xels Se uwy obs an ti kolo ni ur da panara bul re vo lu ci ebs al Jir Si, li bi a Si,


eray sa da ie men Si, ew ve va sab Wo Ta kav Sirs da Ca mo va sa qarTve lo Si, da a pa tim rebs aTa so biT eg vip tel ko mu nists. sab Wo Ta dax ma re biT na se ri Seq mnis Zli er ar mi as, ro melic 1967 wels kvlav wa a gebs oms is ra el Tan, mag ram es moma val Si iq ne ba.

ax la ki, iwy e ba Cve ni `fil mis~ yve la ze dra ma tu li eta pi.

mas Sem deg, rac eg vip te uars ity vis in gli si sa da safran ge Tis Se mo Ta va ze ba ze mo iw vi on su e cis ar xTan dakav Si re biT sa er Ta So ri so kon fe ren ci a, lon don sa da pa riz Si iwy e ben sam xed ro ope ra ci is mza de bas ar xis dasab ru neb lad da, sa er Tod, na se ris Ca mo sa ci leb lad. `ami saT vis Cven uke Tes mo ments ver vi po viT~ – acx a debs pre mi e ri en to ni ide ni18. sa yu radR e bo a, rom amis Se sa xeb va Sin gton Si jer ara fe ri ici an.

Se mu Sa ve bu li geg mis mi xed viT mTa va ri ro li is ra el ma un da Se as ru los. man un da da iwy os omi eg vip tes Tan, da amar cxos da da i ka vos su e cis ar xi. amis Sem deg in gli si da saf ran ge Ti ul ti ma tu mis sa xiT mos Txo ven da pi ris pi rebul mxa re ebs, anu eg vip te sa da is ra els, ga iy va non ja rebi su e cis ar xi dan, ro mel sac Sem deg fran gulin gli suri sam Svi do bo Za le bi da i ka ve ben.

aseT eq stra va gan tur sce nars dRe sac Zne lad Tu da ije rebs ma yu re be li. ro gorc Cans, geg ma Ta vi dan arc is raels epit na ve ba, ami tom am ro lis Ses ru le bis sa fa su rad igi Za li an bevrs iTx ovs, ker Zod: ior da ni i sa da li ba nis te ri to ri e bis na wils, aka bas yu res wi Tel zRva ze, ase ve sam Svi do bo xel Sek ru le bas eg vip tes Tan (ra Tqma un da, mas Tan, vinc na sers Sec vlis) da su e cis ar xis gax snas Tavi si ge me bi saT vis.

in gli se le bi da fran ge bi am moTx ov nebs sru li ad arare a lu rad mi iC ne ven. iwy e ba vaW ro ba, rom lis Se de ga dac xe li mo e we re ba sa i dum lo Se Tan xme bas. is ra el ma sam xedro ope ra cia 29 oq tom bers un da da iwy os!

62 zurab abaSiZe

eg vip tes 90aTa si a ni re gu la ru li ar mia hyavs. mis Sei a ra Re ba Sia 430 tan ki, 300 TviT ma va li qve me xi, 200 TviTmfri na vi. mag ram sab Wo Ta ia ra Ris Se Ze nis Sem deg ar mia jer ga da i a ra Re bis sta di a Sia da sab rZol ve lad mzad ar aris. su e cis ar xTan gan la ge bu lia eg vip tis qve iT Ta jaris 2 di vi zia da sa tan ko Se na er Ti.

is ra e li sa o ma ri ope ra ci is `ka de Si saT vis~ (`gaw menda~) am za debs Se i a ra Re bu li Za le bis or me sa meds: 100 aTas ja ris kacs, 200 tanks, 150 TviT mfri navs, ar ti le ri asa da sam xed ro ge mebs.

yve la fe ri mzad aris mas Sta bu ri ba ta lu ri sce ne bisaT vis!

29 oq tom bers, Se Tan xme bi sa mebr, is ra e lis ja ri ge neral mo Se da i a nis me Ta u ro biT iwy ebs Se te vas eg vip te ze. pir ve li Se ta ke be bi xde ba kus ki mis ra i on Si si nas na xe varkun Zul ze. or dRi a ni brZo le bis Sem deg is ra e lis ja ri TiT qmis mTli a nad akon tro lebs si nas da iwy ebs Ra zis seq to ris blo ki re bas. 4 no em bri saT vis is ra e li ika vebs stra te gi ul SarmalSe ixs wi Tel zRva ze. is ra e li imarjvebs sa ha e ro da sazR vao brZo leb Sic, mi si tan ke bi su ecis arxs uax lov de bi an. mag ram Se Tan xme bul geg ma Si Tavs iCens aS ka ra ku ri o zi: uk ve 30 oq tom bers in gli si da safran ge Ti ul ti ma tums wa rud ge nen is ra el sa da eg vip tes ar xi dan ma Ti ja re bis 10 mi lis man Zil ze gay va nis Se sa xeb. mag ram is ra e lis jars su e ci jer xom ar da u ka ve bi a? igi ar xi dan 30 ki lo met rSi a! me re ra, mra va la Ta si a ni in glisurfran gu li de san ti ki uk ve portsa id sa da portfauds uax lov de ba.

eg vip te ka te go ri u lad uars am bobs ev ro pe le bis ulti ma tum ze. iwy e ba ma Ti sa ha e ro Se te ve bi eg vip tis sa ha ero da ja ris na wi leb ze, ris Se de gadac eg vip tis avi a ci is di di na wi li ga nad gu re bu li a.

6 no em bri saT vis iwy e ba in gli su ri da fran gu li di vizi e bis ga das xma su e cis zo na Si. ma Ti geg miT es ope ra cia ram de ni me dRe Si mTli a nad un da das rul des. mag ram...


mag ram mos ko vi Ta vi si par tni o ri sa da mo ma va li mokav Si ris – eg vip tis da sa ca vad uki du re sad mwva ved re agi rebs. xruS Co vi gan ris xe bas de mon stra ti u lad ar faravs. sab Wo Ta kav Si ri ake Tebs ofi ci a lur gan cxa de bas da `ag re so rebs~ bir Tvu li ia ra Ris ga mo ye ne bi Tac ki emuq re ba. bu neb ri vi a, pa riz sa da lon don Si am gaf rTxile bas se ri o zu lad aRiq va men.

da, rac ev ro pe le bis Tvis yve la ze mo u lod ne li a, maT saq ci el ze da ax lo e biT ase ve mwva ved re a gi rebs va Singto ni. va Sin gto ni da mos ko vi er Tob li vad (!) ga mo di an lon do ni sa da pa ri zis wi na aR mdeg ga e ro Si. am sa kiTx is gan xil vas uSiS ro e bis sab Wo Si di di bri ta ne Ti da safran ge Ti blo ka ven ve tos uf le biT, mag ram Sem dgom viTa re bas ga ni xi lavs ge ne ra lu ri asam ble is sa gan ge bo sxdo ma, rom lis ga dawy e ti le bi Tac ucxo Za leb ma un da sas wra fod da to von eg vip te da am qve ya na Si Se iy va non gae ros sam Svi do bo kon tin gen ti. am re zo lu ci is mxar damWer Ta So ris ari an ssrk, so ci a lis tu ri qvey ne bi, ara buli qvey ne bis li ga da... aSS. es saf ran ge Ti sa da in gli sis di di po li ti ku ri mar cxi a.

ase das rul de ba in gli surbri ta nu li `sam Svi do bo ope ra cia~. mom dev no 1 Tvis man Zil ze isi ni mTli a nad dato ve ben eg vip tes. ram de ni me Tve Si oku pi re bul te ri tori as da to vebs is ra e lic.

aSSis am gvar da pi ris pi re bas Ta vis stra te gi ul mokav Si re eb Tan sab Wo Ta kav Sir Si imiT xsni an, rom ope ra cia ar iyo va Sin gton Tan Se Tan xme bu li: `ame ri ke leb ma Wkua as wav les ev ro pe lebs. ami e ri dan maT ne bar Tvis ga re Se da mo u ki deb lad aRar un da imoq me don~.

si nam dvi le Si aSSTvis, ro gorc bri ta ne Tis yo fi li do mi ni o ni sa da mis gan gan Ta vi suf le bu li qvey ni saT vis, zne ob ri vad ucxoa ko lo ni a liz mi. mis Tvis xal xe bi sa da pi rov ne bis Ta vi suf le ba war mo ad gens umaR les fa se ulo bas, ro mel sac pa ti vi un da sces aSSis mo kav Si re mac da mo wi na aR mde ge mac. ami tom in gli si sa da saf ran ge Tis

64 zurab abaSiZe

`ko lo ni a lu ri ga mox do ma~ prin ci pu lad mi u Re be li da da sag mo bia – ase acx a deb dnen ma Sin va Sin gton Si.

ra Tqma un da, gar da mo ra li sa, va Sin gto nis ad mi nistra cia fiq robs aSSis sa er Ta So ri so imij sa da av to ritet ze ara bul sam ya ro Si. al baT, swo red ami tom ekiTx eba ei zen ha u e ri Ta vis Ta na Sem wes: `aba ro gor da vu Wi roT mxa ri bri ta neT sa da saf ran geTs. amiT xom Cven mTel arabul sam ya ros dav kar gavT?~19

asea Tu ise, su e cis kri zi sis Se de ge biT yve la ze kmayo fi li krem lSi ari an. maT Wkua as wav les ev ro pel `agre so rebs~, gan xeT qi le ba Se i ta nes na tos ri geb Si da, rac mTa va ri a, fe xi mo i ki des ax lo aR mo sav leT Si, sa dac ami eri dan Zli e ri mo kav Si re hyavT.

did ga mar jve bas ze i mobs abd elna se ri. ami e ri dan igi ara bu li sam ya ros gmi ri da li de ri a. gar da ami sa, eg vip te uk ve sru lad flobs su e cis arxs da ma le mas asu a nis kaSxal sac au Se nebs ke Ti li sab Wo Ta kav Si ri.

prin cip Si, ga mar jve bu lad grZnobs Tavs is ra e lic. man mi aR wia Ta vi si xo mal de bis Tvis blo ka dis mox snas su e cis ar xze da ti ra nis sru te Si. gar da ami sa, si nas na xe var kunZul ze mas xel Si Ca u var da eg vip tis did Za li Se i a ra Re ba, dar Ce ni li na wi li ki TiT qmis mTli a nad ga nad gu re bu li a. ase rom, mSvi do ba er Txans ga ran ti re bu li a.

su e cis kra xis Sem deg in gli si da saf ran ge Ti kar gaven ara mar to am ar xis mflo be lo bas, ara med ga ci le biT mets – ze sa xel mwi fo Ta sta tuss. yve la saT vis na Te li xde ba, rom msof li os ami e ri dan mxo lod 2 ze sa xel mwi fo hyavs: aSS da ssrk. ro gorc er Ti ev ro pe li Jur na lis ti aR niS navs, `su e cis Se de gad in gli si da saf ran ge Ti ga daiq ca ise Ti ve qvey nad, ro go ric, vTqvaT, ho lan diaa~. am qvey ne bis po li ti ka Si mar cxi did cvli le bebs Se i tans. da Cag ru li in gli si 1956 wlis Sem deg mTli a nad aSSs dau kav Si rebs Ta vis usaf rTxo e bas. saf ran ge Ti ki pi ri qiT, da iwy ebs Ta vi si sa ku Ta ri sam xed ro po ten ci a lis gaZ lie re bas da da mo u ki de be li sa ga reo po li ti kis ga ta re bas,


rad gan aSSs uk ve bo lom de aRar en do ba. pa ri zis kap rize bi va Sin gtons mo ma val wleb Si Zvi rad da uj de ba.

ase Tia am `fil mis~ sce na ri. mag ram, sa u be du rod, bolos `ixo ce bi an~ ara msa xi o be bi, ara med iRu pe bi an Cve uleb ri vi ada mi a ne bi: 3 aTa si eg vip te li, 320 in gli se li da fran gi, 172 eb ra e li.

su e cis avan ti u ris dros arc er Ti po li ti ko si ar gardac vli la. isi ni, ro gorc we si, nak le bad za ral de bi an.

Ci ne Ti `ga giJ da~

Cem ma Ta o bam bav Svo ba Ci nur `ke teb Si~ ga a ta ra. ki dev ma gi dis Cog bur Tis bur Te bi da la ma zi ma rao – ai mTe li Cve ni praq ti ku li Se xe ba Ci nur kul tu ras Tan. gar da amisa, bu neb ri vi a, im dro is ki noq ro ni ka, ro me lic mog viTxrob da moZ me Ci ne li xal xis re vo lu ci ur war ma te beb ze.

1957 wels ma ma Ce mi Ci neTs ew via sab Wo Ta mwe ral Ta dele ga ci is Se mad gen lo ba Si. de le ga cia mao Ze dun ma mi i Ro, rac gan sa kuT re bu li Sem Txve va iyo. ma ma Cem ze di di STabeW di le ba mo ax di na ma os `fa fuk ma xel ma~, ra sac Sem deg im dro is Tvis sak ma od ga be du li leq sic mi uZR vna. leq sis de da az ri is gax ldaT, rom di di Za la uf le ba, ra o den fafuk xel Sic un da iyos igi, did usa mar Tlo ba sa da ubedu re bas war mo Sobs. mar Ta li a, amis mi sax ved rad ma ma Cems Ci neT Si was vla da ma os Tvis xe lis Ca mor Tme va, al baT, su lac ar sWir de bo da, mag ram po e tebs gan sa kuT re bu li wi naT grZno ba aqvT. imas, rac ma os `fa fuk ma xel ma~ momdev no wleb Si Ci neT Si mo i moq me da, ka cob ri o bis is to ri aSi pre ce den ti ara aqvs.

er Txans sab Wo Ta pro pa gan da Ci ne Tis miR we vebs aR mate bu li epi Te te biT am kob da. gviC ve neb dnen, Tu ro gor pir naT lad as ru leb dnen Ci ne le bi ko mu nis tu ri par ti is da va le bas be Ru re bis ma sob ri vi ga nad gu re bis Ta o ba ze,

66 zurab abaSiZe

ra Ta xor blis mo sav lis na wi li am `pa ra zit frin ve lebs~ ar rge bo daT. gan sa kuT re biT gva xa li seb da imis am saxve li ki no kad re bi, Tu ra o den pri mi ti u li me To de biT cdi lob dnen Ci ne le bi Wa o be bis amoS ro bas, mdi na re e bis ka la po te bis Sec vlas, kaS xle bis mSe neb lo bas. bevrs xumrob dnen mao Ze du nis gan cxa de ba ze, ro me lic man ko munis tu ri par ti e bis Tav yri lo ba ze ga a ke Ta 1957 wels. man Tqva, rom im pe ri a lis teb Tan ato mu ri omi sa ko mu nis tebs ar un da Se Si ne bo daT. ami saT vis, ker Zod, Ci ne Ti mzad iyo ga e Ro 300 mi li o ni ada mi a nis si cocx le. yve las ain te reseb da, Tu ram de ni mi li o ni un da ga e Ro ma os lo gi kiT saqar Tve los.

ro gorc Sem deg ga ir kva, ma os ra di ka liz mi sul uf ro met ga Ri zi a ne bas iw vev da krem lSi, ro mel sac dRi TidRe uf ro ur Tul de bo da ur Ti er To be bi Ci ne li xal xis belad Tan. mao maq si ma lu rad `wve lav da~ sab Wo Ta kav Sirs, iReb da mis gan eko no mi kur da sam xed ro dax ma re bas, magram, ama ve dros, xaz gas miT ata reb da mos ko vi sa gan da mou ki de bel po li ti kas.

er Tpi rov nu li xe li suf le bis kon so li da ci i saT vis ma os Se sa ba mi si ide o lo gi u ri sa fuZ ve li sWir de bo da. igi, bu neb ri vi a, pir wa var dni li ko mu nis ti iyo, mag ram Ci nu ri mo de li, ma os az riT, mTli a nad ver `ete o da~ kla si ku ri mar qsizmle ni niz mis far gleb Si. saq me is aris, rom sab Wo Ta ide o lo gi is so ci a lur fun da mentad mu Sa Ta da glex Ta kla sob ri vi er To ba mo i az re boda, Ci neT Si ki pro le ta ri a ti faq ti u rad ar ar se bob da. ami tom ma om mar qsizmle ni niz mis sa ku Tar Tav ze morge ba ga dawy vi ta da ga nacx a da, rom so ci a liz mis Ci nu ri mo de lis sa fuZ ve li gle xo ba iyo, ro me lic am Sem Txveva Si mu Sa Ta kla sis rols as ru leb da. swo red Ci nur gle xo ba Si xe dav da mao mTa var re vo lu ci ur mux tsa da is to ri ul fun qci as.

dRe van de li ga da sa xe di dan ase Ti fi lo so fi u ri inova cia Se iZ le ba um niS vne lod mog veC ve nos, mag ram ide o


lo gi ze bul epo qa Si igi uaR re sad sa yu radR e bo mov le na gax ldaT. mao faq tob ri vad mos ko vis ide o lo gi ur konku ren tad acx a deb da Tavs. krem lSi mi si fi lo so fia miu Reb lad mi aC ndaT. ga Ri zi a ne ba ma os `fi lo so fo so biT~ ga sa ge bi iyo, rad gan is, vinc flobs WeS ma ri te bas ide olo gi a ze, flobs Za la uf le ba sac.

ide o lo gi u ri upi ra te so bis ga sam tki ceb lad ma om xruS Co vis an tis ta li nis tur po li ti ka ze ua ri Tqva da imis mtki ce bas Se ud ga, rom sab Wo Ta kav Si ri kar gav da revo lu ci ur Se mar Te bas, rac da sav le Tis im pe ri a lis te bis in te re sebs Se e sa ba me bo da: `Tu isi ni xmals xe li dan agde ben, Cven avi RebT mas. Tu sab Wo Ta kav Sir ma ga dawy vi ta Tavs da es xas sta lins, Cven amas ar ga va ke TebT~.20 am gvarad, ma os Ci ne Ti ga nacx ads ake Teb da WeS ma rit re vo luci o ne ro ba ze, sab Wo Ta kav Si ri ki `re vi zi o niz mis Wa ob Si iZi re bo da~.

mag ram ko mu nis tu ri Ci ne Ti sa da, sa er Tod, msofli os li de ro bis Tvis mxo lod ide o lo gi u ri Te o rie bi sak ma ri si ar gax ldaT. sa Wi ro iyo re vo lu ci u ri aR mo Ce ne bi eko no mi ka Sic. ma om 1950ia ni wle bis dasawy is Si jer le ni nis na xev rad ka pi ta lis tu ri nep*is eq spe ri ments mih yo xe li, Sem deg umal sta li nis tur in dus tri a li za ciako leq ti vi za ci a ze ga da er To. magram 1950ia ni wle bis mi wu ruls man sa er Tod ua ri Tqva sab Wo Ta eko no mi kur ga moc di le ba ze da Ta vis `ge ni as~ mis ca sru li ga sa qa ni.

1957 wels ma om Ci ne lebs ase Ti po e tu ri lo zun gi SesTa va za: `dae ixa ros as ma yva vil ma, dae asi sko la ga e jibros er Tma neTs~. es iyo mo wo de ba sa zo ga do e ba Si az rTa sxva das xva o bi sa da de mok ra ti za ci is ken, rac Ci ne leb ma umal ve si a mov ne biT ai ta ces. di di qa la qe bis sas wav lebleb Si, kul tu rul cen treb sa da sa mec ni e ro da we se bu

* `axal ekonomikur politikas~ sabWoTa xelisufleba leninis iniciativiT axorcielebda 1920ian wlebSi. mas safuZvlad sabazro urTierTobebi edo.

68 zurab abaSiZe

le beb Si da iwyo dis ku si e bi, az rTa Se jib ri, kri ti ka da TviT kri ti ka. uZ ve le si kul tu ris qve ya na Si Ta vi suf lebis si om da u be ra.

ma os lo zun gma, ro gorc de mok ra ti is ken mi mar Tul ma ne bis mi er ma ini ci a ti vam, sab Wo Ta xel mZRva ne lo ba Rrmad Ca a fiq ra. xruS Co vi igo nebs, Tu ro gor da u wu na man ma os `asi yva vi lis~ idea pi ra di Sex ved ri sas mos kov Si: `am xa nago ma o, gu lax di lad gety viT, rom am lo zun gis ar si CvenTvis na Te li ar aris. ami tom mi si gan xor ci e le ba Cvens qve ya na Si Se uZ leb lad mig vaC ni a. Cven vSi SobT, rom Cve ni xal xi am lo zungs ver ga i gebs da sa er Tod verc Cvens miznebs wa ad ge ba~21.

mag ram, de mok ra ti za ci is swra fad `ga mom cxvar~ eq speri ments ma om ase ve swra fad da da un dob lad mo u Ro bo lo. ro gorc sul ma le ga ir kva, es taq ti ku ri na bi ji mas Ta vi si mtre bis ga mo sa aS ka ra veb lad, anu ro gorc man brZa na, ̀ gvele bis so ro e bi dan ga mo saty u eb lad~ sWir de bo da. ma os demok ra ti u lo ba gu lub ryvi lo Ci ne lebs Zvi rad da uj daT. qve ya nas ma sob ri vi rep re si e bis tal Ram ga da u a ra, ra mac in te li gen ci is mniS vne lo va ni na wi li im sxver pla.

rep re si e bis fon ze ma om sag rZnob lad ga iZ li e ra pirov nu li av to ri te ti, rac nelne la sta li nis kul tis mas Sta bebs scil de bo da.

1958 wels ma om gran di o zu li eq spe ri men ti – `di di nax to mi~ wa mo iwy o. igi miz nad isa xav da Ci ne Tis ro gorc sof lis me ur ne o bis, ase ve mrew ve lo bis srul transfor ma ci as. sof lad da iwyo ko leq ti u ri me ur ne o be bis ga er Ti a ne ba e. w. ko mu neb Si, sa dac er Tob liv sa kuT rebas war mo ad gen da ara mxo lod mi wa da war mo e bis sa Sua le be bi, ara med gle xe bis pi ra di niv Te bic. ko mu neb Si Sey ril Ci nel gle xebs da maT cal ke ul kom lebs da eva la, arc me ti, arc nak le bi – mi ni a tu ru li fo la dis Ru me le bis mSe neb lo ba da fo la dis ga mod no ba. mTe li Ci ne Ti er Ti a nad me ta lur gi ul ma Si zof re ni am mo ic va. Sro mis moy va re Ci ne li gle xe bi, rom le bic sa u ku ne e bis


man Zil ze, wli dan wlam de, mux le bam de wyal Si id gnen da brin ji moh yav daT, er Tba Sad `me ta lur ge bad~ iq cnen. ezo eb Si aSe ne bul fo la dis Ru me lebs, ma os az riT, unda da eC qa re bi na Ci ne Tis in dus tri a li za ci a. Se deg mac ar da a yov na – sof lis me ur ne o ba ga Ca nag da da qve ya na Si ma sob ri vi Sim Si li da iwy o, ra mac 30 mi li o nam de ada mi ani im sxver pla. ma os ka tas tro ful ma eq spe ri men tma Tavi si mas Sta be biT sab Wo Ta ko leq ti vi za ci is tra gi kul cif reb sac ki ga da a War ba (da ax lo e biT 67 mi li o ni).

ara nak le bi ube du re ba da aty da Ci ne Tis mrew ve lo basac. da u zo ga vi eq splu a ta ci is ga mo mwyob ri dan ga mo dio da sab Wo Ta kav Si ris mi er mi wo de bu li man qa nada nad gare bi, ra sac mao mos kovs ab ra leb da. si tu a ci is ad gil ze ga sar kve vad xruS Cov ma Ci neT Si sab Wo Ta vi cepre mi e ri za si ad ko mi av li na. man sa ku Ta ri Tva liT ixi la, Tu rogor xel mZRva ne lob dnen ve te ri na re bi me ta lur gi ul qar xnebs, xo lo me ta lur ge bi – sof lis me ur ne o bas22. niki ta ser gis Ze sa go ne bel Si iyo*.

ama ve dros Ci ne le bi sxva das xva sam xed ro avan ti u rebSi iT rev dnen sab Wo Ta kav Sirs. 1958 wels ko mu nis tur ma Ci neT ma ta i van ze Can ka i Sis re Ji mis wi na aR mdeg wa mo iwyo sam xed ro ope ra ci a. ma os Txov niT mos kov ma did Za li iara Ri ga das ca pe kins, ra mac ta i va nis mTa va ri mo kav Si ris – va Sin gto nis Zli e ri uk ma yo fi le ba ga mo iw vi a. mao mos kovs ar wmu neb da, rom ope ra cia sul ma le ga mar jve biT dam Tavrde bo da, mag ram mo wi na aR mde gis te ri to ri is sa ar ti lerio da bom bvis Sem deg pe kin ma sam xed ro moq me de be bi Sewyvi ta. xruS Co vis kiTx vas, Tu ras niS nav da yo ve li ve es, ma om la ko nu rad upa su xa: `Cven mas Za la vaC ve neT~23.

1959 wels in do e Tis wi na aR mdeg pe ki nis pro vo ka ci u li qme de ba sam xed ro kon fliq tSi ga da i zar da. sab Wo Ta kavSirs in do eT Tan xaz gas mu lad me gob ru li ur Ti er To ba hqon da, ami tom igi uaR re sad rTu li ar Ce va nis wi na Se aR

* 1961 wels maom `did naxtomze~ uari Tqva.

70 zurab abaSiZe

moC nda: vis Tvis un da da e Wi ra mxa ri – ko mu nis ti Ci ne li Zme bis Tvis, Tu na xev rad ka pi ta lis ti in do e li me gob rebis Tvis? ni ki ta ser gis Ze gul Si, al baT, upir ve les yovli sa, Ci ne li Zme bis mSob lebs igo neb da.

uc na u ri a, mag ram Ci ne li ko mu nis te bis eko no mi kur `war ma te bebs~ 1950ia ni wle bis bo los aR mo sav leT ev ropa Sic aR mo uC nda mim dev re bi. bul ga rel ma ko mu nis teb mac mih yves xe li ko leq ti u ri me ur ne o be bis ko mu neb Si ga erTi a ne ba sa da for si re bul in dus tri a li za ci as. krem lSi uc bad ga i az res, rom bul ga re li Zme bis eq spe ri men te bis sa fa su ri sa bo lo od sab Wo Ta kav Si ris ga da sax de li iq nebo da. ami tom mos kov Si mi iw vi es bul ga re li xel mZRva nele bi da Se sa ba mi si `STa go ne ba~ Ca u ta res maT. me gob rulma rCe veb ma Se de gi ga mo i Ro da bul ga re leb ma ua ri Tqves Ci nur mo del ze24.

mos ko vi saT vis yve la ze rTu lad `mo saT vi ni e re be li~ ko mu nis tu ri al ba ne Tis li de ri en ver xo ja aR moC nda. man Ri ad ga mo ucx a da un dob lo ba mos kovs da Ci ne Tis erTa derT ev ro pel mo kav Si red ga mo acx a da Ta vi. xo jas pa ra noia Ci ne leb sac ki uk vir daT. man ga sam xed ro e bul ba na kad aq cia es la ma zi sa ku ror to qve ya na da be to nis bun ke re biT aav so igi*.

1950ia ni wle bis bo los an ti sab Wo Ta pro pa gan dam CineT Si ise Ti mas Sta bi mi i Ro, rom mos ko vi iZu le bu li gaxda sa pa su xo na bi je bi ga da ed ga. pe ki nis Tvis se ri o zu li dar tyma iyo mos ko vis ga dawy ve ti le ba, Se ewy vi ta ormxri vi xel Sek ru le ba bir Tvul sfe ro Si Ta nam Srom lobis Se sa xeb. 1960 wels mos kov ma sab Wo Ta spe ci a lis te bi ga mo iw via Ci ne Tis sa xal xo res pub li ki dan. ur Ti er To bebi or qve ya nas So ris mtrul fa za Si Se di o da.

mag ram, ro gorc ru se bi ity vi an, `Это пока были только цветочки~.

* albaneTi 1980iani wlebis bolomde, anu e. w. socialisturi banakis daSlamde arsebobda msofliosagan izolirebulad. igi dRemde evropis yvelaze Raribi qveyanaa.


Ci ne Tis kul tu ru li re vo lu cia da So Ta rus Ta ve li

re vo lu ci o ne re bis ube du re ba is aris, rom maT mSvidad cxov re ba da sta bi lu rad sa xel mwi fos mar Tva ar SeuZ li aT, ma Ti sti qiaa per ma nen tu li ka tak liz me bi. ho da, Ci neTs jer ki dev `di di nax to mis~ ka tas tro fu li Se dege bi ar hqon da mo Su Se bu li, ro de sac ma om 1966 wels axali kam pa ni a, am je rad ̀ kul tu ru li re vo lu cia~ wa mo iwy o. am kam pa ni is mi za ni ma os Za la uf le bis Sem dgo mi gaZ li e reba, kom par ti a sa da sa zo ga do e ba Si opo nen te bis ga nad gure ba iyo.

imi saT vis, ra Ta axa li re vo lu ci u ri ide o lo gia da amkvid ro, da am tki co, rom is to ria Se niT iwy e ba, jer tradi ci u li sa zo ga do e bis sa fuZ vle bi un da da an gri o. es ara xa li ve ra go ba kar gad ico da ma om. ami tom, aR mo savlu rad `Cax lar Tul~ stil Si, Se te va jer Ci ne Tis erTerT yve la ze did av to ri tet ze – kon fu ci ze mi i ta na, ro me lic da ax lo e biT 2500 wlis win cxov rob da. kon fuci a ne lo ba uZ ve le si Ci nu ri tra di ci e bis, zne ob ri vi fase u lo be bi sa da cxov re bis we sis erTer Ti mya ri sve ti a. mao da un dob lad Se ud ga mis mor ye vas. kon fu ci da mi si mim dev re bi re aq ci o ne re bad ga mo acx a des, maT wi na aR mdeg fa na ti ko si xun ve i bi ne bi (`wi Te li dam cve le bi~) da Za ofa ne bi (`Sfo Tis Ta ve bi~) da raz mes.

ro gorc di di kon fu ci am bob da, rac uf ro uvi cia ada mi a ni, miT uf ro da un do be lia igi. swo red ase Ti agre si u li uvi ce bis mra val ricx o van ma raz meb ma da iwy es sas wav lo, sa mec ni e ro da kul tu ru li da we se bu le be bis dar be va, `Se niR bu li mtre bis~ ga mo aS ka ra ve ba. axa li revo lu ci is da un do bel ma tal Ram sa zo ga do e bis yve la ze mo az rov ne na wils ga da u a ra. fi zi ku rad us wor de bod nen mec ni e rebs, mas wav leb lebs, cno bil pi rov ne bebs, yve las, vi sac sa xe ze am Cnev dnen `Ra lats~. is vinc fi zi kur ga nad

72 zurab abaSiZe

gu re bas ga da ur Ca, sof lad ga da a sax les da `aR mzrde lobi Ti~ miz ne biT ko mu neb Si Se re kes.

er Ta der Ti naS ro mi, rom lis wa kiTx va da ze pi rad cod na axal gaz rdebs mo eTx o ve bo da, mao Ze du nis cno bili `wi Te li wig ni~ iyo. am wigns xun ve i bi ne bi yvel gan afri a leb dnen, is iyo ma Ti mTa va ri cod nis wya ro da ia ra Ri.

sa xe li suf le bo ie rar qi a Si kul tu ru li re vo lu ci is pir ve li di di msxver pli liu Sa o ci gax da, ro me lic kompar ti a Si ma os Sem deg me o re ka ci iyo. mas sxve bic mih yvnen. rep re si e bi mo ma val Si Ci ne Tis did ma re for ma tor ma den si a o pin mac ver ai ci la, igi ram de ni me wlis man Zil ze xeli suf le bas Ca mo a ci les.

mag ram ra kav Si ri aqvs amas So Ta rus Ta vel Tan?swo red kul tu ru li re vo lu ci is pe ri od Si, erT sa Ra

mos ma ma Cem ma oja xis wev re bi Seg vkri ba da se ri o zu lad gvkiTx a, Tu ras vfiq rob diT vi Ta re ba ze Ci neT Si. pa su xad bev ri vi ci neT da vi xum reT oja xis Ta vis po li ti kur cnobis moy va re o ba ze. `ho, – da as kvna ma ma Cem ma – xom xe davT, Ci neT Si Ta vi anT did wi nap rebs eb rZvi an. ax la Cven un da vi sar geb loT am vi Ta re biT da da var wmu noT sab Wo Ta xelmZRva ne lo ba sa pi ris pi ro Si: mao Ze du nis ji na ze pa ti vi scen Cvens did wi na pars – So Ta rus Ta vels!~

ase gaC nda idea rus Ta ve lis da ba de bi dan 800 wlis Tavis iu bi lis ga dax dis Se sa xeb.

po li ti ku rad kar gad `Se fu Tu li~ idea jer sa qar Tvelos xel mZRva ne lo bam mo i wo na, Sem deg ki `ma os ji na ze~ – mos kov Si po lit bi u rom.

mi Re bul iq na `in stan ci e bis~ dad ge ni le ba, ga mo i yo sax sre bi. saq me Si Ca er To sab Wo Ta dip lo ma ti a, ro mel mac iu nes kos mi a Re bi na spe ci a lu ri prog ra ma – `rus Ta ve lis we li~.

rus Ta ve lis iu bi le erTer Ti udi de si mov le na iyo XX sa u ku nis sa qar Tve los is to ri a Si. sa ze i mo dRe eb Si Cven Si Ta vi mo i ya res msof li o Si cno bil ma mwer leb ma,


li te ra tu ri sa da xe lov ne bis mkvle va reb ma, Jur na listeb ma, fi lo so fo seb ma, mec ni e reb ma.

msof li om rus Ta ve li da mi si sam Sob lo aR mo a Ci na. `vef xis tya o sa ni~ iTar gmna sxva das xva eneb ze, ucx o e Tis rig uni ver si te teb Si ga ix sna qar Tve lo lo gi is cen tre bi.

am di di Ro nis Zi e bis mi za ni swo red is gax ldaT, rom msof li os eRi a re bi na sa qar Tve lo ro gorc di di kul turi sa da hu ma nis tu ri ide e bis sam Sob lo. did ma es pa nel ma po et ma ra fa el al ber tim ma Sin ase Ti ram Tqva: `me sa qarTve los sta li niT vic nob di. mas ki uf ro di di Svi li hyolia – So Ta rus Ta ve li~.

swo red aseT sa qar Tve lo ze oc ne bob dnen Cve ni mSoble bi da wi nap re bi – rus Ta ve lis sa qar Tve lo ze.

ase rom, Ci ne Tis kul tu rul ma re vo lu ci am er Ti dade bi Ti Se de gi nam dvi lad ga mo i Ro.

74 zurab abaSiZe

III. xruS Co vis uzus te si ra ke te bi da mi si si ur re a lis tu ri dip lo ma tia

ni ki ta ser gis Ze ga u naT le be li, mag ram eS ma ki gle xis in tu i ci iT grZnob da, rom gan vi Ta re bul ka pi ta lis tur sam ya ros Tan pa eq ro bis Tvis mas Zli e ri kun Te bi sWir debo da. ami saT vis igi, upir ve les yov li sa, aq cents birTvu li da sa ra ke to Se i a ra Re bis gan vi Ta re ba ze ake Teb da. 1950ia ni wle bis bo los sab Wo Ta kav Sir ma mar Tlac mniSvne lo van war ma te bebs mi aR wi a. 1957 wels man pir vel ma msof li o Si ga mos ca da kontinentTaSorisi ba lis ti ku ri ra ke ta, rac imas niS nav da, rom aSSis usaf rTxo e ba se rio zu li kiTx vis qveS dge bo da. ima ve wels sab Wo Ta kav Sirma de da mi wis kos mo sur or bi ta ze xe lov nu ri Ta nam gzavri `sput ni ki~ ga uS va, rac msof lio mas Sta bis sen sa ci ad iq ca. sab Wo Ta mec ni e re bis am war ma te beb ma msof li o Si bev ri aRaf rTo va na, bev ri ki sev di a nad da a fiq ra. pe simis tebs eW vis sa fuZ ve li aS ka rad hqon daT – Sem de gi nabi ji uTu od `sput ni keb ze~ bir Tvu li ia ra Ris gan Tav se ba iq ne bo da.

mi u xe da vad ami sa, bir Tvu li po ten ci a lis Tval sazri siT sab Wo Ta kav Si ri jer ki dev mniS vne lov nad Ca morCe bo da aSSs, rac xruS Covs sa Sin lad aRi zi a neb da. `birTvu li uk ma ri so bis~ kom pleq sis da sak ma yo fi leb lad igi xSi rad ble fob da ki dec da ar wmu neb da da sav leTs, rom sab Wo Ta sam xed ro in dus tria er Ti me o ris mi yo le biT `so si se bi viT~ awar mo eb da bir Tvul ra ke tebs. erTerT did Tav yri lo ba ze man ga nacx a da, rom am uzus te si ra kete biT bu ze bis Ca mog de bac ki Se iZ le bo da. xruS Co vis Sa vi iu mo ri bevr da sav lel po li ti koss sa go ne bel Si ag deb


da. ase ma ga li Tad, ame ri kel se na tor hu bert hem fris niki ta ser gisZem sTxo va ru ka ze eC ve ne bi na, Tu sad iyo mi si mSob li u ri qa la qi mi ne a po li si: `Tu ra ke te bi mag mxa res ga mof rin de ba, Se vec de bi ava ci lo am qa laq so~ – ̀ da awy nara~ me gob ru lad man ame ri ke li stu ma ri1. mog vi a ne biT Tavis mo go ne beb Si xruS Cov ma aRi a ra, rom yve la fe ri es gazvi a de bu li iyo da da sav le Tis da sa Si neb lad ga miz nu li.

xruS Co vis ba qi bu qi aSSSi se ri o zul SeS fo Tebas iw vev da. 1956 wli dan pen ta gon ma da iwyo U2 ti pis TviT mfri na ve biT sab Wo Ta te ri to ri is daz ver va. ameri ke leb ma ma le aR mo a Ci nes, rom di di si maR li dan am TviT mfri na ve bis Ca mo sag de bad sab Wo e lebs Se i a ra Re ba ar hqon daT da ame ri kel ma mzve ra veb ma le nin gra di sa da mos ko vis fo tog ra fi re ba da iwy es. ga cecx le bu li xruSCo vi sam xed ro e bis gan ka te go ri u lad iTx ov da Se sa ba mi si zo me bis mi Re bas. am faq tebs mos ko vi ga mud me biT ap rotes teb da, ri Tac Tavs uxer xul mdgo ma re o ba Si ig deb da, rad gan Cnde bo da kiTx va: ra tom ar es vri an am TviT mfrina vebs uzus tes sab Wo Ta ra ke tebs?

ame ri kul ma mzve ra veb ma ma le isic da a das tu res, rom xruS Co vis ba qi bu qi sab Wo Ta bir Tvu li ra ke te bis ra o deno bis Se sa xeb re a lo bas ara na i rad ar Se e sa ba me bo da.

mag ram 1960 wlis 1 ma iss ame ri ke li mzve ra vi TviTmfri na ve bis bo gins sab Wo Ta te ri to ri a ze bo lo mo e Ro. axa li ti pis ha er sa wi na aR mde go sab Wo Ta ra ke tam U2 swored erTerT sab Wo Ta kol me ur ne o bis te ri to ri a ze Camo ag do da mi si pi lo ti pa u er si cocx lad Ca ig des xel Si.

es in ci den ti mos kov ma zed mi wev niT os ta tu rad ga moi ye na. saq me is gax lavT, rom TviT mfri na vis Ca mog de bis faq ti krem lma myi si e rad ar ga ax ma u ra da ame ri ke le bis re aq ci as da e lo da. mar Tlac, ame ri kul pre sa Si ma le gaCnda cno ba, rom Tur qeT Si gan Tav se bu li ame ri ku li samxed ro ba zi dan af re ni li TviT mfri na vi sab Wo Ta kav Si ris sazR vreb Tan ga u Ci nar da. xruS Co vi swo red amas elo da. man umaR le si sab Wos sxdo ma ze di di Sou mo awyo da am cno

76 zurab abaSiZe

mTel msof li os, rom U2 sab Wo Ta uzus tes ma ra ke tam Camo ag do da rom ami e ri dan sab Wo Ta te ri to ri a ze cxvirs ve ra vin Se mo yof da. va Sin gton Si U2is pi lo ti mkvda ri ego naT, ami tom ka te go ri u lad da iwy es am faq tis uar yofa, ra sac ni ki tam ki dev uf ro Zli e ri dar tymiT upa su xa: saq vey nod ga mo am ze u res saRsa la ma Ti pa u er si, ro melmac yve la fe ri aRi a ra.

So ki re bul va Sin gton Si jer imis mtki ce ba da iwy es, rom pre zi den ti ei zen ha u e ri am sa ha e ro daz ver vis Se saxeb saq mis kur sSi ar iyo, mag ram sa bo lo od iZu le bu li gax dnen eRi a re bi naT, rom yve la fe ri es pre zi den tis miTi Te biT keT de bo da aSSis usaf rTxo e bis moTx ov ne bi dan ga mom di na re.

am in ci den ti dan sul ori o de kvi ra Si, pa riz Si ga i marTa sab Wo Ta kav Si ris, aSSis, in gli si sa da saf ran ge Tis sa xel mwi fos me Ta ur Ta Sex ved ra. Sex ved ra pre zi den tma de gol ma gax sna, ris Sem de gac sity va xruS Cov ma mo iTxo va. mi si ka te go ri u li ga nacx a de biT, TaT bi ri mxo lod im Sem Txve va Si gag rZel de bo da, Tu ki aSSis pre zi den ti bo diSs mo ux di da sab Wo Ta kav Sirs sa daz ver vo pro vo kaci i saT vis. pre zi den tma ei zen ha u er ma bo di Si ar mo i xa da. amis Sem deg sab Wo Ta de le ga ci am sru lad da to va sxdo mis dar ba zi.

es mar Tlac uni ka lu ri Sem Txve vaa Ta na med ro ve is tori a Si.

ram de ni me Tvis Sem deg xruS Covs gab ra ze bam metnakle bad ga da u a ra da aSSs ew via ga e ros ge ne ra lu ri asamble is se si a Si mo na wi le o bis mi sa Re bad. xruS Co vi 1959 wel sac im yo fe bo da aSSSi vi zi tiT, ami tom Tvli da, rom am qve ya nas Zir fes vi a nad ic nob da. am si ur re a lis tu ri vi zi tis Se sa xeb uam ra vi ram da i we ra da iT qva. gan sa kuTre biT sa in te re soa xruS Co vis pi ra di Tar jim nis viq tor su xod re vis mo go ne be bi, ro me lic mSve ni e ri iu mo riT aRwers ni ki tas eq stra va gan tul is to ri ebs.


ma ga li Tad, niuior kSi xruS Cov ma sas tum ros aiv nidan mxur va le im pro vi ze bu li sity viT mi mar Ta ga o ce bul gam vlelga mom vle lebs, ri Tac gan sa kuT re biT Jur nalis te bi ga a xa li sa.

pir da pir te le e Ter Si cno bil Jur na lis tTan sas kain dTan man ise Ti Sou mo awy o, ro go ric ame ri ke lebs arc da e siz mre bo daT. Jur na lis tis mok rZa le bul kiTx vas, uper speq ti vo xom ar iyo aSSis ga ko mu nis te bis sab Wo uri mcde lo ba, ni ki tam mris xa ne ti ra da mi a yo la: `imis magiv rad, rom me mis mi noT, Tqven pro vo ka ci ul kiTx vebs mis vamT da TvliT, rom me ZaR li var da mTva res vu yef. ara, me ZaR li ki ar var, ara med udi de si sa xel mwi fos xelmZRva ne li!~2

xruS Co vis gan sa kuT re bu li gan ris xe ba iman ga mo iw vi a, rom ame ri kis mxa rem, usaf rTxo e bis mo saz re be biT, ua ri uTx ra mas sa bav Svo `dis ne i len dis~ daT va li e re ba ze. vizi ti ki na Ram Ca i Sa la.

erTerT did Tav yri lo ba ze ni ki tam pir da pir mi a xala Sek re bil eli ta rul sa zo ga do e bas: `Cven Tqven dagmar xavT!~ ga og ne bul ame ri ke lebs pi ri dan bu ter brode bi gad mo uc viv daT. sab Wo Ta dip lo ma tia kar ga xans cdi lob da am idi o to bis de za vu i re bas im kon teq stiT, rom am xa na gi xruS Co vi, TiT qos buk va lu rad ki ar gu lisxmob da ame ri kis da mar xvas, ara med so ci a lis tu ri sis temis upi ra te so ba ze mi u Ti Teb da.

ni ki ta ma inc wam da u wum emuq re bo da ame ri ke lebs imiT, rom aC ve neb da maT `Кузькину мать~s (ra sac ve raf riT ver Tar gmnid nen in gli su rad), iwu neb da ame ri kul ar qi teqtu ras, ho li vu dis ki no var skvla ve bis Cac mu lo bas da a.S.

Soubiz ne siT ga ne biv re bul uc na ur ame ri ke lebs niki tas es si gi Je e bi sa oc rad mos won daT. yve la Sta tis gu ber na to ri da qa la qis me ri Ta vis Tan epa ti Je bo da sabWo Ta li ders. maT icod nen, rom ni ki tas gan sa kuT re biT si min dis mo sav li a no bis prob le ma ain te re seb da, ami tom yve la am Te mas ebR a u We bo da.

78 zurab abaSiZe

bu neb ri vi a, sab Wo Ta li ders mniS vne lo va ni Sex vedre bi hqon da pre zi dent ei zen ha u er Tan. mo la pa ra ke bis erTer Ti mTa va ri Te ma ber li nis kri zi si iyo, ro me lic kvlav Za las ik ref da. sa daz ver vo in ci den tis ga mo saswo reb lad da pa ti vis ce mis niS nad ame ri ke leb ma xruS Covi kempde vid Si mi iw vi es, rac ni ki tam Ta vi dan sas ti kad iu a ra. ras niS navs, am xe la kacs ra Rac fer ma Si me pa ti Jebi a no? mag ram mas Sem deg, rac xruS Covs aux snes, Tu ras niS nav da es, igi pre zi dents uk ve in gli su rad (sa Si ne li ru su li aq cen tiT) mi mar Tav da ro gorc me go bars – `mai fri end~. mag ram, ro gorc ki ni ki tas siy va ru lis mozRva ve ba ga u nel de bo da, ma Sin ve iviwy eb da me gob ro bas: `Тоже мне, май френд нашелся! Откуда ты взялся и на хрен мне сдался!~3.

msgav si, rac 1960 wlis seq tem ber Si ga e ros ge ne ralu ri asam ble is se si a ze mox da, arc ma nam de da arc me re ara vis una xavs. se si is msvle lo bi sas ni ki ta, pro tes tis niS nad, fe xebs aba ku neb da ia tak ze da muS tebs ur tyam da ma gi das, ra sac sab Wo Ta de le ga ci is sxva wev re bic ime oreb dnen. fi li pi ne bis war mo mad ge nels man ̀ ame ri ke le bis ma ri o ne ti~ uwo da da Ta nac sa ja rod da a ma ta, `Se iZ le ba igi cu di ada mi a ni su lac ar aris, mag ram aS ka rad Ta vi si pat ro ne bis da va le bas as ru leb so~. es pa ne Tis sa ga reo saq me Ta mi nis tri `sis xli a ni re Ji mis~ war mo mad gen lad mo naT la. gan sa kuT re biT ga na ris xa ni ki ta se si is sxdomis Tav mjdo ma ris, ir lan di e li bo lan dis saq ci el ma, ro me lic cdi lob da ae lag ma xruS Co vis um sgav so e be bi: `aha, maS Tqvenc mxars uWerT im pe ri a liz mi sa da fa Siz mis am vi gin da ra msa xurs?! mo va dro da ir lan di e li xal xi Ca mo i ci lebs Tqven na ir im pe ri a list mCag vre lebs~. rode sac xruS Co vis Se Ce re ba ga e ros ge ne ra lur ma mdi vanma ha mar Sel dmac sca da, ni ki tam es sas ti kad ga ik vir va: `ro gor, Tqvenc Ce mi wi na aR mde gi xarT? me xom mos kov Si gi mas pin ZleT da na vi Tac ga ga se ir neT!?~4.


da sav le Ti sa da, ker Zod, aSSis mi marT wi na aR mdegob ri vi da mo ki de bu le bis mi u xe da vad, xruS Co vi aS karad ac no bi e reb da, rom sta li nis epo qa Si da sav leT Tan Ca ke ti li ka ris na wi lob riv ma inc ga Re ba au ci le be li iyo. swo red mi si dam sa xu re ba a, rom 1960ia ni wle bis dasawy is Si nelne la SeTx el da `rki nis far da~; SezR u du li ra o de no biT, mag ram ma inc da iwyo tu ris tu li jgu fe bis gag zav na ucx o e Tis qvey neb Si. ev ro pi dan Ca mo su li Cve ni ax lob le bi da nac no be bi sa a To biT gviy ve bod nen, Tu ra sa oc re be bi na xes, ro gor ac via xalxs, ras Wa men, ro gor ata re ben dros, ra na i ri ge mo aqvs `ko kako las~. maT mona yols Cven sxvebs vuy ve bo diT da a.S. ev ro pa da ame ri ka yve las sa moTx ed war mog ved gi na.

da iwyo ucx o eT Tan sa mec ni e ro, kul tu ru li da sportu li gac vle bi. gaC nda ucx o u ri es tra dis da ja zis firfi te bi da Ca na we re bi, ra sac Wku a ze ga dav yav diT.

erTer Ti yve la ze di di kul tu ru li So ki ga mo iw via Jur nal ma `ame ri kam~, ro me lic Cven Tvis pa ta ra sar kme li iyo sa moTx e Si. Jur na li xe li dan xel Si ga da di o da, cal ke vWri diT ame ri ku li man qa ne bis, la ma zi qa le bi sa da vitri ne bis fo to ebs da yve la ze ga mo sa Cen ad gi las va we bebdiT.

1962 wels Cvens ek ra neb ze ga mo vi da ame ri ku li fil mi `Se sa niS na vi Svi de u li~, ra mac faq tob ri vad Ca Sa la Tbilis Si sas wav lo pro ce si. sko lis ma giv rad am fil mis sana xa vad ki no Si miv di o diT di li dan, ram de ni me se an sze zedi zed. fil mis teq sti dRe sac ze pi rad max sovs.

***xruS Co vis Tan xmo bi Ta da mxar da We riT 1960 wels gan

xor ci el da qar Tu li sa mec ni e ro eq spe di cia pa les ti naSi. ma Sin sab Wo Ta kav Sirs is ra el Tan sak ma od rTu li urTi er To ba hqon da, ami tom qar Tul de le ga ci as (i rak li aba Si Ze, aka ki Sa ni Ze, gi or gi we re Te li) di di sir Tu le ebis ga da lax va mo ux da ie ru sa lim Si Ca sas vle lad da jvris

80 zurab abaSiZe

mo nas ter Si sa mu Sa o e bis Ca sa ta reb lad (gad mo ce miT swored am mo nas ter Si da as ru la si cocx le did ma rus Ta velma). eq spe di ci is Se de gebs mTe li qar Tu li sa zo ga do e ba elo da. ma le ie ru sa li mi dan sa si xa ru lo cno ba mo vi da: mo nas tris erTer Ti sve tis gaw men dis Sem deg aR mo a Ci nes rus Ta ve lis fres ka. es is to ri u li mov le na iyo.

kvlav ber li nis kri zi si: Ich bin ein Ber li ner!

xruS Co vis usaq ci e lo ga mox do mebs da sav le Ti io lad ai tan da, mag ram re a lur did po li ti ka Si ni ki ta da uS vebel ris kze mi di o da, ri Tac mTel msof li os glo ba lu ri saf rTxis wi na Se aye neb da.

ev ro pa Si yve la ze cxel wer ti lad kvlav ber li ni rCebo da. 1950 wli saT vis ger ma ni a Si aSSis, in gli si sa da safran ge Tis sa o ku pa cio zo ne bi ger ma ni is fe de ra ci ul respub li kad Ca mo ya lib da, xo lo sab Wo Ta sa o ku pa cio zo na – ger ma ni is de mok ra ti ul res pub li kad. gan sa kuT re buli sta tu si hqon da q. ber lins, ro mel zec oTx i ve yo fi li mo kav Si ris mmar Tve lo bis man da ti vrcel de bo da. sab Wour aR mo sav leT ber lin Si ko mu nis tu ri cxov re bis sti li iner ge bo da, xo lo ame ri kul, bri ta nul da fran gul seqto rebs uk ve re a lu rad da sav leT ber li ni er qva.

sab Wo Ta kav Si ri yve la do ne ze prin ci pu lad icav da im po zi ci as, rom da sav leT ber li ni Ta vi si gan sa kuT re buli sta tu siT ar war mo ad gen da ger ma ni is fe de ra ci u li res pub li kis na wils, mag ram da sav le Tis qvey ne bi cdilob dnen mos ko vis po zi ci is Se sus te bas (am sa kiTx is irgvliv di di or Tab rZo la ssrkis daS lam de da ger ma ni is ga er Ti a ne bam de mim di na re ob da).

uke Te si cxov re bis sa Zi eb lad aR mo sav leT ber lini dan da mTli a nad gdridan da sav leT ber lin Si sul uf ro me ti ger ma ne li ga da di o da. amis ga ke Te bas zed


me ti for ma lo ba ar sWir de bo da – qa la qis ko mu nis tur da ka pi ta lis tur na wi lebs sat ran spor to sa Su a le bebi Zve le bu rad akav Si reb da. ga sa i dum lo e bu li sab Wo Ta sta tis ti kis mi xed viT, 1956 wli saT vis aR mo sav le Ti na wili dan da sav leT ber lin Si sacx ov reb lad ga da vi da 1 mln, xo lo 1961 wli saT vis – 2,7 mln ger ma ne li. ga saT va lis wine be li a, rom um Tav re sad es kva li fi ci re bu li mu Sa xe li iyo. gdris xel mZRva ne lo ba naT lad xe dav da, rom karl mar qsis sam Sob los ko mu nis tur na wils mSro me le bi ka pita lizms am jo bi neb dnen. am Se maS fo Te be li ten den ci is Se sa Ce reb lad gdris li de ri val ter ul brix ti kremls mi mar Tav da, mag ram iqi dan Tav da pir ve lad da ax lo e biT aseT pa suxs iReb da: `Tu ger ma ni a Si So bi li mar qsiz mi Tavi si ve sam Sob lo Si ver ga i mar jvebs, ma Sin es kiTx vis niSnis qveS da a ye nebs sa er Tod Cvens war ma te bebs~.

Tum ca Tan da Ta no biT mos kov Sic xvde bod nen, rom ideo lo gi is gar da saf rTxe eq mne bo da sab Wo Ta kav Si ris geo po li ti kur in te re sebs: ger ma ni a Si aSSis po zi ci e bi sag rZnob lad Zli er de bo da. xruS Co vis mTa va ri mi za ni iyo iZu le bu li ga e xa da da sav le Ti, ec no ori ger ma nu li sa xel mwi fos ar se bo ba, ris Tvi sac mos kov ma sam Svi do bo xel Sek ru le bis pro eq ti Se i mu Sa va. da sav le Ti am va riants ar Tan xmde bo da, rad gan pot sda mis kon fe ren ci is ga dawy ve ti le be bi ar iT va lis wi neb da ger ma ni is or su vere nul sa xel mwi fod ga yo fas. ger ma ni is da yo fis sa marTleb ri vad ga for me bis ka te go ri u li mo wi na aR mde ge iyo gfris kan cle ri ade na u e ri, ro me lic, bu neb ri vi a, qveynis ga er Ti a ne ba ze oc ne bob da. aseT mid go mas arc aSSis ad mi nis tra cia da arc ger ma ni is is to ri u li me to qe safran ge Ti izi a reb da.

mag ram sab Wo Ta xel mZRva ne lo bam CaT va la, rom msof li o Si vi Ta re ba krem lis sa sar geb lod lag de boda. sab Wo Ta dip lo ma ti u ri Se te vis mTa va ri mi mar Tule ba q. ber li ni un da yo fi li yo. ker Zod, mos kovs un da esar geb la im ga re mo e biT, rom sat ran spor to ko mu ni

82 zurab abaSiZe

ka ci e bis Tval saz ri siT es qa la qi sru lad iyo da mo kide bu li gdrze (ber li ni gdris te ri to ri a ze mde bare ob da).

`Cven ga dav wyvi teT Se te va da sav leT ber lin ze mig veta na~ – igo neb da xruS Co vi – “qi rur gi u li Ca re vis ga re Se amis ga ke Te ba Se uZ le be li iyo, mag ram vcdi lob diT opera cia anes Te zi is qveS Cag ve ta re bi na. rad gan dip lo ma tiur ma mcde lo beb ma Se de gi ar ga mo i Ro, ax la mxo lod is Ra dag vrCe no da, rom bas ri ia ra RiT rac Se iZ le ba nak le bi tki vi li mig ve ye ne bi na pa ci en tis Tvis. arc ope ra ci is Semdgo mi gar Tu le be bi gvsur da~5.

1958 wlis 10 no em bers xruS Cov ma mos kov Si ga nacx a da, rom sab Wo Ta kav Si ri uars am bob da ber li nis ar se bul sta tus ze da api reb da yve la uf le ba am qa la qis sat ranspor to ko mu ni ka ci eb ze gdrTvis ga da e ca, xo lo ber lini de mi li ta ri ze bul `Ta vi su fal qa la qad~ un da ga mocxa de bu li yo. am gva rad, xruS Co vi ur Cev da aSSs, in glis sa da saf ran geTs ami e ri dan ber lin Tan da kav Si re bul sakiTx eb ze gdris ko mu nis tu ri re Ji mi saT vis mi e mar TaT. mom dev no dRe eb Si va Sin gton Si, lon don sa da pa riz Si mos ko vi dan mi i Res Se sa ba mi si we ri lo bi Ti Sety o bi neba imis Ta o ba ze, rom Tu ki aR niS nul Se Ta va ze ba ze eq vsi Tvis man Zil ze ar iq ne bo da miR we u li Se Tan xme ba, ssrk or mxriv sam Svi do bo xel Sek ru le bas ga a for meb da gdrTan da yve la sat ran zi to uf le bebs mas ga das cem da. es nam dvi li ul ti ma tu mi iyo.

sab Wo Ta ga mow ve va sak ma od os ta tu rad iyo gaT vli li. da sav leTs an un da eRi a re bi na ger ma ni is de mok ra ti u li res pub li ka, an da ewyo omi sab Wo Ta kav Sir Tan ise Ti teqni ku ri sa kiTx is ga mo, ro go ric sat ran zi to uf le be bi iyo. da sav leT Si di di aJi o ta Ji aty da. bev ri gu lub ryvilod kiTx u lob da: ra tom un da vi o moT ra Rac sat ran zito uf le be bis ga mo?

re a lu rad ki xruS Co vis es na bi ji da sav le Tis er Ti ano bis ga moc da da maT ri geb Si gan xeT qi le bis Se ta nis se


ri o zu li mcde lo ba iyo. man am mi zans na wi lob riv mi aR wia ki dec.

ade na u e ri ka te go ri u lad wi na aR mde gi iyo da ek ma yofi le bi na sab Wo Ta ul ti ma tu mi da Tvli da, rom da savle Tis stra te gia mi mar Tu li un da yo fi li yo ger ma ni is ga er Ti a ne bis ken. bo lo 300 wlis man Zil ze saf ran ge Ti cdi lob da xe li Se ewyo ger ma ni is da sus te bi sa da da qucma ce bi saT vis, mag ram pre zi den tma de gol ma am je rad Sec va la qvey nis kur si da gfrs mtki ce so li da ro ba gamo ucx a da. am mxar da We ras imis Si Sic ga na pi ro beb da, rom Se saZ lo iyo mos ko vis am axal moTx ov nas isev ger ma nu li So vi niz mis aRor Zi ne bi saT vis mi e ca biZ gi.

va Sin gto ni da lon do ni uf ro mos kov Tan mo la pa rake bi sa ken ix re bod nen. bri ta ne Tis pre mi e ri 1959 wlis 21 Te ber vals mos kovs ew via da Se e ca da xruS Co vi kom pro mise bis au ci leb lo ba Si da er wmu ne bi na.

ame ri ke leb ma ga dawy vi tes Se e mow me bi naT, ram de nad efeq tu ri iyo sab Wo Ta sa ha e ro dac vis sis te ma ber linSi. maT ber li nis mi mar Tu le biT ram de ni me sam xed rosatran spor to TviT mfri na vi ga uS ves. amas moh yva sab Wo Ta ga ma nad gu reb le bis af re na da ame ri ku li TviT mfri na ve bi iZu le bu li gax dnen ba zeb ze dab ru ne bu liy vnen. msgav si in ci den ti ram den jer me gan me or da, ris Sem de gac mos kovma gdris kon trols da uq vem de ba ra da sav leT ber lin sa da gfrs So ris ar se bu li yve la sat ran spor to mar Sruti. sa pa su xod na tos xel mZRva ne lo bam avi a ga ma nad gu reble bis saf ran ge Ti dan gfris ba zeb ze ga day va nis ga dawyve ti le ba mi i Ro.

xruS Co vis ul ti ma tu mis 6Tvi a ni va da amo i wu ra, magram mos ko vi praq ti kul na bi jebs ar dgam da. aman da savleT Si ga mo iw via eW vi, rom sab Wo e le bi yoy ma nob dnen. 1959 wels xruS Co vis vi zit ma aSSSi da mis ma sa ub reb ma ei zenha u er Tan er Tgva rad Se ar bi la da Za bu lo ba ber lin Tan da kav Si re biT. Sem dgom Si msof li o Si gan vi Ta re bul ma mov le neb ma, ker Zod re vo lu ci u ri ku bis wi na aR mdeg aSS

84 zurab abaSiZe

is mxar da We riT gan xor ci e le bul ma in ter ven ci am plaia xi ron Si, ase ve vi et nam Si Seq mnil ma vi Ta re bam kvlav ga daawy ve ti na mos kovs ber li nis Te mis ga aq ti u re ba. da, rac mTa va ri a, gdris li de ri ul brix ti uk ve ka te go ri u lad mo iTx ov da aR mo sav leT da da sav leT ber lins So ris sasazR vro zo lis Seq mnas (ul brix ti di di ked lis aR marTva zec ki ala pa rak da, mag ram jer amas did yu radR e bas ar aq cev dnen). 13 ap rils ade na u e ris vi zi ti sas va Sin gton Si ga moq vey nda or mxri vi gan cxa de ba, rom li Tac uar yo fili iq na yve la sab Wo Ta moTx ov na da xa zi ga es va ger ma ni is ga er Ti a ne bis au ci leb lo bas Ta vi suf le bi sa da de mok rati is sa fuZ vleb ze.

1961 wlis iv nis Si xruS Co vi ve na Si aSSis axa lar Ce ul pre zi dents jon ke ne dis Sex vda. Sex ved ris mTa va ri Te ma ber li nis sa kiTxi iyo. xruS Co vis wi na da de ba sam Svi do bo xel Sek ru le bis ga for me bi sa da ori ger ma ni is aRi a re bis Se sa xeb ke ne dim ka te go ri u lad uar yo, ra sac xruS Co vis axa li 6Tvi a ni ul ti ma tu mi moh yva. si tu a cia me tad sa xifa To xde bo da, rad gan arc er Ti mxa re ar api reb da ukan da xe vas.

am dro i saT vis xruS Co vi me tad Se gu li a ne bu li iyo sab Wo Ta kav Si ris axa li sen sa ci u ri miR we viT – msof li os pir ve li kos mo nav ti iu ri ga ga ri ni no mer pir ve li su pervar skvla vi iyo.

mi u xe da vad ke ne dis Tan sa er To jam Si ko req tu li saub ri sa, ni ki tam aSSis axa li pre zi den ti sust pi rov nebad CaT va la da vi zi tis dam Tav re bis Sem deg ax lo wre Si ga moty da: `Tu ax la ame ri ke lebs ase Ti pre zi den ti hyavT, me nam dvi lad me co de ba ame ri ke li xal xi~. am Se fa se ba ze ga ci le biT Sors wa vi da gro mi ko, ro mel mac sab Wo Ta saga reo uwy e bis par ti ul aq tiv ze ga nacx a da: `es iyo gi ganti sa da pig me is Sex ved ra~6.

wle bis Sem deg uk ve pen si o ne ri xruS Co vi ase igo nebda ke ne dis: `Cem sa da ke ne dis So ris di di gan sxva ve ba iyo. me yo fi li me Sax te vi ya vi, me re me ta lur gi, ro me lic Sem


dgom par ti is ne biT Ce mi qvey nis pre mi e rad da vi niS ne. kene di ki mi li o ne ris Svi li da Tvi To nac mi li o ne ri iyo. igi ka pi ta liz mis gaZ li e re bas cdi lob da, me ki ka pi taliz mis dan gre va sa da axa li so ci a lu ri wyo bis mSe neb lobas mar qsis, en gel si sa da le ni nis Te o ri is sa fuZ vel ze~7.

ve ni dan mos kov Si dab ru ne bu li xruS Co vi erTerT did Tav yri lo ba ze ge ne ralle i te nan tis for ma Si gamocx ad da, rac da sav le Tis Tvis omis sa SiS ro e bis mi niSne ba iyo. bri ta ne Tis el CTan Sex ved ri sas ki man zus tad da a sa xe la ato mu ri bom be bis is ra o de no ba, rac sak ma ri si iq ne bo da in gli si sa da saf ran ge Tis ga sa nad gu reb lad – Se sa ba mi sad 6 da 98.

ul brix ti ki kvlav ka te go ri u lad iTx ov da da savleT ber lin Tan sazR vris gaZ li e re bas. mi si az riT, wi na xaz ze gdris me sazR vre e bi un da Cam dga riy vnen, ukan ki sab Wo Ta ja ris ka ce bi. xruS Covs ukiTx avs ki dec ger ma neli ko mu nis te bis Tvis, me re Tqve ni me sazR vre e bi es vri an Ta vi anT moZ me sazR vris dam rRve veb so? ama ze mas ase Ti pa su xi mi u Ri a: `Tqve ni sa mo qa la qo omis dros ru se bi ru sebs wle bis man Zil ze da un dob lad eb rZod nen. maS, ra tom fiq robT, rom kla sob ri vi mo va le o bis Se sas ruleb lad ger ma ne li ar ga mo i ye nebs ia raRs ger ma ne lis wi na aR mdeg?~9.

1961 wlis 1213 ag vis tos Ra miT da sav leT ber lin Si da wes da mkac ri sa sazR vro re Ji mi, ro me lic gu lis xmobda dam ca vi sa in Jin ro na ke To be bi sa da be to nis ma Ra li fi le bis gan ked lis age bas.

qa la qi faq tob ri vad ci xed ga da iq ca.ke ne dis re aq cia am Sem za rav in for ma ci a ze ase Ti iyo:

`Za li an cu di ga dawy ve ti le ba a, mag ram es jo jo xe Tu ri ke de li uke Te si a, vid re omi~. va Sin gto nis aseT ma po zi ciam ade na u e ris, da sav leT ger ma ne le bi sa da ber li ne le bis di di imed gac ru e ba ga mo iw vi a, rac ke ne dim co ta mog vi ane biT ga mo as wo ra. mi si ga mos vla da sav leT ber li ne lebis wi na Se da mi si cno bi li sity ve bi so li da ro bis da Ta

86 zurab abaSiZe

vi suf le bis dac vis sim bo lod iq ca: ̀ Ich bin ein Ber li ner!~ (`me ber li ne li var!~).

mom xda ris Sem deg va Sin gton Si da iwy es ga mok vle va, iyo Tu ara ked lis aSe ne bis faq ti ber li nis oTx mxri vi mar Tvis xel Sek ru le bis dar Rve va. da as kvnes, rom ara. mag ram da sav le Tis qvey ne bi aR niS nul faqts re aq ci is ga re Se ver da to veb dnen. aSSis kon gre si da e Tan xma 250 aTa si re zer vis tis mo bi li za ci as, aSSis sam xed ro sazRvao flot ma ki dev er Ti wliT da to va sam sa xur Si 26 aTa si mezR va u ri.

saq me la mis omam de mi vi da, ro de sac 17 ag vis tos ameri ku li tan ke bi ga moC ndnen frid rix Stra se ze ar se bul sa kon tro lo gam Sveb pun qtTan. Ta vis mxriv in gli suri tan ke bi ga moC ndnen bran den bur gis WiS kar Tan, xo lo fran gu li – vit te na u er Stra se ze. sa wi na aR mde go mxa res sab Wo Ta tan ke bi id gnen. ima ve dRes ke ne dim brZa ne ba gasca, rom da sav leT ber lin Si da ma te biT 1500 sam xed ro gada es ro laT, xo lo Tu sa Wi ro iq ne bo da, ga eg zav naT ki dev er Ti di vi zi a.

sab Wo Ta xel mZRva ne lo ba Si Sob da, rom da sav le li mokav Si re e bi ber li nis sazR vris Za liT gax snas Se ec de bodnen, ra sac, al baT, uf ro lo ka lu ri Se i a ra Re bu li Se take ba moh yve bo da.

da iwyo mra val mxri vi kon taq te bi mdgo ma re o bis Semsu bu qe bi sa da for ma lu ri Se Tan xme bis miR we vis miz niT. da Za bu lo bam ase Tu ise ik lo, ro ca na Te li gax da, rom da sav le Tis mxri dan Za lis ga mo ye ne bas ad gi li ar eq ne boda.

22 ag vis tos gdris mTav ro bam da ke ta yve la sa sazRvro gam Sve bi pun qti (er Tis gar da) da sa sazR vro seqto ris ori ve mxa res da iwyo 100met ri a ni ne it ra lu ri zo lis age ba. 24 ag vis tos gdris mTav ro bis aq ci is sa pasu xod sazR var ze tan ke biT zur gga mag re bu li aTa sam de ame ri ke li ja ris ka ci gan lag da. sa pa su xod sab Wo Ta kav


Sir ma kun Zul axal mi wa ze 50me ga to ni a ni wyal ba dis bombi ga mo ca da.

1961 wlis seq tem beroq tom ber Si ame ri kis ja re bis ricx vi da sav leT ber lin Si 40 aTa sam de ga i zar da, avi a ciis ricx vma 300s mi aR wi a.

24 seq tem bers ke ne dim pi ra dad xruS Co vis gan mi i Ro weri li, sa dac igi ir wmu ne bo da, rom `qa riS xal ma ber li nis Tav ze ga da i a ra~. 17 oq tom bers kom par ti is XXII yri lo baze xruS Cov ma ga nacx a da, rom gdrTan se pa ra tu li sam Svido bo mo la pa ra ke bis ga mar Tvis ul ti ma tu mu ri va da arc ise mniS vne lo va ni a, Tu ki da sav le Ti re a lur mzad yof nas ga moT qvams ber li nis kri zi sis mo sag va reb la do.

2627 oq tom bers ber li nis seq to rul sazR var ze, kerZod, cno bil gam Sveb punqt Car lis Tan mom xda ri in ci dentis dros, omi sa da mSvi do bis sa kiTxi sa tan ko eki pa Je bisa da ma Ti xel mZRva ne le bis ner veb ze iyo da mo ki de bu li. erT mxa res sab Wo Ta tan ke bi sa sazR vro seq tor Tan idgnen, xo lo sa wi na aR mde go mxa res – ame ri ku li. er Ti gasro la da...

28 oq tom bris di liT sab Wo Ta tan keb ma ukan da i xi es, rac kri zi sis mwva ve sta di is da sas ruls mo as wa veb da.

mom dev no Tve e bis man Zil ze ber li nis kri zi si nelTbil vi Ta re ba Si grZel de bo da. sab Wo Ta xel mZRva ne lobam ga mar jve bu lad da as kvna, rom ber li nis ked lis agebiT `im pe ri a lis tu ri qvey ne bis~ gav le nam aR mo sav leT ger ma ni a ze mniS vne lov nad ik lo. Ta vi su fa li sam ya ro ki ga og ne bu li Ses cqe ro da ev ro pis Su a gul Si aSe ne bul Semza rav ke dels, ro me lic 40 wlis man Zil ze sab Wo Ta qse nofo bi i sa da `ci vi omis~ sim bo lod iq ca.

ger ma ni is fe de ra ci u li res pub li kis kan cle ri adena u e ri aS ka rad uk ma yo fi lo dar Ca aSSisa da di di brita ne Tis ara sak ma ri si mxar da We riT ber li nis kri zi sis pe ri od Si. swo red ami tom ami e ri dan man aq cen ti usafrTxo e bis sfe ro Si saf ran geT Tan mWid ro ur Ti er To ba ze ga da i ta na.

88 zurab abaSiZe

ber lin Si da Za bu lo bis ke ra jer Cam qra li ar iyo, rode sac sru li ad mo u lod ne li xan Za ri msof li os sul sxva re gi ons mo e do...

ato mu ri San ta Ji ku bis tro pi keb Si

1962 wels Cve ni oja xi wyne Tis aga rak ze oq tom bris Sua ricx ve bam de dar Ca. Tbi li, mSvi di Se mod go ma iyo. me da Ce mi uf ro si da sko la Si wyne Ti dan dav di o diT, rac im dro i saT vis sak ma od did mog za u ro bad meC ve ne bo da. zafxu lis da sawy is Si wyneT Si abar ge ba da Se mod go ma ze Ca mobar ge bac mTe li am ba vi iyo.

erT sa Ra mos ma ma Cem ma mTe li oja xi kvlav Seg vkri ba da dra ma tu li to niT ga mog vicx a da: am dRe eb Si ato mu ri omi da iwy e ba da ami tom sas wra fod sva neT Si un da gag xizno To. Cem Tvis ga u ge ba ri iyo, Tu ro mel om ze sa ub rob da ma ma. vxe dav di, rom igi Za li an Ca fiq re bu li iyo, ami tom vcdi lob di sva neT Si gam gzav re bis per speq ti viT ga mowve u li si xa ru li ar ga mo me xa ta.

dra ma tu li vi Ta re ba de da Cem ma gan mux ta. max sovs, man mSvi dad da as kvna: irak li, ar Rirs wva le bad. aba ra mniSvne lo ba aqvs ato mu ri bom biT wyneT Si amog vJle ten, Tu sva neT Si o. Ta nac ase Ti na uc ba Te vi mgzav ro ba zed me ti wva le ba caa da xar ji co.

ase Se mo iW ra Cems bav Svur cno bi e re ba Si ato mu ri omis sa SiS ro e ba. me am Te ma ze ma nam de aras dros mi fiq ria da arc Cems Ta na to leb Tan mi sa ub ri a. is sam ya ro, ro mel Sic Cven vcxov rob diT, uaR re sad mSvi do bi a ni da ke Ti li meCve ne bo da. omi sadR ac Sors iyo, ma ma Ce mi sa da mi si me gobre bis mo go ne beb sa Tu ki no eb Si na nax si u Je teb Si. da ai, uceb vi geb, rom uax lo es dRe eb Si Se iZ le ba yve la er Tia nad amov wydeT. ra tom? sa i dan? vis mo u vi da Tav Si ase Ti idi o tiz mi?


yve la ze gav rce le bu li ver si iT, re vo lu ci ur ku ba Si sab Wo Ta bir Tvu li ia ra Ris gan Tav se bis ̀ ge ni a lu ri~ idea xruS Covs pir ve lad Tav dac vis mi nistr ma li nov skis Tan er Tad Sa vi zRvis sa na pi ro ze se ir no bis dros mo u vi da. mi nis trma pre mi e ris yu radR e ba ima ze ga a max vi la, rom Savi zRvis me o re mxa res – Tur qe Tis te ri to ri a ze gan lage bul ame ri kul ra ke tebs 67 wu Tis man Zil ze Se eZ loT ga e nad gu re bi naT uk ra i ni sa da ru se Tis sam xre Ti na wi lis msxvi li qa la qe bi.

ma Sin xruS Cov ma hkiTxa ma li nov skis, Tu ra tom ar SeeZ lo sab Wo Ta kav Sirs ga e ke Te bi na igi ve, ra sac ake Teb da aSS. ma ga li Tad, ra ke te bi ga ne la ge bi na re vo lu ci ur kuba Si, miT ume tes, rom ame ri kas sab Wo Ta kav Si ri gar Se mortymu li hyav da sam xed ro ba ze biT, xo lo sab Wo Ta ra kete bi da ato mu ri bom be bi mxo lod sab Wo Ta te ri to ri a ze iyo gan Tav se bu li. aS ka ra uTa nab ro ba!

ase Ca i fiq ra da ga ni xi la es ope ra cia xruS Cov ma jer ma li nov skis Tan, Sem deg sab Wo Ta xe li suf le bis uax lo es wres Tan. ga ur kve ve li iyo mxo lod er Ti ram: Se iZ le bo da Tu ara sa i dum lod ga ne la ge bi naT sa ra ke to mowy o bi lobe bi ku ba ze da mo ey va naT isi ni sam xed ro mzad yof na Si. kun Zu li pa ta ra iyo da yo ve li mxri dan gar Se mor tymuli ame ri ku li sa daz ver vo avi a ci iT. isic ga ur kve ve li iyo, da Tan xmde bo da Tu ara ku bis xe li suf le ba ssrkis wi na da de bas. am sa kiTx e bis ga da sawy ve tad uaR re sad sa idum lo vi Ta re ba Si ku ba Si sab Wo Ta de le ga cia ga ig zav na. fi del kas tros pa su xi ase Ti iyo: Tu ki es sa Wi roa so ci aliz mi saT vis, me mzad var ga dav dga ase Ti na bi ji.

aR niS nu li ide is sam xed ro as peq te bis gan sa xil velad mos kovs le gen da ru li Ce ge va ra da ra ul kas tro ew viv nen. ra ke te bis gan la ge bas ku bis te ri to ri a ze ori mi za ni hqon da: pir ve li, ro gorc Ta vad xruS Co vi am tki ceb da, es iyo ku bis dac va, rad gan ar se bob da seri o zu li al ba To ba imi sa, rom va Sin gto ni kas tros reJims ar igu eb da. Tum ca isic na Te li iyo, rom kun Zul ze

90 zurab abaSiZe

ra ke tulbir Tvu li ba ze bis Seq mna uf ro me tad zrdi da ame ri ke le bis kun Zul ze SeW ris risks. aseT ris kze rom mi di o da, xruS Co vi er Tdro u lad cdi lob da Se ec va la ssrksa da aSSs So ris Zal Ta stra te gi u li ba lan si, eCve ne bi na sab Wo Ta siZ li e re da Se eq mna pi ro be bi sam xedro Tu ara, po li ti ku ri pa ri te ti sa ma inc. ra Tqma unda, xruS Covs mSve niv rad es mo da, rom omis Sem Txve va Si sa pa su xo dar tymiT ame ri kas Se eZ lo da en gria sab Wo Ta kav Si ri da ga e nad gu re bi na mi si mo sax le o bis na xe var ze me ti.

sa va ra u do a, rom xruS Covs sxva mo saz re be bic hqon da. mas sur da Se eq mna aSSTan mo la pa ra ke bis axa li pi ro bebi da Ta na ba ri kom pro mi se bis miR we vis sa Su a le be bi. igi ase ve cdi lob da am gziT mi e Ro is, ris ke nac is wra fo da 19581962 wle bis gan mav lo ba Si. ker Zod, gdris aRi a re ba, da sav leT ber li nis axa li sta tu si, omis Sem dgo mi sazRvre bis aRi a re ba, ag reT ve se ri o zu li cvli le be bi sab WoTa kav Sirame ri kis ur Ti er To beb Si.

1962 wlis iv li sis bo lo dan seq tem bris Sua ricx vebam de sab Wo Ta kav Sir ma ku ba Si da ax lo e biT 100 xo mal di ga ag zav na. am je rad maT did na wils ia ra Ri ga dah qon da. ame ri kel Ta gaT vliT, ga da i zi da sa Su a lo moq me de bis radi u sis mqo ne 42 ra ke tis da nad ga ri, `de da mi waha e ri~ tipis sa ze ni to mowy o bi lo be bi da sxv. gar da ami sa, ro gorc es mog vi a ne biT dad gin da, ku ba Si ga da is ro les da ax lo ebiT 40 aTa si sab Wo Ta ja ris ka ci da ofi ce ri.

sab Wo Ta xo mal de bis es ga da ad gi le ba ar Se iZ le bo da Se um Cne ve li dar Ce ni li yo ame ri ke le bi saT vis. ame ri kis mTav ro bam Ta vi si SeS fo Te ba ac no ba sab Wo Ta elCs anato li dob ri nins da, ama ve dros, ku bis max lob lad di di wrTvne bi Ca a ta ra, rom leb Sic 45 sam xed ro xo mal di da 10 aTa si sazR vao sam xed ro mo na wi le ob da. TviT mfri na ve bi awar mo eb dnen ku bis te ri to ri is fo tog ra fi re bas. seqtem bris bo los da oq tom bris da sawy is Si Zli er ma Rrubli a no bam xe li Se u Sa la fo to daz ver vis gag rZe le bas.


ame ri ke leb ma mxo lod 10 oq tom bers SeZ les ga ne ax le binaT daz ver va.

14 oq tom bers mo po ve bul ma mo na ce meb ma va Sin gto nis So ki ga mo iw vi a. 16 oq tom bers ke ne dis uk ve sru li in forma cia hqon da ku bis te ri to ri a ze ra ke te bis ga ma le bu li tem piT da mon ta Je bis Se sa xeb. pre zi den tis brZa ne biT TeTr sax lSi sas wra fod `kri zi sis jgu fi~ Se iq mna.

jgu fi moq me de bis ram de ni me va ri ants ga ni xi lav da. erTer Ti ku bis ma si re bu li da bom bva da mis te ri to ria ze ame ri ku li ja ris ga das xma iyo. sam xed ro wvrTne bis mo ti viT sas wra fod da iwyo mza de ba Za le bis sru li mo bili za ci is Tvis.

mo diT, aq Sev Cer deT da am is to ri as sxva na i rad Sev xedoT.

ka ri bis kri zis ze uam ra vi ram da i we ra, Se iq mna sa tele vi zio da mxat vru li fil me bi. ami tom yo ve li ve amis `ga dam Re re bas~ nam dvi lad az ri ara aqvs. am Sem Txve va Si yu radR e bas is to ri is im pa sa Jeb ze ga va max vi leb, rac, Cemi az riT, sa qar Tve lo Si bo lo xans gan vi Ta re bul movle nebs mog va go nebs, gar kve u li pa ra le le bis ga ta re bac aS ka rad sa Wi ro a.

***1962 wlis 18 oq tom bers TeTr sax lSi ga i mar Ta ke

ne dis Sex ved ra sab Wo Ta kav Si ris sa ga reo saq me Ta minis trTan gro mi kos Tan, ro me lic aSSSi ga e ros ge nera lu ri asam ble is se si a Si mo na wi le o bis mi sa Re bad im yo fe bo da.

am mo men ti saT vis ke ne dis uk ve ma gi da ze edo uty u a ri in for ma cia (fo to e bi, daz ver vis mo na ce me bi) ku ba Si sabWo Ta bir Tvu li ia ra Ris ar se bo bis Se sa xeb. ro de sac sa uba ri ku bis Te mas Se e xo, pre zi den ti da in te res da, xom ar api reb da mos ko vi ku bi saT vis ra i me `Se te vi Ti xa si a Tis~ ia ra Ris mi wo de bas, ra zec gro mi kom ka te go ri u li ua ri, anu mi si cno bi li `нет~ ga nacx a da. co ta xnis Sem deg pre

92 zurab abaSiZe

zi den ti kvlav da ub run da am Te mas, mag ram kvlav da be jiTe bi Ti `нет~ mi i Ro.

mom dev no wleb Si, Tun dac dRem de, bevrs msje lo ben ima ze, Tu ra tom ar da u do win sab Wo Ta mi nistrs ke ne dim uty u a ri faq te bi. ne tav, ras ity o da am Sem Txve va Si gromi ko?

ro gorc Cans, pre zi dents jer ar hqon da sru lad mofiq re bu li Sem dgo mi moq me de bis geg ma. Sex ved ris Sem deg ke ne dis mTa va ri das kvna is iyo, rom sab Wo Ta xel mZRva nelo bis ndo ba ara na i rad ar Se iZ le bo da. maT Tvis tyu il sa da mar Tals er Ti fa si hqon da. aba sxva na i rad ro gor Se iZle bo da aex sna ase Ti uti fa ri saq ci e li?

am is to ri u li sa ub ris Sem deg ki gro mi kom krem lSi ase Ti sa xis in for ma cia ga ag zav na: `va Sin gton ma ara fe ri icis~.

Ta vis mo go ne beb Si gro mi ko wers: ̀ da sav leT Si gav rcele bu li cno be bis mi u xe da vad, mTe li sa ub ris gan mav loba Si ke ne dis sa er Tod ar da u ye ne bia sa kiTxi ku ba Si sabWo Ta sa ra ke to ia ra Ris ar se bo bis Se sa xeb. Se sa ba mi sad, me ar vi ya vi val de bu li ga me ca pa su xi ima ze, iyo Tu ara ase Ti ia ra Ri ku ba Si~10. am gva rad, gro mi kom mog vi a ne biT ara mar to da a das tu ra Ta vi si saq ci e li, ara med Se e ca da ga e mar Tle bia ki dec igi, rac, al baT, isev da isev uz ne oba a. Tum ca gro mi ko aRi a reb da, rom mis xan grZliv dip loma ti ur cxov re ba Si es yve la ze rTu li Sex ved ra iyo.

ro gorc aSSSi yo fi li sab Wo Ta el Ci dob ri ni ni igonebs, igi ar iyo in for mi re bu li ku ba Si sab Wo Ta ra ke tebis gan la ge bis Se sa xeb, rac ase ve sa in te re so is to ri u li faq ti a. man amis Se sa xeb Se ityo 22 oq tom bers sa xel mwi fo de par ta men tSi, sa dac mas ga das ces ke ne dis we ri li xruSCo vis sa xel ze da ga mos vlis teq sti, rom li Tac ram de nime sa aT Si ke ne dim ame ri kel xalxs mi mar Ta.11

Ta vis is to ri ul ga mos vla Si ke ne dim isa ub ra im sa SiSro e ba ze, rac aSSis usaf rTxo e bas Se uq mna sab Wo Ta kav Siris am upa su xis mgeb lo ga dawy ve ti le bam da am cno msof


li os ku bis ir gvlis `ka ran ti nis re Ji mis~, anu blo ka dis da we se bis Se sa xeb. ami e ri dan aSS akon tro leb da ku ba Si ne bis mi e ri xo mal dis Ses vlas.

xruS Co vis sa xel ze gag zav nil we ril Si ke ne di aR niSnav da, rom es ga dawy ve ti le ba `au ci le be li mi ni mu mi~ iyo. sa pa su xo we ril Si xruS Cov ma sas ti kad iu a ra ke ne dis argu men ta cia da ame ri ke le bis es na bi ji su ve re nu li ku bis Si na gan saq me eb Si uxeS Ca re vad da sa er Ta So ri so sa marTlis dar Rve vad Se a fa sa. amas sab Wo Ta kav Si ri ar mo iTmen da!

flo ri dis Stat Si da iwyo 100 aTa si re zer vis tis mo bili za ci a, rom le bic mzad iy vnen ne bis mi er wuTs ku ba Si gada sas xme lad. sab rZo lo mzad yof na Si iq na moy va ni li aSSis stra te gi u li da taq ti ku ri avi a ci a, sam xed ro flo ti, da sav leT ev ro pa Si gan la ge bu li Se i a ra Re bu li Za le bi.

23 oq tom bers ga e ros uSiS ro e bis sab Wom sa gan ge bo sxdo ma ze ga ni xi la ku ba Si Seq mni li vi Ta re ba. es iyo yvela ze da Za bu li sxdo ma ga e ros ar se bo bi sa da Sem dgo mi 46 wlis man Zil ze (a nu 2008 wlis ag vis tom de!*)

ame ri kis el Cis Se kiTx vas, ga na la ga Tu ara mos kov ma ku ba Si sa ra ke to Se i a ra Re ba, sab Wo Ta el Cma `zRap re bis mo yo liT~ upa su xa. `gTxovT, mi pa su xoT kon kre tu lad – ho Tu ara! – ka te go ri u lad mo iTx o va ame ri kis el Cma. sabWo Ta dip lo ma tis pa su xi kvlav mi ki bulmo ki bu li iyo.

*** dad ga 24 oq tom be ri. mTe li ame ri ka pir da pir eTer Si

uyu rebs, Tu ro gor srul de ba ke ne dis mi er ga mocx a debu li ka ran ti ni ku bis gar Se mo. yve la aRel ve bu li Sescqe ris, ro gor uax lov de ba `wi Tel xazs~ sab Wo Ta xomal di, ro mel ze dac, al baT, bir Tvu li ia ra Ri a. rCe ba 20 mi li... 10 mi li... 5 mi li...

* es Sefaseba gaeroSi CNNis korespondents ekuTvnis

94 zurab abaSiZe

xo mal dma `wi Te li xa zi~ ga dak ve Ta da ku bis ken mi e marTe ba!

umaR le si mTa var sar dlis gan kar gu le bis Se sa ba mi sad, ame ri ku li xo mal de bi ram den jer me af rTxi le ben sab WoTa eki paJs, rom Tu ki ge mi svlas ar Sewy vets, mis wi na aRmdeg cecxls gax sni an. ge mi ma inc ar Cer de ba.

sa mi sa ra ke to dar tymis Se de gad sab Wo Ta tan ke ri ganad gu re bu li a. ame ri ke le bi sul ga na bu li uyu re ben tele ek ra nebs `In Li ve~. ra mox de ba amis Sem deg?

xan mok le rek la ma te le ma yu reb lebs sTa va zobs sa oja xo bun ke rebs ato mu ri bom bi sa gan Tav da sa ca vad. sau ke Te so mom sa xu re bas hpir de ba po ten ci ur kli en tebs qvey nis erTer Ti res peq ta be lu ri dam krZa la vi bi u roc.

te le ko men ta to ri iuwy e ba, rom 2 aTas ma sab Wo Ta tankma ga dak ve Ta sa sazR vro zo na da da sav leT ber lin Si SeiW ra.

myi si e rad ame ri kul ma avi a ci am da iwyo ku ba Si sab Wo Ta sa ra ke to da nad ga re bi sa da sxva sam xed ro in fras truqtu ris ga nad gu re ba. ame ri ku li de san ti ku ba Si ga das xes, fi del kas tro si e ra ne va dis mTeb Si ga i xiz na. Ta vis droze man iqi dan wa mo iwyo ku bis re vo lu ci a.

18.45 sTze sab Wo Ta stra te gi ul ma avi a ci am ori atomu ri bom bi Ca mo ag do da sru lad ga a nad gu ra aSSis mo kavSi re qvey nis – sam xreT ko re is de da qa la qi se u li da q. pusa ni. am da bom bvis siZ li e re zus tad ise Ti iyo, ro go ric ame ri ku li ato mu ri bom be bi sa hi ro si ma sa da na ga sak Si 1945 wels. ami Tac sab Wo Ta kav Sir ma `si met ri u li~ pa su xi gas ca aSSs.

aSSsa da sam xreT ko re as So ris ar se bu li xel Sek rule bis Se sa ba mi sad, aSS iZu le bu li gax da sa pa su xo na biji ga da ed ga – wynar oke a ne Si gan Tav se bul ma ame ri kul ma sam xed ro flot ma 19.35 sTze sru lad ga a nad gu ra ru seTis aR mo sav le Tis ka rib We – q. vla di vos to ki. sab Wo Ta te le vi zi a, ro gorc yo vel Tvis, dra ma tul mo men teb Si Ca i kov skis `ge de bis tbas~ aC ve nebs.


sab Wo Ta ba lis ti kur ma ra ke teb ma sa pa su xo Se te va mi ita nes aSSis me o re stra te gi ul par tni or ze – ia po ni a ze da am je rad uk ve sab Wo Ta bir Tvu li ia ra RiT da bom bes qala qe bi na ga sa ki da hi ro si ma.

ima ve 24 oq tom bers ga mocx ad da Ci ne Tis sa xal xo ar miis sru li mo bi li za ci a. mao Ze duns jer zus tad ga dawyve ti li ara aqvs, Tu vis Se u ti os, mag ram grZnobs, rom `WeS ma ri te bis mo men ti~ dad ga da ax la ra Rac un da mo imoq me dos.

Tur qeT Si in jir li kis sam xed ro ba zi dan af re ni li sa mi stra te gi u li bom bdam Se ni bir Tvul bom bebs ag debs Tbi lis Si da kav ka si is sxva qa la qeb Si. Tbi lis Si Ca mog debu li bom bi teq ni ku ri ga u mar Ta o bis ga mo ar feT qde ba (ma inc ro gor gvi mar Tlebs yo vel Tvis qar Tve lebs!)

xruS Co vi iviwy ebs se na tor hem fris Tvis mi ce mul dapi re bas da gas cems brZa ne bas, rom ba lis ti ku ri ra ke te bi es ro lon ame ri kis mTa var qa la qebs, upir ve les yov li sa mi ni a po liss.

aSSdan uk ve sa pa su xo ra ke te bi mof ri na ven mos ko visken, le nin gra di sa da ki dev 12 qa la qis mi mar Tu le biT.

saf ran ge Ti sas wra fod ne it ra li tets acx a debs, magram uk ve gvi a na a...

*** mkiTx ve li, al baT, mix vda, rom yve la fe ri es fan ta

zia a. ase vTqvaT, vir tu a lu ri sce na ri.si nam dvi le Si 1962 wlis 24 oq tom bers sab Wo Ta xo mal

dma mar Tlac ga dak ve Ta `wi Te li xa zi~, mag ram ame ri keleb ma es `ga day la pes~. am dro i saT vis uk ve va Sin gton sa da mos kovs So ris dip lo ma ti u ri da sxva ar xe biT, ga male biT mim di na re obs kri zi su li vi Ta re bi dan ga mo sa valis Zi e ba.

26 oq tom bers xruS Co vi ke ne dis kom pro miss sTa vazobs: igi mza daa ga i ta nos ku bi dan sab Wo Ta ra ke te bi, Tuki aSS ival de bu lebs kas tros re Ji mis xel Se u xeb lo bas.

96 zurab abaSiZe

ase ve, va Sin gton ma Tur qe Ti dan un da ga i ta nos sa ra ke to bir Tvu li Se i a ra Re ba.

ke ne di ama ze Ta nax ma a, oRond iTx ovs, rom Tur qe Ti dan Se i a ra Re bis ga ta nis Se Tan xme ba jer ar gax ma ur des, radgan es mog vi a ne biT na tos for ma tiT ga da sawy ve ti sa kiTxi a. xruS Co vi ama zec Tan xmde ba da did Sec do mas uS vebs, rad gan kri zi sis gan mux tvis Sem deg msof li os Tval Si wage bu li dar Ce ba.

28 oq tom bers sab Wo Ta sa in for ma cio sa a gen to av rcelebs cno bas, ro mel sac msof lio ga fa ci ce biT elis – kri zi si das ru le bu li a!

ori kvi ris Sem deg sab Wo Ta kav Sir ma da iwyo sa ra ke to da nad ga re bis daS la da ku bi dan ga ta na, ra mac kas tros di di aR Sfo Te ba da mos kov Tan mi si ur Ti er To be bis di di gar Tu le ba ga mo iw vi a. fi de lis `mol bo ba~ ku ba Si Ca sulma uaR re sad elas ti ur ma mi qo i an mac ki ver Ses Zlo. `ci vi omi~ ku ba sa da sab Wo Ta kav Sirs So ris er Txans gag rZelda.

ke ne dis av to ri tet ma aSSsa da da sav leT sam ya ro Si sag rZnob lad ima ta. sa ma gi e rod, xruS Co vis mmar Tve lobas aRar ewe ra di di xa ni. am avan ti u ram ara mar to par tiu li xel mZRva ne lo ba, ara med sam xed ro eli tac aam xed ra ni ki tas wi na aR mdeg.

mos kov sa da va Sin gton Si naT lad ga ac no bi e res, rogor eki da bew vze msof li os be di da ra myi fe iyo sa er TaSo ri so mSvi do ba. mag ram ra un da mo e moq me daT mo ma val Si msgav si si tu a ci e bis Ta vi dan asa ci leb lad? bev ri verc ve ra fe ri mo i fiq res, gar da imi sa, rom va Sin gton sa da mos kovs So ris ami e ri dan `cxe li sa te le fo no xa zi~ Se iqmne bo da.

***Sem dgom pe ri od Si, kar ga xans, aSSsa da sab Wo Ta kav

Sirs So ris ur Ti er To be bi mi ni mu mam de iyo day va ni li.


er Ta der Ti da de bi Ti ram, rac ka ri bis kri zis ma sa qarTve los mo u ta na, es gax ldaT cno bi li ame ri ke li mwerlis, no be lis pre mi is la u re a tis jon ste in be kis stumro ba. igi sa qar Tve lo Si 1948 wel sac iyo nam yo fi, mag ram me o re vi zi ti, ro gorc am bo ben, pi ra dad pre zi dent ke nedis Tan iyo Se Tan xme bu li.

sa qar Tve lo ste in be ki saT vis ga sa o car sam ya rod, sanuk var kuTx ed iq ca, rom lis Ta o ba zec igi si cocx lis bo lom de bevrs uy ve bo da ax lob leb sa da uc no bebs. igi gan sa kuT re biT qar Tvel mwer leb Tan da ub ra lo mo qe i fe xal xTan ur Ti er To bam mo xib la. ste in beks Ta vi dan sak maod dis tan ci u rad eka va Ta vi, ety o ba yve la ofi ci a lu ri pi ri ego na. mag ram qar Tul ma stu mar Tmoy va re o bam ma le iqam de mo al bo igi, rom erT suf ra ze unat ria ki dec: netav ax la ma ma Ce mi mi yu reb de so.

ase Ti ve mSvi do bis mi si iT Ca mo vi da sab Wo Ta kav SirSi cno bi li ame ri ke li mom Re ra li ha ri be la fon te, rome lic ma ma Cem ma ori o de wliT ad re ame ri ka Si ga ic no. Cven Tan, va kis bi na Si, stum ro bi sas be la fon te da in teres da, Tu ris Tvis iyo sa Wi ro ase Ti STam beW da vi ka ri ram de ni me sa ke tiT. `ga na so ci a lis tur sa moTx e Si ase eSi ni aT qur de bis?~ – vi Tom gu lub ryvi lod ikiTxa man. `Ce mo ha ri, es imis Tvi sa a, rom ojax Si ato mu ri bom bi ar Se mo mi var de so~ – ase ve `gu lub ryvi lod~ upa su xa ma maCem ma.

max sovs, ra gu li a nad ici nod nen ori ve ni.mok led, ga dav rCiT...er Ta der Ti fi zi ku rad da za ra le bu li Ce mi um cro

si Zma aR moC nda. mSvi dad Ca Zi ne bul ori wlis vax tangs be la fon tes biW ma mwa red uk bi na. al baT, fun Tu Sa egona.

98 zurab abaSiZe

`vis ven doT: da sav leTs Tu aR mo sav leTs?~

xan daz mul asak Si Se su li ma fi o zi igo nebs, rom bavSvo ba Si ma mam sTxo va, ka ra da ze am Zvra li yo da iqi dan gad mom xta ri yo. bav Svi jer uar ze iyo, eSi no da, mag ram ma mam da ar wmu na, rom sa Si Si ara fe ri iyo, rad gan igi mas da i Wer da. ma mam da pi re ba ar Se as ru la da Zirs da nar cxebul ma bav Svma fe xi mo i te xa. ma mis mwa re gak ve Ti li da sity ve bi mas mTe li cxov re bis man Zil ze ax sov da: `ara vis ar un da en do, sa ku Tar mSob leb sac ki~12.

orad ga yo fil msof li o Si ne bis mi e ri sa xel mwi fosaT vis mTa va ri kiTx va es iyo: vis un da mi ked le bo da, dasav leTs Tu aR mo sav leTs? qvey ne bis did na wils ase Ti ar Ce va ni sa er Tod ar hqon da, rad gan ma Ti be di `uf ros ma Zmeb ma~ ga dawy vi tes. es gan sa kuT re biT so ci a lis tur banaks exe bo da. mag ram re a lu rad arc da sav le Tis ba na kis pa ta ra sa xel mwi fo ebs hqon daT me ti ar Ce va nis sa Su a leba. is, vinc di di pat ro nis – va Sin gto nis moty u e bas gadawy vet da, ku bis be di elo da: Pat ria o Mu er te!*.

ro de sac po li ci e li dam na Sa vis wi na aR mdeg uka nono me To debs iye nebs, isic dam na Sa ve da kri mi na li xde ba. es aq si o ma a. ho da, `ci vi omis~ pe ri od Si ko mu niz mis safrTxis wi na aR mdeg brZo la Si aSS xSi rad iviwy eb da demok ra ti i sa da Ta vi suf le bis prin ci pebs. ko mu nis tu ri `ba ci li sa gan~ aSS gan sa kuT re biT ame ri kis kon ti nents icav da. swo red amiT iyo gan pi ro be bu li va Sin gto nis mkveT rad uar yo fi Ti re aq cia ku bis re vo lu ci a ze, rome lic la Ti nu ri ame ri kis bevr qve ya na Si di di sim pa Ti iT sar geb lob da. fi del kas tro sa da, gan sa kuT re biT, ernes to Ce ge va ras sa xe le bi im pe ri a lis tu ri Cag vris wi naaR mdeg brZo lis sim bo lo e bad iq ca.

ama Tu im la Ti nurame ri ku li re Ji mis mxar da We ris an Ca mo ci le bis amo sa va li wer ti li va Sin gto ni saT vis is

* `samSoblo an sikvdili!~ – kubeli revolucionerebis lozungi.


iyo, Tu vin sa iT iyu re bo da. aTe u li wle bis man Zil ze nika ra gu as mar Tlac pir sis xli a ni diq ta to ri anas ta sio so mo sa mar Tav da. mas ze va Sin gton Si ase sa ub rob dnen: ̀ viciT, rom ZaR lis Svi li a, mag ram is Cve ni ZaR lis Svi lia~. am prin ci piT ase ve aTe u li wle bis man Zil ze egu e bo da vaSin gto ni pa rag va i Si pa ra no i du li al fre do stres ne ris sam xed ro diq ta tu ras, cen tra lu ri ame ri kis qvey neb Si fa Sis tur re Ji mebs, kun Zul ha i ti ze “bne le Tis mo ci qul~ fran sua di u va li es da mra val sxvas.

sam xreT ame ri ka Si sam xed ro e bi xSi rad Tvi Ton am xobdnen maT Tvis sxva das xva mi ze ziT mi u Re bel sa mo qa la qo mTav ro bebs. mag ram vai imas, vi sac ko mu nis tu ri ide o logi is ni San wyals ma inc aR mo u Cen dnen. aSSis cen tra lu ri sa daz ver vo sam mar Tve lo uxe Sad ere o da me zo be li qveyne bis Si na gan saq me eb Si, ar in dob da de mok ra ti u li gziT ar Ce ul pre zi den teb sac ki. ma ga li Tad, 1954 wels dam xobi li iq na gva te ma lis me mar cxe ne pre zi den ti ar bens gusma ni, 1961 wels ek va do ris pre zi den ti ve las ko iba ra, 1963 wels do mi ni kis res pub li kis so ci alde mok ra ti pre ziden ti xu an bo Si, 1973 wels Ci les so ci a lis ti pre zi denti sal va dor ali en de. aRa ra fers vam bobT mkvle lo bis ram de ni me mcde lo ba ze kas tros wi na aR mdeg, sik vdi lis bri ga deb ze sal va dor sa da gva te ma la Si. am Ca mo naT va lis gag rZe le ba Sors wag viy van da.

af ri kis kon ti nen tze da ara bul sam ya ro Si aSSma da sab Wo Ta kav Sir ma `na di ro ba~ ga mo acx a des, Tu vin met qveya nas ga da i bi reb da. ko lo ni a liz mis gan gan Ta vi suf lebu li, jer ki dev Ca mo u ya li be be li sa xel mwi fo e bi sa Si Si ar Ce va nis wi na Se id gnen. iqiT wax val da va i, aqeT wa mox val da ui...

19501960ian wleb Si sab Wo Ta kav Si ri um Tav re sad arabul sam ya ro ze mu Sa ob da. mi si mTa va ri sa miz ne ab d elnase ris eg vip te iyo. Sa vi af ri ka yo fi li ko lo ni za to re bis – ev ro pe le bis gav le nis sfe rod rCe bo da. cod va gam xeli li sjob so da, mar Tlac, zog jer ev ro pe le bic bevr

100 zurab abaSiZe

um sgav so ba ze xu Wav dnen Tvals. amis kla si ku ri ma ga li Ti iyo yo fi li bel gi u ri kon go sa da Sem dgom za i ris `pre ziden ti~ mo bu tu se se se ko, ro mel mac aTe u li wle bis manZil ze umowy a lod ga Zar cva da ga a Ca na ga es um did re si qve ya na. cen tra lu ri af ri kis res pub li ka pre zi den tma bo ka sam 1976 wels im pe ri ad ga mo acx a da, xo lo Ta vi si Tavi, Se sa ba mi sad – im pe ra to rad. gar da imi sa, rom Ta vi si opo zi ci o ne re bis gva me biT bo ka sa ni an gebs kve bav da, igi Si ga da Sig bri li an teb sac sCuq ni da saf ran ge Tis pre zidents.

mag ram da sav leT sa da aR mo sav leTs So ris da pi ris pire ba sa xel mwi fo moR va we Ta er Tma na wil ma sak ma od os tatu rad ga mo i ye na da mi zan sac mi aR wi a.

ev ro pa Si amis sa u ke Te so ma ga li Ti iu gos la via iyo, ro mel sac `msof lio omis~ Sem deg TiT qmis 40 wlis manZil ze le gen da ru li io sip broz ti to mar Tav da. iu gosla via Ta vi si po li ti ku ri wyo biT so ci a lis tu ri qve ya na iyo, xo lo eko no mi ku ri Tval saz ri siT – TiT qmis ka pita lis tu ri. bel gra di arc erT sam xed ro blok Si ar Sedi o da, igi da sav leT Ta nac far Tod vaW rob da da e. w. soci a lis tur ba nak Ta nac. 1960ia ni wle bis da sawy i si dan iu gos la via sab Wo Ta mo qa la qe e bis Tvis Se sa Su rad gan viTa re bu li da Ta vi su fa li qve ya na iyo.

broz ti to erTer Ti mTa va ri ar qi teq to ri iyo e. w. mi um xro be li qvey ne bis moZ ra o bi sa. es swo red is qvey nebi gax ldaT, rom le bic mTli a nad `arc iqiT iy vnen da arc aqeT~, anu mi um xrob lo ba `ci vi omis~ pe ri od Si av to no miur mdgo ma re o bas, Ta vi se bur ne it ra li tets niS nav da.

azi is kon ti nen tze yve la ze ga mok ve Ti li mi um xro be li qve ya na in do e Ti iyo. mi si pir ve li pre zi den tis ja va harlal ne ru saT vis mi um xrob lo ba da ne it ra li te ti, upirve les yov li sa, eg zis ten ci a lu ri ar Ce va ni iyo. ma haT ma gan dis ara Za la dob ri vi fi lo so fi i sa da saq mis gam grZele be li ne ru Tvli da, rom ge o po li ti kur da pi ris pi rebeb Si da `di di mo Ta ma Se e bis~ uz neo in tri geb Si mo na wi


le o ba in do e Tis saq me ar iyo. Tum ca am ar Ce vans wmin da prag ma tu li gan zo mi le bac hqon da. saq me is gax ldaT, rom in do e Tis upir ve les opo nents – pa kis tans aSS Zli e rad uWer da mxars. ami tom `me sa me gzis~ ar Ce viT in do e Ti nawi lob riv aba lan seb da mo wi na aR mde gis tan dems da Ta vis ir gvliv qmni da mi um xro be li sa xel mwi fo e bis ko a li ci as.

mi um xrob lo bis moZ ra o ba Si aq ti u rad mo na wi le ob da Ci ne Tis sa xal xo res pub li kis kom par ti is ckis Tav mjdoma ris mo ad gi le jou en la i. es uW kvi a ne si po li ti ko si Tvli da, rom msof li o Si Ci ne Tis po zi ci e bis ga saZ li ereb lad mxo lod ko mu nis tur qvey neb Tan Ta nam Srom lo ba sak ma ri si ar iyo. ami tom igi pa ra le lu rad e. w. me sa me samya ro zec ake Teb da aq cents.

mi um xro be li qvey ne bis dam fuZ ne be li kon fe ren cia ga i mar Ta 1955 wels in do ne zi is q. ban dun gSi. ti tos Tan, ne ru sa da jou en la is Tan er Tad kon fe ren ci a ze miw ve uli iyo eg vip tis pre zi den ti na se ri, ro me lic Sem dgom am moZ ra o bis erTer Ti aq ti u ri mo na wi le gax da.

mi um xro be li qvey ne bis ga da bi re ba mos ko vis erTerTi mTa va ri ge o po li ti ku ri amo ca na iyo. krem li ux vad ex ma re bo da maT, ug zav ni da spe ci a lis tebs*, eg vip tes asu an sis kaS xals uSe neb da, in do eTs bhi la is me ta lur giul kom bi nats, ne pals fab ri kebs da a.S. ni ki ta ser gis Zem iqam de ar mo is ve na, sa nam mos ko vi sad mi ke Til gan wyo bi li in do ne zi is pre zi den ti su kar no sam xed ro eb ma ar Ca mo iSo res da uam ra vi ko mu nis tic da xo ces.

***fran gebs yve la fer Si gan sa kuT re bu lo ba sCve vi aT,

ma Ti ev ro pu lo bac ga mor Ce u lia da, ro gorc isi ni fiqro ben (arc Tu usa fuZ vlod), yve la ze dax ve wi li. ra Tqma

* amasTan dakavSirebiT aseT anekdotsac yvebodnen: nilosis napiras ori niangi wevs. erTi meores eubneba: `didi mdinarea nilosi~. meore ki upasuxebs: `volga ufro didi mdinarea, amxanago polkovniko~.

102 zurab abaSiZe

un da, es Tvi se ba bevr ra me ze ax dens gav le nas, maT So ris, sa ga reo po li ti ka zec. ro gorc uk ve aR vniS neT, 1956 wels su e cis kon fliq tSi da mar cxe bam di di gav le na iqo nia bri ta ne Ti sa da saf ran ge Tis Sem dgom po li ti kur cxovre ba ze. Tu ki lon don ma am kri zi sis Sem deg Ta vi si usafrTxo e ba um Tav re sad aSSs da u kav Si ra, pa riz ma av to nomi u ri gza air Ci a. am da mo u ki de be li po li ti ku ri kur sis mTa va ri ar qi teq to ri le gen da ru li Sarl de go li iyo.

ger ma ne li fa Sis te bis wi na aR mdeg meb rZo li fran gi pat ri o te bis li de ri, pa ri zis gan ma Ta vi suf le be li da omis Sem dgo mi saf ran ge Tis dro e bi Ti mTav ro bis xelmZRva ne li, ge ne ra li de go li 1946 wels sa par la men to ar Cev neb Si da mar cxda da did po li ti kas Ca mo Sor da. igi mxo lod 12 wlis Sem deg mo ix mo saf ran ge Tis pre zi den tma pre mi ermi nis tris pos tze: qve ya na Si um Zi me si eko no miku ri da po li ti ku ri kri zi si mZvin va reb da.

ma le de go lis ini ci a ti viT mi i Res qvey nis axa li konsti tu ci a, ro mel mac saf ran geT Si sap re zi den to mmarTve lo bis sis te ma da am kvid ra. 1958 wels sa yo vel Tao arCev ne bis Se de gad saf ran ge Tis pre zi den tad 75 wlis Sarl de go li mog vev li na, igi qve ya nas 1969 wlam de xel mZRvane lob da.

fran ge bis es ar Ce va ni swo ri aR moC nda. mok le pe riod Si de gol ma saf ran ge Ti eko no mi ku ri kri zi si dan ga mo iy va na da ga dawy vi ta qvey ni saT vis yve la ze mwva ve sa er Ta So ri so prob le ma – saf ran ge Tis af ri ku li ko loni e bi saT vis, maT So ris al Ji ri saT vis, da mo u ki deb lo bis mi ni We bis sa kiTx i.

de go li Tvli da, rom or po lu si an sam ya ro Si saf rangeTs da, sa er Tod, ev ro pas da mo u ki de be li ad gi li un da hqo no da. ame ri kul Se i a ra Re bul Za lebs odes Rac ev ro pa un da da e to ve bi naT da ev ro pas sa ku Ta ri Ta vi saT vis unda mi e xe da. amas Ta na ve, igi iseT saf ran geT ze oc ne bob da, ro me lic Ta na med ro ve ev ro pis xer xe ma li da lo ko moti vi iq ne bo da. Dde go li aq cents ger ma ni is fe de ra ci ul


res pub li kas Tan mWid ro ur Ti er To beb ze ake Teb da da xaz gam su lad ugul ve bel yof da na tos far gleb Si va Singto nis tran sat lan ti ku ri ali an sis gan mtki ce bis po liti kas.

1960 wels saf ran geT ma wynar oke a ne Si Ta vi si sa ku Tari bir Tvu li ia ra Ri ga mos ca da, ri Tac va Sin gto nis Zlie ri ga Ri zi a ne ba ga mo iw vi a: aSSis az riT, na tos bir Tvu li stra te gia er Ti an ko or di ni re bul sis te ma Si un da yo fili yo in teg ri re bu li. am azrs pa ri zi ar izi a reb da.

mag ram de go li mar to na tos far gleb Si ro di iq ce o da da mo u ki deb lad. man ima ve 1960 wels ga mo i ye na ve tos ufle ba da dab lo ka di di bri ta ne Tis ga wev ri a ne ba ev ro pis er Ti an ba zar Si (ev ro kav Si ris wi na mor be di). am gva rad, de gol ma in gli se le bic ga a nawy e na.

rac uf ro met ga Ri zi a ne bas iw vev da de go lis da mo uki de be li po li ti ka va Sin gton Si, miT uf ro kma yo fi le bi iy vnen mos kov Si. `ci vi omis~ pe ri od Si ssrkis erTer Ti mTa va ri stra te gi u li amo ca na xom mo wi na aR mde ge Ta rigeb Si, upir ve les yov li sa na to Si, gan xeT qi le bis Se ta na iyo. swo red am saq mes ake Teb da, krem lis az riT, saf range Tis pre zi den ti. ami tom mas pin Zlob dnen mas mos kov Si gan sa kuT re bu li stu mar Tmoy va re o biT.

mag ram de go lis Sem deg ma na bi jeb ma yve la mo lo dins ga da a War ba: 1964 wels pre zi den tma mo iTx o va aSSis birTvu li Se i a ra Re bis ga ta na saf ran ge Tis te ri to ri i dan, Sem deg ga mo iy va na saf ran ge Tis sam xed ro flo ti na tos in teg ri re bu li xel mZRva ne lo bi dan da 1966 wels sa erTod da a to ve bi na saf ran geTs na tos sam xed ro struq ture bi. ase ve, de go lis moTx ov niT na tos Stab bi na 1967 wels pa ri zi dan bri u sel Si ga da i ta nes. ro de sac saq me saf range Ti dan ame ri ku li sa ja ri so na wi le bis gay va na ze mid ga, gan ris xe bul ma aSSis pre zi den tma lin don jon son ma de gols mwa re kiTx va Se uT va la: `xom ar gsurT ame ri ke li ja ris ka ce bis saf la ve bic wa mo vi RoT saf ran ge Ti dan?~ amiT jon son ma sar kas tu lad Se ax se na de gols, rom swo

104 zurab abaSiZe

red ame ri ke li ja ris ka ce bis meS ve o biT mox da saf range Tis na cis te bi sa gan gan Ta vi suf le ba da emig ra ci i dan pa riz Si mo ma va li pre zi den tis dab ru ne ba.13 mag ram de golis `moT vi ni e re ba~ Se uZ le be li iyo, rad gan mi si mTa vari amo ca na saf ran ge Ti saT vis ze sa xel mwi fos pres ti Jis aR dge na gax ldaT. amis miR we va mxo lod re a lur ze sa xelmwi fos Tan – ame ri kis Se er Te bul Sta teb Tan da pi ris pire bis pi ro beb Si iyo Se saZ le be li.

mi u xe da vad xaz gas mu lad gan sxva ve bu li po li ti ki sa, de go li, ro gorc udi de si sa xel mwi fo moR va we, ac no bie reb da im saf rTxes, ro mel sac sab Wo Ta to ta li ta riz mi uqad da da sav lur de mok ra ti as. swo red amiT aix sne ba misi prin ci pu li po zi cia ber li nis kri zi sis dros da germa ne li xal xis cal sa xa mxar da We ra.

de go lis pi rov ne ba bev ris aR ta ce ba sac iw vev da da da un do bel kri ti ka sac. mas arc XX sa u ku nis erTer Ti udi de si po li ti ko si Cer Ci li wya lob da, ro me lic gene rals xSi rad mwa re epi Te te biT am kob da. val Si arc de go li rCe bo da – igi gan sa kuT re biT mi u Ti Teb da bri ta neli pre mi e ris al ko ho li sad mi mid re ki le ba ze*. mar Tlac, ada mi a nu ri si sus te e bi, al baT, arc erTs ak lda, ise ve, ro gorc udi de si sa xel mwi fo eb ri vi az rov ne ba da ho rizonts iqiT xed vis uni ka lu ri una ri.

* CerCili erT aristokratul wveulebaze imdenad nasvami mivida, rom mis gverdiT mjdomma qalbatonma mas SeniSvna misca: `ser uinston, me rom Tqveni coli viyo, yavaSi sawamlavs CagiyridiTo~. `me rom Tqveni qmari viyo, mag yavas aucileblad davlevdio~ – uTqvams CerCils.


IV. ilu zi e bis da sas ru li da konfrontaciis axali ra un di

dRes Zne li war mo sad ge ni a, Tu ra o den ma gi ur STa beWdi le bas ax den da Cven ze aSSis pre zi den ti jon fic jerald ke ne di. ro de sac 1960 wels pir ve lad mi si fo to e bi vi xi leT, gan cvif re bu le bi dav rCiT: ame ri kis li de ri kino var skvla vi viT ga mo i yu re bo da. mas gverds um Sve neb da mi si Tval war mta ci me uR le Jak li ni, ori ves ki ir gvliv ula ma ze si bav Sve bi ex viv nen.

ra sa o ca ri kon tras ti iyo ni ki ta xruS Cov Tan da mis me uR les Tan! aSSis is to ri a Si yve la ze axal gaz rda prezi den ti ke ne di Ce mi Ta o bi saT vis Ta vi su fa li da war mate bu li sam ya ros sim bo lo iyo. pre zi den ti, ro me lic imeds uner gav da sxva qvey nis mo qa la qe eb sac.

43 wlis ke ne dim Ta vi si pre zi den to bis 3 wlis man Zilze udi de si av to ri te ti Ses Zi na ame ri kis Se er Te bul Sta tebs. Jur nal `ame ri kis~ meS ve o biT Cven vi geb diT, Tu ro gor icav da igi ada mi a nis uf le bebs, zru nav da so cia lu rad da uc vel fe neb ze, eb rZo da ra sob riv dis kri mina ci as. mi si ini ci a ti viT Seq mni li mSvi do bis kor pu sis aq ti vis te bi msof li os ga Wir ve bu li qvey ne bis da sax mareb lad mi em gzav re bod nen.

ka ri bis kri zi sis pe ri od Si ke ne dim Ta vi ga mo am JRav na, ro gorc uaR re sad ga wo nas wo re bul ma da win da xe dul ma po li ti kos ma. esec mis sa sar geb lod mu Sa ob da.

aq, Tbi lis Si, bev ri fiq rob da, rom aseT pre zi dents ame ri ke le bi, al baT, aras dros ga da ir Cev dnen. is yo velTvis am pos tze dar Ce bo da. aba vin un da mo e na xaT uke Tesi?!

106 zurab abaSiZe

da, ai, 1963 wlis 22 iv niss sa za re li ram ga vi geT: jon ke ne di mok les! ro gor, ga na ame ri ka Si ase Ti ram Se saZ lebe li iyo? iq xom de mok ra ti a a, Ta vi su fa li sam ya ro!

Tbi lis Si aTas na i ri Wo ri da di o da. uf ro si Ta o bidan bev ri dar wmu ne bu li iyo, rom ke ne di vi cepre zi dentma jon son ma mo ak vle vi na, ra Ta mi si ad gi li da e ka ve bi na. Cven, axal gaz rde bi am ver si as iro ni u lad vu yu reb diT da vTvli diT, rom Cven uf ros Ta o bas aRa ra fe ri eS ve le boda.

mag ram erT ga ma og ne bel cno bas me o re mos dev da. maxsovs, ro de sac ke ne dis mkvle lis li har vei os val dis gvari pir ve lad ax se nes, Cven ma me zo bel ma, er Ti bne li warsu lis mqo ne pi rov ne bam, Ta vis Tvis Ca i la pa ra ka: àx la we siT egec un da ga a sa Ro no~. me aR Sfo Te ba ver dav ma le da Se ve ka ma Te, aba ras am bobT, es xom ame ri kaa da Ta nac XX sa u ku nis 60ia ni wle bimeT qi. me zo bel ma ase ve `fi lo sofi u rad~ das Zi na: èh, aba epo qa ra Su a Si a, ga na sa u ku ne e bi ada mi a nis mo go ni li ar ari so..~

mar Tlac, ram de ni me dRe Si os val di pir da pir te le eTer Si vin me jek ru bim mok la. es ra Ra ube du re ba a, sadRaa sa mar Ta li, ame ri ku li mar Tlmsa ju le ba. ame ri ku li iluzi e bi Tav ze gven gre o da.

mog vi a ne biT, mra va li wlis Sem deg Se vity veT, rom aseTi ve mwa re gan cdeb Si iy vnen axal gaz rde bi msof li os sxva qvey neb Si da, ra Tqma un da, gan sa kuT re biT ame ri ka Si.

ima ve àme ri kis~ fur cle bi dan isic Se vity veT, rom ame ri ke lebs Ta vi dan os val di sab Wo Ta agen ti ego naT, rac udi de si skan da lis mo mas wa ve be li iyo. os val di erTxans sab Wo Ta kav Sir Si mar Tlac cxov rob da, mag ram, rogorc Sem dgom ga ir kva, sukis xe li am is to ri a Si ar eri a. pi ri qiT, xruS Cov ma di di si na nu li ga moT qva am tra gi kul faq tTan da kav Si re biT da va Sin gton Si da saf la ve bis cero mo ni al ze mi qo i a ni mi av li na. sa er Tod, sab Wo Ta me dia sak ma od mSvi dad, Ria niS nis mo ge bis ga re Se aSu qeb da am tra gi kul mov le nebs. ke ne dis mos kov Si uk ve re a list po


li ti ko sad da Rir se ul par tni o rad mi iC nev dnen. mag ram sab Wo Ta pre sis pub li ka ci eb Si Se fa rul qve teq stad mainc ikiTx e bo da er Tgva ri kma yo fi le ba: esec Tqve ni ameri ka!

aSSis pre zi den tis fun qci e bis Ses ru le ba av to ma turad vi cepre zi dents lin don jon sons da e va la. igi Zali an so li du rad ga mo i yu re bo da, arc ga moc di le ba da cod na ak lda. mag ram ke ne dis Sem deg aSSis pre zi den tobas uk ve ga ci le biT me ti ram sWir de bo da.

5 wlis Sem deg, anu 1968 wlis 6 iv niss, pa les ti ne li mkvle lis tyvi iT da i Ru pe ba jon ke ne dis um cro si Zma rober ti – TiT qos am ojax Si avi su li da sax lda.

ima ve wels mem fis Si mok la ven mar tin lu Ter kings, Sav ka ni a ni ame ri ke le bi sa da, sa er Tod, ada mi a nis uf le bebis le gen da rul dam cvels. mi si cno bi li mi mar Tva ame rike le bi sad mi – `me siz mre ba oc ne ba~ XX sa u ku nis hu ma nistu ri ide e bis sim bo lod iq ce va.

Cven jer ki dev jon ke ne dis miv sti ro diT, ro ca axa li sa oc re ba dat ri al da. 1964 wlis 14 oq tom bers Se vity veT, rom xruS Co vi Ta nam de bo bi dan ga da a ye nes. uf ro se bi am am bavs jer CumCu mad aty o bi neb dnen er Tma neTs, me re xmamaR la da iwy es la pa ra ki da bo los sab Wo Ta pre sa Sic gaCnda ofi ci a lu ri in for ma ci a. xruS Co vis Ta nam de bo bi dan gan Ta vi suf le bis mi ze zad da sa xe le bu li iyo xan daz mu li asa ki da jan mrTe lo bis mdgo ma re o ba. aba amas vin da i jereb da?! jer ki dev gu Sin ni ki ta ser gis Ze jan mrTe lo bas `af rqvev da~, ara na i ri xan daz mu lo ba mas ar ety o bo da. faq ti a, krem lSi ga dat ri a le ba mox da.

am is to ri is de ta le bi mra va li wlis Sem deg Se vity veT. sa yu radR e bo a, rom sa nam mos kov Si ga dat ri a le ba mzad debo da, xruS Co vi pi cun da Si is ve neb da. igi mo u lod ne lad 13 oq tom bers mi iw vi es mos kov Si cen tra lu ri ko mi te tis ple nu mis sxdo ma ze, ro mel sac TiT qos sof lis me ur ne obis sa kiTx e bi un da ga ne xi la. ni ki ta mos kov Si was vli sa gan jer Tavs ika veb da, am bo ben, gu li ra Ra cas ug rZnob da o,

108 zurab abaSiZe

mag ram dRis bo los ga dawy ve ti le ba mi i Ro da TviT mfrina vi ga mo i Za xa.

mos ko vis ae ro por tSi xruS Covs mxo lod sukis Tavmjdo ma re se mi Cas tni dax vda. ni ki ta saT vis na Te li gax da, rom ple nu mi sof lis me ur ne o bis prob le mebs ar eZR vnebo da.

sa in te re so a, rom am is to ri u li ple nu mis ste nog rafi u li Ca na we re bi ar ar se bobs. ami tom is to ri as mxo lod mo na wi le Ta mo go ne be bi Se mor Ca. ni ki tas uax les ma par tiul ma ko le geb ma da me gob reb ma sxdo mis dawy e bis Ta na ve Zli e ri Se te va mi i ta nes xruS Cov ze. yve la ze me tad aq ti urob da sab Wo Ta ide o lo gi is ru xi kar di na li mi xe il suslo vi. man mis xalmis xal Ca moT va la ni ki tas Sec do me bi saxel mwi fos mmar Tve lo bis sxva das xva sfe ro Si, par ti ul mSe neb lo ba Si, mrew ve lo ba Si, sof lis me ur ne o ba Si, sa erTa So ri so saq me eb Si. is, ra sac sab Wo Ta pre sa da par ti uli no men kla tu ra wle bis man Zil ze xruS Co vis is to ri ul war ma te be bad naT lav da, ax la ple num ze da u zo ga vi kriti kis sag nad iq ca. ga mom svle le bi gmob dnen xruS Co vis `vo lun ta ris tu li~ mmar Tve lo bis stils, er Tpi rov nul ga u az re bel ga dawy ve ti le bebs. sus lov ma ni ki ta axa li `pi rov ne bis kul tis~ Seq mna Sic da a da na Sa u la da zus tad Ca mo uT va la, Tu ram den jer da i beW da mi si por tre ti sabWo Ta pre sa Si: 1963 wlis man Zil ze 120 jer, da Sem deg 1964 wels 9 Tvis gan mav lo ba Si – 140jer! xruS Co vi cdi lob da Ta vis mar Tle bas, ple nu mis 22 wev ri dan mas mxa ri mxo lod mi qo i an ma da u Wi ra.

14 oq tom bers ple num ma xruS Co vi Ta nam de bo bi dan ga da a ye na. kom par ti is cen tra lu ri ko mi te tis pir vel mdiv nad air Ci es le o nid breJ ne vi, xo lo mi nis trTa sabWos Tav mjdo ma red aleq sei ko si gi ni. xruS Co vi am or Tanam de bo bas iTav seb da, rac ami e ri dan, ple nu mis ga dawy veti le biT, aRar un da mom xda ri yo, rad gan sab Wo Ta kav Sirs WeS ma ri tad ko leq ti u ri xel mZRva ne lo ba un da hyo lo da. vna xoT, ra mox de ba ram de ni me wlis Sem deg.


erT-er Tma ev ro pul ma eq sper tma ase Se a fa sa ple numis Se de ge bi: `ple num ma mxa ri ar da u Wi ra xruS Covs, Tumca mas fa ru li mom xre e bic hyav da. ne bis mi er Sem Txve va Si, es xruS Co vis udi de si war ma te ba iyo: jer ki dev 10 wlis win ve ra vin war mo id gen da, rom sta li nis mem kvid res ase mSvi do bi a nad, Cve u leb ri vi ken Wis yris me To diT ga da a yeneb dnen~.

igi ve uT qvams Tvi Ton ni ki ta ser gis Zes ple nu mi dan sax lSi dab ru ne bi sas: `maS ase, ax la me pen si o ne ri var. yve la ze mniS vne lo va ni rac me ga va ke Te, Se iZ le ba is aris, rom me maT ga da mir Ci es. Cems ad gi las sta li ni maT yve las da i Wer da~1.

* * *axa li sab Wo Ta xel mZRva ne lo ba ga ci le biT uf ro res

peq ta be lu rad ga mo i yu re bo da, vid re xruS Co vi. breJ nevs gan sak Tre biT STam beW da vi war be bi hqon da.

co ta xnis Sem deg breJ nevko si gi nis tan dems umaR lesi sab Wos pre zi di u mis Tav jdo ma re pod gor ni Se e ma ta. er Txans am tri um vi ra tis wev re bi mar Tlac do zi re bulad aba lan seb dnen er Tma neTs. pre sa Si da te le ek ra neb ze isi ni sul er Tad iy vnen, ma Ral ucx o el stum reb sac ise xvde bod nen, rom ar cerTs ga mor Ce u li ro li ar hqo no da.

ma le dak vir ve bul ma xal xma isic Se am Cni a, rom sab WoTa pre sa Si sta li nis sa xe li ram den jer me po zi ti ur konteq stSi ax se nes. me re nelne la ima zec da iwy es la pa ra ki, rom sta li nis epo qa Si mar to cu di ro di xde bo da, es udide si miR we ve bis epo qac iyo o. Sem deg TiT qos sa er Tod da i viwy es xruS Co vis mi er ni Ra bax sni li 1930ia ni wle bis te ro ri da mxo lod ko mu nis tu ri par ti is war ma te beb ze dag viwy es sa u ba ri. es sa xec vli le ba in te li gen ci as cudad eniS na. na Te li xde bo da, rom xruS Co vis `daT bo bis~ pe ri o di mTav rde bo da.

mi u xe da vad ami sa, 1960ian wleb Si sab Wo Ta kav Si ri, saer To jam Si, ma inc inar Cu neb da di na mi u ro bas. qve ya na vi

110 zurab abaSiZe

Tar de bo da, cxov re ba uke Te so bis ken mi di o da, ko mu nistur ide o lo gi as msof li o Si bev ri mxar dam We ri hyav da.

breJ ne vi sa gan da pod gor ni sa gan gan sxva ve biT, pre mi eri ko si gi ni aS ka rad mo az rov ne ada mi a nis STa beW di le bas to veb da. mi si ga mos vle bi ga mo ir Ce o da so li du ro biT, sag nis Rrma cod niT. igi gan sa kuT re biT kar gad iyo garkve u li eko no mi kis sa kiTx eb Si, rac Ta vis dro ze sta linsac ar dar Ca Se um Cne ve li.

ko si gi nis ini ci a ti viT 1960ia ni wle bis me o re na xevar Si sab Wo Ta pre sa Si da iwyo up re ce den to po le mika eko no mi kis sa kiTx eb Tan da kav Si re biT. re for ma tor eko no mis tTa er Ti jgu fi mxars uWer da sab Wo Ta geg miur eko no mi ka Si gar kve u li sa baz ro ele men te bis Se tanas, rac im dro i saT vis nam dvi li re vo lu ci u ri mov le na iyo. am ide e bis mTa va ri ge ne ra to ri ko si gi ni iyo. mi si mTa va ri idea gax ldaT mrew ve lo ba sa da sof lis me urne o ba Si e. w. sa me ur neo an ga ri Sis sis te mis da ner gva, anu sa xel mwi fo do ta ci e bis ra o de no ba mi ni mu mam de un da Sem ci re bu li yo, xo lo sam rew ve lo da sa sof losa meur neo su bi eq tebs mxo lod sa ku Ta ri Se mo sav le biT unda ear se baT. dRe i saT vis ase Ti ino va cia sa sa ci lo dac ki JRers, mag ram im epo qa Si es ga be du li da di di win gadad gmu li na bi ji iyo. ko si gi nis am ide ebs uc bad ga mo uCnda mom xre e bi so ci a lis tur qvey neb Si. maT re a li za ci as gan sa kuT re bu li war ma te biT mih yves xe li un greT sa da Ce xos lo va ki a Si.

mag ram re for me bis war ma te ba xom ko si gi nis av to ritets ga aZ li e reb da. es ki mi si ko le ge bi saT vis Zne lad asa ta ni iq ne bo da. swo red ami tom krem lis ku lu a reb Si da iwyo brZo la ko si gi nis re for me bis Ca sa Zi rad, ra sac breJ ne vi xel mZRva ne lob da. xal xSi cno bi li gax da le onid ili asZes ga mo naT qva mi: `ra sa Wi roa re for me bi, vimu Sa oT uke Te sad da saq mec win wa va~.

nelne la ko si gi ni Crdil Si inac vleb da, xo lo breJne vi ga mor Ce u lad wi na plan ze ga mo di o da. ara vin icis,


Tu ro gor wa vi do da sab Wo Ta kav Si ris saq me, ram den xans iar se beb da ki dev sab Wo Ta im pe ri a, krem lSi ko si gi ni saTvis rom da e je re bi naT da dro ze mi e xe daT eko no mi ki saTvis.

omi vi et na mis jun gleb Si

ber li ni sa da ka ri bis kri zi se bis Sem deg mos ko vi da vaSin gto ni Tavs ika veb dnen pir da pi ri sam xed ro da pi ris pire bi sa gan. es zed me tad sa xi fa To `fu fu ne ba~ iyo. mag ram sab Wo Ta kav Si ri ma inc uars ar am bob da da sav leT Tan konfron ta ci a ze. es sab Wo Ta ide o lo gi i sa da sa xel mwi fo wyo bis or ga nu li moTx ov ni le ba iyo.

Ci neT Si ko mu nis te bis ga mar jve bi sa da ko re is omis dam Tav re bis Sem deg va Sin gton Si da as kvnes, rom ko muniz mis Sem de gi eq span sia sam xreTaR mo sav leT azi a Si, anu in do Ci neT Si iyo mo sa lod ne li. Tu ki ki dev er Ti qve ya na gax de bo da ko mu nis te bis msxver pli, amas Sem deg `do minos efeq ti~ – re gi o nis sxva qvey ne bis da ce mac moh yve boda. yve la ze re a lu ri saf rTxe elo da vi et nams, la os sa da kam bo jas, xo lo Sem deg, `do mi nos Te o ri is~ mi xed viT ta i lands, bir ma sa da re gi o nis sxva qvey nebs. mov le nebis ase Ti dra ma tu li sce na riT gan vi Ta re ba, ame ri ke li stra te ge bis az riT, sa va ra u dod, da a fiq reb da ia po ni a sa da ev ro pis qvey neb sac ko mu niz mis ga mar jve bis gar du valo ba Si da ai Zu leb da maT eZi aT kom pro mi se bi aR mo sav leTis blok Tan.

pir ve li `do mi nos~ rig Si vi et na mi iyo, swo red igi iqca im `wi Tel xa zad~, ro me lic va Sin gton ma ga a ta ra ko munis tu ri eq span si o niz mis wi na aR mdeg.

vi et na mi, la o si da kam bo ja saf ran ge Tis ko lo ni e bi iy vnen, rom leb sac 1950 wels pa riz ma `aso ci re bu li saxel mwi fo e bis~ sta tu si mi a ni Wa. es sak ma od ara or di na

112 zurab abaSiZe

lu ri na bi ji iyo, mag ram ver ak ma yo fi leb da am qvey ne bis mi er sru li da mo u ki deb lo bis mo po ve bis sur vils. safran ge Ti da mo u ki deb lo bis mi ni We bi sa gan Tavs ika veb da, rad gan Sem deg igi ves ga ke Te ba mo u wev da al Ji ris, ma roko sa da tu ni sis mi marT. in do Ci neT Si, gan sa kuT re biT ki vi et nam Si, fran ge bis wi na aR mdeg Se i a ra Re bu li par ti zanu li moZ ra o ba Za las ik reb da. am moZ ra o bas qa riz ma tu li li de ri xo Si mi ni me Ta u rob da.

1954 wels Je ne va Si sa er Ta So ri so kon fe ren ci a ze miRwe u li iq na Se Tan xme ba vi et na mis or na wi lad ga yo fis Sesa xeb me17 pa ra le lis gas wvriv. ori ve vi et na mi ga e ros wev ri xde bo da. Crdi lo vi et na mi ko mu nis te bis xel Si aR moC nda. umok les va da Si maT ga a nad gu res 50 aTa sam de `ara sa i me do~ ada mi a ni da sa kon cen tra cio ba na keb Si ukres Ta vi 100 aTa sam de vi et na mels. gar da ami sa, Crdi lo eTi dan sam xreT na wil Si 1 mi li o nam de ltol vi li ga da bargda2. yo ve li ve es uaR re sad ar Tu leb da ise dac feT qe bad vi Ta re bas.

sam xreT vi et nam Si fran ge bi da Sem deg ame ri ke le bi iZu le bu li gax dnen ngo din zi e mis av to ri ta ru li re Jimi saT vis da e Wi raT mxa ri.

mi aR wi es ra da mo u ki deb lo bas, vi et na mel ma ko mu nisteb ma ax la Ta vi si dro Sis qveS mTe li qvey nis ga er Ti a ne ba ga dawy vi tes. lo zun gic Se sa ba mi si Se ir Ca: `vi et na mis ganTa vi suf le ba im pe ri a lis tu ri Cag vri sa gan~.

par ti za nul ma jgu feb ma nam dvi li na di ro ba ga mo acxa des sam xreT vi et na mis re Jim ze, par ti za ne bis te ro ris msxver plTa ra o de no ba ka tas tro fu lad iz rde bo da. tero ris msxver pli xde bod nen fran gi sam xed ro da sa mo qala qo pi re bic.

va Sin gton Si da i na xes, rom sam xreT vi et na me le bi veRar akon tro leb dnen si tu a ci as, ami tom pre zi dent ei zen ha u e ris ga dawy ve ti le biT da iwyo sa i go nis re Jimi saT vis dax ma re bis aR mo Ce na. 1960 wli saT vis sam xreT vi et nam Si uk ve im yo fe bo da 1000mde ame ri ke li sam xed ro


mo sam sa xu re, ma tu lob da din zi e mis re Ji mis fi nan su ri mxar da We rac. 1960 wlis bo los sam xreT vi et na mis yve la par ti za nu li daj gu fe ba `sam xreT vi et na mis gan Ta vi sule bis erov nul fron tSi~ ga er Ti an da. ma le isi ni da savleT Si vi et kon gis sa xe liT ga ic nes.

swo red am pe ri od Si `Ta maS Si~ aq ti u rad er Tve ba mosko vi. 1961 wels kom par ti is yri lo ba ze xruS Cov ma Ri ad da u Wi ra mxa ri `da mo u ki deb lo bi saT vis meb rZol erebs~ da mos ko vis dax ma re ba aRuT qva maT. da iwyo sab Wo Ta iara RiT Crdi lo vi et na mis ar mi i sa da vi et kon gis aR Wurva.

sam xreT vi et na mis dac va ke ne dis ad mi nis tra ci is erTerT um Tav res ge o po li ti kur amo ca nad iq ca. kon fliq ti sul uf ro mas Sta bur xa si aTs iReb da, nelne la igi me zobel la os sa da kam bo ja sac iT rev da. Crdi lo vi et na me lebi Tavs ari deb dnen me17 pa ra le lis de mi li ta ri ze bu li zo nis dar Rve va sa da am gziT vi et kon gi saT vis ia ra Ris miwo de bas. ami tom maT Se mov li Ti gze bi Se ar Ci es kam bo ji sa da la o sis gav liT. am qvey ne bis sa sazR vro zo leb Si iq mnebo da par ti zan Ta ba ze bi, e. w. usaf rTxo sa moTx e e bi, rac ame ri ke le bis axal Tav sat ki vars war mo ad gen da. ̀ do mi nos Te o ria~ re a lur kon tu rebs iZen da.

1961 wlis bo lo saT vis sam xreT vi et nam Si 3264 ame rike li sam xed ro im yo fe bo da, 1963 wlis bo los ki – uk ve 16263. ase ve swra fad ma tu lob da da Ru pul ame ri kel jaris kac Ta ra o de no ba: 1960 wels – 5 ka ci, xo lo 1964 wels 2003. sa i go nis re Ji mis sam xed ro mxar da We ras Tan er Tad va Sin gto ni xels uwy ob da sam xreT vi et na mis sa xel mwi fos zo gad gaZ li e re bas, de mok ra ti u li in sti tu te bis Seqmnas, mniS vne lo van re for mebs. mag ram din zi e mis re Ji mi de mok ra ti za ci as ar eq vem de ba re bo da, ris ga moc sa zo gado e ba Si po la ri za cia Rrmav de bo da. 1963 wlis no em ber Si sam xreT vi et na mel ma ge ner leb ma, ro gorc Cans, ame ri kele bis wa qe ze biT, sam xed ro ga dat ri a le ba mo awy ves da din zi e mi mok les.

114 zurab abaSiZe

sam xed ro ga dat ri a le bam qve ya na Si TiT qmis sa xelmwi fo eb ri vi ko laf si da sa zo ga do eb ri vi cno bi e re bis moS la ga mo iw vi a. sa i go nis axa li sam xed ro mmar Tve le bi sa zo ga do e bis ara na i ri mxar da We riT ar sar geb lob dnen. yo ve li ve es da re gi on Si gar Tu le bu li vi Ta re ba va Singtons vi et nam Si sam xed ro Za le bis gaz rdi sa ken ubiZ gebda.

1964 wlis ag vis to Si mom xdar ma in ci den tma vi et na mis omis Tvi sob ri vad axal etaps mis ca da sa ba mi: ton ki nis yu re Si aa feT qes ame ri ku li sazR vao ga ma nad gu re be li `ma doq si~, ra sac sak ma od di di msxver pli moh yva. afeTqe bis or ga ni ze ba Crdi lo vi et nams mi a we res, in ci den ti ki aSSis se nat Si ga ni xi les da re zo lu ci ac mi i Res, rac xels ux sni da pre zi dent jon sons Se sa ba mi si sa pa su xo na bi je bis ga da sad gme lad. ame ri kul ma avi a ci am da iwyo Crdi lo vi et na mis da bom bva. 1969 wlis da sawy i si saT vis ame ri ku li sam xed ro kon tin gen tis ra o de no ba sam xreT vi et nam Si 550 aTa sam de (!) ga i zar da.

Crdi lo vi et na mis ma si u ri sa ha e ro da bom bvis sa miz ne sam xed ro in fras truq tu ra da par ti zan Ta ba na ke bi iyo. mag ram Ta na med ro ve bom be bic ki ver ar Cev dnen er Tma neTi sa gan par tiz neb sa da ub ra lo ada mi a nebs. bom be biT gaCa na ge bu li sof le bi sa da aTi a Ta so biT ga nad gu re bu li ada mi a nis kad re bi msof li os sxva das xva qvey neb Si mzard pro tes tsa da aR Sfo Te bas iw vev da.

mi u xe da vad ame ri ku li sam xed ro ope ra ci e bis es kala ci i sa, Crdi lo vi et na me le bi farxmlis day ras ar api reb dnen. 1966 wels ame ri ku li ga ze Ti saT vis mi ce mul in ter vi u Si ha no is re Ji mis pre mi er ma fan van don gma iwinas war mety ve la, rom am om Si vi et na me le bi ga i mar jvebdnen, rad gan sik vdi li saT vis isi ni uf ro mzad iy vnen, vid re ame ri ke le bi4. vi et na me le bis ma sob ri vi gmi ro ba mar Tlac aR frTo va ne bas iw vev da. ga u ge ba ri a, Tu rogor SeZ lo am tan mor Cil ma xal xma TiT qmis 15 wlis manZil ze msof li os upir ve le si sam xed ro man qa ni saT vis


efeq tu ri wi na aR mde go bis ga we va da sa bo loo jam Si mi si da mar cxe ba.

dRe van del axal gaz rda Ta o bas, al baT, ara er Ti mxatvru li fil mi una xavs vi et na mis omis Se sa xeb. Sem za ra vi kad re bi da sce ne bi ara mar to im epo qas acocx le ben, aramed dRe van de lo ba sac ex ma u re bi an: omi ube du re ba a, Tana med ro ve omi ki yve la ze di di ube du re ba.

vi et na mis omi gar kve ul wi lad ga u ge ba ri iyo Cve ni Tao bi saT vis. er Ti mxriv, Cven di di sim pa Ti iT vi ya viT ganwyo bi li aSSis mi marT, mzad vi ya viT ne bis mi e ri mi si na biji gag ve mar Tle bi na. mag ram, me o re mxriv, omis sa Si ne li qro ni ka, na pal miT dam wva ri bav Sve bis kad re bi se ri o zul skef sis sa da kiTx vebs ba deb da. ram de nad sa Wi ro iyo aseTi si sas ti ke da Za la do ba? am kiTx va ze Cven pa su xi ar gvqon da.

vi et na mis omi gan sa kuT re bul de ba teb sa da po la riza ci as TviT ame ri kul sa zo ga do e ba Si iw vev da. yve las es mo da, rom sa Wi ro iyo omis dam Tav re ba, mag ram ara vin ico da, ro gor un da mom xda ri yo es. omis mi marT kri ti kulad gan wyo bi li ame ri ke le bis po zi cia Se sa niS na vad Camo a ya li ba cno bil ma te le Jur na lis tma je ims res ton ma: `ga na ra miz ne bi amar Tlebs aseT ma sob riv ka cis kvlas? Tu ki vi et na mis ga dar Ce na gvin da, ma Sin ra tom va nad gurebT mas?~5 vi et na mis omis ga mo pre zi den ti jon so ni sul uf ro ara po pu la ru li xde bo da. saq me iqam de mi vida, rom 1968 wels sap re zi den to ar Cev neb Si mo na wi le o ba mas arc ki uc di a.

sap re zi den to ar Cev ne bis win va Sin gton Si in ten si urad da iwy es fiq ri Crdi lo vi et nam Tan mo la pa ra ke bis war mo e ba ze. gaC nda ku lu a ru li kon taq te bic. mag ram mola pa ra ke bis dawy e bam de ha no im ame ri ke lebs mo u lod nelad di di si ur pri zi `mi ar Tva~: 30 ian vars, anu vi et namis ka len driT mTva ris axal wels (te ti), ko mu nis teb ma ma si u ri Se te va mi i ta nes sam xreT vi et na mis cen tra lur qa la qeb ze, maT So ris de da qa laq sa i gon zec. ra Rac mo

116 zurab abaSiZe

men tSi maT aSSis sa el Com dec ki mi aR wi es. ko mu nis teb ma xel Si Ca ig des vi et na mis Zve li de da qa la qi hu e.

Crdi lo vi et na me le bis ukug de ba ame ri ke leb ma mxolod ma si u ri sa ar ti le rio da sa ha e ro dar tyme bis Sede gad Ses Zles. ko mu nis teb ma di di da na kar gi ga ni ca des, mag ram po li ti ku ri da fsi qo lo gi u ri Tval saz ri siT isi ni ga mar jve bu li dar Cnen.

1968 wels sap re zi den to ar Cev neb Si ga mar jve bu li ri Card niq so ni Ta vi si sa ga reo po li ti kis pri o ri tetad vi et nam Si omis das ru le bas asa xe leb da. axa li prezi den ti naT lad ac no bi e reb da, Tu ra o den did za rals aye neb da omi aSSis av to ri tets, eko no mi kas, sa zo ga doeb riv cxov re bas. yo vel Tvi u rad vi et nam Si 500de ameri ke li ja ris ka ci iRu pe bo da, mag ram omis dam Tav re ba Rir se u lad un da mom xda ri yo. sa Wi ro iyo am Rir se u li ga mo sav lis Zi e ba.

amas Ta na ve, niq so ni ame ri ke le bi saT vis Cve u li opti miz mi sa da si a ma yis gan cdis aR dge nas cdi lob da, rac vi et na mis om ma Zli e rad Se ar yi a. 1969 wlis 21 iv liss kos mo sur xo mald `apo lo nis~ as tro nav te bi ar mstrongi da ol dri ni mTva re ze da eS vnen. am sa oc re bas mTe li msof lio adev neb da Tvals. niq so nis pre zi den to bis xana TiT qos kar gi niS niT iwy e bo da.

1969 wlis iv lis Si cno bi li gax da `niq so nis doq trina~, rom lis ar si sam xed ro da po li ti ku ri pro ce se bis `vi et na mi za ci a Si~ mdgo ma re ob da, anu aSSs eta pob ri vad un da da ewyo vi et na mi dan ja ris ga moy va na da pa ra le lurad sam xreT vi et na mis Se i a ra Re bu li Za le bis mom za de ba ko mu nis tu ri saf rTxi sa gan qvey nis da sa ca vad. Yes yve lafe ri did ris kTan iyo da kav Si re bu li. na xe var mi li o nia ni ame ri ku li sam xed ro kor pu si sa da 700aTa si a ni (!) sam xreT vi et na mu ri ar mi is wi na aR mdeg ib rZo da Crdi lo vi et na mis 250aTa si a ni ja ri da ase Ti ve ra o de no bis parti zan Ta raz me bi. ame ri ku li ja ris ka ce bis na uc ba Tev


da ga uT vlel gay va nas au ci leb lad fa ta lu ri Se de ge bi moh yve bo da.

ame ri ke li ja ris ka ce bis ga moy va na vi et na mi dan ima ve 1969 wels da iwy o. pa ra le lu rad, po li ti ku ri Se Tan xmebis miR we vis miz niT, pre zi den tis mrCe vel ma usaf rTxoe bis sa kiTx eb Si cno bil ma dip lo mat ma hen ri ki sin jer ma da iwyo ga sa i dum lo e bu li mo la pa ra ke be bi ha no is warmo mad gen leb Tan. imi saT vis, ra Ta vi et na me li ko mu niste bi mo la pa ra ke be bi sas uf ro dam yo li yo fi liy vnen, ame ri ke leb ma ga aZ li e res Crdi lo vi et na mis sa ha e ro da bom bve bi. niq so nis mi Ti Te biT, ame ri kul ma avi a ci am ga ma nad gu re be li Se te ve bi mi i ta na vi et na me li par tiza ne bis po zi ci eb ze kam bo ja Si, rac sa er Ta So ri so samar Tlis uxe Si dar Rve va iyo. su ve re nu li qvey nis wi naaR mdeg gan xor ci e le bul ma am sam xed ro aq ci eb ma aSSSi di di uk ma yo fi le ba ga mo iw vi a. erTer Ti sap ro tes to aq ci is mo na wi le Ta wi na aR mdeg kentste it Si erov nul ma gvar di e leb ma cecx lsas ro li ia ra Ri ga mo i ye nes, ra mac 4 stu den tis si cocx le im sxver pla. qve ya na Si si tu a cia uaR re sad da i Za ba. niq so ni iZu le bu li gax da ha no is Tan mo la pa ra ke be bi ga eg rZe le bi na.

1972 wels aSSis sam xed ro Za leb ma up re ce den to Sete ve bi ga na xor ci e les Crdi lo vi et na me le bis wi na aRmdeg. sam xed ro ze wo li sa da pa ra le lu rad po li ti ku ri kom pro mi sis Zi e bis taq ti kam sa bo loo jam Si Se de gi gamo i Ro: 1973 wlis 27 ian vars pa riz Si xe li mo e we ra sam Svido bo xel Sek ru le bas. te ri to ri u li Tval saz ri siT igi iT va lis wi neb da sta tuskvos Se nar Cu ne bas me17 pa rale lis gas wvriv, sa o ma ri moq me de bi sa da cecx lis Sewyve tas, tyve e bis gac vlas da da kar gul Ta mo Zi e bas. rac mTa va ri a, xan grZli vi vaW ro bis Sem deg ha noi da Tan xmda, rom sam xreT vi et na mis re Jims aSS kvla vac aR mo u Cen da sam xed ro da eko no mi kur dax ma re bas. Tum ca sam xreT viet na mis re Ji mi am Se Tan xme biT ara na i rad ar iyo kma yo fi

118 zurab abaSiZe

li. pi ri qiT, mi si az riT, ame ri ke leb ma maT uRa la tes da Zli er mo wi na aR mde ges Tan pi ris pir mi a to ves.

mi u xe da vad miR we u li is to ri u li Se Tan xme bi sa, momdev no wleb Si mov le ne bi mar Tlac dra ma tu lad ganvi Tar da. sam xreT vi et na mis be di mTli a nad aSSis mxar da We ra ze iyo da mo ki de bu li. mag ram va Sin gton Si `uo ter ge i tis~ skan da lis ga mo vi et na mi saT vis nak lebad eca laT. pre zi dent niq son ze ga nawy e ne bul ma aSSis kon gres ma da iwyo sam xreT vi et na mi sa da kam bo ji saT vis dax ma re be bis mkveT ri Sem ci re ba. Tu ki 1972 wels dax mare bis sa er To ra o de no ba 2 mlrd. do lars aRe ma te bo da, 1975 wli saT vis bi u jet Si mxo lod 600 mi li o ni iyo gaT valis wi ne bu li6. vi et na mel ma ko mu nis teb ma da i na xes, rom ga dam wyve ti moq me de bis dro dad ga da sa i gons Se u ti es. umok les va da Si mTe li sam xreT vi et na mi ko mu nis te bis xel Si iyo. ko mu nis teb ma ise Ti el vi se bu ri sis wra fiT da i ka ves sa i go ni, rom ame ri ke li dip lo ma te bi iZu lebu li iy vnen ver tmfre ne biT mi e to ve bi naT sa el Cos teri to ri a. maT Tan er Tad qvey nis da to ve bas cdi lob dnen sam xreT vi et na mis re Ji mis war mo mad gen le bic, mag ram bev rma maT gan ma es ver mo a xer xa.

ko mu nis tur ma re Jim ma mis Tvis Cve ul stil Si da iwyo axa li cxov re bis da we se ba qvey nis sam xreT na wil Si. asia Ta so biT sam xreT vi et na me li ci xe eb sa da sa kon cen tracio ba na keb Si aR moC nda. uam rav ma vi et na mel ma Tavs uS vela da qvey ni dan ga iq ca. gar bod nen, vi sac ro gor Se eZ lo: ve lo si pe de biT, na ve biT, ti ve biT, cur viT, for TxviT. sxva das xva sa er Ta So ri so or ga ni za ci e bis mo na ce me biT, 1977 wli saT vis vi et nam Si 200 aTa sam de po li ti ku ri pati ma ri iyo7. vi et na mis om Si da i Ru pa 1 mi li o nam de vi etna me li, 60 aTa sam de ame ri ke li ja ris ka ci.

mag ram imas, rac me zo bel kam bo ja Si mox da, ka cob ri obis is to ri a Si ana lo gi ar mo e na xe ba. xe li suf le ba xelSi Ca ig des e. w. wi Tel ma qme reb ma – ul tra ra di ka lurma ma o is tur ma daj gu fe bam. qme reb ma da maT ma li der ma


pol pot ma qa la qe bi sru lad da ca les mo sax le o bi sa gan, romelic sa sof lo ko mu neb Si Se ya res. da iwyo in te ligen ci is, mas wav leb le bis da, sa er Tod, yve la im pir Ta fi zi ku ri ga nad gu re ba, vi sac ra i me Se xe ba hqon da wi na re Ji meb Tan. ada mi a nebs xo cav dnen av to ma te biT, Sem deg, ro de sac tyvi e bi Se mo ak ldaT, To xe biT. qme re bis ge noci dis Se de gad ga nad gur da sul co ta 1,5 mi li o nam de ada mi a ni. kam bo ja Si, anu Ta na med ro ve kam pu Ci a Si dRem de awy de bi an ada mi an Ta jgu fur sa mar xebs.

eq sper te bi je rac sru lad ver pa su xo ben kiTx vas, Tu ram ga mo iw via ma rad mom Ri ma ri kam pu Ci e le bis ase Ti fana ti ku ri gam xe ce ba, ram mi iy va na isi ni ma si ur TviT ganad gu re bam de. am fa na tiz mis erTer Ti mTa va ri mi ze zi kac Tmo Zu le ide o lo gi a a.

vi et na mis omis Se de ge bi da ma Ti ana li zi mra va li wlis man Zil ze ga ni xi le bo da ame ri kul sa zo ga do e baSi. ro gorc ki sin je ri igo nebs, ame ri ke leb ma ram de ni me mniS vne lo va ni das kvna ga mo i ta nes vi et nam Si wa ge bu li omi dan:

1) sa nam aSS sab rZo lo kam pa ni as da iwy ebs, mas un da hqon des amo ca ne bis na Te li xed va, mas un da hqon des aseve ga mar Tu li sam xed ro stra te gia da pa su xi kiTx va ze, Tu ra po li ti ku ri Se de gis miR we vas isa xavs igi miz nad.

2) Tu ki aSS da iwy ebs sam xed ro kam pa ni as, mi za ni un da iyos mxo lod ual ter na ti vo ga mar jve ba. kam pa ni is did dro Si ga wel va uTu od ame ri ku li sa zo ga do e bis uk ma yofi le bas ga mo iw vevs; ami tom omis dawy e bam de au ci le belia sam xed ro stra te gi i sa da po li ti ku ri amo ca ne bis swo rad gan sazR vra;

3) de mok ra ti u li qve ya na ver SeZ lebs sa o ma ri moqme de be bis efeq tu rad war mar Tvas, Tu ki po li ti kur Zalebs So ris da mTli a nad sa zo ga do e ba Si Tan xmo ba da kon sen su si ar iq ne ba8.

120 zurab abaSiZe

`pra Ris ga zaf xu li~ da `Cve ni le o nid ili as Ze~

1968 wlis ga zaf xul ze mos ko vis uni ver si tet Si Ca saba reb lad vem za de bo di. sab Wo Ta ga ze Te bis kiTx va ara nai rad ar iyo sa xa li so, mag ram ga moc deb ze Se iZ le ba Ce mi ide o lo gi u ri mom za de bac Se e mow me bi naT, ami tom iZu lebu li vi ya vi es saq mec ga me ke Te bi na. ma le aR mo va Ci ne, rom pub li ka ci e bis mniS vne lo va ni na wi li Ce xos lo va ki a Si mimdi na re mov le nebs eZR vne bo da. ga ze Teb Si wer dnen, rom am moZ me so ci a lis tur qve ya na Si mom Zlav rdnen des truqci u li da an ti sab Wo Ta ele men te bi, rom le bic da sav leTis, upir ve les yov li sa aSSis, im pe ri a lis tu ri wre e bis wa qe ze bi Ta da mxar da We riT moq me deb dnen. wer dnen imis Se sa xe bac, rom Ce xos lo va ki is kom par ti is cen tra lu ri ko mi te ti sak ma ris prin ci pu lo bas ar iCen da am an ti soci a lis tu ri ten den ci e bis Se sa Ce reb lad.

mar Ta li giTx raT, nelne la ga ze Te bis kiTx vam ga mita ca ki dec. uk ve aS ka rad vam Cnev di, rom sab Wo Ta kri tikis aq cen ti Ce xos lo va ki is xel mZRva nel pi reb sa da uSu alod par ti is li der ze aleq san dre dub Cek ze inac vleb da. ga ze Te bi mas iseT `mo mak vdi ne bel cod veb Si~ ada na Sa uleb dnen, ro go ri caa pre sa ze cen zu ris ga uq me ba, mra valpar ti u li sis te mis daS ve ba, da sav le Tis qvey neb Tan mo qala qe Ta mi mos vlis ga i o le ba da sxva.

ma le te le ek ra neb ze vi xi leT diq to re bis mris xane sa xe e bi, rom le bic mkac ri to niT sa ub rob dnen Ce xoslo va ki a Si mim di na re `Se maS fo Te bel an ti so ci a lis tur pro ce seb ze~. WeS ma ri te bis da sad ge nad Ram Ra mo biT `ameri kis xmi sa~ da `Ta vi suf le bis~ ra di o ga da ce mebs vusmen di. isi ni ity o bi ne bod nen, Tu ra o den er Tsu lov nad uWer da mxars Ce xos lo va ki is sa zo ga do e ba qve ya na Si mimdi na re de mok ra ti ul re for mebs; am bob dnen, rom pra Ra Si nam dvi li ga zaf xu li iyo, ime de bis, ro man tiz mi sa da huma nis tu ri ide e bis sa xal xo ze i mi. Asa ub rob dnen mos ko vis kri ti kul po zi ci a zec, mag ram, sa er Tod, ise Ti STa beW di


le ba iq mne bo da, rom de mok ra ti za ci is pro cess Ce xos lova ki a Si xels ve Rar Se uS lid nen. `ras iza men, – vfiq rob di Cem Tvis, jars xom ar Se iy va nen pra Ra Si?!~

mas Sem deg 40 we li ga vi da da ax la ukeT vi ciT, Tu ra da ro gor mox da Ce xos lo va ki a Si.

1968 wlis 35 ian vars Ce xos lo va ki is kom par ti is yrilo ba ze par ti is li de rad aleq sandr dub Ce ki air Ci es. mos ko vi mxars uWer da mis kan di da tu ras. igi sak ma od cnobi li po li ti ku ri fi gu ra iyo, wle bis man Zil ze cxov robda sab Wo Ta kav Sir Si, 1955-1958 wleb Si swav lob da umaRles par ti ul sko la Si. es iyo sak ma od rbi li xa si a Ti sa da dam yo li bu ne bis ada mi a ni. wi na mor be di li de re bi sa gan gan sxva ve biT, dub Ce ki ara Ce xi, ara med slo va ki iyo.

dub Ce ki Ta vis dro ze sof lad ko leq ti vi za ci as uWerda mxars, ami tom mi si gar daq mna ̀ pra Ris ga zaf xu lis~ gmirad bev ri saT vis mo u lod ne li iyo.

dub Cek ma Ta nam de bo ba ze ar Ce vis Ta na ve da iwyo pre saze cen zu ris Ser bi le ba. ap ril Si man ga mo aq vey na par ti is `sa moq me do geg ma~, ro me lic iT va lis wi neb da pre sis Ta visuf le bas, eko no mi ka Si sa baz ro prin ci pe bis gaZ li e re bas da Se saZ lo mra val par ti ul sis te mas.

1968 wlis 4 ap rils cen tra lu ri ko mi te tis pre zi di umis axa li Se mad gen lo ba air Ci es, sa dac dub Ce kis mom xree bi War bob dnen. pre zi di um Si `mos ko vis xal xic~ iyo warmod ge ni li, rom le bic par ti is kon ser va to rul frTas qmnid nen.

mos kov Si SeS fo Te biT adev neb dnen Tval yurs dub Cekis wa mowy e bebs, Tum ca es uka nas kne li er Txans dip lo mati u rad axer xeb da krem lTan si tu a ci is da re gu li re bas. mi si po pu la ro ba xal xSi ma tu lob da, xo lo mo wo de ba `so ci a liz mi ada mi a nu ri sa xiT~ sa zo ga do e ba Si sul ufro met mxar da We ras po u lob da.

pre sa Si da iwyo di di dis ku si e bi, maT So ris qvey nis po li ti kur wyo ba ze, de mok ra ti ul ar Ce van ze, gaC nda anti sab Wo Ta pub li ka ci e bi. so ci alde mok ra teb ma da iwy es

122 zurab abaSiZe

par ti is for mi re ba, re gis tra ci as iTx ov da 70mde po liti ku ri or ga ni za ci a.

ma is Si dub Cek ma ga mo acx a da, rom ima ve wlis 9 seq tembers ga i mar Te bo da kom par ti is yri lo ba, ro mel zec parti is wes de ba Si `sa moq me do geg mas~ Se i tan dnen da air Cevdnen ckis axal Se mad gen lo bas.

iv ni sis bo los cno bil ma mwe ral ma va cu lik ma ga moaq vey na ma ni fes ti – `ori aTa si sity va~, ro mel sac xels awer dnen sa zo ga do e bis ga mo Ce ni li war mo mad gen le bi, maT So ris Ce xe Tis mo ma va li pre zi den ti vac lav ha veli. ma ni fes ti ak ri ti keb da kom par ti is kon ser va to rul frTas da mo u wo deb da mo qa la qe ebs mo na wi le o ba mi e RoT par ti is re for ma to ru li prog ra mis gan xor ci e le ba Si. la pa ra ki iyo sab Wo Ta in ter ven ci is sa SiS ro e ba zec.

ma i sis bo los Ce xos lo va ki is mTav ro bam Tan xmo ba ganacx a da qvey nis te ri to ri a ze var Sa vis xel Sek ru le bis wevrsa xel mwi fo Ta sam xed ro wvrTne bis Ca ta re ba ze. praRa Si, al baT, jer verc ki war mo ed gi naT, rom es wvrTne bi faq ti u rad in ter ven ci is re pe ti cia iyo.

breJ ne vis re aq cia Ce xos lo va ki a Si mim di na re pro ceseb Tan da kav Si re biT sak ma od mwva ve iyo. amas Ta na ve, igi Ta vi se bu rad cdi lob da mdgo ma re o bis ga mos wo re bas. 1968 wlis pir vel na xe var Si breJ ne vi dub Ceks ara er Txel Sex vda.

29 iv liss1 ag vis tos Ci er nenadti so Si (slo va ke Ti) ga i mar Ta sab Wo Ta kav Si ri sa da Ce xos lo va ki is umaR le si xel mZRva ne lo bis Sex ved ra. mo la pa ra ke bis dros breJne vi cdi lob da Tavs mo ex via dub Ce ki saT vis kon kre tu li val de bu le be bi, ker Zod, mas me di is Ta vi suf le bis SezRud vi sa da par ti u li kad re bis Sec vlis Tval saz ri siT. sa bo lo od dub Ce ki da Tan xmda da eg mo `an ti so ci a listu ri ten den ci e bi~, ga e uq me bi na so ci alde mok ra ti u li par tia da efeq tu ri kon tro li da em ya re bi na pre sa ze. Ta vis mxriv, mos kov mac ga dad ga kom pro mi su li na bi ji da da Tan xmda Ce xos lo va ki i dan ja re bis gay va na ze.


mog vi a ne biT, 3 ag vis tos, ssrkis, gdris, po lo neTis, un gre Tis, bul ga re Ti sa da Ce xos lo va ki is war momad gen le bi Se ik rib nen bra tis la va Si da xe li mo a we res er Tob liv dek la ra ci as, ro me lic `ga ZeZ gi li~ iyo marqsis tulle ni nis tu ri ide o lo gis, pro le ta ru li inter na ci o na liz mi sa da an ti so ci a lis tu ri Za le bis wina aR mdeg brZo lis kli Se e biT. dek la ra cia adas tu reb da so ci a lis tu ri qvey ne bis su ve re nul uf le bebs, mag ram iq ve mi u Ti Teb da, rom var Sa vis xel Sek ru le bis wev ri qvey ne bi ito veb dnen uf le bas, eb rZo laT so ci a lis tur ba nak Si pro le ta ri a tis er Tob li vi mo na pov ris da sa cavad.

ase gaC nda pir ve lad `SezR u du li su ve re ni te tis~ Sesa xeb e.w. breJ ne vis doq tri nis pir ve li ele men te bi.

am dek la ra ci is xel mo we ris Sem deg ssrkma mar Tlac ga iy va na ja re bi Ce xos lo va ki i dan, mag ram iq ve ax los, sazR vreb Tan da to va.

ag vis tos da sawy is Si sab Wo Ta el Cma ac no ba mos kovs, rom dub Ce ki ar as ru leb da Ci er ne Si aRe bul val de bule bebs. ag vis tos Sua ricx veb Si breJ ne vi or jer esa ub ra te le fo niT dub Ceks. ker Zod, 13 ag vis tos sa aT na xev ria ni sa ub ri sas breJ nev ma mkac rad mos Txo va Ci er ne sa da bra tis la vis Se Tan xme be bis Ses ru le ba. dub Cek ma dro is uk ma ri so ba da a sa xe la mi ze zad, ra zec breJ nev ma ka tego ri u lad ga nacx a da, rom sak ma ri si dro ga vi da, mag ram pre sa Si kvlav an ti sab Wo Ta ma sa le bi ibeW de bo da. pa su xad dub Ce ki kvlav da pi re bebs iZ le o da.

18 ag vis tos mos kov Si ga i mar Ta xu Te u lis (ssrk, polo ne Ti, gdr, un gre Ti, bul ga re Ti) li der Ta Sex ved ra, rom leb mac da as kvnes, rom Ce xos lo va ki is xel mZRva ne loba ze po li ti ku ri ze gav le nis yve la sa Su a le ba amo i wu ra. dRis wes rig Si dge bo da moZ me Ce xos lo va ki i saT vis `samxed ro dax ma re bis~ sa kiTx i. Sex ved ra Si ar mo na wi le ob da ru mi ne Tis li de ri ni ko lae Ca u Ses ku. man mxa ri ar da u Wira sam xed ro in ter ven ci as.

124 zurab abaSiZe

20-21 ag vis tos 120aTa si an ma sam xed ro daj gu fe bam Cexos lo va ki is sazR va ri ga dak ve Ta. jar ma sak ma od swra fad da i ka va stra te gi u li obi eq te bi. pra Ra Si da iwyo Se ta kebe bi, mag ram dub Ce kis Txov nam mo sax le o bi sad mi, ar ga e wiaT in ter ven te bi saT vis wi na aR mde go ba, Se a Ce ra sis xlisRvra.

in ter ven ci is gan xor ci e le ba Si gar kve u li wvli li miuZR vis Ce xos lo va ki is pre zi dents lud vig slo bo das. mar Ta li a, man mxa ri ar da u Wi ra in ter ven ci as, mag ram, amas Ta na ve, win da win da ar wmu na breJ ne vi, rom yve la fers ga a ke Teb da, ra Ta sis xli ar daR vri li yo. man da pi re ba Seas ru la: sam xed ro eb ma mi i Res pre zi den tis brZa ne ba, ar da e to ve bi naT gar ni zo ne bi.

1956 wlis un gre Tis mov le ne bi sa gan gan sxva ve biT, am je rad pra Ra Si uam ra vi te le ka me ra da ucx o e li Jurna lis ti aSu qeb da mov le nebs. mag ram msof lio uZ lu ri iyo Se e Ce re bi na `pra Ris ga zaf xu lis~ dra ma tu li dasas ru li.

kar gad gaT vli li sam xed ro ope ra ci i sa gan gan sxva vebiT, krem lis po li ti ku ri geg me bi praq ti ku lad CaS lis pi ras aR moC nda. mos kov ma ver mo a xer xa Ce xos lo va ki is xel mZRva ne lo ba Si sak ma ri si xel mo we re bis Seg ro ve ba imi saT vis, ra Ta Se saZ le be li gam xda ri yo axa li mTav robis Seq mna da cen tra lu ri ko mi te tis ple nu mis mow ve va. mTa va ri sir Tu le 20 ag vis tos Ce xos lo va ki is kom par tiis pre zi di u mis sxdo ma ze war mo iS va: xma Ta um rav le so biT mi Re bu li iq na gan cxa de ba, ro me lic gmob da in ter ven cias.

Ce xos lo va ki is sa xel mwi fo uSiS ro e bis sam sa xu ris dax ma re biT sab Wo Ta me de san te eb ma da a ka ves dub Ce ki da mi si ko le ge bi: Cer ni ki, smrkov ski, kri ge li da Spa Ce ki. kom par ti is `jan saR ma Za leb ma~ sab Wo Ta sa el Co Si Se a fares Ta vi. mag ram sab Wo Ta el Cma verc isi ni da i yo li a, Seeq mnaT axa li xe li suf le ba – ad gi lob riv ma pre sam isi ni mo Ra la te e bad am xi la.


mos ko vi iZu le bu li gax da kvlav dub Cek sa da mis jguf Tan ewar mo e bi na mo la pa ra ke be bi. isi ni sas war fod ga nam we ses mos kov Si, sa dac maT mZi me Sex ved re bi elo daT.

mos kov Si mo la pa ra ke be bi aS ka ra mu qa ri sa da ze wo lis pi ro beb Si mim di na re ob da. Si ga da Sig `Zmo ba sa~ da `megob ro ba sac~ ix se neb dnen. sab Wo Ta mxa re dub Ce kis mi er ga Ta vi suf le bu li kad re bis dab ru ne bas iTx ov da. ase ve iTx ov da àn ti so ci a lis tu ri Za le bi sa~ da mas me di is kontro lis Se sa xeb Ci er ne sa da bra tis la vas Se Tan xme be bis Ses ru le bis ga ran ti ebs. mxo lod Sem deg mox de bo da mokav Si re Ta (gdr, po lo ne Ti, bul ga re Ti, un gre Ti) ja rebis gay va na Ce xos lo va ki i dan, xo lo sab Wo Ta ja ri èrTxans~ iq dar Ce bo da.

sa ku Ta ri qvey nis ga dar Ce nis miz niT dub Cek ma uar yo Ta vi si Se xe du le be bi da iZu le bu li gax da Ta vis ko le gebTan er Tad xe li mo e we ra mos ko vis da mam ci re bel pro tokol ze (xel mo wer ze mxo lod kri gel ma ga nacx a da ua ri). Se de gad dub Ce ki 6 TviT aRad gi nes Ta nam de bo ba ze. man kvlav da a we sa cen zu ra, ga a Ta vi suf la bev ri re for ma tori da ga nucx a da mo sax le o bas, rom ami e ri dan sa zo ga do ebis win svla mxo lod ssrkTan er Tad `Zmur kav Sir Si~ iyo Se saZ le be li.

qve ya na Si um Zi me si mdgo ma re o ba Se iq mna. imed gac ru e ba da ui me do ba mo e do mTel sa zo ga do e bas. emig ra ci a Si wavi da in te li gen ci is di di na wi li, maT So ris cno bi li mwera li mi lan kun de ra, ro mel mac ara er Ti Se sa niS na vi roma ni mi uZR vna 1968 wlis mov le nebs.

`pra Ris ga zaf xu lis~ tra gi kul da sas ruls sa bo loo wer ti li da us va 19 wlis ian pa liC ma, ro mel mac cno bil vac la vis mo e dan ze pro tes tis niS nad Ta vi da iw va.

da sav leT Si uam ra vi mkac ri gan cxa de ba ga keT da, alapa rak dnen mos ko vis mi marT san qci e bis Se mo Re ba ze. iyo mcde lo ba ga e ros uSiS ro e bis sab Wo ze ssrkis mi marT kri ti ku li re zo lu ci e bis mi Re bi sa, mag ram sab Wo Ta elCi ve tos uf le bas òs ta tu rad~ iye neb da. am pe ri od Si aSS

126 zurab abaSiZe

vi et na mis `Wa ob Si~ iyo Rrmad Caf lu li, ami tom kri ti kuli ri to ri kis gar da sxva praq ti ku li na bi je bis ga dadgmas ver axer xeb da. ro gorc aSSSi yo fi li sab Wo Ta el Ci dob ri ni ni igo neb da, igi 19 ag vis tos Sex vda pre zi dent jon sons da Caayena saqmis kursSi Ce xos lo va ki a Si ja ris mo sa lod nel Sey va nasTan dakavSirebiT. am sen sa ci ur infor ma ci a ze pre zi den tis re aq cia im de nad Tav Se ka ve buli iyo, rom sab Wo Ta el Ci ga o ce bu li dar Ca. jon son ma sak ma od swra fad mo a Ta va am Te ma ze sa u ba ri da yu radRe ba ga a max vi la vi et na mis kon fliq tze. ker Zod ki ima ze, Tu riT Se iZ le bo da dax ma re bo da sab Wo Ta kav Si ri aSSs am prob le mis mogvarebaSi9.

* * *1968 wlis 1 seq tem bers uk ve mos ko vis uni ver si te tis

stu den ti vi ya vi. im au di to ri is win, sa dac Cem Tvis pirve li leq cia un da Ca ta re bu li yo, fo to e bi ga mo e fi naT. yve la ze di di por te ti breJ ne vi sa iyo war we riT: `Cve ni le o nid ili as Ze~. ar sad Can da ko si gi nis an pod gor nis fo to e bi. Cem na i ri po li ti ku rad mo um za de be li stu dentis Tvi sac ki na Te li iyo, rom axa li sab Wo Ta ko leq ti u ri xel mZRva ne lo bis prin ci pi uk ve da viwy e bas mi e ca. ax la uk ve le o nid breJ ne vis kul tis epo qa dge bo da.

pir ve li leq cia Ce xos lo va ki is mov le nebs mi eZR vna. leq to ri did xans gviy ve bo da, Tu ro gor Ca i fu Sa ame rike li im pe ri a lis te bis geg me bi Ce xos lo va ki a Si, ro gor aty u eb da dub Ce ki mSro me lebs da ra sul ze mo us wro ̀ samxed ro dax ma re bam~ pra Re lebs.

leq ci is dam Tav re bis Sem deg Cem gver diT mjdo mi simpa ti u ri axal gaz rda mo mit ri al da da miTx ra: ̀ ra aram zade bi ari an!~. da vin te res di, Tu vis gu lis xmob da. `ra Tqma un da dub Cek sa da mis ama las~ – mo mi go man da eS ma ku rad Ca i ci na. ̀ ga sa ge bia~ da vu das tu re me da miv xvdi, rom ama ze me ti iro ni u lo ba breJ ne vis por tre tis win uk ve sa ris ko iyo.


pra Ris mov le neb Tan da kav Si re biT da pro tes tis niSnad 1968 wels wi Tel mo e dan ze mxo lod 7 mos ko ve li ga movi da. isi ni umal ve da a pa tim res. da sav leT Si ga moq vey nda cno bi li mec ni e ri sa da ada mi a nis uf le ba Ta dam cve lis an drei sa xa ro vis we ri li, ro me lic mwva ved ak ri ti keb da krem lis po li ti kas da so li da ro bas ucx a deb da Ce xoslo va ki is xalxs. es iyo da es.

ase Ti ada mi a ne bi dRe sac ari an ru seT Si, kvlav ab solu tur um ci re so ba Si, mag ram ma Ti ra o de no ba ax la ga cile biT me ti a, vid re 40 wlis win.

2007 wlis 27 ap rils pra Ra Si vi zi tad Ca sul ma ru se Tis fe de ra ci is pre zi den tma vla di mer pu tin ma ga nacx a da: `mar Ta li a, ru se Ti ssrkis STa mo ma va li da mi si iu ri diu li mem kvid re a, mag ram Ta na med ro ve ru se Ti sul sxva saxel mwi foa po li ti ku ri sis te mis Tval saz ri siT. Cven ara mar to vgmobT 1968 wlis mov le nebs, ara med vgrZnobT mora lur pa su xis mgeb lo ba sac~10.

dar wmu ne bu li var, mo ma val Si ru seTs ki dev bevr Tavis saq ci el ze mo u wevs pa su xis mgeb lo bis aRi a re ba.

rac Se e xe ba dub Ceks, igi mo es wro sab Wo Ta kav Si ris daS las da Ce xeT Si de mok ra ti is ga mar jve ba sac. dub Ce ki 1992 wels gar da ic va la av to ka tas tro fa Si. mas sa yo velTao pa ti vi mi a ges, ro gorc ga nu me o re be li `pra Ris gazaf xu lis~ av tor sa da msxverpls.

`cxe li ome bi~ ax lo aR mo sav leT Si

1948 wels is ra e lis sa xel mwi fos Seq mnis Sem deg dRemde ax lo aR mo sav le Ti msof li os yve la ze prob le ma tur re gi o nad rCe ba. am bo ben, ro de sac sta lin ma is ra e lis sa xel mwi fo eb ri o bis mxar da We ris Se sa xeb mi i Ro ga dawyve ti le ba, iq ve das Zi na: `amis Sem deg ax lo aR mo sav leT Si mSvi do ba aras dros aRar iq ne bao~.

128 zurab abaSiZe

1956 wels su e cis kri zi sis dam Tav re bis Sem deg is rae li sa da eg vip tis sazR vreb ze ga e ros sam Svi do bo Za lebi gan lag dnen. 1967 wels na ser ma mo iTx o va `cis fer Cafxu ti a ne bis~ gay va na, ker Zod, SarmelSe i xi dan da kvlav da u we sa blo ka da is ra e lis ge mebs ti ra nis sru te Si. am dro i saT vis aSS-is dax ma re biT is ra els uk ve ga ci le biT Zli e ri Se i a ra Re bu li Za le bi hyav da, vid re 1956 wels. mag ram arc eg vip te iyo 10 wlis man Zil ze gul xel dak refi li – mas sab Wo Ta kav Si ri ai a ra Reb da. is ra el Sic da mezo bel ara bul qvey neb Sic 1967 wli saT vis ̀ omis par ti e bi~ ga mo vid nen pir vel plan ze. ha er Si kvlav den Tis su ni igrZno bo da.

is ra e lis po li ti kur ma da sam xed ro xel mZRva ne lo bam gaT va la, rom, Tu ki eg vip te pir ve li da iwy eb da sa o mar moq me de bas (is ra e lis mci re te ri to ri is ga mo) stra tegi u li upi ra te so ba mas eq ne bo da, anu qvey nis ar se bo ba kiTx vis niS nis qveS dad ge bo da. ami tom 1967 wlis 5 iv niss is ra el ma ga dawy vi ta pre ven ci u li dar tyma mi e ye ne bi na mo wi na aR mde gi saT vis. is ra e lis avi a ci am el vis sis wrafiT TiT qmis mTli a nad ga a nad gu ra eg vip tis sam xed rosa ha e ro flo ti, xo lo sa ja ri so na wi leb ma da i ka ves si nas na xe var kun Zu li da su e cis ar xis aR mo sav le Ti sa na pi ro.

is ra e lis wi na aR mdeg sam xed ro moq me de ba da iwy es siri am da ior da ni am, mag ram maT is ra el ma uZ li e re si kontrSe te viT upa su xa.

7 iv niss is ra e li Se te va ze ga da vi da md. ior da nis dasav le Tis sa na pi ros mi mar Tu le biT da ie ru sa li mis Zveli na wi li da i ka va, ro mel sac aqam de ior da nia akon troleb da. is ra e li ipy robs go la nis si maR le ebs si ri a Si da iqam de ga nag rZobs Se te vebs, sa nam mo wi na aR mde ge mxa re ebi – eg vpi te da si ria ar ya bul de bi an da mam ci re bel SeTan xme bebs cecx lis Sewy ve tis Se sa xeb. am gva rad, is ra elis mi er oku pi re bu li te ri to ri e bis mo cu lo ba 20 aTa si kv. ki lo met ri dan 100 aTas kv. ki lo met ram de iz rde ba. gae ro sa da msof li os wam yva ni qvey ne bis pro tes tis mi u xe


da vad, is ra e lis par la men ti ka no ni e rad acx a debs ie rusa li mis aR mo sav le Ti na wi lis aneq si as11.

ase Ti STam beW da vi Se de ge biT das rul da `eq vsdRi a ni omi~. mag ram is ra e lis sam xed ro war ma te be bi su lac ar aZlev da mas mSvi do bi a ni mo mav lis ga ran ti as. 1967 wlis 22 iv niss ga e ros uSiS ro e bis sab Wom mi i Ro re zo lu cia #242, rom li Tac is ra els oku pi re bu li te ri to ri e bis da tove ba mo eTx o ve bo da. is ra e lis wi na Se dge bo da kiTx va: ra un da eq na mas oku pi re bu li te ri to ri e bis Tvis? ara be bi xom aras dros Se u rig de bod nen aseT da mam ci re bel mdgoma re o bas.

uSu a lod omis Sem deg is ra e li mzad iyo axal dapy robi li te ri to ri is na wil ze pa les ti nis ara bu li sa xel mwifo Seq mni li yo. mag ram 1967 wlis 2 seq tem bers q. xar Tum Si Ca ta re bul ma ara bu li qvey ne bis li gis kon fe ren ci am bolo mo u Ro mo ri ge bis Se saZ leb lo bas, ro de sac da ad gi na cno bi li `sa mi ara~: ara – is ra e lis cno bas, ara mo la para ke bas is ra el Tan, ara – mSvi do bas is ra el Tan. ase da ikar ga xar Tu mis kon fe ren ci a ze re a lu ri ga ri ge bis Sansi12.

`eq vsdRi an ma om ma~ ara mar to ver mo ag va ra re gi o nis prob le me bi, ara med ki dev uf ro ga aR rma va isi ni. gan sakuT re biT gar Tul da pa les ti ne le bis mdgo ma re o ba. 1967 wlam de ior da ni as ekuT vno da pa les ti nis na wi li ca da md. ior da nis da sav le Ti sa na pi roc. mag ram omis Sem deg Ta visi sacx ov re be li ad gi le bi dan ay ril ma pa les ti ne leb ma Ta vi Zi ri Ta dad isev ior da ni as Se a fa res. swo red ior dani is te ri to ri i dan iwy e ben pa les ti ne le bi brZo las isra e lis wi na aR mdeg. ami e ri dan maT 1964 wels Seq mni li pales ti nis gan Ta vi suf le bis or ga ni za cia da mi si li de ri ia sir ara fa ti xel mZRva ne lobs. ior da ni a Si pa les ti nele bis Se i a ra Re bu li raz me bi im de nad Zli er de bi an, rom faq tob ri vad qmni an sa xel mwi fos sa xel mwi fo Si.

1970 wlis seq tem ber Si io da ni is me fe hu se in ma ga dawyvi ta am prob le mis mog va re ba da ar mi is meS ve o biT wes

130 zurab abaSiZe

ri gis dam ya re ba pa les ti ne li ltol vi le bis ba na keb Si. `Sa vi seq tem bris~ sis xli an ma Se ta ke beb ma uam ra vi ada mia ni im sxver pla. pa les ti ne le bis di di na wi li iZu le bu li gax da mi e to ve bi na ior da nia da me zo bel li ban sa da si ria Si ga da su li yo. hu se ins TiT qmis mTe li ara bu li sam yaro da pi ris pir da. li ban Si pa les ti ne leb ma Seq mnes axa li sam xed ro da te ro ris tu li ba ze bi. erTer Ti am jgu fis mi er iyo or ga ni ze bu li 1972 wels mi un xe nis olim pi ur Ta ma Seb ze is ra e lis spor tsme ne bis mZev le bad ay va na.

1973 wli saT vis po li ti ku ri vi Ta re ba ax lo aR mosav leT Si ara bu li qvey ne bis sa sar geb lod ic vle boda. ga e ros cno bi li re zo lu ci is Se us ru leb lo bi sa da oku pi re bu li te ri to ri e bis da ka ve bis ga mo msof li o Si Zli er de bo da is ra e lis kri ti ka, bev rma qve ya nam mas Tan dip lo ma ti u ri ur Ti er To bac ki gawy vi ta. amas Ta na ve, myar de bo da ara bu li sam ya ros kon so li da ci a. mas sul uf ro met mxar da We ras ucx a deb da sab Wo Ta kav Si ri.

1973 wlis 6 oq tom bers, anu eb ra e le bis iom qi fu ris (gan kiTx vis dRe) re li gi ur dRe sas wa ul ze, eg vip tem da si ri am er Tob li vi da sru li ad mo u lod ne li sam xed ro moq me de ba da iwy es is ra e lis wi na aR mdeg. eg vip te lebma swra fad ga ar Rvi es is ra e lis po zi ci e bi da 180ki lomet ri a ni fron tiT ga na vi Ta res Se te va si nas na xe var kunZul ze. ama ve dros, si ri e le bi mi u ax lov dnen go la nis si maR le ebs, da i ka ves er mo ni da qa la qi ku ne it ra. is ra elis ja ris pir ve li kon trSe te ve bi uSe de god das rul da. am je rad ara be bi ga ci le biT ukeT iy vnen mom za de bul ni omi saT vis. mi u xe da vad ami sa, 12 oq tom bers is ra e lis jarma SeZ lo mo wi na aR mde gis mniS vne lov nad ukug de ba, xo lo 19 oq tom bri saT vis uk ve da ib ru na go la nis mi sad go me bi. ge ne ral ari el Sa ro nis (mog vi a ne biT is ra e lis pre mi e ri) xel mZRva ne lo biT di vi zi eb ma SeZ les eg vip tis ori ar mi is blo ki re ba si nas na xe var kun Zul ze.

22 oq tom bers ga e ros uSiS ro e bis sab Wos re zo lu ci am mxa re ebs mo u wo da Se ewy vi taT cecx li da da ewy oT sam Svi


do bo mo la pa ra ke ba. er Ti mxriv mos ko vis, xo lo me o re mxriv va Sin gto nis ze wo liT, is ra el ma da ara beb ma 11 noem bers sam Svi do bo Se Tan xme bas mi aR wi es.

1973 wlis om ma mniS vne lo va ni Se de ge bi iqo nia msoflio mas Sta biT. mi u xe da vad is ra e lis sam xed ro war ma tebi sa, na Te li iyo ara bu li sam ya ros sa er To gaZ li e re ba.

omis Se de gad er Tgva ri sam xed ro wo nas wo ro bis STabeW di le ba Se iq mna. ro gorc eg vip te, ise is ra e li Tavs gamar jve bu lad Tvli da. ara beb ma pir ve lad da i na xes gaq ceu li is ra e le li ja ris ka ce bi. da im sxvra is ra e lis ar mi is uZ le ve lo bis mi Ti. eg vip te Si am oms sa gan ge bo mu ze u mic ki ga ux snes13.

is ra els un da ga e ke Te bi na das kvna, rom mi si usafrTxo e bis ga ran ti re bi saT vis sa Wi ro iyo oku pi re bu li te ri to ri e bis gan Ta vi suf le ba ze fiq ri da msof lio sazo ga do eb ri o bis az ris gaT va lis wi ne ba. am kon teq stSi mTa va ri gak ve Ti li swo red is iyo, rom omi prob le mebs ver ag va rebs, igi yo vel Tvis mo la pa ra ke biT mTav rde ba. mo la pa ra ke beb sa da po li ti kur pro ce seb Si ki ami e ri dan ax lo aR mo sav leT Si aSS ika veb da wam yvan rols.

omis dam Tav re bis Sem deg nav To bis mwar mo e bel ma arabul ma qvey neb ma, da sav leT ze ze gav le nis gaZ li e re bis miz niT, sag rZnob lad ga zar des nav To bis fa si. 1973 wlis de kem ber Si 1 ba re lis fas ma im dro is Tvis ar na xul 11,65 do lars mi aR wi a. da sav le Tis qvey ne bi, gan sa kuT re biT aSS, Zli er ma ener ge ti kul ma da, Se sa ba mi sad, eko no mi kurma kri zis ma mo ic va. ame ri ke le bi sa a To biT id gnen ben zinis rig Si. es maT Tvis uC ve u lo mov le na iyo. na Te li xdebo da, rom msof lio po li ti kur as pa rez ze axa li di di mo Ta ma Se ga mo di o da – nav To bi.

1950 wels msof li o Si mox ma re bu li ener ge ti ku li resur se bi dan nav Tob ze 37,8%, xo lo qva nax Sir ze – 55,7% mo di o da. uk ve 1972 wels nav To bis da ga zis wi li 64,4% Se ad gen da, anu er Ti o rad ga i zar da. da es mxo lod zrdis

132 zurab abaSiZe

ten den ci is da sawy i si iyo14. 1960 wels Seq mnil nav Tobis eq spor ti o ri qvey ne bis or ga ni za ci a Si (OPEC) ara bul qvey nebs mniS vne lo va ni ad gi li eka vaT. Se sa ba mi sad, di di iyo ma Ti gav le nac msof li o Si.

na Te li xde bo da, rom ara bul sam ya ros da mTli a nad ax lo aR mo sav leTs sa mar Tli a ni da grZel va di a ni mSvido ba sWir de bo da. mag ram ram de nad iyo Se saZ le be li amis miR we va `ci vi omi sa~ da glo ba lu ri da pi ris pi re bis piro beb Si?


V. na nat ri stra te gi u li pa ri te ti da gan mux tvis epo qa

stu den to bis pe ri od Si er Ti Ce mi me go ba ri sam xedro ko mi sa ri at Si da i ba res da ase Ti in struq ta Ji Ca uta res:

– bir Tvu li omis dawy e bis Sem Txve va Si Tqven, Tqve ni ve air wi na Re biT, 9.00 sTze un da ga mocx ad deT va kis par kis Se sas vlel Tan, iq ik ri be ba Cve ni raz mi. Tu am dro i saT vis aR niS nul ad gi las mos vlas ver mo as wrebT, ma Sin 11.00ze le ni nis mo e dan ze da ge lo de biT.

me go bar ma es in for ma cia mo is mi na da Sem deg mTe li se ri o zu lo biT ga nacx a da: am xa na go ka pi ta no, yve la feri na Te li a. mag ram gTxovT ga iT va lis wi noT, rom Tu ki bir Tvu li omis dawy e bis Sem deg 9.00ze va kis par kTan ar ga mov cxad di, Ce mi ime di nu Rar geq ne baT, 11.00 sTze leni nis mo e dan ze nu Rar da me lo de bi To.

1960ia ni wle bis bo los uk ve aS ka rad vgrZnob diT, rom ko mu nis tu ri re Ji mi yve la sfe ro Si ra Rac farss em sgavse bo da. ma Ra zi eb Si sul uf ro nak le bi da cu di xa ris xis pro duq cia iyi de bo da, rom leb zec ri ge bi ma tu lob da da ma tu lob da. ri ge bi sa qar Tve lo Si nak le bad gva wu xebda, mag ram ru seT Si es nam dvi li Wi ri iyo. Cad ge bo da kaci rig Si da me re ikiTx av da: `ra iyi de ba?~ ri geb Si id gnen did xans, xan da xan sa a To biT.

sta li nis epo qa Si ko ruf cia TiT qmis ar ar se bob da: vis hqon da aTi Ta vi? es fe no me ni xruS Co vis dros gaC nda. mag ram breJ ne vis `gan vi Ta re bu li so ci a liz mis~ epo qa Si ko ruf cia yve la ze gav rce le bul `spor tis sa xe o bad~ iqca. ipa rav da TiT qmis yve la, vi sac sad da ra Se eZ lo.

134 zurab abaSiZe

ko ruf ci as Tan er Tad sa zo ga do eb ri vi cxov re bis wesad iq ca `bla ti~. nac no bo bi sa da pro teq ci is ga re Se cxov re ba Si da mo u ki deb lad gzis gak vle va sul uf ro Zne li xde bo da.

sa zo ga do e ba Si ur wmu no e ba da ci niz mi ga mef da. komu nis tu ri ide o lo gi is kri ti ka da ga mas xre ba in te ligen ci is wre eb Si karg to nad iq ca. ara vis sje ro da imi sa, ra sac te le vi zi iT gad mos cem dnen an ga ze Teb Si ibeW debo da. ne bis mi e ri metnak le bad po li ti ku ri Si na ar sis in for ma ci a Si qve teq steb sa da Ca ma lul `eS ma ko bebs~ veZeb diT.

1970 wels sab Wo Ta kav Sir Si le ni nis da ba de bis 100 wlis Ta vi aRi niS na. dRe sas wa u leb ma da sa ze i mo Ro nis Zi ebeb ma mar Tlac ma raz ma tu li for me bi mi i Ro. mTe li wlis man Zil ze le ni niT `va Te neb diT da va Ra meb diT~. `say vare li par ti is~ am Se mo te vas sab Wo Ta xal xma Se sa niS na vi anek do te biT upa su xa, ras ar vam bob diT sab ra lo le ninze. ma ga li Tad, imis ga mo, rom yve la fers le ni nis sa xels ar qmev dnen, gaC nda `idea~ ga mo eS vaT ode ko lo ni `le ni nis sur ne li~ da a. S.* mag ram le ni nis sa xe lis ase Ti ar na xu li aR ze ve ba Sem Txve vi Ti ro di iyo. le ni niz mi krem lis Zlie ri ia ra Ri gax ldaT ge o po li ti ku ri miz ne bis mi saR wevad – ko mu nis tu ri ide o lo gia jer ki dev bevrs izi dav da msof li o Si.

sa zo ga do e ba sa da sab Wo Ta xel mZRva ne lo bas So ris ga ucx o ve ba sul uf ro iz rde bo da. mag ram amas, ro gorc Cans, umaR les eSe lo neb Si re a lis tu rad ver ac no bi e rebdnen. pi ri qiT, 1960-ia ni wle bis bo lo saT vis krem li ise Zli e rad grZnob da Tavs, ro gorc aras dros.

am pe ri o di saT vis mos kov ma mi aR wia Ta vis sa nuk var ocne bas – sam xed rostra te gi ul pa ri tets da sav leT Tan, anu sab Wo Ta Se i a ra Re bul Za lebs uk ve im de ni bir Tvu li

* breJnevze anekdotebis epoqa mogvianebiT, 1970-iani wlebis bolos daiwyeba


ia ra Ri hqon da, rac aSSsa da mis mo kav Si re ebs. Aa ma ze kremlSi did xans oc ne bob dnen.

da da ud gaT sa nat re li dro. me re ra, rom ma Ra zi eb Si Zex vi sa da sap nis de fi ci ti a. sa ma gi e rod, aqvT im de ni ve ba lis ti ku ri ra ke ta, ram de nic sa zizR ar ame ri ke lebs. sab Wo Ta tan ke bis ra o de no ba xom ki dev er Ti sa si xa ru lo Te maa – maT ma ra o de no bam aR mo sav leT ev ro pa Si 40 aTass (!) mi aR wi a. bed ni e re ba ga na me ti ra aris?

mag ram Se i a ra Re bas ga mud me bu li ga nax le ba da mo derni za cia sWir de bo da, yo ve li ve amas ki – udi de si sax sre bi. sxva das xva Se fa se biT, sab Wo Ta kav Si ris bi u je tis da axlo e biT 30% sam xed ro xar jebs xmar de bo da. me re da, risTvis ga mo i ye neb ba lis ti kur ra ke tas? ato mu ri bom biT ver mox nav da ver da Te sav. Tu ame ri ke lebs ar es vri, ise mi si “mar gi qme de bis~ ko e fi ci en ti nu lis to li a. es vri da iseTs ges vri an, rom qvas qva ze ar da gi to ve ben.

mos kov sa da va Sin gton Si, TiT qmis er Tdro u lad, iwy eben fiqrs ga ma le bu li Se i a ra Re bis or mxri vi SezR ud vi sa da kon tro lis Se sa xeb. iwy e ba fiq ri did Se Tan xme ba sa da sa er To enis ga mo nax va ze. Cnde ba sak ra lu ri sity va – ganmux tva!*

mos kov Tan kom pro mis ze fiqrs va Sin gton Si vi et na mis om ma Se uwyo xe li. ame ri ke le bis Tvis na Te li xde bo da, rom ki dev erT aseT re gi o na lur kon fliqts, an sab Wo Ta kav Sir Tan irib sam xed ro da pi ris pi re bas ame ri kis sa zoga do e ba ax lo mo ma val Si ver ga da i tan da. igi uaR re sad mZi med iyo tram vi re bu li vi et na mis ka tas tro fiT. msgavsi das kvne bi ga a ke Tes mos kov Si Ce xos lo va ki is mov le nebis Sem deg. krem lis uxeS ma Ca re vam di di gan xeT qi le ba Se i ta na mo kav Si re Ta ri geb Si. ko mu nis tur ma ru mi neT ma, al ba neT ma, iu gos la vi am da Ci neT ma sa er Tod ar da u Wi res mxa ri sab Wo Ta in ter ven ci as. `breJ ne vis doq tri na~ so ci

* dasavleTSi am terminis franguli ekvivalenti damkvidrda – dé-tente, rusulad – разрядка.

136 zurab abaSiZe

a lis tu ri qvey ne bis SezR u du li su ve re ni te tis Se sa xeb maT Tvis mi u Re be li aR moC nda. di di gan xeT qi le ba da iwyo sa er Ta So ri so ko mu nis tur moZ ra o ba Sic. ev ro pu li qveyne bis gav le ni an ma ko mu nis tur ma par ti eb ma dag mes mos kovis es na bi ji da da mo u ki de be li gza – e.w. ev ro ko mu niz mi air Ci es. sab Wo Ta xel mZRva ne lo ba xvde bo da, rom mo ri gi `sam xed ro dax ma re ba~ sa er Tod daS li da so ci a lis tur ba naks.

aR mo sav leT sa da da sav leTs So ris da Za bu lo bis ganmux tva Si mniS vne lo va ni ro li ev ro pe leb ma Se as ru les.

ro ca mo wi na aR mde ges Za liT ve ra na i rad ver ere vi, an Tvi Ton un da Sec va lo mis mi marT po li ti ka, an eca do, man Sec va los uke Te so bis ken Sen mi marT da mo ki de bu leba. Zli er me to qes Tan da na sis xlad da pi ris pi re bas Se ni qve ya na ar un da Ses wi ro. sa zo ga do e bac ver uZ lebs mudmiv kon fron ta ci as da bo los ma sac bez rde ba lo zun gi `sam Sob lo gan sac del Si a!~

ase Tvlid nen zo mi e ri ev ro pe le bi. ami tom ev ro pis po li ti kur wre eb Si da iwy es fiq ri mos ko vis mi marT axa li po li ti kis Se mu Sa ve ba ze. im pe ri od Si da sav leT Si bev ri po li ti ku ri Te o ria ar se bob da. eq sper tTa er Ti na wili Tvli da, rom sab Wo Ta kav Sir Tan kon fron ta cia ki ar asus teb da ko mu nis tur re Jims, ara med, pi ri qiT, aZ li ereb da mas. anu ga re Se saf rTxis wi na Se xde bo da krem lis Za la uf le bis kon so li da ci a. ami tom sa Wi ro iyo ara dapi ris pi re ba, ara med Ta nam Srom lo ba. po pu la ru li `konver gen ci is Te o ri is~ av to ri gal bre i Ti ki mi iC nev da, rom da sav le Ti sa da ko mu nis tu ri ba na kis da ax lo e ba da er Tma neT Tan Ser wyma gar da u va li iyo.

aR mo sav leT Tan axa li ur Ti er To bis erTerT mTa var ar qi teq to rad so ci alde mok ra ti vi li bran ti mog vevli na, ro me lic 1969 wels da sav leT ger ma ni is kan cle rad air Ci es. bran dti re a lis ti po li ti ko si gax ldaT. igi xedav da, rom gdris sab Wo Ta or bi ti dan mowy ve ta da germa ni is ga er Ti a ne ba im etap ze Se uZ le be li iyo. aR mo sav le


Tis blo kis mi marT mi si axa li po li ti kis (os tpo li tik) ar si is iyo, rom da pi ris pi re ba un da Sec vli li yo Ta namSrom lo biT. swo red am gziT un da mom xda ri yo mxa re ebs So ris ndo bis faq to ris gaZ li e re ba, er Tob li vi in te rese bis Zi e ba da, sa bo loo jam Si, mSvi do bi a ni Ta na ar se boba. bran dti da mi si Ta na mo az re e bi ime dov neb dnen, rom da sav leT Tan far To Ta nam Srom lo ba nelne la Sec vli da sab Wo Ta kav Sirs, gax di da mas uf ro prog no zi re bad sa da ci vi li ze buls.

bran dtis mi er gaw vdil `ze Tis xi lis rtos~ mos kov Si ori ve xe liT Ca e Wid nen. jer er Ti, rom gan mux tvis po liti kis Ta o ba ze es pir ve li re a lu ri ga nacx a di iyo. me orec is, rom da sav leT ger ma ni is es na bi ji gdris de faqto aRi a re ba ze mi a niS neb da.

gar da ami sa, ger ma ni as Tan sa vaW roeko no mi ku ri Tanam Srom lo ba mos kovs Za li an ain te re seb da. da rac mTava ri a, Tu ki ev ro pe leb Tan mos ko vis Ta nam Srom lo ba da gan mux tvis po li ti ka Zli er faq to rad iq ce o da, amas SeiZ le ba gan xeT qi le bac ki Se e ta na da sav leT ev ro pa sa da aSSs So ris. es ki, mo gex se ne baT, mos ko vis ki dev er Ti sanuk va ri oc ne ba gax ldaT.

Ta vi dan va Sin gton Si bran dtis po li ti kas mar Tlac eW viT Sex vdnen. ame ri ke lebs jer ki dev de go lis `kapri ze bi~ ar hqon daT da viwy e bu li da CaT va les, rom ax la ger ma ne leb ma da iwy es ori gi na lo ba. mag ram ma le mix vdnen, rom ger ma ne le bis es ini ci a ti va mar Tlac mos kov Tan `Tama Sis~ sa in te re so ele men ti Se iZ le ba yo fi li yo.

pre zi den ti niq so ni se ri o zu lad da in te re se bu li Can da mos kov Tan ur Ti er To bis ga um jo be se biT. es mas, upir ve les yov li sa, vi et nam Si sa o ma ri kam pa ni is dro ulad das ru le bis Tvis sWir de bo da. mag ram am ga moc dil ma po li ti kos ma kar gad ico da, rom sa nam mo wi na aR mde ges Tan Se ri ge bas da iwy eb, au ci leb lad Zli e ri po zi ci e bi un da gqon des. vi et na mis omis fon ze ki aSSis po zi ci e bi susti iyo. am gva rad, niq sons krem lis pi ris pir axa li Zli e ri

138 zurab abaSiZe

`ko zi ri~ sWir de bo da. es San si ma le ga moC nda, uf ro sworad, igi ame ri kul ma dip lo ma ti am ga mo a Ci na. la pa ra kia va Sin gto nis mi er pe kin Tan stra te gi u li Ta nam Srom lobis dam ya re ba ze.

1949 wels Ci neT Si ko mu nis te bis ga mar jve bis Sem deg va Sin gton sa da pe kins So ris dip lo ma ti u ri ur Ti er Tobe bi ar ar se bob da. aSS ta i va nis re Jims Tvli da Ci ne Tis ka no ni er xe li suf le bad. am po li ti kis ga da xed va da Cine Tis sa xal xo res pub li kis aRi a re ba ame ri ke le bis Tvis bevr sir Tu les Tan iyo da kav Si re bu li, mag ram bo los niqson ma es prin ci pu li ga dawy ve ti le ba ma inc mi i Ro.

Ci ne Tis Te ma mos ko vi saT vis gan sa kuT re biT mgrZnobi a re iyo. erT dros did mo kav Si res Tan – mao Ze dun Tan ur Ti er To be bi 1960ia ni wle bis bo los kremls ka tastro fu lad ga u fuW da. saq me iqam de mi vi da, rom 1969 wlis ga zaf xul ze sab Wo Ta kav SirCi ne Tis sa sazR vro ra i on Si sam xed ro Se ta ke be bi mox da. Ci ne li ja ris ka ce bi sab Wo Ta me sazR vre e bis Tval win Sar vlebs ix did nen da maT ukanals uC ve neb dnen. es iqam de gag rZel da, sa nam rus ma samxed ro eb ma mao Ze du nis fo to e bi ar da i Wi res xel Si. ra Tqma un da, Ci ne le bi am taq ti kur ma svlam Se a Ce ra. aba saku Tar be lads xom ar mi ub run de bod nen “zur giT~?!1

mag ram mar tis da sawy is Si mov le ne bi dra ma tu lad ganvi Tar da. sa da vo kun Zul da man skTan ax los Ci ne leb ma sakma od did Za lebs mo u ya res Ta vi. maT wi na aR mdeg sab Wo Ta jar ma `gra dis~ sa ra ke to da nad ga re bi ga mo i ye na, rac im dro is Tvis sam xed ro teq ni kis axa li sity va iyo. Ci ne lebma di di da na kar gi ga ni ca des, ra mac ki dev uf ro da Za ba or mxri vi ur Ti er To ba. ro gorc mom dev no wleb Si ga irkva, ame ri ke li eq sper te bi ar ga mo ricx av dnen sab Wo Ta ja ris in ter ven ci as Ci neT Si. ro gorc Cans, am eW vis sa babs iZ le o da Ci ne Tis sazR vreb Tan gan la ge bu li STam beW da vi Za la – 40 sab Wo Ta di vi zia2.

va Sin gtonpe ki nis stra te gi u li kav Si ris Seq mna mTli a nad Sec vli da msof li o Si Zal Ta ba lanss. da ir Rve


o da am de ni wva le biT miR we u li da krem lis mi er did xans na nat ri stra te gi u li pa ri te ti. er Tia sab Wo Ta kav Si ri da sav le Tis wi na aR mdeg, mag ram da sav le Ti da Ci ne Ti erTad? es uk ve sxva saq me a, anu bi Wu rad rom vTqvaT, ra gamo dis, ori er Tis wi na aR mdeg?

es uaR re sad de li ka tu ri ̀ Ta ma Si~ va Sin gton ma frTxilad wa mo iwy o. Ci ne leb Tan ur Ti er To be bi myar de bo da ku lu a ru lad, yo vel gva ri gax ma u re bis ga re Se. am saq me Si mniS vne lo van rols as ru leb da niq so nis ad mi nis tra ciis mTa va ri dip lo ma ti, ge ni a lu ri hen ri ki sin je ri. 1971 wlis iv lis Si, sru li ad ga sa i dum lo e bul pi ro beb Si, kisin je ri pe kins ew via da or qve ya nas So ris di di di a lo gis dawy e bas mis ca da sa ba mi.

1972 wlis Te ber vals niq so ni pe kin Si Ca vi da. es me gasen sa cia gax ldaT. sa nam am in for ma ci as gag vim xel da, sabWo Ta `vre mi as~ te le ko men ta tors, max sovs, ise Ti tragi ku li sa xe hqon da, vi fiq re, krem lSi ra Rac ube du re ba mox dameT qi. ga ir kva, rom krem lSi yve la jan mrTe lad iyo, mag ram rad gin da, niq so ni Ci neT Si Ca vi da... sab Wo Ta pro pa gan das sa Si ne li dab ne u lo ba ety o bo da. ro go ri re aq cia un da hqo no daT niq so nis vi zit ze? kri ti ki saTvis jer for ma lu rad sa fuZ ve li ar iyo, rad gan sab Wo Ta kav Si ris wi na aR mdeg arc Ci ne lebs da arc ame ri ke lebs uT qvamT ara fe ri. ara da qe ba sac xom ar da uwy eb dnen ori di di mo wi na aR mde gis Tav yri lo bas?

krem li saT vis gan sa kuT re biT mZi me ga da sa xar Si gaxldaT pe kin Si xel mo we ri li e.w. San xa is ko mu ni ke, ro melSic la pa ra ki iyo or qve ya nas So ris ur Ti er To ba Ta norma li za ci a sa da sa er Ta So ri so sam xed ro kon fliq te bis saf rTxe Ta Sem ci re bis au ci leb lo ba ze. mxa re e bi acx adeb dnen, rom ar Se ec de bod nen he ge mo nu ri po zi ci e bis miR we vas azia-wyna ri oke a nis re gi on Si. isi ni sxva qvey nebis he ge mo nis tu ri mis wra fe bis wi na aR mde gac ga mo di odnen. ko mu ni kes es na wi li aS ka rad sab Wo Ta kav Sir ze mi a niSneb da. mom dev no wels va Sin gton ma da pe kin ma da ma te be bi

140 zurab abaSiZe

Se i ta nes San xa is ko mu ni ke Si, ri Tac ki dev uf ro ga aZ lie res po zi cia sa er Ta So ri so saq me eb Si er Tob li vi qme debis Se sa xeb3. ima ve wels aSSsa da Ci ne Tis sa xal xo res publi kas So ris dip lo ma ti u ri uri er To be bi dam yar da.

ro gorc mog vi a ne biT ga moq vey ne bu li ma sa le bi dan gair kva, mao Ze du ni Ci ne Ti saT vis mTa var saf rTxed sab WoTa eq span si o nizms mi iC nev da. igi amis Se sa xeb ma Ral ame rikel stum reb Tan Ri ad sa ub rob da. er Txel man aSS da ssrk er Tma neTs ase Se a da ra: `niq so ni me mar jve nea da an ti komu nis te bis li de ri. mag ram me mom wons mas Tan ur Ti er Toba, rad gan ra sac fiq robs, imas am bobs. ai me mar cxe ne e bi ki ar miy vars: erTs am bo ben da me o res gu lis xmo ben~4.

na Te li iyo, rom aSSisa da pe ki nis ur Ti er To ba strate gi u li Ta nam Srom lo bis xa si aTs iZen da. ra un da eRonaT amis wi na aR mdeg krem lSi? das kvna ase Ti iyo: un da Sejib re bod nen Ci neTs ame ri kas Tan me gob ro ba Si.

ko mu nis tu ri par ti is XXIV yri lo ba ze breJ nev ma dasav leTs di di `sam Svi do bo geg ma~ Ses Ta va za. kvlav ga is ma mo wo de be bi `mSvi do bi a ni Ta na ar se bo be bis~ Se sa xeb, rac ime dis mom ce mad JRer da. mag ram kom par tia mig vi Ti Tebda, rom da sav leT Tan nor ma lu ri ur Ti er To ba sru le biT ar niS nav da msof li o Si erov nulgan ma Ta vi suf le be li moZ ra o be bis mxar da We ra ze ua ris Tqmas, anu sab Wo Ta xelmZRva ne lo bas sje ro da, rom ori kur dRlis da We ra SesaZ le be li iyo.

*** mar Tlac, ma le vig rZe niT, rom Cven Tavs ra Rac uc na

u ri xde bo da. ma ga li Tad, sab Wo Ta pre sa Si da iwy es ame riku li ar qi teq tu ris qe ba. ame ri ka Si rom sax lebs kar gad aSe neb dnen, es yve lam vi co diT, mag ram ax la amas ra tom gve ub ne bod nen? me re mos ko vis cen tra lur par kSi ame riku li at raq ci o ni ga ix sna, nam dvi li `ame ri ku li mTe bi~. co ta xan Si ame ri ku li jazor kes tre bic vi xi leT. esec mo ri gi uc na u ro ba iyo.


1972 wlis 21 ma iss stu den te bi de ka nat Si ga mog vi Za xes da kon fi den ci a lu rad gviTx res, rom mom dev no dRes quCa Si un da dav mdga ri ya viT ̀ sti qi u rad ga mo sul~ mos ko veleb Tan er Tad, ra Ta miv sal me bo diT ame ri kis pre zi dents ri Card niq sons.

Tu ra o den gag va o ca am cno bam, dRe van de li Ta o bi saTvis es Zne lad war mo sad ge ni a. jer ki dev ram de ni me kvi ris win Cvens uni ver si tet Si meb rZo li vi et na mis so li daro bis sa Ra mo e bi imar Te bo da, sa dac er Txmad vgmob diT ame ri ke li im pe ri a lis te bis pir sis xli an ag re si as. ax la am ag re so re bis pre zi den ti saT vis qu Ca Si ova ci e bi un da mog vewy o!?

me o re dRes `sti qi u rad ga mo sul~ mos ko ve lebs pa tara dro Se bi dag vi ri ges. me ame ri ku li dro Sa mer go.

stum re bis kor teJ ma ise Ca iq ro la, rom niq sons Tvalic ver mov ka riT. Cven ma inc kma yo fi li vi ya viT.

ame ri ku li dro Sis sax lSi wa Re ba min do da, mag ram mkac rma da mkvriv ma ma ma kac ma, ro me lic yu radR e biT gviT val Tva leb da, gam kicx a vi sa xiT Ca mo mar Tva igi. `geyo fa, zed me ti fri a li sa Wi ro ar aris~– amix sna man.

Taf lo bis Tve da kvlav uTan xmo e be bi

niq so nis vi zi tis dros mos kov Si xe li mo e we ra Se Tanxme bas stra te gi u li Se i a ra Re bas SezR ud vis Se sa xeb (SALT I), ro me lic mxa re e bi saT vis awe seb da ba lis ti ku ri ra kete bis ra o de no bas, ase ve ha er sa wi na aR mde go sis te me bis pa ra met rebs. am uaR re sad mniS vne lo va ni Se Tan xme biT mxa re e bi faq tob ri vad aRi a reb dnen stra te gi ul pa ritets da ga ma le bu li Se i a ra Re bis gag rZe le bis uaz ro bas. sa yu radR e bo iyo, rom mos ko vi da va Sin gto ni, pir ve lad is to ri a Si, ga moT qvam dnen mzad yof nas da e we se bi naT urTi er Tkon tro lis sis te ma Se Tan xme bis Ses ru le ba ze.

142 zurab abaSiZe

es nam dvi li gar Rve va gax ldaT. mi u xe da vad ami sa, bevri kiTx va Cnde bo da sxva das xva sa xi sa da ka te go ri is Se i ara Re bas Tan da kav Si re biT. ma ga li Tad, ame ri kis kon gres Si uk ma yo fi le bas ga moT qvam dnen imis ga mo, rom Se Tan xme ba sab Wo Ta mxa res ani Web da upi ra te so bas kon ti net Ta So risi da wyal qve Sa na ve bis ba lis ti ku ri ra ke te bis ra o deno bis Tval saz ri siT. amas niq so nis ad mi nis tra cia imiT amar Tleb da, rom ama ve sa xis ame ri ku li ra ke te bi uf ro zus ti moq me de bi sa iyo da, gar da ami sa, isi ni aR Wur vi li iy vnen ram de ni me qo bi niT. xel Sek ru le ba ase ve ar awe sebda ame ri ke le bis sa sar geb lod stra te gi u li avi a ci is, saSu a lo ra di u sis avi a ci i sa da avi am zi deb ze gan la ge bu li ra ke te bis li mi tebs. igi arc di di bri ta ne Ti sa da safran ge Tis bir Tvul po ten ci als exe bo da.

mi u xe da vad ami sa, ame ri kis kon gres Si di di de ba tebi da iwy o. kon gres me ne bis er Ti na wi li mi iC nev da, rom SALT I faq tob ri vad aka no neb da sab Wo Ta ka Si ris stra tegi ul upi ra te so bas. ami tom isi ni iTx ov dnen bir Tvu li Se i a ra Re bis yve la sa xe o ba ze er Tna i ri ra o de nob ri vi SezR ud ve bis da we se bas. gan sa kuT re biT aq ti u rob dnen se na to re bi jeq so ni da va ni ki, ro mel Ta sa ka non mdeb lo ini ci a ti vam Sem dgom Si mniS vne lo va ni gar Tu le be bi Se ita na va Sin gto ni sa da mos ko vis ur Ti er To beb Si.

sab Wo Ta mxa ris upi ra te so beb ze ame ri kul pre sa Sic ga CaR da kam pa ni a. amis sa pa su xod sab Wo Ta pro pa gan da gvim tki ceb da, rom si nam dvi le Si yve la fe ri pi ri qiT iyo. Ta nac ise Ti spe ci fi ku ri ar gu men te bi moh yav daT, romleb Sic umaR le si kva li fi ka ci is sam xed ro spe ci a lis ti an eS ma ki Tu ga er kve o da. ma ga li Tad, gvim tki ceb dnen, rom sab Wo Ta ra da re bis maq si ma lu ri ra di u si sa Su a le bas aZlev da ame ri kul ra ke tebs, pir ve li dar tymis dros sa Sua lo pe ri met rze me ti zi a ni mi e ye ne bi na mo wi na aR mde gis wyal qve Sa na ve bi saT vis. Ta nac, Tu ga viT va lis wi neb diT ba lis ti ku ri ra ke te bis spe ci fi kas, ra ket sa wi na aR mde go pre fe ren ci e bi aS ka rad va Sin gto nis sa sar geb lod iyo.


ama ze ame ri ke le bi da ax lo e biT imas gvi pa su xeb dnen, rom es ar gu men te bi na wi lob riv swo ri iyo zaf xu lis pi robeb Si, mag ram zam Tris pir vel na xe var Si ra ke te bis tra eqto ria ir Rve o da da a.S.

mok led, yve la fe ri es ab sur dis Te atrs em sgav se bo da. ro gor un da gag ve go, vin iyo mtyu a ni da vin mar Ta li?

mos ko vis sa mit ze xe li mo e we ra po li ti ku ri Tvalsaz ri siT me tad mniS vne lo van er Tob liv gan cxa de bas or mxri vi ur Ti er To be bis `sa ba zi so prin ci pe bis~ Se saxeb. mxa re e bi Tan xmde bod nen, rom sa er Ta So ri so ur Tier To beb Si `Tavs Se i ka veb dnen cal mxri vi upi ra te so bis miR we vis mcde lo be bi sa gan~5. faq ti u rad es niS nav da, rom va Sin gto ni da mos ko vi aRar Se ec de bod nen, da er Rvi aT msof li o Si Zal Ta ba lan si.

mag ram ma le am gan cxa de ba sac ga mo uC ndnen aSSSi oponen te bi. maT Tvis ga u ge ba ri iyo, Tu ro gor un da eT qva ua ri aSSs sab Wo Ta gav le nis sfe ro Si myo fi qvey ne bi sa da ere bis mxa da We ra ze. ga na isi ni Ta vi suf le bas ar im sa xureb dnen? kiTx ve bi uC nde bo daT sab Wo Ta ide o lo geb sac: ro gor un da eT qva ua ri sab Wo Ta kav Sirs pro le ta ru li in ter na ci o na liz mis prin cip ze? ide o lo gi u ri gan sxvave be bi ga da u la xav dab rko le bebs qmnid nen.

mag ram da vub run deT niq so nis vi zits. pre zi den ti pir ve lad Sex vda breJ nevs, ro mel mac igi gul Tbi lad mi i Ro da mWid ro pi ra di ur Ti er To be bis dam ya re ba SesTa va za. gan sa kuT re bu li pa ti vis ce mis niS nad, breJ ne vi Tvi Ton mi uj da `rols ro i sis~ sa Wes da ise Ti siC qa riT ga a qa na niq so ni, rom am uka nas knel ma amo sun Tqvac ki ver SeZ lo6.

Cven ze di di STa beW di le ba mo ax di na niq so nis ga mosvlam sab Wo Ta te le vi zi iT. yve la ve lo diT, rom ame rikis pre zi den ti sa ku Ta ri qvey ni sa da xal xis miR we veb ze dag viwy eb da sa u bars, mog viy ve bo da, Tu ro gor kar gad cxov ro ben ame ri ka Si, ga i mar Tleb da Tavs vi et nam Si agre si is ga mo. mag ram mox da sa pi ris pi ro. pre zi den tma isa

144 zurab abaSiZe

ub ra me o re msof lio omis dros sab Wo Ta xal xis gmi roba ze. gviTx ra, Tu ra o den di di STa beW di le ba mo ax di na mas ze mos kov ma, le nin grad ma, Cve u leb riv ma ada mi a neb ma; ga moT qva rwme na, rom or qve ya nas So ris ur Ti er To be bi uke Te so bi sa ken Se mob run de bo da.

am ur Ti er To be bis mTa va ri ge ne ra to ri ki sin je ri iyo. igi mom dev no wels ew via mos kovs da Ca a ta ra mo la pa ra kebe bi breJ ne vis aSSSi vi zi tis mo sam za deb lad.

breJ nev ma stu ma ri sa na di rod mi i pa ti Ja. TiT qmis moTvi ni e re bu li ta xe bi zus tad daT qmul dros ga mo di od nen mo na di re e bis gan 30 met rSi day ri li sak ve bis mi sar Tmevad. da swo red aq elo daT maT sa sik vdi lo ga na Ce ni.

na di ro bis Sem deg le o nid ili as Zem, ru su li we sis mixed viT, stu mar Tan er Tad ara yi ga dah kra da iq ve ga mouty da mas, rom krem li SeS fo Te bu li iyo va Sin gto ni sa da pe ki nis da ax lo e biT. am Te mas sab Wo Ta xel mZRva ne li ameri ke leb Tan pir ve lad exe bo da7.

ki sin je ri, ra Tqma un da, mix vda, rom San xa is ko mu ni kem mos kov ze mar Tlac Zli e ri STa beW di le ba mo ax di na.

breJ ne vis sa pa su xo vi zi ti aSSSi niq so ni saT vis me tad rTul pe ri od Si gan xor ci el da. `uo ter ge i tis~ skan dalis ga mo Za las ik reb da moTx ov na pre zi den tis im piC mentis Ta o ba ze.

1972 wlis sap re zi den to ar Cev ne bis pe ri od Si de mokra te bis Stab bi na Si, sas tum ro `uo ter ge it Si~, aR mo a Cines da ma lu li mik ro fo ne bi. uka no no mos me ne bi res publi ke lebs dab ral da. es in for ma cia `va Sin gton pos tSi~ Jur na lis teb ma vud var dma da ber nSte in ma ga mo am ze u res, ra sac jaW vi se bu ri re aq cia moh yva da did skan dal Si gada i zar da. ar Cev neb Si niq son ma ki ga i mar jva, mag ram mis wi na aR mdeg ago re bu li kam pa nia im piC men tis pro ces Si gada i zar da. sa bo lo od, 1974 wlis 8 ag vis tos pre zi den tma mi i Ro ga dawy ve ti le ba ga dad go mis Se sa xeb.

ro gorc Cans, es am ba vi breJ nevs gul Si mox vda. kempde vid Si, pi ris pir erTer Ti ara for ma lu ri Sex ved ris


Sem deg breJ nev ma vis kis zed me ti do za ga dah kra da niqsons da ax lo e biT ase Ti Zma bi Wu ri sa u ba ri ga u ba: – `eh, Ce mo ri Card, vi ci rom Za li an gi Wirs. Sens ga dad go mas mo iTx o ven, mag ram ar daT mo, ar da i xio ukan. Sen ggo ni a, me ar myavs mo wi na aR mde ge e bi po lit bi u ro Si? myavs da Ta nac ram de ni. isi ni, al baT, ax lac in tri gebs xlar Taven~. ga o ce bu li da dab ne u li niq so ni did xans ver mo e go gons. breJ nev ma ki, ga mof xiz le bis Sem deg, sab Wo Ta elCs hkiTx a, zed me ti xom ar mo mi vi da o.8

vi zit ma, sa er To jam Si, kar gad Ca i a ra. ga for mda ramde ni me xel Sek ru le ba, Tum ca sa ub reb Si Cnde bo da ise Ti Te me bic, rom le bic sab Wo Ta xel mZRva ne lo bas gul ze ar efi ne bo da.

erTer Ti ase Ti prob le ma gax ldaT eb ra e le bis emigra cia sab Wo Ta kav Si ri dan. di di brZo li sa da sa er Ta Sori so ze wo lis Sem deg mos ko vi ai Zu les da Tan xme bo da sabWo Ta eb ra e le bis is ra el Si sacx ov reb lad gam gzav re bas. ra i me gan sa kuT re bu li Se Tan xme ba amis Ta o ba ze ar ar sebob da, ami tom eb ra el emig ran tTa yo ve li axa li `por ci isaT vis~ va Sin gtons di di Za lis xme va sWir de bo da. 1972-73 wleb Si sab Wo Ta kav Sirs yo vel wli u rad 35 aTa sam de ebra e li to veb da. 1972 wels krem lma sak ma od di di fu ladi ga da sa xa di da a we sa emig ra ci a Si wam svlel TaT vis. es, TiT qos, sa xel mwi fo sa gan ufa sod mi Re bu li ga naT le bis sa fa su ri iyo, mag ram si nam dvi le Si emig ra ci is SezR udvis mcde lo ba gax ldaT. eb ra e le bi, bu neb ri vi a, ix did nen am Tan xebs, mag ram sab Wo Ta kav Si ris sa er Ta So ri so imijs ki di di zi a ni mi ad ga. ga mo di o da, rom sab Wo Ta `sa moTx is~ da sa to veb lad fu lic un da ga da ge xa da.

19731974 wleb Si breJ nev ma da niq son ma ki dev er Txel `gac va les~ vi zi te bi. mim di na re ob da rTu li mo la pa ra kebe bi stra te gi u li Se i a ra Re bis SezR ud vis Se sa xeb mo ri gi xel Sek ru le bis – SALT IIis Ta o ba ze.

sab Wo Ta kav Sir Si aSS-is mi marT sa er To da mo ki de bule ba uke Te so bi sa ken ic vle bo da.

146 zurab abaSiZe

* * *gan mux tvis epo qis apo gea gax ldaT ev ro pa Si usaf

rTxo e bi sa da Ta nam Srom lo bis kon fe ren ci a, ro me lic 1975 wels ga i mar Ta hel sin ki Si. kon fe ren cia ram de ni me wlis man Zil ze mzad de bo da, mas Si mo na wi le o ba mi i Ro evro pis 35 sa xel mwi fom, ase ve aSSma da ka na dam.

kon fe ren ci a ze xe li mo e we ra `das kvniT aqts~, ro melic 3 na wi li sa gan, an ro gorc me re uwo deb dnen, 3 ka laTi sa gan Sed ge bo da.

pir ve li na wi li aRi a reb da im dro i saT vis ev ro pa Si dawe se bul sazR vrebs, adas tu reb da er Tma ne Tis saq me eb Si Ca u rev lo bis prin cips da Se saZ lo kon fliq te bis mSvido bi a ni gziT mog va re bis au ci leb lo bas. aR niS nu li `kala Ta~ aS ka rad sab Wo Ta dip lo ma ti is di di miR we va iyo, rad gan igi aka no neb da II msof lio omis Sem deg mos ko vis gav le nis sfe ro eb Si moq ce u li sa xel mwi fo e bis sazRvrebs. es gan sa ku re biT mniS vne lo va ni iyo gdrTan mi marTe ba Si.

me o re `ka la Ta Si~ sa u ba ri iyo um Tav re sad eko no mikur, sa mec ni e ro da teq ni kur Ta nam Srom lo ba ze.

ai me sa me `ka la Ta~ ki hu ma ni ta rul sa kiTx eb sa da adami a nis uf le bebs exe bo da. pir ve li ori `ka la Tis~ xaT riT mos ko vi da Tan xmda eRi a re bi na ada mi a nis fu Zem deb lu ri uf le be bi, maT So ris az ris Ta vi suf lad ga mo xat va, ga daad gi le ba, in for ma ci is mi Re ba da sxv.

sab Wo Ta dip lo ma te bi did xans ewi na aR mde ge bod nen me sa me `ka la Tis~ cal ke ul de bu le bebs, da vob dnen, amtki ceb dnen, rom sab Wo Ta kav Sir Si ada mi a nis uf le be bis cne bas uf ro far To, fun da men tu ri Si na ar si hqon da. bolo etap ze gro mi kos Tan sa u bar Si ki sin jer ma prag ma tulad isic ki ga nucx a da sab Wo Ta ko le gas, rom do ku men tis xel mo we ris Sem Txve va Si igi sru le bi Tac ar elo da mosko vis mi er am sfe ro Si yve la val de bu le bis Ses ru le bas. Se iZ le ba, am `tri uk ma~ imoq me da.


mos kov Si kon fe ren ci is Se de ge biT ga mow ve ul kma yofi le bas ver ma lav dnen: 30 wlis brZo lis Sem deg mos kovma da i ka no na aR mo sav leT ev ro pa. mag ram sab Wo Ta pro pagan da ara fers gve ub ne bo da im val de bu le be bis Se sa xeb, rom le bic ssrkma ikis ra ada mi a nis uf le ba Ta dac vis sfe ro Si. al baT, fiq rob dnen, rom am Te mas ra Rac na i rad `mi a Cu ma Teb dnen~. mag ram amis da mal va Se uZ le be li aRmoC nda.

kon fe ren ci am Zli e ri biZ gi mis ca di si den tur moZ rao bebs so ci a lis tur ba nak sa da TviT sab Wo Ta kav Sir Si. maTi saq mi a no bis Se sa xeb ga mud me biT gvaty o bi neb da `ame rikis xma~, `Ta vi suf le ba~, `bibisi~, `Ta vi su fa li ev ro pa~. da sav leT Si ibeW de bo da sol Je ni ci nis ro ma ne bi, ali lue vas mo go ne be bi, aka de mi kos sa xa ro vis we ri le bi. cno bi li gax da mra va li di si den tis sa xe li da saq mi a no ba. di si dente bis wi na aR mdeg spec sam sa xu re bi isev mZvin va reb dnen, mag ram opo zi ci o ner Ta pa ta ra jgu febs ga uC ndaT Zli e ri sa mar Tleb ri vi ar gu men ti – hel sin kis `das kvni Ti aq ti~ da mi li o no biT mxar dam We ri msof li o Si.

va Sin gton Si hel sin kis kon fe ren ci is Se de ge bi ase Se aja mes: `pir ve lad omis Sem dgom pe ri od Si ada mi a nis uf lebe bi da Ta vi suf le ba aRi a re bu li iq na aR mo sav leT sa da da sav leTs So ris di a lo gis mniS vne lo van Te mad. kon feren ci am da a das tu ra sa zo ga do eb ri vi cxov re bis da savlu ri stan dar te bi~9.

ro gorc mom dev no wleb Si aR moC nda, Ta vi suf le ba da ada mi a nis uf le be bi sab Wo Ta re Ji mi saT vis uf ro sa Si Si iyo, vid re ne bis mi e ri ra di u sis ra ke ta. da mar Tlac, Tuki Se iZ le ba da va sa xe loT ssrkis daS lis aT vlis wer tili, es swo red hel sin kis fo ru mi iyo.

1976 wels aSSis pre zi den tad ar Ce ul ma de mok ratma je imz kar ter ma Ta vi si sa ga reo po li ti kis erTerT prin ci pad msof li o Si de mok ra ti i sa da ada mi a nis uf lebe bis mxar da We ra ga mo acx a da. kar te ris ad mi nis tra ci isa da ame ri ku li pre sis mTa va ri sa miz ne sab Wo Ta kav Si ri

148 zurab abaSiZe

gax da, ro me lic aS ka rad ar as ru leb da hel sin ki Si aRebul val de bu le bebs.

kar te ris es ar Ce va ni, wmin da po li ti ku ri mo saz rebe bis gar da, ame ri ku li sa zo ga do e bi sa da, ker Zod, demok ra ti u li par ti is fu Zem deb lu ri fa se u lo be bi dan ga mom di na re ob da. sa zo ga do e bi saT vis, ro me lic Ta visuf le bi sa da de mok ra ti is prin ci peb zea age bu li, mi uRe be li un da iyos to ta li ta ru li sis te mis le gi ti ma cia da mas Tan da moy vre ba – ase mi iC nev dnen kar te ris ad minis tra ci a Si. Tum ca, ima sac aRi a reb dnen, rom gan mux tvis po li ti ka da ga ni a ra Re bis pro ce si mxar da We ras im sa xureb da. pre zi den ti TeTr sax lSi iReb da sab Wo Ta di siden tebs, mi mo we ra da am ya ra aka de mi kos sa xa rov Tan. yvela fe ri es did ga Ri zi a ne bas iw vev da mos kov Si.

kar te ris mi er ga Ca Re bu li ada mi a nis uf le be bis dacvis kam pa ni is sa pi ris pi rod krem lma sa ku Ta ri pro pa gandis tu li kon trSe te va wa mo iwy o. mi Re bu li iq na ga dawy veti le ba sab Wo Ta kav Si ris axa li kon sti tu ci is mom za de bis Se sa xeb. ma le sab Wo Ta sa zo ga do e ba `breJ ne vis kon sti tuci is~ pro eqts ga ec no, sa dac mo qa la qe Ta uf le beb ze gansa kuT re bul var dis fer fe reb Si iyo sa u ba ri. ra uf le ba gin da su lo da gu lo, iq rom ar amo ge kiTx aT: mu Sa o bis, das ve ne bis, mkur na lo bis, ga naT le bis... kom par ti am xalxs mi mar Ta, wa mo a ye neT wi na da de be bi, ki dev ra uf le be bi gin da To da mar Ta lac wa mo vi da zRva mSro mel Ta ini ci ati ve bi sa. amas Tan da kav Si re biT isev gaC nda uam ra vi anekdo ti da sa xu ma ro Te ma.

er Ta der Ti, rac mos kov Si `ga mor CaT~, sab Wo Ta respub li keb Si ad gi lob ri vi ene bis sa xel mwi fo ene bad aRia re ba iyo. am `cdo mi le bam~ Tbi lis Si 1978 wlis ap ril Si stu den tTa Zli e ri sap ro tes to ga mos vle bi ga mo iw vi a, ra mac di di gav le na iqo nia qar Tu li sa zo ga do e bis cnobi e re ba ze.

mi u xe da vad gan mux tvis epo qi sa da aSSTan xel mo weri li qce vis `sa ba zi so prin ci pe bi sa~, mos ko vi ma inc ver


ika veb da Tavs msof li os So re ul re gi o neb Si mar qsis tuli da sxva das xva ju ris me mar cxe ne Za le bis mxar da We risa gan.

1970ia ni wle bis me o re na xe var Si ssrkma vi et nam Si Seq mna sam xed ro ba za. vi et na mi dan igi me zo bel qvey nebzec cdi lob da gav le nis mo po ve bas.

ni ka ra gu a Si so mo sas ti ra nu li re Ji mis wi na aR mdeg ib rZod nen re vo lu ci o ne ri san di nis te bi, rom le bic mar qsis tul ide o lo gi as izi a reb dnen. ma Ti mTa va ri mxar dam We ri mos ko vi iyo, xo lo re gi o na lu ri par tni ori – ku ba. xe li suf le ba Si mos vlis Sem deg re vo lu ci ur re Jims ma le Se i a ra Re bu li opo zi cia (`kon tra~) ga uC nda. maT aSS uWer da mxars da ai a ra Reb da. aSSSi ma le gaC nda cno be bi, rom sab Wo Ta kav Si ri ni ka ra gu is xe li suf le bis meS ve o biT cen tra lu ri ame ri kis sxva qvey neb zec, ker Zod sal va dor ze, cdi lob da gav le nis gav rce le bas. TviT nika ra gu a Si ki 1980 wli saT vis 4 aTa sam de ku be li sam xed ro spe ci a lis ti mu Sa ob da.*

mos kov ma Crdi lo af ri ka Si mTa var kli en tad ga i xa da eTi o pi is mar qsis ti diq ta to ri men gis Tu ha i le ma ri a mi. am ga u be du re bul da dam Se ul qve ya nas ma le did Za li sabWo Ta ia ra Ri ga uC nda.

me zo bel gaZ val tya ve bul so ma li Si ki sab Wo Ta kavSi ri sazR vao ba zis mSe neb lo bas Se ud ga stra te gi u lad mniS vne lo van wi Tel zRva ze. mag ram ma le mo u lod ne li `ka zu si~ mox da: kbi le bam de Se i a ra Re bul ma pro sab Wo Ta eTi o pi am sa o ma ri moq me de be bi wa mo iwyo ase ve pro sab WoTa so ma lis wi na aR mdeg. bev ri fiq ris Sem deg mos kov ma mxa ri eTi o pi as da u Wi ra, so ma lim ki aSSs mi mar Ta dax mare bi saT vis.

* nikaraguis memarcxene lideri daniel ortega dRes kvlav am qveynis prezidentia. albaT, ucnauri ar unda iyos, rom afxazeTis `damoukidebloba~ pirvelma, ruseTis federaciis Semdeg, swored nikaraguam aRiara.

150 zurab abaSiZe

sab Wo Ta sam xed ro spe ci a lis te bi sam xreT af ri ka Sic ga moC ndnen. por tu ga li is ko lo ni a liz mi sa gan gan Ta visuf le bul an go la Si sa mo qa la qo omi mZvin va reb da. moskov ma, ra Tqma un da, mar qsis ti pre zi den tis agus ti nio ne tos mxa re da i Wi ra. mo wi na aR mde ge `uni tas~ ba naks aSS uWer da mxars. imi saT vis, ra Ta Ta vi si zrax ve bi mi e ma la, mos kov ma `eS ma ko bas~ mi mar Ta: mi si Txov ni Ta da wa qe zebiT di di sam xed ro kon tin gen ti an go la Si ga ag zav na... kubam. krem lis gaT vliT, Sav ka ni a ni ku be le bi nak le bad gamoC nde bod nen, vid re qe raT mi a ni TeT ri ru se bi. 1976 wels an go la Si 36000 ku be li sam xed ro im yo fe bo da. mag ram male es am ba vi `gas kda~ da mas da sav leT Si di di aur za u ric moh yva.

sab Wo Ta po li ti ku ri eli tis erT na wils kar gad esmo da, rom sam xed ro avan ti u riz mi qvey nis sa zi a nod muSa ob da. gar da imi sa, rom ila xe bo da sab Wo Ta kav Si ris av to ri te ti, ni av de bo da udi de si re sur se bi, mi liar de bi sa eW vo miz ne bis mi saR we vad. ma ga li Tad, aSSis sa daz ver vo mo na ce me bis mi xed viT, mxo lod 1976 wels ssrkma 300 mi li o ni do la ris Se i a ra Re ba mi a wo da ango lis mTav ro bas. am dros ki sab Wo Ta ma Ra zi eb Si uk ve TiT qmis yve laf ris de fi ci ti iyo – ri ge bi, ri ge bi da ri ge bi*.

`ci vi omis~ dam Tav re bis Sem deg bev rma cno bil ma sab Wo Ta spe ci a lis tma aRi a ra, rom isi ni ar ur Cev dnen kremls So re u li qvey ne bis saq me eb Si Ca re vas. mag ram am pe ri od Si, po li ti ku ri ga dawy ve ti le be bis mi Re bis pro ces Si sul uf ro ga aq ti ur da sab Wo Ta ge ne ra li teti. ro gorc mog vi a ne biT aSSSi yo fi li el Ci dob ri ni ni

* aSSis centraluri sadazvervo sammarTvelos analitikosTa azriT, ekonomikis sferoSi breJnevis xelisuflebis yvelaze didi Secdoma iyo 1975 wels miRebuli gadawyvetileba, romelmac maqsimalurad SezRuda kapitaluri dabandebebi axali manqanadanadgarebis warmoebasa da Tanamedrove sawarmoebis mSeneblobaSi. aqcenti gadatanil iqna warmoebis efeqturobasa da saxsrebis ekonomiaze.


aRi a reb da: `Cve ni umaR le si sam xed ro Ci nis erT na wils gan sa kuT re bul si a mov ne bas hgvri da ame ri ke leb Tan dapi ris pi re ba da sab Wo Ta dro Sis af ri a le ba msof li os Sore ul kun Wu leb Si~10.

1970ia ni wle bis me o re na xe var Si breJ ne vi uk ve aS karad cu dad ga mo i yu re bo da. mas uWir da la pa ra ki, hqon da ara a deq va tu ri re aq ci e bi da sa er Tod mZi med da a va de buli ada mi a nis STa beW di le bas to veb da. aman kvlav anek dote bis ko ri an te li Seq mna. ma ga li Tad, breJ ne vi krem lSi di di bri ta ne Tis pre mi ermi nistrs mar ga ret tet Cers xvde ba. igi iRebs mom za de bul teqsts da kiTx u lobs: `gamar jo baT qal ba to no in di ra gan di~*. gver dze mjdo mi gro mi ko mas yur Si uCur Cu lebs: `es gan di ki ara, tet Ceria~. breJ ne vi upa su xebs: `mec tet Cers mi vam sgav se, magram teq stSi rom gan di we ri a?~

mog vi a ne biT ga ir kva, rom breJ nev ma 1970ian wleb Si mZi me in sul ti ga da i ta na. na wi lob ri vi ga mo jan sa Re bis Sem deg igi mud mi vad da mawy na re bel pre pa ra tebs iReb da, rac mas re aq ci ebs uC lun geb da. man ram den jer me sca da pen si a ze gas vla, mag ram ko le ge bi ka te go ri u lad iy vnen amis wi na aR mde gi: axal gaz rda da jan mrTe li maT So ris ara vin iyo.

umaR le si po li ti ku ri xel mZRva ne lo bis na wi lob ri vi moS lis ga mo, sab Wo Ta po li ti ka Si wi na plan ze ga mo di oda sam xed ro `is teb liS men ti~. mos ko vis aq ti u ro ba sxva kon ti nen teb ze imi Tac iyo ga mow ve u li, rom igi mniS vnelov nad kar gav da po zi ci ebs ax lo aR mo sav leT Si. kerZod, 1967 wels is ra el Tan da mar cxe bis Sem deg eg vip tis pre zi den tma an var sa daT ma ra di ka lu rad da iwyo Ta vi si pro sab Wo Ta po li ti kis ga da xed va va Sin gto nis sa sar geblod da da as kvna, rom `ru sebs Se uZ li aT mog cen ia ra Ri, mag ram prob le mis mog va re ba mxo lod aSSs Se uZ lia~. man ua ri Tqva mra va la Ta si a ni sab Wo Ta spe ci a lis te bis dax

* indoeTis premierministri.

152 zurab abaSiZe

ma re ba ze da qvey ni dan ga iw via isi ni. mos ko vi aR Sfo Te bas ver ma lav da.

sa daT ma, va Sin gto nis dax ma re biT, pir da pi ri ur Ti erTo ba da am ya ra is ra el Tan. 1977 wels igi Telaviv Si Ca vida, Sex vda is ra e lis pre mi ermi nistrs me na xem be gins da kne seT Si sity vi Tac ga mo vi da.

1979 wlis 26 marts va Sin gton Si an var sa daT ma da me naxem be gin ma pre zi dent kar te ris das wre biT xe li mo a weres `sam Svi do bo Se Tan xme bas~. eg vip tem cno is ra e li da mas Tan sru li dip lo ma ti u ri ur Ti er To ba da am ya ra. sanac vlod is ra el ma mog vi a ne biT mTli a nad ga mo iy va na Tavi si ja re bi si nas na xe var kun Zu li dan da aRad gi na eg viptes Tan 1948 wlam de ar se bu li sazR va ri. sa da Ti da be gi ni mog vi a ne biT no be lis pre mi iT da a jil do ves.

eg vip tis mi er is ra e lis sa xel mwi fos aRi a re bam da mas Tan ga ri ge bam di di uma yo fi le ba ga mo iw via da nar Cen ara bul sam ya ro Si. bev ri ara bi li de ri sa daTs re ne ga tad mi iC nev da. eg vip te ara bu li qvey ne bis li gi dan ga ricx es. sa bo loo jam Si is ra el Tan Se ri ge ba sa daTs Zvi rad da ujda – 1981 igi fa na ti kos ma mok la ka i ro Si sadR e sas wa u lo aR lu mis dros.

eg vip te sa da is ra els So ris Se Tan xme bam ax lo aR mosav leT Si Seq mna mSvi do bis dam ya re bis pre ce den ti formu liT – `mi wa mSvi do bis sa nac vlod~, anu is ra e li mzad iyo da eT mo mi wa mis Tvis au ci le be li mSvi do bis sa nacvlod11.

1977 wels cno bi li gax da, rom sab Wo Ta kav Sir ma aRmo sav leT ev ro pa Si axa li ra ke tu li Se i a ra Re ba – sa Su alo ra di u sis SS-20 ga na Tav sa. es Se i a ra Re ba ara ni a ri saer Ta So ri so Se Tan xme biT ar iyo gaT va lis wi ne bu li, igi uSu a lod uq mni da saf rTxes da sav leT ev ro pas. da savleT Si di di aur za u ri aty da. mos kovs ada na Sa u leb dnen Se Tan xme ba Ta uxe Sad dar Rve va Si, gan mux tvis po li ti kis tor pe di re ba Si, ag re si u lo ba Si da a.S. krem li am kri ti


kas Cve u leb ri vi sti liT pa su xob da. `ag re so ris xma mesmis!~

da sav leT Si da iwy es fiq ri sa pa su xo na bij ze. kar teris ad mi nis tra ci am da sav leT ev ro pe lebs Ses Ta va za e.w. per Sin gis ra ke te bi, rom leb sac ev ro pi dan mos ko vam de 10 wuT Si Se eZ loT mi eR wi aT.

am ga dawy ve ti le bam na xev rad mi Zi ne bu li breJ ne vic ki ga mo af xiz la. sab Wo Ta me di a Si aty da ar na xu li xma u ri. saq me am je ra dac idi o tiz mam de mi vi da. par ti u li or gani za ci e bis da va le biT sab Wo Ta mSro mel Ta ko leq ti ve bi, cno bi li sa zo ga do moR va we e bi te leg ra mebs ug zav nid nen aSSis pre zi dents moTx ov niT, Se ewy vi ta `per Sin ge bis~ ev ro pa Si gan Tav se ba. ma ma Cems amis Se sa xeb jer ra i ko midan da u re kes, me re qa laq ko mi dan da bo los cen tra lu ri ko mi te ti dan. `ga da me re va es kar te ri, ity vis, ras ga dame ki da te leg ra me biT es irak li aba Si Zeo~ – Se mog vCiv la man.

mag ram, mi u xe da vad gar Tu le bu li vi Ta re bi sa, karte ris ad mi nis tra cia ma inc ar am bob da uars gan mux tvis mTa var mo na po var ze – stra te gi u li Se i a ra Re bis SezRud va ze (te leg ra meb ma imoq me da?). ram de ni me wlis manZil ze mim di na re ob da mu Sa o ba mo rig did Se Tan xme ba ze SALT IIze, ro mel Sic mniS vne lo va ni na bi je bi iyo gaT valis wi ne bu li ga ma le bu li Se i a ra Re bis Se Ce re bi sa da Semci re bis Tval saz ri siT.

1979 wels ve na Si kar ter ma da breJ nev ma xe li mo a weres SALT IIs. STa beW di le ba Seg veq mna, rom breJ ne vi verc ki xvde bo da, Tu sad iyo. do ku men tis xel mo we ris Sem deg aSSis pre zi den ti breJ nevs mo ex via da ako ca. le o nid ili as Ze ga mof xiz lda!

breJ ne vi aseT STa beW di le bebs mxo lod ri giT mo qala qe eb ze ro di to veb da. ve na Si aSSis de le ga ci is Se madgen lo ba Si spe ci a lis ti eqi mi Car Tes, ro mel mac Sem de gi das kvna ga mo i ta na: `igi wa a gavs zom bi re bul ada mi ans,

154 zurab abaSiZe

ro me lic sru lad ver ac no bi e rebs, Tu ra xde ba mis garSe mo~12.

breJ ne vis ase Ti mdgo ma re o ba iyo ara mar to pi rovnu li ube du re ba, ara med tra ge dia mTe li qvey ni sa. yve la vgrZnob diT, rom upat ro nod, iner ci u lad sadR ac mi veqa ne bo diT. mag ram sa iT?

1979 wels in do eT Si vmu Sa ob di dip lo ma tad. 25 de kembers (ka To li ku ri So ba!), di liT ad re ga ze Ti `Ta imz of in dia~ gav Sa le.

pir vel gver dze uS ve le be li Srif tiT ewe ra: ̀ sab Wo Ta kav Si ri av Ra neT Si Se iW ra!~

miv xvdi, rom gan mux tvis epo qas sa bo lo od da es va werti li.


VI. gan mux tvis da sas ru li

av Ra ne Tis tra ge di is da sawy i si

av Ra neT Si ja ris Sey va na sab Wo Ta mo qa la qe e bis Tvis amo ux sne li mov le na iyo. ris Tvis iyo es sa Wi ro? erTer Ti ver sia is gax ldaT, TiT qos av Ra neT Si ame ri ke le bi `per Sin gis~ ra ke te bis gan Tav se bas api reb dnen, anu ga modi o da, rom sab Wo Ta in ter ven cia ame ri ke le bis mi er iyo in spi ri re bu li. Si na u ru lad uf ro me tad ima ze sa ub robdnen, rom av Ra neT Si fun da men ta lis tu ri is la mis gavrce le ba sab Wo Ta Sua azi as emuq re bo da.

av Ra ne Ti er Ti uaR re sad Ca mor Ce ni li, ga re Se sam yaro sa gan mi viwy e bu li qve ya na iyo. 1933 wli dan mas me fe za hir Sa hi mar Tav da. qa buls kar gi uri er To ba hqon da mos kov Tan, cotco tas vaW rob da aR mo sav le Tis da dasav le Tis qvey neb Ta nac.

av Ra neT Si mra va li wlis sim Svi de 1973 wels da ir Rva, ro de sac sa me fo oja xis wev rma mu ha med da ud ma sa xelmwi fo ga dat ri a le ba mo awyo da sa ku Ta ri Ta vi av Ra ne Tis res pub li kis pre zi den tad ga mo acx a da. za hir Sa hi iZu lebu li gax da saf ran geT Si wa su li yo emig ra ci a Si. am dRidan iwy e ba da je rac grZel de ba av Ra ne Tis tra ge di a.

1978 wels av Ra ne Tis sa xal xode mok ra ti u li par ti is wev rma sam xed ro eb ma da ad gi lob riv ma ko mu nis teb ma saku Tar re zi den ci a Si mok les da u di da amas sa u ris, anu ap ri lis re vo lu cia da ar qves. umaR les xe li suf le bad re vo lu ci u ri sab Wo ga mocx ad da, xo lo qve ya nas ax la avRa ne Tis de mok ra ti u li res pub li ka da ar qves. rev sab Wosa da mTav ro bis Tav mjdo ma red ga mocx ad da nur mu ha med

156 zurab abaSiZe

Ta ra qi, xo lo mis mo ad gi led – ha fi zu la ami ni. Ta ra qi pir wa var dni li mar qsis ti iyo, ami tom mi si xe li suf leba Si mos vla mos kov Si did war ma te bad CaT va les. sab Wo Ta kav Sir ma cno axa li xe li suf le ba. mos kov ma me gob ro bi sa da Ta nam Srom lo bis Se sa xeb xel Sek ru le bac ki ga a for ma qa bul Tan.

imav dro u lad av Ra neT Si da pa kis ta nis te ri to ri aze iq mne ba opo zi ci u ri or ga ni za ci e bi, rom leb sac xelmZRva ne lo ben mo ma val Si cno bi li hek ma Ti a ri da ra ba ni.

1978 wlis de kem ber Si te ro ris teb ma qa bul Si ga i ta ces aSSis el Ci, ro me lic mi si gan Ta vi suf le bis ope ra ci is dros da i Ru pa. qa bul sa da va Sin gtons So ris ur Ti er Toba ga u a res da.

qvey nis pro vin ci eb Si qa bu lis axa li re Ji mis wi na aRmdeg mRel va re ba da iwy o, ri Tac opo zi ci u ri daj gu febe bi sar geb lob dnen. Ta ra kim Txov niT mi mar Ta mos kovs sam xed ro dax ma re bis Se sa xeb, ra zec krem lSi er Txans fiq rob dnen. mog vi a ne biT cno bi li gax da ko si gi nis sate le fo no sa u ba ri Ta ra qis Tan. sab Wo Ta pre mi e ri da inte res da, Tu mo sax le o bis ra o den di di na wi li uWer da mxars av Ra ne Tis mTav ro bas. Ta ra qis pa su xi dan ko si gin ma da as kvna, rom re a lu rad mi si mxar dam We re bi mxo lod sabWo Ta ja ris ka ce bi iq ne bod nen, ris ga moc man am Txov na ze faq tob ri vad ua ri ga nacx a da1.

1979 wlis iv lis Si qa buls ma Ra li do nis sab Wo Ta parti u li de le ga ci ac ew vi a, ro mel sac Ta ra qim kvlav mi marTa Txov niT sam xed ro dax ma re bis Se sa xeb. qve ya na Si faqtob ri vad uk ve sa mo qa la qo omi mim di na re ob da, mag ram mos ko vi jer mov le nebs ak vir de bo da.

ima ve wlis 14 seq tem bers am je rad vi cepre mi er ma hafi zu la amin ma mo awyo ga dat ri a le ba. man Ta ra qi jer daa pa tim ra, xo lo Sem deg, ram de ni me dRe Si mo ak vle vi na kidec.

sab Wo Ta kav Si ri iZu le bu li iyo eRi a re bi na ami nis xeli suf le ba, Tum ca mos kov Si sak ma od SeS fo Te bu li iy


vnen bo lo mov le ne biT. sab Wo Ta xel mZRva ne lo ba amins TiT qmis ar ic nob da, spec sam sa xu re bi ki ame ri kis ka cad mi iC nev dnen mas da ar en do bod nen. gaC nda eW vi, rom amini eg vip tis pre zi dent sa da Ti viT upi reb da sab Wo Ta kavSirs `ga cu re bas~.

qvey nis mar Tvis saq me eb Si ami ni ra di ka li aR moC nda. man da iwyo mi wis re vo lu ci u ri re for mis gan xor ci e leba, ri Tac yve la da i pi ris pi ra. Ca mor Ce nil, fe o da lur avRa neT Si ami nis `prog re sul ma~ po li ti kam Se i a ra Re bu li bun te bi ga mo iw vi a.

si tu a ci is da sa re gu li reb lad amin ma ame ri ke leb Tan da iwyo ur Ti er To be bis Zi e ba, ri Tac ki dev uf ro ga am wvava mos ko vis eW ve bi.

ami ni grZnob da mo ax lo e bul saf rTxes, ris ga moc man opo zi ci i sa gan sa ku Ta ri re zi den ci is da sa ca vad mos kovs ori ba ta li o nis gag zav na sTxo va. am Txov na ze mos ko vi uc bad da Tan xmda. oRond, sru li ad sa i dum lod, sam xedro eb Tan er Tad qa bul Si ami nis yo fi li mar jve na xe li – bab rak qar ma lic ga ag zav nes.

25 de kem bers da iwyo sam xed ro in ter ven ci a. sab Wo Ta sa de san to ja reb ma da i ka ves ae ro por ti da yve la sxva stra te gi u li obi eq ti. wi na dRes av Ra ne li ja ris ka cebis for ma Si ga dac mul ma sab Wo Ta “al fa~ da “ze ni tis~ spec raz meb ma pre zi den tis sa sax le Si ami ni si cocx les ga mo a sal mes. ve ra go ba is iyo, rom spec raz me bi, ro gorc uk ve aR vniS neT, amin ma Ta vis da sa ca vad mi iw via av Ra neTSi. ram de ni me sa aT Si av Ra ne Tis axal ma `li der ma~ bab raq qar mal ma ra di o Ti mi mar Ta xalxs da mxar da We ra sTxo va. uaR re sad sa yu radR e bo a, rom im Ja mad qar mals qa bul Si ara na i ri ofi ci a lu ri pos ti ar eka va, igi Ce xos lo va ki a Si mu Sa ob da el Cad (!). ax la ki qar ma li qvey nis pre mi erminis trad da mmar Tve li sa xal xode mok ra ti u li par ti is ge ne ra lur mdiv nad `iniS ne bo da~.

am gva rad, mo ri gi sis xli a ni ga dat ri a le ba qa bul Si uk ve sab Wo Ta oku pan teb ma ga na xor ci e les.

158 zurab abaSiZe

msof lio aR Sfo Te bu li iyo sab Wo Ta in ter ven ci is ga mo. aS ka ra pro tests ga moT qvam dnen mos ko vi sad mi keTil gan wyo bi li mi um xro be li qvey ne bic ki, ma ga li Tad, in do e Ti. aRa ra fers vam bobT da sav le Tis qvey neb ze. er Ti a, ro de sac sab Wo Ta ja ri mos ko vis gav le nis sfero Si – un greT Si, Ce xos lo va ki a Si, gdrSi `da se ir nobda~, mag ram av Ra ne Ti xom ne it ra lu ri qve ya na iyo. vin mi iw via sab Wo Ta ja ri av Ra neT Si? vin iyo qar ma li? vin da niS na igi pre mi ermi nis trad? am kiTx veb ze ara na i ri pa su xi ar iyo.

erTerT pres kon fe ren ci a ze gro mi kom ise grZlad da iwyo si tu a ci is ax sna, rom Jur na lis tTa na wil ma darba zi da to va. mix vdnen, rom pa suxs ver eRir se bod nen.

Ta vis mo go ne beb Si gro mi ko wers: `ga dawy ve ti le ba av Ra neT Si SezR u du li sab Wo Ta kon tin gen tis Sey va nis Se sa xeb mi Re bul iq na me go ba ri av Ra ne li xal xi saT vis in ter na ci o na lu ri dax ma re bis aR mo Ce nis miz niT, ase ve zo gi er Ti ara me gob ru li sa xel mwi fos mxri dan an ti av Ranu ri aq ci e bis Se sa Ce reb lad~2.

sa in te re so a, rom gro mi kos mi er nax se ne bi ter mi ni `SezR u du li kon tin gen ti~ Sem dgom Si sab Wo Ta pro pa gandis kli Sed iq ca. ara da, es `SezR u du li~ ra o de no ba rea lu rad gu lis xmob da: 5 bri ga das, 4 di vi zi as, sam xed ro avi a ci is 4 polks, ver tmfren Ta 3 polks, ase ve mmar Tvelo bis sam sa xu rebs, sukisa da me sazR vre e bis spe ci a lur da na yo febs. mom dev no pe ri od Si av Ra neT Si sab Wo Ta jaris ra o de no ba 100 aTa sam de ga i zar da.

am bo ben, rom breJ nevs gu liT ar un do da av Ra neT Si ja ris Sey va na, did xans yoy ma nob da, fexs iT rev da. mag ram sam xed ro eb ma bo los da ar wmu nes igi ase Ti ope ra ci is auci leb lo ba Si da aRuT qves, rom yve la fe ri ram de ni me kvira Si dam Tav rde bo da3.

am um niS vne lo va ne si ga dawy ve ti le bis mi Re bas po litbi u ros ram de ni me wev ri ar es wre bo da. Se iZ le ba, ma Tac Cem sa viT ga ze Te bi dan ga i ges es am ba vi.


sab Wo Ta in ter ven cia verc ram de ni me kvi ra sa da verc ram de ni me Tve Si dam Tav rda. igi uf ro da uf ro da man grevel mas Sta bebs iReb da.

jer ki dev 1960ian wleb Si xruS Co vi sab Wo Ta xalxs hpir de bo da, rom 1980 wli saT vis isi ni ko mu niz mSi icxov reb dnen. mog vi a ne biT xum rob dnen, 1980 wels par ti is mi er da pi re bu li ko mu niz mis nac vlad olim pi u ri Ta maSe bi gveq ne ba o. mag ram av Ra ne Tis mov le neb ma mos ko vis olim pi a dac `Ca af la va~. msof li os sa xel mwi fo Ta did ma na wil ma mas bo i ko ti ga mo ucx a da.

ma Sin Cven bev ri ram ar vi co diT da arc Se iZ le boda gvcod no da. ker Zod, is, rom va Sin gton Si in ter venci am de 9 TviT ad re cdi lob dnen ga eT va laT sab Wo Ta geg me bi. uk ve 1979 wlis mar tSi cen tra lur sa daz vervo sam mar Tve lo Si mi vid nen im das kvnam de, rom Ta ra qis re Ji mis da sa ca vad sab Wo Ta kav Si ri av Ra neT Si sa ja riso na wi lebs Se iy van da. mag ram ma Ti mi za ni iq ne bo da ara srul mas Sta bi a ni sam xed ro ope ra ci e bis war mo e ba, aramed stra te gi u li obi eq te bis dac va da sam Tav ro bo jari saT vis lo jis ti ku ri dax ma re bis aR mo Ce na. ro gorc mog vi a ne biT da das tur da, sam xed ro Tval saz ri siT sabWo Ta star te ge bis mTa va ri Sec do ma swo red is iyo, rom maT mTli a nad Ta vis Tav ze ai Res sa o ma ri moq me de be bis war mo e ba da praq ti ku lad gver dze gas wi es av Ra ne Tis sam Tav ro bo Se i a ra Re bu li Za le bi. ame ri ke le bi ase ve swo rad va ra u dob dnen, rom av Ra ne Tis saq me eb Si sam xedro Ca re va da Za bav da mos ko vis ur Ti er To bebs me zo bel iran Tan da pa kis tan Tan, ase ve mTli a nad mus li mur samya ros Tan4.

ima ve 1979 wlis iv lis Si, pre zi dent kar te ris ga dawyve ti le biT, ga mo i yo mci re Tan xa – 500 aTas do la ram de mu ja he de bis da sax ma reb lad. jer la pa ra ki iyo mxo lod pro pa gan dis tul aq ci eb ze. mag ram ori o de Tve Si, pa kista nis pre zi dent zia ulha kis ze wo li Tac, da iwyo mu jahe de bi saT vis ia ra Ris pir ve li par ti e bis mi wo de ba.

160 zurab abaSiZe

sab Wo Ta in ter ven ci is dawy e bis Sem deg aSS-is dax ma reba mniS vne lov nad ga i zar da. av Ra neT Si sab Wo Ta sam xed ro kam pa ni is wi na aR mdeg aSSma ko a li cia Seq mna sa u dis arabeT Tan da pa kis tan Tan, rac sa mo mav lod ga dam wyve ti faqto ri iyo. aSSis ad mi nis tra ci a Si am saq mes po li ti ku ri Tval saz ri siT um Tav re sad zbig nev bJe zin ski* me ur ve obda, xo lo sa i dum lo “o pe ra cia cik lo nis~ gan xor ci e le ba cen tra lur sa daz ver vo sam mar Tve los (CIA) da e va la5.

dad ga Ja mi, ro de sac va Sin gtons sa ma gi e ros ga dax da Se eZ lo krem li saT vis vi et na mis ga mo: gax sovT, ro gor xo cav dnen vi et na me le bi sab Wo Ta ia ra RiT ame ri kel biWebs? ax la ige meT sa ma gi e ro!~

“Cven ar vu biZ geb diT mos kovs in ter ven ci is ken, mag ram arc ve wi na aR mde ge bo diT mov le ne bis aseT gan vi Ta re bas –i go nebs bJe zin ski – sab Wo Ta kav Si ri Tvi Ton eb me bo da avRa nur ma xe Si. ima ve dRes, ro ca sab Wo Ta jar ma av Ra ne Tis sazR va ri ga da la xa, me pre zi dent kar ters vac no be: gveZle va San si sab Wo e lebs Se vuq mnaT Ta vis vi et na mis omi~6.

1980 wlis iv nis Si av Ra ne Tis xu Ti opo zi ci u ri daj gufe ba mu ja he de bis is la mur kav Sir Si ga er Ti an da. es uk ve se ri o zu li Za la iyo.

av Ra ne li mu ja he de bi saT vis mzar di dax ma re bis aR moCe nis saq me Si gan sa kuT re bu li ro li aSSs kon gres menma Carlz nes bit vil son ma iTa ma Sa. mas Sem deg, rac 1980 wels man pa kis tan Si mo i na xu la av Ra ne li ltol vi le bis ba na ke bi da sab Wo Ta bom be biT da sa xiC re bu li bav Svebi, kon gres men ma ga dawy vi ta mTe li Ta vi si po li ti ku ri ka ri e ra am xal xis da sax ma reb lad mi e mar Ta. mar Tlac, vil so nis fa na ti kur ma mon do me bam re a lu ri Se de ge bi ga mo i Ro da kon gres ma mom dev no wleb Si da ma te biT asobiT mi li o ni do la ri ga mo u yo av Ra ne Tis Se i a ra Re bul opo zi ci as.

* aSSs prezidentis mrCeveli erovnuli usafrTxoebis sakiTxebSi.


1981 wli dan sab Wo Ta ar mi am da iwyo mas Sta bu ri opera ci e bis Ca ta re ba. gan sa kuT re biT mZvin va reb da avi a ci a. mu ja he de bi sa da ma Ti mxar dam We re bis wi na aR mdeg iye nebdnen va ku u mis bom bebs, na palms, mZi me ar ti le ri as, aTasna ir naR mebs. me zo bel pa kis tans 3 mi li on ma av Ra nel ma ltol vil ma Se a fa ra Ta vi, irans – 1,5 mi li on ma.

sab Wo Ta ofi ci a lu ri mo na ce me biT 1980 wlis man Zilze av Ra neT Si 1500mde sab Wo Ta ja ris ka ci da i Ru pa, 1981 wels – 1292, xo lo 1982 wels – 1948. sul av Ra ne Tis om Si 15 aTa sam de sab Wo Ta sam xed ro da i Ru pa da erT mi li o nam de (!) av Ra ne li. bu neb ri vi a, da Ru pul av Ra nel Ta ab so lu turi um rav le so ba mSvi do bi a ni mo sax le o ba iyo.

ma le av Ra neT Si da Ru pu li bi We bis ku bo e bi sa qar Tvelo Sic Ca mo as ve nes. mSob lebs ur Cev dnen, ar ga ex ma u re binaT es am ba vi.

sab Wo Ta pro pa gan da ki um Tav re sad av Ra ne li mSro mele bis axal cxov re ba ze da `pir vel miR we veb ze~ sa ub robda. sam xed ro ope ra ci eb ze da msxver plze da sav le Tis `xme bis gan~ vi geb diT.

av Ra ne Tis ma xe sab Wo Ta kav Si ris saf lavs em sgav se boda.

ma inc ra tom wa vi da mos ko vi aseT ris kze? re a lu rad ra miz nebs isa xav da av Ra neT Si sab Wo Ta in ter ven ci a? nuTu krem lma am mas Sta bis po li ti ku ri avan ti u ra mxo lod fe o da lur qve ya na Si uto pi u ri ko mu nis tu ri ide e bis gavrce le bis Tvis wa mo iwy o?

sab Wo Ta in ter ven ci is 20 dRis Tav ze CIAm Sem de gi saxis das kvne bi wa rud gi na pre zi dent kar ters:

– nak le bad sa va ra u do a, rom av Ra ne Tis sab Wo Ta oku pacia war mo ad gen des pir vel na bijs di di geg mi sa, ro me lic miz nad Se iZ le ba isa xav des mTel sam xreTaR mo sav leT azi a Si sru li sab Wo Ta kon tro lis da we se bas;

– ro gorc Cans, krem lma av Ra ne Tis oku pa cia au cileb lad CaT va la mas Sem deg, rac am qve ya na Si mom xdar ma cvli le beb ma saf rTxe Se uq mna ssrk-is po zi ci ebs;

162 zurab abaSiZe

– amas Ta na ve, oku pa ci is miz ne bi scil de ba av Ra ne Tis sazR vrebs da gu lis xmobs sab Wo Ta po zi ci e bis gaZ li e rebas sam xreTaR mo sav leT azi a Si;

– av Ra ne Tis `miR ma~ miz nebs So ris yve la ze mniS vne lova ni Se iZ le ba iyos gav le nis sfe ros gav rce le ba iran Si7.

Se iZ le ba da vas kvnaT, rom sab Wo Ta in ter ven ci is mi zani iyo av Ra neT Si sab Wo Ta gav le nis Se nar Cu ne ba, xo lo zea mo ca na – ira ni.

swo red iran Si iwy e bo da 1979 wels `di di Ta ma Si~.

ira nis is la mu ri re vo lu cia

ma Sin, ro ca sab Wo Ta kav Si ri av Ra ne Tis Wa ob Si ef lebo da, 1979 wels aSSis po li ti kam di di mar cxi ga ni ca da: re vo lu ci u ri mov le ne bis ga mo ira nis Sa hi mo ha med re za feh le vi iZu le bu li gax da qve ya na da e to ve bi na.

Sa hi va Sin gto nis erTerT yve la ze Zli er stra te giul mo kav Si red iT vle bo da. 1953 wels man Za la uf le ba swo red aSSisa da di di bri ta ne Tis dax ma re biT da ib runa mas Sem deg, rac da mo u ki de be li pre mi ermi nis tri mosa de yi po li ti kas Ca mo a So res. Sa hi mkveT rad ga mo xa tul pro a me ri kul po li ti kas ata reb da, cdi lob da qve ya na Si da sav lu ri fa se u lo be bis da ner gvas, ri Tac gav le ni a ni sa su li e ro pi re bis uk ma yo fi le bas iw vev da.

Sa hi uaR re sad av to ri ta ru li mmar Tve li iyo. qve yana Si ar se bob da mxo lod er Ti – erov nu li aRor Zi ne bis par ti a, rom lis wev ro ba au ci le be li iyo ne bis mi er sfero Si war ma te bis mi saR we vad. mo sax le o bas da opo zi ciu rad gan wyo bil pi rebs Si Sis zars scem da Sa his sa i dumlo po li cia `sa va qi~. igi gan sa kuT re biT ko mu nis tebs ar wya lob da. mi u xe da vad eko no mi ku ri zrdis sak ma od kar gi maC ve neb le bi sa, rac um Tav re sad nav To bis mo po ve bas Tan iyo da kav Si re bu li, qve ya na Si di di so ci a lu ri uTa nas


wo ro ba da si dux Wi re iyo. Sa his ga re moc va Si Zli e ri koruf cia da eli ta riz mi iyo gav rce le bu li.

1971 wels spar se Tis im pe ri is da ar se bis 2500 wlis Tavis sa ze i mo aR niS vni sas Sah ma 100 mi li o ni do la ri da xarja, rac im dros as tro no mi u li Tan xa iyo. aman xal xis didi uk ma yo fi le ba ga mo iw vi a.

faq tob ri vad kra xi ga ni ca da Sa his eko no mi kur ma prog ra ma mac, e.w. TeT rma re vo lu ci am. msof li o Si navTo bis fa se bis zrdis mi u xe da vad, iran Si ma Ra li in flacia `Wam da~ eko no mi ku ri zrdis maC ve neb lebs.

sa su li e ro pi re bi sa da opo zi ci u rad gan wyo bi li wree bis gan sa kuT re bul mi u Reb lo bas iw vev da daC qa re bu li ves ter ni za ci is po li ti ka. am uZ ve le si is la mu ri tradi ci e bis qve ya na Si da sav lu ri fa se u lo be bis me qa ni ku ri da ner gva qmni da sa yo vel Tao Seg rZne bas, rom Sahs ira nele bi saT vis sa ku Ta ri iden tu ro bis war Tme va un do da;* ami tom mo sax le o bis di di na wi li, gan sa kuT re biT axalgaz rdo ba, is lam Si eZeb da sa ku Ta ri Ta vis dac va sa da TviT re a li za ci as.

sa su li e ro pi re bis li der Ta So ris ai a To la ru hola xo me i ni ga mo ir Ce o da, ro me lic po li ti kur as pa rezze 1960-ian wleb Si ga mo vi da. man mkac rad ga i laS qra Sa his `TeT ri re vo lu ci is~ wi na aR mdeg, ro me lic so ci a lur re for meb sa da Si i tu ri sa su li e ro pi re bi saT vis ma te ria lu ri pri vi le gi e bis SezR ud vas iT va lis wi neb da. xo me ini ma le da a pa tim res, ra sac ma sob ri vi de mon stra ci e bi da ga mos vle bis dar be va moh yva.

ga Ta vi suf le bis Sem deg xo me i nis kri ti kis sa miz ne gax da Sa his Ta nam Srom lo ba is ra el Tan da aSSTan. igi kvlav da a pa tim res da eray Si ga da a sax les, sa dac 14 we li cxov rob da. swo red eray Si Ca mo a ya li ba xo me i nim Ta vi si cno bi li re vo lu ci u ri ide o lo gi a, rom lis erTer Ti

* sxvaTa Soris, msoflios istoriaSi irani erTaderTi qveyana ar aris, sadac gauazrebelma vesternizaciam sapirispiro Sedegebi gamoiRo.

164 zurab abaSiZe

de bu le ba uar yof da ori ve su per sa xel mwi fos – sab Wo Ta kav Si ri sa da aSSis gav le nas mus li meb ze. anu, faq tob rivad, xo me i ni ga nacx ads ake Teb da mo ma val Si ira nis li derul rol ze mus li mur sam ya ro Si.

xo me i nis wig ne bi iran Si swra fad vrcel de bo da, igi uaR re sad po pu la ru li xde bo da far To ma seb Si.

1977 wels aSSis pre zi den tma kar ter ma ada mi a nis ufle ba Ta dac vis Se sa xeb ira nis Sah sac mi mar Ta, ris Se degad bev ri pa ti ma ri ga a Ta vi suf les. mag ram ima ve wels `sa vaq ma~ mok la opo zi ci is erTer Ti ide o lo gi ali-Sari a Ti, xo lo oq tom ber Si bin diT mo cul vi Ta re ba Si da iRu pa xo me i nis Svi li mus ta fa.

am mkvle lo beb ma ma sob ri vi de mon stra ci e bi ga mo iwvi a. 1978 wels qa laq yum Si ar mi am cecx lsas ro li ia ra Ri ga mo i ye na, 70 ada mi a ni da i Ru pa. sap ro tes to tal Ra mo edo sxva qa la qeb sac. de mon stran te bi wvav dnen mdid rul sas tum ro ebs, ki no Te at rebs, ban kebs, ofi sebs. Tav riz Si jar Tan de mon stran te bis Se ta ke bis Se de gad 100mde adami a ni da i Ru pa.

seq tem ber Si are u lo ba mTel qve ya nas mo e do. Sahma sa gan ge bo mdgo ma re o ba ga mo acx a da, aik rZa la de monstra ci e bi. mi u xe da vad ami sa, ga mos vle bi grZel de bo da. gan sa kuT re biT tra gi ku li aR moC nda `Sa vi pa ras ke vi~ Tei ran Si, ro de sac de mon stran tebs sam xed ro ver tmfre nebi dan es ro les.

1978 wlis 2 de kem bers Te i ran Si de mon stran tTa ra ode no bam 2 mi li ons ga da a War ba. moTx ov na ase Ti iyo – Sa his ga dad go ma da xo me i nis iran Si dab ru ne ba. am dro is Tvis xo me i ni uk ve pa riz Si im yo fe bo da, sa dac man re vo lu ci uri sab Wo Seq mna.

ira nis mov le nebs va Sin gton Si SeS fo Te biT adev nebdnen Tvals, mag ram ra i me ga mo sa va li jer ar Can da. iq mnebo da STa beW di le ba, rom ame ri ke le bi ra Rac did geg mas am za deb dnen ira nis Tvis. aba ase io lad xom ar daT mobdnen am xe la qve ya nas? mdi da ri ira ne le bi da ma Ti oja xis


wev re bi ga ma le biT to veb dnen qve ya nas. mo nar qis mxar dasa We rad mxo lod ar mia da po li cia rCe bo da.

1979 wlis 16 ian vars Sa hi iZu le bu li gax da emig ra cia Si wa su li yo. Pre mi ermi nis trma Sah fur bax Ti ar ma saswra fod da iwyo de mok ra ti u li re for me bis ga ta re ba: ga a uq ma `sa va qi~, ga a Ta vi suf la po lit pa tim re bi, xalxs dah pir da Ta vi su fal ar Cev nebs, mo iw via opo zi ci u ri parti e bi ko a li ci ur mTav ro ba Si.

ira ni rom re for me bis gziT wa su li yo, al baT, bevr ube du re bas ga dar Ce bo da. mag ram uk ve gvi an iyo: xalxs re vo lu cia un do da. isi ni kerps elod nen da, mar Tlac, 1 Te ber vals xo me i ni iran Si dab run da. Te i ra nis ae ro portSi aTi a Ta so biT ada mi an ma mas fa na ti ku ri Sex ved ra mouwy o.

xo me i nim un dob lo ba ga mo ucx a da bax Ti ars da pre mie rad ba zar ga ni ga mo acx a da. sam xed ro e bi da ja ri Tanda Tan xo me i nis mxa re ze ga da di od nen. re vo lu ci ur ma sab Wom ma le da i ka va te le da ra di o sad gu re bi, Sa hi sa da mTav ro bis Se no be bi. 11 Te ber vli saT vis mTe li Za la ufle ba re vo lu ci o ne re bis xel Si iyo.

30 marts Ca ta re bu li re fe ren du mis Se de gad amom rCevel Ta 98%ma xma mis ca ira nis is la mur res pub li kad gardaq mnas. Se iq mna qvey nis axa li kon sti tu ci a, ro mel sac ase ve 98%ma da u Wi ra mxa ri. da iwyo Sa his mom xre e bi sa da re Ji mis wev rTa dev na da fi zi ku ri ga nad gu re ba, rac wlebis man Zil ze grZel de bo da. yo fi li pre mi e ri bax Ti a ri pa riz Si mok les.

ira ni re li gi ur ma is te ri am mo ic va. mkac ri Si i tu ri we se bi myar de bo da yvel gan da yve la fer Si. azi is erTerTi yve la ze ves ter ni ze bu li qve ya na ukan, Sua sa u ku ne ebs ub run de bo da.

am sak ma od swra fad gan vi Ta re bu li mov le ne bis Sem deg aR moC nda, rom ara na i ri di di geg ma aSSs iran Tan da kav Sire biT ar hqon da. an ti ko mu niz mis aR mo sav le Tis bas ti o

166 zurab abaSiZe

ni xu xu la sa viT da i Sa la. `axal~ iran Si an ti a me ri ka niz mi mZvin va reb da.

1979 wlis 4 no em bers Se i a ra Re bu li ira ne li `stu dente bi~ aSSis sa el Co Si Se iW rnen da mZev lad 52 dip lo ma ti aiy va nes. sa er Ta So ri so ur Ti er To beb Si am up re ce den to te ro ris tu li aq tis for ma lu ri mi ze zi gax ldaT aSSis ad mi nis tra ci is Tan xmo ba, mi e RoT sam kur na lod emig raci a Si myo fi Sa hi re za feh le vi. `stu den te bis~ qme de bas mxa ri da u Wi ra TviT ai a To la xo me i nim, ro me lic ame ri kas `did sa ta nad~ mi iC nev da. mZe val Ta gan Ta vi suf le bis safa su rad `stu den te bi~ mo iTx ov dnen, ra Ta aSSs bo di Si mo e xa da wle bis man Zil ze ira nis Si na gan saq me eb Si Ca re visaT vis, ase ve Te i ra ni saT vis da eb ru ne bi na aSSis ad mi nistra ci is mi er ga yi nu li ira nu li Tan xe bi.

dip lo ma te bis mZev lad ay va na di di dar tyma iyo aSSis pres ti Ji sa da, gan sa kuT re biT, pre zi dent kar te ris avto ri te ti saT vis. es uka nas kne li kri ti kis qar cecx lSi mo eq ca iran Si aras wo ri po li ti kis ga ta re bi sa da am axal vi Ta re ba Si umoq me do bi saT vis. ap ril Si kar te ris mi TiTe biT ame ri kel ma sam xed ro eb ma sca des dip lo ma te bis gan Ta vi suf le ba, mag ram cu dad da geg mi li spe co pe ra cia skan da lu rad das rul da: spar se Tis yu ri dan sa i dum lod gag zav ni li 8 ver tmfre ni dan Te i ran Si da niS nu le bis adgi lam de verc er Tma ver mi aR wi a. ver tmfre ne bis er Ti na wi li teq ni ku ri mi ze ze bis ga mo ga mo e Ti Sa ope ra ci as, da nar Ce ni ki ira nis te ri to ri a ze Ca mo var da qa riS xlis ga mo. am mar cxsac msxver pli da di di skan da li moh yva.

sa bo lo od, ira ne leb ma mxo lod mas Sem deg ga a Ta visuf les mZev le bi, rac aSS-Si axa li pre zi den ti ro nald re i ga ni air Ci es. mZev le bi tyve o ba Si zus tad 444 dRe imyo fe bod nen. ame ri ke le bi iZu le bu li gax dnen maT ban kebSi ga yi nu li 8 mi li ar di do la ric xo me i nis xe li suf le bisaT vis ga da e caT.

mos ko vi yo vel na i rad cdi lob da Ta vis sa sar geb lod ga mo e ye ne bi na iran Si aSSis mar cxi, mag ram ai a To la xo me


i ni arc sab Wo Ta kav Sirs swya lob da. ame ri kel dip lo matTa mZev lad ay va nis Sem deg krem lSi ar ga mo ricx av dnen iran Si aSSis sam xed ro in ter ven ci as. mov le ne bis ase Ti gziT gan vi Ta re bis Sem Txve va Si ame ri ku li sam xed ro kontin gen ti ssrkis sam xreT sazR vreb Tan aR moC nde bo da, rac mos kovs da uS veb lad mi aC nda.

aSSis cen tra lur ma sa daz ver vo sam mar Tve lom 1980 wlis ag vis to Si mo i po va in for ma cia imis Se sa xeb, rom sab Wo Ta kav Si ri re a lu rad ga ni xi lav da iran Si sa ku Ta ri sam xed ro in ter ven ci is Se saZ leb lo bas. ker Zod, iran Si SeW ra ori mi mar Tu le biT igeg me bo da: ami er kav ka si i dan da Sua azi i dan, ris Se de ga dac sab Wo Ta jars un da da e kave bi na qvey nis mTe li te ri to ria da spar se Tis yu rem de ga su li yo8 (`Tbil oke a nam de~ gas vla ru se Tis sa u ku no vani oc ne ba a) .

ame ri ke li spe ci a lis te bis az riT, am sce na ris gan xorci e le bas xe li Se u Sa la av Ra ne Tis mov le neb ma da pre zident kar te ris Tav Se ka ve bul ma moq me de bam.

1980 wlis ag vis to Si mSob leb Tan er Tad li kan Si vis veneb di. erT mSve ni er dRes mi xe il ro ma ni vis mi er aSe ne bul sax lTan (Sem dgom sta li nis sax li) mTav ro bis ram de ni me man qa na ga Cer da, rom leb sac sam xed ro nom re bi hqon daT. kor teJs spe ci a lu ri kav Sir gab mu lo bis man qa nac ax lda, rac ma Sin iS vi a To ba iyo da ima ze mi a niS neb da, rom stu ma ri ma Ra li ran gis sam xed ro pi ri gax ldaT. mar Tlac, qar Tvelma Tan mxleb ma pir ma ma ma Cems da me pri va tu lad gag van do, rom sab Wo Ta ge ne ra lu ri Sta bis war mo mad ge ne li ami er kavka si a Si gan la ge bu li ja re bis in speq ti re bas awar mo eb da.

bor jo mis xe o bis flo ra sa da fa u na ze xan mok le saub ris Sem deg ma ma Cem ma uc bad Te ma Sec va la da ikiTx a: “mar Ta li a, rom iran Si sab Wo Ta ja ris Sey va na igeg me ba?~ ge ne rals sa xe ga u wiT lda da Ri mi lic er Tba Sad wa e Sa la: “eh, ne tav mog vcen ma gis uf le ba. pir ve lebs qar Tve lebs Se uS veb diT is to ri u li sa mar Tli a no bis aR sad ge nad...~

168 zurab abaSiZe

sa bed ni e rod sab Wo Ta ja ri iran Si ar Se iW ra da “is tori u li sa mar Tli a no bis~ Te mac mo ix sna, To rem vin icis, ax la ira nic ga dam te re bu li gve yo le bo da.

* * * 1980 wels ki dev erT sa in te re so in ci dents hqon da ad

gi li. no em bris erT mSvid Ra mes zbig nev bJe zin skis bi na Si sa te le fo no za ri ga is ma. mas stra te gi u li mar Tvis centri dan ac no bes, rom sa ra da ro sis te mis mo na ce me biT, 220 sab Wo Ta bir Tvu li ra ke ta mi e mar Te bo da aSSken. sa nam am in for ma ci as pre zi dents ac no beb da, ar se bu li in struqci is Ta nax mad, bJe zin skim mo iTx o va mo na ce me bis ope rati u lad ga da mow me ba. ima ve wuTs man mi i Ro da zus te bu li in for ma ci a, rom lis Ta nax ma dac sab Wo Ta ra ke te bis rao de no ba 2200 (!) aRe ma te bo da. bJe zin skim oja xis wev re bi arc ki ga aR vi Za im va ra u diT, rom na xe var sa aT Si ma inc yve la un da da Ru pu li yo.

sa nam bJe zin ski pre zi dents da u re kav da, zus tad erTi wu TiT ad re, Se mo vi da za ri imis Ta o ba ze, rom sxva sara da ro sis te me bi ar afiq si reb dnen sab Wo Ta Se te vas. es kom pi u te ris Sec do ma iyo!

es faq ti 1990ian wleb Si gax da cno bi li, Tum ca dRemde uc no bi a, Tu ro gor ga ag rZe la Zi li bJe zin skim im `pata ra Sec do mis~ Sem deg9.

ase rom, Tur me ma Si nac ga dav rCiT...

bo lo `akor di~ po lo neT Si

mu Sa Ta da glex Ta par ti is sab Wo Ta li de reb ma kar gad icod nen, Tu ro gor un da eb rZo laT im pe ri a lis te bis, kon trre vo lu ci o ne re bis, opor tu nis te bis, me mar cxe ne da me mar jve ne uk lo nis te bis, na ci o na lis te bis, fun damen ta lis te bi sa da sxva ju ris an ti sab Wo Ta ele men te bis


wi na aR mdeg. mag ram ra un da eq naT, Tu ki maT Tvi Ton mu Sebi ga mo ucx a deb dnen un dob lo bas? `xal xis msa xu ri~ lide re bi ga na TviT mu Se bis in te re se bis dam cve le bi ar unda yo fi liy vnen?

am kiTx va ze pa su xis ga ce ma 1980 wlis ag vis to Si gax da gar da u va li. po lo ne Tis q. gdan skSi gem TmSe ne be li mu Sebi ifi ce bi an. iq mne ba prof kav Si ri `so li da ro ba~, ro melsac eleq tri ko si lex va len sa Ca ud ge ba sa Ta ve Si.

Sem deg mov le ne bi qro no lo gi u rad ase vi Tar de bo da:ga fi cu le bi ad ge nen cno bil 21 moTx ov nas, rom lis

dak ma yo fi le ba sac iTx o ven xe li suf le bi sa gan.ma le gdan skSi ga fi cul Ta moZ ra o bas Se u er Tda Ce ci

nis gem TmSe ne be li qar xni sa da re gi o nis 250 sa war mos muSa.

po lo ne Tis Si na gan saq me Ta sa mi nis tro Si iq mne ba speci a lu ri ope ra ti u li jgu fi si tu a ci is da sa re gu li reblad. ma le iwy e ba `so li da ro bis~ aq ti vis tTa da We ra, magram ga fic va far Tov de ba – `so li da ro ba~ ag vis tos me o re na xe var Si uk ve 350 sa war mos aer Ti a nebs. po lo ne Tis cnobil sa zo ga do moR va we Ta jgu fi mi mar Tavs mTav ro bas, ra Ta dak ma yo fil des ga fi cul Ta moTx ov ne bi, ro mel Ta So ris um Tav re sia `so li da ro bis~ da mo u ki de bel profkav Si rad aRi a re ba.

mTav ro ba iZu le bu li xde ba da iwy os `so li da ro basTan~ mo la pa ra ke ba, mag ram Se Tan xme bis miR we va ver xerxde ba.

sab Wo Ta po lit bi u ro qmnis spe ci a lur ko mi si as polo ne Tis mov le neb Tan da kav Si re biT. po lo neT Si gan lage bul sab Wo Ta sa ja ri so na wi leb Si mzad yof nis re Ji mi cxad de ba.

ag vis tos bo lo saT vis `so li da ro ba Si~ uk ve 500mde sa war mos mu Saa ga er Ti a ne bu li, mag ram ofi ci a lur dele ga ci as Tan Se Tan xme bas ver aR we ven – mTav ro ba uars am bobs `so li da ro bis~ aRi a re ba ze. Seq mnil vi Ta re bas ga ni xi la ven po lo ne Tis ga er Ti a ne bu li sa xal xo par ti is

170 zurab abaSiZe

ckis ple num ze da iRe ben ga dawy ve ti le bas ga fi cul Ta pi ro be bis dak ma yo fi le bis Se sa xeb. 31 ag vis tos mTav robis war mo mad gen le bi da `so li da ro ba~ afor me ben xelSek ru le bas, ro me lic cnobs am uka nas kne lis da mo u kideb lo bas. mi Re bu lia ga dawy ve ti le ba po lit pa tim re bis gan Ta vi suf le bis Se sa xe bac.

es dRe ko mu nis tur ba nak Si uni ka lu ria – ko mu nis turma xe li suf le bam, pir ve lad Ta vi si ar se bo bis man Zil ze, aRi a ra mis gan da mo u ki de be li or ga ni za ci a. mar Ta li a, es mxo lod prof kav Si ri a, mag ram yve la xvde ba am faq tis did po li ti kur mniS vne lo bas.

bu neb ri vi a, amas ac no bi e re ben mos kov Sic. `prav da Si~ ibeW de ba pub li ka ci a, ro me lic af rTxi lebs po lo ne Tis xe li suf le bas, Ta vi Se i ka vos Sem dgo mi daT mo be bi sa gan.

1980 wlis oq tom bri saT vis `so li da ro ba~ uk ve 5 mi lio nam de po lo nels aer Ti a nebs, igi re a lu rad qvey nis yvela ze po pu la ru li po li ti ku ri Za la a.

1 de kem bers po lo ne Tis mTav ro ba iRebs cno bas var Savis xel Sek ru le bis wevrsa xel mwi fo Ta ja re bis ga dajgu fe bis Se sa xeb var Sa vi sa da sxva msxvi li qa la qe bis mimar Tu le biT. Cnde ba Ce xos lo va ki is sce na ris ga me o re bis re a lu ri saf rTxe.

gax Si re bu li ga fic ve bis Se de gad qve ya na Si vi Ta re ba rTul de ba. xe li suf le ba iZu le bu lia da a we sos ga yid vis li mi te bi mTa var sak veb pro duq teb ze. es ki dev uf ro arapo pu la ruls xdis ko mu nis tur re Jims.

`so li da ro bis~ udi des mo ra lur mxar dam We rad polo ne le bi Tvlid nen (da es asec iyo) ro mis paps io a ne pavle IIs, – po lo nels (ka rol vo i ti la). sab Wo Ta me dia ewe va mwva ve pro pa gan das `so li da ro bi sa~ da ro mis pa pis wi naaR mdeg. yve la fers kvlav da sav le Tis spec sam sa xu reb sa da im pe ri a lis tur wre ebs ab ra le ben.

am kam pa ni is fon ze 1981 wlis 13 ma iss rom Si xde ba Tavdas xma io a ne pav le ze. Tur qi war mo So bis ali aR ja da patim re bu li a. pre sa Si vrcel de ba cno be bi, rom te ro ris


tis ukan bul ga re Tis spec sam sa xu re bi (a nu, igi ve su ki) dga nan. ama ve Si na ar sis pub li ka ci e bi ibeW de ba `so li daro bis~ ga mo ce meb Si.

mos ko vi ka te go ri u lad mo iTx ovs Sewy des po lo neT Si an ti sab Wo Ta pro pa gan da. ag vis to Si sab Wo Ta po lit bi uros wev reb ma, maT So ris sa ga reo saq me Ta mi nis trma gromi kom, sukis Sef ma an dro pov ma da Tav dac vis mi nis trma us ti nov ma breJ nevs wa rud gi nes wi na da de ba po lo ne Tis sazR var Tan da ma te bi Ti sab Wo Ta sa ja ri so na wi le bis gada ad gi le bis Se sa xeb. breJ nev ma do ku ments ase Ti re zolu cia da a do: `co ta xans mo vi ca doT~10.

ro gorc Cans, krem lSi am sa kiTx is Ta o ba ze az rTa sxva das xva o ba iyo. ma ga li Tad, mTa va ri sab Wo Ta ide o logi sus lo vi mi iC nev da, rom po lo neT Si ja ris Sey va na `katas tro fa iq ne bo da~11.

`so li da ro bis~ erov nu li yri lo ba Tav mjdo ma red irCevs lex va len sas. qvey nde ba mi mar Tva aR mo sav leT ev ropis mSro me le bi sad mi.

18 ag vis tos po lo ne Tis par ti ul li de rad iniS ne ba ge ne ra li vo i cex ia ru zel ski, ro me lic iTav sebs pre miermi nis tris Ta nam de bo bas.

`so li da ro ba~ wa rud gens xe li suf le bas wi na da de bebs eko no mi ku ri kri zi sis da saZ le vad, ama ve dros, mo iTx ovs sa sa mar Tlo re for ma sa da te le vi zi iT ga mos vlis Se saZleb lo bas.

seq tem bris bo lo saT vis va Sin gton Si dar wmu ne bu le bi iy vnen, rom sab Wo Ta in ter ven cia po lo neT Si gar da u va li iyo. ar se bu li in for ma ci iT, 30 di vi zia uk ve mzad iyo inter ven ci saT vis. va ra u dob dnen, rom po lo ne Tis ja ri wina aR mde go bas ga u wev da oku pan tebs12.

de kem bris da sawy is Si pre zi den tma kar ter ma pi ra di gaf rTxi le ba ga ug zav na breJ nevs imis Ta o ba ze, rom Tuki sab Wo Ta kav Si ri sam xed ro gziT Ca e re o da po lo ne Tis saq me eb Si, es `uaR re sad uar yo fiT gav le nas iqo ni ebda ame ri kulsab Wo Ta ur Ti er To beb ze~. kar ter ma ase

172 zurab abaSiZe

ve Txov niT mi mar Ta ev ro pis zo gi er Ti qvey nis, Ci ne Ti sa da in do e Tis mTav ro bebs, ra Ta ma Tac gav le na mo ex di naT sab Wo Ta xel mZRva ne lo ba ze13.

mog vi a ne biT sab Wo Ta wya ro e bi dan cno bi li gax da, rom sam xed ro in ter ven cia da geg mi li iyo 5 de kem bri saT vis. mas Si mo na wi le o ba un da mi e Ro 15 sab Wo Ta, 2 Ce xos lova ki is da 1 gdris di vi zi as. re zer vad ki dev 9 sab Wo Ta di vi zia iyo mom za de bu li14. ase rom, aSSis sa daz ver vo mo na ce me bi prin cip Si swo ri iyo. bo los da bo los, kremlSi da as kvnes, rom po lo ne Tis prob le ma Tvi Ton po lone lebs un da mo eg va re bi naT. amis Ta o ba ze ia ru zel skic da i Tan xmes.

1981 wlis 13 de kem bers ia ru zel ski acx a debs qve ya na Si sa o mar mdgo ma re o bas, rac kon sti tu ci iT ar aris gaT valis wi ne bu li. ope ra ti u lad apa tim re ben `so li da ro bis~ 10 aTa sam de aq ti vists, maT So ris va len sas, ro me lic ase mi mar Tavs uSiS ro e bis Ta nam Srom lebs: `es Tqve ni da marcxe bis da sawy i sia~. iTi Se ba sa te le fo no kav Si ri, ra di o, te le vi zi a, izR u de ba mo qa la qe Ta uf le be bi, Se Ce re bulia yve la pro fe si u li kav Si ris saq mi a no ba. faq tob rivad es sam xed ro ga dat ri a le ba a. po lo ne le bi mwa red xumro ben, rom iwy e ba ge ne ral ia ru zel skis omi po lo ne Tis wi na a aR mdeg. `so li da ro ba~ iwy ebs ga fic vebs, mag ram jari mkacr zo mebs mi mar Tavs.

ia ru zel skis am na bij ze dRem de bevrs da o ben. ara marto da o ben, ara med dRe sac – 2009 wels de mok ra ti ul polo neT Si mim di na re obs sa sa mar Tlo pro ce se bi 80 wlis ge ner lis wi na aR mdeg: vin aris ia ru zel ski – mo Ra la te Tu qvey nis ga dam rCe ne li? bev ri mi iC nevs, rom ge ne ral ma Ra la ti Ca i di na da sa ku Tar xalxs da u pi ris pir da. me o re na wi li Tvlis, rom sa o ma ri mdgo ma re o bis al ter na ti va sab Wo Ta in ter ven cia iyo. aki breJ nev ma pir da pir ga nacxa da kom par ti is yri lo ba ze, rom sab Wo Ta kav Si ri `moZ me po lo neTs ga sa Wir Si ar mi a to veb da~.


ga saT va lis wi ne be li a, rom po lo ne Tis ar mi a Si tra dici u lad Zli e ri pat ri o tu li gan wyo bi le ba su fev da. polo nel sam xed ro ebs kar gad ax sov daT 1940 wels sta linis brZa ne biT ka ti nis tye Si 15 aTa si po lo ne li ofic ris dax vre ta. ami tom sab Wo Ta jar Tan sa va ra u do da pi ris pire bas di di msxver pli moh yve bo da. sab Wo Ta jar Tan erTad po lo ne Tis `da sax ma reb lad~ mzad iy vnen sxva so ci alis tu ri qvey ne bic, maT So ris gdr. Zne li war mo sad ge ni ar un da iyos, Tu ra mo go ne beb sa da emo ci ebs ga mo iw vev da po lo neT Si ger ma ne li ja ris ka ce bis ga mo Ce na.

ga mo gity de biT da Ce mi az ric ase Ti a: ia ru zel skim cudi va ri an ti ar Cia ua ress da po lo ne Ti ka tas tro fas gada ar Ci na.

1983 wels sa o ma ri mdgo ma re o ba po lo neT Si for ma lurad ga a uq mes, mag ram gam kac re bu li ka no ne bi rep re si e bis gag rZe le bis sa Su a le bas iZ le o da.

mi u xe da vad ami sa, `so li da ro ba~ ia tak qve SeT Si ag rZeleb da moq me de bas. ara le ga lu rad ga mo di o da sxva das xva ga mo ce me bi, tar de bo da Sex ved re bi, sa u ni ver si te to da in te leq tu al Ta wre eb Si grZel de bo da dis ku si e bi. sapro tes to moZ ra o bas Zli e rad uWer da mxars ka To li kuri ek le si a. sa zo ga do e bis mo bi li ze bi sa da mxar da We ris Tval saz ri siT di di ro li Se as ru la 1983 da 1987 wleb Si io a ne pav les vi zi teb ma po lo neT Si.

1984 wels po li ci is agen teb ma mxe cu rad mok les ka Toli ku ri ek le si is msa xu ri ie Ji po pe luS ko. igi rwme ni sa da Ta vi suf le bi saT vis meb rZol gmi rad Se racx es po lone leb ma.

da sav leT ev ro pis qvey ne bi Ri ad uWer dnen mxars `soli da ro bas~. sa o ma ri mdgo ma re o bis Se mo Re bis Sem deg AaSSma po lo neTs eko no mi ku ri san qci e bi da u we sa. 1983 wels va len sas no be lis pre mia mi e ni Wa.

ia ru zel ski sa da po lo neTs So ris omi 1988 wlam de gag rZel da.

174 zurab abaSiZe

*** po lo ne Tis mov le neb ma sa bo lo od ga mo a aS ka ra va ko

mu nis tu ri re Ji me bis sru li deg ra da ci a. xe li suf le bas ar Ses wev da ara na i ri una ri sa ku Tar xal xTan sa ub risa, go ni e ri kom pro mi si sa. sa zo ga do e bis ne bis mi er protests upi ris pir de bo da mxo lod er Ti lo gi ka – Za la. deg ra da cia krem li dan mo di o da. ga da be re bu li umaR lesi xel mZRva ne lo ba al Ros ver uReb da Ta na med ro ve o bas da sadR ac, vir tu a lur re a lo ba Si cxov rob da.

1980ian wleb Si es pa neT Si vmsa xu rob di dip lo ma tad. erT dRes sa el Co Si ga mog vicx a des, rom mad rid Si vi zitad myof po lit bi u ros wevrs, kom par ti is cen tra lu ri ko mi te tis mdi vans bo ris po no ma ri ovs Sex ved ra sur da dip lo ma teb Tan. po no ma ri o vi sa er Ta So ri so ur Ti er Tobebs ku ri reb da, ami tom mi si mo saz re be bi sa in te re sod gveC ve ne bo da.

Cvens ga o ce bas sazR va ri ar hqon da, ro de sac ma Ral ma stu mar ma `prav dis~ eniT dag viwyo da dag vim Tav ra sa u bari. arc er Ti sa in te re so az ri, axa li in for ma ci a, sa Wiro ana li zi an sa gu lis xmo rCe va. mxo lod tra fa re tu li sity ve bi da lo zun ge bi.

ara da, ra axa li az ri un da gas Ce no daT fi zi ku rad mZimed da a va de bul po lit bi u ros wev rebs? maT xom kar ga xania ukan mo i to ves sa pen sio asa ki. da ma inc Za la uf le ba sa da er Tma neTs epo ti ne bod nen.

sab Wo Ta stag na ci is pa ra le lu rad me zo bel Ci neT Si uaR re sad sa in te re so re for me bi iwy e bo da. qvey nis axalma ge ni a lur ma li der ma den si a o pin ma 1978 wli dan ka ri gaux sna sa ja ro de ba tebs da li be ra lur gar daq mnebs ekono mi ka Si. den ma mo u wo da ko mu nis tur par ti as, mxa ri ae ba teq no lo gi u ri cvli le be bi sa da axa li ide e bi saT vis. man ua ri ga nacx a da ide o lo gi ur kli Se eb ze: `ra mniS vne loba aqvs ka tis fers? mTa va ria man Tag ve bi da i Wi ros~. Cine Tis umaR les sas wav leb leb Si da iwy es ucx o e Ti dan speci a lis te bis mow ve va, stu den te bis gag zav na da sav leT Si.


ma le qve ya na Si re for me bis pir ve li Se de ge bi ig rZnes. mao Ze du nis dros ra di ka liz miT da a va de bu li Ci ne Ti ax la di na mi u ri qve ya na xde bo da. aR sa niS na vi a, rom den si a o pinis mmar Tve lo bis pe ri od Si Se mo sa va li erT sul mo saxle ze 3jer ga i zar da, Si da erov nu li pro duq ti – 4jer, xo lo eq spor tis mo cu lo ba – 10jer!15 breJ ne vis sab WoTa kav Si ri ki kvlav `tla pos zel da~.

***1982 wlis 10 no em bers sab Wo Ta te le vi zia mTe li dRis

man Zil ze `ge de bis tbas~ gviC ve neb da. miv xvdiT, krem lSi ra Rac mox da. da mar Tlac, sa bo lo od gag van des, rom garda ic va la le o nid breJ ne vi. igi 20 wlis man Zil ze mar Tavda qve ya nas. am pe ri od Si aSSSi 4 pre zi den ti ga mo ic va la,

Kkom par ti is pir ve li pi ri gax da iu ri an dro po vi. igi wle bis man Zil ze sukis Tav mjdo ma re iyo, 1956 wlis ungre Tis mov le ne bis dros ki – sab Wo Ta el Ci bu da peS tSi.

bu neb ri vi a, rom an dro po vi sab Wo Ta xel mZRva ne lebs So ris yve la ze kar gad iyo in for mi re bu li qve ya na sa da msof li o Si ar se bu li mdgo ma re o bis Se sa xeb. igi da sav leTi saT vis ga ci le biT uf ro Zli e ri opo nen ti iyo, vid re breJ ne vi da xruS Co vi. mag ram axal sab Wo Ta li ders Tirkme le bis se ri o zu li da a va de ba hqon da, ra mac igi ma le ga mo iy va na mwyob ri dan.

am bob dnen, rom an dro povs uy var da li te ra tu ra, jazi. mi u xe da vad an dro po vis Ce kis tu ri bi og ra fi i sa, sazo ga do e ba Si iyo gan cda, rom axa li li de ri ra Ra cas Secvli da uke Te so bis ken.

mag ram da sav leT Si spe ci a lis te bi sxva na i rad fiqrob dnen. ma ga li Tad, CIAs mi er mom za de bul ana li ti kur ma sa la Si ase Ti das kvna keT de bo da: `gan mux tvis po li tikam da dis cip li nis sa yo vel Tao moS lam sab Wo Ta sa zo gado e ba Si ga am wva va kri ti ku li gan wyo bi le ba sis te mi sa da re Ji mis mi marT. am vi Ta re ba Si re for me bis dawy e ba au cileb lad kra xiT dam Tav rde ba. aR mo sav leT ev ro pis qvey

176 zurab abaSiZe

neb Si eq spe ri men te bi da saS ve bi a, rad gan, Tu ki si tu a cia umar Ta vi gax de ba, sab Wo Ta ja ri yo vel Tvis mza daa kontro lis aR sad ge nad. mag ram, Tu TviT sab Wo Ta kav Sir Si gax de ba pro ce se bi umar Ta vi, ma Sin kom par ti is dam cve li aRa ra vin iq ne ba~16.

al baT, es WeS ma ri te ba an dro pov mac ico da, rad gan misi ini ci a ti viT par ti ul ma apa rat ma da iwyo mu Sa o ba qveya na Si sa yo vel Tao dis cip li nis ga saZ li e reb lad. gam kacrda kon tro li uwy e beb sa da or ga ni za ci eb Si, qu Ceb Sic ki da iwy es gam vlel-ga mom vle le bis Se mow me ba (gan sa kuT rebiT ru se Tis qa la qeb Si).

an dro pov ma da pa tim re ba da u pi ra breJ ne vis mar jve na xels – Si na gan saq me Ta mi nistrs SCo lo kovs. mi nis trma Ta vi mo ik la. Ta vi mo ik la sukis Tav mjdo ma ris mo ad gilem, ase ve breJ ne vis uax lo es ma me go bar ma cvi gun mac.

sa er Ta So ri so as pa rez ze an dro povs ra i me sa in te reso na bi ji ar ga da ud gams. grZel de bo da omi av Ra neT Si, re vo lu ci o ne re bis Se a i a ra Re ba an go la Si, eTi o pi a sa Tu ni ka ra gu a Si, po lo neT Si ki – faq tob ri vi sa o ma ri mdgoma re o ba. mok led, am mxriv yve la fe ri Zve le bu rad mi di oda. es Zvelaxa li vi Ta re ba sab Wo Ta anek do teb Sic ai sa xa. ma ga li Tad, “kiTx vapa su xi par ti u li pro pa gan dis tu li bro Su ri dan~:

– ro me li qve ya naa msof li o Si yve la ze ag re si u li?– ame ri kis Se er Te bu li Sta te bi.– ra tom?– imi tom rom sab Wo Ta kav Si ris Si na gan saq me eb Si ere va

yvel gan, msof li os yve la kuTxekun Wul Si.– ro me lia msof li o Si yve la ze da mo u ki de be li qve ya

na?– ma da gas ka ri. mas ze ara fe ria da mo ki de bu li– msof li os yve la ze de mok ra ti u li qve ya na?– av Ra ne Ti. igi sa ku Tar Si na gan saq me eb Sic ki ar ere va. 1983 wlis 1 seq tem bers sab Wo Ta me di am uc na u ri am ba

vi gvam cno: sam xreT ko re ul ma sam gzav ro TviT mfri nav ma


`bo in gma~ da ar Rvia sa er Ta So ri so na vi ga ci is we se bi da So re u li aR mo sav le Tis re gi on Si sab Wo Ta siv rce Si Semof rin da, xo lo sab Wo Ta ga ma nad gu reb lis `ga maf rTxile be li gas ro lis~ Sem deg TviT mfri nav ma sa ha e ro siv rce `da to va uc no bi mi mar Tu le biT~.

ram de ni me sa aT Si ga ir kva, rom es usin di so tyu i li iyo. si nam dvi le Si sa ra ke to dar tymiT sa mo qa la qo TviTmfri na vi oke a nis Tav ze Ca mo ag des. da i Ru pa 269 ada mi a ni.

am van da lizms msof li o Si uZ li e re si re aq cia moh yva. mos ko vi jer utif rad uar yof da TviT mfri na vis Ca mogde bas, xo lo Sem deg iZu le bu li gax da eRi a re bi na igi. ax la imis mtki ce ba da iwy es, rom Ca mog de bu li `bo in gi~ sa daz ver vo mi si as as ru leb da da yve la fe ri es ame ri kele bis mi er in spi ri re bu li iyo.

es Sem za ra vi is to ria an dro po vis epo qis ̀ sa fir mo~ niSa ni a.

1990ian wleb Si ga ir kva, rom sab Wo Ta sam xed ro ebs samo qa la qo `bo in gi~ ame ri kul mzve rav TviT mfri nav Si See Sa laT.

1984 wlis 9 Te ber vals te le ek ra neb ze kvlav ge de bi ga moC ndnen: gar da ic va la an dro po vi.

ge ne ra lur mdiv nad kon stan ti ne Cer nen ko, yov lad usa xu ri Ci nov ni ki da i niS na. Cer nen kom Ta vi mxo lod imiT dag va max sov ra, rom sa Si ne li as Tma hqon da.

sul ma le, uk ve me ram de ned, kvlav vi xi leT “ge de bis tba~: gar da ic va la Cer nen ko.

ro gorc Sem dgom ga ir kva, po lit bi u ros sxdo ma ze axali ge ne ra lu ri mdiv nis kan di da tu ris gan xil vi sas ini cia ti va gro mi kom ga mo i Ci na. man ga nacx a da, rom ar Ce va ni unda ga ke Te bu li yo axal gaz rda da ener gi u li po li ti ku ri moR va wis sa sar geb lod.

1985 wlis 11 marts kom par ti is cen tra lu ri ko mi tetis ge ne ra lur mdiv nad mi xe il gor ba Co vi air Ci es.

178 zurab abaSiZe

VII. sab Wo Ta `pe res tro i kis~ Ta na av to ri ro nald re i ga ni

gor ba Co vis pir vel ma sa te le vi zio ga mos vleb ma didi aJi o ta Ji ga mo iw vi a. Cvens mex si e re ba Si es iyo pir ve li sab Wo Ta li de ri, ro mel sac rki na be to nis ga mo mety ve leba ar hqon da da ada mi a nu ri eniT dag ve la pa ra ka. igi metyve leb da im pro vi ze bu lad, aras tan dar tu lad, lo zun gebi sa da kli Se e bis ga re Se.

sa nam ter mi ni `pe res tro i ka~ gaC nde bo da, gor ba Cov ma jer qvey nis gan vi Ta re bis daC qa re ba ze ga a ke Ta aq cen ti. igi Ri ad am bob da, rom sab Wo Ta kav Si ri bev ri mi mar Tu lebiT Ca mor Ce bo da Ta na med ro ve moTx ov nebs, ami tom uf ro swra fad un da gvev lo win. mag ram ro gor?

ai, es `ro gor~ jer uc no bi iyo. amis ga sar kve vad gor ba Cov ma sa zo ga do e bas `glas nos ti~, anu sa ja ro oba Ses Ta va za. un da dawy e bu li yo dis ku si e bi swo ri gzis ga sak vle vad. dis ku si e bi sak ma od swra fad mo e do sa zo gado e bis yve la fe nas da ra Rac etap ze na Te li gax da, rom gan vi Ta re bis daC qa re ba sak ma ri si ar iyo. sab Wo Ta sis temas Zi re u li re for ma Wir de bo da.

mok le xan Si gaC nda axa li cne ba – `pe res tro i ka~, anu gar daq mna. mi si mTa va ri ar qi teq to ri gor ba Co vi iyo. sabWo Ta li de ris po pu la ro ba swra fad iz rde bo da, gan sakuT re biT in te li gen ci is wre eb Si. mom sa xu re bis sfe ro Si gaC nda ker Zo me war me o bis pir ve li mer cxa li ko o pe rati ve bi.

gar daq mnis au ci leb lo ba, uwi na re sad, qvey nis Si nagan ma prob le meb ma ga na pi ro ba. es gax ldaT Rrma eko no miku ri kri zi si, ko mu nis tu ri ide o lo gi is sru li ero zi a,


dis cip li nis sa yo vel Tao moS la, da man gre ve li ko rufcia da sxv. sa er Ta So ri so Tval saz ri siT, sab Wo Ta kav Siris av to ri te ti ga mo us wo reb lad iyo Se la xu li, sab Wo Ta im pe ria da mi si gav le nis sfe ro e bi ki mo de bu li uki de gano siv rces, rom lis mov lapat ro no bis re sur se bi aRar ar se bob da. udi de si Tan xe bi ixar je bo da msof li os sxvadas xva re gi o neb Si sa te li tu ri re Ji me bis da fi nan se ba ze. mxo lod fi del kas tros ku bas yo vel wli u rad 57 mi liar di do la ri sWir de bo da sab Wo Ta bi u je ti dan do ta ci is sa xiT. sab Wo Ta bi u jets sam xed ro xar je bi aSSTan Se dare biT sam jer met tvir Tad aw ve bo da, ma Sin ro ca ssrkis Si da erov nu li pro duq ti aSSis mxo lod er Ti me eq vse di iyo1. sab Wo Ta ar mia ki 5,4 mi li on (!) sam xed ros iT vli da.

mi u xe da vad ze sa xel mwi fos sta tu si sa da am bi ci i sa, ssrk ma inc Ca mor Ce nil qvey nad rCe bo da, sa dac mo der niza ci is arc po li ti ku ri da arc eko no mi ku ri re sur se bi aRar ar se bob da.

sab Wo Ta eko no mi kas gan sa kuT re biT mZi me dar tyma mi aye na gor ba Co vis mi er 1985 wels wa mowy e bul ma an ti al koho lur ma kam pa ni am, ris Se de ga dac am sas me le bis war mo e ba da re a li za cia qve ya na Si mniS vne lov nad Sem cir da. ma le ga ir kva, rom swo red es pro duq cia iyo sab Wo Ta bi u je tis Sev se bis erTer Ti mTa va ri wya ro, anu sab Wo Ta eko no mika gar kve ul wi lad al ko ho liz mis xar jze fi nan sde bo da. al ko ho li a ni sas me le bis war mo e bis Sem ci re bam ara marto bi u je ti da a za ra la, ara med sab Wo Ta mo qa la qe Ta janmrTe lo bac. ru se Tis qa la qeb sa da pro vin ci eb Si ma sobri vad da iwy es kus ta ru lad ar yis ga mox da. Ggar da ami sa, svam dnen ode ko lo nebs, sa me di ci no da teq ni kur spirts, ga da du Re bul fex sac mlis krem sa da vin icis ki dev ras. sa bed ni e rod, sa qar Tve lo am Si zof re ni as ga da ur Ca.

yo ve li ve amas Tan er Tad, 1980ia ni wle bis da sawy is Si gaC nda axa li faq to ri, ra mac pro ce se bi sab Wo Ta kav SirSi mniS vne lov nad da aC qa ra. es gax ldaT aSSis ri giT me40 pre zi den ti ro nald re i ga ni.

180 zurab abaSiZe

aSSis 1980 wlis sap re zi den to ar Cev neb Si krem lma uZli e re si pro pa gan dis tu li Se te va mi i ta na re i gan ze. holi vu dis yo fil ki no var skvlavs gvi xa tav dnen ro gorc upa su xis mgeb lo da ag re si ul kov bo is, ro mel sac xe li sul ia ra Ris ken ga ur bo da. krem li saT vis cno bi li iyo re i ga nis uar yo fi Ti da mo ki de bu le ba sab Wo Ta kav Si ri sa da gan mux tvis po li ti kis mi marT. icod nen, rom re i ga ni, mi si ve sity ve biT, `Tav ze Tmebs ar da i pu tav da, Tu ki ganmux tva gar da ic vle bo da~2.

re i ga ni Rrmad mo az rov ne in te leq tu a li aras dros yo fi la, mag ram igi zus tad ac no bi e reb da, rom cocx almkvdar mdgo ma re o ba Si gan mux tvis Se nar Cu ne ba mxo lod ga a xan grZli veb da `civ oms~. ami tom man ga dawy vi ta Se ecva la ara sab Wo Ta po li ti ka, ara med TviT sab Wo Ta kav Si ri.

Tum ca Ta vi si pre zi den to bis pir vel wleb Si re i gani ma inc cdi lob da mos kov Tan di a lo gis ga mar Tvas. mas gul wrfe lad sje ro da, rom pi ra di ur Ti er To bis sa Sua le biT igi SeZ leb da va Sin gto ni sa da mos ko vis ur Ti erTo beb Si gar da te xis Se ta nas. so li du ri ur Ti er To bis dam ya re ba man verc ber Jnev Tan, verc an dro pov Tan da verc Cer nen kos Tan ver SeZ lo, rad gan sab Wo Ta li de re bi er Ti me o ris mi yo le biT gar da ic val nen. re i gans amis Tao ba ze iro ni u lad uT qvams ki dec, `aba, ra Ce mi bra li a, Tu isi ni Cems ir gvliv Tvi Ton kvde bi a no~3.

pre zi den tad ar Ce vis Sem deg re i gan ma mi si wi na mor bedi kar te ris mi er Se mo Re bu li em bar goc ki ga a uq ma ssrkTvis xor blis mi yid vis Ta o ba ze, mag ram is Tvli da, rom da sav le Ti sab Wo Ta kav Sir Tan sa vaW roeko no mi kur urTi er To beb ze ara na i rad ar un da yo fi li yo da mo ki de buli. swo red ami tom igi da be ji Te biT ar ur Cev da ev ro pel par tni o rebs da Tan xme bu liy vnen gaz sa de nis mSe neb lo baze sab Wo Ta kav Si ri dan ev ro pis mi mar Tu le biT*.

* netav, ranairi iqneboda msoflio dRes, evropelebs reiganisaTvis rom daejerebinaT?


re i ga ni ma le dar wmun da, rom me gob ru li uver ti ure bi mos ko vis mi sa mar TiT dro is kar gva iyo. ro gorc mog vi a ne biT ga ir kva, pre zi den tze gan sa kuT re bu li STabeW di le ba mo ax di na СIAs mi er 1981 wels mom za de bul ma in for ma ci am sab Wo Ta kav Si ris ur Ti er To be bis Se sa xeb te ro ris tul or ga ni za ci eb Tan. ma sa la Si moy va ni li iyo da ma je re be li faq te bi imis Se sa xeb, rom ssrk, pir da pi ri an iri bi gziT, uWer da mxars se pa ra tis tu li Tu sxva dasxva ju ris Se i a ra Re bu li jgu fe bis Za la dob riv saq mi ano bas. am kon teq stSi da sa xe le bu li iyo, ker Zod, ku ba, aR mo sav leT ev ro pi sa da ax lo aR mo sav le Tis qvey ne bi, sam xreT ie me ni, li bi a, ase ve sal va do ri cen tra lur ameri ka Si. aRi niS ne bo da, rom sukis, grusa da ge ne ra lu ri Sta bis me19 sam mar Tve lo mi zan mi mar Tu lad am za deb dnen pa les ti ne le bis, sam xreT ame ri ke le bi sa da af ri ke le bis re vo lu ci ur jgu febs, aw vdid nen maT ia raRs, uwev dnen sxva das xva sa xis dax ma re bas. sab Wo Ta kav Si ris mxar da Wera hqon daT ase ve mar gi na lur te ro ris tul jgu febs dasav leT ev ro pa Si, maT So ris ba a denma in hofs ger ma ni a Si, wi Tel bri ga debs ita li a Si da e. w. wi Tel ar mi as ia po ni aSi4.

ik ve Te bo da sab Wo Ta spec sam sa xu re bis Se saZ lo rolic ro mis pa pis io a ne pav les mkvle lo bis mcde lo ba Si*.

re i ga nis da va le biT iwy e ba usaf rTxo e bis axa li doqtri nis Se mu Sa ve ba, ro me lic miz nad isa xavs sab Wo Ta eqspan si o niz mis ara mxo lod Se Ce re bas, ara med mis ukuq cevas. re i ga ni iRebs ga dawy ve ti le bas mkac ri pa su xi gas ces sab Wo Ta ga mow ve vas yvel gan, msof li os ne bis mi er kuTx eSi.

pre zi den ti ar wmu nebs kon gress, rom sa Wi roa av Ra neli mu ja he de bi saT vis dax ma re bis gaz rda. ma le mu ja hede bi mzard wi na aR mde go bas ga u we ven sab Wo Ta jars. maT

* es faqti dRemde `civi omis~ bolomde amouxsnel saidumlod rCeba.

182 zurab abaSiZe

ga uC nde baT `stin ge re bi~, rom le bic Si Sis zars sce men sab Wo Ta sam xed ro avi a ci as.

1983 wlis mar tSi aSSma sam xed ro in ter ven cia ga naxor ci e la ka ri bis kun Zul gre na da ze, sa dac Se i a ra Rebu li ga dat ri a le bis gziT 1979 wels xe li suf le ba Si moris bi So fis mar qsis tu li mTav ro ba mo vi da. am pa wa wi na kun Zul ze, rom lis mo sax le o ba sul 90 aTa si a, sab Wo Ta, bul ga rel ma, Crdi lo ko re el ma spe ci a lis teb ma da iwy es sam xed rosa ha e ro ba zis mSe neb lo ba. 1983 wli saT vis grena da Si 700mde ku be li sam xed ro pi ri im yo fe bo da.

gre na da Si aSSis in ter ven cia mkac rad ga ak ri ti kes ara mxo lod sab Wo Ta ba na kis qvey neb ma, ara med mo kav Si reeb mac, maT So ris did ma bri ta neT ma da ka na dam. mi u xe davad ami sa, re i ga ni kvlav adas tu reb da Ta vis po li ti kur ne bas, ar da eS va ko mu niz mis Sem dgo mi gav rce le ba.

aSSis dax ma re biT gaZ li er da ni ka ra gu is mar qsis tu li re Ji mis Se i a ra Re bu li opo zi ci a. sa bo lo od maT ai Zu les xe li suf le ba Ca e ta re bi na Ta vi su fa li ar Cev ne bi da ga imar jves ki dec. va Sin gto nis dax ma re biT an go la Si gaZ lier da opo zi ci u ri `uni ta~, ram de ni me wlis Sem deg ki daiwy e ba ku bis sam xed ro na wi le bis gay va na am qvey ni dan.

1983 wlis ap ril Si da sav leT ber lin Si te ro ris teb ma dis ko Te ka aa feT qes, ris Se de ga dac ame ri ke li sam xedro e bi da i Rup nen. aSSs spec sam sa xu reb ma da ad gi nes, rom amis ukan li bi is li de ri mu a mar ka da fi id ga. pre zi dent re i ga nis gan kar gu le biT ram de ni me dRe Si aSSma sa ra keto dar tme biT ga a nad gu ra li bi is stra te gi u li obi eq tebi, maT So ris ka da fis re zi den ci a. am in ci den tsac bev ri kri ti ka moh yva msof li o Si re i ga nis mi sa mar TiT.

re i ga nis doq tri nas ide o lo gi u ri mi zan mi mar Tule ba sWir de bo da, rac aS ka rad ga mo ik ve Ta mis mi er 1982 wels in gli sis par la men tSi war moT qmul sity va Si. prezi den tis ga mos vla, Ta vi si su lis kve Te bi Ta da JRe ra dobiT, ex mi a ne bo da Cer Ci lis 1946 wlis cno bil `ful tonis sity vas~, rom li Tac did ma bri ta nel ma po li ti kos ma


ga af rTxi la msof lio sab Wo Ta saf rTxi sa da ev ro pa Si `rki nis far dis~ Se sa xeb. ax la ki re i ga ni ag rZe leb da CerCi lis saq mes: `karl mar qsi swo ri iyo. Cven mar Tlac mowme ni varT di di re vo lu ci u ri kri zi si sa. mag ram kri ziss ad gi li aqvs ara ka pi ta lis tur da sav leT Si, ara med sabWo Ta kav Sir Si, qve ya na Si, ro me lic is to ri is di ne bis wina aR mdeg mi dis, uar yofs ada mi a nis Ta vi suf le ba sa da Rir se bas, amas Ta na ve ver kve bavs Ta vis mo qa la qe ebs~5.

ima ve 1983 wels re i ga ni sity viT ga mo vi da evan ge listTa erov nul aso ci a ci a Si da sab Wo Ta kav Sirs bo ro te bis im pe ria uwo da.

re i ga nis axal ter mins sab Wo Ta kav Sir Si ar na xu li aur za u ri moh yva. kon trSe te vi saT vis sab Wo Ta me di am aamoq me da mTe li Ta vi si re sur se bi. pa ra le lebs av leb dnen ge bel sis pro pa gan das Tan, gva Si neb dnen mzis dab ne le biT, wyal di do be biT, apo ka lif siT. mag ram re i gans ga dawy veti le ba mi Re bu li hqon da – aSS iwy eb da fron ta lur Se tevas sab Wo Ta im pe ri a ze.

Se te vis mTa var mi mar Tu le bad re i gan ma aSSis sam xedro po ten ci a lis Tvi seb ri vi gaZ li e re ba Se ar Ci a. pre ziden tis ini ci a ti viT kon gres ma mniS vne lov nad ga zar da sam xed ro xar je bi. 1985 wli saT vis pen ta go nis bi u je ti 1980 wel Tan Se da re biT or jer ga i zar da. re i gan ma ga naax la pre zi dent kar te ris pe ri od Si Se Ce re bu li pro eqte bi e.w. Zli e ri ra di a ci is (`ne it ro nis bom bi~) ia ra Ri sa da axa li `В1~ bom bdam Se nis Se saq mne lad. da iwyo mu Sa o ba `МХ~ ti pis sa kon ti nen tTa So ri so ba lis ti kur ra ke ta ze.

re i gan ma faq tob ri vad Se a Ce re bi na SALT II xel Sek ru lebis ra ti fi ka cia ame ri kis kon gres Si da aq cen ti ssrkTan stra te gi u li Se i a ra Re bis Sem ci re bis Se sa xeb mo la pa rake ba Ta dawy e ba ze (START) ga da i ta na. krem lSi da as kvnes, rom re i ga ni sa er Tod uars am bob da Se i a ra Re bis kon trolis pro ces ze.

re i gan ma Ses Ta va za mos kovs e.w. nu lo va ni va ri an ti, rom lis mi xed viT sab Wo Ta kav Sirs un da da e Sa la Ta vi si

184 zurab abaSiZe

cno bi li SS20 ti pis ra ke te bi, xo lo aSS sa pa su xod uars ity o da da sav leT ev ro pa Si `per Sin gis~ sa Su a lo ra di usis ra ke te bis gan Tav se ba ze. krem lma am Se Ta va ze bas mkvaxe ua riT upa su xa, rad gan, mi si gaT vliT, re i ga ni vir tu alur ra ke teb ze am bob da uars, SS20 ki re a lo ba iyo.

re i gan ma mi i Ro ga dawy ve ti le ba sa Su a lo ra di u sis rake te bis da sav leT ev ro pa Si gan la ge ba ze da amas Tan dakav Si re biT ev ro pis li de reb Tan da iwyo kon sul ta ci ebi. am geg mam ev ro pe le bis di di wi na aR mde go ba ga mo iw vi a. an dro pov ma da u fa ra vad ga af rTxi la gfris kan cle ri hel mut ko li, rom, Tu ki igi mi i Reb da ame ri ke le bis inici a ti vas, sab Wo Ta kav Si ris mxri dan `sam xed ro saf rTxe da sav leT ger ma ni is mi mar Tu le biT mniS vne lov nad gaiz rde bo da~6. aseT ma per speq ti vam ger ma ni a Si im de nad wi na aR mde gob ri vi emo ci e bi ga mo iw vi a, rom so ci aldemok ra te bis er Ti na wi li sa er Tod na to dan gas vla zec ki fiq rob da. mi u xe da vad ami sa, ger ma ni is bun des tag ma 1983 wlis 22 no em bers Tan xmo ba ga nacx a da qvey nis te ri to ri aze ra ke te bi ga ne Tav se bi na.

ame ri ke le bis am ini ci a ti vas Zli e ri mxar dam We ri aRmo uC nda saf ran ge Tis pre zi den tis fran sua mi te ra nis sa xiT, rac va Sin gto ni saT vis sak ma od di di mo u lod nelo ba iyo. fran ge bis ori gi na lo ba de go lis pe ri od Si iq kar gad ax sov daT.

re i ga nis mTa va ri stra te gi u li mo kav Si re di di brita ne Tis pre mi ermi nis tri, kon ser va ti u li par ti is lide ri mar ga ret tet Ce ri gax ldaT. mkac rma, prin ci pul ma sa Si nao da sa ga reo po li ti kam tet Cers `rki nis le dis~ re pu ta cia Ses Zi na. sab Wo Ta kav Si ris mi marT pre mi e ris da un do be li ga mo naT qva me bi krem lSi aR Sfo Te bas iw vevda. tet Ce ris mTav ro bam, erTer Tma pir vel ma, mis ca Tanxmo ba aSSs `per Sin ge bis~ did bri ta neT Si gan la ge ba ze.

1982 wlis ap ril Si ar gen ti nis sam xed ro xun tam ja ri ga das xa fol klen dis kun Zu leb ze, rom le bic did bri taneT Tan sa da vo te ri to ri ad iT vle bo da at lan ti kis oke


a ne Si. bri ta ne Tis sazR vaosam xed ro flot ma sul ram deni me dRe Si sas ti kad da a mar cxa ricx ob ri vad upi ra te si ar gen ti nis ja ri. es ga mar jve bac tet Ce ri sa da mi si `ufro si Zmis~ re i ga nis war ma te bad aRiq ves msof li o Si.

va Sin gto nis ga ma le bu li Se i a ra Re bis ini ci a ti va Ta sa pa su xod mos kov ma mwva ve ga dawy ve ti le ba mi i Ro – 1983 wlis 22 no em bers sab Wo Ta kav Sir ma da to va aSSTan Se i ara Re bis kon tro lis Ta o ba ze mo la pa ra ke bis pro ce si.

sab Wo Ta kav Si ri sad mi mkac ri mid go ma for ma lur deta leb Sic ga moC nda. ma ga li Tad, ssrkis le gen da ruli el Ci va Sin gton Si ana to li dob ri ni ni (man ame ri kis 6 pre zi den ti `ga mo ic va la~) aTe u li wle bis man Zil ze gansa kuT re bu li pri vi le gi e biT sar geb lob da: pir da pi ri te le fo ni sa xel mwi fo mdi van Tan, cal ke Se sas vle li saxel mwi fo de par ta men tSi. elCs es pri vi le gi e bi Ca mo arTves7.

re i ga ni, ro gorc yo fi li msa xi o bi, ise Rrmad Se iW ra rol Si, rom yve la ze ra di ka li ame ri ke le bic ga ak vir va. erTer Ti ra di o ga da ce mis dawy e bis win ope ra tor ma mas ram de ni me sity vis Tqma sTxo va xmis Se sa mow meb lad. `axla xans me ga ve ci gan kar gu le ba, ra Ta 5 wu Tis Sem deg daiwy os ru se Tis da bom bva~ – ar xe i nad Ca i la pa ra ka man. aRmoC nda, rom eTe ri Car Tu li iyo da pre zi dents mTe li ame ri ka us men da. krem lis pro pa gan dam sab Wo Ta kav Sir Si ak rZa lul fro i dis Te o ri a sac mo ux mo da gvim tki ceb da, rom qvec no bi e rad re i ga ni sul Cvens ga nad gu re ba ze ocne bob da.

mag ram kremls win elo da re i ga nis yve la ze di di siur pri zi. es iyo stra te gi u li Tav dac vis ini ci a ti va (SDI). igi gu lis xmob da kos mo sur siv rce Si ise Ti Tav dac vi Ti sis te me bis da ye ne bas, rom le bic ha er Si ga a nad gu reb dnen mo wi na aR mde gis ba lis ti kur ra ke tebs, anu ame ri ke le bi iwy eb dnen fiqrs ise Ti kos mo su ri ̀ fa ris~ Seq mna ze, ro melic ara e feq turs gax di da ne bis mi er `xan jals~, ra o den di dic un da yo fi li yo is. ase Ti ori gi na lu ri teq no lo

186 zurab abaSiZe

gi u ri mik vle viT in gre o da sab Wo Ta kav Si ris is to ri u li mo na po va ri – stra te gi u li pa ri te ti ame ri kis Se er Tebul Sta teb Tan.

mos ko vi nam dvil ma pa ni kam mo ic va. na Te li xde bo da, rom sab Wo Ta kav Sirs teq no lo gi u rad aRar Ses wev da unari pa eq ro ba ga e wia am ur Tu le si da uZ vi re si pro eq ti saTvis. ̀ Tu ki jer ki dev vin mes hqon da mos kov Si ilu zi e bi rei ga nis mi marT, bo lo mov le neb ma sa bo lo od ga da as xa maT wya li~ – da as kvnes krem lSi8.

sab Wo Ta me dia yal yze dad ga. gvim tki ceb dnen, rom SDI ar Rvev da uk ve ar se bul Se Tan xme bebs, rom ame ri ke le bi omi saT vis em za de bod nen. pre sa Si `ga Jo na~ an dro po vis sity veb ma – ̀ re i ga ni arap rog no zi re ba dia~9. ro gorc mogvi a ne biT ga ir kva, es `ga Jon va~ Sem Txve vi Ti ar iyo. 1983 wlis no em ber Si na tos wev rma qvey neb ma sam xed ro wvrTnebi Ca a ta res da sav leT ev ro pa Si. wvrTne bis mas Sta bur ma xa si aT ma sab Wo Ta daz ver vas Se uq mna STa beW di le ba, rom na to api reb da sab Wo Ta kav Sir ze Tav das xmas. mos kovSi es saf rTxe re a lu rad Se a fa ses da sam xed ro Za le bi mzad yof na Si mo iy va nes. sa bed ni e rod, CIA-s agen tu ram dro u lad mo i po va es in for ma cia da pre zi den ti re i ga ni Ca a ye na saq mis kur sSi. pre zi den tis ad mi nis tra cia ope rati u lad da u kav Sir da sab Wo Ta ofi ci a lur pi rebs da daar wmu na isi ni, rom da sav le Ti oms ar api reb da. sam xed ro wvrTne bi ki dro ze ad re da as ru les.

es `ci vi omis~ erTer Ti yve la ze sa Si Si mo men ti iyo. ma Si nac ga dav rCiT...

mag ram ame ri ku li stra te gi u li Tav dac vis ini ci a tiva* mos kovs ar aZ lev da mSvi di Zi lis sa Su a le bas.

sab Wo Ta kav Sir ma SDIis wi na aR mdeg da raz ma Ta vi si yve la mo kav Si re da mom xre mTel msof li o Si. da iwyo sam

* 1990ian wlebSi gairkva, rom strategiuli Tavdacvis iniciata aSSis propagandistuli triuki iyo da realurad sabWoTa kavSirisaTvis aranair safrTxes ar warmoadgenda


Svi do bo moZ ra o ba lo zun giT `ara var skvla ve bis oms!~* mra va la Ta si a ni de mon stra ci e bi imar Te bo da ev ro pi sa da ame ri kis qa la qeb Si.

re i ga ni ukan da xe vas ar api reb da. pi ri qiT, man ki dev er Ti mi mar Tu le biT Se u tia sab Wo Ta kav Sirs. es gax ldaT ada mi a nis uf le be bi da de mok ra ti a. re i gan ma ga dad ga is na bi ji, ro me lic yve la ze did saf rTxes uqad da sab Wo Ta wyo bas: man sa er Tod eW vqveS da a ye na am re Ji mis le gi ti muro ba. ase Rrmad sab Wo Ta re Ji mi arc erT mis wi na mor beds ar ga uk ri ti ke bi a. kar gad max sovs, Tu ra o den Zli er STabeW di le bas ax den da Cven ze `ame ri kis xmis~ ga da ce me bi, rom le bic msme ne lebs us vam da kiTx vebs: vin air Cia sab WoTa xel mZRva ne lo ba? ra tom aty u e ben sab Wo Ta xalxs arCev ne bis far siT, Tu ki sa ar Cev no si a Si mxo lod er Ti kandi da ti a? ra tom ar ain te re sebs sab Wo Ta re Jims sa ku Ta ri mo qa la qe e bis Ta vi su fa li az ri? ra tom ara aqvT sab Wo Ta mo qa la qe ebs ucx o eT Si Ta vi suf lad gam gzav re bis uf leba?

am da sxva kiTx veb ze sab Wo Ta pro pa gan dis pa su xe bi usu su rad JRer da.

sam xreT ko re u li TviT mfri na vis 1983 wlis tra gi kuli in ci den ti pro pa gan dis tu li Tval saz ri siT aSSma maq si ma lu rad ga mo i ye na. msof lio me dia cal sa xad mosko vis wi na aR mdeg iyo gan wyo bi li. sa mo qa la qo TviT mfrina vis Ca mog de bas re i gan ma `sab Wo Ta mxe co ba~ uwo da, xolo sa xel mwi fo de par ta men tis gan cxa de ba Si es Se fas da ro gorc da na Sa u li msof li os wi na Se, ro mel sac ara na i ri iu ri di u li an mo ra lu ri ga mar Tle ba ar hqon da10.

* cnobili amerikuli filmis saTauri.

188 zurab abaSiZe

axa li az rov ne ba da axa li re a lo be bi

krem lis axa li mo bi nad re – mi xe il gor ba Co vi xe dav da, rom stra te gi u li ini ci a ti va aSSis mxa res ga da di o da, mag ram am di na mi kis Se mo sab ru neb lad sak ma ri si re sur sebi aRar ar se bob da. da ma te bi Ti sam xed ro xar je bi sab WoTa kav Si ris ko lafss an re vo lu ci as ga mo iw vev da. mog via ne biT igi igo neb da: `ro de sac me sa xel mwi fos sa Ta ve Si mo ve di, uk ve vxe dav di, rom saq me kar gad ar iyo... qve ya na ix rCo bo da bi u rok ra ti u li sis te mis mar yu Jeb Si. ide olo gi u ri SezR ud ve bi sa da ga ma le bu li Se i a ra Re bis mZi me tvir Tis ga mo sa zo ga do e ba uaR re sad da Za bu li iyo~11.

tet Ce ri pir ve li da sav le li li de ri iyo, ro me lic gor ba Covs sa mi TviT ad re Sex vda, vid re mas ge ne ra lur mdiv nad air Cev dnen. `rki nis le dim~ ga nacx a da, rom mas gor ba Co vi mo e wo na da mas Tan Se iZ le bo da saq mi a ni ur Tier To ba.

mag ram sab Wo Ta kav Si ris no mer pir vel pos tze ar Cevis Sem deg gor ba Co vi er Txans Zve li iner ci iT uZR ve bo da sa er Ta So ri so saq me ebs da prin ci pu lad axa li mi niS ne ba da sav le Ti saT vis ar ga u ke Te bi a. pi ri qiT, mi si ga mos vla 9 ma iss, fa Siz mze ga mar jve bis dRes, wi Tel mo e dan ze imde nad iyo gam sWva lu li da sav le Tis kri ti kiT, rom zo gier Tma va Sin gton Si ase Ti das kvnac ki ga a ke Ta: gor ba Co vi ki dev uf ro ide o lo gi ze bu li li de ri a, vid re mi si wi namor be de bi.

mar Tlac, sa nam gro mi ko sa ga reo saq me Ta mi nis tri gax ldaT, mos ko vis sa ga reo po li ti ka Si Tvi seb riv cvlile ba ze sa u ba ri ara re a lu ri iyo. krem lSi gro mi kos xelSe u xeb av to ri te tad mi iC nev dnen. mi si mi nis tro bis pe riod Si dip lo mat Ta ram de ni me Ta o ba ga i zar da da ga vi da pen si a ze. sa ga reo uwy e ba Si gro mi kos uk vdav mi nis trad Tu ara, Se uc vle lad nam dvi lad Tvlid nen. igi iyo sab WoTa dip lo ma ti is sa xe, cno bi li Ta vi si mu dam mkac ri ga momety ve le bi Ta da ka te go ri u li `нет~iT.


da ai, 1985 wlis 1 iv liss mox da sa oc re ba. im pe ri odSi mad rid Si sab Wo Ta sa el Co Si vmu Sa ob di. di liT el Cma, brwyin va le dip lo mat ma iu ri du bi nin ma Ta vis Tan mi mixmo da miTx ra: `gi lo cavT edu ard am bro sis Zis da niS vnas sab Wo Ta kav Si ris sa ga reo saq me Ta mi nis trad~!. me es jer xum ro ba me go na, mag ram ma Sin ve mo ma gon da, rom aseT ra meze sab Wo Ta dip lo ma te bi ar xum rob dnen. is Ra dam rCe noda, rom el Cis Tvis me pa su xa: `Tqvenc gi lo cavT!~*.

Ees nam dvi li sen sa cia iyo. mTel msof li o Si Jur nalis teb ma da iwy es sas wra fod imis ga mok vle va, Tu vin iyo Se var dna Ze, ra war su li da ga moc di le ba hqon da mas, ras uqad da es da niS vna msof li o sa da da sav le Tis sam ya ros.

So ki re bu li iyo sab Wo Ta dip lo ma ti ku ri kor pu si. ro gor un da exel mZRva ne la am eli ta ru li sfe ro saT vis `pro vin ci el qar Tvels~, ro mel sac dip lo ma ti is ara na iri ga moc di le ba ar hqon da?

mog vi a ne biT ga ir kva, rom am ar gu men tiT TviT Se vardna Zem upa su xa gor ba Covs mis Se mo Ta va ze ba ze. mag ram gene ra lu ri mdiv nis po zi cia ase Ti iyo: `Se iZ le ba es kar gic iyos... Cvens sa ga reo po li ti kas sWir de ba axa li Se xe dule be bi, gam be da o ba, di na miz mi, no va to ru li mid go me bi~12.

ma le Sed ga axa li mi nis tris pre zen ta cia – Sex ved ra sab Wo Ta sa ga reo uwy e bis wam yvan Ta nam Srom leb Tan. Se sava li sity vis Sem deg Se var dna Zem pa ti vis ce miT mo ix se nia gro mi ko, ro mel sac sab Wo Ta dip lo ma ti is di di xo mal di uwo da. `me ki mxo lod na vi var~ – mok rZa le bu lad ga nacxa da mi nis trma da pa u zis Sem deg Ri mi liT da a ma ta – `magram na vi Zli e ri Zra viT~.

mog vi a ne biT isic ga ir kva, rom Se var dna Zis da niS vna yve la ze mZi med gro mi kom ga da i ta na. po lit bi u ros sxdomi dan igi sax lSi sib ra zi sa gan ga wiT le bu li dab run da da did xans ver ga mo vi da am mdgo ma re o bi dan. mas es mo da, rom

* SevardnaZis ministrad daniSvna dubininisTvis marTlac misaloci yofila. igi male gaeroSi gadaiyvanes ssrks mudmiv warmomadgenlad, Semdeg ki vaSingtonSi sabWoTa elCad.

190 zurab abaSiZe

gor ba Co vis es ga dawy ve ti le ba faq tob ri vad gro mi kos mem kvid re o ba ze ua ris Tqmas niS nav da13, Tum ca `did xomalds~ arc is un da ga mo par vo da, rom gor ba Covs sa ga reo po li ti ka Si me ti Ta vi suf le ba sWir de bo da.

Ta vis ana li ti kur Se fa se beb Si CIA aseT prog nozs akeTeb da axal sab Wo Ta mi nis trTan da kav Si re biT: `ga be duli, ener gi u li, ficx i, Wkvi a ni. aqvs prob le me bis mog va rebis ga mor Ce u li una ri... igi mniS vne lo van kvals da to vebs sab Wo Ta sa ga reo po li ti ka Si da dip lo ma ti is war mo e bis saq me Si~14. ro gorc vxe davT, CIAs sak ma od zus ti ana li zi ga u ke Te bi a. Se var dna Ze `ci vi omis~ das ru le bis erTerTi mTa va ri Se moq me di gax da.

axal am plu a Si Se var dna Ze ma le mad rid Sic vi xi leT. wi na wels es pa neT Si myo fi po no ma ri o vi viT ma nac isur va sab Wo Ta dip lo ma teb Tan Sex ved ra. es sul sxva Sex ved ra iyo: sa in te re so ana li zi, cocx a li da ax le bu ri ide e bi. da rac mTa va ri a, es ar iyo di di Se fis mo no lo gi. sab Wo Ta mi nistrs Cve ni Se xe du le be bic ain te re seb da. es ma Sin did si ax led iT vle bo da.

ma Ral stu mars es pa ne leb ma cno bi li pra dos mu ze umi da aT va li e re bi nes. iq ve, So ri ax los myof sko lis moswav le ebs sab Wo Ta mi nis trma Cve u leb ri vad ada mi a nu rad mi mar Ta: `mog vi ax lov diT, nu ge Si ni aT~. me o re dRes es panur ma ga ze Teb ma es sity ve bi pir vel gver dze ga mo i ta nes. ra tom Rac am ub ra lo Ta va zi a no ba Si maT di di sim bo lo amo i kiTx es.

msof lio gor ba Co vi sa da re i ga nis pir vel Sex ved ras elo da, ro me lic 1985 wlis no em bri saT vis da i niS na. molo di ni Za li an di di iyo. ro gor Se ewy o bod nen er Tma neTs re i ga ni da gor ba Co vi? isi ni xom er Tma ne Ti sa gan sru liad gan sxva ve bu li pi rov ne be bi iy vnen.

re i ga ni pre zi den tad aSSis is to ri a Si yve la ze xan SiSe sul asak Si air Ci es. igi sa Su a lo SeZ le bis ojax Si da iba da. bav Svo bi sa da yrmo bis pe ri od Si mas spor ti uf ro ain te re seb da, vid re mec ni e re ba. ka ri e ra ho li vud Si ga


ik va la, Sem deg prof kav Si ru li moR va we iyo da sak ma od gvi an Ca er To po li ti ka Si.

gor ba Co vi axal gaz rda ka ci iyo. igi gle xis ojax Si da i ba da, sta li nis ko leq ti vi za ci is ur Tu les pe ri odSi. bav Svo ba omis mZi me wleb Si ga a ta ra. ro gorc am bo ben, Ta vis sar Ce nad mZi me fi zi ku ri Sro ma uwev da. Sem deg mosko vis uni ver si te tis iu ri di u li fa kul te ti da am Tav ra. sxva Ta So ris, le ni nis Sem deg igi pir ve li sab Wo Ta li deri iyo, vi sac umaR le si ga naT le ba hqon da.

re i gan ma ka li for ni is Sta tis gu ber na to ro bis dros sak ma od di di po pu la ro ba mo i po va qve ya na Si. man uc bad au Ro al Ro amom rCev leb Tan ur Ti er To bis xe lov ne bas. gor ba Co vi ki sab Wo Ta no men kla tu rul ka ri e ras na bijna bij mi ik vlev da.

re i ga ni mTe li Ta vi si bu ne biT an ti ko mu nis ti iyo, mas sje ro da ame ri ku li fa se u lo be bi sa da ide a le bis; gorba Co vi ki mar qsis tulle ni nis tu ri ide o lo gi is ma tare be li da mim de va ri gax ldaT. re i ga ni dar wmu ne bu li iyo, rom ame ri ka ide a lu ri sa xel mwi fo iyo, sab Wo Ta kavSi ri ki – bo ro te bis im pe ri a; gor ba Co vi pi ri qiT, aSSs mi iC nev da ag re si ul im pe ri a lis tur Za lad da Tvli da, rom sab Wo Ta sis te mas mxo lod ga um jo be se ba sWir de boda, sa xel mwi fo me qa niz mis co ta Ti Se ke Te ba.

ase rom, sxva o ba Za li an di di iyo. mag ram maT er Ti ram aer Ti a neb da: Si na ga nad ori ves gul wrfe lad sur da, erTma neT Tan sa er To ena ga mo e na xa. am faq tor ma mom dev no wleb Si ga dam wyve ti ro li Se as ru la.

Je ne va Si ori li de ris pir ve li Sex ved ra sak ma od rTuli aR moC nda. re i gan ze Ta vi dan ve kar gi STa beW di le ba iqo nia gor ba Co vis ke Til mo sur ne da mo ki de bu le bam. aseve igo nebs gor ba Co vi aSSis pre zi dents. ara for ma lu ri Sex ved re bi da sa ub re bi me gob rul vi Ta re ba Si mim di nare ob da, mag ram ofi ci a lur mo la pa ra ke beb Si kvlav iCi na Ta vi prin ci pul ma uTan xmo e beb ma.

192 zurab abaSiZe

ne bis mi e ri Te mis gan xil va ide o lo gi ur da msoflmxed ve lob riv sir Tu le ebs awy de bo da. ma ga li Tad, re i ga ni sab Wo Ta ja ris av Ra ne Ti dan gay va nas mo iTx ovda, gor ba Co vi ki Tvli da, rom jer aSSs un da Se ewy vi ta dax ma re ba mu ja he de bi saT vis. re i ga ni gor ba Co vis wi naSe aye neb da sab Wo Ta kav Sir Si ada mi a nis uf le be bis dacvis sa kiTxs, gor ba Co vi ki ka te go ri u lad Tvli da, rom es qvey nis Si da saq me eb Si Ca re va iyo. mag ram yve la ze did sir Tu le ebs li de re bi sam xed ro sa kiTx e bis gan xil vi sas wa awy dnen. gor ba Co vi va Sin gto ni sa gan mo iTx ov da strate gi u li Tav dac vis ini ci a ti va ze (SDI) mu Sa o bis Se Ce rebas, re i ga ni ki Tvli da, rom Tav dac vi Ti `fa ris~ Seq mna ara na ir sa SiS ro e bas ar uq mni da sab Wo Ta kav Sirs. gor baCo vi amas ar eTan xme bo da da ada na Sa u leb da aSSs stra tegi u li pa ri te tis dar Rve va Si da a.S.

mok led, di a lo gi Za li an rTu li aR moC nda da Se dege bic sak ma od pi ro bi Ti iyo: li de re bi prin cip Si SeTan xmdnen stra te gi u li bir Tvu li Se i a ra Re bis 50%iT Sem ci re ba ze. mag ram mi aR wev dnen ki mxa re e bi am mi zans, ro de sac mu Sa o ba kon kre tul do ku men teb ze da iwy e bo da? es uc no bi iyo.

Tum ca ga da id ga er Ti se ri o zu li na bi ji: ori ve li deri Se Tan xmda, rom au ci le be li iyo mxa re ebs So ris ndobis faq to ris gaZ li e re ba. ori ve da in te re se bu li iyo, hyo lo da san do par tni o ri.

mar Tlac, po li ti ka Si ndo bis mo po ve ba rTu li da didi saq me a. al baT, qar Tu li an da zis pe rif ra zic Se iZ le ba: ndo bis da kar gvas Ta vis da kar gva sjo bi a.

***1986 wlis 26 ap rils uk ra i nis q. Cer no bil Si ato mu ri

re aq to ri afeT qda da re aq to ris 32 Ta nam Sro me li imsxver pla. ra di a ci u li Rru be li da a fiq si res skan di navi a sa da da sav leT ev ro pa Si da swo red da sav le Tis me diam ate xa gan ga Si. sab Wo Ta kav Si ri ki dum da: uf ro me tic,


pir vel ma iss (mu Sa Ta sa er Ta So ri so so li da ro bis dRes) ki e vis qu Ceb Si de mon stra ci ac ki mo ewyo da aTa so biT ada mi a ni ra di a ci iT mo i wam la.

da sav leT Si ate xi li xma u ris ga mo sab Wo Ta kav Si ri 4 ma iss iZu le bu li gax da eRi a re bi na mom xda ri ka tas trofa. mag ram sab Wo Ta pro pa gan da am je ra dac da sav le Tis me di as ada na Sa u leb da `an ti sab Wo Ta tyu i le bis kam pa niis~ war mo e ba Si, rad gan, mos ko vis mtki ce biT, ava ri is masSta bi arc ise di di iyo. da iwy es Cer no bi li dan mo sax le obis eva ku a ci a, mag ram es Za li an dag vi a ne bu li iyo, rad gan xal xi uk ve ram de ni me dRis man Zil ze im yo fe bo da mZi me ra di a ci ul ga re mo Si*.

Cer no bi lis ka tas tro fam fun da men tu ri kiTx ve bi wa moW ra `pe res tro i kis~ wi na Se: ra tom ima le bo da es infor ma ci a? Tu es sa xel mwi fo in te re se bi dan ga mom di nare ob da, maS ram de nad swo rad ga ni sazR vre ba es in te re sebi? Se iZ le ba Tu ara sa xel mwi fo in te re sebs ma sob ri vad em sxver plos ada mi a ne bis si cocx le?

am kiTx ve bis ga Ce na uk ve axa li epo qis ni Sa ni iyo. stali nis mi er Ca mo ya li be bul ide o lo gi a Si ase Ti ram ar xde bo da, rad gan yve la fe ri na Te li gax ldaT: sa xel mwifo in te re se bi mTa va ri iyo, xo lo ada mi a nis si cocx le me o ra di. mag ram `pe res tro i ka~ xom war su lis Sec do me bis ga mos wo re ba sa da axa li gze bis Zi e bas niS nav da.

ro gorc mog vi a ne biT TviT gor ba Cov ma aRi a ra, Cer nobil ma ubiZ ga mas ax le bu rad Se e xe da bev ri prob le mi saT vis15.

swo red am tal Ra ze gaC nda ter mi ni `axa li az rov ne ba~. igi bevr ra mes gu lis xmob da, sa er Ta So ri so Tval saz risiT ki yve la ze mniS vne lo vans – sab Wo Ta kav Si ri Ta vis saga reo po li ti ka Si uars am bob da kla sob riv mid go ma ze da aq cents uni ver sa lur fa se u lo beb ze ake Teb da.

ma Sin bev ri ver mix vda, rom sab Wo Ta dog mis gan am `mcired ga dax ve vas~ Za li an Sors mi ma va li Se de ge bi eq ne bo da.

* Cernobilis Sedegebi dResac ar aris aRmofxvrili.

194 zurab abaSiZe

faq tob ri vad, ssrk uars am bob da Ta vis mTa var ide o logi ur prin cip ze – pro le ta rul in ter na ci o na liz mze, ri Tac igi aTe u li wle bis man Zil ze amar Tleb da Ta vis eqspan si o nis tur po li ti kas, sxva qvey ne bis saq me eb Si Ca revas, breJ ne vis doq tri nas.

max sovs, Tu ro gor ra di ka lu rad ga i yo Cems ko le gebs So ris az re bi. dip lo mat Ta er Ti na wi li Tvli da, rom es iyo ka pi tu la cia da sav le Tis wi na Se, me o re na wi li ki enTu zi az miT uWer da mxars am no va to rul mid go mas. madrid Si sab Wo Ta sa el Cos erTerT TaT bir ze ise Ti Sex laSe mox la mox da, rom el Cma sas wra fod sxdo mis das ru le ba mo iTx o va. sul ram de ni me TviT ad re sab Wo Ta sa el Cos dis cip li ni re bul ga re mo Si ase Ti ram war mo ud ge ne li iyo.

kon ser va ti ul, Zve li ya i dis dam cvel Ta So ris yve laze me tad sab Wo Ta daz ver vis re zi den ti aq ti u rob da. igi gvim tki ceb da, rom aseT no va to rul gzas so ci a lis tu ri ba na kis daS li sa ken miv yav diT. un da va Ri a ro, rom mi si anali zi ram de ni me wlis Sem deg ga mar Tlda, mag ram mxo lod na wi lob riv, rad gan so ci a lis tu ri ba na kis daS las TviT sab Wo Ta kav Si ris rRve vac moh yva. Tum ca 1986 wels amis war mod ge na Se uZ le be li iyo.

mtris xa tis rRve va

fran gi is to ri ko si tok vi li am bob da, cu di re Ji misTvis yve la ze sa xi fa To Ja mi ma Sin dad ge ba, ro de sac is re for mi re bas iwy eb so.

19861988 wleb Si gor ba Co vi di di po pu la ro biT sargeb lob da. sa zo ga do e bis li be ra lu ri wre e bi mis sa xels ukav Si reb dnen qvey nis de mok ra ti za ci is mo lo dins, ukeTe si mo mav lis imeds. mi si mTa va ri Ta na meb rZo le bi iyvnen edu ard Se var dna Ze da ckis mdi va ni aleq san dre


ia kov le vi. mo wi na aR mde ge ret rog rad Ta jgufs ki egor li ga Co vi xel mZRva ne lob da.

mTe li sa zo ga do e ba po li ti kiT sun Tqav da da ik ve bebo da. sa a To biT vkiTx u lob diT pre sis mwva ve pub li kaci ebs, ga fa ci ce biT vu yu reb diT sa te le vi zio ga da ce ma `vzgli ads~, Sem deg vda vob diT, vCxu bob diT, vi gi ne bodiT... erT na wils gor ba Co vi me si ad da ge ni o sad mi aC nda, me o re na wils – qvey nis da maq cev lad.

max sovs, ro de sac Tbi lis Si pir ve li ko o pe ra ti u li ka fe e bi gaC nda, yve la ze ga mo sa Cen ad gi las gor ba Co vis fo to eki da. es Ta vi se bu ri po zi cia iyo, kar gi ge movne bis maC ve ne be li. re for ma to re bi mi iC nev dnen, rom sab Wo Ta ma raz mSi cxov re ba aRar Se iZ le bo da da sityvis Ta vi suf le ba au ci le be li iyo. kon ser va to re bi ki Tvlid nen, rom sa nam pan do ras yuTs gax sni da xalxs sity vis Ta vi suf le bas mis cem, jer isi ni un da da a pu ro, To rem mSiv re bi er Tma neTs da Wa men. mar Tlac, ga ze TebSi me ti Ta vi suf le ba ki ig rZno bo da, mag ram ma Ra zi eb Si sul uf ro nak le bi pro duq ti iyi de bo da, so ci a lu ri fo ni ua res de bo da, ma tu lob da fa se bi, xel fa se bi simbo lur mov le nad iq ca.

da sav leT Si gor ba Co vi sa yo vel Ta od po pu la ru li xde bo da. pir ve lad is to ri a Si msof li om ixi la ada mi anu ri sab Wo Ta li de ri, ro me lic iRi me bo da, Tavs if xanda, ar ibR in Ze bo da, hyav da sim pa Ti u ri me uR le. ub ra lo xalxs aseT ru seT Tan ur Ti er To ba sa Si Sad aRar eC ve nebo da, nelne la qre bo da ssrkTan ga ucx o e bis Seg rZne ba. iyo gan cda, rom msof lio ma le gam Tli an de bo da.

faq ti a, rom gor ba Co vis da de bi Ti imi jis Seq mnas dasav le Tis me dia mi zan mi mar Tu lad uwy ob da xels. ase Ti po li ti kiT sur daT uf ro Rrmad Ca er ToT sab Wo Ta lide ri da sav leT Tan di a log Si, mniS vne lo va ni po li tiku ri Se Tan xme be bis ga for me ba po zi ti ur sa in for ma cio fon ze mom xda ri yo. gor ba Covs da sav le Tis sa zo ga do ebis mxar da We ra da mi si per so niT aR frTo va ne ba aS ka rad

196 zurab abaSiZe

si a mov neb da, igi da ma te biT Za lebs ik ref da Sin rTu li prob le me bis mo sag va reb lad da opo nen teb Tan sab rZolve lad.

1986 wlis dad go ma ame ri kel xalxs te le vi zi iT gorba Cov ma mi u lo ca, sab Wo e lebs ki re i gan ma. gu lub ryvilod gvi xa ro da da gvje ro da, rom ma le Cvenc ame ri kele bi viT mdid ru lad vicx ov reb diT.

sa er To fo ni ki ic vle bo da uke Te so bis ken, mag ram rea lu ri prob le me bi msof li o Si ar mcir de bo da. eq sperte bi um tki ceb dnen re i gans, rom sab Wo Ta kav Si ri kvlav ag rZe leb da ga ma le bul Se i a ra Re bas da gor ba Co vis mSvido bi a ni ri to ri ka re a lo bas ar Se e sa ba me bo da. da ax loe biT igi ves eub ne od nen gor ba Covs mos kov Si, oRond piri qiT.

sab Wo Ta kav Si ri ag rZe leb da oms av Ra neT Si, aSS ki av Ra ne li mu ja he de bis dax ma re bas. sab Wo Ta kav Si ri Zvele bu rad mxars uWer da ni ka ra gu is re vo lu ci ur mTavro bas, re i ga nis ad mi nis tra ci am ki sa i dum lod mih yi da ia ra Ri Ta vis ar qi mo wi na aR mde ge irans da amo Re bu li Tan xa ni ka ra gu is opo zi ci ur `kon tras~ ga das ca. am araka no ni er ope ra ci as va Sin gton Si di di skan da li moh yva, re i ga ni bew vze ga da ur Ca im piC ments. re i ga ni sa da gorba Co vis mi er te le vi zi iT da loc vil 1986 wels sukma da a pa tim ra ame ri ke li Spi o ne bi, xo lo ame ri kul ma kontrdaz ver vam – sab Wo Ta agen te bi. amas moh yva sab Wo Ta dip lo ma te bis ga Ze ve ba va Sin gto ni dan da sa pa su xod ameri ke li dip lo ma te bi sa mos ko vi dan. ase rom, am mxriv yve la fe ri ise ve mi di o da, ro gorc da u lo cav wi na wlebSi.

aseT wi na aR mde gob riv vi Ta re ba Si 1986 wlis oq tomber Si ga i mar Ta gor ba Covre i ga nis mo ri gi Sex ved ra q. re i ki a vik Si. gor ba Cov ma Sec va la Ta vi si po zi cia da Tan xmo ba ga nacx a da aSSis `nu lo van va ri an tze~ ev ropis kon ti nen tze sa Su a lo ra di u sis ra ke teb Tan da kavSi re biT. amas Ta na ve, man re i gans Ses Ta va za ori ve mxa


ris stra te gi u li Se i a ra Re bis 50%iT Sem ci re ba, ris sa pa su xo dac aSSs un da Se e Ce re bi na SDIs re a li za ci a. am pro eq tze mu Sa o ba ki mxo lod la bo ra to ri eb Si un da gag rZe le bu li yo uax lo e si 10 wlis man Zil ze. swo red es sity va – la bo ra to ria aR moC nda fa ta lu ri, rad gan re i ga ni am va ri ants ar da Tan xmda da gor ba Covs SDI-is pro eq tSi Ta na mo na wi le o ba Ses Ta va za. gor ba Cov ma re iga nis gul wrfe lo ba Si eW vi Se i ta na: `Tqve ni ad mi nis tracia sab Wo Ta kav Sirs uzR u davs nav To bis Wa bur Ri le bis da nad ga re bis, kom pi u te ru li teq ni ki sa da Zro xe bis mo saw ve li me qa niz me bis Se Ze nas. nu Tu Tqven gin daT damar wmu noT, rom mzad xarT gag vi zi a roT stra te gi u li Tav dac vis ini ci a ti va? es xom me o re ame ri kul re vo luci as ga mo iw vevs!~16. ase rom, SDI kvlav ga da u la xav proble mad rCe bo da.

pre zi den te bi er Tma neTs di di Se Tan xme bis ga reSe da Sor dnen, is to ri u li gar Rve va ki sul ax los iyo. re i ga ni da gor ba Co vi uaR re sad uk ma yo fi lo Can dnen. isi ni er Tma neTs ada na Sa u leb dnen Sex ved ris wa ru ma teblo ba Si. `man mxo lod im miz niT mi miw via re i ki a vik Si, raTa ga e nad gu re bi na SDI. es aR maS fo Te be li iyo~ – wer da Ta vis dRi ur Si re i ga ni. `Cven re i gans re i ki a vik Si Se vebrZo leT ara mxo lod ro gorc kla sob riv mters, ara med ro gorc uaR re sad pri mi ti ul, ga moq va bu lis ada mi ans~ – mo ax se na gor ba Cov ma po lit bi u ros17.

mag ram ma le ori ve li der ma ga ac no bi e ra, rom di a logis Sewy ve ta arc er Tis in te re sebs ar Se e sa ba me bo da. re i ki a vi kis krax ma ori ve mxa res po zi ci e bis ga da fa sebis ken mo iTx ov da, ra mac Se de gi ma le ga mo i Ro. am Tvalsaz ri siT sa mi ti re i ki a vik Si war ma te bu li iyo.

1986 wels kom par ti is XXVII yri lo ba ze gor ba Co vi radi ka lu ri re for me bis au ci leb lo bi sa da da sav leT Tan ur Ti er To be bis ga um jo be se bis ini ci ti viT ga mo vi da, ra sac msof li o Si da de bi Ti re aq ci e bi moh yva.

198 zurab abaSiZe

ma le gor ba Co vi mix vda, rom aSSTan ur Ti er To be bi re a lu rad ma nam de ar Se ic vle bo da, sa nam sab Wo Ta kav Siri ar ga dad gam da praq ti kul na bi jebs ada mi a nis uf le baTa dac vis da eb ra e le bis Ta vi su fa li emig ra ci is daS vebis sa kiTx eb Si, ase ve, sa nam sa ja ro o ba da `pe res tro i ka~ Se uq ce vad pro ce sad ar iq ce o da18. ssrkis mi marT aTe uli wle bis man Zil ze dam kvid re bu li un dob lo bis `kedlis~ dan gre vas re a lu ri saq me e bi sWir de bo da sxva dasxva mi mar Tu le biT.

1986 wlis bo los gor ba Cov ma mi i Ro ga dawy ve ti le ba sab Wo Ta di si den tu ri moZ ra o bis li de ris sa xa ro vis gada sax le bi dan mos kov Si dab ru ne bis Se sa xeb, rac man pira dad ac no ba sa xa rovs. es Za li an Zli e ri gzav ni li iyo sa zo ga do e bi sa da msof li o saT vis.

sab Wo Ta sa ga reo uwy e ba Si Se iq mna ada mi a nis uf le baTa dac vis spe ci a lu ri gan yo fi le ba, ro me lic hel sin kis aq tiT aRe bu li val de bu le be bis Ses ru le bas ku ri rebda. aq cen ti is ra el Si gam gzav re bis msur vel Ta sa kiTx ebis gan xil va ze keT de bo da.

gaC nda cno be bi imis Ta o ba ze, rom sab Wo Ta xel mZRvane lo ba se ri o zu lad iwy eb da fiqrs av Ra ne Ti dan sab WoTa ja ris gay va na ze. es Za li an rTu li sa kiTxi iyo da bevri as peq tis gaT va lis wi ne bas iTx ov da. upir ve le si ki is gax ldaT, rom ja ris ga moy va na Rir se u lad un da mom xdari yo, av Ra ne Tis mTav ro bis Ra la tis ga re Se.

pre sa Si da iwyo dis ku si e bi sab Wo Ta sam xed ro xarje bis Sem ci re bis au ci leb lo bis Ta o ba ze. mzad de bo da sa zo ga do eb ri vi az ri, rom ga be ri li sam xed ro bi u je ti xal xis ke Til dRe o bis xar jze ina xav da msof li o Si udides ar mi as. `Cven oc da a Ti wlis man Zil ze vam bob diT naxe var si mar Tles da ax la es un da va Ri a roT. Cven vsa ubrobT ga ni a ra Re ba ze da, ama ve dros, Tvi Ton vcdi lobT ar da vuS vaT am pro ce sis dawy e ba. Cven vZar cvavT sa kuTar xalxs da sam xed ro ba na kad vaq ci eT mTe li qve ya na~ – eub ne o da gor ba Co vi po lit bi u ros wev rebs19. ase Ti


gan cxa de be bi sam xed ro wre eb Si did uk ma yo fi le bas iwvev da, mag ram par ti is li de ris wi na aR mdeg xmas jer vera vin iReb da.

aseT gan sxva ve bul, po zi ti ur fon ze ga i mar Ta 1987 wlis de kem ber Si gor ba Co vis vi zi ti aSSSi. ame ri ke li sa zo ga do e bis in te re si udi de si iyo. va Sin gton Si di di xa ni ar ax sov daT pre sis ase Ti aJi o ta Ji. gor ba Co vi mega var skvla vi xde bo da. pres ti Jul ma Jur nal ma `ta im ma~ igi 1987 `wlis ada mi a nad~ da a sa xe la.

rac Se e xe ba vi zi tis kon kre tul Se de gebs, igi Ta vad re i gan ma ase Se a fa sa: ès iyo sa u ke Te so sa mi ti, ro me lic Cven odes me gvqo nia sab Wo Ta kav Sir Tan~19. va Sin gton Si xe li mo e we ra xel Skru le bas ev ro pa Si avad sax se ne be li sa Su a lo ra di u sis ra ke te bis ga nad gu re bis Se sa xeb, anu un da ga nad gu re bu li yo ro gorc `per Sin ge bi~ da `frTia ni~ ra ke te bi, ase ve sab Wo Ta SS20. iq mne bo da am pro cesis kon tro lis me qa niz me bi. amas Tan da kav Si re biT rei ga ni ix se neb da ru sul an da zas `Доверяй, но проверяй~ (èn de, oRond Se a mow me~), ris ga moc do ku men tis xel mowe ris ce re mo ni al ze gor ba Cov ma mas xum ro biT Ses Civ la ki dec, Tqven sul ra er Tsa da ima ve fra zas ime o reb To. ès imi tom, rom igi Za li an mom won so~ – xum ro biT ve upasu xa re i gan ma.

ara mar to li de re bi, ara med mTe li msof lio xum robis xa si aT ze iyo. mtre bi da moy vre ba ze iwy eb dnen fiqrs, msof lio ic vle bo da.

erT sen sa ci as me o re moh yva, me o res me sa me da a.S. gor ba Co vis vi zi tis dros va Sin gto nis erTerT myud ro res to ran Si ma gi das mi us xdnen СIAs Se fi ro bert ge it si da sab Wo Ta daz ver vis xel mZRva ne li vi a Ces lav kri uC kovi. isi ni mSvi dad sa di lob dnen da er Tma neTs yu radR ebiT ak vir de bod nen. ram de ni qve teq sti iyo maT sa u barSi, ram de ni ar Tqmu li mi niS ne ba... kri uC kov ma ape ri tiv ze vis ki `Si vas ri ga li~ da uk ve Ta. ne tav ras niS nav da es? ra me ze xom ar mi u Ti Teb da? – Tavs im tvrev dnen Sex ved

200 zurab abaSiZe

ris Sem deg СIA-s spe ci a lis te bi. es yve la ze pa ta ra Tavsa te xi iyo20.

re i gan ma sab Wo Ta ko le gas gac no bi Ti eq skur si ac mouwyo da ri giT ame ri ke lebs Se ax ved ra. yve la fer ma aman gor ba Cov ze di di STa beW di le ba mo ax di na. `es xal xi Cveu leb ri vi ada mi a nu ri grZno be bi Ta da in te re se biT xelmZRva ne lobs~ – da as kvna gor ba Cov ma vi zi tis Sem deg21. mar Tlac, TiT qos uc na u ri das kvnaa dRe van de li ga da saxe di dan: ame ri ke le bi rom Cve u leb ri vi ada mi a ne bi ari an, es ga na yve la saT vis cno bi li WeS ma ri te ba ar aris? Tumca mxo lod er Ti wliT ad re gor ba Co vi re i gans `ga moqva bu lis ada mi ans~ da `kla sob riv mters~ uwo deb da. ase rom, prog re si Za li an di di iyo. uf ro me tic, gor ba Covis Tav Si re vo lu cia xde bo da.

sa in te re so a, rom 1988 wlis ma is Si, sab Wo Ta kav Sir Si Ta vi si sa pa su xo vi zi tis Sem deg, re i gan mac dRe van de li ga da sa xe di dan ase Ti ve uc na u ri das kvna ga mo i ta na: `Cveni mTa va ri STa beW di le ba is aris, rom sab Wo Ta mo qa la qee bi bev rad ar gan sxvav de bi an ame ri ke le bi sa gan... es Cve uleb ri vi xal xi a.~22.

Se gax se nebT, rom sul ram de ni me wliT ad re re i gan ma ssrks bo ro te bis im pe ria uwo da.

ra mox da, ram ga da ut ri a la tvi ni re i gans?1988 wels naT lad ga mo ik ve Ta, rom `pe res tro i ka~

sab Wo Ta kav Si ris mxo lod kos me ti kur re monts ar gulis xmob da. po li ti kur re for mebs qve ya na mniS vne lova ni cvli le be bi sa ken mih yav da. sxva saq me a, Tu ram de nad ga az re bu li iyo am re for me bis kur si da sa bo loo mi zani.

sa ga reo po li ti ka Si es gar da te xa yve la ze xel Se saxe bi iyo av Ra neT Tan da kav Si re biT. 8 Te ber vals gor baCov ma ga nacx a da, rom Tu ki 15 mar ti saT vis miR we u li iqne bo da Se sa ba mi si Se Tan xme be bi, sab Wo Ta kav Si ri 10 Tvis


gan mav lo ba Si ga iy van da Ta vis jars av Ra ne Ti dan. sab WoTa mxa re amis sa nac vlod mo iTx ov da, rom aSSs da pa kistans Se ewy vi taT sam xed ro dax ma re ba qa bu lis re Ji mis opo zi ci i saT vis, ra ze dac va Sin gton Si az rTa sxva o ba iyo. er Ti na wi li mi iC nev da, rom aseT Sem Txve va Si moskov sac un da Se ewy vi ta pre zi dent na ji bu las* mTav robi saT vis ia ra Ris mi wo de ba.

ga e ros egi diT mo la pa ra ke be bi el vis sis wra fiT wari mar Ta da uk ve 14 ap rils Je ne va Si xe li mo e we ra is tori ul Se Tan xme bebs av Ra neT sa da pa kis tans So ris ur Tier To ba Ta prin ci pe bis Se sa xeb. ma Ti ar si is gax ldaT, rom mxa re e bi uars am bob dnen er Tma ne Tis saq me eb Si Ca reva ze. Je ne vis xel Sek ru le ba Ta ga ran te bad ga mo di od nen aSS da ssrk.

da mar Tlac, 15 ma iss sab Wo Ta kav Sir ma da iwyo av Ra neTi dan ja ris gay va na, ori kvi ris Sem deg ki mos kovs re iga ni ew vi a.

vi zi ti sab Wo Ta kav Sir Si mim di na re mwva ve po li tiku ri de ba te bis fon ze wa ri mar Ta. am dro i saT vis parti ul ma no men kla tu ram uk ve naT lad ga ac no bi e ra, rom gor ba Co vis re for me bi saf rTxes uq mni da maT Za la ufle bas. ami tom xel mZRva ne lo bis er Tma na wil ma li ga Covis me Ta u ro biT ide o lo gi u ri kon trSe te va wa mo iwy o. mar tSi ga zeT `so vet skaia ro si a Si~ ga moq vey nda sta ti a, ro me lic mkac rad ak ri ti keb da re for ma to rebs da icavda le ni nur prin ci pebs. li ga Cov ma isar geb la imiT, rom gor ba Co vi ucx o eT Si im yo fe bo da vi zi tad da mo u woda par ti ul or ga ni za ci ebs, ga ne xi laT ga moq vey ne bu li pub li ka ci a. es aS ka ra ga mow ve va iyo gor ba Co vis gun dis mi marT. mos kov Si dab ru ne bul ma gor ba Cov ma po lit bi uros sxdo ma ze SeZ lo vi Ta re bis Ta vis sa sar geb lod Semot ri a le ba, mag ram mis av to ri tets sak ma od di di Crdili mi ad ga.

* man babraq qarmali Secvala 1988 wels.

202 zurab abaSiZe

aseT vi Ta re ba Si gan sa kuT re biT sa yu radR e bo da simbo lu ri iyo re i ga nis ga mos vla mos ko vis uni ver si tetSi. pre zi den tis ukan le ni nis di di Zeg li `brwyi nav da~, re i ga ni ki aR frTo va ne bul stu den tebs esa ub re bo da li be ra lu ri de mok ra ti is da sa baz ro eko no mi kis fa seu lo beb ze. bev ri Cven ga ni ma Sin pa ra le lebs av leb da rei gan sa da gor ba Covs So ris. sab Wo Ta li de ric sul ufro me tad ix re bo da de mok ra ti is ken, Tum ca ve ra da ver am bob da uars `mis ukan mdgom~ le ni nis mem kvid re o ba ze. `me ti de mok ra ti a, me ti le ni niz mi! ase Ti iyo gor ba Covis lo zun gi da swo red es iyo, al baT, mi si erTer Ti didi Sec do ma. igi le ni niz mis srul yo fa Si xe dav da ga mo savals, ma Sin ro ca swo red le ni niz mi iyo sab Wo Ta sis te mis en de mu ri prob le ma, anu gor ba Co vis `pe res tro i ka~ ar iT va lis wi neb da imis re for mi re bas, rac Zi re u lad iyo Se sac vle li. kom par ti is de mok ra ti za cia ki Se uZ le beli aR moC nda. igi re for mas ar eq vem de ba re bo da.

re for me bi Ria sa zo ga do e bi sa da sa baz ro eko no miki sa ken un da wa su li yo, an Set ri a le bu li yo ukan, le ninizmsta li niz mi sa ken. ma Sin Za li an po pu la ru li iyo gamo naT qva mi, rom mu dam na xev rad or sul mdgo ma re o ba Si yof na Se uZ le be lia*.

ro nald re i gans ki mos ko vi Za li an mo e wo na. gor baCov Tan er Tad wi Tel mo e dan ze se ir no bi sas Jur na listma mas hkiTx a:

– Tqven isev TvliT, rom sab Wo Ta kav Si ri bo ro te bis im pe ri a a?

– ara – upa su xa man. – es sxva dro iyo, sxva epo qa23.1988 wlis 7 de kem bris gor ba Co vis sity vam ga e ros ge

ne ra lur asam ble a ze msof lio SeZ ra. man Ca mo a ya li ba Ta vi si axa li az rov ne bis prin ci pe bi da ga nacx a da, rom

* Tumca, rogorc Cans, absoluturi cnebebi politikaSi ar arsebobs, radgan mezobelma CineTma moaxerxa swored is, rac gorbaCovma ver SeZlo. man `SeauRla~ komunisturi ideologia sabazro ekonomikasTan da udides warmatebebsac miaRwia.


ne bis mi er qve ya nas un da hqon des uf le ba, air Ci os sa kuTa ri gza ucxo Ca re vis ga re Se, anu e. w. so ci a lis tur qvey nebs Tvi Ton un da ga da ewy vi taT Ta vi si be di. sab WoTa kav Si ri ki sa ga reo po li ti ka Si uars am bob da pro leta ru li in ter na ci o na liz mi sa da kla sob ri vi mid go mis prin ci peb ze.

es umaR le si tri bu ni dan `breJ ne vis doq tri nis~ ofici a lu ri uar yo fa iyo. ami e ri dan Za la da Za lis ga mo yene biT da Si ne ba sa ga reo po li ti kis in stru men ti aRar un da yo fi li yo. ar Ce va nis Ta vi suf le ba uni ver sa lu ri prin ci pia da am Tval saz ri siT ara na i ri ga mo nak li si ar un da ar se bob des~24.

mos ko vis am po li ti ku ri ne bis de mon stri re bi saT vis gor ba Cov ma ga nacx a da, rom ssrk cal mxri vad am ci reb da Ta vis Se i a ra Re bul Za lebs na xe va ri mi li o ni (!) ja ris kacis ode no biT da sa pa su xod ara na ir na bijs an daT mo bas ar iTx ov da.

gor ba Co vis es sity ve bi msof li o Si axa li wes ri gis dam ya re bas mo as wa veb da. es kar gad es mo daT ge ne ra lu ri asam ble is de le ga tebs, rad gan maT ise Ti ova ci e bi mouwy ves sab Wo Ta li ders, ro go ric am or ga ni za ci is kedlebs ar ax sov da.

gor ba Co vis ini ci a ti vas e. w. so ci a lis tu ri ba nakis qvey neb mac mi ba Zes da ma Tac cal mxri vad Se am ci res Ta vi an Ti Se i a ra Re bu li Za le bi sa er To jam Si 56 aTa si sam xed ro mo sam sa xu riT, 2 aTa si tan kiT, 130 TviT mfrina vi Ta da aTa sam de sa ar ti le rio er Te u liT. sam xed ro xar je bi ki – TiT qmis 14%iT25. Se iZ le ba vin mes efiq ra, rom ga ma le bu li Se i a ra Re bis pro ce si ga ma le bu li gani a ra Re biT ic vle bo da. mag ram, sab Wo Ta kav Sirs aR mosav leT ev ro pa Si jer ki dev hyav da 53 aTa si (!) tan ki, 29 aTa si sa ar ti le rio da nad ga ri da 4880 TviT mfri na vi26. Tum ca am war mo ud ge ne li mas Sta be bis sam xed ro Za la sac aRar Se eZ lo kars mom dga ri mov le ne bis Se Ce re ba.

204 zurab abaSiZe

`pat ri ar qis Se mod go ma~ da er Ti a ni ev ro pa

1980ia ni wle bis bo los ase Ti anek do ti gaC nda: `peres tro i kis~ Se de gad qve ya na Si Seq mni li rTu li vi Ta rebis ga mo gor ba Cov ma sta li nis su li ga mo i Za xa da rCe va hkiTx a, ra ga va ke To o. sta lin ma mas ori rCe va mis ca. pirve li: gor ba Covs un da da ex vri ta mTav ro bi sa da umaR lesi sab Wos wev re bi, ase ve mTe li opo zi ci a; me o re: sa Wi ro iyo krem lis ked le bis mwva ned ga da Reb va. gor ba Co vi dain te res da, ked le bis ga da Reb va ra sa Wi ro a o? sta lin ma mi u go: asec vi co di, rom pir vel rCe vas Tan da kav Si re biT kiTx ve bi ar ga giC nde bo da o.

Tum ca uk ve gvi an iyo: re vo lu ci is Se Ce re ba Se saZ lebe lia da sawy is Si, mag ram ara bo lo Si.

mar Tlac, ma Sin, ro ca sab Wo Ta kav Si ri sa da mi si lide ris sa er Ta So ri so av to ri te ti ar na xu lad iz rde boda, qvey nis Sig niT da mTli a nad e. w. so ci a lis tur ba nak Si vi Ta re ba sul uf ro iZa be bo da. gor ba Co vis sa ja ro o bam biZ gi mis ca dis ku si e bis jaW vur re aq ci as, ro me lic mTel sa zo ga do e bas mo e do. er Ti a nad ala pa rak da di di da pa tara, Wkvi a ni da su le li, da Cag ru li da pri vi le gi re bu li. yve la ̀ er Tba Sad~ mix vda, Tu ra sa Si ne li yo fi la sab Wo Ta sis te ma. da iwyo Se jib ri ne ba dar Tul vaJ ka co ba Si (sa qarTve lo Si yve lam wve ri mo uS va da mo Ru Su li sa xe mi i Ro). kri ti kis sa miz ned um Tav re sad TviT gor ba Co vi xde boda, ro me lic, kri ti kos Ta mra val mi li o ni a ni ar mi is azriT, `ver xe dav da, ver afa seb da, ar ico da, ar es mo da~ da sxv. gor ba Covs mar Tlac hqon da er Ti uc na u ri Tvi se ba: igi sity ve bis maq si ma lu ri ra o de no biT az ris mi ni ma lur ode no bas gad mog vcem da. er Ti kri ti ko si Tvli da, rom re for me bi me tis me tad ne la mim di na re ob da, me o re ki piri qiT – me tis me tad Cqa ra. yve las Ta vi si re cep ti hqonda, ubad lo pa na ce a, ge ni a lu ri prog ra ma Tu kon cef ci a. yve la Wku is swav le bas moh yva. aRa ra vis ax sov da Sro ma, sam sa xu ri, saq me. `Cven Ta vi ise mog vaqvs, vi Tom vmu Sa obT,


mTav ro bas ki – vi Tom xel fass gvix dis~ – ar xe i nad xumrob da yve la.

qvey nis eko no mi ka ki uf skru li sa ken mi e qa ne bo da. iqmne bo da STa beW di le ba, rom am sfe ro Si gor ba Covs warmod ge na ar hqon da, Tu ra un da ga e ke Te bi na. igi Tvli da, rom eko no mi ku ri aR mav lo ba de mok ra ti za ci is gaR rma vebis Se de gad da iwy e bo da, rac ab sur di aR moC nda. sa Wi ro iyo ga az re bu li, kva li fi ci u ri na bi je bi eko no mi ku ri var dnis Se sa Ce reb lad. xe li suf le ba ki Tvi Ton uwy obda xels me ur ne o bis moS las. ma ga li Tad, sa xel mwi fo sawar mo eb Si Se mo i Res mmar Tve lo bis ar Cev ne bi, ra mac wi na plan ze wa mos wia po pu lis te bi da Sar la ta ne bi. isi ni muSebs swraf gam did re bas hpir de bod nen, Tvi Ton ki sa xelmwi fo qo ne bas iji bav dnen. mi i Res ka no ni, rac sa bi u je to Tan xe bis ko o pe ra ti ve bis an ga ri Seb ze ga da qaC vis ub ra lo sa Su a le bas iZ le o da. aga Se na Rmer Tma! Sev qmni sa ku Tar ko o pe ra tivs da gad mo vi ricx av sa mi nis tro dan `spon sorul Tan xebs~. in fla cia mZvin va reb da, fu li xel Si dnebo da.

CIAs mo na ce me biT, ssrkis sa xel mwi fo bi u je tis defi ci ti 1985-1987 wleb Si 4jer ga i zar da, xo lo 1988 wlis bo lo saT vis TiT qmis 5jer da 100 mlrd. rubls mi u axlov da. es er Ti a ni erov nu li pro duq tis TiT qmis 10% iyo, rac uaR re sad sa gan ga So mov le na gax ldaT. aSSis daz ver vis spe ci a lis tTa az riT, uax lo e si 5 wlis manZil ze sab Wo Ta eko no mi ka Si vi Ta re bis ga um jo be se bis alba To ba uaR re sad da ba li iyo27.

mi u xe da vad ami sa, aSSis daz ver vis va ra u diT, produq te bis de fi ci tis ga mo Se saZ lo mRel va re ba an bun ti ver Se uq mnid nen se ri o zul prob le mebs gor ba Covs da mis re for mebs. krem lis mTa var ga mow ve vad mo i az re bo da sepa ra tis tu li moZ ra o be bi da Za la do ba eT ni kur sa fuZvel ze. CIA swo red mzard na ci o na liz mSi xe dav da `pe restro i kis~ aqi lev sis qusls28.

206 zurab abaSiZe

er Tba Sad ga iR vi Za na xev rad mi Zi ne bul ma erov nulma Seg ne bam. sab Wo Ta res pub li keb Si fuZ nde bo da sa xalxo fron te bi, par ti e bi, moZ ra o be bi. moTx ov ne bi Ta vi dan mok rZa le bu li iyo. ker Zod, bal ti is pi re le bi jer mxolod po li ti ku ri da eko no mi ku ri av to no mi is ga farTo e bas iTx ov dnen, ra zec krem li adek va tu rad ar re agi reb da. da iwyo Se i a ra Re bu li da pi ris pi re be bic `moZ me res pub li keb Si~. pir ve li mTi a ni ya ra ba Ri iyo.

gor ba Covs TiT qos bu ne bac aum xed rda. 1988 wlis dekem ber Si som xe Tis qa laq spi tak Si mom xdar ma uZ li e res ma mi wis Zvram 25 aTa si ada mi a nis si cocx le im sxver pla.

1989 wlis 9 ap rils sa qar Tve lo Si praq ti ku lad dasrul da sab Wo Ta wyo ba. es uk ve sxva sa zo ga do e ba iyo, sxva qve ya na.

krem li xe dav da, rom sab Wo Ta kav Sir Si vi Ta re ba kontro li dan ga mo di o da. am mdgo ma re o bis ga mos wo re bas igi sa er Ta So ri so sar bi el ze ga aq ti u re biT cdi lob da. er Ti me o ris mi yo le biT mos ko vi sxva das xva ini ci a tivebs sTa va zob da da sav leT sa da me zob lebs. isi ni erTi ini ci a ti vis Ses wav las ver as wreb dnen, rom maT uk ve krem lis axa li idea un da ga ne xi laT. es ra Rac ma ra Tons wa a gav da.

1989 wlis 20 ian vars va Sin gton Si aSSis axa li pre ziden tis jorj bu Sis ina u gu ra cia Ca tar da. bu Si, ro gorc ga moc di li po li ti ko si, kar gad xe dav da, Tu ra o den didi cvli le be bi elo da msof li os mi si sap re zi den to peri o dis dros. mag ram, ro gorc Sem deg ga ir kva, verc buS ma gan sazR vra am cvli le be bis sis wra fe da mas Sta be bi.

1989 wlis ap ril Si CIAs mi er mom za de bul ana li ti kur mox se ne ba Si war mod ge ni li iyo das kvna, rom ax lo da saSu a lo per speq ti va Si sab Wo Ta kav Si ri kvlav dar Ce bo da aSSis mo wi na aR mde ged, xo lo mi si ev ro pu li po li ti ka se ri o zu li ga mow ve va iq ne bo da na tos er Ti a no bi saT vis. pi ra dad gor ba Co vis per speq ti vas CIAs spe ci a lis te bi op ti mis tu rad afa seb dnen da mi iC nev dnen, rom prin ci pu


li cvli le be bi sab Wo Ta sa ga reo po li ti ka Si mo sa lod neli ar iyo29.

esec Se uc do me li cen tra lu ri sa daz ver vo sam marTve lo! or we li wad Si sab Wo Ta kav Si ri sa er Tod aRar iar se bebs!

mag ram iqam de jer ki dev bev ri ram gve lo da. mos kov Si sa xal xo de pu tat Ta yri lo ba ga i mar Ta, pir

ve lad Cvens mex si e re ba Si de pu ta te bi ga moT qvam dnen opo zi ci ur Tu al ter na ti ul mo saz re bebs. gan sa kuTre bul STa beW di le bas to veb da bal ti is pi re li de le gate bis ga az re bu li, Wkvi a ni ga mos vle bi. STam beW da vi iyo aka de mi kos sa xa ro vis sity va, ro mel mac sab Wo Ta kon stitu ci is Zi re u li Sec vla mo iTx o va.

yri lo ba ze mwva ved dad ga sa kiTxi Tbi lis Si 9 ap rils gan vi Ta re bu li dra ma tu li mov le ne bis Se sa xeb. qar Tveli, ru si, uk ra i ne li, bal ti is pi re li de le ga te bi mkacrad mo iTx ov dnen am mov le ne bis ga mo Zi e bas da dam na Sa veTa das jas. Se iq mna spe ci a lu ri ko mi sia ana to li sob Ca kis Ta os no biT.

de le ga teb ma mi i Res re vo lu ci u ri ga dawy ve ti le ba sab Wo Ta kav Sir Si mra val man da ti a ni ar Cev ne bis Ca ta rebis Se sa xeb, rac faq tob ri vad ko mu nis tu ri par ti is erTpi rov nu li mmar Tve lo bis da sas ruls mo as wa veb da.

mi u xe da vad ase Ti cvli le be bi sa, sa zo ga do e bis di di na wi li ma inc un dob lo biT uyu reb da `pe res tro i kas~. ki, da uS ve ben mra val par ti u lo bas, mag ram ko mu nis te bi xeli suf le ba Si dar Ce bi an, da nar Ce ne bi ki ci xe Si aR moC ndebi an, – var wmu neb diT er Tma neTs.

ko mu nis tu ri re Ji me bis moS lis pro ce si ga ci le biT swra fad mim di na re ob da aR mo sav leT ev ro pa Si.

1956 wlis un gre Tis mov le ne bis gmi ris im re na dis gadas ve ne bis ce re mo ni als 1989 wlis 16 iv niss bu da peS tSi ora si aTa si ada mi a ni da es wro, maT So ris qvey nis axa li re for ma to ri pre mi e ri mik loS ne me ti. ram de ni me dRis Sem deg ki un gre leb ma da iwy es un gre Ti sa da av stri is

208 zurab abaSiZe

sazR var ze mav Tul xlar Te bis Ca mox sna. yve la mos ko vis re aq ci as elo da, mag ram krem li dum da.

iv nis Si ve po lo neT Si ga i mar Ta sa par la men to ar Cevne bi da `so li da ro bam~ sas ti kad da a mar cxa sa xe li sufle bo par ti a. po lo neT Si aR mo sav leT ev ro pis pir ve li ara ko mu nis tu ri mTav ro ba Se iq mna. qve ya nas axa li li deri hyav da – lex va len sa. ro de sac gor ba Co vis Ta na Sem wes hkiTx es, Tu ras fiq rob da mos ko vi ama ze, man ga nacx a da, rom es po lo ne Tis Si na ga ni prob le ma iyo da Tan frenk si nat ras cno bi li sim Re ris sity ve bi mo iS ve li a: `My way~. ase rom, po lo neT ma Ta vi si gza air Ci a. da sav leT Si am komen tars sas wra fod `ku di mo a bes~ da mas si nat ras doqtri na uwo des.

no em ber Si Ta nam de bo bi dan ga dad ga bul ga re li ko munis te bis li de ri to dor Jiv ko vi, ro me lic qve ya nas 25 wlis man Zil ze mar Tav da. mi si say va re li sim Re ra iyo – `ra la ma zia bul ga re Ti, mag ram ru se Ti uke Te sia~. ax la bul ga reTs uk ve ko a li ci u ri mTav ro ba hyav da, ro me lic si nat ras `han gebs~ ime o reb da.

ase ve xa ver dov nad, sis xlis ga re Se Se ic va la xe li sufle ba Ce xos lo va ki a Si. 1989 wels pre zi den tad `pra Ris ga zaf xu lis~ erTer Ti aq ti u ri mo na wi le, cno bi li mwera li vac lav ha ve li air Ci es. erov nu li asam ble is Tavmjdo ma re ki aleq sandr dub Ce ki gaxda. ga mar Tlda mis mier 1968 wels war moT qmu li sity ve bi: `yva vi le bis ga Tel va ga zaf xu lis mos vlas ver Se a Ce rebs~.

rac uf ro ti ra nu lia re Ji mi, miT uf ro dra ma tulad xde ba mi si xe li suf le bi dan Ca mo So re ba. swo red ni ko lae Ca u Ses kus ase Ti des po tu ri re Ji mi mar Tav da ru mi neTs 1965 wli dan. 1989 wlis de kem ber Si q. ti mi Soa ra Si Ca u Ses kus wi na aR mdeg de mon stra ci e bi da iwy o. diq ta tor ma Ta vis cno bil sa i dum lo po li ci as – `se kuri ta tes~ brZa ne ba mis ca ia ra Ri ga mo e ye ne bi naT, ra mac 92 ada mi a ni im sxver pla. pro tes tis tal Ram bu qa res tSi ga da i nac vla, Sem deg ki mTels qve ya nas mo e do. Ca u Ses ku


mo mi tin ge Ta wi na Se ga mo vi da da sxva das xva da pi re bebiT ma Ti dawy na re ba sca da. mag ram xal xi uk ve ka raqs ki aRar iTx ov da, ara med diq ta to ris ga dad go mas. Ca u Sesku da mi si me uR le ele na iZu le bu li gax dnen bu qa res ti da e to ve bi naT, mag ram ma le isi ni da a pa tim res da yo velgva ri ga sa mar Tle bis ga re Se umal ve dax vri tes. ra kacTmo Zu lec un da yo fi li yo Ca u Ses ku, dax vre tis kad rebma Cven Si ma inc um Zi me si gan cde bi ga mo iw vi a. ase sis xliT iwy e bo da ru mi ne Tis Ta vi suf le bis gza. vi Ra cam ma Sin Cer Ci lis sity ve bic mo i go na: `Tu ki mTel ma qve ya nam dauS va, rom mas ti ra ni mar Tav da, ami saT vis mxo lod ti ranis da da na Sa u le ba aras wo ria~.

1989 wlis ap ril Si gar da ic va la Ci ne Tis kom par ti is ge ne ra lu ri mdi va ni xu ia o ba ni, ro me lic co ta xniT adre qvey nis re a lur ma mmar Tvel ma den si a o pin ma Ta nam debo bi dan ga da a ye na zed me ti po li ti ku ri li be ra liz mis ga mo. `Ci ne li gor ba Co vis~ gar dac va le bas Tan da kav Si rebiT da pro tes tis niS nad pe ki nis ti an na me nis cen tra lur mo e dan ze de mon stra ci e bi da iwy o. stu den tebs pro vinci i dan Ca mo su li axal gaz rde bic uer Tde bod nen da ma le ga mos vleb ma ma sob ri vi xa si a Ti mi i Ro. de mon stran te bi iTx ov dnen sity vis Ta vi suf le ba sa da, sa er Tod, re Ji mis de mok ra ti za ci as. swo red aseT vi Ta re ba Si pe kins gorba Co vi ew vi a. de mon stra ci eb ze gaC nda lo zun ge bi: `ga umar jos gor ba Covs!~ ro de sac gor ba Cov ma den si a o pin Tan de mok ra ti is Se sa xeb da iwyo sa u ba ri, am uka nas knel ma sabWo Ta ko le gas Se ax se na, rom Ci neT Si er Ti mi li ar di ka ci cxov rob da. das kvne bi Tvi Ton gor ba Covs un da ga mo e ta na: ra elo da msof li os, Tu Ci ne Ti ai re o da?

4 iv niss de mon stran te bis da saS le lad ti an na me nis moe dan ze ja ri da tan ke bis ko lo na Se iW ra. sas ti ki dar be vis Se de gad uam ra vi ada mi a ni da i Ru pa (zus ti ra o de no ba ucno bi a). ko mu nis tu ri re Ji mis wi na aR mdeg brZo lis sim bolod iq ca uc no bi Ci ne li axal gaz rda, ro me lic tan kebs win aRud ga ce lof nis par kiT xel Si.

210 zurab abaSiZe

ase rom, ko mu nis tur ma Ci neT mac Ta vi se bu rad `si natras doq tri na~, anu Ta vi si gza air Ci a. am gzas mi li ardi a ni qve ya na de mok ra ti is ken ki ar mih yav da, ara med moder ni za ci i sa ken. Zne lia imis Tqma, Tu ro me li ar Ce va ni uf ro swo ri iq ne bo da Ci ne Tis Tvis, rad gan yve las Ta vi si gza aqvs, Ta vi si fi lo so fi a, Ta vi si sam ya ro. faq ti a, rom dRe van de li Ci ne Ti eko no mi ku ri gan vi Ta re bis tem pe biT msof li o Si erTer Ti yve la ze war ma te bu li qve ya na a.

Ci ne Tis xe li suf le bis mkac rma moq me de bam sak ma od Se a gu li a na aR mo sav leT ger ma ni is li de ri erix ho ne keri. igi jer ki dev 1989 wlis da sawy is Si gvar wmu neb da, rom ber li nis ke de li ki dev asi we li iar se beb da. gdris propa gan dac xaz gas mu li mi niS ne biT ac nob da mo sax le o bas ti an na me nis mo e dan ze Ci ne Tis sa xal xo ar mi is `pat ri otul moq me de bas an ti sa xel mwi fo eb ri vi ele men te bis wina aR mdeg~.

mag ram mas Sem deg, rac un gre Ti sa da av stri is sazR vari ga ix sna, aTa so biT aR mo sav leT ger ma nel ma Ta vi an Ti pa ta ra `tra ban te biT~ av stri as mi a Su ra, sa dac Tav Se safars iTx ov dnen. `tu ris te bis~ ra o de no bam seq tem bris bo los uk ve 130 aTass mi aR wi a. 3 aTa sam de gdris mo qa la qe me zo be li Ce xos lo va ki i dan cdi lob da gfrSi ga das vlas.

1989 wlis 7-8 oq tom bers gor ba Co vi ofi ci a lu ri vizi tiT Ca vi da ber lin Si, sa dac gdris Seq mnis sa i u bi leo Ta riRs aR niS nav dnen. xe li suf le bis mi er or ga ni ze bul mSro mel Ta de mon stra ci a ze uc bad ga is ma xme bi: `gor bi, gviS ve le! gor bi, ar wax vi de!~ vi Ra cam tran spa ran tic aRmar Ta: `mog va ci leT ke de li!~

de mon stra ci is Sem deg gor ba Cov ma ga af rTxi la gdris xel mZRva ne lo ba, rom sa Wi ro iyo ra di ka lu ri re forme bis ga ta re ba. sab Wo Ta li de ris re ko men da ci am Se de gi ga mo i Ro da ram de ni me dRe Si gdrs axa li xel mZRva ne li mo ev li na – egon kren ci.

no em ber Si ber li nis cen trSi, cno bil aleq san derplac ze uk ve er Ti mi li o ni ada mi a ni id ga pro tes tis


niS nad. da sawy is Si ma Ti mTa va ri lo zun gi iyo: `aqe dan gag viS viT!~, xo lo co ta mog vi a ne biT: `Cven aq vrCe biT!~ mTav ro bam ga dawy vi ta Se mo e Ro aR mo sav leT ger ma ni i dan da sav leT ger ma ni a Si gam gzav re bis ga i o le bu li we se bi, rom le bic Za la Si ram de ni me dRe Si un da Se su li yo. am gadawy ve ti le bis ga sac no bad Si na gan saq me Ta mi nis trma Sabov skim pres kon fe ren cia mo iw vi a. Jur na lis te bis kiTxva ze, Tu ro di dan amoq med de bo da axa li we se bi, mi nis trma Sec do miT ga nacx a da – `dRe i dan veo~.

aTi a Ta so biT aR mo sav leT ber li ne li sazR vars mi awyda, mag ram me sazR vre ebs ara na i ri in for ma cia ar hqondaT. isi ni xel mZRva ne lo bas Tan da kav Si re bas cdi lobdnen, mag ram ama od: pa su xis mgeb lo bas Ta vis Tav ze ara vin iReb da. me sazR vre eb ma sa bo lo od Tvi Ton mi i Res ga dawyve ti le ba da ada mi a ne bis es di di ma sa da sav leT ber linSi ga da vi da. maT iq yva vi le bi Ta da ova ci e biT da sav leT ber li ne le bi xvde bod nen.

gor ba Covs amis Se sa xeb mxo lod me o re di liT ac no bes. mi si ko men ta ri ase Ti iyo: `swo ri ga dawy ve ti le ba a!~30.

swo red ami tom iT vle ba 9 no em be ri ber li nis ked lis `da ce mis~ dRed, Tum ca fi zi ku rad igi od nav mog vi a ne biT mo Sa les.

da in gra `ci vi omis~ mTa va ri sim bo lo. sab Wo Ta kav Sir sa da aR mo sav leT ev ro pa Si jer ki dev

bev ri cvli le ba iyo mo sa lod ne li, mag ram mTa va ri uk ve mox da: msof lio Se ic va la!

212 zurab abaSiZe

20 wlis Sem deg

dRes bevrs da o ben ima ze, Tu ro dis das rul da `ci vi omi~. er Ti na wi li mi iC nevs, rom igi dam Tav rda mal ta Si, 1989 wlis bo los gor ba Co vi sa da j. bu Sis Sex ved ri sas. me o re ni Tvli an, rom es epo qa ger ma ni is ga er Ti a ne bi sa da aR mo sav leT ev ro pi dan sab Wo Ta ja ris gay va nam da as rula. di di na wi lis az riT ki sab Wo Ta kav Si ris daS lam daus va wer ti li `civ oms~.

Ce mi az riT, fsi qo lo gi u rad `ci vi omi~ ber li nis kedlis dan gre vam da as ru la. Se ic va la po li ti kos Ta da Cveu leb riv ada mi an Ta fsi qi ka. isi ni er Tma neTs mtre bad ukve aRar mi iC nev dnen. aRarc ori da pi ris pi re bu li ba na ki ar se bob da, rad gan yve la Ta vis gzas ir Cev da. es gze bi ki er Ti a ni ev ro pis ken mi di o da.

war mo ud ge ne lia imis zus ti da an ga ri Se ba, Tu ra dauj da ka cob ri o bas `ci vi omi~. ar se bobs Sem za ra vi cif rebi da sta tis ti ka. ma ga li Tad, mxo lod bir Tvu li ia ra Ris war mo e ba ze 1945-1990 wleb Si da i xar ja da ax lo e biT 8 trili on (!) do la ram de. am Tan xis er Ti me xu Te dic ki sak ma risi iq ne bo da imi saT vis, ra Ta msof li o Si mog va re bu li yo Sim Si lis prob le ma, ga ne kur naT mra va li da a va de bi sa gan aso biT mi li o ni ada mi a ni. amis ma giv rad aR niS nu li saxsre biT Se iq mna 18 aTa sam de me ga to nis bir Tvu li ia ra Ri, rom lis ga nad gu re ba sac ki dev mi li ar de bi das Wir de ba*. `civ ma om ma~ im sxver pla mi li o no biT ada mi a ni ko re a Si, vi et nam Si, kam bo ja Si, av Ra neT Si, ev ro pis, ax lo aR mo savle Tis, la Ti nu ri ame ri ki sa da af ri kis qvey neb Si.

faq ti a, `ci vi omi~ sab Wo Ta kav Sir ma pir wmin dad wa a go. sab Wo Ta im pe ria sam xed ro Zli e re bam ver da ic va, pi riqiT, igi mi si ngre vis er Ter Ti mTa va ri mi ze zi gax da.

krem lis mmar Tve leb ma er Tba Sad da kar ges is, ra sac ru se Ti pet re Ii dan mo yo le bu li 300 wlis man Zil ze ag

* meore msoflio omSi gamoyenebuli Wurvebis saerTo raodenoba ar aRemateboda 6 megatonas.


ro veb da _ ucxo te ri to ri e bi, gav le nis sfe ro e bi, ukide ga no sazR vre bi.

1950an wleb Si da sav leT Si Si Sob dnen, rom azi i sa da sxva kon ti nen te bis qvey ne bi, do mi nos Te o ri is mi xed viT _ er Ti me o ris mi yo le biT, sab Wo Ta gav le nis sfe ro Si aRmoC nde bod nen. si nam dvi le Si ki TviT e. w. so ci a lis tu ri ba na ki da i Sa la do mi nos efeq tiT, er Tba Sad da sa bo lo od.

ga mar Tlda ke na nis 1946 wlis wi nas war mety ve le bac: `Tu ki ko mu nis tu ri par ti is er To ba da ir Rva, sab Wo Ta ru se Ti, msof li os er Ter Ti uZ li e re si sa xel mwi fo, umal yve la ze sust da ubad ruk qvey nad ga da iq ce va~. marTlac, 1990i a ni wle bis da sawy is Si uk ve da mo u ki de be li ru se Tis fe de ra cia um Zi mes mdgo ma re o ba Si aR moC nda, igi qa o sis pi ras id ga. yo fi li mtre bis _ da sav le Tis qvey nebi sa gan _ mos ko vi mu da riT iTx ov da fi nan sur da hu ma nita rul dax ma re bas*.

am pe ri od Si di di ime diT Sev cqe ro diT mo ma vals. gvego na, ka cob ri o bam ga da a bi ja un dob lo bas, mtro bas, dapi ris pi re bas da ami e ri dan ga er Ti a ne bu li msof lio erTi a nad Se u tev da si Ra ri bes, uTa nas wo ro bas, da a va de bebsa da eko lo gi ur ga mow ve vebs.

am bed ni er mo ma val Si gve sa xe bo da Cve ni qvey nis, uk ve da mo u ki de be li sa xel mwi fos, mo ma va li.

ber li nis ked lis da ce mis me20 wlis Ta vis mo ax loe bas Tan er Tad msof lio TiT qos kvlav did na wi le bad, da pi ris pi re bul Za le bad iyo fa. Cven sul uf ro xSi rad gves mis, rom mTa va ria ara zo gad sa ka cob rio fa se u lobe bi, ara med po li ti ku ri in te re se bi, fa sobs ara si marTlis Za la, ara med Za lis si mar Tle.

da rac yve la ze aq tu a lu ri a: aba vin war mo id gen da 20 wlis win, rom axa li `ci vi omis~ sa SiS ro e ba pa ta ra sa qarTve los bed Tan iq ne bo da da kav Si re bu li?

ro gorc 2008 wlis ag vis tos mov le neb mac dag va na xa,

* am mravalmiliardiani daxmarebis Sesaxeb dRevandel ruseTSi naklebad laparakoben.

214 zurab abaSiZe

ru se Ti bo lo wleb Si aS ka rad cdi lobs `civ om Si~ da kargu lis anazR a u re bas, igi mom Zlav rda da axa li, di di ambi ci e bi ga uC nda.

mi u xe da vad sa er Ta So ri so Ta na me gob ro bis um wva vesi re aq ci i sa im bo ro te ba ze, rac sa qar Tve lo Si ru seT ma mo i moq me da, da sav le Ti da ru se Ti sa bo lo od ma inc ga mona xa ven sa er To enas, ma Ti ur Ti er Tda mo ki de bu le bis xaris xi Za li an ma Ra li a.

mag ram Se iZ le ba sa qar Tve lo aR moC ndes iseT mdgoma re o ba Si, rom mxo lod mas mo u wi os wi na xaz ze dgo ma da ru seT Tan da mo u ki deb lad `ci vi omis~ war mo e ba. samkvdro sa si cocx lo brZo la ru seT Tan Cven aRar un da davuS vaT. pa ta ra qvey nis va lia maq si ma lu rad ai ri dos daman gre vel da pi ris pi re beb Si Car Tva, ga mo na xos sa er To ena opo nen teb Tan. gan sjis sa ga ni Se iZ le ba iyos yve la feri, gar da Ta vi suf le bis da te ri to ri u li mTli a no bi sa.

qar Tve li fi lo so fo si me rab ma mar daS vi li ru seTs uzar ma zar lods ada reb da, ro me lic sa qar Tve los Tavze hki di a. sa qar Tve lom yve la fe ri un da ga a ke Tos, rom lod ma ar da i ta nos _ am bob da igi.

da sav le Tis ken mi ma va li gza sa qar Tve los Tvis uaR resad rTu li aR moC nda. mag ram dRes Cven mar to ni ar varT. Tu Cven go niv ru lad ga mo vi ye nebT Cve ni par tni o re bis mxar da We ra sa da dax ma re bas, sa qar Tve lo uTu od gax de ba da sav le Tis sam ya ros na wi li. dad ge ba dro da sa qar Tvelo ga er Ti an de ba ise, ro gorc ga er Ti an da 20 wlis win ger ma ni a, ro gorc er Ti an de ba dRes kvip ro si, an ro gorc erT dRes ga er Ti an de ba ko re a.

um Tav res sadR e i so amo ca nad Cvens sa zo ga do e ba Si jer ki dev mim di na re `ci vi omis~ das ru le ba me sa xe ba. Sina ga ni an ta go niz mi, da pi ris pi re ba da SuR li Cve ni si susti sa da da mar cxe bis sa fuZ ve li a. sa zo ga do eb ri vi Tanxmo ba, go ni e re ba da mSvi do ba ki kars gag vix snis Zve li da axa li prob le me bis mog va re bi sa ken.

ami to mac mSvi do bis mo ge ba uf ro Zne li a, vid re omi sa.


bolosityvaoba

`civi omis~ Sesaxeb auracxeli masala arsebobs. am lite raturis didi nawili Cemi yuradRebis gareSe darCa da bevri avtoris moxseniebac ver movaxerxe. Tu mkiTxveli am TemiT dainteresdeba, dResdReobiT masalebis moZieba problemas ar warmoadgens.

magram me ar SemeZlo gverdi ameara henri kisinjeris `diplomatiisaTvis~, romelic, albaT, saerTaSoriso urTierTobebis problematikiT dainteresebuli nebismieri adamianis samagido wigni unda iyos. aseve bevri saintereso informacia moviZie cnobili avtoris jon luis gadisis `civ omSi~. sayuradReboa aSSs centraluri sadazvervo saagentos yofili direqtorisa da amJamindeli Tavdacvis ministris robert geitsis wigni `Crdilidan~. masSi iseTi faqtebia moyvanili, romlebic adre gasaidumloebuli iyo da mxolod bolo wlebSi gaxda xelmisawvdomi. igive SeiZleba iTqvas moskovSi aSSs yofili elCis jon metlokis wignze `reigani da gorbaCovi~.

TavisTavad sayuradReboa sabWoTa avtorebis naSromebic, romelTa Soris, upirveles yovlisa, gamovyofdi nikita xruSCovis, andrei gromikos, eduard SevardnaZis, anatoli dobrininis, viqtor suxodrevis mogonebebs.

axlo aRmosavleTis problemebi SesaniSnavadaa gaSuqebuli revaz gaCeCilaZis citirebul naSromSi. am wignis wakiTxvasac aucileblad vurCev dainteresebul mkiTxvels.

madlobas vuxdi Cems Zmas vaxtangs mxardaWerisaTvis, xolo vaJa lorTqifaniZesa da laSa TabukaSvils zusti da sasargeblo rCevebisaTvis.

gansakuTrebuli madlierebiT avRniSnav marine TuSiSvilis, aseve nodar gioSvilis, leila saaTaSvilis, nana giorgaZisa da ciala xiTarovas daxmarebas.

da bolos, rom ar vxedavde Cemi studentebis interess, albaT am wignis weras sulac ar mivyofdi xels. madloba maT.

216 zurab abaSiZe

citirebuli literatura

Tavi I. `omi damTavrda, mSvidobis geSinodeT...~

1. Уинстон Черчиль, Мускулы Мира. Москва: изд-во „Эскмо“, 2003,

gv. 510.

2. John Lewis Gaddis, The Cold War. London: Penguin Books Ltd, 2005,

gv. 11.

3. Henry Kissinger, Diplomacy. London: Simon & Schuster Ltd, 1995. gv.

400.

4. Simon Sebag Montefiore, Stalin: The Court of the Red Star. New York:

Kopf, 2004, gv. 502.

5. Terry H. Anderson, The United States, Great Britain and the Cold War

1944-1947. University of Missouri, Press, 1981, gv. 69.


gv. 22.

7. George Kennan, Long Telegram From Moscow. Feb. 22, 1946, in For-

eign Relations of the United States, 1946, gv. 666.

8. George Kennan, The Sources of Soviet Conduct. Foreign Affairs, 25

July 1947, gv. 575.

9. Novikov to Soviet Foreign Ministry, September 17, 1946, in Jensen,

ed., Origins of the Cold War: The Novikov, Kennan and Roberts „Long

Telegrams“ of 1946, gv. 3-16.


gv. 482.

11. George Marshall, European Initiative Essential to Economic recovery.

US Department of State Bulletin, vol. XVI, no. 415, gv. 1160.


12. Henry Kissinger, Diplomacy. London: Simon & Schuster Ltd, 1995, gv.

453-454.

13. sainformacio centri natos Sesaxeb. sainformacio biu

leteni #1, 2006, gv. 9.


458.

15. А. Громыко, Памятное, Книга Первая, Москва: изд-во Политичес-

кой Литературы, 1988, gv. 359.


gv. 513.

17. Foreign Affairs. March-April 2008, gv. 28.

18. iqve, gv. 28

19. iqve, gv. 28


468.

Tavi II. krizisidan krizisamde.

1. А. Громыко, Памятное. Книга Первая, Москва: изд-во Политичес-


2. Kathryn Weatersby, Stalin and the Korean War, in Letter and Painter,

eds. gv. 274-275.

3. John Lewis Gaddis, The Cold War. London, Penguin Books Ltd, 2005,

gv. 49-50.

4. John A. Armitage, The View From Czechoslovakia. Seattle: University

of Washington Press, 1982, gv. 225-226.

5. http://www.coldwar.ru.

6. А. Громыко, Памятное. Книга Первая. Москва: изд-во Политичес-


7. Литературная Газета, 1988, №8.

218 zurab abaSiZe

8. Khrushchev Remembers, The Last Testament Massachussets, Bantam

Edition, 1976. gv. 234.

9. John Lewis Gaddis, The Cold war. London: Penguin Books Ltd, 2005,

gv. 125.

10. iqve, gv. 126.

11. Khrushchev Remembers, The Last Testament Massachusetts: Bantam

Edition, 1976, gv. 257.

12. Henry Kissinger, Diplomacy. London: Simon & Schuster Ltd, 1995, gv. 557.

13. iqve, gv. 557.

14. iqve, gv. 558

15. iqve, gv. 559.

16. iqve, gv. 563.

17. Paul E. Zinner. National Communism and Popular Revolt in Eastern

Europe. New York: Columbia University Press, 1956, gv. 463.

18. Keith Kyle, Suez. New York: St. Martin’s, 1991, gv. 314.

19. Little, American Orientalism. gv. 179.

20. Li Zhisui, The Privat Life of Chairman Mao: The Memoirs of Mao’s

Personal Physician, translated by Tai Hung-chao. New York: Random

House, 1994, gv. 115.

21. Khrushchev Remembers, The Last Testament Massachusetts: Bantam

Edition, 1976, gv. 309.

22. iqve, gv. 315.

23. iqve, gv. 299.

24. iqve, gv. 316.

Tavi III. xruSCovis uzustesi raketebi da

misi siurrealisturi diplomatia


gv. 70.


2. В. Суходрев, Язык мой друг мой. Москва: Изд-во АСТ, 1999, gv.

51-52.

3. iqve, gv. 70.

4. iqve, gv. 127129.

5. Khrushchev Remembers, The Last Testament. Massachusetts: Ban-

tam Edition, 1976. p 575.

6. В. Суходрев, Язык мой друг мой. Москва: Изд-во АСТ, 1999, gv. 139.


tam Edition, 1976. gv. 586.



tam Edition, 1976, p 580.

10. А. Громыко, Памятное. Книга Первая. Москва: изд-во Политичес-

кой Лите ратуры, 1988, gv. 393.

11. А. Добрынин, Сугубо доверительно. Москва: „Автор“, 1996, gv. 65.

12. Ф. Фукуяма, Великий разрыв. Москва: изд-во Ермак, 2004, gv. 30.

13. Dean Rusk, As I Saw It. New York: Norton, 1990, gv. 271.

Tavi IV. iluziebis dasasruli da konfrontaciis

axali raundi

1. Аргументы и факты, 1988, №27.


636.

3. iqve, gv. 653.

4. iqve, gv. 660.

5. iqve, gv. 667.

6. iqve, gv. 697.

7. iqve, gv. 697.

8. iqve, gv. 700.

220 zurab abaSiZe

9. А. Добрынин, Сугубо доверительно. Москва: „Автор“, 1996, gv.

165-166.

10. http://www.nr2.ru/117093.html

11. М. Ваисс, Международные отношения после 1945 года. Москва:

„Городец“, 2005, gv. 162.

12. revaz gaCeCilaZe, axlo aRmosavleTi: sivrce, xalxi da

politika. `diogene~, 2003, gv. 334.

13. iqve, gv. 338.

14. М. Ваисс, Международные отношения после 1945 года. Москва:

„Городец“, 2005, gv. 174.

Tavi V. nanatri strategiuli pariteti da

ganmuxtvis epoqa

1. Robert M. Gates, From the Shadow. New York: Simon & Schuster,

1996, gv. 35.


3. iqve, gv. 729.


gv. 149.

5. iqve, gv. 203.

6. В. Суходрев, Язык мой друг мой. Москва: Изд-во АСТ, 1999, gv. 280.

7. iqve, gv. 793.


258.


760.


301.

11. revaz gaCeCilaZe, axlo aRmosavleTi: sivrce, xalxi da

politika. `diogene~, 2003, gv. 340.



1996, gv. 117.

Tavi VI. ganmuxtvis dasasruli

1. Transcript. Kosygin-Taraki telephone conversation, March 17 or 18

1979, CWIHP Bulletin, #8-9 (Winter, 1996/1997), gv. 145.

2. А. Громыко, Памятное. Книга Вторая. Москва: изд-во Политичес-


3. А. Добрынин, Сугубо доверительно. Москва: „Автор“, 1996, gv. 439-440.


1996, gv. 133-134.

5. iqve, gv. 149.

6. Nouvel Observateur. 25 March, 1968,


1996, gv. 147.

8. iqve, gv. 130.

9. iqve, gv. 146.

10. Джек Р. Мэтлок (мл.), Рейган и Горбачев. Москва: „Р. Валент“, 2005,

gv. 50.

11. John Lewis Gaddis, The Cold War. London, Penguin Books Ltd, 2005,

gv. 221.


1996, gv. 164.

13. iqve, gv. 167.

14. iqve, gv. 168.

15. John Lewis Gaddis, The Cold war. London: Penguin Books Ltd, 2005,

gv. 215.


1996, gv. 188.

222 zurab abaSiZe

Tavi VII. sabWoTa `perestroikis~

Tanaavtori ronald reigani.


gv. 213.

2. iqve, gv. 217-218.

3. Ronald Reagan, An American Life. gv. 611.

4. Р. Руковишников, Холодная война, холодный мир. Москва,

академический проект, 2005, gv. 452-453.

5. Speech to members of the British Parliament, London, June 8, 1982.

Reagan Public Papers, 1982, gv. 744-747.

6. Leon V. Sigal, Nuclear Forces in Europe. Washington D.C., Brooklyn’s

Institution, 1984, gv. 86.


gv. 46.

8. iqve, gv. 70.


528.

10. Р. Руковишников, Холодная война, холодный мир. Москва:

академический проект, 2005, gv. 446-447.


gv. 121.

12. iqve, gv. 141.

13. iqve, gv. 143.


1996, gv. 231.


gv. 213.


gv. 231.

17. iqve, gv. 244.

18. iqve, gv.256.


19. iqve, gv. 259.


1996, gv. 424.

21. А. Черняев. Шесть лет с Горбачевым, gv. 188-189.

22. Ronald Reagan, An American Life. gv. 709.

23. Джек Р. Мэтлок (мл.), Рейган и Горбачев. Москва, „Р. Валент“, 2005,

gv. 304.

24. Joseph Rothschild, The Collapse of Communism in Eastern Europe.

New York: Oxford University Press, 1993. gv. 76.

25. Р. Руковишников, Холодная война, холодный мир. Москва:

академический проект, 2005. gv. 520.

26. iqve, gv. 520.

27. iqve, gv. 516.

28. iqve, gv. 539.

29. iqve, gv. 535.

30. Gorbachov interview. CNN, Cold War, Episode 23, The Wall Comes

Down, 1989.

mxatvari: giorgi wereTeli

kompiuteruli uzrunvelyofa: irakli xuciSvili

vuzrvni cemi msoblebis irakli abasizisa da neli … omi.pdf · nebeli epoqa. amitomac vcade tvalis...

Documents