vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: welke, en is er … · 2016-07-13 · • borst,...
TRANSCRIPT
![Page 1: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/1.jpg)
Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie:
Welke, en is er iets aan te doen ?
Liesbeth Boersma, radiotherapeut oncoloog, MAASTRO clinic / MUMC
![Page 2: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/2.jpg)
Inhoud
• Waarom en wanneer radiotherapie, hoe vaak ?
• Bijwerkingen • Vroege en late bijwerkingen RT • Welke bijwerkingen bij borstkanker RT, en
wat is er aan te doen ?
• Enkele conclusies
![Page 3: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/3.jpg)
Wanneer radiotherapie?
• Bij borstsparende therapie: • Altijd
• Na borstamputatie:
• Niet altijd, is afh. van risicofactoren
![Page 4: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/4.jpg)
Waarom radiotherapie ?
• Belangrijkste doel: • Kans op terugkeer in de borst / borstwand /
klieren te verminderen (met een factor 3-4) • Tevens (klein) effect op overleving
• Meest voorkomende “schema’s”: • 16 – 23 fracties van 2. 66 Gy • Fractioneren: sparen gezonde weefsels
EBCTCG analyses, Lancet 2014
![Page 5: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/5.jpg)
Bijwerkingen bestraling Verloop in de tijd
• Acute bijwerkingen en late bijwerkingen
• < 3 mnd vs. na 3-6 mnd
2 weken na
start RT
Piek 2-3 weken na laatste RT
3-6 mnd na einde RT
![Page 6: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/6.jpg)
Bijwerkingen bestraling Acuut vs laat
• Acuut:
• ”Onstekings-achtig beeld”, mn snel delende weefsels zoals huid en slijmvliezen
• Vaak voorbijgaand
• Laat:
• Fibrose +/- chronische onsteking, mn langzaamdelende weefsels, zoals bijv. ruggenmerg
• Vaak irreversibel
![Page 7: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/7.jpg)
Bijwerkingen bestraling Welke – Waar ?
• Afgezien van vermoeidheid:
• Alleen bijwerkingen van die plek die bestraald wordt.
• Bijwerkingen dus afhankelijk van welke weefsels bestraald worden:
![Page 8: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/8.jpg)
Bijwerkingen borstbestraling
• Welk weefsel bestralen we bij borstbestraling ? • Huid, borstklierweefsel, ribben, spieren,
hart, longen
![Page 9: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/9.jpg)
Welke acute bijwerkingen specifiek voor borstbestraling ?
• Rode geïrriteerde, jeukende huid in bestraald gebied
• Soms epidermiolyse
• Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen,
steken in de borst, oedeem borst
• Heel soms tijdelijke slikklachten bij bestraling van klieren rond het sleutelbeen
![Page 10: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/10.jpg)
Acute bijwerkingen borstbestraling Huid
Licht erytheem, 2 weken na start bestraling
![Page 11: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/11.jpg)
Acute bijwerkingen borstbestraling Huid
Epidermiolyse na 2-3 weken na EINDE bestraling
![Page 12: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/12.jpg)
Acute bijwerkingen borstbestraling Huid: Frequentie en ernst
graad 2= forse roodheid/beetje lysis submammair
![Page 13: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/13.jpg)
Acute bijwerkingen borstbestraling Huid: wat te doen ? Alleen symptoom bestrijding
• Huidreactie: • Erytheem: Calendula, carbomeerhydrogel,
corticosteroiden creme
• Epidermiolysis: Mepilex
![Page 14: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/14.jpg)
Acute bijwerkingen bij periclaviculaire RT Slokdarm
Waarom soms slikklachten ?
![Page 15: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/15.jpg)
Acute bijwerkingen RT borst en periclav Borst en slikklachten: wat te doen ?
alleen symptoombestrijding • Slikklachten:
• Meestal geen behandeling nodig, als toch: • Voeding aanpassen • PCM, aspirine • Sucralfaatsuspensie
• Pijn in de borst:
• Meestal niets nodig, als toch: • Paracetamol, NSAIDs
![Page 16: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/16.jpg)
Bijwerkingen bestraling Verloop in de tijd
• Acute bijwerkingen en late bijwerkingen
• < 3 mnd vs. na 3-6 mnd
2 weken na start RT
Piek 2-3 weken na laatste RT
3-6 mnd na einde RT
![Page 17: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/17.jpg)
Welke late bijwerkingen kunnen optreden?
• Fibrose, waardoor slechte cosmetiek, pijn, vatbaarder voor infecties
• Huid: hyperpigmentatie en teleangiëctastieën
• Rib pijn, periostitis, fractuur (<2%)
• Longschade – pneumonitis (< 2%)
• Hartschade (< 2%)
• Lymfoedeem: arm (5-10%)
• Schouderfunctie: beperkt (15-35%)
• Tumoren: als gevolg van RT (< 1%)
![Page 18: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/18.jpg)
Objectieve analyse cosmetiek BCCT.core software
Cardoso & Cardoso, 2007
![Page 19: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/19.jpg)
Late bijwerkingen borst bestraling Fibrose borst
• Fibrose borst, waardoor slechtere cosmetiek
Vóór, 1 en 4 jaar na RT Goed -> matig -> slechte cosmetiek
![Page 20: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/20.jpg)
Late bijwerkingen borst bestraling Fibrose borst
• Fibrose borst, waardoor slechtere cosmetiek
Vóór, 1 en 4 jaar na RT, excellente cosmetiek
![Page 21: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/21.jpg)
Late bijwerkingen borst bestraling Fibrose borst
• Fibrose borst, waardoor slechtere cosmetiek
Vóór, 1 en 4 jaar na RT, matige cosmetiek
![Page 22: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/22.jpg)
Late bijwerkingen borst bestraling Fibrose borst
• Fibrose borst, waardoor slechtere cosmetiek, pijnlijk, vatbaarder voor infecties 2 jaar na RT, slechte cosmetiek, erysipelas beeld
![Page 23: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/23.jpg)
Late bijwerkingen borstbestraling Fibrose borst: wat is er aan te doen ?
• Cosmetiek: • 70-80%: tevreden tot zeer tevreden • Soms mn correctie contralateraal
• Fibrose, pijn, ontstekingen:
• Uitleg, geruststelling • Pijnstillers • Lymfedrainage • Pentoxifylline 400 mg 1-3 dd, en vitamine E
100 mg 3 dd. • Hyperbare zuurstof • Onderhouds antibiotica
Vrieling et al, R & O 2000 ; LeFaix et al, 1999
![Page 24: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/24.jpg)
Late bijwerkingen borstbestraling Huid: Teleangiectasien, mn in huid-plooien
![Page 25: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/25.jpg)
Welke late bijwerkingen kunnen optreden?
• Fibrose, waardoor slechte cosmetiek, pijn, vatbaarder voor infecties
• Huid: hyperpigmentatie en teleangiëctastieën
• Rib pijn, periostitis, fractuur (<2%)
• Longschade – pneumonitis (< 2%)
• Hartschade (< 2%)
• Lymfoedeem: arm (5-10%)
• Schouderfunctie: beperkt
• Tumoren: als gevolg van RT (< 1%)
![Page 26: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/26.jpg)
Late bijwerkingen borstbestraling Long: Radiatie pneumonitis
Ooi et al, IJRBOP 2001
![Page 27: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/27.jpg)
Late bijwerkingen borstbestraling Long: Radiatie pneumonitis: wat er aan te doen ?
Vanneste et al, NTVO 2012
![Page 28: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/28.jpg)
• Indien (te) hoge dosis op hart: Meer kans op
myocardinfarct
• Indien (te) hoge dosis op hart: Meer kans op andere hartproblemen: ritmestoornissen, pericarditis
• Veelal pas 10-20 jaar na bestraling – dus gebaseerd op oude data !
Late bijwerkingen borstbestraling Hart
Hooning et al 2007; Darby et al NEJM 2013
![Page 29: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/29.jpg)
Hartcontour tijdens vrije ademhaling
Hartcontour tijdens diepe inademing
![Page 30: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/30.jpg)
Hartcontour tijdens vrije ademhaling
Hartcontour tijdens diepe inademing
![Page 31: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/31.jpg)
• Beperkte schouderfunctie: • Oefentherapie
• Lymfoedeem vd arm:
• Alleen als ook axillaire/ periclaviculaire bestraling • Risico rond 5-10%, maar als na OKD: risico veel
hoger • Mn adviezen, voorlichting, bewustwording • Vroege detectie -> lymfedrainage therapie
Late bijwerkingen borstbestraling Arm/schouder: wat en wat er aan te doen?
![Page 32: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/32.jpg)
![Page 33: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/33.jpg)
![Page 34: Vroege en late bijwerkingen van de radiotherapie: Welke, en is er … · 2016-07-13 · • Borst, ribben en spieren kunnen wat pijnlijk aanvoelen, steken in de borst, oedeem borst](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022053008/5f0c19af7e708231d433bdf4/html5/thumbnails/34.jpg)
Enkele conclusies
• Bij radiotherapie: acute en late bijwerkingen
• Acute bijwerkingen gaan over, late vaak niet
• Behandeling:
• Oefentherapie, lymfdrainage therapie
• Mogelijk effect van pentoxifylline/vit E, hyperbare zuurstof
• Verder vooral gericht op symptoom bestrijding, coping
• Mn preventie van belang: steeds minder - of vooral preciezer bestralen !