vocabulario pedagÓgico mam.pdf

325
CASTELLANO MAM A (dirigido a...), para, de Te A cada mitad, mitad para cada uno Nky’ajchaq Abandonado Ko’lin Abandonar Ko’lil, kolil, oqb’il, kolsil Abaratarse, viene para abajo Tajtz, ajtz Abeja, bejuco Aq, ttxu kab’, txukab’ Abejorro, avispa amarilla Onin, onn, ona Abierto Jaql, jaqle, jqo’n, k’ab’li, katl Abismo Xab’, nimtxe Abofeteando T’aqan Abollado Chpotz’ Abollar Potz’j, patz’j Abono Tipb’ilawal, tya’ awal Abono (estiércol de) Tya’, tz’is, txa Abono orgánico Ttxa’ tz’is Abono vegetal Txatz’is Aborrecer, desechable Suchil Aborrecimiento Suchb’il Abortar Elsil Abra la puerta Jqonktza ja Abrazadera Jitz’b’il Abrazar, cargar (en brazos), madrina, p Chelil, tz’ulat mo chlel, tz’ulil Abril Tkyaxjaw Abrir (la boca por algún dolor) Jak’al Absorción Tz’ub’ Absurdo Tzakaj Abuela, abuelo, nieto, luna, muela Yab’aj, chmanb’aj Abundancia (calendario maya) No’j Abundante, mucho, demasiado Nimx, nimxix Aburrido (a), perezoso (a) Altwinqal, ky’aj Aburrir Uljil Acabando, terminando B’ajx, b’ajsan

Upload: charly-aguilas

Post on 07-Sep-2015

27 views

Category:

Documents


4 download

TRANSCRIPT

  • CASTELLANO MAM

    A (dirigido a...), para, de Te

    A cada mitad, mitad para cada uno Nkyajchaq

    Abandonado Kolin

    Abandonar Kolil, kolil, oqbil, kolsil

    Abaratarse, viene para abajo Tajtz, ajtz

    Abeja, bejuco Aq, ttxu kab, txukab

    Abejorro, avispa amarilla Onin, onn, ona

    Abierto Jaql, jaqle, jqon, kabli, katl

    Abismo Xab, nimtxe

    Abofeteando Taqan

    Abollado Chpotz

    Abollar Potzj, patzj

    Abono Tipbilawal, tya awal

    Abono (estircol de) Tya, tzis, txa

    Abono orgnico Ttxa tzis

    Abono vegetal Txatzis

    Aborrecer, desechable Suchil

    Aborrecimiento Suchbil

    Abortar Elsil

    Abra la puerta Jqonktza ja

    Abrazadera Jitzbil

    Abrazar, cargar (en brazos), madrina, padrinoChelil, tzulat mo chlel, tzulil

    Abril Tkyaxjaw

    Abrir (la boca por algn dolor) Jakal

    Absorcin Tzub

    Absurdo Tzakaj

    Abuela, abuelo, nieto, luna, muela Yabaj, chmanbaj

    Abundancia (calendario maya) Noj

    Abundante, mucho, demasiado Nimx, nimxix

    Aburrido (a), perezoso (a) Altwinqal, kyaj

    Aburrir Uljil

    Acabando, terminando Bajx, bajsan

  • Acabar, desgastar, gastar, terminar Baj, bajil

    Acabar, terminar Kbajel

    Acabo de, hace poco Ma, tzma, matzan, tzmatzan

    Acal (aldea de Ixtahuacn,

    Huehuetenango)

    Aqal

    Acariciar, masajear Masol

    Acarrear (agua) Qayil

    Acaso Apeqa banlo, banqa, nyaka, nyaqa

    Acaso ya Chixpa? me qa chix

    Acatar, obedecer, respetar Nimal, nimal

    Accidentado Kixblen

    Aceite (de cocer), grasa, manteca Txam

    Aceite (para carro), lubricante Ttxaman kuxbil, txaman

    Aceite industrial Txam kuxbil

    Aceitera Txambil

    Acelga Chax itzaj

    Acentuacin aguda Tnejel qajte, kuj tqajtil

    Acentuacin grave Tkab qajte, cheb tqajtil

    Acentuacin, acento Qajtil

    Aceptando, recibiendo Kam

    Aceptar, conformarse, obedecer,

    recibir

    Qiyil, tziyil, qyayil, kuyil, kuyil, kamol

    Aceptarlo Kuyilte

    Acera Ttxanklab

    Acetato tiluj

    Acetona Suluktz

    Achiote Ox

    Acidez estomacal Txomal kuj

    cido Txom

    Aclarar, explicar Txolbal

    Aclarecer, esclarecer, estar claro Spiky, spikyin, spikyan

  • Aclito Mojil pale

    Acompaado Uklen

    Acompaar, traer a alguien Klel, tukil, ukalet

    Aconsejar, predicar Kawil

    Acordarse, recordarse Xpon nabil, julkaj, chuq, sul

    Acorden Xqinpun

    Acorralar, espantar uyin, xobtzil

    Acostado boca arriba Kuli, koyle, pakl, pakle, poxl

    Acostar Kubal

    Acrobacia Xpichyayil

    Acrbata Xpichyal

    Actividades y ejercicios, oficio, trabajo, profesinAquntl ex twitzaquntl

    Acuarela Uktza

    Acuclillado Tutzl

    Acustelo Palbankuba, kubinkuya

    Acustese Mutzekaya

    Acumulador, batera Tipan txaqbil

    Acurrucar Tzulil

    Acurrucarlo Tzulilte

    Adaptarse, acostumbrarse,

    habituarse, aclimatarse

    Naql, naqle, naqet

    Adelantarse, adelantarse a guiar Nejnel, nejsabitz

    Adelante va Nejl, nejne

    Adelante, frente, ante, grosor, rea,

    cartula, cereal, pantalla, superficie

    Twitz

    Adelgazar o estirar cosas planas Slitil, jitxsil

    Adentro, interior, dentro de, en Toj

    Adicin Junsal, mojbil

    Adinerado Maqinmix

    Adis (despedida, contestacin) Ku, kuw, qina, wenej, iwiya, chinej

    Adivinador, adivino Ajpombitz, ajmes, ajyo

    Adivinar Ponil

  • Adivinas, recuerdas Nan

    Adjetivo Kayinbibaj

    Administrador educativo Ajkayil xnaqtzbil

    Adobe Loq, loqan

    Adolorido Txintxaj

    Adoptar a alguien hurfano Mebeyil

    Adoqun Loqabj

    Adorar, venerar, recordar, alzar Nal, nal, kulil, nalqajaw

    Adornar Wiqol

    Adornarlo Wiqolte

    Adrenalina Ipalanmi

    Adltero, tener concubina o amante,

    adulterio

    Kyaj, aqpul xjal

    Adulto (a), mayor de edad Tij

    Adverbio Kitzipyol

    Aerolnea Jasis

    Aeropuerto, campo de aterrizaje Sisbil, kykubil xekbil

    Afiche, resea Chintqanil

    Aficin Qe kayil

    Aficionado Ajkayil

    Afijo Tzabyol

    Afilar, raspar Jaqul, jqul

    Afinando Koksan

    Afinar Kokan, koksil, koksal

    Afortunado Banamaj

    frica Aprika

    Africada Qichqajt

    Africano Ajaprika

    Afuera, afuera de, parte exterior, detrs de, atrsTijxi, tijxa

    Agachar, estar cabizbajo, encorvar Mokal, kowebil, kobil, mokil

    Agarrador, sostenedor (instrumento) Tzuybil, tkin

    Agarrar, detener Tzyul, tzuyil

  • Agenda Txolbaquntl

    Agilidad Ojqel

    Agosto Twaxjaw

    Agradar Txutxjal

    Agradecimiento Chjontbil

    Agregar, completar, complementario Tzaqsil

    Agricultor Ajkojol

    Agrio, cido Txam

    Agua caliente Kyqa

    Agua estancada Punle

    Agua gaseosa Kwabaj

    Agua medicinal Tal qanbil

    Aguacate Oj

    Aguado Atwi, chul, en, tutin

    Aguantar fsicamente Kyisjil

    Agero Lab

    guila (bicfala, en gipiles) Tiw

    Agujero de aguja Toy baq

    Agujero de ozono Toyib koliltxotx

    Agujero del gallinero Toy jul

    Agujero negro Qeq toyib

    Agujero, hoyo Toy, toyab

    Ah mismo, mismo Axtzu

    Ahijado (a) Chelin, chelbaj

    Ahogado Jiqpaj, jiqba

    Ahogar Jiqil a, jiqil

    Ahogo Jiqaj

    Ahora Jala

    Ahora, hoy Jala

    Aire (calendario maya Iq, kyqq

    Aire que viene de oriente Elne kyqiq

    Aire que viene del poniente Okna kyqiq

    Aire, viento Kyqiq

  • Aislante (lo que no conduce corriente elctrica)Tamtz

    Ajeno Miya te

    Ajo An , anjs, ani

    Ajonjol Tschual

    Ajpu (calendario maya) Najpu

    Ajustar Tzaqet, tzaqol, tzaqtzil

    Al pie de, debajo de Txe, t-xe, xe, xe

    Ala Xikybaj

    Ala de avin Txiky kuxlip

    Alabanza, canto Bitz

    Alacrn Sin, sinan, sina, sina

    Alambre Kuxaqbil

    Alambre espigado Kuxchix

    Alarma (instrumento), estimulante Kasbil

    Alarma de una ave de corral Weq

    Alarmar, preocupar Labil

    Albail Binchalja

    Alborotado Chey, xbayin

    Alcachofa Xulan itzaj

    Alcalde, alcalda Ajkal, ajkawil

    Alcncelo, trigalo Oqelantza, kyintza

    Alcanca de pared Leky, kubl

    Alcanca para llevar semillas Lok

    Alcanzar, arrimar, encontrar, llegar Xikan, kanol, sel, sel, kanil

    Alcohol etlico, licor Qen qanbil, qen

    Alcohlica Twi txujtil

    Aldea El Papal, El Pozo (casero de

    Acal, Ixtahuacn, Huehuetenango)

    Tzi xoch

    Alegre, feliz, contento, emocionada Ntzalaj, tzalajbil, tzalajsbil

    Alejarse, acercarse Laqe

    Aljelo, retrelo Laqbanxa

    Alemn Aleman yol

  • Alergia Tkyaqachil

    Alfabetismo Yekujx

    Alfabetizacin Yekuj

    Alfabetizar Yekujil

    Alfabeto Techyol

    Alfiletero Tkubibaq

    Alfombra Betbil

    Alforza Paqoban

    lgebra Pujlabil

    Algebraico Pujlabitz

    Algodn (planta) Tqan noq

    Algodn, hilo Noq, xnoq

    Algodonero (dulce) Kayil xnoq kab

    Alguno de ellos Junjun

    Alimentacin, vitamina Kachbil

    Alimentado (a) Almin, kachin

    Alimentar, mantener, sostener Kachat, kachil, kachil

    Alimentarlo Kachilte

    Alimento, nutriente Nikybebil

    Aliso (rbol) Qantze

    Aliviarse Banixix

    All Machiw, txix

    All Chixa, tzachin, chix

    Almcigo preparado Munan, mun

    Almidn Talkab

    Almohada Xqexbal, xqanwi

    Almohadilla Subtzibin

    Almohadilla (para el ratn de la computadora)Quyich

    Almud Alm

    Alfono Xqajyol

    Alquilar Majnal

    Alrededor de Tijile

    Alta Verapaz Koban

  • Altar Kulbil, walbil

    Altavoz Qajtzabwi

    Alto Matij twe, nim twe, nimtwe

    Alto delgado Jitxjin, nimwalin, skil, slak

    Alumbrar, encender, hacer brillar Kansil, kantzal

    Aluminio Yotz

    Alumno, educando Xnaqtzanjtz

    Aluzinaje Tkubil toj xjaw

    Alveolar Kon, tkitzkon

    Alveo-palatal Tijxiste

    Amable Tbanilxjal

    Amablemente Banxix

    Amamantar Buyat, chiysil

    Amanecer, da anterior al primer da

    de la fiesta

    Tzqix, sqix, sqixil

    Amante Ya , kyajbaj

    Amarillo, anaranjado, maduro qan, up, qan

    Amarrado, longaniza Ximon

    Amarrando Syoqan, klon, kalon

    Amarrar, atar Syoqal, klol, kalol

    Amarrarlo Klolte

    Amasar Blol, xyaqol, xyuqil

    Ambiente silencioso Numin, tzinin

    Ambiente, la tierra, medio ambiente, mundo, pisoTwitz txotx

    Ambulancia Iqyab

    Americano Ajabya yala

    Ametralladora (arma, fuego artificial) Matribuk, xprintxaq

    Amigdalitis Maljaqul

    Amigo Qukila, xboj

    Amilia Jaxjal

    Amol (jabn de monte) Xmasin

    Amontonado Bul, chuqon, buyin, chuqin,

    chuqle, tenle

  • Amontonar en forma apretada y hacia Buyil, chuqil, buyil, butzil, chuyil

    Ampliar Nimsil

    Amplio Nim toj

    Ampolla (medicina) Tochiqanbil, punqbaj

    Anafase Oxpalnitx

    Analoga Junxinix

    Anlogo Junxnin

    Anaranjado Tchoki kuk, qqnqoj

    Ancho Matij twitz, nim twitz

    Anciano (a), viejito (a) joq, ta, tijwinaq

    Ancla Twebil tibaja

    Andamio Xwetzbil

    Andrs Li

    Anemia Smuqmajal

    Anfetamina Ipbilanmo

    Anfibio Kabtembil, katem

    Anfibios anuros Katem mije

    Anfibios apodos Katem miqan

    Anfibios caudados Katem tije

    ngel, angelito Sanjil, talsanjil

    Angiospermas Kamiyaj, kamijaj

    Angosto, estrecho, pequeo Jutz, twitz, much

    Anguila Kan kyi, kyikan, xkanaj kyi

    ngulo, ngulo recto, ngulos Xkyich, jiqin xkyich, qe xkyich

    Anillo Xmilqabaj

    Animal Txkup

    Animal pequeo Matx, xmatx

    Aniversario, cumpleaos Qijlal

    Ano Ttzi opbaj

    Ao Abqi

    Anochecer Xmutxj

    Anochecerse Yupj

  • Anona Chiwx, chwix

    Annimo Ewintib

    Anteayer Kabje, kabaje

    Antebrazo Tqan qabaj

    Antena Jkubil

    Antena (de insecto) Uka

    Antena (de televisor, de telfono celular)Juktechil

    Antena de radio (transmisor) Xobltechil

    Anteojos Tjomel witzbaj

    Antera Tmupil bech

    Antes, hace tiempo, pasado Ojtxi, namxtaq, nejka

    Anticido Qanbitxon

    Antiguamente, antes Ojkatxa, ojtxa

    Antiguo Ojtxax

    Antimonio Antimon

    Antivirus Kolilnitx

    Antojo jilin, jil

    Antropologa Tzqibwinaq

    Anudar Xmol

    Anudarlo Ximolte

    Anunciar Qmal, pakbet

    Anuncio, comercial, carta Tqanil, tpakbal

    Anzuela Kyibil

    Anzuelo Xukbil

    Apaciguar, calmar los nimos Mayol, chewil, chewsil

    Apagado Yupin, yupan

    Apagar Yupil

    Aparato de golg Ttxanitx

    Aparato de rayos x Kumalobil yabil

    Aparecer Kanetil

    Apartado postal Tkubil saman uj

    Aprtalo Pamila

    Apazote Suqen

  • Apenas Penex

    Apio Itzaj kokj

    Aplastar, destripar Patzul

    Aplicacin de la nueva informacin Binchil akaj tqanil

    Aplomar, enderezar Jikysil

    Apodando, maltratando, insultando Yasol, ikylin

    Apolillar Pokil

    Apolillarse Pokaj

    Aporreado, pisoteado, maltratado Bajun, bajunmaj

    Aporreando Bajun

    Aporrear Bajul, bajetil

    Apostado (objeto) Txakl, txakle

    Apostar (objetos), apost Txakbal, txakban

    Apstrofe Xwiniq

    Apoyar Qejlil

    Apreciar Xtalat

    Aprender Xnaqtzil, kanol

    Aprender a aprender Kanol xnaqtzbil

    Aprenderlo Xnaqtzilte

    Aprendizaje, educacin Xnaqtzbil

    Apretado Qitzin, titzon, titzan

    Apretando ipil, pol, qitzin, jitzon

    Apretar, amarrar, enroscar (perno y tuerca)Jitzil, jtzol, qitzil, jitzol

    Aprobar Kutzbil

    Apropiar, adquirir, heredar, poseer Etzil

    Apualar, puyar Xuyil

    Apualarlo Xuyilte

    Apuetear Puntzil

    Apurar Kujxil, iltok, ojqelil

    Aprese, se apura Chuxa, kujxa, jniyx, tilinx

    Aquel Atzan

    Aquel, aquella, indica: profesin u

    oficio, prefijo de gentilicio

    Aj

  • Aqu, ac Tzalu

    Arbigo (como nmero arbigo) Lajin ajlabil

    Arado Tzutz, chok, nimtzutz

    Arador Xkame

    Arador (insecto) Kyme, xkyme

    Araa Xin, chmol

    Araa de abdomen rojo Kyaqxin

    Arar, labrar, calzar la milpa Kjol, chokil, chokal

    Ararlo Kjolte

    rbitro Kayixpotzil

    rbol cuyas ramas sirven para llamar

    cangrejos

    Xmoxbil chap

    rbol de amate Kyijiky

    rbol de madroo Chlib, chlub

    rbol de pito Mich nich

    rbol genealgico Xechil

    Arbusto Xkyistze, xkastze

    Archivar, guardar Kul

    Archivo (de computacin) Xkubil

    Arco (como meta de fut) Tokixpotz

    Arco iris Txmakal lobj, t-xewkan, taqinkan

    Arder Kantil, julil

    Arder bastante Julil

    Arder, incendiar Qaqil, kantsil

    Ardilla Kuk

    Ardilla voladora Kuk lipil

    rea de superficie Ttxotxal

    rea del crculo Toj sew

    rea superficial Toj twitz

    reas curriculares Nukbin xnaqtzbil

    reas de aprendizaje Klojin xnaqtzbil

    Arena Ttxatzan, tzawin,

    Arete Tojkinbaj

  • Argeniar Sojt

    Argenio, no poder tener hijos Soj

    Argolla Xkot

    Argn Arwon

    Arma Kuxqaqbil

    Armadillo Bo, ibo

    Armar Txakbil

    Armario Kubbil

    Armona (musical) Ttxutxajil chnab

    Aro (bsquetbol) Txulbil

    Aro (de llanta de bicicleta o carro), llantaTulbil

    Aros y botellas Txulbil ex lmet

    Arquitecto Ajtzqilximbinch

    Arquitectura Tzqibximbinch

    Arrancado Baqet, baqomaj, bqon

    Arrancando Baqon

    Arrancar Baqol, boql, boqil, xboqil, jowet,

    jkal, qitil

    Arrancar algo de raz Lukpil, lukpil

    Arrancarlo Xboqilte

    Arrancarse, salirse algn objeto de

    su lugar de repente

    Joq, kojpaj

    Arrastrar, ayudar Jkul, jkul, qititil, jawol, juket, jukil

    Arrastrarlo Qititilte

    Arrastrarse Quqin, qiteten

    Arrayn, palo de escoba Kutxab, qtxab, weky

    Arrear Lajel, lajol

    Arreglado, ordenado Txolbin

    Arreglando Binchet

    Arreglar, componer, construir, hacer, producirBinchal

    Arrejn Kutxab

    Arrate Tkubibech

    Arriba, norte Jawna, jawni

  • Arriero, jinete (que cabalga) Ajchej

    Arrimar Sen

    Arroba Almub

    Arrodillado Mejlin, mejl

    Arrodillar Mejel, meje

    Arrodillarse Mejebil, mejil

    Arroyo Tala, tqab xaq, tqoba

    Arroz Saqtriy, saqjil

    Arrugar, abollar Mochil

    Arrullar en forma triste Chunil

    Arrullo Chuchil, xmoxil

    Arsnico Arseniko

    Arte, artstica Kyexix

    Articulacin Wiqibyol

    Artculo (gramatical) Txilyol

    Artista Ajkyex

    Artsticamente Kyexixtzan

    Arveja Skyirwir

    Asado Txon, kasan

    Asalto Kuxul

    Asar, fila, hilera, surco, entre Txol, kasil

    Asar, tortear Kasol, txol, spoqan

    Asear Txajet, txol

    Aseo Saqtzbil

    Aserrar, serruchar Sqetil

    Aserrn, viruta Txatze, txatze

    Asesine, mate Byatz, byaka

    Asesino, homicida Biyil, biynel

    Asfalto Bilinbe

    As Kyjatzan, ikyju

    Asimetra, informal Xjetx

    Asistente Onil ajqanal

    Asma Jol, ajom

  • Asolear Sal, tzqijset

    spero Chix twitz, jochin, chikychaj, tzakin

    Asta Tqan echaqlibil

    Asta (de bandera) Tqansut

    Asterisco Txit

    Asteroide Txitchew

    Astrlogo, adivino Ajqij

    Astronauta Betilkyaj

    Astronoma Tzqibkyaj

    Astrnomo Ajtzqilkyaj

    Astuto Twiben

    Asustador Sikpul

    Asustar (sorpresivo), atemorizar Sekypul, xobtzal

    Atacar Yoqpet

    Atajar Miqol, maqot

    Atajar (enftico) Xmayol, maqol

    Atardecer Qalixil, qoqix, qax, qoqax, tkubix qij

    Aterrizar Kwel

    Atleta Saswinqal

    Atletismo Saswinqlal

    Atmsfera Buqkyaj

    Atole de elote Kabaj i

    Atole de elote dulce Kwa i

    Atole de masa Qotj

    Atole de masa con sal Sqa

    Atomizador Spukbil a

    tomo Mitz

    Atornillar Suyat kuxbil

    Atrs de Tzal tij

    Atrs de, detrs de Ttzaltij, tijxi, tijxa

    Atravesado Qel

    Atril Twebiluj

    Audfonos Jasbibil

  • Aula Tenbilxnaqtz

    Aullar, llantera Wuyil, wujan

    Aumentar, engrandecer, ampliar,

    extender, crecer, resaltar, enfatizar

    Nimsal

    Aunque Bawtl, exlaqa, itzala, ixqa, maskela

    Auricular (del telfono) Qabyolbil

    Aurora Txekyaj

    Ausente Miti mo mial

    Auto evaluacin, auto evaluar, auto evalaNakebil, nakeyil

    Autoestima Jawtib, kujbiltib

    Autora, agente, componer, hacer B'inchil

    Autoridad, ley, prdica, legislacin,

    ley, mandamiento

    Kawbil, wixin, sanjel

    Autoridades educativas, alcalde Ajkawil xnaqtz

    Avanzar Laqe

    Ave Chij

    Ave de plumaje rojizo Pichqo

    Avenida Txolklab, klab kubil

    Aventar, tirar, lanzar, perder Xol

    Aventarlo, tirarlo Xolte (jaw), xolte (txi)

    Aventura Nikybajil

    Aventurero Ajnikybajil

    Avergonzar Chixil, txixwil, chixwel

    Avestruz Nimachmeky

    Aviacin Xnaqsis

    Aviador Ajsis

    Avin Pichkuxbil, sis, kuxlip

    Avioneta Tal kuxlip, tal sis

    Avispa Sichal, sichil

    Avispa que tiene muchas reinas Bansichil

    Avispn Xqaq witz

    Axilas Txaqlotx, xqlotxbaj

    Axilas) Xaqlotx, xkyaqlotx, xukbaj

  • Axn o cilindroeje Nitxibatx tib

    Ayer Ew, ewe

    Ayote Kum

    Ayote, calabaza Kum

    Ayuda Onbil

    Ayuda mutua Oyaban, mojbin

    Ayudantes de cofrada Xjoken, jokenj

    Ayudar Onil

    Ayudarlo Onilte

    Azacun Xulen, xwilen

    Azadn, garabato, pizote,

    tepeizcuinte (tepezcuintle)

    Tzutz, chok

    Azotar Jubil

    Azcar Kyaj kab, quq kab

    Azufre Asupre

    Azul qilin

    Azul, verde Chax, qilan

    Azulejo eq, xew

    Azulejo Xew

    Baba eri, taltzi

    Baboso, dejado (de dejarse) Moybajil, xnak

    Bacn Ko

    Bacterias Lokyabil

    Bactericida Biylokyabil

    Bailador, bailarn, danzante Ajbixil, bixil

    Bailando Bixan

    Bailar Bixal

    Bailarina Bixanel

    Bailarlo Bixilte

    Baile Bixbil

    Baja Verapaz Tzalama

    Bajalengua Xpetz

    Bajamos (direccin) Kubna

  • Bajando, baj Kux

    Bajar Belex, kwelix, kupan, kupin, kutz

    Bajar Kutzil

    Bajar frutas con caa o vara Pitxol

    Bajar, matar, castigar Bel, kutzil, kwel

    Bajar, pendiente Kubil, kub

    Bajarse Kutz

    Bajo Botz twe, muchtwe, nuch twe

    Balanza Chilbil, pex, maolbil, pe

    Balcn Klol, kaybil

    Ballena Ninkyi, wokyi

    Baloncesto Chilaxpotz

    Banano Lobaj

    Baar Sbunchil, txtpaj a, txajil

    Baar, mojar, lavar Punil

    Banco Kulbil pwaq

    Banco, silla Japwaq, qajtz, tutzbil

    Banda Chuqchinbil

    Bandera Echaqlibil, sut

    Bandera nacional Tsut tnam

    Bao (para ropa) Mako

    Banquero Ajjapwaq

    Banquillo Talqaj

    Baqueta Tzokbil

    Baqueta (de marimba) Talchnab

    Baranda, escoltar, esquivar Txlajil, tpenal

    Barato Miya wiyal

    Barba Xmapetxbaj

    Barba, bigote Xmatzibaj

    Barbechar, voltear la tierra Qul

    Barbilla, mentn Xpetxbaj, tkab tzibaj

    Barbudo Xpatz, xputz

    Barco Nim tibaja

  • Barniz Nij

    Barnizar Nijil

    Barmetro Malkyqiq

    Barra de hierro Jisinkuxbil

    Barranco, hoja, piedra Xaq, twitz, txan

    Barranco, piedra Tqab xaq

    Barredor, barrendero, conserje Tzisol, ajtzisil

    Barreno Xutxbil, juchbil

    Barrer Misol, tzisil, tzisol

    Barrera Maqbil

    Barrerlo Tzisolte, misolte

    Barretn Barton

    Barrido Tzisin

    Barrilete Xliky

    Barrilla de aceite Kibil txaman

    Barrilla de aceite (para carro) Kwabil

    Barro Tzaqbaj txotx

    Barro, arcilla Laktxotx

    Barrote Tolam kuxbil

    Bscula Mamalbil

    Base binaria Kab tlok

    Base decimal Laj tlok

    Base vigesimal Winqon tlok

    Bsquetbol Xpotzqab

    Basta ya, suficiente Xonku, tukix

    Bastidor (decoracin de los

    escenarios)

    Uktzxbalon

    Bastn Xkyaqoch, xtok

    Bastn, garrote Xkyaqoch, xtok

    Basura Txatzis, tzis

    Basura inorgnica Tzis mibqay

    Basura orgnica Tzis banqay

    Basurero Kubiltzis

  • Bata Kolbil xbalin

    Btalo Chkutz, chkunxa

    Batera Tipil txaqbil

    Batidor Chukbil

    Batidora Puchbil

    Batir Xyoqil

    Bal Kuxkubil

    Bautismo Jawsal a

    Bautizando Byan, jawsin

    Bautizar Byal, jawsil a

    Bazo tilchiky

    Bebe Ne, ne, nu, un

    Bebe, bolitas kul, chibilit

    Beber Kwan

    Beberlo Kwalte

    Bebida Kabaj, kwabaj

    Bebida de aguardiente Kabaj qen, baj

    Bebida de masa, atole Kabaj qotj

    Becerro Tal wakx, me

    Beeper Kamtqanil

    Bejuco (varias clases) Aqal

    Bella vista Tulalj

    Belleza Achbajil, chichan

    Bendecir, acto de fe Kyiwlal, kyiwlal, kiwil

    Berenjena Xpenitzaj

    Berilio Beril

    Besar Matzil, tzubil,

    Beso Tzub, matzj

    Bestia especial, silvestre (nombre

    propio)

    Qeq

    Bibliografa Tqaniltzib

    Bibliogrfico Tqaniltzibbil

    Biblioteca Majujbil

  • Bibliotecario Ajmajujbil

    Bicicleta Txlakchejbil, chejqanbil

    Bicicleta de reparto Chejqanan sipal

    Bieldo (tridente de madera) Pitxbil

    Bien molido, fino Kokjel

    Bien pudiera Jakla, jakujlo

    Bien, suficiente, mientras, en lo que Akx

    Bigote Xmatzibaj

    Bilingismo equilibrado Junelni kabyol

    Bilis, hiel, amargo Ka

    Billete qol

    Billetera Tkubil pwaq, bot

    Billetes Ujpwaq

    Biodegradable Tuqj

    Biografa Pokchwinqlal

    Biologa Tzqibanqibil

    Biolgicamente Tzqibanqibilxix

    Bilogo Ajtzqilanqibil

    Bislaba Kabtamyol

    Blanco, nuevo Saq, sjanin, nul

    Blando Loqan, bunin

    Blanquear o limpiar Sjansil

    Blanqusimo (a) nul, rus, saqxix

    Bledo Xlaqtxo, xlaqtxo

    Blusa Tkami qya

    Bobina Kamsabil tipan

    Bobina (de papel) Tokal uj

    Boca Tzibaj

    Boca grande de una olla qew, xqew

    Bocamanga Tziqab

    Bocina Qajtzbil

    Bocina Telexyol

  • Bocio, gegecho Mo, wech

    Bofe Tzpoy

    Bola Xwak

    Boleto areo Tujal betbil

    Bolsa Chu, chu

    Bolsa de papel Chu

    Bolsa para hielo Tchuil txchew

    Bolsa para semillas, palo para

    sembrar

    Awbil

    Bolsa trmica Chu meqtzabil

    Bolsn, morral Pa, pa

    Bomba de fiesta Poqaq

    Bomba (fuego artificial) Pumqaq

    Bomba para fumigar Chitbil qanbil

    Bomba para gasolina Limo tkwa kar

    Bombero Yupiqaq

    Bombilla, foco, linterna Txaqbil

    Bomper Tipan tij

    Bonito, lindo, precioso, guapo Kyeyix, ponix, tbanil

    Boquiabierto Kabtzi, kab tzi

    Borbotear, hervir Loqlil, loqsil, weqwol

    Bordar, hacer motivos en tejidos Pitxil

    Boro Bor

    Borracho Kalqen, txujtenil

    Borrador Quchbil

    Borrador, goma Xqechbil

    Borrar Sikyil

    Borrar, gastar Najsal, xquchil

    Borrarlo Najsalte

    Bosque Pintze, tqan tze

    Bostezar, abrir mucho la boca Kabil

    Bota de hule Ulexjab

    Bota, botn Chunxjab

  • Bote Makox

    Bote (como de basura) Tkubil

    Bote (lancha pequea) Tal tibaja

    Botella Lmet

    Botiqun Tkubil qanbil

    Botn Natob

    Botn (de ropa) Txap

    Botn de alcalde Ttuk ajkal

    Bveda Teletz pwaq

    Bozal Txakmichej

    Bragueta Tziwexj

    Branquias Jiqbil

    Brasa Ttxanqaq

    Brazada (s) Kyjaj, jaj

    Brazo, mano Qabaj

    Breve Chinin

    Brillante Sqopan, qopbil

    Brillar fuertemente, resplandecer Qopil

    Brincar el ojo o cualquier parte del

    cuerpo

    Lichil, lichjil

    Brocha Uktzbil

    Brocha, pintura Uksbil, balobil

    Brculi Napitzaj

    Bromear Lajel, yaqil

    Bromista Ajyaq, ajsok

    Bromo Brom

    Bronquitis Yabxewbil

    Brujo Ajitz

    Bucear Jilil

    Bueno (a), bien, saber Ban

    Bueno, amabilidad Ban

    Buenos das Bantz qij

    Buey Tman wak

  • Bufanda Qulbil

    Bulbo raqudeo Junisantib txolebatx

    Bulto Iqtz, tanaj

    Buuelo Chenjos

    Burlar Xmukchal, xmayil

    Bus Xkotzon

    Bscalo Jyatza, jyaka, jyontza

    Buscar, elegir, poner huevos Joyil, jyol

    Bsqueda Joybaj

    Butaca joqbil

    Buzn Tokxil

    Cabal, completo justo Tzaql, tzaqle

    Cabalgar, montar Chejil

    Cabalsimo, completsimo Tzaqlix

    Caballito Tzechej

    Caballito de mar Cheja

    Caballo Chej, ttzmal wibaj, xyan

    Cabecear (dar con la pelota de fut) Tun twi

    Cabecear (de dormitar) Xnakpaj

    Cabello Tzmalwi

    Cabeza, gripe Wibaj, chonwi, wi

    Cabina de locucin Tjayolil, tkubil ajyol

    Cable (como televisin por cable) Taqil kamtilblal

    Cable telefnico Taqil yolbil

    Cabo (de hacha, etc.), latitud, tallo Tqan

    Cabra Ttxu chib, chip

    Cacao Kkuw

    Cacarear Kokiyil, qeqan

    Cacaste Kok

    Cacaxte, jaula Kok

    Cachete, mejilla Qotxbaj, puqbaj

    Cadejo (de leyenda) Kolon

    Cadena Xpotxin

  • Cadera Twikuxbaj, xixbaj

    Cadmio Kat

    Caer de espaldas Kachpil

    Caer violentamente, tirar Baqchil

    Caer, perder (cosas) Tzaq, tolat

    Caerse (para adelante en una actitud

    dormitante)

    Mokchaj, jawtzaq

    Caerse al agua, tirar al agua Punqaj

    Caerse al suelo Xitpaj, yuchpaj

    Caerse, bajarse Koyj, kotj

    Caf (de tomar) Kape, qamex, kak, qaqqoj

    Cafetera Kapeybil

    Caite Chlaq

    Caja de crayones Kloj uktzbil

    Caja de herramientas Tkubil kuxbil

    Caja de lustrador Tkax qopsil xjab

    Caja, cajn, cofre Kyajbutxan, kax

    Cal Txun

    Calambre Kyan, kan, xkyaqlinchej

    Calambre muscular Xkyaqinchej

    Calar con agua caliente Bilil

    Calavera Tbaqilkyimni

    Calceta Tmeliqya, twibil tqan qya

    Calcetn Melis, twibil qanbaj

    Calcio Kals

    Calcomana Laktotx

    Calculador Ajmabil

    Calculadora Ajlalbil

    Calcular, apuntar, tergiversar,

    inventar

    Nikal, malol

    Calendario Ajlabil qij, txolqij

    Calentado Maqson

    Calentar Lemal, lemil

  • Calentar (fuego) Qexnel, xqinel

    Calentar, recalentar Meqtzal, maqtzal

    Calentura, fiebre, caliente, calor, rojo, coloradoKyaq

    Calibrador de aire Kibil kyqiq

    Caliente, rojo, fiebre Kyaq, maqmaj

    Calificacin, nota Tajlal xnaqtz

    Caligrafa Wiqoltzib

    Cliz T-xmakilil

    Callado, calmado, decado, debilitado Numle

    Calle Klab

    Cllese Balte, miyolina,ebalte, mi chotja

    Callo, grosor Pimil

    Calmar, apaciguar Chewsil

    Calmarse, convencerse Kub tkuj

    Calor Taw qij

    Calor del fuego Qexa qaqil

    Calora Malkyaq

    Calse (segunda limpia en la milpa) Tam

    Calumniar, difamar Poqil, stzimil

    Calvo, peln Skoj, spaj, tzlej

    Calzn Txolqanbaj

    Calzoncillo Tuj wexj

    Calzoneta Kutwexj

    Calzonte Tal pen

    Cama de hospital Watbil

    Cama, lecho Kobil, kubil

    Camalen Pitxan xmatx

    Cmara (de tele) Qibil tilbil

    Cmara de video Yubilabil

    Cmara digital Ilbil wiqab

    Cmara fotogrfica Qilbil ilbilal

    Camargrafo (de tele) Ajqibtilbilal

    Camarn Txom

  • Camaroncillo Taltxom

    Cambia, remplaza, sustituye Ankatz, amel

    Cambiar, cambiar (cosa) Txexbil

    Cmbiese de lugar, trasldese Ankajtz, txixpul, ikyix, ankal

    Cambio Chexpaj, txixpubil

    Camera de video Qibtiblal

    Camilla Watbil, iqbil yab

    Caminante, peregrino Ajbetil

    Caminar, viajar, pasear, caminar Betil, bet

    Camino de terracera Quqbe

    Camino, viaje Be

    Camin Iqal-iqatz, xkoqatz, iqaliqtz, iqatzbil

    Camioneta Iqalxjal, xkotzon, iqbil xjal

    Camioneta agrcola Kux kojbil

    Camionetilla Main kuxbil

    Camisa Kamiaj

    Camiseta Titzin kamiaj, tuj kamiaj

    Camisola Sqachkmi

    Camote Saq is, xkamot

    Camote, papa (verdura) Is, na, sqal

    Campana Konkon, tzlinbil, linkalinka

    Campaa Chikybabil

    Campanario Tkubil tzlinbil

    Campanilla Tal tzlinbil

    Campo de juego Saqchabil

    Caa Ptzan

    Caa de azcar Patzan

    Caa de azcar Patzon, ptzan, tqanptzan

    Caa de carrizo, carrizo Ajlal pwaq

    Caa de milpa Tqan kjon

    Canad Kanata

    Canal, conducto, frmula Tbeyil

    Canales semicirculares del odo Tbeyil kinbaj

  • Canaque Qnab

    Canario Qanpich

    Canas, pelo blanco Saqwibaj, saqwi

    Cancel Pabituja

    Cncer (enfermedad) Qayabil

    Cancin de cuna ubil ne

    Cancin, canto Bitz

    Cancionero Bitzbil

    Candado Jupbil, ttxu talja

    Candela Txamtzaj

    Candelero Txamtzajbil

    Cangrejo Chap, chop

    Canguro Tojan jil

    Canica Chir, kul

    Canica, bolitas Tzinan xaq

    Canoa (de comida de animales) Chkontze

    Canoa, canoa (de remar) Chok, chkontza

    Caonera Ubtilbil

    Cansado Sikyna, sikytlen, sikyni

    Cansancio Sikytlen

    Cansar Sikyt, sikytil, sikytel

    Cansarse Sikytijil

    Cantando Bitzin

    Cantante Ajbitz, ajbitzil

    Cantar Bitzil

    Cantidad de compras Loqben

    Cantina Stank

    Canuto, pedazo Yaqal, yaqamil

    Capacitacin Kamxnaqtzbil

    Caparazn de animales Xkow

    Capirucho Tiknok

    Capitn de nave Qilbe

    Cap Tmuqsil

  • Cpsula Xjilaqanbil

    Cpsula espacial Betin kyqiq, betbil tukyaj

    Capuln (rbol) Qepa

    Capullo (de gusano) No, chuq, xton, chip

    Caracol jul, xleky

    Caracol de mar Xlik

    Caracol de tierra Sjoq, xjor

    Caracol del odo Txliky kin

    Caractersticas culturales Tech anqibil

    Caramelo Julkab

    Carbohidratos Qala

    Carbn Ajkal, txanqel, xjens, sbaq

    Carbn Txan qal

    Carbono Qal

    Carburador Qolbil tka

    Carburante Qalbil

    Carburar Qalil

    Carburizante Qalin

    Carcaal Tibajchus

    Crcel Chojbil il

    Cardiologa Tzqibanmi

    Cardilogo Ajtzqilanmi

    Carga, maleta Iqatz

    Cargar (en la cabeza) Isqul

    Cargar (en la espalda), acarrear, sustraccinIqil, iqil

    Cargar, cargador, acarrear Iqal, iqil, isqul

    Carioso Tbaniltanmi

    Carne del cuerpo Chibj

    Carne, msculo Chibaj, chibaj

    Carnero Krnel, rit

    Carnero, oveja nel, rit, krnel

    Carnicera Kaybilchibj

    Carnicero Ajkayilchibj, kayal chibaj

  • Carnvoro Cholchibaj

    Carnvoros fispedos Xkyaq cholchibaj

    Carnvoros pinnpedos Chuya cholchibaj

    Caro Wiyal

    Carpa Xmuj, xbalan ja

    Carpintera Sqetbil tze

    Carpintero Ajtze, jasoltze

    Carrera Oqelbaj, oqelbil, oqelan

    Carrera (de profesin) Okbil

    Carreras Qe okbil

    Carreras ecuestres Ojqelil chej

    Carreta Iqbil mo qulbil

    Carreta para medicinas Quqal qanbil

    Carretilla Iqbitxotx

    Carretilla de helados Iqal txachew

    Carro Kxbil, kar

    Carta Samuj

    Cartel Chikpubil, slewuj

    Cartelera Tpakbal kaybil

    Cartera Pakubil

    Cartero Sipiluj

    Cartilla Taltujil

    Cartn Pinuj

    Cartucho Tbaq ubil

    Cartucho de tinta para impresora Kutal

    Cartulina Slewuj

    Casaca Kamiaj kolbil

    Casaca, (aldea de Ixtahuacn,

    Huehuetenango

    Asaq

    Casamiento Mujeblin

    Casarse Mejebil

    Cscara Ttxowtij, txkomil

    Cscara de frjol Tzumil chenaq, xkomel chenaq

  • Cscara delgada Tij, tsol

    Casero de la aldea El Granadillo,

    Ixtahuacn, Huehuetenango

    Chikel

    Casete Xuyol

    Casi Noq chintl

    Casilla, pedacito de, cuadrado Swej, kabchistib

    Casillero Swejbil, tenbil, pabil

    Castigar Xpitzat, tzeysil

    Castor Bosich

    Cataltico Ktalitik

    Catalizador Katalitikbil

    Catarata (agua) Tlipbil a, chajan a

    Catarata (enfermedad de ojos) Saq tijtwitz

    Catarro Xkutxan, xkotxa, chonwi

    Catorce Kyajlaj

    Caucho Kyuwchikytze

    Cautelar, cuidar, celar, espiar Nenil

    Cazar Txukil, kanbat

    Cazuela Sewtxikybil

    Cd rom Sechbil

    Cebolla Manakat, nakite, sboy

    Cebra Tzibtij

    Cedazo Payan kuxbil

    Cedro Kute

    Cdula Ujnaq

    Ceiba Inup, nop

    Ceja, pestaa Xiwitz

    Celar Xkyaqil, xkyaqlil

    Celda Txe tze, kok

    Celebracin, fiesta Ikysaj qij, ikysabitz

    Celebrar un acontecimiento Ikysal

    Celeste qilan, saqchax

    Celoso Ajxkyaqil

  • Clula animal Tnitxil txkop

    Clula vegetal Tnitxil kul

    Celular Witzyolbil

    Clulas y tejidos Nitx ex tzumil

    Celulitis Txamnitx

    Cementerio Kyjakyimni

    Cemento Quqabj, kyajabaj

    Cenicero Tzajbil

    Ceniza Tzaj

    Censo, nmeros, producto, total Tajlal

    Centmetro Lajsqit, yaq, tuqech

    Centmetro cuadrado Swej tuqech

    Centrolo Banitx

    Centro Nikyaj, tmij, nkyajchaq

    Centro comercial Makaybil

    Cepillo (carpintera) Jsobil

    Cepillo dental Txjbil stebaj

    Cepillo para lustrar Subal xajab

    Cera de abeja Xkab

    Cerca, cercano Naqa, naqayin, naqayin, nqaku

    Cercar, encorralar Chlajil

    Cercha Yobabil

    Cerco, atrio Pen, chlaj

    Cerdo Oqoq, kuch

    Cerdo, marrano Boch, kuch

    Cereal (como corn flakes) Smuk

    Cerebelo Taljolon

    Cerebro Xoqxin, jolon

    Cereza Xkamanchel, xkomchel

    Cernidor Txijobil mo xkamsbil, xkansbil

    Cero Kow

    Cerrado Jupun

    Cerradura Jupja

  • Cerrar Lamol,, jpul, miltzul

    Cerrar (ojos) Mutz, mutzl

    Cerrar, encerrar, tapar Japul, jpul

    Cerrar, tapar Jupul, jpul

    Cerrarlo Jpulte

    Cerrarse, terminarse, acabarse Jupil, japil, jupj

    Cerro, volcn, montaa, colina Witz

    Cerveza Kwabaj tzeky

    Csped Xpatzban

    Cetceos Chuya

    Chalam (casero de Acal, Ixtahuacn,

    Huehuetenango)

    Txelam

    Chamarra Xnoqal, txowj, txow

    Chamuscar o quemar en fuego Poqil

    Chamuscarse o quemarse en fuego Poqj

    Chanchiquia (casero de Acal Txan chikya

    Chapa (de puerta) Jupjabil

    Chapotear por gusto sin lograr el

    objetivo

    Tzajpaj, jumtzal

    Chaqueta Tpimal kamiaj

    Charco Schewa

    Cheque Techpwaq

    Chequera Techpwaqbil

    Chicharra Tzajich, kotx

    Chicharrn, galleta tostada Xwotz chibaj, txa atzan

    Chichicaste, sufijo indica duda La

    Chichilla Maqba

    Chicle, copal para mascar Txabaj

    Chicote para bestias de carga Tapoj

    Chicote, ltigo Asyal

    Chicotear Jikil

    Chicotearlo Jikilte

  • Chiflador, ltimo de la familia Chip, chib

    Chiflar util, jitxil

    Chiflarlo utilte

    Chilacayote Qoq

    Chile Ich

    Chile caballo (campana, burro) Xkoya-ich

    Chile picante Txum-ich

    Chile pimiento Koksil ich

    Chile siete caldos Chub ich, ttxan ta

    Chiltepe Txapo

    Chimaltenango (escudo) Boko

    Chinche Poch, pach

    Chinchn, maracas Tzoktzok, tzotz

    Chipiln, picadura Txaban, txabin

    Chipotear, pegar, abofetear Tzajal

    Chiquero, porqueriza Tja oqoq

    Chiquilil Chikyla

    Chiquimula Chikimul

    Chirima Tulix

    Chispudo, apurarse luego Sekl, tij

    Chistan, quixhtan Xponchix, chixtzaj

    Chiste, broma Sokbil, tzebil, laj

    Chistoso, divertido Ajsokil, ajtzebil

    Chivo, cabro, cabra Chip, chib

    Chocarse Pojl, takpaj

    Chocolate Tzubaj kyikyiw

    Chocoyo Chel

    Chofer, piloto, tripulante Ajyukchil

    Cholero, matador, asesino Cholil

    Chompipa (hembra) Ttxu chmeky, ttxuchmeky

    Chorcha Chol, chor

    Chorizo pijin

    Choza, covacha, rancho Pach

  • Chuchito Suban chibaj

    Chucle, batidor, molinillo Chukal

    Chumes Chum, chum

    Chumpa Tij kamij

    Chunay Chuni, tzalaj

    Chupar Julil, julat

    Chupar, absorber o sacar lquidos, sorberTzubil, julil, tzul, tzul, chul

    Chupil (casero de Acal, Ixtahuacn,

    Huehuetenango)

    Chupil

    Churro Chenlobaj

    Cicatriz Ail, tikylin, tikylen

    Ciego, no vidente Mo

    Cielo Kyaj

    Cien Jokal

    Cinaga Soban, xoql

    Cinaga Xoql

    Ciencia naturales y tecnologa Xnaqtzabil twitz txotx ex ximbinch

    Ciencias sociales Xnaqtzbil kyten xjal

    Cientfico (la persona) Ajnabxix

    Ciento veinte Qaqkal, waqkal

    Cigarra Lajol us

    Cigarro, grito, tabaco, dar grito de auxilioSich

    Cigoto Nitxjos

    Ciguanaba (de leyenda) Kololon

    Cilndrico Tolinx

    Cilindro, rodillos, redondo Tolin, sew

    Cima, loma Twimulaj, buj

    Cinc Sink

    Cincel Tzaqab

    Cinco Jwe

    Cincuenta Laj tuj oxkal, lajaj toxkalin

    Cine Nin kayil

    Cinta (trabita) Taqaxajab

  • Cinta asfltica Xkobe

    Cinta, listn, trenza Sipj

    Cintura Kitzbaj

    Cintura, cincho Kyitzbaj, kitzbaj

    Cinturn, faja Kalbil, tkuj, kalkitz

    Ciprs Witan, tzsis

    Circo Kayil xtzetz

    Circonio Sirkon

    Circular (figura) Sewin

    Crculo Sew

    Crculo polar Ttzi chew

    Ciruela Chkyanan

    Cisne Toj a eky

    Cisterna Iqal tkwa kar, xab

    Cito esqueleto Baqnitx

    Ciudad Nintztnam, twitnam

    Ciudadano Ajchojil

    Civilizacin, cultura Chisnabil

    Claridad, claro Spikyin

    Clarinero, pjaro azul eq, xtutz

    Clase de adorno en el gipil Satzan

    Clase de rbol Talchax, txinan, xobal tzub

    chinkritz, xutxal

    Clase de rbol (comida de chocoyos) Tkuxbanchel, xkomchel

    Clase de rbol de tierra fra Txami

    Clase de rbol que tiene leche Xqol imj

    Clase de arbusto grande Spoq

    Clase de culebra negra Qaq amb

    Clase de fruta Tzar

    Clase de grama fino Xqusman, kul, xqusun

    Clase de hierba comestible Sil

    Clase de hierba quequeshte Xakbakaj

  • Clase de hoja para envolver la sal Txokma

    Clase de hongo Xbalinkas

    Clase de hongo grande Txyol

    Clase de pjaro Chor, lik, pitzanchiyaj

    Clase de pez, guanava (fruta) Txiw

    Clavar, golpear con mazo Pejkul

    Clavar, martillar Pejkal

    Clavar, sembrar (con martillo) Pajol, pejkal

    Clavel Yuchbech

    Clavo Klaw, kuxiky

    Clima Naltxotx

    Clima clido Kyaq txotx

    Clima fro Chew txotx

    Clima hmedo, hmedo bun txotx, bun, tano

    Clima templado Meqmoj txotx

    Clnica dental Tja qanal eybaj

    Cloro (blanqueador) Saqsbil

    Cloro (como elemento) Klor

    Clorofila Chaxil

    Cloroplasto Chaxa

    Clueca Chol

    Coagulacin Stab, xwiqun

    Cobalto Kobalt

    Cobra Wetzkan

    Cobrar Peyil

    Cobre Kobr

    Cocer Tzqajsal, tzqajsil

    Coche de monte Xtzelaj kuch, xboch

    Coche, marrano, cerdo, puerco Kuch, boch

    Cocido Tzqaj

    Cociente Sipmaj

    Cocina Binchbilwabj

    Cocinero Binchilwabj

  • Coco Kok, mamap

    Codicia, gusto, deseo, disfrutar Achbil

    Cdigo Techti

    Cdigo morse Tech sqitak

    Cdigos lingsticos Tech yolbil

    Codo Cheky qobaj, su, tchek qabaj

    Codo Tchekqabaj, txeqsu

    Codorniz (calendario maya) Tzuchin, pipa

    Coeficiente Poqchal

    Coeficiente numrico Poqchal tajlal

    Cofrade Aj pryost

    Cofrada Byuj iqilqij

    Cohete (fuego artificial) Spaq

    Cohete, bala, fsforo Talqaq

    Cohetillo Paq

    Coito Xjokal, xjoqal

    Cojear Koxil

    Cojo, quebrado, renco, impedido Koxj, kox

    Cola Jebaj

    Cola de avin Tje kuxlip

    Coladera, filtro (de aceite) Tzambil

    Colar Tzamil

    Colarlo Tzamilte

    Colectivo, comn, conjunto Mojin

    Colgado Yol

    Colgador de trastos Chak, chok, xpak

    Colgar Yolban, yobil, yobil

    Colgarlo Yobilte

    Colibr, gorrin Tzunun, tznuk, chinkutz

    Clico biyil

    Colima, clase de machete Kuyin

    Colirio Tzuwitzbaj

    Collar, gargantilla Uwj, uj, uwj

  • Collares plateados, color plateado Tzin, qoptzaj

    Colmillo Txebaj, txe, txye

    Colocar Qol (kub), qon

    Colocar cosas en forma ordenada Tanbil

    Colocar, dar, meter, trementina, despachar, cederQol, nikul

    Coloquial Tzanxyol

    Color Chikin, tka, tkwa

    Color cafs kak

    Color rojo Yo, kyaq

    Colorear, colorea Uktzil

    Colotenango nil

    Columna vertebral Tbaqil ttzal ijbaj

    Coma Xmulaq

    Comadre Komalbaj, kmalbaj

    Comadreja Saqbin

    Comadreja Saqbin

    Comadrona Bitxlon, ajchujal, yoqil

    Comal Xkon

    Combustible Bolbil

    Comedero, batea Talchkontze, chkontze

    Comedia (como obra de teatro) Yektzebil

    Comenzar Qetsal

    Comenzar, principiar, iniciar,

    comenzado, iniciado

    Lajet, qe, qebil, qeyil

    Comenzarlo Qeyilte

    Comer (carne) Chol, chol, wal, wal

    Comer (frutas) Lol, lol

    Comer (sensacin de dolor en alguna

    herida)

    Sukan

    Comer (sensacin de dolor) Txuqan, kyqach

    Comer demasiado Liqil

    Comer golosamente Tzqal, jilil

    Comerciar Xkayil

  • Comerciar, vender, vendedora,

    comerciante, expendedor

    Kayil

    Comerlo Lolte, walte

    Cometa Betichew, jechew

    Cometer adulterio, tener concubina Kyajil

    Comezn, picazn Kyqach, metzil

    Comezn, picazn Metzil, kyaqach, kyqach

    Comida Chibaj, wabaj

    Comida Wabaj

    Comida de ayer Xkwen

    Comida masticable Kuxbaj, kxubaj

    Comienza, principia, sentarse Qeya

    Comillas Kaxmulaq

    Cmo Tzan

    Compadre, compadres Kompalbaj, mojebil

    Compaero Tukil, kompit, t-xboj

    Compartir Etzat tiyax

    Competencia Banxnaqtz

    Competencia de eje Yukch banxnaqtz

    Competencia de etapa Tqiky banxnaqtz

    Competencias actitudinales Nabil banxnaqtz

    Competencias cognoscitivas Ojtzqib banxnaqtz

    Competencias de rea Twitz banxnaqtz

    Competencias marco Ttxu banxnaqtz

    Competencias procedimentales Tumil banxnaqtz

    Competencias terminales Twipin banxnaqtz

    Complemento Ttzaqbil

    Completar Tzaqsal

    Completarlo Tzaqsilte

    Completo Tzaqali

    Compra Loqaj

    Comprar Laqol, loqal, loqil

  • Comprarle o tenerle vestimenta Xbalamin

    Comprarlo Loqilte

    Comprender Tnikytzajil, keleltniky

    Computadora Ajnabil, chmoliyol, xkutzib

    Comulgar Wat txmilal qam

    Comunicacin y lenguaje Yolil ex qumyol

    Comunidad lingstica Kulbil yol

    Con quin Alqukil, alukal, alqukal

    Con, en compaa de, cuerno, cacho Tuk, tukal

    Concebir, concepcin Oktzaqiltal

    Concentracin (mental) Naknab

    Concepcin Tutuapa, municipio Chna

    Concertina Xkyqiqbil

    Concha Tal leky, xkomal, xliky

    Concha (del mar) Xleky, xliky

    Concha de soplar Xup xleky

    Conciencia Tenabil

    Concordancia Junxtziyol

    Concubina, amante Kyaj, ya

    Condena Tij il

    Condimento Koksabil

    Cndor Xmayonkutz, maxolen

    Conducto auditivo externo Toyib kimbaj

    Conductor (lo que transmite corriente elctrica)Taqil qoptzaj

    Conejo iky

    Conferencia Lajbibitz

    Confesar Qamat il

    Confesionario Qamabilil

    Confeti Txa uj

    Confiado Quqle tkuj

    Confianza Quqbil kuj

    Confiar Quqkujil

    Congelado Waksin, chewsin, qwak

  • Congelador Chewsabil

    Congelar Waksil, chewsil, qwaksal

    Congruencia Junx t-xilen

    Conjuntivo Junintib

    Conjunto vaco Kow kloj

    Cono de hilo Chokox

    Conocer Ojtzqil, ajtzqil, tzqin, tojtzqil

    Conocerlo Ojtzqilte

    Conocerse Tzqin un, tojtzqin tib

    Conocido Tzqin

    Conocimiento, sentido Nabil, ojtzqibil

    Consecuencia (resultado de una accin)Tilil

    Conseguir, encontrar Kanetsal

    Conseguir, encontrar Kanetsil

    Consenso Mojxim

    Conservacin del patrimonio Kolil etzbil

    Conservacin del patrimonio cultural Kolil anqibil

    Considerado Klon

    Consolador, apaciguador Xmoxbil, xmoxil

    Consonante Techqaj

    Constelacin Klojchew, xwotz, wotz

    Constitucin (de la repblica) Ttxu kawbil

    Constitucionalidad Te ttxukawbil

    Construccin Binkabil ja

    Construccin del conocimiento Binchal ojtzqibil

    Constructivismo Chiynabil

    Construir Txakbet

    Construir, arreglar, componer Binchil (jaw)

    Consumir, marchitar Molj

    Consumir, terminar Bajsal, bajsil

    Contador Ajajlal

    Contando Ajlan, ojlan

    Contar, descansar Ajlal, ojlal

  • Contar, narrar, relatar, explicar Txolbal, lajil

    Contar, relatar Lajil, ajlal

    Contenido Bixnaqtz

    Contento, feliz, alegre Tzalaj

    Contestar, responder Mojtzal, tzaqwil

    Contestarlo Tzaqwilte

    Contra Tij

    Contra quin Al qij

    Contrarios, antnimos Myaxyol

    Contrato Twi aquntl

    Contribucin Chjenj, chojbil

    Contribuir, pagar, cancelar Chojil, chjol

    Controlar, guardia de seguridad Xquqil

    Convencer, parecer Kub tuj twitz

    Conversar, platicar, hablar, opinar, comunicacinYolil

    Convertirse en suegro (a) de hombre o de mujerJiyil, libil

    Cooperar, coopera Mojil

    Cooperativa Mojchiy

    Cooperativismo Mojchiysbil

    Coordinacin acadmica Nukbil xnaqtzbil

    Coordinacin editorial Nukbil binchuj

    Copal Pon, bech pon, pom

    Copalero Ajpon, ajbech

    Copia de respaldo (computacin) Juntel tilbil

    Copia, dibujo Tilbil

    Copiando Kanon

    Copiar, ayudar Kanol

    Copla Chipakab

    Coqueta Xtutx, xkyis, kitx, sis, xtzetz

    Coqueto (a), pulga de gallina Sis

    Coral Kyaqlabaj

    Corazn Anma, anmi

    Corchetes Juptzib

  • Cordel Kyijaj

    Crnea (del ojo), cristalino (del ojo) tilwitz

    Coro Chuqbitzal

    Corona Petx

    Corona (dental) Kotbil eybaj

    Coronilla, flor de muerto Su

    Corozo Tut

    Corral, cutete, cuatete, malla Chlaj, pen, penbil

    Corredor Ajqelil, ajrinil, tzija, witzja

    Correo electrnico Sam xkutzib

    Correos y telgrafos Ja samabil tqanil

    Correr Rinil, qelaj, rinil, qelan, chakajlabil

    Correr o desprenderse un liquido Chajil, ajqelan

    Correrlo Xlajilte

    Correspondencia Ujtqanil, saman uj

    Correteando, expulsando, arreando Lajin, lajen, lajol

    Corriente electrnica Taqil xqoptzaj

    Cortadura Qitjin, tziynaj

    Cortndose, reventndose Kuj, laqj

    Cortar Kuil, kupil, kusil, qitil, tajkil, qesil,

    txemil, kupet

    Cortar (con cuchillo) Qesil

    Cortar (con la mano) Xilil, xilil

    Cortar (con machete) Txemil

    Cortar (con tijeras), cortar pelo, recortarMatzol, jol

    Cortar (frutos grandes) Uxil

    Cortar (frutos pequeos) Xilil

    Cortar (hierva con la mano) Kusil

    Cortar (lea) Pal si

    Cortar almcigo o montes Suqal

    Cortar con hoz Jol

    Cortar de un golpe Tajkil

  • Cortar ramitas para lea Siwil

    Cortarlo Kusilte, txemilte, qesilte

    Cortarlo (como trigo) Jolte

    Cortarse, reventarse Kusj, laqj

    Corte de constitucionalidad Kayil ttxu kawbil

    Corte, morga Amj

    Corteza T-xkomil, xkomal

    Corteza terrestre T-xkowil txotx

    Cortina Txabalanilja

    Corto kut, tok

    Cosa vieja, inservible Txaqan

    Cosecha Twitz awal

    Cosechar Jawil (twitz awal)

    Coser Slapil, slepil, tzsol

    Coser, coser (a mquina) Slepil

    Coserlo (tela) Slepilte

    Cosmticos Ukxmilal

    Cosquillas Xqlotxbaj, xkyaqach

    Costa Mlaj

    Costa Rica Kosta rik

    Costal Chu

    Costilla Xukbaj, tchil, xukbaj, qchil

    Costumbres (como manera de vivir) Binchben

    Costurera Slapil, slepil

    Cotiledn Chisijaj

    Cotuza Kyanba

    Coyol, coyolar Mop, map

    Coyote, lobo Xoj

    Crayn Uksabil, ukstzibabil

    Crayn pastel Uktzxkab

    Crearlo Nablilte

    Crecer, aumentar, alargar Chiy, Chiyil

    Cree, piensa que, dir que Manla

  • Creer Okslal

    Creerse ms Jaw nim

    Crema Saqchak

    Crema, mayonesa Saqtxaman

    Crespo, colocho Xwol, xwilix, xwitok

    Cresta de gallo Tzer tzeky, tubech-eky

    Cresta de gallo (flor silvestre) Qup

    Cra de animal, hijo (a) de mujer Tal

    Criar animales Alemil, alumil, almil

    Criar, hacer crecer Chiysal, alal

    Criptn Kripton

    Cromo Krom

    Cromosoma Iyajbil

    Croquis Techtichaq

    Cruce (de camino) Mojbilbe, xkichbe

    Crucifijo Tal tyu, xinaj tze

    Crudo, verde Chax, ra

    Crueldad Xkyaqkuj

    Crustceos Txaktxkup

    Cruz alqat, tyu, xinaj tze

    Cruzar, atravesar Ikyxil, ikyit, ikyix

    Cuaderno Ujtzib, tetzibabil

    Cuaderno de cuadrcula Sewin ujtzib

    Cuaderno de dibujo Saq ujtzib

    Cuaderno de doble lnea Skalun, pach ujtzib

    Cuaderno de espiral kutz ujtzib

    Cuaderno de notas Tal ujtzib

    Cuaderno de taquigrafa Skrej ujtzib

    Cuadrado Swej, kyajbutx

    Cuadrante (de coordenada cartesiana)Tkyajpi sew

    Cuadrar (multiplicar por s mismo) Chisiltib

    Cuadrilla (de trabajadores), jornalero Aqunal toj mlaj, majin

    Cualquiera, cualesquiera Tichakx, alchaqxtz

  • Cundo (futuro) Taj, tej, jtoj

    Cundo pasado? Jtoje

    Cunto Jte?, jten, niy pun, jtepa

    Cunto cuesta Jte twi

    Cuntos Jteqe?

    Cuarenta Kabka, kawnaq, kyawinaq

    Cuarta (unidad de medida) Xkachub

    Cuarto Tkyajan, tkyajin

    Cuarzo Saqtzoq

    Cuatete, iguana Chlaj

    Cuatro Kyaj, kyaje

    Cuatrocientos Omutx, winaq kal

    Cbico Oxchistib

    Cubo Kyajanin

    Cubo (como polgono) Qaqplaj

    Cubre camas Txaybil watbil

    Cubrecama, gasa Kutxbil

    Cubrir Maqsil

    Cucaracha kil, kyil

    Cuchara Talpak

    Cuchara (de albail) Pakbil xoqal

    Cucharear Pakil

    Cucharn Matij pak

    Cucharn, cuchara Nimpak, mapak, pak

    Cuchillo Qesbil, kuchil, tziyobil

    Cucurucho Paqon xbalan

    Cuello (ropa) Qulbaj, qul

    Cuello, nuca Tijqulbaj

    Cuenta bancaria Tajlal tuj kupwaq

    Cuenta de ahorros Tajlal kunpwaq

    Cuento, historia, relato Bibil, laj

    Cuerda pequea, pita, metro(medida) Ech, kyjaj, talkyjaj, echbil

    Cuerda, lazo (grande), pita Aqwil, saqbaq, kyjaj

  • Cuerno, cacho Kach, uka

    Cuero, piel Tzum, tzun

    Cuero, piel de animal Tzum, tzum, tzun

    Cuerpo Xmilalbaj

    Cuerpo geomtrico Oxplaj xmil

    Cuerpo, msculos Chibajal, chibjal

    Cuervo Joj

    Cueva Piky jul

    Cueva, hoyo Jul, jotzan

    Cueva, hoyo, hueco Jul, pikyjul

    Cuidador Xquqal

    Cuidar, mirar, observar, visitar Kwental, kayil, xquqil, lom

    Culantro Samat

    Culantro silvestre Tkyan samat

    Culebra blanca Saqlobaj

    Culebra o serpiente Kan, labaj

    Culebra que pega como una pita

    delgada

    Sjikil

    Culebra, serpiente Labaj, kan

    Culingo (casero del Granadillo,

    Ixtahuacn, Huehuetenango)

    Kulink

    Culpa, falta, delito, pecado Pajbal

    Cultura Anqibil

    Cultura garfuna Kyanqibil karipuna

    Cultura ladina Kyanqibil mos

    Cultura maya Kyanqibil maya

    Cultura mestiza Kyanqibil smon

    Cultura occidental Kyanqibil jlajplow

    Cultura xinka Kyanqibil inka

    Cumplir (como con un compromiso) Tzel twitz

    Cuna Kxebil, ttabil nu, twatbilne

    Cua de punta de arar Tchi punt

    Cuada, cuado Baluk, balak

  • Curacin (calendario maya) Qanel

    Curandero, doctor, curar Qanil

    Curita Twitz iil

    Currculo Tqanil chwinqtzib, txolxnaqtz

    Curso, asignatura Xnaqtz

    Curvado kot, xok

    Curvo, fcil Kuyan

    D.c. (despus de cristo) Tulenxi krist

    Dctilo pintura (fingerpaint) Uktzwiqab

    Daar Yajil

    Daarlo Yajilte

    Dando sal Atzamin,

    Danta Chis

    Dar Ntaq, qol (txi)

    Dar (limosna) Qol onbil

    Dar a luz, parir, peso de, su peso Alil

    Dar golpes a una persona o animal Mares, buyil

    De Ij

    De catorce en catorce Kyajlajaj, kyajlajchaq

    De cinco en cinco Jwechaj

    De cuatro en cuatro Kyajkaj, kyajkyajchaq

    De da Te qijtl

    De diez en diez Lajaj, lajajchaq

    De doce en doce Kablajaj, kablajchaq

    De lado, diagonal Txalch, txalche

    De ocho en ocho Wajxaqchaq

    De quince en quince Olajaj, jwelajchaq

    De repente Mixininj

    De seis en seis Qaqkaj, qaqchaq

    De trece en trece Oxlajkaj, oxlajchaq

    De tres en tres Oxix, oxoxchaq

    De una vez, solo una vez Jumajx, jun majx, bix, ex

    Deambular Broketil, brukutil, tnaj

  • Deambular en harapos y despeinado Kitxitxin, patxlal

    Deambular, andar sin rumbo fijo Takj, takil

    Debajo de Tjaq

    Deberes de la familia Kyaqun jaxjal, witzel

    Dbil, desmayarse Numj, nya kuj, bunin

    Decaer, debilitar Numjil

    Decaimiento Txoj, xnaku

    Dcimo Tlajin, tlajin

    Dcimo cuarto Tkyajlajin

    Dcimo noveno Tbelajlajin

    Dcimo octavo Twajxaqlajin

    Dcimo quinto Tjwelajin

    Dcimo segundo, duodcimo Tkablajin

    Dcimo tercero Toxlajin

    Decimonoveno Belajlajin

    Decir, avisar Chi, qamal

    Decir, dice Chitzan

    Decir, dir Chila, chila

    Declarativo Txolbin

    Dedal Limobaq

    Dedicado Xonkuj

    Dedicar Xonkujil

    Dedo anular Xmulqabil

    Dedo de la mano Twiqobaj, tal qobaj

    Dedo del pie Twiqambaj

    Dedo ndice Yek wiqab

    Dedo medio Mij wiqab

    Dedo meique Talwiqab

    Dedo pulgar Ma wiqab, ttxu wiqab

    Dedo(s) del pie Talqambaj, tal qanbaj

    Dedos de la mano Twiqab

    Dedos del pi Twiqan

  • Defecar Txal

    Defecto fsico, loco Tzkaj, txujwi

    Defender, proteger, salvar, considerar Klol, kolil, kalol

    Defendiendo Kolin

    Defienden Kalon

    Dejar pendiente, retrasar algn

    trabajo

    Txaqe, txaqle

    Dejar pudrir Qaysil

    Dejar, abandonar Lebil, kolil

    Dejarlo Lebilte

    Delantal, gabacha Twitzqanbaj

    Dele Qoma, qon, qonxa

    Delfn Spukkyi

    Delgado (a) Lis, jitxjaj, Xaxj, jitxun

    Delgado (cosas) liq, xax

    Delgado, flaco Jitxan, jitxun, liq, xax, skyil, jitxin

    Delicioso Txutxj, kokj

    Delito, pecado, culpa, falta,

    catstrofe, valor, servicio

    Il

    Demanda Loqbil, qanbatz

    Deme Qantza, qontza

    Dmelo Qontza

    Democracia y cultura de paz Tiptnam ex numbil, nakbil, txubtxaj anqibil

    Demos sal Atzaminjs, atzmij

    Demostrar enojo o ira Qusil

    Demostrativo, l, ella, es, (de ser) A

    Dendritas Talontib ttxunitx

    Denominador Palte

    Dentadura postiza Txel eybaj

    Dentista Qanil eybaj

    Dentro de 14 das Kyajloj, kyajloj

    Dentro de 15 das Kyajloj

  • Dentro de 7 das Qubx

    Dentro de dos aos Kobab, kbab

    Dentro de siete das, otra semana Qubxe

    Dentro de tres das, en tres das Oxj

    Departamento Nimtnam

    Deposicin (fluidez constante de

    saliva)

    X-aw, chultzi

    Depsito Kubil

    Depsito de agua Tkubila

    Depredacin, desaparecerse, cancelarseNaj

    Derecha Banqaj, manqobaj, banqab

    Derecha (mano) Banqab

    Derecha (voz de mando) Bas

    Derecho Oklenj

    Derecho (a) Banqal, banqob

    Derecho consuetudinario Kyoklen qxechal

    Derecho, recto Jikan

    Derechos de la familia Kyoklen witzel

    Derechos de los pueblos Kyoklen tnam

    Derechos humanos Kyoklen xjal

    Derramando, chorreando, derritiendo Beqan, loqin, beqj

    Derramar Chuljil, chulat

    Derramar, chorrear Beqal, loqil, qilin, beqiqin

    Derretir Niwjsal, yulj

    Derrumbar Qotxil

    Derrumbarse, destruirse,

    desintegrarse

    Neqchaj, qotxpaj

    Derrumbe Qotx

    Desafinado Tzar, tzar

    Desagradar Nyatxutxjal

    Desamontonar, destruir Neqil

    Desaparecer, gastar, confundir, borrar Najsil

  • Desaparecerse tras la loma Pilqaj

    Desarrollar estructuras Chisil nukxnaqtz

    Desarrollo Chisbil

    Desarrollo humano Chisbil winaq

    Desarrollo lingstico Chisbil yol

    Desatado, soltado, librado Kopin, pjun

    Desatar, soltar Tzaqpil

    Desatar, soltar, librar, aflojar Kopil, jul, pajul, pjul, tzaqpil

    Descifrar, descifra Nikbil

    Descolgado, desatado Kotpaj

    Descolgar, desatar Kotpil, tzaqpil

    Descolorido, desteido Spaj, sjuk, speqin, spel

    Descolorido, desteido Speqin, spaj

    Descomponer (tejido) Tzakjel, tzakjsal

    Descomponer, destruir, deshacer Xitil, tzakjsil

    Descomponerse Txamix

    Descongestionante Jaqbitxan

    Descoser Pujel

    Descubrir algn objeto, quitarle Jalol, jolil

    Desde (en tiempo), desde Atxix, atxix

    Desde anteayer Kabjetxaka, atxix kabaje

    Desde hace cuatro o catorce das Kyajlojetxaka, kyajloyaje

    Desde hace siete das Qubxetxaka, atxix qubexe

    Desde hoy Kxel qe jala

    Desde, mono Max, atxix

    Desdichado Miya banxaxte

    Desear un mal, una maldad Kyal, matzan

    Desear, querer, anhelar Ajbil

    Desenlace (de un cuento) Elbaj

    Desenredar, deshilar, aflojar, soltar, liberarKopil, pjul, kopil, kopil

    Desenredarlo Kopilte

    Desfilar Txolil, jitzbat

    Desfile Jitzbil

  • Desgajar Jetzil

    Desgarre muscular Qolchibajal

    Desgraciado(brujo) (a) Ajkya, ajka

    Desgranado Axitl

    Desgranando Axin

    Desgranar Axil, xil, ixil

    Desgranar maz con la mano Ixil

    Desgranarlo Ixilte

    Desgranarse por si solo Txitl, poqle

    Deshacer algo en lquidos Lul

    Deshacer en migajas Butil, pilil

    Deshidratacin, arrugarse Yuchpaj, nyayin

    Deshidratante Nyaybil

    Deshidratar Nyayil

    Desierto Nim poqlaj

    Desigualdad Nyajunx

    Deslizarse, resbalarse Jilj, sjililil

    Desmayarse, quedarse enano Pachil

    Desmayo Numaj

    Desmejorar Nachsil

    Desnudar biqil

    Desnutrida, deshidratada, arrugada Yuch

    Desocupado Amli

    Desorden Sukul

    Desordenado Sputin, xitli, nya txolbin

    Despacho Tquqbil ajkal

    Despacio Cheba chintl

    Despacio, lento, pacfico Cheba

    Despedazar Pul

    Despedida Mankasabil

    Despedir Mankaset

    Despegar Lochal

  • Despegarse (de aviones, etc.) Sisjawbil

    Despeinado Xpatx

    Despejar la incgnita (resolver ecuacin matemtica)tilil jun nyatzqin

    Despellejar, despeltrar Pelj

    Despepitar, quitar la cscara, pelar Patxol, ptxol

    Desperdiciar Yajal

    Despertador Kasbil

    Despertando Kasj

    Despertar Kisil, kasul, kasil

    Despertar de pronto Sakpil

    Despertarse Jaw kisji, sakpaj, sakpajil

    Despierto, vivo, nacer Itz, itz, itzjil

    Despreciar Ikal

    Despreciar, rechazar, repugnar Ikyil, ijlil, ikil

    Despus de haber salido Texlenxa

    Despus, ms tarde Yajxa, yajxitl

    Destemplada (afinar un instrumento) Nyatzin

    Destemplado (de los dientes) Nyatzine

    Destemplar (se destempla) Nyatzinil

    Destornillador Jatzsuybil

    Destornillador, desarmador Kopbil

    Destreza Sak, sek

    Destripado Puchj, puchnaj

    Destripado, aplastado Putzj

    Destripar, machacar, aplastar Puchil, putzil

    Destruir, daar, descomponer, borrar Letxil, xitil, quchil, chuqal, yuchil

    Destruirlo Xitilte

    Destruirse Najel

    Destruya Quchin, quchinkuy

    Desvestirse Sqitat, jilil

    Detener Maqel

    Detener, parar We, wabil (tzuy)

  • Detenerlo Wabilte (tzuy)

    Detenerse Take

    Detonar, reventar la flor de timboque Poqchil

    Deuda Kas

    Devanador Chak, chub

    Devanadora Xkolbil noq, chub

    Devanar Xkolilnoq, xkoxilqin

    Devolver Meltzil

    Dextrina Teblak

    Dextrosa Kabteb

    Da claro, despejado Qijil

    Da de plaza Tqijil kaybil

    Da, sol Qij

    Diablo Ju, tajwil il, ibalba

    Diablo, fantasma Ju, tajaw il

    Diagnstico Xpichbenj

    Diagnostico comunitario Xpichbenj kojbil

    Diagnstico educativo Xpichbenj Xnaqtzbil

    Diagramacin Nukbinchuj

    Dialecto Tqabyol

    Dialectologa Tzqibtqabyol

    Diamante (piedra preciosa) Speqabj

    Dimetro Tkatz

    Diarea Ikilkuj, kyilkuj

    Diario, peridico Pakbabil

    Diarrea Ikilkuj, n-el, Sqit, kyikuj,

    Xaqtxeq, saqtxeq

    Dibujar, imagen, lmina (ilustracin) Tilbilal

    Diccionario Chikbalyol, pujbilyol

    Diccionario de antnimos Pujbil myaxyol

    Diccionario de sinnimos Pujbil axyol

    Diccionario mdico Pujbil t-xilen qanbil

  • Diccionario turstico Pujbil yol kye ajbe

    Dice que hay At chitzan

    Dichoso Banxaxte

    Diciembre Tkalaxjaw

    Dictado Qumilyol

    Dictfono Qumabil

    Dictar, decir Qumal

    Didctica Yekxnaqtzbil

    Diecinueve Belajlajuj, belajlaj

    Dieciocho Wajxaqlaj, wajxaqlaj, wajxaqlajuj

    Diecisis Qaqlaj, waqlajuj

    Diecisiete Wuqlajuj, wuqlaj

    Diente Stebaj, eybaj

    Diente (calendario maya) E

    Diresis Witzchap

    Diesel Bolsib

    Diez Lajaj, lajuj

    Diez mil Juwe tkyawnaqin jomutx

    Diferente Junxil, junxil

    Difcil Chu, kyuw

    Difcil, duro, macizo, fuerte, recio, en

    voz alta

    Kyuw, kuj mo kyiw

    Dgame Qamantza weya

    Digitalizador Wiqabil

    Dije, avisando Nmana, nqmaya

    Dimensionalidad, junto a Tkitz

    Dinmica (como los juegos que animan un cursillo)Sqachaquntl

    Dinero Pwaq

    Dinosaurio Nimayil

    Diorama Kabwitz

    Dios, creador y formador Ajaw

    Diptongo Kabqajtzi

    Direccin Janejenel, tja qamal be

  • Direccin (casa) Tenbil, tbeyal

    Direccin (de correo electrnico, calle)Techklab

    Direccin (institucional) Nejelbil

    Direccin del proyecto Qil twitz aquntl

    Direccin general de educacin bilinge interculturalQil twitz xnaqtzbil tuj kabyol te mujbilqib

    Direccional hacia abajo, bajan Kub

    Directamente, directo Txuk, txulin

    Director de escena Nejenel kaybil

    Director de escuela Tnejenel xnaqtzbil

    Director, dirigente, jefe Nejenel

    Directora Nejenel, qamal be

    Dirigible (un globo que lleva personas) Ipnejenel

    Dirigir Qol tumel, yekil

    Disciplina (como control) Nakbil

    Disciplina (como disciplina acadmica)Nimbil xnaqtz

    Disco Sewbitz, syutibitz

    Disco compacto (cd) Sech

    Disco duro Kyuw sech

    Discriminar,(tambin refirase a

    racismo)

    Ikal

    Disculpe, perdone Najsam

    Discutir acaloradamente sin control Chotjil, yasil

    Disentera Chikoj

    Disfraz Tzejxbalin, xkanobil

    Disfrazar, disfraza Xkanol

    Dislocado Qutzjin

    Disparar Xot

    Dispersar, derretir, derrumbar Chuqj, yuchj

    Disquete Sewtqanil, netzsech

    Distancia Xyuqba, ta

    Distinguirse, divisarse Qinchil

    Distribuidor, desconcentracin Sipbil

  • Distribuir, esparcir Lel, sipil

    Diversidad cultural Chukchaq anqibil

    Divertir Tachaxil, tzalbajil

    Dividido Pi j

    Dividir un objeto, quebrar, partir (con

    la mano)

    Pi il

    Dividir, divisor Sipil

    Divido por Techil sipbil

    Divisin (operacin matemtica) Sipin, sipbil

    Doblado Paqtzun

    Doblador Joq

    Doblar Ptzul, paqet, paqtzul, majtzil, paqtzil

    Doblar la ropa o papel Maqtzul, majtzil, paqtzil

    Doblegarse (estar cabizbajo) Nake, nakle

    Doblez Paqtzuban

    Doce Kablaj, kablajaj

    Doctor, mdico, curandero Ajqanil, ajqan

    Doler algo, golpe Kyixj

    Dolor Kyixkaj, kyixkoj, taw

    Dolor de cabeza Kapin, chol, nchon wi, nchon wi

    Dolor de estmago Ntxan kuj, qulun, chonkuj, taw

    kujbaj

    Domingo Tmink, wuqij

    Dnde Ja?, ja?, jatumil

    Dnde est Jat, ja

    Donde quiera o donde sea Jachaqx, jachaqxtz

    Dnde, casa, por donde Ja

    Dormir Tal, ktal, wtal

    Dormirse (una parte del cuerpo) Skyenj, skan

    Dorso de la mano Ttxalaj qobaj

    Dos Kab, kabe

    Doscientos Lajkal, lajaj kal

    Drama (como obra de teatro) Iltzeb

  • Dramatizar, dramatiza Iltzebil

    Droga Najsbil nabil

    Duda, pregunta Xkamil, quqil, xjel

    Dueo Ajawil, tajwil

    Dulce, delicioso, sabroso Chi, jul, kab

    Dulzura Chi-al, tchiyil

    Duodcimo Kablajin

    Durazno Trasin, taan, trasni, trasan

    Duro Kuj, kyiw

    Duro, macizo, difcil, fuerte, recio, slido, tiesoKyuw, chu, kuj

    Ebullicin Pakax, bukxil

    Echado (como perro) Paqle

    Echar Kbelex

    Echar algo en un morral Payil

    Echarse, ponerse quieto Bune

    Eclipse anular Koja

    Eclipse de luna Tyab xjaw

    Eclipse de sol Tyab qij

    Eclipse total Yupjin

    Eclptica Tij qij

    Ecologa Tzqibwitz txotx

    Economa Pwaqbil

    Economa familiar Pwaqbil jaxjal, witzel

    Ecosistema, hogar Najbil

    Ecuacin (matemtica) Junxajlal

    Ecuacin en valores Junx tajlal

    Ecuador Tmijtxotx

    Edicin (versin impresa) Kayuj

    Edificio Nimja, walinja

    Editar Binchuj

    Editor Ajbinchuj

    Editorial (casa de imprenta) Jabinchuj

    Educacin a distancia Naqch xnaqtzbil

  • Educacin artstica Xnaqtzbil aquntl

    Educacin bilinge Xnaqtzbil toj kabyol

    Educacin bilinge intercultural Xnaqtzbil toj kabyol kyxolanqibil

    Educacin de adultos Xnaqtzbil kye tijxjal

    Educacin en derechos humanos Xnaqtzbil te kyoklen xjal

    Educacin en poblacin Xnaqtzbil kyuj tnam

    Educacin en valores Xnaqtzbil tij tipumal

    Educacin fsica Xnaqtzbil tij xmilal

    Educacin formal Banin xnaqtzbil

    Educacin infantil Xnaqtzbil kye kwal

    Educacin informal Jachaq xnaqtzbil

    Educacin media Qolbe xnaqtzbil

    Educacin musical Xnaqtzbil tij chnab

    Educacin para el consumo Xnaqtzbil te bajsil

    Educacin para la salud Xnaqtzbil tij chwinqlal

    Educacin por cooperativa Xnaqtzbil tun mojchiy

    Educacin primaria Nej xnaqtzbil

    Educacin superior Nim xnaqtzbil

    Educacin vial Be xnaqtzbil

    Educacin virtual Kamsam xnaqtzbil

    Educacin, enseanza, aprendizaje Xnaqtzbil

    Educador Ajxnaqtz

    Eficiencia motriz Ban aqonal

    Egocentrismo Xkayiltib

    Egosta, miserable Xku, txuktwitz, xka

    Eje Tsutbil

    Ejecutar instrumentos de cuerda Tzinkal

    Ejercitar, practicar Aqnet, binchil

    Ejes curriculares Ttxolil xnaqtzbil

    El (artculo) Ti, te

    l (pronombre) Ma, a

  • El Canutillo (casero de Acal,

    Ixtahuacn, Huehuetenango)

    Tzi xmatzi

    El Chorro (casero de Acal,

    Ixtahuacn, Huehuetenango)

    Txan chor

    El Durazno (casero de Chiquilil,

    Ixtahuacn, Huehuetenango)

    Txetrasan

    l est, ella est, haber, existir, tener At, ati

    El Granadillo (aldea de Ixtahuacn,

    Huehuetenango)

    Txekarnada

    El Matazano, (casero de acal,

    Ixtahuacn, Huehuetenango)

    Txejatzan

    El progreso Prowres

    El quich Ktxewnaq

    El salvador (cuzcatlan) Kuskatlan

    Elstico Qininin

    Electricidad Qoptzaj

    Electricista Ajqoptzaj

    Electrocutado Qopsan

    Electrn Miqoptzaj

    Elefante Chis, nos, xtuni txan

    Elementos Tzaqsbil

    Elevar Jawel (twitz kyaj), jawsil

    Ella era, ella fue Alpatxin, ataq

    Ellos (as) estn Ate, ite

    Ellos (as) son Aqa, aye

    Ellos tienen At kye qa

    Ellos, ellas Aqe, aye

    Elote I, alaj i, bajlaq

    Elote (calendario maya) Ix

    Embalsar Chusal

    Embarazada (dcese en forma

    secreta)

    Wanaq, yabnaq

    Embarrando Baqon

  • Embarrar Baqol, qchol, sbokil

    Embotelladora Lmetbil

    Embrin Tqanil

    Empacar Potzol

    Empacar, envolver Botzil, ptzol

    Empeine Twitz qanbaj

    Empezar Kalbel, tzyetil, kchetil,

    Empollando, incubando Paql, paqebil

    Empollar las aves, incubar Paqbil

    Empujando, cerrando, encerrando Lamon, jpun

    Empujar a quien est en cuclillas Chojpil, limol

    Empujar, hundir, meter Lamol, limol, limot

    Empujarlo Lamolte (txi)

    En Tu, tuj

    En compaa de, y Tukax

    En cuatro das Kojxe

    En medio Toj nikjan, toj tmij

    En, entre, a, para Tuj

    Enamorada, novia Suybitz

    Enamorando Tzuyil, xmoxil

    Enamorar, agarrar Suyil, tzyul

    Enana blanca (estrella) Ti wotz

    Enano, chaparro tij, pach, xkawutz

    Encaje Txanamaj

    Encaminar Wabil, wabil

    Encantar, gusta, amar, recordar Achil, ajbil, laqjil, kujlal

    Encarecerse, subi Tjax

    Encendedor, fsforo Kopil, kantsbil, txaqbil

    Encender Kantel, kopil, kantsil, txaqol

    Encendido Kant, kantsin

    Encendiendo Kopin, kantjsan

    Encerrado, cerrado Lamet, jpet

    Encerrar Jpet, ,jul, jpol, lamol, jpul

  • Enchufe Xikybitxaqbil

    Enca Txe eybaj

    Enciclopedia Nimpujbilyol

    Encima de, sobre de, sobre Tibaj

    Encino Bansi, sikal

    Encoger Wotpal

    Encogido, encorvado Yuk, syuk

    Encolar Sbalakat

    Encomendar, recomendar Oqxenil, oqxenil

    Encomienda Oqxenij

    Encontrado Jyon

    Encostalados Chuan

    Encuadernador Jutzujbil

    Encuadernar Jitzujil

    Encuentra, alcanza Kanin

    Endolinfa (lquido de las cavidades seas del odo)Takin

    Endopsquica Tojxim

    Endoso Techpeybil

    Endurecer, fortalecer, apoyar Kujsil, chusil

    Energa Ipumal

    Energa cintica Ipyukch

    Energa potencial Ipwal

    Enero Tnexjaw

    nfasis Kyuwsabil

    Enfatiza la accin del verbo Xe

    Enfermar Yabilil

    Enfermedad Yabil

    Enfermedad colorada Yabinkyoq

    Enfermedad, patolgico Yabil

    Enfermera Onil ajqan

    Enfermo, paciente Yab

    Enfriando Chewin

  • Enfriar, atemorizar, tener miedo de

    algo

    Chewil, chewsil

    Engaar Sbul

    Engaarlo Sbulte

    Engrapadora Kuxikybil, lakbiluj

    Enhebrado Aqamaj

    Enhbralo (a) Aqantza

    Enhebrando Aqan

    Enhebrar Qol tambil

    Enjabonar Swakal

    Enjambre (de abejas) Txqan onon

    Enjuagar la boca Squnil

    Enjutarse Tzunpaj, tzuypaj

    Enloquecer Tzkajix, txujix

    Enojada, brava, regaona Jawna, xkoy, xkyaq

    Enojo, clera Qoj, txujil

    Enredado Tzkaj, skun

    Enredando, empacando, retorciendo Baltzin, balqin

    Enredar Sakul, xbayil, sukel

    Enrollado Balqet, balqin, tolche

    Enrollar Balqil

    Enrollar algo Bichol, baqul, xokul

    Enrollar, dar vueltas, enredar Balqil, baltzil

    Ensamblar, armar, cooperacin, solidaridadMojbil

    Ensartar Txapol, txpol

    Ensayar Xnikchal

    Ensayarlo Xnikchalte

    Ensear, aprender, mostrar Xnaqtzal, Yekil

    Ensearlo, mostrarlo Yekilte

    Entender, comprender Niky, kaneyil (toj twi)

    Entero Chwinqxix, junka

    Entero Junka

  • Enterrado Muqle

    Enterrar, entierro Muqil, maqul

    Entonacin Twibitz

    Entonces tambin, tambin entonces,

    pues

    Ax ikyxna, ikyxjo, an, tz

    Entrada (de casa, etc) Ttzija

    Entrar Oktzil, okx

    Entrar empollando, incubando Paqe

    Entrar llegando, lleg Okpin

    Entre Kyxol

    Entre abierto Katxl, katlachin

    Entre de Xol

    Entre veinte das Winqaj

    Entreabierto, entrecerrado Lewin

    Entregar Qol, qot

    Entrelazar hilos Xnoqal, xqinil

    Entrenar, ensayar Xnaqtzil

    Entrevista Xjelbil

    Entrevistador Ajxjelil

    Entristecer Bisil

    Envasador Ajkulmet

    Envase Kubel

    Envejecerse Tijuy

    Enviar una persona Chqol

    Envidiar Xjiqal, xkyaqtzel, yaqil, xkayil

    Envoltura, guante Potzbil

    Envolver Patzol, potzil, ptzol

    Envolverlo Patzolte

    Enyesar Baltzil

    Enzima Tzamxmilal

    Epidemia Xlikyyabil

    Epidemiologa Tzqibxlikyyabil

    Equidad de gnero Juniky qlel

  • Equidad social Juniky qten

    Equidad, igualdad, simetra Juniky

    Equilibrio Junxtel

    Equilibrista Xwetzal

    Equinoccio Chixqij

    Equipo Kloxpotzil

    Equipo (de jugadores) Chuq ajxpotzil

    Equipo de edicin Kloj binchuj

    Equivocarse Tzpetil, najil

    Era Kolambil

    Era antropozoica Winaq kolambil

    Era arcaica Ojtxi kolambil

    Era cmbrica Txkup kolambil

    Era cenozoica Akajtxkup kolambil

    Era mesozoica Tkab kolambil

    Era paleozoica Tnejil kolambil

    Era precmbrica Tjaqtnejil kolambil

    Eran, fueron Alpaqa, aye

    Erosin Jilbil txotx

    Erosin fluvial Tzqij nima

    Erosin glacial Tzqij chew

    Erradicacin de la violencia intra familiarYupil qoj tuja

    Eructar Qatil, qsabil

    Eructo Qat, qsab

    Erupcin Laqwitz

    Erupcin Poqli, xkyaqan witz

    Escalera, grada Yotx

    Escalmetro Swejtzbil

    Escalofro Salj ijbaj, schew

    Escama Tpwaq, qob

    Escandio Skant

    Escaneado Yotztilben

    Escner Yotztilbil, yotztil

  • Escapado, no cumpli, se le pas el

    tiempo

    Joyli, oqlin

    Escapar, desparece en la lejana,

    descubrir

    Jolpaj, oqil, oqel

    Escape Telex sib

    Escarabajo Moxtxa

    Escarbamos, rascamos, buscamos Katan, katan

    Escarbar Lukul

    Escarbar, abrir, perforar, romper,

    reventar

    Kochil, qoqil, lukul

    Escarbarlo Lukulte

    Escaso Nikyxa

    Escena (fragmento de la obra) Tnej yekbil

    Escena (lugar donde se representa la obra)Wiq yekbil

    Escenario Temyekbil, tenbil kaybitz

    Esclarecerse, despejarse Katl, kachjel, katbe

    Escoba Misbil, tzisbil

    Escobilla Tal tzisbil

    Escoger Jayol, skol

    Escoger, buscar Jyol, sakol, skol

    Esconder, escondido, negar Ewin, ewil

    Esconder, negar, ocultar Ewil

    Escote Toj tqul

    Escribir Tzibil

    Escribir, apuntador, apuntar Tzibil

    Escrito Tzibin

    Escritor Ajtzib, ajtzibil

    Escritorio, oficina (lugar para

    escribir), mesa

    Tzibbil, tambil, me

    Escritura Tzibben

    Escuadra Butxbil

    Escucharlo, orlo Bilte

    Escuchen Kybintza

  • Escudilla, (de barro), traste, plato,

    pocillo

    Laq

    Escuela Tja xnaqtzbl

    Escuela, establecimiento, colegio Jaxnaqtzbil

    Escuintla Chi Ba

    Escupelo Xyatzan

    Escupir constantemente Tzubjil, tzubil

    Esdrjula Toxon qajt

    Ese, aquel Jkina, a, aju, a naj

    se, aqul A chi n, a chix

    Esfera Xtul

    Esfignmetro Tukjbil

    Esforzar, forzar, paciente Ipal

    Eslabn (de cadena) Xpotx

    Eso eso mero! Eqa

    Espacio (sideral) Twitzkyaj

    Espacio, lugar, posicional (clase de palabra)Tembil

    Espalda Ttzal ijbaj, tzalijbaj

    Espalda estirada en sensacin de

    dolor

    Tzinan tzal ij

    Espantapjaros, espantajo Po, xmul, xyoyib, po

    Espantar Labin, xobil

    Espanto, espantar, ciguanaba Labtzal, lab, klelin

    Esparcir Slamil

    Especial Tbanil

    Especialmente Tbanilxix

    Especie (condimentos), variedad Wiq

    Especie de trompo Xam

    Espectculo, espectculos Yekbil, kaybitz, kibitz

    Espectador Kayil

    Espejo Xpejs, kawitz, kaybiwitzbaj

    Espera Ayoma

    Esperado Ayon, ayonmaj, ayon

  • Esperanza de vida Toj qij

    Esperar Oyil, ayot, ayol

    Espere Neja, yonkuya

    Esprelo Ayonjtz, ayoma

    Espeso Steb, tzotz, teb, tzatz

    Espina Chix, txix

    Espina blanca (rbol) Saq chix, saqtxix

    Espinaca ay

    Espinilla, pantorrilla Twitzqambaj

    Espinillas, barros Tal waj, wabaj, sarpich

    Espritu maligno, demonio Ju

    Espritu santo Xewbaj xjan

    Esponja Sastzub

    Esposa Xujilbaj

    Esposa, cnyuge Xujlal, xujilbaj

    Esposas (instrumento) Klobaj

    Esposo, marido Chmilbaj

    Espuma Sput, swak

    Esqueleto Tbaqil

    Esqueletudo, pelado, desnudo Sbaj

    Esquina Tbutx klab, txuk, butx

    Est Atpe?, ma ti?, ta, taya

    Estaba, haba Attaq, atitoq

    Estaca Jux tze, oqs

    Estacin (como terminal de buses) Xkotzbil

    Estacin (radio o televisin) Xobtech

    Estacin de polica Jaleky

    Estadio Jaxpotzbil

    Estados del agua Tten a

    Estados unidos de amrica Stat, ttanam me

    Estambre Tkwalbil bech

    Estamos To, oto

    Estamos (algunos) Toya, otoya

  • Estndar (variante estndar) Junil

    Estao Stany

    Estanque Tkubil mo panbil a

    Estante, mostrador, vitrina Yekbil kajel

    Estar Ta

    Estar acostado, colocado, puesto

    (boca abajo

    Mutzl, mutzle, joqtzil

    Estar, pasar Nel

    Estar an Axpa ta?, axpetz ta?

    Estarse en paz, quieto, apaciguado,

    sosegado

    Nakl

    Estatua Ibilal

    Estela Tzibabj

    Estenografa Tzibyekbil

    Estircol, abono (de ganado) Ttxawakx

    Estircol, abono (de bestia) Txachej

    Estircol, abono (de gallina) Txa-eky

    Estircol, heces fecales Txabaj, sput, chmeky ixin

    Estigma Twi talbil bech

    Estilo Tqanbech

    Estimular, estimula Kasil

    Estirado Nuqpaj

    Estirndose Qimajal, qinamil, tzinan, xqinin

    Estirar Nuqpil, qinil

    Estirar, enderezar Qinil, xqinil, nuqpil

    Estirarse Nuqul

    Estirarse rpidamente como la

    serpiente

    Qinpaj

    Esto (a), aquello (a) Ajlu

    Esto (a), este Jlu

    Esto implica Atetaj

    Estmago (estirado o abultado al

    comer mucho)

    Tzinan tij kuj

  • Estmago, abdomen, vientre Kubaj, tzon

    Estmago, panza, vientre Kujbaj

    Estornudar Kyiamil, asyomil, asyamil

    Estornudo Asyamn, kxam

    Estoy Atina, intina, tina

    Estratosfera Liky buqkyaj

    Estrella, fro Chew

    Estrofa Tqikypakab, tqikybitz

    Estroncio Strons

    Estudiar Ujil

    Estufa Qaqbil

    Estuvo Ten

    Etimologa Lokyol

    Etiqueta Tujal pa

    Etnia Qyajil, qxechal

    Etnicidad Xechbil

    Etnolingstica Tzqibxechyol

    Eucariota Tzaqnitx

    Europa Ewrop

    Europeo Ajewrop

    Evaluacin Nikyxjel, xjelbil

    Evaluacin de procesos Nikyxjel ttxolil

    Evaluacin de productos Nikyxjel aquntl

    Evaluacin inicial Tnejil nikyxjel

    Evaluador Ajnikyxjel

    Evaluar Nikyxjelil

    Evaluar el conocimiento actitudinal Nikyxjel nabil

    Evaluar el conocimiento conceptual Nikyxjel tzqibil

    Evaluar el conocimiento procedimentalNikyxjel tumil

    Exacto, idntico Chuql, ikyxix

    Examen, prueba, evaluacin Xpichbil, kayibil

    Examinador Ajpichil, kayil

    Examinar (chequeo mdico), evaluar Xpichil, kayit

  • Excavar Lukal

    Exclamacin variable Luyix, luyix

    Excremento, residuo, estircol Txabaj, txa

    Excusado, inodoro, bao, mingitorio Tzalbil

    Exopsquica Tijxim

    Experto Elne, ban tun

    Explicar Chikbil, txolbal, Chikbal,

    Chike

    Explicarlo Txolbalte

    Explotar Poqchal, qinil

    Explotarlo Poqchilte

    Exponer Chikil

    Exportacin Exkayil

    Exportador Ajexkay

    Exportar Exkay

    Expresin artstica Yekkyexix

    Expresin enftica Sabix

    Exprimidor Yotzobil

    Exprimir Yatzol

    Exprimirlo, retorcerlo Yitzolte

    Extender Chikbal, likyil

    Extender granos bsicos, quitar

    objetos de

    Mal, slamel

    Extenso Tij, nimx

    Extintor, extinguidor Yupbiqaq

    Extractor Jkubil, baqbil

    Extrao Alkayela

    Extraterrestre Tijxa twitz txotx

    Extremidades inferiores Qanbaj

    Extremidades superiores Qabaj, qobaj

    Fabiana Yan

    Fabrica, hace, arregla, compone Binchbil

  • Fabricar, hacer, arreglar Binchal

    Fabrquelo, hgalo, arrglelo,

    compngalo

    Binchankub, binchankuya

    Fbula Abxnabil

    Factor Jtemaj

    Faja Pasj

    Faja (carro) Tsip

    Faja (de molino) Sipj

    Faja, cinturn, cordn de cintura, cinchoKyitzbaj, pasj, kitzbaj, kalbil

    Fajar, amarrar la cintura Pasil

    Falda Mutzamaj

    Falgo, goloso, ambicioso Tzeq, jil

    Fallecimiento Kyimel

    Falso, no est bueno Ploj, taqux, nach, myaban

    Falta poco Chixpatzan, chix baj

    Familia Najayal, jaxjal

    Fantasa Witzikxim

    Fantasma Klelin, lab, xobsal

    Farmacutica Kayil qanbil

    Farmacia Kaybil, qanbil, kayqanbil

    Farmacista Ajkayqanbil

    Farmacologa Tzqibqanbil

    Farol Betzaj, Txaqil

    Farsa (obra de teatro) Xnikyben

    Fase de transferencia Tnej ikyxbil

    Fauna Qe txkup

    Faximil Tilbil tqanil, jiltilbil

    Fe Quqlalkuj

    Febrero Tkaxjaw

    Fecha Tajlal, tajlalqij

    Felicidad, celebracin, alegra, gozo, emocinTzalajsbil, tzalajbil

    Felicitar, felicita Tzalajsal

    Felinos Xkyaqtxkup

  • Feliz tarde Banx qala teya

    Femenino (gnero de sustantivos), hembraTtxu

    Fmur, superlativo, enftico Xix

    Feria Ninqij

    Fermentacin Txamil

    Fertilizante Tipbilawal

    Festejar Ikysil

    Fiebre, rabia Txujyabil

    Fiel (feligrs) Nimil, okslal

    Fiesta Nimqij, ninqij

    Fiesta escolar Kyninqij skwel

    Figura geomtrica Tilbilal echwitz

    Figura simtrica Junx twitz

    Figuras Qe tilbilal

    Figuras planas Tzumin kyilbilal

    Figuras semejantes Chixmo ax kyilbilal

    Figurn Ilbil

    Fila, hilera, surco Txol

    Filamento Tba, t-xiky, il

    Filo Twitzte, tste

    Filoso Kapun, axtste

    Filosofa Txunabil

    Filosficamente Txunabilxix

    Filsofo Ajtxunabil

    Filtro (para pantalla de computadora) Twitz (xkutzib)

    Filtro de aceite Xawkbil txaman

    Fin Wipinx

    Fines de la educacin Twipinx xnaqtzbil

    Fino, bien molido Kokj, kok, koknaj, koksanxix

    Firma Sqitbibaj, tskyirbil bibaj

    Firmar (como firmar un cheque), rayar Sqitil

    Fsica Ip

    Flaco Spoj, baq, slenk, tzlak, jitxun

  • Flamingo Wisqan

    Flauta, pito, pito de barro Xux, su, tulix

    Flecha, honda de hule Smaj

    Flojo Kol, xkow, koch, xkot, chech, xkot

    Floppy, disquetera Jasech

    Flor Bech, ubchil,ubech, xmakal, , xmakil, tubchlal

    Flor (pequea), registrar Xmakal

    Flor de ayote, chilacayote Xqantzun, xqanrtzuy

    Flor de chunay Xmaras

    Flor de guineo Txmakal lobaj, t-xmakal lobaj

    Flor de izote Tubechil winte, t-xmakal winte

    Flor de milpa Tzuchoj, choj, chjoj

    Flor del chilacayote Tubchil qoq, t-xmakil qoq

    Flor nacional Tbechtnam

    Florear Bechan, xmaqalin

    Florero, maceta Kubech, tkubil bech

    Floristera Kaybech, kaybil bech

    Flujo blanco Saq a

    Flor Pluwor

    Fogn, fuego Qaq, qa

    Folder Kubuj

    Folder Kolbil txaquj

    Folleto Talujbil

    Fondo Txe

    Fonema Qajyol

    Fono mmico Qajyek

    Forma Tzan tten

    Forma de caminar entreabierto Lachin

    Forma, estructura Tten

    Formacin ciudadana Xnaqtzbil chojnel

    Formador, arquitecto Tzaqol

    Formar, clasificar Txolbal, nakul

  • Formas Kyten

    Frmica Bilinpotz

    Formn Tzqup, tzaqab, tzquk

    Formulacin Tbeybil

    Formulado Beysan

    Formular Beysal

    Formulario Beysabil

    Forrar, forra Potzil

    Forro de Txow

    Fortaleza Ajmaq

    Fosa Jul kibil kar

    Fsforo Kantzbil

    Fsforo (como elemento) Pospr

    Fotocopia Tilbiluj

    Fotocopiado Tilbilsan

    Fotocopiadora Tilbilsabil, ilbilabil uj

    Fotocopiar Tilbilsal

    Fotografa, foto Ilbilal

    Fotografa, retrato Twitzbilal, tilbilal

    Fotgrafo Ajqiltilbil, ajtwitzbilal

    Fotosntesis (resucitar, vivir) Kamtqanqij

    Fractura Toqjanil, toqol

    Fracturado Qajla, toqol

    Francs Pranses yol

    Francisco Las

    Frasco, gaveta Kubil

    Frase Tuyol

    Frecuencia Maj, kukx, kokx

    Frecuentativo Kukxix

    Frecuente, peridicamente Kukx, chqalx

    Frer Txilil, tzilsil

    Frenos Qitzbil eybaj

    Frente (de persona o animal), lado, bultoPlaj

  • Frente a, delante de, granos, fruto Twitz, plaj, tpen

    Fresa Xwis

    Fresa Yochi

    Fricativa Qitzqajt

    Frjol de vara Tijkjon chenaq, lontij

    Frjol, rin Chenq, chenaq, chinaq

    Frito Txilin

    Frvola Kuyin

    Frunce Tyuchiil tqab

    Fruta Lobaj

    Fruta en general Lobj

    Fruto Twitz, lobaj

    Fuego Qaq

    Fuego que arde mucho Chankin, julin

    Fuente Chajan a

    Fuente (como de agua) Twia, xula

    Fuente (como de computadora) Twitz techtzib

    Fuentes de informacin Twi tqanil

    Fueron fundados, comenzados,

    empezados

    Iqe, ikub xikybin

    Fuerte, duro Kyiw, kuj, kaw

    Fuerza de gravedad Tipin txotx

    Fugarse Jutzl, jutzx

    Fuimos, habemos, marcador de

    tiempo

    O, o

    Fumar Sichil

    Funcin (relacin entre variables matemticas)Tajben

    Funcin lineal Tajben sqit

    Funcin, espectculo Kibil, kaybil

    Funcionario Ajsanlal

    Funda para disco Tkubil syutibitz

    Futbolista Ajxpotz

    Futbolista, ftbol Xpotzil

  • Futillo, cancha, ftbol, balompi Xpotzbil

    Futuro gramatical, resolver Kbantil

    Gafete, adorno Techal

    Gajo, pedazo, fraccin Pi, il, plaj

    Galaxia Chchew, wuchan chew, buychew

    Galaxia azul qil buychew

    Galaxia compacta Jitz buychew

    Galaxia elptica Josin buychew

    Galaxia espiral Xliky buychew

    Galaxia irregular Jbuychew

    Galaxia nebulosa Muj buychew

    Galaxia quasar Nim buychew

    Galio Kalyo

    Gallina Txu-eky, iky, ul , ik

    Gallina ciega Xpoqnatx, xpaqnatx, xton,

    xpaqnatx

    Gallina, pollo Eky, txuul

    Gallinero Jul

    Gallo Tzeky, tmaneky

    Galn Jun pump, jun mal

    Gamarrn (jaquima) Xakyma, txakmi

    Gana, caza, triunfo Kamban

    Ganado Txqanwakx

    Ganado que no tiene cuernos Moch

    Ganado vacuno Wak , wakx

    Ganar Kanbil

    Ganar, triunfar, caza, depredador

    (animal que caza otro), mascota

    Kambil

    Gancho (para colgar ropa) Xok, yobil

    Gancho para ropa Tzuybil xbalan

    Ganso klu petz

    Garabato, gancho ok, chok, yoababil, xok

    Garbanzos Chyon chenq

  • Garca (apellido), pajn Chim

    Garganta Chun, chunaq, chumbaj

    Garra Tpas tqan, xkyaqbaj, xkyeqbaj

    Garrapata Sip

    Garrote Mattze

    Garrote Matij bax, xtuk

    Gas (como gas propano) Bakax qaq

    Gasa Chibil

    Gaseoso Bakaxtten

    Gases Qe bakax

    Gasolina Kakuxbil

    Gasolina, diesel Tkwakar

    Gasolinera Kaykakux

    Gasolinera Tkwabilkar

    Gaspareo, nadador (a) Aj-ichil

    Gastar, llenar Nojsal, najsal

    Gastarlo, consumirlo Bajsilte

    Gatear Kol, txakal, kebil, txakil

    Gato Wi

    Gato de monte Wech

    Gaviln Qanjel, yoqan, xwilwis, qanjin

    Gaviota Machij

    Gemelo (a), gemelos, mellizos Pach, yu, yo

    Gemelo, cuache, madrina, padrino Yu, pach

    Gen Puqiyaj

    Gnero Xechil, tqab

    Gnero de tela, mantel, servilleta,

    ropa

    Xbalan

    Generosidad Banxjal

    Gentica Tzqibxechil

    Genio (persona) Twixim

    Gente, persona Winaq, xjal

    Gente, persona, individuo Xjal, winaq

  • Geografa Tzqibtxotx

    Geomtrico slido Potztij malwitz

    Germanio Jerman

    Gestual Xnikybel

    Gigante Chenky

    Gigante (como en los mitos) Sweky

    Gigante (los que bailan) Xtrak, swek

    Gimnasio Lutxbil

    Gimnstica Lutxil

    Gimnospermas biqijaj

    Ginecologa Tzqibyabqya

    Gineclogo Ajtzqilyabqya

    Gira sobre si mismo o de un objeto Sutal, syutil

    Girar un cheque Qol techpwaq

    Girar, dar vueltas Sutlal, sutil

    Girasol, mirasol Sun, sum

    Gladiola Tmanek

    Glndula Talbil

    Glndula endocrina Talbil chiky

    Glndula exocrina Talbil ijxe

    Glndula pituitaria Talbil txan

    Glndula sebcea Talbil txam

    Globo Xup

    Globo, vejiga Xupbitz, xpunuj

    Glbulos blancos Tsaqil chiky

    Glbulos rojos Tkyaqil chiky

    Gloria, poder, altar Ajwalil

    Glosario Txolbilyol

    Glucosa Tebkab

    Gobernador, principal, rey Wixin

    Gobernante (persona) Ajwixin

    Gol Tzokxil, xum

  • Golfo de mxico Ttxanplow mexik

    Golondrina Xtxayil, xqayil, xqaybil

    Golosina jilbil, tzeqbitz, tzeqj

    Goloso, hartn Liq, tzeq

    Golpe Kyixba

    Golpeando con un palo Jeban

    Golpear Qabal

    Golpear con ltigo, azotar Lantzil, jitxkil

    Golpear con un palo, apalear Jebil, jemil xqemin

    Golpear en la cara Bokchal

    Golpear, lastimar, enhebrar Aqil, kyixbil

    Golpear, pelear Bujil, jumal, jikyil, sankil

    Goma, pegamento Lakbabil, xikybil, lakbil

    Gordo (a) Chjuk, qes, tanakuj, chus, xbok,

    xbow, qes

    Gorgojo, polilla Pok

    Gorgojos de palo podrido Pim, pinpin

    Gorgorito Xur, xwil

    Gorila Mama

    Gorra Champej, xlek

    Gota Txat, tunt

    Gotear Txutil, tzuj

    Gotero Tzujbil

    Grabadora, casetera Lakbiyol

    Grabar Laket yol

    Gracias Chjonta

    Grada, gradas Pexaj, petin

    Gradas elctricas Yotxbil, yotx qaqan

    Gradero Yotxan, chojbil

    Grado Abqi xnaqtz, kol

    Grado cuarto Tkyajin kol

    Grados Qe kol

    Grados centgrados Okalmaltxin

  • Grados fahrenheit Parent maltxin

    Grama Chim, xpatxin chum, xpatzban,

    xpotzpon

    Gramo (peso) Talpoq, al

    Granada Yuchbaq

    Granadilla Karnada, txaal

    Grande Ma, matij, nim nmaq

    Granero Kulbil, txutx

    Granizada, nieve Txachew

    Granizo Saqbaqaj, saqbaqin

    Granjero Xquqil, tajwil aquntl

    Grano (tumor o sarna, erupciones de

    la piel)

    Txak

    Grano de cacao Twitz peq

    Grano de caf Twitz kape

    Grano, llaga Txak

    Grapas Xtxa

    Graso Txamil

    Grasoso Txamin

    Grava (piedra machacada) Talabj

    Grecia Kres

    Grifo Jaqbila

    Grillo Litx, xtxil, txil

    Gripa) Kanwi, chonwi

    Gris, cenizo, humo Sib

    Gritar Jaw schin, chil, schil, woyil

    Gra Tzolojbil kuxbil

    Grueso Tolan, latz, pi