vocabulario pedagÓgico mam.pdf
TRANSCRIPT
-
CASTELLANO MAM
A (dirigido a...), para, de Te
A cada mitad, mitad para cada uno Nkyajchaq
Abandonado Kolin
Abandonar Kolil, kolil, oqbil, kolsil
Abaratarse, viene para abajo Tajtz, ajtz
Abeja, bejuco Aq, ttxu kab, txukab
Abejorro, avispa amarilla Onin, onn, ona
Abierto Jaql, jaqle, jqon, kabli, katl
Abismo Xab, nimtxe
Abofeteando Taqan
Abollado Chpotz
Abollar Potzj, patzj
Abono Tipbilawal, tya awal
Abono (estircol de) Tya, tzis, txa
Abono orgnico Ttxa tzis
Abono vegetal Txatzis
Aborrecer, desechable Suchil
Aborrecimiento Suchbil
Abortar Elsil
Abra la puerta Jqonktza ja
Abrazadera Jitzbil
Abrazar, cargar (en brazos), madrina, padrinoChelil, tzulat mo chlel, tzulil
Abril Tkyaxjaw
Abrir (la boca por algn dolor) Jakal
Absorcin Tzub
Absurdo Tzakaj
Abuela, abuelo, nieto, luna, muela Yabaj, chmanbaj
Abundancia (calendario maya) Noj
Abundante, mucho, demasiado Nimx, nimxix
Aburrido (a), perezoso (a) Altwinqal, kyaj
Aburrir Uljil
Acabando, terminando Bajx, bajsan
-
Acabar, desgastar, gastar, terminar Baj, bajil
Acabar, terminar Kbajel
Acabo de, hace poco Ma, tzma, matzan, tzmatzan
Acal (aldea de Ixtahuacn,
Huehuetenango)
Aqal
Acariciar, masajear Masol
Acarrear (agua) Qayil
Acaso Apeqa banlo, banqa, nyaka, nyaqa
Acaso ya Chixpa? me qa chix
Acatar, obedecer, respetar Nimal, nimal
Accidentado Kixblen
Aceite (de cocer), grasa, manteca Txam
Aceite (para carro), lubricante Ttxaman kuxbil, txaman
Aceite industrial Txam kuxbil
Aceitera Txambil
Acelga Chax itzaj
Acentuacin aguda Tnejel qajte, kuj tqajtil
Acentuacin grave Tkab qajte, cheb tqajtil
Acentuacin, acento Qajtil
Aceptando, recibiendo Kam
Aceptar, conformarse, obedecer,
recibir
Qiyil, tziyil, qyayil, kuyil, kuyil, kamol
Aceptarlo Kuyilte
Acera Ttxanklab
Acetato tiluj
Acetona Suluktz
Achiote Ox
Acidez estomacal Txomal kuj
cido Txom
Aclarar, explicar Txolbal
Aclarecer, esclarecer, estar claro Spiky, spikyin, spikyan
-
Aclito Mojil pale
Acompaado Uklen
Acompaar, traer a alguien Klel, tukil, ukalet
Aconsejar, predicar Kawil
Acordarse, recordarse Xpon nabil, julkaj, chuq, sul
Acorden Xqinpun
Acorralar, espantar uyin, xobtzil
Acostado boca arriba Kuli, koyle, pakl, pakle, poxl
Acostar Kubal
Acrobacia Xpichyayil
Acrbata Xpichyal
Actividades y ejercicios, oficio, trabajo, profesinAquntl ex twitzaquntl
Acuarela Uktza
Acuclillado Tutzl
Acustelo Palbankuba, kubinkuya
Acustese Mutzekaya
Acumulador, batera Tipan txaqbil
Acurrucar Tzulil
Acurrucarlo Tzulilte
Adaptarse, acostumbrarse,
habituarse, aclimatarse
Naql, naqle, naqet
Adelantarse, adelantarse a guiar Nejnel, nejsabitz
Adelante va Nejl, nejne
Adelante, frente, ante, grosor, rea,
cartula, cereal, pantalla, superficie
Twitz
Adelgazar o estirar cosas planas Slitil, jitxsil
Adentro, interior, dentro de, en Toj
Adicin Junsal, mojbil
Adinerado Maqinmix
Adis (despedida, contestacin) Ku, kuw, qina, wenej, iwiya, chinej
Adivinador, adivino Ajpombitz, ajmes, ajyo
Adivinar Ponil
-
Adivinas, recuerdas Nan
Adjetivo Kayinbibaj
Administrador educativo Ajkayil xnaqtzbil
Adobe Loq, loqan
Adolorido Txintxaj
Adoptar a alguien hurfano Mebeyil
Adoqun Loqabj
Adorar, venerar, recordar, alzar Nal, nal, kulil, nalqajaw
Adornar Wiqol
Adornarlo Wiqolte
Adrenalina Ipalanmi
Adltero, tener concubina o amante,
adulterio
Kyaj, aqpul xjal
Adulto (a), mayor de edad Tij
Adverbio Kitzipyol
Aerolnea Jasis
Aeropuerto, campo de aterrizaje Sisbil, kykubil xekbil
Afiche, resea Chintqanil
Aficin Qe kayil
Aficionado Ajkayil
Afijo Tzabyol
Afilar, raspar Jaqul, jqul
Afinando Koksan
Afinar Kokan, koksil, koksal
Afortunado Banamaj
frica Aprika
Africada Qichqajt
Africano Ajaprika
Afuera, afuera de, parte exterior, detrs de, atrsTijxi, tijxa
Agachar, estar cabizbajo, encorvar Mokal, kowebil, kobil, mokil
Agarrador, sostenedor (instrumento) Tzuybil, tkin
Agarrar, detener Tzyul, tzuyil
-
Agenda Txolbaquntl
Agilidad Ojqel
Agosto Twaxjaw
Agradar Txutxjal
Agradecimiento Chjontbil
Agregar, completar, complementario Tzaqsil
Agricultor Ajkojol
Agrio, cido Txam
Agua caliente Kyqa
Agua estancada Punle
Agua gaseosa Kwabaj
Agua medicinal Tal qanbil
Aguacate Oj
Aguado Atwi, chul, en, tutin
Aguantar fsicamente Kyisjil
Agero Lab
guila (bicfala, en gipiles) Tiw
Agujero de aguja Toy baq
Agujero de ozono Toyib koliltxotx
Agujero del gallinero Toy jul
Agujero negro Qeq toyib
Agujero, hoyo Toy, toyab
Ah mismo, mismo Axtzu
Ahijado (a) Chelin, chelbaj
Ahogado Jiqpaj, jiqba
Ahogar Jiqil a, jiqil
Ahogo Jiqaj
Ahora Jala
Ahora, hoy Jala
Aire (calendario maya Iq, kyqq
Aire que viene de oriente Elne kyqiq
Aire que viene del poniente Okna kyqiq
Aire, viento Kyqiq
-
Aislante (lo que no conduce corriente elctrica)Tamtz
Ajeno Miya te
Ajo An , anjs, ani
Ajonjol Tschual
Ajpu (calendario maya) Najpu
Ajustar Tzaqet, tzaqol, tzaqtzil
Al pie de, debajo de Txe, t-xe, xe, xe
Ala Xikybaj
Ala de avin Txiky kuxlip
Alabanza, canto Bitz
Alacrn Sin, sinan, sina, sina
Alambre Kuxaqbil
Alambre espigado Kuxchix
Alarma (instrumento), estimulante Kasbil
Alarma de una ave de corral Weq
Alarmar, preocupar Labil
Albail Binchalja
Alborotado Chey, xbayin
Alcachofa Xulan itzaj
Alcalde, alcalda Ajkal, ajkawil
Alcncelo, trigalo Oqelantza, kyintza
Alcanca de pared Leky, kubl
Alcanca para llevar semillas Lok
Alcanzar, arrimar, encontrar, llegar Xikan, kanol, sel, sel, kanil
Alcohol etlico, licor Qen qanbil, qen
Alcohlica Twi txujtil
Aldea El Papal, El Pozo (casero de
Acal, Ixtahuacn, Huehuetenango)
Tzi xoch
Alegre, feliz, contento, emocionada Ntzalaj, tzalajbil, tzalajsbil
Alejarse, acercarse Laqe
Aljelo, retrelo Laqbanxa
Alemn Aleman yol
-
Alergia Tkyaqachil
Alfabetismo Yekujx
Alfabetizacin Yekuj
Alfabetizar Yekujil
Alfabeto Techyol
Alfiletero Tkubibaq
Alfombra Betbil
Alforza Paqoban
lgebra Pujlabil
Algebraico Pujlabitz
Algodn (planta) Tqan noq
Algodn, hilo Noq, xnoq
Algodonero (dulce) Kayil xnoq kab
Alguno de ellos Junjun
Alimentacin, vitamina Kachbil
Alimentado (a) Almin, kachin
Alimentar, mantener, sostener Kachat, kachil, kachil
Alimentarlo Kachilte
Alimento, nutriente Nikybebil
Aliso (rbol) Qantze
Aliviarse Banixix
All Machiw, txix
All Chixa, tzachin, chix
Almcigo preparado Munan, mun
Almidn Talkab
Almohada Xqexbal, xqanwi
Almohadilla Subtzibin
Almohadilla (para el ratn de la computadora)Quyich
Almud Alm
Alfono Xqajyol
Alquilar Majnal
Alrededor de Tijile
Alta Verapaz Koban
-
Altar Kulbil, walbil
Altavoz Qajtzabwi
Alto Matij twe, nim twe, nimtwe
Alto delgado Jitxjin, nimwalin, skil, slak
Alumbrar, encender, hacer brillar Kansil, kantzal
Aluminio Yotz
Alumno, educando Xnaqtzanjtz
Aluzinaje Tkubil toj xjaw
Alveolar Kon, tkitzkon
Alveo-palatal Tijxiste
Amable Tbanilxjal
Amablemente Banxix
Amamantar Buyat, chiysil
Amanecer, da anterior al primer da
de la fiesta
Tzqix, sqix, sqixil
Amante Ya , kyajbaj
Amarillo, anaranjado, maduro qan, up, qan
Amarrado, longaniza Ximon
Amarrando Syoqan, klon, kalon
Amarrar, atar Syoqal, klol, kalol
Amarrarlo Klolte
Amasar Blol, xyaqol, xyuqil
Ambiente silencioso Numin, tzinin
Ambiente, la tierra, medio ambiente, mundo, pisoTwitz txotx
Ambulancia Iqyab
Americano Ajabya yala
Ametralladora (arma, fuego artificial) Matribuk, xprintxaq
Amigdalitis Maljaqul
Amigo Qukila, xboj
Amilia Jaxjal
Amol (jabn de monte) Xmasin
Amontonado Bul, chuqon, buyin, chuqin,
chuqle, tenle
-
Amontonar en forma apretada y hacia Buyil, chuqil, buyil, butzil, chuyil
Ampliar Nimsil
Amplio Nim toj
Ampolla (medicina) Tochiqanbil, punqbaj
Anafase Oxpalnitx
Analoga Junxinix
Anlogo Junxnin
Anaranjado Tchoki kuk, qqnqoj
Ancho Matij twitz, nim twitz
Anciano (a), viejito (a) joq, ta, tijwinaq
Ancla Twebil tibaja
Andamio Xwetzbil
Andrs Li
Anemia Smuqmajal
Anfetamina Ipbilanmo
Anfibio Kabtembil, katem
Anfibios anuros Katem mije
Anfibios apodos Katem miqan
Anfibios caudados Katem tije
ngel, angelito Sanjil, talsanjil
Angiospermas Kamiyaj, kamijaj
Angosto, estrecho, pequeo Jutz, twitz, much
Anguila Kan kyi, kyikan, xkanaj kyi
ngulo, ngulo recto, ngulos Xkyich, jiqin xkyich, qe xkyich
Anillo Xmilqabaj
Animal Txkup
Animal pequeo Matx, xmatx
Aniversario, cumpleaos Qijlal
Ano Ttzi opbaj
Ao Abqi
Anochecer Xmutxj
Anochecerse Yupj
-
Anona Chiwx, chwix
Annimo Ewintib
Anteayer Kabje, kabaje
Antebrazo Tqan qabaj
Antena Jkubil
Antena (de insecto) Uka
Antena (de televisor, de telfono celular)Juktechil
Antena de radio (transmisor) Xobltechil
Anteojos Tjomel witzbaj
Antera Tmupil bech
Antes, hace tiempo, pasado Ojtxi, namxtaq, nejka
Anticido Qanbitxon
Antiguamente, antes Ojkatxa, ojtxa
Antiguo Ojtxax
Antimonio Antimon
Antivirus Kolilnitx
Antojo jilin, jil
Antropologa Tzqibwinaq
Anudar Xmol
Anudarlo Ximolte
Anunciar Qmal, pakbet
Anuncio, comercial, carta Tqanil, tpakbal
Anzuela Kyibil
Anzuelo Xukbil
Apaciguar, calmar los nimos Mayol, chewil, chewsil
Apagado Yupin, yupan
Apagar Yupil
Aparato de golg Ttxanitx
Aparato de rayos x Kumalobil yabil
Aparecer Kanetil
Apartado postal Tkubil saman uj
Aprtalo Pamila
Apazote Suqen
-
Apenas Penex
Apio Itzaj kokj
Aplastar, destripar Patzul
Aplicacin de la nueva informacin Binchil akaj tqanil
Aplomar, enderezar Jikysil
Apodando, maltratando, insultando Yasol, ikylin
Apolillar Pokil
Apolillarse Pokaj
Aporreado, pisoteado, maltratado Bajun, bajunmaj
Aporreando Bajun
Aporrear Bajul, bajetil
Apostado (objeto) Txakl, txakle
Apostar (objetos), apost Txakbal, txakban
Apstrofe Xwiniq
Apoyar Qejlil
Apreciar Xtalat
Aprender Xnaqtzil, kanol
Aprender a aprender Kanol xnaqtzbil
Aprenderlo Xnaqtzilte
Aprendizaje, educacin Xnaqtzbil
Apretado Qitzin, titzon, titzan
Apretando ipil, pol, qitzin, jitzon
Apretar, amarrar, enroscar (perno y tuerca)Jitzil, jtzol, qitzil, jitzol
Aprobar Kutzbil
Apropiar, adquirir, heredar, poseer Etzil
Apualar, puyar Xuyil
Apualarlo Xuyilte
Apuetear Puntzil
Apurar Kujxil, iltok, ojqelil
Aprese, se apura Chuxa, kujxa, jniyx, tilinx
Aquel Atzan
Aquel, aquella, indica: profesin u
oficio, prefijo de gentilicio
Aj
-
Aqu, ac Tzalu
Arbigo (como nmero arbigo) Lajin ajlabil
Arado Tzutz, chok, nimtzutz
Arador Xkame
Arador (insecto) Kyme, xkyme
Araa Xin, chmol
Araa de abdomen rojo Kyaqxin
Arar, labrar, calzar la milpa Kjol, chokil, chokal
Ararlo Kjolte
rbitro Kayixpotzil
rbol cuyas ramas sirven para llamar
cangrejos
Xmoxbil chap
rbol de amate Kyijiky
rbol de madroo Chlib, chlub
rbol de pito Mich nich
rbol genealgico Xechil
Arbusto Xkyistze, xkastze
Archivar, guardar Kul
Archivo (de computacin) Xkubil
Arco (como meta de fut) Tokixpotz
Arco iris Txmakal lobj, t-xewkan, taqinkan
Arder Kantil, julil
Arder bastante Julil
Arder, incendiar Qaqil, kantsil
Ardilla Kuk
Ardilla voladora Kuk lipil
rea de superficie Ttxotxal
rea del crculo Toj sew
rea superficial Toj twitz
reas curriculares Nukbin xnaqtzbil
reas de aprendizaje Klojin xnaqtzbil
Arena Ttxatzan, tzawin,
Arete Tojkinbaj
-
Argeniar Sojt
Argenio, no poder tener hijos Soj
Argolla Xkot
Argn Arwon
Arma Kuxqaqbil
Armadillo Bo, ibo
Armar Txakbil
Armario Kubbil
Armona (musical) Ttxutxajil chnab
Aro (bsquetbol) Txulbil
Aro (de llanta de bicicleta o carro), llantaTulbil
Aros y botellas Txulbil ex lmet
Arquitecto Ajtzqilximbinch
Arquitectura Tzqibximbinch
Arrancado Baqet, baqomaj, bqon
Arrancando Baqon
Arrancar Baqol, boql, boqil, xboqil, jowet,
jkal, qitil
Arrancar algo de raz Lukpil, lukpil
Arrancarlo Xboqilte
Arrancarse, salirse algn objeto de
su lugar de repente
Joq, kojpaj
Arrastrar, ayudar Jkul, jkul, qititil, jawol, juket, jukil
Arrastrarlo Qititilte
Arrastrarse Quqin, qiteten
Arrayn, palo de escoba Kutxab, qtxab, weky
Arrear Lajel, lajol
Arreglado, ordenado Txolbin
Arreglando Binchet
Arreglar, componer, construir, hacer, producirBinchal
Arrejn Kutxab
Arrate Tkubibech
Arriba, norte Jawna, jawni
-
Arriero, jinete (que cabalga) Ajchej
Arrimar Sen
Arroba Almub
Arrodillado Mejlin, mejl
Arrodillar Mejel, meje
Arrodillarse Mejebil, mejil
Arroyo Tala, tqab xaq, tqoba
Arroz Saqtriy, saqjil
Arrugar, abollar Mochil
Arrullar en forma triste Chunil
Arrullo Chuchil, xmoxil
Arsnico Arseniko
Arte, artstica Kyexix
Articulacin Wiqibyol
Artculo (gramatical) Txilyol
Artista Ajkyex
Artsticamente Kyexixtzan
Arveja Skyirwir
Asado Txon, kasan
Asalto Kuxul
Asar, fila, hilera, surco, entre Txol, kasil
Asar, tortear Kasol, txol, spoqan
Asear Txajet, txol
Aseo Saqtzbil
Aserrar, serruchar Sqetil
Aserrn, viruta Txatze, txatze
Asesine, mate Byatz, byaka
Asesino, homicida Biyil, biynel
Asfalto Bilinbe
As Kyjatzan, ikyju
Asimetra, informal Xjetx
Asistente Onil ajqanal
Asma Jol, ajom
-
Asolear Sal, tzqijset
spero Chix twitz, jochin, chikychaj, tzakin
Asta Tqan echaqlibil
Asta (de bandera) Tqansut
Asterisco Txit
Asteroide Txitchew
Astrlogo, adivino Ajqij
Astronauta Betilkyaj
Astronoma Tzqibkyaj
Astrnomo Ajtzqilkyaj
Astuto Twiben
Asustador Sikpul
Asustar (sorpresivo), atemorizar Sekypul, xobtzal
Atacar Yoqpet
Atajar Miqol, maqot
Atajar (enftico) Xmayol, maqol
Atardecer Qalixil, qoqix, qax, qoqax, tkubix qij
Aterrizar Kwel
Atleta Saswinqal
Atletismo Saswinqlal
Atmsfera Buqkyaj
Atole de elote Kabaj i
Atole de elote dulce Kwa i
Atole de masa Qotj
Atole de masa con sal Sqa
Atomizador Spukbil a
tomo Mitz
Atornillar Suyat kuxbil
Atrs de Tzal tij
Atrs de, detrs de Ttzaltij, tijxi, tijxa
Atravesado Qel
Atril Twebiluj
Audfonos Jasbibil
-
Aula Tenbilxnaqtz
Aullar, llantera Wuyil, wujan
Aumentar, engrandecer, ampliar,
extender, crecer, resaltar, enfatizar
Nimsal
Aunque Bawtl, exlaqa, itzala, ixqa, maskela
Auricular (del telfono) Qabyolbil
Aurora Txekyaj
Ausente Miti mo mial
Auto evaluacin, auto evaluar, auto evalaNakebil, nakeyil
Autoestima Jawtib, kujbiltib
Autora, agente, componer, hacer B'inchil
Autoridad, ley, prdica, legislacin,
ley, mandamiento
Kawbil, wixin, sanjel
Autoridades educativas, alcalde Ajkawil xnaqtz
Avanzar Laqe
Ave Chij
Ave de plumaje rojizo Pichqo
Avenida Txolklab, klab kubil
Aventar, tirar, lanzar, perder Xol
Aventarlo, tirarlo Xolte (jaw), xolte (txi)
Aventura Nikybajil
Aventurero Ajnikybajil
Avergonzar Chixil, txixwil, chixwel
Avestruz Nimachmeky
Aviacin Xnaqsis
Aviador Ajsis
Avin Pichkuxbil, sis, kuxlip
Avioneta Tal kuxlip, tal sis
Avispa Sichal, sichil
Avispa que tiene muchas reinas Bansichil
Avispn Xqaq witz
Axilas Txaqlotx, xqlotxbaj
Axilas) Xaqlotx, xkyaqlotx, xukbaj
-
Axn o cilindroeje Nitxibatx tib
Ayer Ew, ewe
Ayote Kum
Ayote, calabaza Kum
Ayuda Onbil
Ayuda mutua Oyaban, mojbin
Ayudantes de cofrada Xjoken, jokenj
Ayudar Onil
Ayudarlo Onilte
Azacun Xulen, xwilen
Azadn, garabato, pizote,
tepeizcuinte (tepezcuintle)
Tzutz, chok
Azotar Jubil
Azcar Kyaj kab, quq kab
Azufre Asupre
Azul qilin
Azul, verde Chax, qilan
Azulejo eq, xew
Azulejo Xew
Baba eri, taltzi
Baboso, dejado (de dejarse) Moybajil, xnak
Bacn Ko
Bacterias Lokyabil
Bactericida Biylokyabil
Bailador, bailarn, danzante Ajbixil, bixil
Bailando Bixan
Bailar Bixal
Bailarina Bixanel
Bailarlo Bixilte
Baile Bixbil
Baja Verapaz Tzalama
Bajalengua Xpetz
Bajamos (direccin) Kubna
-
Bajando, baj Kux
Bajar Belex, kwelix, kupan, kupin, kutz
Bajar Kutzil
Bajar frutas con caa o vara Pitxol
Bajar, matar, castigar Bel, kutzil, kwel
Bajar, pendiente Kubil, kub
Bajarse Kutz
Bajo Botz twe, muchtwe, nuch twe
Balanza Chilbil, pex, maolbil, pe
Balcn Klol, kaybil
Ballena Ninkyi, wokyi
Baloncesto Chilaxpotz
Banano Lobaj
Baar Sbunchil, txtpaj a, txajil
Baar, mojar, lavar Punil
Banco Kulbil pwaq
Banco, silla Japwaq, qajtz, tutzbil
Banda Chuqchinbil
Bandera Echaqlibil, sut
Bandera nacional Tsut tnam
Bao (para ropa) Mako
Banquero Ajjapwaq
Banquillo Talqaj
Baqueta Tzokbil
Baqueta (de marimba) Talchnab
Baranda, escoltar, esquivar Txlajil, tpenal
Barato Miya wiyal
Barba Xmapetxbaj
Barba, bigote Xmatzibaj
Barbechar, voltear la tierra Qul
Barbilla, mentn Xpetxbaj, tkab tzibaj
Barbudo Xpatz, xputz
Barco Nim tibaja
-
Barniz Nij
Barnizar Nijil
Barmetro Malkyqiq
Barra de hierro Jisinkuxbil
Barranco, hoja, piedra Xaq, twitz, txan
Barranco, piedra Tqab xaq
Barredor, barrendero, conserje Tzisol, ajtzisil
Barreno Xutxbil, juchbil
Barrer Misol, tzisil, tzisol
Barrera Maqbil
Barrerlo Tzisolte, misolte
Barretn Barton
Barrido Tzisin
Barrilete Xliky
Barrilla de aceite Kibil txaman
Barrilla de aceite (para carro) Kwabil
Barro Tzaqbaj txotx
Barro, arcilla Laktxotx
Barrote Tolam kuxbil
Bscula Mamalbil
Base binaria Kab tlok
Base decimal Laj tlok
Base vigesimal Winqon tlok
Bsquetbol Xpotzqab
Basta ya, suficiente Xonku, tukix
Bastidor (decoracin de los
escenarios)
Uktzxbalon
Bastn Xkyaqoch, xtok
Bastn, garrote Xkyaqoch, xtok
Basura Txatzis, tzis
Basura inorgnica Tzis mibqay
Basura orgnica Tzis banqay
Basurero Kubiltzis
-
Bata Kolbil xbalin
Btalo Chkutz, chkunxa
Batera Tipil txaqbil
Batidor Chukbil
Batidora Puchbil
Batir Xyoqil
Bal Kuxkubil
Bautismo Jawsal a
Bautizando Byan, jawsin
Bautizar Byal, jawsil a
Bazo tilchiky
Bebe Ne, ne, nu, un
Bebe, bolitas kul, chibilit
Beber Kwan
Beberlo Kwalte
Bebida Kabaj, kwabaj
Bebida de aguardiente Kabaj qen, baj
Bebida de masa, atole Kabaj qotj
Becerro Tal wakx, me
Beeper Kamtqanil
Bejuco (varias clases) Aqal
Bella vista Tulalj
Belleza Achbajil, chichan
Bendecir, acto de fe Kyiwlal, kyiwlal, kiwil
Berenjena Xpenitzaj
Berilio Beril
Besar Matzil, tzubil,
Beso Tzub, matzj
Bestia especial, silvestre (nombre
propio)
Qeq
Bibliografa Tqaniltzib
Bibliogrfico Tqaniltzibbil
Biblioteca Majujbil
-
Bibliotecario Ajmajujbil
Bicicleta Txlakchejbil, chejqanbil
Bicicleta de reparto Chejqanan sipal
Bieldo (tridente de madera) Pitxbil
Bien molido, fino Kokjel
Bien pudiera Jakla, jakujlo
Bien, suficiente, mientras, en lo que Akx
Bigote Xmatzibaj
Bilingismo equilibrado Junelni kabyol
Bilis, hiel, amargo Ka
Billete qol
Billetera Tkubil pwaq, bot
Billetes Ujpwaq
Biodegradable Tuqj
Biografa Pokchwinqlal
Biologa Tzqibanqibil
Biolgicamente Tzqibanqibilxix
Bilogo Ajtzqilanqibil
Bislaba Kabtamyol
Blanco, nuevo Saq, sjanin, nul
Blando Loqan, bunin
Blanquear o limpiar Sjansil
Blanqusimo (a) nul, rus, saqxix
Bledo Xlaqtxo, xlaqtxo
Blusa Tkami qya
Bobina Kamsabil tipan
Bobina (de papel) Tokal uj
Boca Tzibaj
Boca grande de una olla qew, xqew
Bocamanga Tziqab
Bocina Qajtzbil
Bocina Telexyol
-
Bocio, gegecho Mo, wech
Bofe Tzpoy
Bola Xwak
Boleto areo Tujal betbil
Bolsa Chu, chu
Bolsa de papel Chu
Bolsa para hielo Tchuil txchew
Bolsa para semillas, palo para
sembrar
Awbil
Bolsa trmica Chu meqtzabil
Bolsn, morral Pa, pa
Bomba de fiesta Poqaq
Bomba (fuego artificial) Pumqaq
Bomba para fumigar Chitbil qanbil
Bomba para gasolina Limo tkwa kar
Bombero Yupiqaq
Bombilla, foco, linterna Txaqbil
Bomper Tipan tij
Bonito, lindo, precioso, guapo Kyeyix, ponix, tbanil
Boquiabierto Kabtzi, kab tzi
Borbotear, hervir Loqlil, loqsil, weqwol
Bordar, hacer motivos en tejidos Pitxil
Boro Bor
Borracho Kalqen, txujtenil
Borrador Quchbil
Borrador, goma Xqechbil
Borrar Sikyil
Borrar, gastar Najsal, xquchil
Borrarlo Najsalte
Bosque Pintze, tqan tze
Bostezar, abrir mucho la boca Kabil
Bota de hule Ulexjab
Bota, botn Chunxjab
-
Bote Makox
Bote (como de basura) Tkubil
Bote (lancha pequea) Tal tibaja
Botella Lmet
Botiqun Tkubil qanbil
Botn Natob
Botn (de ropa) Txap
Botn de alcalde Ttuk ajkal
Bveda Teletz pwaq
Bozal Txakmichej
Bragueta Tziwexj
Branquias Jiqbil
Brasa Ttxanqaq
Brazada (s) Kyjaj, jaj
Brazo, mano Qabaj
Breve Chinin
Brillante Sqopan, qopbil
Brillar fuertemente, resplandecer Qopil
Brincar el ojo o cualquier parte del
cuerpo
Lichil, lichjil
Brocha Uktzbil
Brocha, pintura Uksbil, balobil
Brculi Napitzaj
Bromear Lajel, yaqil
Bromista Ajyaq, ajsok
Bromo Brom
Bronquitis Yabxewbil
Brujo Ajitz
Bucear Jilil
Bueno (a), bien, saber Ban
Bueno, amabilidad Ban
Buenos das Bantz qij
Buey Tman wak
-
Bufanda Qulbil
Bulbo raqudeo Junisantib txolebatx
Bulto Iqtz, tanaj
Buuelo Chenjos
Burlar Xmukchal, xmayil
Bus Xkotzon
Bscalo Jyatza, jyaka, jyontza
Buscar, elegir, poner huevos Joyil, jyol
Bsqueda Joybaj
Butaca joqbil
Buzn Tokxil
Cabal, completo justo Tzaql, tzaqle
Cabalgar, montar Chejil
Cabalsimo, completsimo Tzaqlix
Caballito Tzechej
Caballito de mar Cheja
Caballo Chej, ttzmal wibaj, xyan
Cabecear (dar con la pelota de fut) Tun twi
Cabecear (de dormitar) Xnakpaj
Cabello Tzmalwi
Cabeza, gripe Wibaj, chonwi, wi
Cabina de locucin Tjayolil, tkubil ajyol
Cable (como televisin por cable) Taqil kamtilblal
Cable telefnico Taqil yolbil
Cabo (de hacha, etc.), latitud, tallo Tqan
Cabra Ttxu chib, chip
Cacao Kkuw
Cacarear Kokiyil, qeqan
Cacaste Kok
Cacaxte, jaula Kok
Cachete, mejilla Qotxbaj, puqbaj
Cadejo (de leyenda) Kolon
Cadena Xpotxin
-
Cadera Twikuxbaj, xixbaj
Cadmio Kat
Caer de espaldas Kachpil
Caer violentamente, tirar Baqchil
Caer, perder (cosas) Tzaq, tolat
Caerse (para adelante en una actitud
dormitante)
Mokchaj, jawtzaq
Caerse al agua, tirar al agua Punqaj
Caerse al suelo Xitpaj, yuchpaj
Caerse, bajarse Koyj, kotj
Caf (de tomar) Kape, qamex, kak, qaqqoj
Cafetera Kapeybil
Caite Chlaq
Caja de crayones Kloj uktzbil
Caja de herramientas Tkubil kuxbil
Caja de lustrador Tkax qopsil xjab
Caja, cajn, cofre Kyajbutxan, kax
Cal Txun
Calambre Kyan, kan, xkyaqlinchej
Calambre muscular Xkyaqinchej
Calar con agua caliente Bilil
Calavera Tbaqilkyimni
Calceta Tmeliqya, twibil tqan qya
Calcetn Melis, twibil qanbaj
Calcio Kals
Calcomana Laktotx
Calculador Ajmabil
Calculadora Ajlalbil
Calcular, apuntar, tergiversar,
inventar
Nikal, malol
Calendario Ajlabil qij, txolqij
Calentado Maqson
Calentar Lemal, lemil
-
Calentar (fuego) Qexnel, xqinel
Calentar, recalentar Meqtzal, maqtzal
Calentura, fiebre, caliente, calor, rojo, coloradoKyaq
Calibrador de aire Kibil kyqiq
Caliente, rojo, fiebre Kyaq, maqmaj
Calificacin, nota Tajlal xnaqtz
Caligrafa Wiqoltzib
Cliz T-xmakilil
Callado, calmado, decado, debilitado Numle
Calle Klab
Cllese Balte, miyolina,ebalte, mi chotja
Callo, grosor Pimil
Calmar, apaciguar Chewsil
Calmarse, convencerse Kub tkuj
Calor Taw qij
Calor del fuego Qexa qaqil
Calora Malkyaq
Calse (segunda limpia en la milpa) Tam
Calumniar, difamar Poqil, stzimil
Calvo, peln Skoj, spaj, tzlej
Calzn Txolqanbaj
Calzoncillo Tuj wexj
Calzoneta Kutwexj
Calzonte Tal pen
Cama de hospital Watbil
Cama, lecho Kobil, kubil
Camalen Pitxan xmatx
Cmara (de tele) Qibil tilbil
Cmara de video Yubilabil
Cmara digital Ilbil wiqab
Cmara fotogrfica Qilbil ilbilal
Camargrafo (de tele) Ajqibtilbilal
Camarn Txom
-
Camaroncillo Taltxom
Cambia, remplaza, sustituye Ankatz, amel
Cambiar, cambiar (cosa) Txexbil
Cmbiese de lugar, trasldese Ankajtz, txixpul, ikyix, ankal
Cambio Chexpaj, txixpubil
Camera de video Qibtiblal
Camilla Watbil, iqbil yab
Caminante, peregrino Ajbetil
Caminar, viajar, pasear, caminar Betil, bet
Camino de terracera Quqbe
Camino, viaje Be
Camin Iqal-iqatz, xkoqatz, iqaliqtz, iqatzbil
Camioneta Iqalxjal, xkotzon, iqbil xjal
Camioneta agrcola Kux kojbil
Camionetilla Main kuxbil
Camisa Kamiaj
Camiseta Titzin kamiaj, tuj kamiaj
Camisola Sqachkmi
Camote Saq is, xkamot
Camote, papa (verdura) Is, na, sqal
Campana Konkon, tzlinbil, linkalinka
Campaa Chikybabil
Campanario Tkubil tzlinbil
Campanilla Tal tzlinbil
Campo de juego Saqchabil
Caa Ptzan
Caa de azcar Patzan
Caa de azcar Patzon, ptzan, tqanptzan
Caa de carrizo, carrizo Ajlal pwaq
Caa de milpa Tqan kjon
Canad Kanata
Canal, conducto, frmula Tbeyil
Canales semicirculares del odo Tbeyil kinbaj
-
Canaque Qnab
Canario Qanpich
Canas, pelo blanco Saqwibaj, saqwi
Cancel Pabituja
Cncer (enfermedad) Qayabil
Cancin de cuna ubil ne
Cancin, canto Bitz
Cancionero Bitzbil
Candado Jupbil, ttxu talja
Candela Txamtzaj
Candelero Txamtzajbil
Cangrejo Chap, chop
Canguro Tojan jil
Canica Chir, kul
Canica, bolitas Tzinan xaq
Canoa (de comida de animales) Chkontze
Canoa, canoa (de remar) Chok, chkontza
Caonera Ubtilbil
Cansado Sikyna, sikytlen, sikyni
Cansancio Sikytlen
Cansar Sikyt, sikytil, sikytel
Cansarse Sikytijil
Cantando Bitzin
Cantante Ajbitz, ajbitzil
Cantar Bitzil
Cantidad de compras Loqben
Cantina Stank
Canuto, pedazo Yaqal, yaqamil
Capacitacin Kamxnaqtzbil
Caparazn de animales Xkow
Capirucho Tiknok
Capitn de nave Qilbe
Cap Tmuqsil
-
Cpsula Xjilaqanbil
Cpsula espacial Betin kyqiq, betbil tukyaj
Capuln (rbol) Qepa
Capullo (de gusano) No, chuq, xton, chip
Caracol jul, xleky
Caracol de mar Xlik
Caracol de tierra Sjoq, xjor
Caracol del odo Txliky kin
Caractersticas culturales Tech anqibil
Caramelo Julkab
Carbohidratos Qala
Carbn Ajkal, txanqel, xjens, sbaq
Carbn Txan qal
Carbono Qal
Carburador Qolbil tka
Carburante Qalbil
Carburar Qalil
Carburizante Qalin
Carcaal Tibajchus
Crcel Chojbil il
Cardiologa Tzqibanmi
Cardilogo Ajtzqilanmi
Carga, maleta Iqatz
Cargar (en la cabeza) Isqul
Cargar (en la espalda), acarrear, sustraccinIqil, iqil
Cargar, cargador, acarrear Iqal, iqil, isqul
Carioso Tbaniltanmi
Carne del cuerpo Chibj
Carne, msculo Chibaj, chibaj
Carnero Krnel, rit
Carnero, oveja nel, rit, krnel
Carnicera Kaybilchibj
Carnicero Ajkayilchibj, kayal chibaj
-
Carnvoro Cholchibaj
Carnvoros fispedos Xkyaq cholchibaj
Carnvoros pinnpedos Chuya cholchibaj
Caro Wiyal
Carpa Xmuj, xbalan ja
Carpintera Sqetbil tze
Carpintero Ajtze, jasoltze
Carrera Oqelbaj, oqelbil, oqelan
Carrera (de profesin) Okbil
Carreras Qe okbil
Carreras ecuestres Ojqelil chej
Carreta Iqbil mo qulbil
Carreta para medicinas Quqal qanbil
Carretilla Iqbitxotx
Carretilla de helados Iqal txachew
Carro Kxbil, kar
Carta Samuj
Cartel Chikpubil, slewuj
Cartelera Tpakbal kaybil
Cartera Pakubil
Cartero Sipiluj
Cartilla Taltujil
Cartn Pinuj
Cartucho Tbaq ubil
Cartucho de tinta para impresora Kutal
Cartulina Slewuj
Casaca Kamiaj kolbil
Casaca, (aldea de Ixtahuacn,
Huehuetenango
Asaq
Casamiento Mujeblin
Casarse Mejebil
Cscara Ttxowtij, txkomil
Cscara de frjol Tzumil chenaq, xkomel chenaq
-
Cscara delgada Tij, tsol
Casero de la aldea El Granadillo,
Ixtahuacn, Huehuetenango
Chikel
Casete Xuyol
Casi Noq chintl
Casilla, pedacito de, cuadrado Swej, kabchistib
Casillero Swejbil, tenbil, pabil
Castigar Xpitzat, tzeysil
Castor Bosich
Cataltico Ktalitik
Catalizador Katalitikbil
Catarata (agua) Tlipbil a, chajan a
Catarata (enfermedad de ojos) Saq tijtwitz
Catarro Xkutxan, xkotxa, chonwi
Catorce Kyajlaj
Caucho Kyuwchikytze
Cautelar, cuidar, celar, espiar Nenil
Cazar Txukil, kanbat
Cazuela Sewtxikybil
Cd rom Sechbil
Cebolla Manakat, nakite, sboy
Cebra Tzibtij
Cedazo Payan kuxbil
Cedro Kute
Cdula Ujnaq
Ceiba Inup, nop
Ceja, pestaa Xiwitz
Celar Xkyaqil, xkyaqlil
Celda Txe tze, kok
Celebracin, fiesta Ikysaj qij, ikysabitz
Celebrar un acontecimiento Ikysal
Celeste qilan, saqchax
Celoso Ajxkyaqil
-
Clula animal Tnitxil txkop
Clula vegetal Tnitxil kul
Celular Witzyolbil
Clulas y tejidos Nitx ex tzumil
Celulitis Txamnitx
Cementerio Kyjakyimni
Cemento Quqabj, kyajabaj
Cenicero Tzajbil
Ceniza Tzaj
Censo, nmeros, producto, total Tajlal
Centmetro Lajsqit, yaq, tuqech
Centmetro cuadrado Swej tuqech
Centrolo Banitx
Centro Nikyaj, tmij, nkyajchaq
Centro comercial Makaybil
Cepillo (carpintera) Jsobil
Cepillo dental Txjbil stebaj
Cepillo para lustrar Subal xajab
Cera de abeja Xkab
Cerca, cercano Naqa, naqayin, naqayin, nqaku
Cercar, encorralar Chlajil
Cercha Yobabil
Cerco, atrio Pen, chlaj
Cerdo Oqoq, kuch
Cerdo, marrano Boch, kuch
Cereal (como corn flakes) Smuk
Cerebelo Taljolon
Cerebro Xoqxin, jolon
Cereza Xkamanchel, xkomchel
Cernidor Txijobil mo xkamsbil, xkansbil
Cero Kow
Cerrado Jupun
Cerradura Jupja
-
Cerrar Lamol,, jpul, miltzul
Cerrar (ojos) Mutz, mutzl
Cerrar, encerrar, tapar Japul, jpul
Cerrar, tapar Jupul, jpul
Cerrarlo Jpulte
Cerrarse, terminarse, acabarse Jupil, japil, jupj
Cerro, volcn, montaa, colina Witz
Cerveza Kwabaj tzeky
Csped Xpatzban
Cetceos Chuya
Chalam (casero de Acal, Ixtahuacn,
Huehuetenango)
Txelam
Chamarra Xnoqal, txowj, txow
Chamuscar o quemar en fuego Poqil
Chamuscarse o quemarse en fuego Poqj
Chanchiquia (casero de Acal Txan chikya
Chapa (de puerta) Jupjabil
Chapotear por gusto sin lograr el
objetivo
Tzajpaj, jumtzal
Chaqueta Tpimal kamiaj
Charco Schewa
Cheque Techpwaq
Chequera Techpwaqbil
Chicharra Tzajich, kotx
Chicharrn, galleta tostada Xwotz chibaj, txa atzan
Chichicaste, sufijo indica duda La
Chichilla Maqba
Chicle, copal para mascar Txabaj
Chicote para bestias de carga Tapoj
Chicote, ltigo Asyal
Chicotear Jikil
Chicotearlo Jikilte
-
Chiflador, ltimo de la familia Chip, chib
Chiflar util, jitxil
Chiflarlo utilte
Chilacayote Qoq
Chile Ich
Chile caballo (campana, burro) Xkoya-ich
Chile picante Txum-ich
Chile pimiento Koksil ich
Chile siete caldos Chub ich, ttxan ta
Chiltepe Txapo
Chimaltenango (escudo) Boko
Chinche Poch, pach
Chinchn, maracas Tzoktzok, tzotz
Chipiln, picadura Txaban, txabin
Chipotear, pegar, abofetear Tzajal
Chiquero, porqueriza Tja oqoq
Chiquilil Chikyla
Chiquimula Chikimul
Chirima Tulix
Chispudo, apurarse luego Sekl, tij
Chistan, quixhtan Xponchix, chixtzaj
Chiste, broma Sokbil, tzebil, laj
Chistoso, divertido Ajsokil, ajtzebil
Chivo, cabro, cabra Chip, chib
Chocarse Pojl, takpaj
Chocolate Tzubaj kyikyiw
Chocoyo Chel
Chofer, piloto, tripulante Ajyukchil
Cholero, matador, asesino Cholil
Chompipa (hembra) Ttxu chmeky, ttxuchmeky
Chorcha Chol, chor
Chorizo pijin
Choza, covacha, rancho Pach
-
Chuchito Suban chibaj
Chucle, batidor, molinillo Chukal
Chumes Chum, chum
Chumpa Tij kamij
Chunay Chuni, tzalaj
Chupar Julil, julat
Chupar, absorber o sacar lquidos, sorberTzubil, julil, tzul, tzul, chul
Chupil (casero de Acal, Ixtahuacn,
Huehuetenango)
Chupil
Churro Chenlobaj
Cicatriz Ail, tikylin, tikylen
Ciego, no vidente Mo
Cielo Kyaj
Cien Jokal
Cinaga Soban, xoql
Cinaga Xoql
Ciencia naturales y tecnologa Xnaqtzabil twitz txotx ex ximbinch
Ciencias sociales Xnaqtzbil kyten xjal
Cientfico (la persona) Ajnabxix
Ciento veinte Qaqkal, waqkal
Cigarra Lajol us
Cigarro, grito, tabaco, dar grito de auxilioSich
Cigoto Nitxjos
Ciguanaba (de leyenda) Kololon
Cilndrico Tolinx
Cilindro, rodillos, redondo Tolin, sew
Cima, loma Twimulaj, buj
Cinc Sink
Cincel Tzaqab
Cinco Jwe
Cincuenta Laj tuj oxkal, lajaj toxkalin
Cine Nin kayil
Cinta (trabita) Taqaxajab
-
Cinta asfltica Xkobe
Cinta, listn, trenza Sipj
Cintura Kitzbaj
Cintura, cincho Kyitzbaj, kitzbaj
Cinturn, faja Kalbil, tkuj, kalkitz
Ciprs Witan, tzsis
Circo Kayil xtzetz
Circonio Sirkon
Circular (figura) Sewin
Crculo Sew
Crculo polar Ttzi chew
Ciruela Chkyanan
Cisne Toj a eky
Cisterna Iqal tkwa kar, xab
Cito esqueleto Baqnitx
Ciudad Nintztnam, twitnam
Ciudadano Ajchojil
Civilizacin, cultura Chisnabil
Claridad, claro Spikyin
Clarinero, pjaro azul eq, xtutz
Clase de adorno en el gipil Satzan
Clase de rbol Talchax, txinan, xobal tzub
chinkritz, xutxal
Clase de rbol (comida de chocoyos) Tkuxbanchel, xkomchel
Clase de rbol de tierra fra Txami
Clase de rbol que tiene leche Xqol imj
Clase de arbusto grande Spoq
Clase de culebra negra Qaq amb
Clase de fruta Tzar
Clase de grama fino Xqusman, kul, xqusun
Clase de hierba comestible Sil
Clase de hierba quequeshte Xakbakaj
-
Clase de hoja para envolver la sal Txokma
Clase de hongo Xbalinkas
Clase de hongo grande Txyol
Clase de pjaro Chor, lik, pitzanchiyaj
Clase de pez, guanava (fruta) Txiw
Clavar, golpear con mazo Pejkul
Clavar, martillar Pejkal
Clavar, sembrar (con martillo) Pajol, pejkal
Clavel Yuchbech
Clavo Klaw, kuxiky
Clima Naltxotx
Clima clido Kyaq txotx
Clima fro Chew txotx
Clima hmedo, hmedo bun txotx, bun, tano
Clima templado Meqmoj txotx
Clnica dental Tja qanal eybaj
Cloro (blanqueador) Saqsbil
Cloro (como elemento) Klor
Clorofila Chaxil
Cloroplasto Chaxa
Clueca Chol
Coagulacin Stab, xwiqun
Cobalto Kobalt
Cobra Wetzkan
Cobrar Peyil
Cobre Kobr
Cocer Tzqajsal, tzqajsil
Coche de monte Xtzelaj kuch, xboch
Coche, marrano, cerdo, puerco Kuch, boch
Cocido Tzqaj
Cociente Sipmaj
Cocina Binchbilwabj
Cocinero Binchilwabj
-
Coco Kok, mamap
Codicia, gusto, deseo, disfrutar Achbil
Cdigo Techti
Cdigo morse Tech sqitak
Cdigos lingsticos Tech yolbil
Codo Cheky qobaj, su, tchek qabaj
Codo Tchekqabaj, txeqsu
Codorniz (calendario maya) Tzuchin, pipa
Coeficiente Poqchal
Coeficiente numrico Poqchal tajlal
Cofrade Aj pryost
Cofrada Byuj iqilqij
Cohete (fuego artificial) Spaq
Cohete, bala, fsforo Talqaq
Cohetillo Paq
Coito Xjokal, xjoqal
Cojear Koxil
Cojo, quebrado, renco, impedido Koxj, kox
Cola Jebaj
Cola de avin Tje kuxlip
Coladera, filtro (de aceite) Tzambil
Colar Tzamil
Colarlo Tzamilte
Colectivo, comn, conjunto Mojin
Colgado Yol
Colgador de trastos Chak, chok, xpak
Colgar Yolban, yobil, yobil
Colgarlo Yobilte
Colibr, gorrin Tzunun, tznuk, chinkutz
Clico biyil
Colima, clase de machete Kuyin
Colirio Tzuwitzbaj
Collar, gargantilla Uwj, uj, uwj
-
Collares plateados, color plateado Tzin, qoptzaj
Colmillo Txebaj, txe, txye
Colocar Qol (kub), qon
Colocar cosas en forma ordenada Tanbil
Colocar, dar, meter, trementina, despachar, cederQol, nikul
Coloquial Tzanxyol
Color Chikin, tka, tkwa
Color cafs kak
Color rojo Yo, kyaq
Colorear, colorea Uktzil
Colotenango nil
Columna vertebral Tbaqil ttzal ijbaj
Coma Xmulaq
Comadre Komalbaj, kmalbaj
Comadreja Saqbin
Comadreja Saqbin
Comadrona Bitxlon, ajchujal, yoqil
Comal Xkon
Combustible Bolbil
Comedero, batea Talchkontze, chkontze
Comedia (como obra de teatro) Yektzebil
Comenzar Qetsal
Comenzar, principiar, iniciar,
comenzado, iniciado
Lajet, qe, qebil, qeyil
Comenzarlo Qeyilte
Comer (carne) Chol, chol, wal, wal
Comer (frutas) Lol, lol
Comer (sensacin de dolor en alguna
herida)
Sukan
Comer (sensacin de dolor) Txuqan, kyqach
Comer demasiado Liqil
Comer golosamente Tzqal, jilil
Comerciar Xkayil
-
Comerciar, vender, vendedora,
comerciante, expendedor
Kayil
Comerlo Lolte, walte
Cometa Betichew, jechew
Cometer adulterio, tener concubina Kyajil
Comezn, picazn Kyqach, metzil
Comezn, picazn Metzil, kyaqach, kyqach
Comida Chibaj, wabaj
Comida Wabaj
Comida de ayer Xkwen
Comida masticable Kuxbaj, kxubaj
Comienza, principia, sentarse Qeya
Comillas Kaxmulaq
Cmo Tzan
Compadre, compadres Kompalbaj, mojebil
Compaero Tukil, kompit, t-xboj
Compartir Etzat tiyax
Competencia Banxnaqtz
Competencia de eje Yukch banxnaqtz
Competencia de etapa Tqiky banxnaqtz
Competencias actitudinales Nabil banxnaqtz
Competencias cognoscitivas Ojtzqib banxnaqtz
Competencias de rea Twitz banxnaqtz
Competencias marco Ttxu banxnaqtz
Competencias procedimentales Tumil banxnaqtz
Competencias terminales Twipin banxnaqtz
Complemento Ttzaqbil
Completar Tzaqsal
Completarlo Tzaqsilte
Completo Tzaqali
Compra Loqaj
Comprar Laqol, loqal, loqil
-
Comprarle o tenerle vestimenta Xbalamin
Comprarlo Loqilte
Comprender Tnikytzajil, keleltniky
Computadora Ajnabil, chmoliyol, xkutzib
Comulgar Wat txmilal qam
Comunicacin y lenguaje Yolil ex qumyol
Comunidad lingstica Kulbil yol
Con quin Alqukil, alukal, alqukal
Con, en compaa de, cuerno, cacho Tuk, tukal
Concebir, concepcin Oktzaqiltal
Concentracin (mental) Naknab
Concepcin Tutuapa, municipio Chna
Concertina Xkyqiqbil
Concha Tal leky, xkomal, xliky
Concha (del mar) Xleky, xliky
Concha de soplar Xup xleky
Conciencia Tenabil
Concordancia Junxtziyol
Concubina, amante Kyaj, ya
Condena Tij il
Condimento Koksabil
Cndor Xmayonkutz, maxolen
Conducto auditivo externo Toyib kimbaj
Conductor (lo que transmite corriente elctrica)Taqil qoptzaj
Conejo iky
Conferencia Lajbibitz
Confesar Qamat il
Confesionario Qamabilil
Confeti Txa uj
Confiado Quqle tkuj
Confianza Quqbil kuj
Confiar Quqkujil
Congelado Waksin, chewsin, qwak
-
Congelador Chewsabil
Congelar Waksil, chewsil, qwaksal
Congruencia Junx t-xilen
Conjuntivo Junintib
Conjunto vaco Kow kloj
Cono de hilo Chokox
Conocer Ojtzqil, ajtzqil, tzqin, tojtzqil
Conocerlo Ojtzqilte
Conocerse Tzqin un, tojtzqin tib
Conocido Tzqin
Conocimiento, sentido Nabil, ojtzqibil
Consecuencia (resultado de una accin)Tilil
Conseguir, encontrar Kanetsal
Conseguir, encontrar Kanetsil
Consenso Mojxim
Conservacin del patrimonio Kolil etzbil
Conservacin del patrimonio cultural Kolil anqibil
Considerado Klon
Consolador, apaciguador Xmoxbil, xmoxil
Consonante Techqaj
Constelacin Klojchew, xwotz, wotz
Constitucin (de la repblica) Ttxu kawbil
Constitucionalidad Te ttxukawbil
Construccin Binkabil ja
Construccin del conocimiento Binchal ojtzqibil
Constructivismo Chiynabil
Construir Txakbet
Construir, arreglar, componer Binchil (jaw)
Consumir, marchitar Molj
Consumir, terminar Bajsal, bajsil
Contador Ajajlal
Contando Ajlan, ojlan
Contar, descansar Ajlal, ojlal
-
Contar, narrar, relatar, explicar Txolbal, lajil
Contar, relatar Lajil, ajlal
Contenido Bixnaqtz
Contento, feliz, alegre Tzalaj
Contestar, responder Mojtzal, tzaqwil
Contestarlo Tzaqwilte
Contra Tij
Contra quin Al qij
Contrarios, antnimos Myaxyol
Contrato Twi aquntl
Contribucin Chjenj, chojbil
Contribuir, pagar, cancelar Chojil, chjol
Controlar, guardia de seguridad Xquqil
Convencer, parecer Kub tuj twitz
Conversar, platicar, hablar, opinar, comunicacinYolil
Convertirse en suegro (a) de hombre o de mujerJiyil, libil
Cooperar, coopera Mojil
Cooperativa Mojchiy
Cooperativismo Mojchiysbil
Coordinacin acadmica Nukbil xnaqtzbil
Coordinacin editorial Nukbil binchuj
Copal Pon, bech pon, pom
Copalero Ajpon, ajbech
Copia de respaldo (computacin) Juntel tilbil
Copia, dibujo Tilbil
Copiando Kanon
Copiar, ayudar Kanol
Copla Chipakab
Coqueta Xtutx, xkyis, kitx, sis, xtzetz
Coqueto (a), pulga de gallina Sis
Coral Kyaqlabaj
Corazn Anma, anmi
Corchetes Juptzib
-
Cordel Kyijaj
Crnea (del ojo), cristalino (del ojo) tilwitz
Coro Chuqbitzal
Corona Petx
Corona (dental) Kotbil eybaj
Coronilla, flor de muerto Su
Corozo Tut
Corral, cutete, cuatete, malla Chlaj, pen, penbil
Corredor Ajqelil, ajrinil, tzija, witzja
Correo electrnico Sam xkutzib
Correos y telgrafos Ja samabil tqanil
Correr Rinil, qelaj, rinil, qelan, chakajlabil
Correr o desprenderse un liquido Chajil, ajqelan
Correrlo Xlajilte
Correspondencia Ujtqanil, saman uj
Correteando, expulsando, arreando Lajin, lajen, lajol
Corriente electrnica Taqil xqoptzaj
Cortadura Qitjin, tziynaj
Cortndose, reventndose Kuj, laqj
Cortar Kuil, kupil, kusil, qitil, tajkil, qesil,
txemil, kupet
Cortar (con cuchillo) Qesil
Cortar (con la mano) Xilil, xilil
Cortar (con machete) Txemil
Cortar (con tijeras), cortar pelo, recortarMatzol, jol
Cortar (frutos grandes) Uxil
Cortar (frutos pequeos) Xilil
Cortar (hierva con la mano) Kusil
Cortar (lea) Pal si
Cortar almcigo o montes Suqal
Cortar con hoz Jol
Cortar de un golpe Tajkil
-
Cortar ramitas para lea Siwil
Cortarlo Kusilte, txemilte, qesilte
Cortarlo (como trigo) Jolte
Cortarse, reventarse Kusj, laqj
Corte de constitucionalidad Kayil ttxu kawbil
Corte, morga Amj
Corteza T-xkomil, xkomal
Corteza terrestre T-xkowil txotx
Cortina Txabalanilja
Corto kut, tok
Cosa vieja, inservible Txaqan
Cosecha Twitz awal
Cosechar Jawil (twitz awal)
Coser Slapil, slepil, tzsol
Coser, coser (a mquina) Slepil
Coserlo (tela) Slepilte
Cosmticos Ukxmilal
Cosquillas Xqlotxbaj, xkyaqach
Costa Mlaj
Costa Rica Kosta rik
Costal Chu
Costilla Xukbaj, tchil, xukbaj, qchil
Costumbres (como manera de vivir) Binchben
Costurera Slapil, slepil
Cotiledn Chisijaj
Cotuza Kyanba
Coyol, coyolar Mop, map
Coyote, lobo Xoj
Crayn Uksabil, ukstzibabil
Crayn pastel Uktzxkab
Crearlo Nablilte
Crecer, aumentar, alargar Chiy, Chiyil
Cree, piensa que, dir que Manla
-
Creer Okslal
Creerse ms Jaw nim
Crema Saqchak
Crema, mayonesa Saqtxaman
Crespo, colocho Xwol, xwilix, xwitok
Cresta de gallo Tzer tzeky, tubech-eky
Cresta de gallo (flor silvestre) Qup
Cra de animal, hijo (a) de mujer Tal
Criar animales Alemil, alumil, almil
Criar, hacer crecer Chiysal, alal
Criptn Kripton
Cromo Krom
Cromosoma Iyajbil
Croquis Techtichaq
Cruce (de camino) Mojbilbe, xkichbe
Crucifijo Tal tyu, xinaj tze
Crudo, verde Chax, ra
Crueldad Xkyaqkuj
Crustceos Txaktxkup
Cruz alqat, tyu, xinaj tze
Cruzar, atravesar Ikyxil, ikyit, ikyix
Cuaderno Ujtzib, tetzibabil
Cuaderno de cuadrcula Sewin ujtzib
Cuaderno de dibujo Saq ujtzib
Cuaderno de doble lnea Skalun, pach ujtzib
Cuaderno de espiral kutz ujtzib
Cuaderno de notas Tal ujtzib
Cuaderno de taquigrafa Skrej ujtzib
Cuadrado Swej, kyajbutx
Cuadrante (de coordenada cartesiana)Tkyajpi sew
Cuadrar (multiplicar por s mismo) Chisiltib
Cuadrilla (de trabajadores), jornalero Aqunal toj mlaj, majin
Cualquiera, cualesquiera Tichakx, alchaqxtz
-
Cundo (futuro) Taj, tej, jtoj
Cundo pasado? Jtoje
Cunto Jte?, jten, niy pun, jtepa
Cunto cuesta Jte twi
Cuntos Jteqe?
Cuarenta Kabka, kawnaq, kyawinaq
Cuarta (unidad de medida) Xkachub
Cuarto Tkyajan, tkyajin
Cuarzo Saqtzoq
Cuatete, iguana Chlaj
Cuatro Kyaj, kyaje
Cuatrocientos Omutx, winaq kal
Cbico Oxchistib
Cubo Kyajanin
Cubo (como polgono) Qaqplaj
Cubre camas Txaybil watbil
Cubrecama, gasa Kutxbil
Cubrir Maqsil
Cucaracha kil, kyil
Cuchara Talpak
Cuchara (de albail) Pakbil xoqal
Cucharear Pakil
Cucharn Matij pak
Cucharn, cuchara Nimpak, mapak, pak
Cuchillo Qesbil, kuchil, tziyobil
Cucurucho Paqon xbalan
Cuello (ropa) Qulbaj, qul
Cuello, nuca Tijqulbaj
Cuenta bancaria Tajlal tuj kupwaq
Cuenta de ahorros Tajlal kunpwaq
Cuento, historia, relato Bibil, laj
Cuerda pequea, pita, metro(medida) Ech, kyjaj, talkyjaj, echbil
Cuerda, lazo (grande), pita Aqwil, saqbaq, kyjaj
-
Cuerno, cacho Kach, uka
Cuero, piel Tzum, tzun
Cuero, piel de animal Tzum, tzum, tzun
Cuerpo Xmilalbaj
Cuerpo geomtrico Oxplaj xmil
Cuerpo, msculos Chibajal, chibjal
Cuervo Joj
Cueva Piky jul
Cueva, hoyo Jul, jotzan
Cueva, hoyo, hueco Jul, pikyjul
Cuidador Xquqal
Cuidar, mirar, observar, visitar Kwental, kayil, xquqil, lom
Culantro Samat
Culantro silvestre Tkyan samat
Culebra blanca Saqlobaj
Culebra o serpiente Kan, labaj
Culebra que pega como una pita
delgada
Sjikil
Culebra, serpiente Labaj, kan
Culingo (casero del Granadillo,
Ixtahuacn, Huehuetenango)
Kulink
Culpa, falta, delito, pecado Pajbal
Cultura Anqibil
Cultura garfuna Kyanqibil karipuna
Cultura ladina Kyanqibil mos
Cultura maya Kyanqibil maya
Cultura mestiza Kyanqibil smon
Cultura occidental Kyanqibil jlajplow
Cultura xinka Kyanqibil inka
Cumplir (como con un compromiso) Tzel twitz
Cuna Kxebil, ttabil nu, twatbilne
Cua de punta de arar Tchi punt
Cuada, cuado Baluk, balak
-
Curacin (calendario maya) Qanel
Curandero, doctor, curar Qanil
Curita Twitz iil
Currculo Tqanil chwinqtzib, txolxnaqtz
Curso, asignatura Xnaqtz
Curvado kot, xok
Curvo, fcil Kuyan
D.c. (despus de cristo) Tulenxi krist
Dctilo pintura (fingerpaint) Uktzwiqab
Daar Yajil
Daarlo Yajilte
Dando sal Atzamin,
Danta Chis
Dar Ntaq, qol (txi)
Dar (limosna) Qol onbil
Dar a luz, parir, peso de, su peso Alil
Dar golpes a una persona o animal Mares, buyil
De Ij
De catorce en catorce Kyajlajaj, kyajlajchaq
De cinco en cinco Jwechaj
De cuatro en cuatro Kyajkaj, kyajkyajchaq
De da Te qijtl
De diez en diez Lajaj, lajajchaq
De doce en doce Kablajaj, kablajchaq
De lado, diagonal Txalch, txalche
De ocho en ocho Wajxaqchaq
De quince en quince Olajaj, jwelajchaq
De repente Mixininj
De seis en seis Qaqkaj, qaqchaq
De trece en trece Oxlajkaj, oxlajchaq
De tres en tres Oxix, oxoxchaq
De una vez, solo una vez Jumajx, jun majx, bix, ex
Deambular Broketil, brukutil, tnaj
-
Deambular en harapos y despeinado Kitxitxin, patxlal
Deambular, andar sin rumbo fijo Takj, takil
Debajo de Tjaq
Deberes de la familia Kyaqun jaxjal, witzel
Dbil, desmayarse Numj, nya kuj, bunin
Decaer, debilitar Numjil
Decaimiento Txoj, xnaku
Dcimo Tlajin, tlajin
Dcimo cuarto Tkyajlajin
Dcimo noveno Tbelajlajin
Dcimo octavo Twajxaqlajin
Dcimo quinto Tjwelajin
Dcimo segundo, duodcimo Tkablajin
Dcimo tercero Toxlajin
Decimonoveno Belajlajin
Decir, avisar Chi, qamal
Decir, dice Chitzan
Decir, dir Chila, chila
Declarativo Txolbin
Dedal Limobaq
Dedicado Xonkuj
Dedicar Xonkujil
Dedo anular Xmulqabil
Dedo de la mano Twiqobaj, tal qobaj
Dedo del pie Twiqambaj
Dedo ndice Yek wiqab
Dedo medio Mij wiqab
Dedo meique Talwiqab
Dedo pulgar Ma wiqab, ttxu wiqab
Dedo(s) del pie Talqambaj, tal qanbaj
Dedos de la mano Twiqab
Dedos del pi Twiqan
-
Defecar Txal
Defecto fsico, loco Tzkaj, txujwi
Defender, proteger, salvar, considerar Klol, kolil, kalol
Defendiendo Kolin
Defienden Kalon
Dejar pendiente, retrasar algn
trabajo
Txaqe, txaqle
Dejar pudrir Qaysil
Dejar, abandonar Lebil, kolil
Dejarlo Lebilte
Delantal, gabacha Twitzqanbaj
Dele Qoma, qon, qonxa
Delfn Spukkyi
Delgado (a) Lis, jitxjaj, Xaxj, jitxun
Delgado (cosas) liq, xax
Delgado, flaco Jitxan, jitxun, liq, xax, skyil, jitxin
Delicioso Txutxj, kokj
Delito, pecado, culpa, falta,
catstrofe, valor, servicio
Il
Demanda Loqbil, qanbatz
Deme Qantza, qontza
Dmelo Qontza
Democracia y cultura de paz Tiptnam ex numbil, nakbil, txubtxaj anqibil
Demos sal Atzaminjs, atzmij
Demostrar enojo o ira Qusil
Demostrativo, l, ella, es, (de ser) A
Dendritas Talontib ttxunitx
Denominador Palte
Dentadura postiza Txel eybaj
Dentista Qanil eybaj
Dentro de 14 das Kyajloj, kyajloj
Dentro de 15 das Kyajloj
-
Dentro de 7 das Qubx
Dentro de dos aos Kobab, kbab
Dentro de siete das, otra semana Qubxe
Dentro de tres das, en tres das Oxj
Departamento Nimtnam
Deposicin (fluidez constante de
saliva)
X-aw, chultzi
Depsito Kubil
Depsito de agua Tkubila
Depredacin, desaparecerse, cancelarseNaj
Derecha Banqaj, manqobaj, banqab
Derecha (mano) Banqab
Derecha (voz de mando) Bas
Derecho Oklenj
Derecho (a) Banqal, banqob
Derecho consuetudinario Kyoklen qxechal
Derecho, recto Jikan
Derechos de la familia Kyoklen witzel
Derechos de los pueblos Kyoklen tnam
Derechos humanos Kyoklen xjal
Derramando, chorreando, derritiendo Beqan, loqin, beqj
Derramar Chuljil, chulat
Derramar, chorrear Beqal, loqil, qilin, beqiqin
Derretir Niwjsal, yulj
Derrumbar Qotxil
Derrumbarse, destruirse,
desintegrarse
Neqchaj, qotxpaj
Derrumbe Qotx
Desafinado Tzar, tzar
Desagradar Nyatxutxjal
Desamontonar, destruir Neqil
Desaparecer, gastar, confundir, borrar Najsil
-
Desaparecerse tras la loma Pilqaj
Desarrollar estructuras Chisil nukxnaqtz
Desarrollo Chisbil
Desarrollo humano Chisbil winaq
Desarrollo lingstico Chisbil yol
Desatado, soltado, librado Kopin, pjun
Desatar, soltar Tzaqpil
Desatar, soltar, librar, aflojar Kopil, jul, pajul, pjul, tzaqpil
Descifrar, descifra Nikbil
Descolgado, desatado Kotpaj
Descolgar, desatar Kotpil, tzaqpil
Descolorido, desteido Spaj, sjuk, speqin, spel
Descolorido, desteido Speqin, spaj
Descomponer (tejido) Tzakjel, tzakjsal
Descomponer, destruir, deshacer Xitil, tzakjsil
Descomponerse Txamix
Descongestionante Jaqbitxan
Descoser Pujel
Descubrir algn objeto, quitarle Jalol, jolil
Desde (en tiempo), desde Atxix, atxix
Desde anteayer Kabjetxaka, atxix kabaje
Desde hace cuatro o catorce das Kyajlojetxaka, kyajloyaje
Desde hace siete das Qubxetxaka, atxix qubexe
Desde hoy Kxel qe jala
Desde, mono Max, atxix
Desdichado Miya banxaxte
Desear un mal, una maldad Kyal, matzan
Desear, querer, anhelar Ajbil
Desenlace (de un cuento) Elbaj
Desenredar, deshilar, aflojar, soltar, liberarKopil, pjul, kopil, kopil
Desenredarlo Kopilte
Desfilar Txolil, jitzbat
Desfile Jitzbil
-
Desgajar Jetzil
Desgarre muscular Qolchibajal
Desgraciado(brujo) (a) Ajkya, ajka
Desgranado Axitl
Desgranando Axin
Desgranar Axil, xil, ixil
Desgranar maz con la mano Ixil
Desgranarlo Ixilte
Desgranarse por si solo Txitl, poqle
Deshacer algo en lquidos Lul
Deshacer en migajas Butil, pilil
Deshidratacin, arrugarse Yuchpaj, nyayin
Deshidratante Nyaybil
Deshidratar Nyayil
Desierto Nim poqlaj
Desigualdad Nyajunx
Deslizarse, resbalarse Jilj, sjililil
Desmayarse, quedarse enano Pachil
Desmayo Numaj
Desmejorar Nachsil
Desnudar biqil
Desnutrida, deshidratada, arrugada Yuch
Desocupado Amli
Desorden Sukul
Desordenado Sputin, xitli, nya txolbin
Despacho Tquqbil ajkal
Despacio Cheba chintl
Despacio, lento, pacfico Cheba
Despedazar Pul
Despedida Mankasabil
Despedir Mankaset
Despegar Lochal
-
Despegarse (de aviones, etc.) Sisjawbil
Despeinado Xpatx
Despejar la incgnita (resolver ecuacin matemtica)tilil jun nyatzqin
Despellejar, despeltrar Pelj
Despepitar, quitar la cscara, pelar Patxol, ptxol
Desperdiciar Yajal
Despertador Kasbil
Despertando Kasj
Despertar Kisil, kasul, kasil
Despertar de pronto Sakpil
Despertarse Jaw kisji, sakpaj, sakpajil
Despierto, vivo, nacer Itz, itz, itzjil
Despreciar Ikal
Despreciar, rechazar, repugnar Ikyil, ijlil, ikil
Despus de haber salido Texlenxa
Despus, ms tarde Yajxa, yajxitl
Destemplada (afinar un instrumento) Nyatzin
Destemplado (de los dientes) Nyatzine
Destemplar (se destempla) Nyatzinil
Destornillador Jatzsuybil
Destornillador, desarmador Kopbil
Destreza Sak, sek
Destripado Puchj, puchnaj
Destripado, aplastado Putzj
Destripar, machacar, aplastar Puchil, putzil
Destruir, daar, descomponer, borrar Letxil, xitil, quchil, chuqal, yuchil
Destruirlo Xitilte
Destruirse Najel
Destruya Quchin, quchinkuy
Desvestirse Sqitat, jilil
Detener Maqel
Detener, parar We, wabil (tzuy)
-
Detenerlo Wabilte (tzuy)
Detenerse Take
Detonar, reventar la flor de timboque Poqchil
Deuda Kas
Devanador Chak, chub
Devanadora Xkolbil noq, chub
Devanar Xkolilnoq, xkoxilqin
Devolver Meltzil
Dextrina Teblak
Dextrosa Kabteb
Da claro, despejado Qijil
Da de plaza Tqijil kaybil
Da, sol Qij
Diablo Ju, tajwil il, ibalba
Diablo, fantasma Ju, tajaw il
Diagnstico Xpichbenj
Diagnostico comunitario Xpichbenj kojbil
Diagnstico educativo Xpichbenj Xnaqtzbil
Diagramacin Nukbinchuj
Dialecto Tqabyol
Dialectologa Tzqibtqabyol
Diamante (piedra preciosa) Speqabj
Dimetro Tkatz
Diarea Ikilkuj, kyilkuj
Diario, peridico Pakbabil
Diarrea Ikilkuj, n-el, Sqit, kyikuj,
Xaqtxeq, saqtxeq
Dibujar, imagen, lmina (ilustracin) Tilbilal
Diccionario Chikbalyol, pujbilyol
Diccionario de antnimos Pujbil myaxyol
Diccionario de sinnimos Pujbil axyol
Diccionario mdico Pujbil t-xilen qanbil
-
Diccionario turstico Pujbil yol kye ajbe
Dice que hay At chitzan
Dichoso Banxaxte
Diciembre Tkalaxjaw
Dictado Qumilyol
Dictfono Qumabil
Dictar, decir Qumal
Didctica Yekxnaqtzbil
Diecinueve Belajlajuj, belajlaj
Dieciocho Wajxaqlaj, wajxaqlaj, wajxaqlajuj
Diecisis Qaqlaj, waqlajuj
Diecisiete Wuqlajuj, wuqlaj
Diente Stebaj, eybaj
Diente (calendario maya) E
Diresis Witzchap
Diesel Bolsib
Diez Lajaj, lajuj
Diez mil Juwe tkyawnaqin jomutx
Diferente Junxil, junxil
Difcil Chu, kyuw
Difcil, duro, macizo, fuerte, recio, en
voz alta
Kyuw, kuj mo kyiw
Dgame Qamantza weya
Digitalizador Wiqabil
Dije, avisando Nmana, nqmaya
Dimensionalidad, junto a Tkitz
Dinmica (como los juegos que animan un cursillo)Sqachaquntl
Dinero Pwaq
Dinosaurio Nimayil
Diorama Kabwitz
Dios, creador y formador Ajaw
Diptongo Kabqajtzi
Direccin Janejenel, tja qamal be
-
Direccin (casa) Tenbil, tbeyal
Direccin (de correo electrnico, calle)Techklab
Direccin (institucional) Nejelbil
Direccin del proyecto Qil twitz aquntl
Direccin general de educacin bilinge interculturalQil twitz xnaqtzbil tuj kabyol te mujbilqib
Direccional hacia abajo, bajan Kub
Directamente, directo Txuk, txulin
Director de escena Nejenel kaybil
Director de escuela Tnejenel xnaqtzbil
Director, dirigente, jefe Nejenel
Directora Nejenel, qamal be
Dirigible (un globo que lleva personas) Ipnejenel
Dirigir Qol tumel, yekil
Disciplina (como control) Nakbil
Disciplina (como disciplina acadmica)Nimbil xnaqtz
Disco Sewbitz, syutibitz
Disco compacto (cd) Sech
Disco duro Kyuw sech
Discriminar,(tambin refirase a
racismo)
Ikal
Disculpe, perdone Najsam
Discutir acaloradamente sin control Chotjil, yasil
Disentera Chikoj
Disfraz Tzejxbalin, xkanobil
Disfrazar, disfraza Xkanol
Dislocado Qutzjin
Disparar Xot
Dispersar, derretir, derrumbar Chuqj, yuchj
Disquete Sewtqanil, netzsech
Distancia Xyuqba, ta
Distinguirse, divisarse Qinchil
Distribuidor, desconcentracin Sipbil
-
Distribuir, esparcir Lel, sipil
Diversidad cultural Chukchaq anqibil
Divertir Tachaxil, tzalbajil
Dividido Pi j
Dividir un objeto, quebrar, partir (con
la mano)
Pi il
Dividir, divisor Sipil
Divido por Techil sipbil
Divisin (operacin matemtica) Sipin, sipbil
Doblado Paqtzun
Doblador Joq
Doblar Ptzul, paqet, paqtzul, majtzil, paqtzil
Doblar la ropa o papel Maqtzul, majtzil, paqtzil
Doblegarse (estar cabizbajo) Nake, nakle
Doblez Paqtzuban
Doce Kablaj, kablajaj
Doctor, mdico, curandero Ajqanil, ajqan
Doler algo, golpe Kyixj
Dolor Kyixkaj, kyixkoj, taw
Dolor de cabeza Kapin, chol, nchon wi, nchon wi
Dolor de estmago Ntxan kuj, qulun, chonkuj, taw
kujbaj
Domingo Tmink, wuqij
Dnde Ja?, ja?, jatumil
Dnde est Jat, ja
Donde quiera o donde sea Jachaqx, jachaqxtz
Dnde, casa, por donde Ja
Dormir Tal, ktal, wtal
Dormirse (una parte del cuerpo) Skyenj, skan
Dorso de la mano Ttxalaj qobaj
Dos Kab, kabe
Doscientos Lajkal, lajaj kal
Drama (como obra de teatro) Iltzeb
-
Dramatizar, dramatiza Iltzebil
Droga Najsbil nabil
Duda, pregunta Xkamil, quqil, xjel
Dueo Ajawil, tajwil
Dulce, delicioso, sabroso Chi, jul, kab
Dulzura Chi-al, tchiyil
Duodcimo Kablajin
Durazno Trasin, taan, trasni, trasan
Duro Kuj, kyiw
Duro, macizo, difcil, fuerte, recio, slido, tiesoKyuw, chu, kuj
Ebullicin Pakax, bukxil
Echado (como perro) Paqle
Echar Kbelex
Echar algo en un morral Payil
Echarse, ponerse quieto Bune
Eclipse anular Koja
Eclipse de luna Tyab xjaw
Eclipse de sol Tyab qij
Eclipse total Yupjin
Eclptica Tij qij
Ecologa Tzqibwitz txotx
Economa Pwaqbil
Economa familiar Pwaqbil jaxjal, witzel
Ecosistema, hogar Najbil
Ecuacin (matemtica) Junxajlal
Ecuacin en valores Junx tajlal
Ecuador Tmijtxotx
Edicin (versin impresa) Kayuj
Edificio Nimja, walinja
Editar Binchuj
Editor Ajbinchuj
Editorial (casa de imprenta) Jabinchuj
Educacin a distancia Naqch xnaqtzbil
-
Educacin artstica Xnaqtzbil aquntl
Educacin bilinge Xnaqtzbil toj kabyol
Educacin bilinge intercultural Xnaqtzbil toj kabyol kyxolanqibil
Educacin de adultos Xnaqtzbil kye tijxjal
Educacin en derechos humanos Xnaqtzbil te kyoklen xjal
Educacin en poblacin Xnaqtzbil kyuj tnam
Educacin en valores Xnaqtzbil tij tipumal
Educacin fsica Xnaqtzbil tij xmilal
Educacin formal Banin xnaqtzbil
Educacin infantil Xnaqtzbil kye kwal
Educacin informal Jachaq xnaqtzbil
Educacin media Qolbe xnaqtzbil
Educacin musical Xnaqtzbil tij chnab
Educacin para el consumo Xnaqtzbil te bajsil
Educacin para la salud Xnaqtzbil tij chwinqlal
Educacin por cooperativa Xnaqtzbil tun mojchiy
Educacin primaria Nej xnaqtzbil
Educacin superior Nim xnaqtzbil
Educacin vial Be xnaqtzbil
Educacin virtual Kamsam xnaqtzbil
Educacin, enseanza, aprendizaje Xnaqtzbil
Educador Ajxnaqtz
Eficiencia motriz Ban aqonal
Egocentrismo Xkayiltib
Egosta, miserable Xku, txuktwitz, xka
Eje Tsutbil
Ejecutar instrumentos de cuerda Tzinkal
Ejercitar, practicar Aqnet, binchil
Ejes curriculares Ttxolil xnaqtzbil
El (artculo) Ti, te
l (pronombre) Ma, a
-
El Canutillo (casero de Acal,
Ixtahuacn, Huehuetenango)
Tzi xmatzi
El Chorro (casero de Acal,
Ixtahuacn, Huehuetenango)
Txan chor
El Durazno (casero de Chiquilil,
Ixtahuacn, Huehuetenango)
Txetrasan
l est, ella est, haber, existir, tener At, ati
El Granadillo (aldea de Ixtahuacn,
Huehuetenango)
Txekarnada
El Matazano, (casero de acal,
Ixtahuacn, Huehuetenango)
Txejatzan
El progreso Prowres
El quich Ktxewnaq
El salvador (cuzcatlan) Kuskatlan
Elstico Qininin
Electricidad Qoptzaj
Electricista Ajqoptzaj
Electrocutado Qopsan
Electrn Miqoptzaj
Elefante Chis, nos, xtuni txan
Elementos Tzaqsbil
Elevar Jawel (twitz kyaj), jawsil
Ella era, ella fue Alpatxin, ataq
Ellos (as) estn Ate, ite
Ellos (as) son Aqa, aye
Ellos tienen At kye qa
Ellos, ellas Aqe, aye
Elote I, alaj i, bajlaq
Elote (calendario maya) Ix
Embalsar Chusal
Embarazada (dcese en forma
secreta)
Wanaq, yabnaq
Embarrando Baqon
-
Embarrar Baqol, qchol, sbokil
Embotelladora Lmetbil
Embrin Tqanil
Empacar Potzol
Empacar, envolver Botzil, ptzol
Empeine Twitz qanbaj
Empezar Kalbel, tzyetil, kchetil,
Empollando, incubando Paql, paqebil
Empollar las aves, incubar Paqbil
Empujando, cerrando, encerrando Lamon, jpun
Empujar a quien est en cuclillas Chojpil, limol
Empujar, hundir, meter Lamol, limol, limot
Empujarlo Lamolte (txi)
En Tu, tuj
En compaa de, y Tukax
En cuatro das Kojxe
En medio Toj nikjan, toj tmij
En, entre, a, para Tuj
Enamorada, novia Suybitz
Enamorando Tzuyil, xmoxil
Enamorar, agarrar Suyil, tzyul
Enana blanca (estrella) Ti wotz
Enano, chaparro tij, pach, xkawutz
Encaje Txanamaj
Encaminar Wabil, wabil
Encantar, gusta, amar, recordar Achil, ajbil, laqjil, kujlal
Encarecerse, subi Tjax
Encendedor, fsforo Kopil, kantsbil, txaqbil
Encender Kantel, kopil, kantsil, txaqol
Encendido Kant, kantsin
Encendiendo Kopin, kantjsan
Encerrado, cerrado Lamet, jpet
Encerrar Jpet, ,jul, jpol, lamol, jpul
-
Enchufe Xikybitxaqbil
Enca Txe eybaj
Enciclopedia Nimpujbilyol
Encima de, sobre de, sobre Tibaj
Encino Bansi, sikal
Encoger Wotpal
Encogido, encorvado Yuk, syuk
Encolar Sbalakat
Encomendar, recomendar Oqxenil, oqxenil
Encomienda Oqxenij
Encontrado Jyon
Encostalados Chuan
Encuadernador Jutzujbil
Encuadernar Jitzujil
Encuentra, alcanza Kanin
Endolinfa (lquido de las cavidades seas del odo)Takin
Endopsquica Tojxim
Endoso Techpeybil
Endurecer, fortalecer, apoyar Kujsil, chusil
Energa Ipumal
Energa cintica Ipyukch
Energa potencial Ipwal
Enero Tnexjaw
nfasis Kyuwsabil
Enfatiza la accin del verbo Xe
Enfermar Yabilil
Enfermedad Yabil
Enfermedad colorada Yabinkyoq
Enfermedad, patolgico Yabil
Enfermera Onil ajqan
Enfermo, paciente Yab
Enfriando Chewin
-
Enfriar, atemorizar, tener miedo de
algo
Chewil, chewsil
Engaar Sbul
Engaarlo Sbulte
Engrapadora Kuxikybil, lakbiluj
Enhebrado Aqamaj
Enhbralo (a) Aqantza
Enhebrando Aqan
Enhebrar Qol tambil
Enjabonar Swakal
Enjambre (de abejas) Txqan onon
Enjuagar la boca Squnil
Enjutarse Tzunpaj, tzuypaj
Enloquecer Tzkajix, txujix
Enojada, brava, regaona Jawna, xkoy, xkyaq
Enojo, clera Qoj, txujil
Enredado Tzkaj, skun
Enredando, empacando, retorciendo Baltzin, balqin
Enredar Sakul, xbayil, sukel
Enrollado Balqet, balqin, tolche
Enrollar Balqil
Enrollar algo Bichol, baqul, xokul
Enrollar, dar vueltas, enredar Balqil, baltzil
Ensamblar, armar, cooperacin, solidaridadMojbil
Ensartar Txapol, txpol
Ensayar Xnikchal
Ensayarlo Xnikchalte
Ensear, aprender, mostrar Xnaqtzal, Yekil
Ensearlo, mostrarlo Yekilte
Entender, comprender Niky, kaneyil (toj twi)
Entero Chwinqxix, junka
Entero Junka
-
Enterrado Muqle
Enterrar, entierro Muqil, maqul
Entonacin Twibitz
Entonces tambin, tambin entonces,
pues
Ax ikyxna, ikyxjo, an, tz
Entrada (de casa, etc) Ttzija
Entrar Oktzil, okx
Entrar empollando, incubando Paqe
Entrar llegando, lleg Okpin
Entre Kyxol
Entre abierto Katxl, katlachin
Entre de Xol
Entre veinte das Winqaj
Entreabierto, entrecerrado Lewin
Entregar Qol, qot
Entrelazar hilos Xnoqal, xqinil
Entrenar, ensayar Xnaqtzil
Entrevista Xjelbil
Entrevistador Ajxjelil
Entristecer Bisil
Envasador Ajkulmet
Envase Kubel
Envejecerse Tijuy
Enviar una persona Chqol
Envidiar Xjiqal, xkyaqtzel, yaqil, xkayil
Envoltura, guante Potzbil
Envolver Patzol, potzil, ptzol
Envolverlo Patzolte
Enyesar Baltzil
Enzima Tzamxmilal
Epidemia Xlikyyabil
Epidemiologa Tzqibxlikyyabil
Equidad de gnero Juniky qlel
-
Equidad social Juniky qten
Equidad, igualdad, simetra Juniky
Equilibrio Junxtel
Equilibrista Xwetzal
Equinoccio Chixqij
Equipo Kloxpotzil
Equipo (de jugadores) Chuq ajxpotzil
Equipo de edicin Kloj binchuj
Equivocarse Tzpetil, najil
Era Kolambil
Era antropozoica Winaq kolambil
Era arcaica Ojtxi kolambil
Era cmbrica Txkup kolambil
Era cenozoica Akajtxkup kolambil
Era mesozoica Tkab kolambil
Era paleozoica Tnejil kolambil
Era precmbrica Tjaqtnejil kolambil
Eran, fueron Alpaqa, aye
Erosin Jilbil txotx
Erosin fluvial Tzqij nima
Erosin glacial Tzqij chew
Erradicacin de la violencia intra familiarYupil qoj tuja
Eructar Qatil, qsabil
Eructo Qat, qsab
Erupcin Laqwitz
Erupcin Poqli, xkyaqan witz
Escalera, grada Yotx
Escalmetro Swejtzbil
Escalofro Salj ijbaj, schew
Escama Tpwaq, qob
Escandio Skant
Escaneado Yotztilben
Escner Yotztilbil, yotztil
-
Escapado, no cumpli, se le pas el
tiempo
Joyli, oqlin
Escapar, desparece en la lejana,
descubrir
Jolpaj, oqil, oqel
Escape Telex sib
Escarabajo Moxtxa
Escarbamos, rascamos, buscamos Katan, katan
Escarbar Lukul
Escarbar, abrir, perforar, romper,
reventar
Kochil, qoqil, lukul
Escarbarlo Lukulte
Escaso Nikyxa
Escena (fragmento de la obra) Tnej yekbil
Escena (lugar donde se representa la obra)Wiq yekbil
Escenario Temyekbil, tenbil kaybitz
Esclarecerse, despejarse Katl, kachjel, katbe
Escoba Misbil, tzisbil
Escobilla Tal tzisbil
Escoger Jayol, skol
Escoger, buscar Jyol, sakol, skol
Esconder, escondido, negar Ewin, ewil
Esconder, negar, ocultar Ewil
Escote Toj tqul
Escribir Tzibil
Escribir, apuntador, apuntar Tzibil
Escrito Tzibin
Escritor Ajtzib, ajtzibil
Escritorio, oficina (lugar para
escribir), mesa
Tzibbil, tambil, me
Escritura Tzibben
Escuadra Butxbil
Escucharlo, orlo Bilte
Escuchen Kybintza
-
Escudilla, (de barro), traste, plato,
pocillo
Laq
Escuela Tja xnaqtzbl
Escuela, establecimiento, colegio Jaxnaqtzbil
Escuintla Chi Ba
Escupelo Xyatzan
Escupir constantemente Tzubjil, tzubil
Esdrjula Toxon qajt
Ese, aquel Jkina, a, aju, a naj
se, aqul A chi n, a chix
Esfera Xtul
Esfignmetro Tukjbil
Esforzar, forzar, paciente Ipal
Eslabn (de cadena) Xpotx
Eso eso mero! Eqa
Espacio (sideral) Twitzkyaj
Espacio, lugar, posicional (clase de palabra)Tembil
Espalda Ttzal ijbaj, tzalijbaj
Espalda estirada en sensacin de
dolor
Tzinan tzal ij
Espantapjaros, espantajo Po, xmul, xyoyib, po
Espantar Labin, xobil
Espanto, espantar, ciguanaba Labtzal, lab, klelin
Esparcir Slamil
Especial Tbanil
Especialmente Tbanilxix
Especie (condimentos), variedad Wiq
Especie de trompo Xam
Espectculo, espectculos Yekbil, kaybitz, kibitz
Espectador Kayil
Espejo Xpejs, kawitz, kaybiwitzbaj
Espera Ayoma
Esperado Ayon, ayonmaj, ayon
-
Esperanza de vida Toj qij
Esperar Oyil, ayot, ayol
Espere Neja, yonkuya
Esprelo Ayonjtz, ayoma
Espeso Steb, tzotz, teb, tzatz
Espina Chix, txix
Espina blanca (rbol) Saq chix, saqtxix
Espinaca ay
Espinilla, pantorrilla Twitzqambaj
Espinillas, barros Tal waj, wabaj, sarpich
Espritu maligno, demonio Ju
Espritu santo Xewbaj xjan
Esponja Sastzub
Esposa Xujilbaj
Esposa, cnyuge Xujlal, xujilbaj
Esposas (instrumento) Klobaj
Esposo, marido Chmilbaj
Espuma Sput, swak
Esqueleto Tbaqil
Esqueletudo, pelado, desnudo Sbaj
Esquina Tbutx klab, txuk, butx
Est Atpe?, ma ti?, ta, taya
Estaba, haba Attaq, atitoq
Estaca Jux tze, oqs
Estacin (como terminal de buses) Xkotzbil
Estacin (radio o televisin) Xobtech
Estacin de polica Jaleky
Estadio Jaxpotzbil
Estados del agua Tten a
Estados unidos de amrica Stat, ttanam me
Estambre Tkwalbil bech
Estamos To, oto
Estamos (algunos) Toya, otoya
-
Estndar (variante estndar) Junil
Estao Stany
Estanque Tkubil mo panbil a
Estante, mostrador, vitrina Yekbil kajel
Estar Ta
Estar acostado, colocado, puesto
(boca abajo
Mutzl, mutzle, joqtzil
Estar, pasar Nel
Estar an Axpa ta?, axpetz ta?
Estarse en paz, quieto, apaciguado,
sosegado
Nakl
Estatua Ibilal
Estela Tzibabj
Estenografa Tzibyekbil
Estircol, abono (de ganado) Ttxawakx
Estircol, abono (de bestia) Txachej
Estircol, abono (de gallina) Txa-eky
Estircol, heces fecales Txabaj, sput, chmeky ixin
Estigma Twi talbil bech
Estilo Tqanbech
Estimular, estimula Kasil
Estirado Nuqpaj
Estirndose Qimajal, qinamil, tzinan, xqinin
Estirar Nuqpil, qinil
Estirar, enderezar Qinil, xqinil, nuqpil
Estirarse Nuqul
Estirarse rpidamente como la
serpiente
Qinpaj
Esto (a), aquello (a) Ajlu
Esto (a), este Jlu
Esto implica Atetaj
Estmago (estirado o abultado al
comer mucho)
Tzinan tij kuj
-
Estmago, abdomen, vientre Kubaj, tzon
Estmago, panza, vientre Kujbaj
Estornudar Kyiamil, asyomil, asyamil
Estornudo Asyamn, kxam
Estoy Atina, intina, tina
Estratosfera Liky buqkyaj
Estrella, fro Chew
Estrofa Tqikypakab, tqikybitz
Estroncio Strons
Estudiar Ujil
Estufa Qaqbil
Estuvo Ten
Etimologa Lokyol
Etiqueta Tujal pa
Etnia Qyajil, qxechal
Etnicidad Xechbil
Etnolingstica Tzqibxechyol
Eucariota Tzaqnitx
Europa Ewrop
Europeo Ajewrop
Evaluacin Nikyxjel, xjelbil
Evaluacin de procesos Nikyxjel ttxolil
Evaluacin de productos Nikyxjel aquntl
Evaluacin inicial Tnejil nikyxjel
Evaluador Ajnikyxjel
Evaluar Nikyxjelil
Evaluar el conocimiento actitudinal Nikyxjel nabil
Evaluar el conocimiento conceptual Nikyxjel tzqibil
Evaluar el conocimiento procedimentalNikyxjel tumil
Exacto, idntico Chuql, ikyxix
Examen, prueba, evaluacin Xpichbil, kayibil
Examinador Ajpichil, kayil
Examinar (chequeo mdico), evaluar Xpichil, kayit
-
Excavar Lukal
Exclamacin variable Luyix, luyix
Excremento, residuo, estircol Txabaj, txa
Excusado, inodoro, bao, mingitorio Tzalbil
Exopsquica Tijxim
Experto Elne, ban tun
Explicar Chikbil, txolbal, Chikbal,
Chike
Explicarlo Txolbalte
Explotar Poqchal, qinil
Explotarlo Poqchilte
Exponer Chikil
Exportacin Exkayil
Exportador Ajexkay
Exportar Exkay
Expresin artstica Yekkyexix
Expresin enftica Sabix
Exprimidor Yotzobil
Exprimir Yatzol
Exprimirlo, retorcerlo Yitzolte
Extender Chikbal, likyil
Extender granos bsicos, quitar
objetos de
Mal, slamel
Extenso Tij, nimx
Extintor, extinguidor Yupbiqaq
Extractor Jkubil, baqbil
Extrao Alkayela
Extraterrestre Tijxa twitz txotx
Extremidades inferiores Qanbaj
Extremidades superiores Qabaj, qobaj
Fabiana Yan
Fabrica, hace, arregla, compone Binchbil
-
Fabricar, hacer, arreglar Binchal
Fabrquelo, hgalo, arrglelo,
compngalo
Binchankub, binchankuya
Fbula Abxnabil
Factor Jtemaj
Faja Pasj
Faja (carro) Tsip
Faja (de molino) Sipj
Faja, cinturn, cordn de cintura, cinchoKyitzbaj, pasj, kitzbaj, kalbil
Fajar, amarrar la cintura Pasil
Falda Mutzamaj
Falgo, goloso, ambicioso Tzeq, jil
Fallecimiento Kyimel
Falso, no est bueno Ploj, taqux, nach, myaban
Falta poco Chixpatzan, chix baj
Familia Najayal, jaxjal
Fantasa Witzikxim
Fantasma Klelin, lab, xobsal
Farmacutica Kayil qanbil
Farmacia Kaybil, qanbil, kayqanbil
Farmacista Ajkayqanbil
Farmacologa Tzqibqanbil
Farol Betzaj, Txaqil
Farsa (obra de teatro) Xnikyben
Fase de transferencia Tnej ikyxbil
Fauna Qe txkup
Faximil Tilbil tqanil, jiltilbil
Fe Quqlalkuj
Febrero Tkaxjaw
Fecha Tajlal, tajlalqij
Felicidad, celebracin, alegra, gozo, emocinTzalajsbil, tzalajbil
Felicitar, felicita Tzalajsal
Felinos Xkyaqtxkup
-
Feliz tarde Banx qala teya
Femenino (gnero de sustantivos), hembraTtxu
Fmur, superlativo, enftico Xix
Feria Ninqij
Fermentacin Txamil
Fertilizante Tipbilawal
Festejar Ikysil
Fiebre, rabia Txujyabil
Fiel (feligrs) Nimil, okslal
Fiesta Nimqij, ninqij
Fiesta escolar Kyninqij skwel
Figura geomtrica Tilbilal echwitz
Figura simtrica Junx twitz
Figuras Qe tilbilal
Figuras planas Tzumin kyilbilal
Figuras semejantes Chixmo ax kyilbilal
Figurn Ilbil
Fila, hilera, surco Txol
Filamento Tba, t-xiky, il
Filo Twitzte, tste
Filoso Kapun, axtste
Filosofa Txunabil
Filosficamente Txunabilxix
Filsofo Ajtxunabil
Filtro (para pantalla de computadora) Twitz (xkutzib)
Filtro de aceite Xawkbil txaman
Fin Wipinx
Fines de la educacin Twipinx xnaqtzbil
Fino, bien molido Kokj, kok, koknaj, koksanxix
Firma Sqitbibaj, tskyirbil bibaj
Firmar (como firmar un cheque), rayar Sqitil
Fsica Ip
Flaco Spoj, baq, slenk, tzlak, jitxun
-
Flamingo Wisqan
Flauta, pito, pito de barro Xux, su, tulix
Flecha, honda de hule Smaj
Flojo Kol, xkow, koch, xkot, chech, xkot
Floppy, disquetera Jasech
Flor Bech, ubchil,ubech, xmakal, , xmakil, tubchlal
Flor (pequea), registrar Xmakal
Flor de ayote, chilacayote Xqantzun, xqanrtzuy
Flor de chunay Xmaras
Flor de guineo Txmakal lobaj, t-xmakal lobaj
Flor de izote Tubechil winte, t-xmakal winte
Flor de milpa Tzuchoj, choj, chjoj
Flor del chilacayote Tubchil qoq, t-xmakil qoq
Flor nacional Tbechtnam
Florear Bechan, xmaqalin
Florero, maceta Kubech, tkubil bech
Floristera Kaybech, kaybil bech
Flujo blanco Saq a
Flor Pluwor
Fogn, fuego Qaq, qa
Folder Kubuj
Folder Kolbil txaquj
Folleto Talujbil
Fondo Txe
Fonema Qajyol
Fono mmico Qajyek
Forma Tzan tten
Forma de caminar entreabierto Lachin
Forma, estructura Tten
Formacin ciudadana Xnaqtzbil chojnel
Formador, arquitecto Tzaqol
Formar, clasificar Txolbal, nakul
-
Formas Kyten
Frmica Bilinpotz
Formn Tzqup, tzaqab, tzquk
Formulacin Tbeybil
Formulado Beysan
Formular Beysal
Formulario Beysabil
Forrar, forra Potzil
Forro de Txow
Fortaleza Ajmaq
Fosa Jul kibil kar
Fsforo Kantzbil
Fsforo (como elemento) Pospr
Fotocopia Tilbiluj
Fotocopiado Tilbilsan
Fotocopiadora Tilbilsabil, ilbilabil uj
Fotocopiar Tilbilsal
Fotografa, foto Ilbilal
Fotografa, retrato Twitzbilal, tilbilal
Fotgrafo Ajqiltilbil, ajtwitzbilal
Fotosntesis (resucitar, vivir) Kamtqanqij
Fractura Toqjanil, toqol
Fracturado Qajla, toqol
Francs Pranses yol
Francisco Las
Frasco, gaveta Kubil
Frase Tuyol
Frecuencia Maj, kukx, kokx
Frecuentativo Kukxix
Frecuente, peridicamente Kukx, chqalx
Frer Txilil, tzilsil
Frenos Qitzbil eybaj
Frente (de persona o animal), lado, bultoPlaj
-
Frente a, delante de, granos, fruto Twitz, plaj, tpen
Fresa Xwis
Fresa Yochi
Fricativa Qitzqajt
Frjol de vara Tijkjon chenaq, lontij
Frjol, rin Chenq, chenaq, chinaq
Frito Txilin
Frvola Kuyin
Frunce Tyuchiil tqab
Fruta Lobaj
Fruta en general Lobj
Fruto Twitz, lobaj
Fuego Qaq
Fuego que arde mucho Chankin, julin
Fuente Chajan a
Fuente (como de agua) Twia, xula
Fuente (como de computadora) Twitz techtzib
Fuentes de informacin Twi tqanil
Fueron fundados, comenzados,
empezados
Iqe, ikub xikybin
Fuerte, duro Kyiw, kuj, kaw
Fuerza de gravedad Tipin txotx
Fugarse Jutzl, jutzx
Fuimos, habemos, marcador de
tiempo
O, o
Fumar Sichil
Funcin (relacin entre variables matemticas)Tajben
Funcin lineal Tajben sqit
Funcin, espectculo Kibil, kaybil
Funcionario Ajsanlal
Funda para disco Tkubil syutibitz
Futbolista Ajxpotz
Futbolista, ftbol Xpotzil
-
Futillo, cancha, ftbol, balompi Xpotzbil
Futuro gramatical, resolver Kbantil
Gafete, adorno Techal
Gajo, pedazo, fraccin Pi, il, plaj
Galaxia Chchew, wuchan chew, buychew
Galaxia azul qil buychew
Galaxia compacta Jitz buychew
Galaxia elptica Josin buychew
Galaxia espiral Xliky buychew
Galaxia irregular Jbuychew
Galaxia nebulosa Muj buychew
Galaxia quasar Nim buychew
Galio Kalyo
Gallina Txu-eky, iky, ul , ik
Gallina ciega Xpoqnatx, xpaqnatx, xton,
xpaqnatx
Gallina, pollo Eky, txuul
Gallinero Jul
Gallo Tzeky, tmaneky
Galn Jun pump, jun mal
Gamarrn (jaquima) Xakyma, txakmi
Gana, caza, triunfo Kamban
Ganado Txqanwakx
Ganado que no tiene cuernos Moch
Ganado vacuno Wak , wakx
Ganar Kanbil
Ganar, triunfar, caza, depredador
(animal que caza otro), mascota
Kambil
Gancho (para colgar ropa) Xok, yobil
Gancho para ropa Tzuybil xbalan
Ganso klu petz
Garabato, gancho ok, chok, yoababil, xok
Garbanzos Chyon chenq
-
Garca (apellido), pajn Chim
Garganta Chun, chunaq, chumbaj
Garra Tpas tqan, xkyaqbaj, xkyeqbaj
Garrapata Sip
Garrote Mattze
Garrote Matij bax, xtuk
Gas (como gas propano) Bakax qaq
Gasa Chibil
Gaseoso Bakaxtten
Gases Qe bakax
Gasolina Kakuxbil
Gasolina, diesel Tkwakar
Gasolinera Kaykakux
Gasolinera Tkwabilkar
Gaspareo, nadador (a) Aj-ichil
Gastar, llenar Nojsal, najsal
Gastarlo, consumirlo Bajsilte
Gatear Kol, txakal, kebil, txakil
Gato Wi
Gato de monte Wech
Gaviln Qanjel, yoqan, xwilwis, qanjin
Gaviota Machij
Gemelo (a), gemelos, mellizos Pach, yu, yo
Gemelo, cuache, madrina, padrino Yu, pach
Gen Puqiyaj
Gnero Xechil, tqab
Gnero de tela, mantel, servilleta,
ropa
Xbalan
Generosidad Banxjal
Gentica Tzqibxechil
Genio (persona) Twixim
Gente, persona Winaq, xjal
Gente, persona, individuo Xjal, winaq
-
Geografa Tzqibtxotx
Geomtrico slido Potztij malwitz
Germanio Jerman
Gestual Xnikybel
Gigante Chenky
Gigante (como en los mitos) Sweky
Gigante (los que bailan) Xtrak, swek
Gimnasio Lutxbil
Gimnstica Lutxil
Gimnospermas biqijaj
Ginecologa Tzqibyabqya
Gineclogo Ajtzqilyabqya
Gira sobre si mismo o de un objeto Sutal, syutil
Girar un cheque Qol techpwaq
Girar, dar vueltas Sutlal, sutil
Girasol, mirasol Sun, sum
Gladiola Tmanek
Glndula Talbil
Glndula endocrina Talbil chiky
Glndula exocrina Talbil ijxe
Glndula pituitaria Talbil txan
Glndula sebcea Talbil txam
Globo Xup
Globo, vejiga Xupbitz, xpunuj
Glbulos blancos Tsaqil chiky
Glbulos rojos Tkyaqil chiky
Gloria, poder, altar Ajwalil
Glosario Txolbilyol
Glucosa Tebkab
Gobernador, principal, rey Wixin
Gobernante (persona) Ajwixin
Gol Tzokxil, xum
-
Golfo de mxico Ttxanplow mexik
Golondrina Xtxayil, xqayil, xqaybil
Golosina jilbil, tzeqbitz, tzeqj
Goloso, hartn Liq, tzeq
Golpe Kyixba
Golpeando con un palo Jeban
Golpear Qabal
Golpear con ltigo, azotar Lantzil, jitxkil
Golpear con un palo, apalear Jebil, jemil xqemin
Golpear en la cara Bokchal
Golpear, lastimar, enhebrar Aqil, kyixbil
Golpear, pelear Bujil, jumal, jikyil, sankil
Goma, pegamento Lakbabil, xikybil, lakbil
Gordo (a) Chjuk, qes, tanakuj, chus, xbok,
xbow, qes
Gorgojo, polilla Pok
Gorgojos de palo podrido Pim, pinpin
Gorgorito Xur, xwil
Gorila Mama
Gorra Champej, xlek
Gota Txat, tunt
Gotear Txutil, tzuj
Gotero Tzujbil
Grabadora, casetera Lakbiyol
Grabar Laket yol
Gracias Chjonta
Grada, gradas Pexaj, petin
Gradas elctricas Yotxbil, yotx qaqan
Gradero Yotxan, chojbil
Grado Abqi xnaqtz, kol
Grado cuarto Tkyajin kol
Grados Qe kol
Grados centgrados Okalmaltxin
-
Grados fahrenheit Parent maltxin
Grama Chim, xpatxin chum, xpatzban,
xpotzpon
Gramo (peso) Talpoq, al
Granada Yuchbaq
Granadilla Karnada, txaal
Grande Ma, matij, nim nmaq
Granero Kulbil, txutx
Granizada, nieve Txachew
Granizo Saqbaqaj, saqbaqin
Granjero Xquqil, tajwil aquntl
Grano (tumor o sarna, erupciones de
la piel)
Txak
Grano de cacao Twitz peq
Grano de caf Twitz kape
Grano, llaga Txak
Grapas Xtxa
Graso Txamil
Grasoso Txamin
Grava (piedra machacada) Talabj
Grecia Kres
Grifo Jaqbila
Grillo Litx, xtxil, txil
Gripa) Kanwi, chonwi
Gris, cenizo, humo Sib
Gritar Jaw schin, chil, schil, woyil
Gra Tzolojbil kuxbil
Grueso Tolan, latz, pi