Bureau de dépôt Bruxelles XAfgiftebureau Brussel X

vo c a t i ovocatio

3e trimestre 2002 | 3de trimester 2002

Revue trimestrielle de la Fondation Belge de la VocationDriemaandelijks tijdschrift van de Belgische Stichting Roeping

2002 7

GRAPHISME | VORMGEVING Marie-Hélène Grégoire.RÉ D A C T I O N | RE D A C T I E Séverine Windels.RE L E C T U R E | HE R L E Z I N G Nadine Wampach, Jan H. Verbanck.ÉDITEUR RESPONSABLE | VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Edouard Jakhian, Albertinaplein 2 place de l’Albertine, Bruxelles1000 Brussel.

Fondation Belge de la VocationSous le haut patronage de Sa Majesté la Reine Fabiola

Place de l’Albertine 2, 1000 BruxellesTél. 02 213 14 90 | Fax 02 213 14 95E-mail : fbv.bsr@online.beSite internet : www.fondationvocation.beLe secrétariat est ouvert lundi, mardi et jeudi de 8h30 à 12h30 et de 13h30 à 17h, mercrediet vendredi de 8h30 à 12h30.

Vocatio est la revue trimestrielle de la Fondation Belge de la Vocation.Lancé en février 2001, ce magazine a pour but de faire connaître l’actionde la Fondation par le biais des projets de ses lauréats.La Fondation Belge de la Vocation fut créée en 1963 par Emile Bernheim à l’exemple de la Fondation française de la Vocation fondée par Marcel Bleustein-Blanchet.Chaque année la Fondation décerne une quinzaine de bourses de 10 000 € à des jeunes de nationalité belge ayant entre 18 et 30 ans etpouvant témoigner d’une véritable vocation. Elle leur donne l’appuifinancier et le soutien moral nécessaires pour l’accomplir et ce dans desdomaines d’activités aussi divers que la médecine, les arts plastiques, lecinéma, la recherche scientifique, la littérature, etc. Elle attribueégalement une bourse spéciale de 25 000 €, le Trèfle d’Or, décernée à unancien lauréat pour distinguer un projet non commercial situé dans lalignée de la vocation déjà reconnue.

Vocatio is het driemaandelijkse tijdschrift van de Belgische StichtingRoeping. Het is in februari 2001 opgericht en heeft tot doel de Stichtingbekend te maken via de projecten van haar laureaten.Emile Bernheim heeft de Belgische Stichting Roeping in 1963 opgerichtnaar het voorbeeld van de Fondation française de la Vocation, gestichtdoor Marcel Bleustein-Blanchet.Elk jaar reikt de Stichting beurzen van 10 000 € uit aan een vijftientaljonge Belgen die tussen achttien en dertig jaar oud zijn en die kunnengetuigen van een werkelijke roeping ; de beurs verschaft hen de moreleen materiële middelen om ze te realiseren. Alle domeinen komen inaanmerking : geneeskunde, literatuur, plastische kunsten, film,wetenschappelijk onderzoek… De Gouden Klaver is een speciale beursvan 25 000 € . Ze wordt jaarlijks door de Stichting uitgereikt en bekroonteen niet-commercieel project van een oud-laureaat dat in de lijn ligt vande eerder erkende roeping.

Président d’honneur | ErevoorzitterClaude Wielemans

Président | VoorzitterEdouard Jakhian

Vice-présidents | OndervoorzittersChevalier EversBaronne VaxelaireBaron de PoschChevalier Leduc

Trésorier | SchatbewaarderEdouard De Ruydts

Belgische Stichting RoepingOnder de hoge bescherming van Hare Majesteit Koningin Fabiola

Albertinaplein 2, 1000 BrusselTel. 02 213 14 90 | Fax 02 213 14 95E-mail : fbv.bsr@online.beWebsite : www.stichtingroeping.beHet secretariaat is open op maandag, dinsdag en donderdagvan 8.30 tot 12.30 uur en van 13.30 tot 17 uur ; op woensdagen vrijdag enkel van 8.30 tot 12.30 uur.

Ludo BekkersGabriel BelgeonneJean BingenThierry BoonFrance BorelHugues BoucherBaron Stijn ConinxBaron André DelvauxLydia Depauw-DeveenEric DesoppereAnnie Devreese-DeclerckRafaël D’HaeneJan Gybels

Baron Edgar KestelootChristian KoninckxPierre LarocheChevalier LeducVicomte Louis le Hardÿ deBeaulieuMarc MendelsonGuy-Roland PâqueVicomte Ilya PrigogineLuc PutmanGustave StoopFrançois TerlindenPierre Van Damme

Membres | LedenMme Mickey BoëlRik De NolfFrançois Desclée de MaredsousFrie Dierickx VisschersJacques DopchiePaul DujardinRoger ForthommeEmmanuel JanssenVicomte Louis le Hardÿ de BeaulieuMme Jean MichielsBaron PhilippsonJacques Planchard, Gouverneur hreStéphane RosenblattBaudouin RuquoisDominique SnyersLuc Tayart de BormsJacques-Ch. Vanden SchrieckBaron VelgePaul Washer

Conseil d’administration | Raad van bestuur Jury

Secrétariat | SecretariaatSecrétaire général | Secretaris-generaalSylviane Jacquet de HaveskerckeDéléguée | AfgevaardigdeNicole GautierSecrétaire | SecretaresseBernadette Stevens

page 4 | pagina 4

page 7 | pagina 7

L’enfant et le deuilDelphine Bauloye

De Urewe-cultuur Marie-Claude Van Grunderbeek

page 9 | pagina 9

page 20 | pagina 20Agenda

page 18 | pagina 18

page 1 | pagina 1

page 14 | pagina 14La jeunesse à KaboulGaël Turine

ArcheologenKatleen Deckers | Marie-Claude Van Grunderbeek

Ad valvas

Een roeping als filmmaker is een creatief proces zonder eindeter Krüger

1999

L’enfant et le deuilDelphine Bauloye

Delphine Bauloye est psychologue spécialisée dans ledomaine du deuil. Depuis janvier 2000 elle anime au seinde l’asbl Cancer et Psychologie des Espaces-Ateliers pourenfants et adolescents ayant perdu un parent. Au momentde leur création, il n’existait pas de projetd’accompagnement pour les enfants en deuil en Belgique.C’est grâce à des échanges avec des partenairesétrangers (France, Suisse et Québec) ainsi qu’avec lesoutien de la Fondation Roi Baudouin et de la FondationBelge de la Vocation dont Delphine fut lauréate en 1998,que le projet a pu être lancé.

Les Espaces-Ateliers sont venus compléter les Espaces-Enfants créés par l’asbl Cancer et Psychologie dans deuxhôpitaux bruxellois, l’hôpital Erasme et l’Institut Bordet.Tous les mercredis après-midi, enfants et adolescentsvisitant un parent malade y sont accueillis par deuxpsychologues spécialisées. Ils peuvent partager avec elleset avec d’autres jeunes leurs questions et leurssouffrances face à l’hospitalisation. Les Espaces-Ateliers

Rouwprocessen bij kinderen

Delphine Bauloye is als psychologe gespecialiseerd in rouw. Sinds januari2000 begeleidt zij voor de vzw Cancer et Psychologie creatieve ateliersvoor kinderen en adolescenten die een ouder verloren hebben. Voor deoprichting van de “Espaces-Ateliers” bestonden er in België geenspecifieke structuren gericht op de opvang en de begeleiding van kinderenin rouw. Het project kwam tot stand door contacten met buitenlandsepartners in Frankrijk, Zwitserland en Québec, alsook met de steun van deBoudewijnstichting en van de Belgische Stichting Roeping, die Delphine in1999 een beurs toekende.De ateliers liggen in het verlengde van de “Espaces-Enfants”,begeleidingsprogramma’s in twee Brusselse ziekenhuizen (Erasmus enBordet) voor kinderen met een zieke ouder. De kinderen kunnen er elkewoensdagmiddag bij twee gespecialiseerde psychologen terecht om hunvragen en angsten bij de ziekenhuisopname met hen en andere kinderen tedelen. Delphine stelde evenwel vast dat het contact met de kinderenverlorenging bij het overlijden van de ouder, net wanneer het kind een

1

1fr 1nl

ont été conçus pour réaliser le suivi psychologique desenfants qui sont venus précédemment aux Espaces-Enfants et qui viennent de perdre un parent. Ils sontouverts à tous et non pas uniquement à ceux qui ontparticipé aux Espaces à l’hôpital. Les objectifs sontmultiples : accompagner l’enfant dans la confrontation

avec la mort, lui permettrede se retrouver avecd’autres enfants qui sontdans une situationsemblable pour ne plus sesentir seul et isolé,favoriser le partage desémotions de chacun au seinde la famille, soutenir le

milieu familial face aux réactions parfois complexes desenfants, prévenir les deuils pathologiques, etc. PourDelphine, responsable des Espaces, il s’agit de sensibiliserle parent veuf et son entourage au fait que l’enfant, toutcomme l’adulte, a besoin qu’on lui accorde une occasion decomprendre, d’une manière appropriée à son âge, ce quiest arrivé à un de ses parents.

Comment fonctionnent les Espaces-Ateliers ?

Actuellement, il en existe plusieurs, à la fois à Bruxellesdans les locaux de Cancer et Psychologie et à Namur auFoyer Saint-François, centre de soins palliatifs. ChaqueEspace dure trois heures et est limité à 8 jeunes maximum,de 4 à 11 ans pour les enfants et de 12 à 18 ans pour lesados. Le même groupe se retrouve pour plusieurs séancesconsécutives mensuelles.Pour les enfants, les deux premières heures sontconsacrées d’une part à des activités communes et d’autrepart à des activités individuelles laissées au libre choix dechacun, avec un cadre réfléchi et des rituels de début et defin. Par exemple, les enfants constituent des boîtes àsouvenirs contenant lettres et objets ou s’expriment endessinant, en confectionnant des collages ou des figurinesen terre glaise. La dernière heure est consacrée à unerencontre avec les adultes qui accompagnent les enfants

car eux aussi ont besoin d’être soutenus. Pourles adolescents, les trois heures sontconsacrées au groupe. Plusieurs activités sontproposées qui facilitent les échanges entreeux. Certains thèmes jugés importants sontabordés mais d’autres tels que la culpabilité,le vécu à l’enterrement, etc. surgissentspontanément suivant les groupes et lesexpériences de chacun.En mars 2001 l’asbl Cancer et Psychologie aorganisé un colloque européen sur le thèmePerdre un parent dans l’enfance. Celui-cis’adressait aux professionnels maiségalement aux enfants endeuillés et à leursparents.

2

1fr

Activité commune : allumer une bougie Activiteit in groep : samen een kaarsje branden

La mort concerne chacund’entre nous et pas

uniquement les spécialistes.Elle devrait se dire avec des

mots vrais et simples.

omgeving gevonden had, waarin het met zijn gevoelens terechtkon. Decreatieve ateliers willen daaraan verhelpen en zowel de kinderen steunenbij de verwerking van het verlies van een ouder als de achtergeblevenouder en zijn of haar omgeving gevoelig maken voor het feit dat dekinderen op hun niveau willen begrijpen wat er met hun ouder gebeurd is.Momenteel bestaan er creatieve ateliers in Brussel en in Namen, telkensvoor groepen kinderen van vier tot elf jaar en groepen tieners van twaalftot achttien jaar. Elke sessie duurt drie uur en telt maximum achtdeelnemers. Er zijn verschillende activiteiten, individueel en gezamenlijk;voor de jongsten is er op het einde van elke sessie een ontmoeting met deouders. De hoofddoelstellingen zijn : het kind begeleiden in zijnconfrontatie met de dood, het kind toelaten andere kinderen te ontmoetenmet gelijkaardige ervaringen, zodat het geen gevoel van isolementontwikkelt, de ontwikkeling van pathologische of complexe rouwprocessenbij het kind voorkomen. Door tekeningen en collages te maken of kleienbeeldjes te boetseren drukken de kinderen hun gevoelens uit ten aanzienvan het verlies en de verwijdering, en leren ze in hun eigen woordenomgaan met de gedachte aan de dood.

3

InfosCancer et Psychologie,avenue de Tervueren 215 bte 141150 BruxellesTél. : 02 735 16 97

Les actes du colloque ainsi que les dates des prochainsEspaces-Ateliers à Bruxelles et à Namur sont disponibles à l’adresse ci-dessus

1nl

Activité indivuduelle : l’enfant exprime au moyen de terre glaise comment ilse sentait au moment du décès, comment il se sent aujourd’hui et commentil pense se sentir plus tard. Au moment du décès : la figurine lève les brasau ciel en s’exclamant « C’est pas possible ! » ; devant la figurine : un cœur.Aujourd’hui : la figurine est triste, il y a un vide dans son cœur. Plus tard :deux grandes et deux petites figurines symbolisent la famille que l’enfantveut fonder plus tard, dans le cœur il reste un vide mais un nouveaubonheur s’est ajouté.

Individuele activiteit : door middel van klei uitdrukking geven aan hoe hetkind zich bij het overlijden voelde, hoe het zich nu voelt en hoe het zich laterdenkt te zullen voelen. Bij het overlijden : het ventje werpt zijn armen in delucht (« Dat kan toch niet ! »), voor hem ligt een hartje. Vandaag : het ventjeis droevig, er is een stuk uit zijn hart. Later : twee grote en twee kleinebeeldjes symboliseren het gezin dat het kind wil stichten ; in zijn hartontbreekt nog steeds een stukje, maar er is ook een nieuw stukje gelukbijgekomen.

4

1999

Peter Krüger

Peter Krüger studeerde filosofie aan de Rijksuniversiteit Gent en de Katholieke Universiteit Leuven. Tijdens zijn academischestudies volgde hij cursussen in videoproductie, filmanalyse, scenarioschrijven, toneelregie, filmproductie en filmmarketing, enrealiseerde hij twee korte films. In dezelfde periode richtte hij samen met een aantal collega’s Inti Films op, een productiehuisvoor documentaires. Sindsdien realiseerde hij verschillende documentaires, waaronder Nazareth, Poets of Mongolia, Roberte’sDans, L’Eclipse de Saint-Gilles en produceerde hij ook documentaires van andere filmmmakers, waaronder Not all that theWorld does, is good for A Mennonite van Lut Vandekeybus. De beurs die hij in 1998 van de Belgische Stichting Roeping kreeg,moest hem toelaten de overstap te realiseren van documentaire regie naar fictie. Vier jaar later is het eindelijk zover : devoorbereidingen voor het draaien van de kortfilm De Vreemde Man zijn volop aan de gang.

Inti Films groeide in korte tijd uit tot een succesvol productiehuis. Hoe kun je dat succes verklaren ?Inti films is in 1993 opgericht door vijf onafhankelijke regisseurs die allen beseften dat ze eigenlijk als filmmakers nergens inhet klassieke productiecircuit terechtkonden en er dus voor kozen een eigen productiehuis op te richten om hun films teproduceren. Er waren op dat moment geen andere doelstellingen dan een structuur in het leven roepen die ons zou toelatenonze eigen films te produceren. Uiteindelijk hebben Peter Brosens en ikzelf Inti als professioneel productiehuis uitgebouwd. Wehebben Inti een duidelijk profiel willen geven door ons toe te leggen op de productie van documentaire auteursfilms met eenuniverseel gehalte en een internationale dimensie.Die eigenheid verklaart deels de snelle internationale doorbraak van Inti. Het internationale potentieel van de films opentimmers ook wegen naar internationale financiering en grote coproducties. Het duurt wel minstens twee jaar om een dergelijkeproject rond te krijgen, maar het laat ons ook toe om onafhankelijk te blijven en niet een soort afleveringsbedrijf te worden,zoals bepaalde productiehuizen die hoofdzakelijk in opdracht van een omroep werken.Inti wordt geassocieerd met creatieve documentaires en we zien toe op de continuïteit van onze projecten. Een ander elementdat zeker tot de snelle opgang heeft bijgedragen, was het volgen van allerlei opleidingen in de sector. Daar ontmoet je geregelddezelfde mensen, je komt in een netwerk terecht, je activiteiten raken bekend en er ontstaan vaste, internationalesamenwerkingsverbanden. Zo zijn al onze films gecoproduceerd door Kristiina Pervillä van Millenium Film in Finland. Dat heefter ondermeer toe geleid dat Inti Films de eerste Finse film heeft geproduceerd : Shepherd (2001), een Fins-Vlaamsecoproductie, gerealiseerd door de vermaarde Finse cineast Markku Lehmuskallio.

Cineast en producent, valt dat te combineren ?Het is niet mijn bedoeling om fulltime producent te worden. Schrijven en nieuwe eigen projecten ontwikkelen vragen veel tijd,die ik niet door het beheer van Inti wil laten opslorpen. De structuur van het productiehuis is goed uitgebouwd, het profiel is er,de contacten ook. Op die basis kan ik één grote productie per jaar uitwerken, zodat er voldoende tijd overblijft voor eigen

1nl

Roberte’s Dans

“ Een roeping als filmmaker is een creatief

5

« La vocation de cinéaste est un processus de création infini »

Peter Krüger a étudié la philosophie aux universités de Gand et de Leuven. Au cours de sa formationacadémique, il a suivi des cours de production vidéo, d’analyse filmographique, d’écriture, de mise enscène, de production cinématographique, de marketing cinématographique. Pendant cette période, il aégalement réalisé deux courts métrages et a fondé avec quelques collègues réalisateurs Inti Films,une maison de production axée sur la production de documentaires. Depuis il a réalisé plusieurs

creaties. Fictie schrijven en regisseren is nu mijn hoofddoelstelling. Mijn langspeelfilmproject is al een tweetal jaren inontwikkeling. De eerste versie van het scenario is ontwikkeld via de scenarioworkshop North by Northwest van hetMEDIA-programma van de Europese Unie. Ik hoop mij na het draaien van mijn kortfilm volledig op dat project te kunnentoeleggen.

Is er een verband tussen de langspeelfilm die je voorbereidt, en de kortfilm die je in september draait ?Ja en neen. Inhoudelijk heeft de kortfilm niets met de langspeelfilm te maken. Ik stootte gewoon op een kortverhaal vanStig Dagerman, dat ik onmiddellijk wilde verfilmen. Achteraf merk ik wel dat ik mij in de keuzes van mijn thema’s steedsdoor dezelfde fascinaties laat leiden. Elke filmrealisatie zie ik als een stap in een creatief proces, waaraan eigenlijk geeneinde komt. De ervaringen tijdens het draaien van de kortfilm zullen ongetwijfeld zeer nuttig zijn voor mijn verdereontwikkeling als filmmaker. Inzake financiering is het raadzaam iets te kunnen voorleggen in het korte genre, als je gaataankloppen bij potentiële geldschieters voor een langspeelfilm. Het is dus een soort proef, een test voor mezelf, waarvanhet resultaat op dit moment moeilijk in te schatten is. Ik hoop natuurlijk dat het een goede film wordt.

Waarover gaat “De Vreemde Man” ?De film evoceert een vervreemdingsproces tussen twee mensen, een koppel, dat al jaren in hetzelfde huis samenleeft. Devrouw ziet haar man veranderen in iemand die ze eigenlijk niet kent. Hij lijkt zich zodanig van haar te verwijderen, dat deverwijdering voor haar een enorme bedreiging vormt. Hoe het afloopt, verklap ik nog niet, maar met het verhaal evoceerik een relatie die totaal ontwricht is. De film stelt de vraag in welke mate we al dan niet met de verandering van de anderkunnen leven. Het is dan ook belangrijk dat de filmmaker niet alle vragen die de film oproept, zelf beantwoordt. Josse DePauw en Catherine ten Bruggencate spelen de hoofdrollen en de Litouwse cameraman Rimvydas Leipus verzorgt defotografie.

1fr

Poets of Mongolia Shepherd

proces zonder einde “

6

documentaires dont Nazareth, Poets of Mongolia, Roberte’s Dans, L’Eclipse de Saint-Gilles et en aproduit quelques autres dont Not all that the World does, is good for A Mennonite de Lut Vandekeybus.Une bourse de la Fondation Belge de la Vocation obtenue en 1998 devait lui permettre de passer à lamise en scène de films de fiction. Quatre ans plus tard c’est bientôt chose faite : Peter prépareactivement le tournage de son premier court métrage qui aura lieu en septembre 2002.

En quelques années Inti Films a acquis une renommée internationale. Comment expliquer ce succès ?Inti Films a été fondé en 1993 par cinq réalisateurs indépendants désireux de créer une structure leurpermettant de produire leurs propres films hors du circuit de production traditionnel. Nous n’avions àcette époque pas d’autres objectifs prononcés. Finalement ce sont Peter Brosens et moi-même quiavons développé le projet initial. Inti Films est devenu une maison de production professionnelle avecun profil bien déterminé. Dès le départ nous avons choisi de produire des documentaires de création,c’est-à-dire des films d’auteur à dimension universelle. Cette spécificité explique en partie pourquoiInti s’est rapidement fait une place sur le marché international. En effet, un large public peut appréciernos films car ils constituent des invitations à l’interrogation et à l’analyse de la condition humaine dansson ensemble. Par conséquent, nous pouvons établir des structures de financement avec despartenaires internationaux et travailler en coproduction avec d’autres maisons de production et/ouavec des chaînes de télévision telles qu’ARTE ou la RTBF.

Comment gérer à la fois le rôle de réalisateur et celui de producteur ?Je n’ai aucunement l’ambition d’être producteur à plein temps. L’écriture et le développement deprojets cinématographiques personnels prennent le pas sur la gestion d’Inti. J’ai la chance de pouvoirme reposer sur une structure bien rodée avec un profil déterminé et des contacts bien établis. Surcette base, je peux travailler à une grande production par an, ce qui me semble réaliste. Pour lemoment, mon objectif principal est l’écriture et la réalisation de films de fiction. Mon projet de longmétrage est en gestation depuis deux ans et j’espère bien pouvoir m’y consacrer totalement après letournage de mon court.

Existe-t-il un rapport entre ce film et le court métrage que tu t’apprêtes à tourner au mois deseptembre ?Oui et non. Du point de vue sujet il n’y a aucun rapport. Je suis tombé sur ce récit de Stig Dagerman etj’ai tout de suite eu envie de le mettre en images. Mais il est vrai que je remarque une certainerécurrence dans les thèmes que je choisis d’aborder. On se laisse toujours guider par les mêmesfascinations. Le film évoque un processus d’éloignement entre un homme et une femme, un couple que de longuesannées de vie commune ont figé dans un mode de vie immuable. Petit à petit la femme s’aperçoit queson mari change au point qu’à ses yeux il devient comme un étranger. Elle ressent ce changementcomme une menace. Sans dévoiler la fin de l’histoire, je peux dire que le film montre une relationcomplètement disloquée et qu’il questionne notre capacité à assumer les changements de l’autre. Les rôles principaux sont tenus par Josse De Pauw et Catherine ten Bruggencate.

1fr

Shepherd

7

2000 | 1981

ArcheologenKatleen Deckers | Marie-Claude Van Grunderbeek

Archéologues

L’archéologie est une science passionnante mais encore malconnue du grand public. Le stéréotype du chercheur enbermuda grattant la terre sous un soleil de plomb sembletenace. Le métier d’archéologue comporte pourtant unéventail d’activités allant de la recherche bibliographique etmuséologique au travail de terrain souvent poursuivi enlaboratoire pour l’analyse et la datation. Rassembler,comparer et évaluer les données obtenues constituent destravaux de longue haleine, avec pour objectif final, lapublication des résultats. Malheureusement, comme biend’autres domaines de recherche scientifique dans notre pays,l’archéologie souffre d’un manque de moyen chronique.Résultat, bon nombre de jeunes archéologues vont chercherailleurs ce qu’il ne peuvent pas trouver ici : des moyens etdes structures leur permettant de travailler correctement.Interrogées à ce sujet, deux archéologues, Katleen Deckerset Marie-Claude Van Grunderbeek, anciennes lauréates de laFondation, confirment et citent leur propre parcours enexemple : à moins de s’autofinancer ou de s’expatrier, la carrière d’archéologue est pour le moins parseméed’embûches.

Katleen Deckers a 27 ans et est docteur en archéologie del’université d’Edimbourg depuis quelques mois seulement.Spécialisée en archéologie chypriote, son terrain d’étudedepuis 1996, elle pratique une archéologie « hors-site » axéesur l’analyse des sols. Cette prospection géo-archéologiquepermet de comprendre l’évolution du paysage et d’en tirerdes conclusions quant aux schémas d’implantation ainsi qu’àl’impact de l’environnement sur l’activité humaine. La boursede la Fondation Belge de la Vocation lui a permis de mener àbien un travail de terrain effectué à Chypre au cours de l ‘été2000 dans des vallées de rivières asséchées (voir photo).Cette aide lui fut précieuse car comme elle le dit si bien la« course aux sous » constitue assurément l’aspect le pluséreintant de son métier. Heureusement, elle vient d’obtenirun poste de post-doctorant de deux ans à l’Université deTübingen qui lui permettra d’étendre ses recherches auProche-Orient et plus particulièrement à la Syrie.

Marie-Claude Van Grunderbeek n’a quant à elle pas pudévelopper sa carrière d’archéologue dans un cadreacadémique. Licenciée en archéologie à la KULeuven en 1978et collaboratrice très occasionnelle au Musée royal del’Afrique centrale, elle fut responsable de plusieurscampagnes de fouilles au Rwanda et au Burundi.Fonctionnaire fédérale depuis 1981 (« car il faut bien gagnersa vie »), elle consacra dès lors tout son temps libre à sondoctorat sur l’Âge du fer au Rwanda et au Burundi et, lamême année, elle obtint une bourse de la Fondation Belge dela Vocation pour financer ses expéditions au Rwanda, cequ’elle fit jusqu’en 1986. Sa thèse de doctorat rédigée, Marie-Claude a publié les résultats de ses recherches dans desrevues à l’étranger, travaillant sans relâche à leuractualisation et à leur synthèse. L’article qui suit évoquebrièvement les grandes lignes de son étude.

Archeoloog is een boeiend beroep, al roept het woord bij het grotepubliek waarschijnlijk nog te vaak het beeld op van de bruingebrandeglobetrotter op zoek naar de ultieme scherf, rotstekening of silexsteen.De realiteit is wel anders. Het beroep omvat zowel bibliografisch,museologisch als terreinonderzoek. Het veldwerk, gericht op hetverzamelen van gegevens, mondt vaak uit in een uitgebreidlaboratoriumonderzoek, waarvan de resultaten zorgvuldig geanalyseerden geïnterpreteerd moeten worden, om uiteindelijk hun weerslag tevinden in een wetenschappelijke publicatie. Twee oud-laureaten van deStichting, Katleen Deckers en Marie-Claude Van Grunderbeek vertellenover hun passie voor de archeologie.

Katleen Deckers is 27 en pas enkele maanden geleden gedoctoreerd aande universiteit van Edinburgh met een proefschrift over Cypriotischearcheologie. Ze kon het veldwerk in Cyprus grotendeels financierendankzij de beurs die de Stichting haar in 2000 toekende (zie photo).

Marie-Claude Van Grunderbeek kreeg in 1981 een beurs omopgravingscampagnes te organiseren in Rwanda, wat ze deed tot in 1986,in het kader van haar doctoraatsthesis. Een synthese van haar onderzoekvindt u in het artikel « De Urewe-cultuur in Burundi en Rwanda » oppagina 9.

Hoe is je passie voor archeologie ontstaan ?KD u Die is ergens in het vijfde leerjaar ontstaan. Om de een of anderereden begon ik veel aandacht te besteden aan de geschiedenisles en hetillustreren van mijn geschiedenisschrift. Ik weet nog dat ik in reisbureausging bedelen om prentjes van piramides en andere monumenten vanEgypte. Ik begon toen ook aan mijn klasgenootjes te verkondigen dat ik« argeologe » (ik bedoelde eigenlijk « archeologe ») ging worden. Het

« We kunnen leren uit het verleden »

1fr

1nl

8

grappige is dat ik nu toch wel argeologe ben geworden, ‘t is tezeggen « geoarcheologe ».In mijn jeugd heb ik af en toe een stimulans gehad om die passiewarm te houden. Vanaf mijn achttiende is mijn passief dromenover archeoloog zijn werkelijkheid beginnen worden, met namedoor mijn studies in de archeologie aan de universiteit van Leuven,daarna door mijn doctoraat aan de universiteit van Edinburgh.M-C VGB uMijn vader was architect met een passie voor geschiedenis.Over beide werd thuis heel veel gepraat. Op school had ik zeer gauwinteresse voor geschiedenis en was ik telkens eerste in dat vak.Historische romans heb ik per kilo verslonden, geen bibliotheek wasveilig voor mijn leeszucht. De elementen « architectuur » van mijnvaders beroep en mijn passie voor geschiedenis heb ik gecombineerden aangevuld met een grote interesse voor de handelingen vanmensen en menselijke groepen, van determinisme tot vrije keuze. Ikheb altijd een grote vrijheid van denken betracht, die botste met ofniet verleid kon worden door de enge horizon van de traditionelestudierichtingen. Ik behaalde dan ook geen « goede » punten opschool. Had de richting publiciteit in de psychologie dertig jaar geledenbestaan, dan had ik misschien, ter wille van de grotere arbeidskansen,die richting gekozen, omdat je er eenzelfde interesse voormaatschappelijke mechanismen en beschavingsobjecten voor aan dedag moet leggen. De studieperiode maakt tenslotte weinig uit.

Welke mogelijkheden biedt een diploma archeologie ? Wat zijn deleuke en de minder leuke aspecten van het beroep ?KD u In principe kun je met een licentie in de archeologie eenverscheidenheid van functies uitoefenen, maar in de praktijk is hetminder gemakkelijk om aan goede functies te geraken : er zijnveel te veel archeologen voor te weinig plaatsen. Als er dan tocheens een vacature verschijnt, stormt iedereen eropaf, dikwijlszeventig kandidaten voor één job. Natuurlijk is het ietsgemakkelijker voor een haantje de voorste die dan ook nog eensveel ervaring heeft, om een goede job te vinden in de archeologie.Voor archeologen die op buitenlandse sites willen werken, is hetnog een beetje moeilijker : daarvoor moet je in het algemeen in deacademische wereld zitten ; een doctoraat is dan een vereiste. Naeen doctoraat is een postdoctoraat de volgende trap op de ladder.De academische wereld kan hard zijn : je moet knokken voor jebrokken, maar dat is overal wel een beetje zo, als je ergens wiltgeraken.Het leuke van dit beroep is dat het naast een broodwinning ookeen hobby en een passie is. Natuurlijk vind ik het merendeel vanhet vak zeer leuk en boeiend, maar ik kan toch wel zeggen dat ikhet veldwerk altijd als een hoogtepunt van het jaar ervaar. Eenander leuk moment is wanneer alle gegevens samenkomen en deeerste resultaten binnenlopen. Dat is spannend. Soms zijn er ookwel eens mindere dagen, als je lang moet zoeken om iets tekrijgen, lange werkdagen moet kloppen en moet knokken om geldte vinden voor het project. Een van de vervelendste aspecten vindik : steeds weer moeten bedelen om geld voor het project ; geldvoor onderzoek is in België bovendien zeer schaars. Ik vind dat er

België veel te weinig geld aan onderzoek spendeert. Degrootsheid van een land hangt nochtans ook samen met hetbereikte intellectuele niveau.M-C VGB uAan een job kom je via de politiek, een nepstatuut ofuitwijking naar het buitenland. De sector is namelijk de laatstedecennia zo weinig productief geweest en het publiek heeft er zoweinig aan gehad, dat de budgetten (logisch) sterk verminderd zijn.Ik ben er niet in geslaagd me in de crisissituatie op het einde vande jaren zeventig in het systeem in te voegen. Ik had ook zeer sneleen eigen project in Rwanda ; vandaar dat ik sinds 1981 mijnbrood (niet al te riant) verdien als federale staatsbediende niveau2 (diploma secundair onderwijs). Ik oefen plichtmatig mijn taak uiten gebruik mijn weinige vrije tijd om aan mijn onderzoek tewerken en resultaten te publiceren. Toch verwezenlijk ik nog meerdan heel wat mensen die aan een job in de archeologie zijngeraakt.Het leuke aan archeologisch onderzoek is de grote autonomie ;terreinwerk is het aangenaamste gedeelte. Ik heb er vijf jaar langmijn jaarvakanties helemaal aan opgeofferd. Die autonomie kanook een val zijn.Minder leuk aan oudheidkunde is de eenzaamheid. Weinigarcheologen doen echt graag onderzoekswerk. Heel watbenoemde archeologen duiken onder in het onderwijs ofmuseumwerk, maar tonen zich jaloers, als een navorser metresultaten in de actualiteit komt.

Wat zou je in dit vak graag verwezenlijken ? Wat zou jeprofessioneel de meeste voldoening schenken ?KD u Ik zou graag in de academische wereld willen blijvenwerken en onderzoek doen naar de relatie tussen mens en milieuin het Nabije Oosten. Ik zou mijn kennis dus willen verruimen,zodat ik de knepen van heel wat verschillende methoden voorlandschapsreconstructie onder de knie heb. Op een zekere dag inde verdere toekomst zou ik dan graag eens een permanentcontract hebben, een professoraat, om mijn kunde aangepassioneerde studenten door te geven. Ik denk dat die dag mijveel voldoening zou geven : dan zal ik eindelijk van mijn passiemijn vast beroep kunnen maken.M-C VGB uHet onderzoek dat ik in Rwanda en Burundi heb gevoerd,uitbreiden naar de hele regio tussen het Kivu- en het Victoriameer,op het terrein, maar eerst in musea en universitaire verzamelingen.Er is te lang naar dateringen gehengeld ; het uitgebreide keramischemateriaal is nooit systematisch onderzocht. Ik zou graag tijd willenvinden om contact te nemen met palynologen die in de regio werken,om samen te focussen op problemen en bepaalde fenomenenduidelijker te onderkennen. Elke navorser in de streek probeertorigineel uit de hoek te komen, zodat elke werkwijze telkens maarin een klein hoekje of op een deel van de gegevens wordt uitgetest ;de resultaten schreeuwen om bevestiging in een groter kader.Natuurlijk droom ik ervan een job als archeoloog in een instelling tehebben om me er eindelijk voltijds aan te kunnen wijden.

1nl

9

1981

De Urewe-cultuurMarie-Claude Van Grunderbeek

De Urewe-cultuur in Burundi en Rwanda :hoogtepunt uit Afrika‘s verleden

Rond 1000 voor Chr. hebben grote volksverhuizingen deMiddellandse-Zeewereld gekenmerkt : invallen van Doriërs inGriekenland, Illyriërs in de Balkan, Etrusken in Italië, Filistijnen inPalestina, Zeevolkeren in Egypte… Zij hebben de kennis van hetijzersmelten in de Oude Wereld verbreid en zo de IJzertijd ingeluid.Die bewegingen lieten ook Afrika niet onberoerd.In Afrika is de uitdroging van de Sahara, met als gevolg de stijgendedemografische druk in de Sahel, als oorzaak aangehaald voor deuitwijking van Bantoesprekende volkeren door of langs hetEvenaarswoud naar een doorgang naar het zuidoosten, door hetKongobekken of over de Soedan naar het gebied rond het Kivu- enhet Victoriameer, waar Burundi en Rwanda liggen.Blijkbaar kwamen de eerste inwijkelingen al voor 1000 voor Chr. in deheuvels van Burundi en Rwanda aan. Daar vervaardigden ze meteeneen zeer verzorgd en mooi versierd aardewerk, dat tot de Urewe-cultuur uit de Vroege IJzertijd behoort.Toen ik mijn onderzoek in 1978 begon, dacht men dat de Urewe-cultuur van de eerste eeuwen van onze tijdrekening dateerde(oudere dateringen bij het Victoriameer werden niet geloofd), wareneen aantal aardewerkscherven beschreven, waren een aantalijzersmeltplaatsen opgegraven en werd verondersteld dat het milieutoen ongeveer leek op het huidige.Vermenigvuldiging van het aantal opgegraven sites heeft duidelijkgemaakt dat de Urewe-cultuur teruggaat tot voor het eerstemillennium voor Chr. en wellicht aansluit bij de volksbewegingen diein de inleiding vermeld zijn. In Rwanda is de ijzersmeltoven vanGasiza, gedateerd tussen de 9de en de 5de eeuw voor Chr., de oudstgekende in Afrika. De bloeiperiode van de Urewe-cultuur situeert zichin de eerste eeuwen van onze tijdrekening en blijft voortbestaan totin de 13de eeuw. De Urewe-cultuur heeft meer dan tweeduizend jaarbestaan.

La culture urewe au Burundi et au Rwanda :phase prestigieuse de l’histoire d’Afrique

Aux environs de l’an 1000 avant J.-C., de grandsmouvements de populations ont eu lieu autour de lamer Méditerranée (intrusions des Doriens en Grèce,des Illyriens dans les Balkans, des Étrusques en Italie,Philistins en Palestine, Peuples de la Mer enEgypte,…). Ils ont diffusé la technique de la fonte dufer dans l’Ancien Monde et amorcé ainsi l’Âge du fer.Ces mouvements ont également affecté l’Afrique.En Afrique, on invoque l’assèchement du Sahara, aveccomme conséquence une plus forte pressiondémographique dans le Sahel, pour expliquer lamigration des peuples bantouphones, à travers ou lelong de la forêt équatoriale, vers un passage endirection du sud-est, à travers le bassin du Congo oupar le Soudan, vers la région autour des lacs Kivu etVictoria, où sont situés le Burundi et le Rwanda.Les nouveaux venus semblent s’être établis avant l’an1000 avant J.-C. dans les collines du Burundi et duRwanda. Ils y confectionnent d’emblée une céramiquetrès soignée et esthétique, appartenant à la cultureurewe de l’Âge du fer ancien.Lorsque j’ai commencé mes recherches en 1978, l’onestimait que la culture urewe datait des premierssiècles de notre ère (l’on refusait de croire aux datesplus anciennes obtenues près du lac Victoria), destessons de céramique étaient décrits et des sites de

1nl

1fr

Het Akagera park in het Noorden van Rwanda

Le parc Akageraau nord du Rwanda

10

Ik stelde vast dat het Urewe-aardewerk uit Burundi en Rwandalokaal is geproduceerd en gebruikt. De wanden zijn relatief dik (tot1 cm) en de vormen klein (max. 30 cm hoog), omdat er in de natuurweinig colluviale potaarde voorhanden was, aangezien er toen geenerosie was. Het aardewerk is handgevormd in de traditionelespiraaltechniek.Ik heb een typologie van de vormen opgemaakt. De belangrijkstevorm is de vaas zonder oor met een hoog, gesloten, S-vormig profiel.De versiering is opmerkelijk homogeen en toch telkens verschillend.De relatie decoratiepatroon-vorm is merkwaardig. Depottenbak(st)ker uit de Vroege IJzertijd heeft de vormonderdelen elkeen eigen versiering gegeven : de uitstaande lip is in verschillendefacetten afgeschuind, op de holle hals is een ingekerfde schuinearcering aangebracht om de handen een vaste greep te verzekeren,de conische schouder is rondomrond versierd met een ingekerfdmotief van evenwijdige lijnen dat naar de buik een driehoekige,rechtlijnige of ronde geometrische tekening vormt. De basis isonversierd, want aan het oog onttrokken. Ongeveer zestig percentvan de aardewerkscherven behoort tot de vaasvorm.Ongeveer tien percent van de gevonden scherven behoort tot hetvaasje, waarvan een gedeelte de vorm en het decoratiepatroon vande vaas overnemen, soms in vereenvoudigde versie, terwijl bij hetandere gedeelte het motief op de voor- en de achterzijde van de buikuit een alleenstaande geometrische tekening bestaat.In de overige dertig percent van de vormen gaat het om schalen. Dielage vorm is een open halve bol met wijde, rechte of ingebogen rand.Kunsthistorisch kan de schaal als een latere creatie gelden, omdathet versieringsstramien van de vaas en van het vaasje dat er quavorm zo mooi op aansluit, klakkeloos en met alle varianten op deschaal is overgebracht, ondanks de afwezigheid van hals enschouder. Van de schaal is de bodem (afgerond of met lichteverhevenheid) soms wel versierd. Men vindt er een geometrischmotief van ingedrukte bolletjes of evenwijdig ingegroefde cirkeltjes.Schalen doen immers ook dienst als deksel en dan zie je de bodem.

fonte de fer fouillés. L’on considérait quel’environnement de cette époque était assez similaire àl’actuel.La multiplication du nombre de sites fouillés a révéléque la culture urewe remontait au-delà du premiermillénaire avant le Christ et est probablement àintégrer dans les migrations décrites en introduction.Au Rwanda, le fourneau de fonte de fer de Gasiza, datéentre le 9e et 5e siècle avant J.-C., est le plus ancienconnu pour l’Afrique. La culture urewe a connu sonapogée dans les premiers siècles de notre ère et asurvécu jusqu’au 13e siècle. Elle a ainsi persistépendant plus de 2000 ans.J’ai constaté que la production de la céramique urewedu Burundi et du Rwanda était à usage local. Les paroisen sont relativement épaisses (jusqu’à 1 cm) et lesformes exiguës (30 cm de haut maximum), étant donnél’absence de terre glaise colluviale dans cetenvironnement, à l’époque sans érosion. La céramiqueétait façonnée à la main, par la technique du colombin.J’ai établi une typologie des formes. La forme la plusimportante est celle du vase, sans anse. Il a un profilhaut, fermé, en S. La décoration est remarquablementhomogène et pourtant à chaque fois différente. Larelation schéma décoratif/forme est étonnante. Lepotier ou la potière de l’Âge du fer ancien a destiné unmotif décoratif à chaque élément de la forme : la lèvreévasée est biseautée, le col creux est couvert dehachures obliques pour assurer une bonne prise desmains, l’épaule est décorée sur son pourtour d’un motifde lignes gravées en parallèle qui forment vers lapanse un dessin géométrique en chevron, rectiligne ouen arrondi. La base n’est pas décorée puisque dérobéeà la vue. Environ 60 % des tessons de céramiqueappartiennent à la forme du vase.

Environ 10 % des tessons proviennent de petits vases,dont une partie reprend le schéma de forme et dedécoration du vase, parfois en version simplifiée, tandisque l’autre partie arbore sur l’avant et l’avers de lapanse un motif décoratif autonome.Les 30 % restants sont des écuelles. Cette forme basse

1nl

1fr

Urewe-keramiek 1000 voor Christus

Céramique Urewe 1000 avant J.-C.

Uitgegraven oven Creuset de fourneau

11

Urewe-aardewerk is tweeduizend jaar onveranderd gebleven.Variaties blijken lokaal en geven geen chronologische evolutie weer.Soortgelijk aardewerk is ook gevonden rond het Victoriameer (inKenia, Oeganda, Tanzania) en in de Kivustreek (Kongo).Meest belangwekkend aan de Urewe-cultuur is het ijzersmelten.Eenentwintig ijzersmeltovens uit de Vroege IJzertijd met bewaardebodemstructuur zijn totnogtoe opgegraven. Burundi en Rwandahebben een zeer ijzerhoudende bodem, waarvan plaatsnamen alsButare (‘ijzer’ in het Kirundi en het Kinyarwanda) getuigen. Gasizaheeft de oudste ijzersmeltoven, Nyaruhengeri en Ngoma de grootste.Van zo’n smeltoven blijven een kuil en de smeltkroes over, met eenmiddellijn van 30 cm tot meer dan 1 m en met een gelijkaardigediepte. De wand is gedurende het smeltproces verbrand en heeftsoms nog het gat voor de blaaspijp. De kuil is opgevuld met residu :onbruikbare ijzerslak, resten houtskool, afbraak van debovenstructuur, stukken blaaspijp en aardewerkscherven, die er bijde demping in gesukkeld zijn.Een meetkundige reconstructie van de ijzersmeltoven toont ons eenronde kuil met een conische schacht erboven. De hoogte van deschacht is nagenoeg gelijk aan de middellijn van de kuil. De schacht isopgetrokken door opstapeling van dikke kleirollen. De kleiwand isaan de buitenzijde aangedrukt, soms met een halfrond paletje, wateen aaneenschakeling van halvemaanmotiefjes achterliet. Op debovenste laag zijn evenwijdige groeven aangebracht, wat herinnertaan de afgeschuinde lip van het aardewerk. De helling van deschacht is nagenoeg gelijk aan die van hedendaagse hoogtechnischehoogovens. Via blaaspijpen werd lucht in de ijzersmeltoven geblazenom de temperatuur op te voeren totdat de ijzerslak uit het erts liep.Tijdens de smeltoperatie bakte de schacht mee, zodat debrokstukken op onregelmatige bakstenen lijken, die bewaard zijngebleven. IJzeren voorwerpen bleven niet bewaard, omdat hetzijgerecycleerd zijn, hetzij door de zure bodem weggeroest zijn. Het kongaan om juwelen, alaam of wapens.Nergens ter wereld is een zo oude en tegelijk dermate hoogstaandeijzersmelttechniek waargenomen. Het ijzer van de Hittieten is enkeluit literatuur en van een mesje in het graf van Echnaton gekend. InRwanda is het hoogtepunt van de industriële activiteit aan het beginvan onze tijdrekening te vinden in de streek ten oosten van Butare. Erzijn echter zeer veel oppervlaktevondsten van vernietigde structuren,ook in Burundi. Steeds behoren ze tot een smeltoven van hetzelfdetype. Een gelijkaardige activiteit heerste tezelfdertijd in Buhaya inTanzania, aan de westkust van het Victoriameer.

Met behulp van pollenanalyse is het oude milieu geconstitueerd. Hetwas heel anders dan nu, tot de grassoort toe. Het was dichterbebost. De grens tussen bergwoud en boomsavanne lag 80 km meernaar het oosten dan nu. Op de heuvelhellingen was er boomsavanne.Er waren nog geen moerassen in de valleien, maar galerijwouden.De Urewe-bevolking had zich op de grens tussen bergwoud enboomsavanne gevestigd, om beide ecosystemen te exploiteren :bomen voor ijzersmelten en huizenbouw, boomsavanne voorbewoning, landbouw en veeteelt. De mensen hadden wellicht eensedentair bestaan als boeren in kleine gemeenschappen en onderlokaal gezag. Zij produceerden aardewerk voor eigen gebruik ensmolten bij gelegenheid ijzer, waarvan we niet weten of ze er niet eendeel van uitvoerden.

est hémisphérique, à bords évasés, droits ou incurvés.Historiquement l’écuelle pourrait être considéréecomme une création ultérieure étant donné que lecanevas décoratif du vase, et du petit vase, fait à leurmesure, y est calqué sans plus et avec toutes lesvariantes, malgré l’absence du col et de l’épaule. Labase (arrondie ou renflée) de l’écuelle est quelquefoisdécorée d’un motif géométrique d’impressions ou delignes circulaires gravées. Les écuelles font parfoisoffice de couvercle et en ce cas le regard se pose sur labase.La céramique urewe n’a pas varié durant 2000 ans. Lesseules variations semblent locales et ne montrent pasd’évolution dans le temps. On en trouve égalementautour du lac Victoria (au Kenya, en Ouganda et enTanzanie) et dans la région du Kivu (Congo).Le plus remarquable de cette culture est la fonte de fer.Vingt et un fourneaux de fonte de fer de l’Âge du ferancien, comprenant encore la structure de base, ontété fouillés jusqu’à présent. Le Burundi et le Rwandaont un sol très ferrugineux, dont témoignent les nomsde lieu comme Butare, qui signifie « fer » enkinyarwanda et en kirundi. Gasiza possède le plusancien fourneau de fonte de fer, Nyaruhengeri etNgoma les plus grands. Ce qui subsiste du fourneau estune cuvette, le creuset, dont le diamètre va de 30 cm àplus d’1 m, avec une profondeur similaire. La paroi aété brûlée pendant l’opération de fonte et a parfoisconservé l’ouverture de la tuyère. Le creuset est remplide résidus : déchets de scories de fer, restes decharbon de bois, débris de la structure supérieure,morceaux de tuyères et tessons de céramique qui s’ysont égarés lors du comblement.Une reconstitution géométrique du fourneau de fontede fer nous montre un creuset dans le sol, surmontéd’une cuve conique. La cuve est montée en superposantdes rouleaux d’argile crue jusqu’à une hauteursensiblement égale au diamètre de son creuset.L’argile a été tassée au moyen d’une palette arrondie,créant une suite d’impressions en croissant sur sa faceextérieure. Sur le bord supérieur, des rainures ont étéapportées, rappelant la lèvre biseautée de lacéramique. L’inclinaison de la cuve est quasiment celledu haut fourneau moderne. Au travers des tuyères, l’airétait insufflé dans le fourneau pour élever latempérature jusqu’à liquéfaction des scories. Pendantl’opération, la cuve cuisait également, ce qui expliqueque les débris ressemblent à des briques irrégulièreset ont été préservés. L’on n’a pas retrouvé d’objets enfer, qui soit ont été recyclés soit ont rouillé. Il pouvaits’agir de bijoux, d’outils ou d’armes.Nulle part au monde une technique aussi perfectionnéen’a été reconnue à une époque aussi lointaine. Le ferdes Hittites n’est connu que de la littérature et par uncoutelas retrouvé dans le tombeau d’Akhnaton. AuRwanda, l’apogée de cette activité industriellea eu lieudans la région située à l’est de Butare au début denotre ère. Il y a d’autre part, en surface, beaucoup de

1fr

12

Die industriële activiteit heeft het milieu sterk aangetast : om hetijzer te smelten is zeer veel hout verbruikt. Dankzij houtskoolanalyseweten we dat eerst de bomen uit de savanne eraan gingen ; laterhaalden de smelters vooral hout uit het galerijwoud in de vallei of inhet bergwoud. De oorspronkelijke plantengroei is ook aangetast voorlandbouw en veeteelt. Dat alles veroorzaakt rond de 6de eeuw vanonze tijdrekening een zeer grote erosie met aftakeling van het milieu,onder vereende druk van menselijke activiteiten en klimaatswijziging.Dat luidt meteen de achteruitgang van de Urewe-cultuur in. Hetbetekent dat de degradatie van het milieu eeuwen teruggaat, langvoor de Europese kolonisatie, wat een heel andere aanpak vereist bijprogramma’s voor bodemverbetering. Het verdwijnen van hetboombestand en de uitputting van de gronden bracht deijzersmelters er wellicht toe naar de volgende heuvels te verhuizenen de vorige braak te laten.De verdere uitdroging van de Sahara heeft de migratiestroom uit hetnoorden in golven in stand gehouden. Nieuwe keramiek wijst opinfiltraties van vreemde bevolking vanaf de 7de eeuw na Chr. De

trouvailles de fourneaux détruits, aussi au Burundi. Àchaque fois, il s’agit de débris de fourneaux du mêmetype. Une activité similaire se déployait simultanémentau Buhaya, en Tanzanie, sur la côte ouest du lacVictoria.

Grâce à l’analyse pollinique, l’environnement ancien aété reconstitué. Il était totalement différent de l’actuel,jusqu’à la sorte d’herbe. La région était plus arborée.La limite entre la forêt de montagne et la savanearborée se situait 80 km plus à l’est qu’actuellement.La savane arborée croissait sur les flancs des collines.Dans les vallées, il n’y avait pas encore de marécages,mais des forêts-galerie.La population urewe s’était établie à la limite entre laforêt de montagne et la savane arborée afin d’exploiterles deux écosystèmes : les arbres pour la fonte de feret la construction d’habitations, la savane arborée pourl’habitat, l’agriculture et l’élevage. Les Urewéensavaient probablement un mode de vie sédentairecomme fermiers, en communautés restreintes, souspouvoir local. Ils produisaient de la céramique pourleur propre usage et, à l’occasion, fondaient le fer, dontnous ignorons si une partie pouvait être destinée à uneexportation quelconque.L’activité industrielle a toutefois fortement portéatteinte à l’environnement : fondre le fer nécessite unegrande quantité de bois. L’analyse du charbon de boisnous fait suivre le cheminement des fondeurs quis’attaquent d’abord au bois de savane, ensuite à celui,plus dur, de la forêt-galerie au pied de la colline, et dela forêt de montagne. La végétation originelle a aussiété entamée pour permettre le développement del’agriculture et de l’élevage. Tout ceci a provoqué versle 6e siècle de notre ère une phase majeure d’érosion etla dégradation de l’environnement, sous l’effet conjointdes activités humaines et de variations climatiques leglas de la culture urewe. Cela signifie que ladégradation de l’environnement remonte à des siècles,bien avant la colonisation européenne, ce qui exige unetout autre approche pour la mise en place deprogrammes de fertilisation des sols. La disparition dela végétation arborée et l’épuisement des sols ontprobablement amené les fondeurs à se déplacer versd’autres collines et à laisser les premières en friche.L’assèchement progressif du Sahara a alimenté desvagues migratoires en provenance du nord. À partir du7e siècle de notre ère, de nouveaux types de céramiquetémoignent des infiltrations d’autres populations. Lefourneau de fonte de fer, hautement technologique, del’Âge du fer ancien disparaît pour faire place à des basfourneaux sans superstructure, qui sont difficiles àdéceler archéologiquement. La céramique arbore à cemoment une décoration d’impression de corde,apposée à la roulette. La tradition orale nous rapporte

1fr

1nlBevochtiging van de site Humidification du site

13

l’arrivée de groupes plutôt centrés sur l’élevage, sousun pouvoir de plus en plus centralisé. Durant les sièclessuivants la dégradation de l’environnement n’a fait ques’amplifier.C’est ainsi que s’est éteinte la culture urewe de l’Âgedu fer ancien, période culminante de l’histoire duBurundi et du Rwanda. Cette disparition a, en grandepartie, été provoquée par des facteurs humains etnaturels : d’une part, la surexploitation del’environnement à des fins industrielles, il y a déjà plusde 2000 ans, ainsi que la pression démographiquerelativement importante due au fait que ces régionssont situées sur le passage de l’Afrique du Nord versl’Afrique du Sud, et, d’autre part, des variationsclimatiques successives.

1fr

hoogtechnische ijzersmeltoven uit de Vroege IJzertijd verdwijnt omplaats te maken voor de laagoven zonder bovenstructuur, die

archeologisch moeilijk waar te nemen is. Hetaardewerk draagt nu een versiering vankoordbedrukking. De mondelinge overlevering verteltvan de inwijking van volksgroepen die meer gericht zijnop veeteelt, onder steeds meer centraliserend bewind.In latere eeuwen is het milieu steeds verderafgetakeld.Zo komt een einde aan de Urewe-cultuur uit de VroegeIJzertijd, een hoogtepunt in de geschiedenis vanBurundi en Rwanda. De teloorgang is te wijten aanmenselijke en natuurlijke factoren : enerzijds deoverexploitatie van het milieu voor industriëledoeleinden, landbouw en veeteelt, al meer dantweeduizend jaar geleden, samen met de relatief hogebevolkingsdruk wegens de ligging van het land op dedoorgangsroute van Noord- naar Zuid-Afrika, enanderzijds opeenvolgende

marie-claude.vangrunderbeek@premier.fed.be

1nlDe plaatselijke bevolkingsteekt een handje toe

Avec l’aide de la populationlocale

Uitgegraven oven Creuset de fourneau

14

1998

La jeunesse à KaboulGaël Turine

Ce jeune homme de 24 ans a sauté sur une mine antipersonnel en allantchercher du bois dans son village. Les économies de son père lui ont permisd’être transféré au Centre orthopédique de Kaboul où le plus gros des fraisest pris en charge par la Croix-Rouge internationale.

Deze vierentwintigjarige jongeman liep op een mijn, toen hij hout sprokkeldein zijn dorp. Dankzij het spaargeld van zijn vader is hij overgeplaatst naar hetorthopedisch centrum van Kaboel, waar het Internationale Rode Kruis hetmerendeel van de kosten draagt.

Un couple d’amoureux est obligé de se rendre dans un centre de formationen langues tous les après-midi pour pouvoir se retrouver. La discrétion est demise même si le directeur tolère cette relation. La famille de la fille pourraitporter plainte si elle venait à être au courant.

Om mekaar te kunnen ontmoeten, spreekt een verliefd koppel elke middag afin een centrum voor talen. Hoewel de directeur de relatie toelaat, blijftdiscretie geboden. De familie van het meisje zou klacht kunnen indienen, alsze op de hoogte werd gebracht.

15

Difficile de décrire ce que signifie être jeune àKaboul aujourd’hui. Quand néanmoins j’insiste,mes interlocuteurs me répondent par un petitsourire fataliste. Ne sachant trop par oùcommencer, ils racontent alors toute leur histoireen usant d’anecdotes qui nous semblentincroyables mais qui pour eux font désormaispartie du quotidien. Pendant vingt ans lesSoviétiques ont bombardé le pays et depuis ledébut des années nonante il subit les guerresfratricides. Je pensais rencontrer une jeunessebrisée mais rien n’est moins vrai. Ces jeunes ontappris à vivre avec la guerre et en sont sortisvainqueurs. Avoir gagné la guerre ne signifie pasavoir chassé les talibans du pays, avoir gagné laguerre signifie y avoir survécu malgré seshorreurs.

Ces jeunes croient à une paix durable, ils sontconvaincus qu’une solution existe, que l’avenir serameilleur.

Bush et ses troupes sont considérés comme deslibérateurs, tout comme Arnold Schwarzeneggerou Sylvester Stallone qu’ils espèrent un jouradmirer au cinéma du coin où passent encoreuniquement des films indiens et pakistanais.Certains enjeux géopolitiques les dépassent.Pourquoi s’opposer à la présence de troupesétrangères dans le pays alors que seule la paiximporte ? La paix réalisée récemment par la LoyaJirga, la grande assemblée nationale, celle desstructures administratives nécessaires à lareconstruction du pays, une paix loin des conflitsethniques, éthiques ou religieux.

Ces jeunes aiment la musique, le sport, le cinéma,les études aussi. Les écoles et les universités sontpleines à craquer, les centres de formationcroulent sous les demandes.

Ils sont heureux que les talibans aient été chassés,que le régime de la terreur religieuse appartienneau passé. Nous n’imaginons pas le cauchemarqu’ils ont traversé. Ce combat-là aussi, le combatcontre le désespoir, ils l’ont gagné. Certains sesont suicidés, des milliers d’autres ont fui versl’Iran ou le Pakistan. Les filles ont vécu une époquetraumatisante et leur combat contre les mœursinstaurées par les talibans risque d’être encoretrès long. Elles ont à nouveau accès aux écoles,aux hôpitaux, à la vie professionnelle et la burkan’est plus obligatoire, mais dans les familles seulsles hommes, souvent trop conservateurs, décident.

Textes et photos : Gaël Turine

Jong in Kaboel

Jong zijn in Kaboel laat zich niet zomaar in woordenvatten. Telkens als ik mijn gesprekspartners vraag omtoch een poging te doen, krijg ik enkel een fatalistischlachje als antwoord. Ze weten niet goed waar tebeginnen en vertellen dan maar hun hele verhaal aande hand van anekdotes die ons onwaarschijnlijk vreemdin de oren klinken, maar voor hen zijn ze alledaagsgeworden. Twintig jaar lang hebben de Sovjets hun landgebombardeerd, sinds het begin van de jaren negentigworden ze geteisterd door broedermoorden. Ik dachteen gebroken jeugd aan te treffen, maar niets isminder waar. Ze hebben met de oorlog leren leven enzijn er als overwinnaars uit gekomen. De oorloggewonnen hebben betekent niet dat ze de Taliban uithun land verdreven hebben ; de oorlog gewonnenhebben betekent hem overleefd hebben, alle hardeklappen ten spijt.

Deze jongeren geloven in een duurzame vrede. Zedenken dat een oplossing mogelijk is. Ze hopen op eenbetere toekomst.

George W. Bush en zijn manschappen beschouwen zeals bevrijders, net als Sylvester Stallone en ArnoldSchwarzenegger, die ze ooit in hun bioscopen te zienhopen te krijgen ; nu staan er nog altijd Indiase enPakistaanse producties op het programma. Bepaaldegeostrategische dimensies ontgaan hen. Wie zouimmers wrok koesteren jegens de vreemdetroepenmachten in hun land ? Dit land heeft rust nodig,vrede, zoals de Loya Jirga of Grote NationaleAssemblee onlangs tot stand heeft gebracht,administratieve structuren om het land tereorganiseren, wars van alle etnische, ethische ofreligieuze twisten.

De jongeren houden van muziek, sport en film, en vanstuderen ook. De scholen en universiteiten zitten eivol,de vormingscentra worden overstelpt met aanvragen.

De jongeren zijn blij dat de Taliban verdreven zijn, dathet regime van godsdienstterreur voorbij is. Wij kunnenons niet voorstellen wat voor een nachtmerrie zebeleefd hebben. Ook de strijd tegen de wanhoophebben ze gewonnen. Sommige jongeren hebbenzelfmoord gepleegd, duizenden anderen zijn naarPakistan of Iran gevlucht. De meisjes hebben eentraumatische tijd beleefd en zullen nog lang moetenstrijden om een einde te maken aan de zeden engewoonten die de Taliban hen hebben opgedrongen. Zehebben opnieuw toegang gekregen tot de scholen, deziekenhuizen en het beroepsleven ; de boerka is nietlanger verplicht, maar de vaak nog te conservatiefmannelijke gezinsleden beslissen alles.

Tekst en foto’s : Gaël Turine

1fr 1nl

Ces jeunes filles fréquententune petite école d’un quartierpauvre au nord de Kaboul. Leprofesseur de mathématiqueest revenu d’un long séjour auPakistan pour y exercer sonmétier. Il est rare qu’unhomme enseigne dans unétablissement pour filles.

Deze meisjes gaan naar schoolin een achtergestelde wijk inhet noorden van Kaboel. Hunwiskundeleraar verbleef langetijd in Pakistan en keerde terugnaar zijn land om er zijn beroepuit te oefenen. In middelbarescholen is het ongebruikelijkdat mannelijke leerkrachtenlesgeven aan meisjes.

16

Un groupe de jeunes femmes se rend à l’université. Les femmes ne portant plusla burka (le voile intégral afghan) auront dû recevoir l’autorisation de leursmaris, pères ou frères pour pouvoir se balader en ville sans. A Kaboul, 8 femmessur 10 la portent encore.

Een groep jonge vrouwen op weg naar de universiteit. De vrouwen die de burkaniet meer dragen, doen dat met de uitdrukkelijke toestemming van hun man,vader of broer. In Kaboel dragen nog acht op de tien vrouwen de burka.

Les jeunes Afghans sont trèsamateurs des sports de combat etdes salles de musculation. Commeici, les films de Stallone ou deSchwarzenegger sont les films àsuccès (importés du Pakistan).

Jonge Afghanen zijn verzot opgevechtssporten en fitnesszalen.Net als bij ons kennen de films vanStallone of Schwarzenegger,ingevoerd vanuit Pakistan, veelsucces.

17

Les hommes profitent ànouveau des salons de coiffuredepuis le départ des talibans.

Sinds de Taliban verdreven zijn,gaan ook de mannen weer naarhet kapsalon.

Un centre de formation semi-privé pour filles subventionnépar une ONG canadienne. Ellesy apprennent des langues et unmétier. Les filles préfèrentfréquenter ces centres qued’aller à l’école parce que lesrègles y sont moins strictes àleur égard et parce qu’elles nesont pas sous le regard deshommes.

Een semi-privaatopleidingscentrum voor jongemeisjes, gefinancierd door eenCanadese NGO. Ze leren ertalen en een beroep. De meisjesverkiezen dit onderwijs bovende scholen, omdat de regels erminder streng zijn en ze er nietonder de mannen moetenkomen.

Ces jeunes sont venus au lac àla sortie de Kaboul pour s’ybaigner. Autrefois le lac étaitd’une eau claire et profondemais la sécheresse a fait sonœuvre; cela n’a pas découragéles jeunes d’en profiter tous lesvendredis (jour de congé).

Deze jongeren komen zwemmenin het meer van Kaboel. Vroegerwas het water helder en hetmeer was erg diep, maar dedroogte bracht daarverandering in. De jongerenlaten het niet aan hun hartkomen en nemen elke vrijdag,hun vrije dag, een frisse duik.

Les salons de beauté sont encore rares et sont en général tenus pardes femmes ayant vécu à l’étranger durant la période du régimetaliban. Beaucoup de femmes souhaitent ouvrir ce genre de salonmais les maris sont encore souvent hostiles à ce que leur épouseexerce ce métier.

Schoonheidssalons zijn nog zeldzaam. Ze worden meestal uitgebaatdoor vrouwen die onder het Taliban-regime in het buitenlandverbleven. Veel vrouwen wensen een dergelijk salon uit te baten,maar stoten op tegenstand van hun echtgenoten.

Ce reportage a été réalisé en collaboration avec l’ONG belge Médecins du Monde, présente en Afghanistan depuis de nombreuses années.

Deze reportage kwam tot stand in samenwerking met de BelgischeNGO Dokters van de Wereld, sinds jaren actief in Afghanistan.

18

NOUVEAU SITE

Notre site a changé de look ! Avec son nouveau graphisme et denouvelles rubriques nous espérons séduire les nouveaux venus etmieux informer ceux qui le visitent régulièrement. Il comprenddésormais des éléments dynamiques, un Agenda et des News,consacrés aux activités de nos anciens lauréats. Ces rubriquespermettront à ceux-ci de passer annonces, images et infos dontl’actualité tombe entre la parution de deux Vocatio, l’objectif étant deréagir immédiatement aux événements les concernant : distinctions,prix, concerts, expositions, publications, etc. Les visiteurs du site quantà eux y trouveront une information mise à jour régulièrement. Lenouveau site permet également de consulter les nouveaux et anciensnuméros de Vocatio en format pdf. Comme par le passé, il donne biensûr accès aux formulaires d’inscription et aux dossiers de candidatureainsi qu’à toutes les informations générales concernant la Fondation.

Les anciens lauréats qui souhaitent mettre infos, annonces ou imagessur le site peuvent contacter Séverine Windels au secrétariat de laFondation ou envoyer un e-mail à l’adresse suivante :swindels.fbvbsr@online.be

VERNIEUWDE WEBSTITE

Onze website werd in een nieuw kleedje gestoken ! Met de nieuwevormgeving en de introductie van twee nieuwe rubrieken, Agenda enNews, gewijd aan activiteiten van oud-laureaten hopen wij de oude ennieuwe bezoekers van onze website aangenaam te verassen. Oud-laureaten met informatie, aankondigingen of beelden waarvan deactualiteit tussen de publicatie van twee Vocatio’s valt, kunnen die nuop de website plaatsen. Doel is om onmiddellijk op de evenementen tereageren en de ontwikkelingen van onze oud-laureaten op de voet tevolgen : prijzen, concerten, tentoonstellingen, publicaties enzovoort.Deze informatie zullen we regelmatig updaten. Alle oude en nieuwenummers van Vocatio zijn voortaan ook in pdf-formaat beschikbaar. Totslot vindt u als vanouds op de site inschrijvingsformulieren,kandidaatsdossiers en praktische informatie over de Stichting.

Oud-laureaten die bepaalde informatie, aankondigingen of beelden opde website willen plaatsen, kunnen contact opnemen met SéverineWindels op het secretariaat van de Stichting of een e-mail sturennaar : swindels.fbvbsr@online.be

OPROEP VOOR KANDIDATUREN

De Stichting biedt Belgische jongeren van 18 tot 30 jaar oudde kans om hun roeping te realiseren, voorzover ze alhebben aangetoond dat ze die werkelijk hebben. Ieder jaarreikt de Belgische Stichting Roeping een vijftiental beurzenuit van 10 000 € (of ongeveer 400 000 BEF). Die beurzengaan naar de laureaten, wat ook hun studieniveau, opleidingof aard van de roeping is. Alle domeinen komen inaanmerking : artistiek, sociaal, wetenschappelijk,ambachtelijk, technisch… De beurzen kunnen niet dienenom een studie of een commerciële activiteit op te starten.Het inschrijvingsformulier is beschikbaar op onze website(www.stichtingroeping.be) of u kunt het aanvragen op hetsecretariaat van de Stichting. De uiterste datum voor hetindienen van kandidaturen is 30 september 2002.

APPEL AUX CANDIDATURES

La Fondation a pour mission de permettre à de jeunesBelges, entre 18 et 30 ans, d’épanouir une vocation dont ilsont déjà donné des preuves. Chaque année, elle octroie unequinzaine de bourses de 10 000 € (soit environ 400 000francs). Celles-ci sont attribuées quels que soient le niveaud’études, la formation ou la nature de la vocation descandidats (scientifique, artistique, sociale, technique…).L’objectif est non pas d’aider le candidat à entreprendre desétudes ou une activité commerciale, mais de lui donner lesmoyens de parfaire ou de mener à terme un projet.Le questionnaire de candidature est disponible sur notre siteinternet www.fondationvocation.be ou au secrétariat de laFondation. Il est à renvoyer pour le 30 septembre 2002 auplus tard.

Ad valvas

www.stichtingroeping.be

www.fondationvocation.be

Anoblissement

A l’occasion de la fête nationale, il a plu à SaMajesté le Roi Albert II d’accorder la faveur

nobiliaire à M. Edgar Kesteloot avec le titre deBaron. Edgar Kesteloot est chef de travaux

honoraires à l’Institut Royal des SciencesNaturelles de Belgique et membre du jury de

la Fondation depuis 1980.Notre Fondation adresse au Baron Kesteloot

ses vives et amicales félicitations.

Adellijke titel

Ter gelegenheid van de nationale feestdagheeft het Zijne Majesteit Koning Albert II

behaagd de adellijke gunst te verlenen aan deheer Edgar Kesteloot met de titel van Baron.

Edgar Kesteloot is ex-departementshoofd vanhet Koninklijk Instituut voor

Natuurwetenschappen en lid van de jury vande Stichting sinds 1980. Onze Stichting wenst

Baron Kesteloot van harte proficiat.

19

Le dimanche 23 juin 2002, Emmanuel Lurquin,percussionniste et lauréat de la Fondation Belge dela Vocation en 1999, a rassemblé tous ses élèvespour un grand concert en plein air à la Ferme deMartinrou. Pas moins de 50 batteurs et joueurs dedjembé de tous âges ont participé à cet événementexceptionnel !

Op zondag 23 juni 2002 verzamelde oud-laureaatEmmanuel Lurquin al zijn leerlingen voor een grootpercussieopenluchtconcert. Een vijftigtal drummersen djembéspelers van alle leeftijden maakten van diezonnige middag een bijzonder evenement !

Hilde Vandelanotte a obtenu unebourse de la Fondation Belge de laVocation en 2001 pour un projet d’aideà la jeunesse en Bolivie. Dans Vocatio4, elle nous faisait part de sespremières impressions sur place.Aujourd’hui, laissons parler les imageset sa dernière lettre où elle nous écrit :« Quand je vois le nombre d’activitésque nous pouvons réaliser grâce àvotre aide, quand je contemple cesfrimousses heureuses etreconnaissantes, je ne peux vous direqu’une chose : merci, du fond ducœur ! ».

Hilde Vandelanotte was in 2001laureate van de Belgische StichtingRoeping. Ze kreeg een beurs om eenjongerenproject uit te bouwen in eenkleine Boliviaanse stad, Llallagua. InVocatio 4 vertelde ze over haar eersteervaringen ter plaatse. Vandaag latenwe de beelden spreken. In debijgevoegde brief schrijft Hilde : « Alsik zie hoeveel activiteiten we dankzijjullie steun kunnen verwezenlijken, alsik die blije en dankbare gezichtjes zie,dan kan ik jullie maar een dingzeggen : dankjewel, vanuit de grondvan mijn hart ! »

20

VIDEO | VIDÉO

Frank TheysOctopus - Modular Museum + elke avondvertoning van een experimentele film ophet grote scherm van het Concertgebouwvan Brugge.Tot 15/09/02Info : www.brugge2002.be

SPECTACLE

Philippe Lelouchier« Quand un train vous pose… un lapin ! »09-10-11/10/02 (après-midi)Foyer Culturel de Braine l’Alleudrue Jules Hanse 41420 Braine L’AlleudInfo : www.lelouchier.com

CONCERT

Tony Nys (Quatuor Danel), altviool;Roel Dieltiens, cello; Paul De Clerck, viool.Festival van Vlaanderen14/09/02 q 18.30Kasteel van GaasbeekSchönberg Verklärte NachtBrahms String Sextet n°2Info : www.festivalvanvlaanderen.be

Tony Nys (Quatuor Danel), altviool.03/10/02 q 20.00Ouverture de la Maison Flagey, Place Flagey, Bruxelles.

Jan Michiels, piano.Festival van Vlaanderen27/09/02 q 20.30Halle, Stadhuis13/10/02 q 20.30Heist o/d Berg, Cultureel CentrumZwaneberg.Info : www.festivalvanvlaanderen.be

Inge Spinette, piano & Yves Saelens, tenor.Festival van Vlaanderen14/09/02 q 16.30Gent, De Bijloke, Kapel.Info : www.festivalvanvlaanderen.be

LEZING

Veerle RoomsGrafiek binnen de kunstwereld vanaf 199022/09/02 q 10.00MIAT (Museum voor IndustriëleArcheologie en Textiel)Minnemeers 9, 9000 GentToegang 3 €Info : 09 269 42 00

PUBLICATION | PUBLICATIE

La Ramée. Une abbaye cistercienne enBrabant wallon.Editions RacineOuvrage collectif sous la direction deThomas CoomansSortie de presse novembre 2002Prix 59,95 €Info : 02 646 44 44info@racine.be

Jean et Danielle BourgeoisLes voies abruptesÉditions GlénatPrix 14,99 €

THÉÂTRE | TONEEL

Le grand bal des MarollesParce que le théâtre Les Tanneurs s’inscritdans un quartier avec ses habitants, Lemonde entier est dans les Marolles estl’aboutissement d’une année de travail etd’échanges entre Marolliens et artistesprofessionnels.Ecriture : Veronika MabardiMise en scène : Xavier SchaffersAnimation des ateliers : Etienne Van der Belen05-10/11/02Théâtre Les Tanneurs75, rue des Tanneurs1000 BruxellesInfo : 02 512 17 84www.lestanneurs.be

Onze agenda spitst zich toe op de activiteiten van oud-laureaten.Notre agenda est consacré aux activités d’anciens lauréats.

Agenda

« Quand un train vous pose… un lapin ! »

Non, ceci n’est pas « un spectacle de magie » !C’est une histoire, la rencontre de deuxpersonnages sur le quai d’une gare.C’est un conte moderne et contemporain : deuxêtres solitaires assis sur un banc.Une disparition mystérieuse se produit…Prétexte à beaucoup d’humour, un brin depoésie, quelques notes chantées, quelques pasde danse et… un peu de magie et beaucoupd’enchantement !

Ce spectacle s’inscrit dans la tradition dunouveau cirque : mettre une technique (enl’occurrence l’illusionnisme) au service desémotions des personnages impliqués dans unehistoire.

Les situations dramatiques parfois drôlesparfois tristes satisferont la sensibilité desenfants mais aussi celle des parents et adultesprésents.

phot

o Gu

y Thé

rach

e

GRAPHISME | VORMGEVING Marie-Hélène Grégoire.RÉ D A C T I O N | RE D A C T I E Séverine Windels.RE L E C T U R E | HE R L E Z I N G Nadine Wampach, Jan H. Verbanck.ÉDITEUR RESPONSABLE | VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Edouard Jakhian, Albertinaplein 2 place de l’Albertine, Bruxelles1000 Brussel.

Fondation Belge de la VocationSous le haut patronage de Sa Majesté la Reine Fabiola

Place de l’Albertine 2, 1000 BruxellesTél. 02 213 14 90 | Fax 02 213 14 95E-mail : fbv.bsr@online.beSite internet : www.fondationvocation.beLe secrétariat est ouvert lundi, mardi et jeudi de 8h30 à 12h30 et de 13h30 à 17h, mercrediet vendredi de 8h30 à 12h30.

Vocatio est la revue trimestrielle de la Fondation Belge de la Vocation.Lancé en février 2001, ce magazine a pour but de faire connaître l’actionde la Fondation par le biais des projets de ses lauréats.La Fondation Belge de la Vocation fut créée en 1963 par Emile Bernheim à l’exemple de la Fondation française de la Vocation fondée par Marcel Bleustein-Blanchet.Chaque année la Fondation décerne une quinzaine de bourses de 10 000 € à des jeunes de nationalité belge ayant entre 18 et 30 ans etpouvant témoigner d’une véritable vocation. Elle leur donne l’appuifinancier et le soutien moral nécessaires pour l’accomplir et ce dans desdomaines d’activités aussi divers que la médecine, les arts plastiques, lecinéma, la recherche scientifique, la littérature, etc. Elle attribueégalement une bourse spéciale de 25 000 €, le Trèfle d’Or, décernée à unancien lauréat pour distinguer un projet non commercial situé dans lalignée de la vocation déjà reconnue.

Vocatio is het driemaandelijkse tijdschrift van de Belgische StichtingRoeping. Het is in februari 2001 opgericht en heeft tot doel de Stichtingbekend te maken via de projecten van haar laureaten.Emile Bernheim heeft de Belgische Stichting Roeping in 1963 opgerichtnaar het voorbeeld van de Fondation française de la Vocation, gestichtdoor Marcel Bleustein-Blanchet.Elk jaar reikt de Stichting beurzen van 10 000 € uit aan een vijftientaljonge Belgen die tussen achttien en dertig jaar oud zijn en die kunnengetuigen van een werkelijke roeping ; de beurs verschaft hen de moreleen materiële middelen om ze te realiseren. Alle domeinen komen inaanmerking : geneeskunde, literatuur, plastische kunsten, film,wetenschappelijk onderzoek… De Gouden Klaver is een speciale beursvan 25 000 € . Ze wordt jaarlijks door de Stichting uitgereikt en bekroonteen niet-commercieel project van een oud-laureaat dat in de lijn ligt vande eerder erkende roeping.

Président d’honneur | ErevoorzitterClaude Wielemans

Président | VoorzitterEdouard Jakhian

Vice-présidents | OndervoorzittersChevalier EversBaronne VaxelaireBaron de PoschChevalier Leduc

Trésorier | SchatbewaarderEdouard De Ruydts

Belgische Stichting RoepingOnder de hoge bescherming van Hare Majesteit Koningin Fabiola

Albertinaplein 2, 1000 BrusselTel. 02 213 14 90 | Fax 02 213 14 95E-mail : fbv.bsr@online.beWebsite : www.stichtingroeping.beHet secretariaat is open op maandag, dinsdag en donderdagvan 8.30 tot 12.30 uur en van 13.30 tot 17 uur ; op woensdagen vrijdag enkel van 8.30 tot 12.30 uur.

Ludo BekkersGabriel BelgeonneJean BingenThierry BoonFrance BorelHugues BoucherBaron Stijn ConinxBaron André DelvauxLydia Depauw-DeveenEric DesoppereAnnie Devreese-DeclerckRafaël D’HaeneJan Gybels

Baron Edgar KestelootChristian KoninckxPierre LarocheChevalier LeducVicomte Louis le Hardÿ deBeaulieuMarc MendelsonGuy-Roland PâqueVicomte Ilya PrigogineLuc PutmanGustave StoopFrançois TerlindenPierre Van Damme

Membres | LedenMme Mickey BoëlRik De NolfFrançois Desclée de MaredsousFrie Dierickx VisschersJacques DopchiePaul DujardinRoger ForthommeEmmanuel JanssenVicomte Louis le Hardÿ de BeaulieuMme Jean MichielsBaron PhilippsonJacques Planchard, Gouverneur hreStéphane RosenblattBaudouin RuquoisDominique SnyersLuc Tayart de BormsJacques-Ch. Vanden SchrieckBaron VelgePaul Washer

Conseil d’administration | Raad van bestuur Jury

Secrétariat | SecretariaatSecrétaire général | Secretaris-generaalSylviane Jacquet de HaveskerckeDéléguée | AfgevaardigdeNicole GautierSecrétaire | SecretaresseBernadette Stevens

page 4 | pagina 4

page 7 | pagina 7

L’enfant et le deuilDelphine Bauloye

De Urewe-cultuur Marie-Claude Van Grunderbeek

page 9 | pagina 9

page 20 | pagina 20Agenda

page 18 | pagina 18

page 1 | pagina 1

page 14 | pagina 14La jeunesse à KaboulGaël Turine

ArcheologenKatleen Deckers | Marie-Claude Van Grunderbeek

Ad valvas

Een roeping als filmmaker is een creatief proces zonder eindeter Krüger

Bureau de dépôt Bruxelles XAfgiftebureau Brussel X

vo c a t i ovocatio

3e trimestre 2002 | 3de trimester 2002

Revue trimestrielle de la Fondation Belge de la VocationDriemaandelijks tijdschrift van de Belgische Stichting Roeping

2002 7