vincent - arrbnb.files.wordpress.com · eind februari 1886 is vincent van gogh in parijs waar hij...
TRANSCRIPT
/Vous pub/zo/is c/-après /a seconde part/e de /art/c/e que Pau/ 7e///er a consacré à /a y/e ef à /'œuvre de V/'ncenf Van Gogb ft/o/'r BNB, mai 1982J.
Paris, !e choc impressionnisteA ia fin de février 1886, Vincent Van Gogh est à Paris, où ii restera deux ans exactement, ii y vit en compagnie de Théo, d'abord rue de Lavai (actuetiement rue Victor-Massé) puis au 54 rue Lepic à Montmartre dans un appartement situé au troisième étage et d'où ia vue sur Paris est magnifique. La vie commune n'est pas toujours exempte de tensions ainsi que ceia transparaît dans des iettres adressées par Théo ou Vincent à ieur sœur cadette Wiiheimina.A Paris, Théo est connu pour ses préjugés en faveur des impressionnistes. Sous sa propre responsabi- iité ii fait œuvre de pionnier en exposant chez Goupii, 19 bouievard Montmartre, de nombreuses toiies de Pissarro, Sistey, Degas, Monet, Renoir, Gauguin ou Raffaëiii. La direction, en particuiier Boussod, n'apprécie pas teiiement ces « modernes invendabies >*.Par Théo, Vincent fait ia connaissance des impressionnistes. C'est un véritabie choc devant ia iumière et ia couieur qui débordent de ces toiies. Ses propres toiies tui paraissent soudain sombres, tristes, tourdes, oppressantes, tugubres et sans vie. tt étudie de près ta technique divisionniste et pointittiste de Signac et Seurat. Sans subir servilement ces inftuences, it en intègre tes divers étéments et se forge un styte propre.tt fréquente quetques mois i'atetier de Fernand Cormon à Montmartre, tt y rencontre de jeunes peintres : Cocquiot, Hartrick, Russe)). A ['entremise de Théo, i) fréquente tes peintres parisiens de t'époque : Guittaumin, Monet, Cézanne,
ViNCENT
VAN GOGH (!!)
Sistey, Pissarro, Seurat, Degas, Renoir ou te Douanier Rousseau, tt se tie d'amitié avec Gauguin, Tou- touse-Lautrec, Signac et Emiie Bernard, it assiste de même aux « guerres civites » au sein du groupe des impressionnistes, tes- quets se tancent dans des discussions théoriques sans fin auxquet- tes it participe, tt devient un assidu du Musée du Louvre, où it admire Detacroix, Rembrandt et Monticetti. Vincent continue sa cottection d'estampes japonaises par des achats chez Bing, rue de Provence.Si sa vie artistique est combtée, sa vie matériette reste, quant à ette, assez misérabie. tt ne vend rien des deux cent trente toites qu'ii peint : natures mortes, autoportraits, fteurs, paysages parisiens et des bords de Seine à Asnières. tt s'es- saye même à peindre des ptâtres sur fond bteuâtre et à copier des gravures japonaises d'Hiroshige. Comme on te voit, tous tes sujets qui) peint ne requièrent aucun modète vivant puisqu'i) n'a pas tes
moyens de s'en payer, tt pend quetques toites dans un cabaret du boutevard Ctichy, te Tambourin, géré par un ancien modète de Degas, Agostina Segatori, avec qui it aura une brève tiaison. Le père Tanguy, marchand de couieurs et ami des peintres, accepte de fournir Vincent en matérie) en échange de quetques toites, au grand mécontentement de sa femme qui ne veut pas s'encombrer d'œuvres invendabies.
La santé de Vincent se ressent de t'abus de tabac, de vin et d'une aiimentation déficiente. L'hiver parisien 1887-1888 tui est pénibte, it étouffe à Paris au point qu i) s'enfuit en février 1888 vers i'air, ta iu- mière et te soteit, vers ta Provence et en particuiier vers Artes que Toutouse-Lautrec tui avait conseii- tée.
Aries, ia révéiation du soieii et de ia couieurLorsque Vincent arrive à Artes, te printemps éciate de partout. Le soteit d'un jaune ébiouissant, te ciet d'un bteu intense et te vert des champs rendent toute ta nature tumineuse. Vincent commence par peindre tes vergers en fteurs. Ces toites de poiriers, pêchers, pruniers ou amandiers témoignent d'une in- ftuence japonaise très nette, it en est de même pour tes innombra- btes fteurs qu'it peint égatement : iris et tournesots, dont it existe à proximité d'Artes des champs entiers cuttivés en vue d'extraction d'huite.tt peint avec frénésie : presque une toiie par jour (au totai cent quatre-vingt-dix toites). Les habitants de ta vitte te voient courir partout avec son tourd chevaiet et son matérie), tt peint des heures durant, tête nue, en ptein soteit, tuttant contre te mistrat, ayant sta- bitisé son chevatet par des pieux fichés en terre. Son comportement excessif, sa rage de peindre
VtNCENT VAN GOGH (tt)
H/eroncZer pub//'ceren w/) hef fweede dee/ van hef arf/7(e/ van Pau/ 7e///er over hef /es/en en over hef wer/f van V/ncenf Van Gogh (z/'e NBB, mei 1982).
Parijs, de impressionistische schokEind februari 1886 is Vincent Van Gogh in Parijs waar hij precies ge- tetd twee jaar zat biijven. Hij woont in Parijs samen met Theo, eerst in de rue de Lava/ (thans rue V/cfor Massé) daarna in de rue Lep/c 54, in Montmartre in een appartement op de derde verdieping vanwaar men een prachtig gezicht op Parijs
heeft. Het samenteven vertoopt niet attijd zonder spanningen zoats btijkt uit de brieven die Theo of Vincent aan hun jongste zuster Withetmina schreven.tn Parijs is het atgemeen bekend dat Theo de impressionisten een warm hart toedraagt. Op zijn eigen verantwoordetijkheid verricht hij pionierswerk door bij Goupit, 19, bou/evard Monfmarfre, talrijke
doeken van Pissarro, Sisley, Degas, Monet, Renoir, Gauguin of Raffaëtti tentoon te stelten. De directie, en meer bepaald Boussod, heeft niet erg vee) waardering voor deze « onverkoopbare moderne werken ».Via Theo maakt Vincent kennis met de impressionisten. De confrontatie met het ticht en de kteur, die van deze doeken uitgaan, veroorzaakt een ware schok, tneens tijken zijn eigen doeken hem somber, triest, zwaar, neerstachtig, tuguber en tevenstoos. Hij bestudeert nauwkeurig het divisionisme en het pointittisme van Signac en Seurat. Zonder deze staafs na te votgen, neemt hij diverse etementen ervan in zijn werk op en bouwt een eigen stijt op.Hij gaat gedurende enkele maanden naar het atetier van Fernand Cormon in Montmartre. Hij ontmoet er jonge schitders : Coc- quiot, Hartrick, Russett. Door toedoen van Theo heeft hij contact met de Parijse schitders uit die tijd : Guittaumin, Monet, Cézanne, Sistey, Pissarro, Seurat, Degas, Renoir of de Douanier Rousseau. Hij knoopt vriendschapsbanden aan met Gauguin, Toutouse- Lautrec, Signac en Emile Bernard. Hij neemt ook deet aan de « burgertwisten » in de schoot van de tmpressionisten, die zich in oever- toze theoretische discussies werpen waaraan hij ook meedoet. Hij wordt een regetmatige bezoeker van het Louvremuseum waar hij Detacroix, Rembrandt en Monticelti bewondert. Vincent btijft zijn ver- zameting Japanse prenten aanvutten met aankopen bij Bing, rue de Provence.
Vue de /a chambre de V/'ncenf. Gez/c/if yanu/f V/ncenfs Warner.
!ui vatent dans !a poputation artésienne !e surnom de « fou roux ». Les paysans t'observent avec curiosité, avec appréhension et répugnent à )ui servir de modètes; c'est pourquoi i! peint surtout des paysages. En pius de ses peintures, i! exécute de nombreux dessins au roseau taitté trempé dans i'encre.
Cette période nous est reiativement bien connue puisqu'à sa correspondance habitueile avec Théo, s'ajoutent des tettres à sa sœur Witheimina et à son ami parisien Emite Bernard.!) se )ie d'amitié avec !a famitte du facteur Joseph Routin et avec te sous-tieutenant de zouaves Mittiet. De tous ces personnages, it nous taissera des portraits saisissants, tt gagne également ta sympathie de ta jeune Rachet, une pensionnaire d'une maison de totérance assez sordide, fréquentée principatement par tes zouaves casernés à Artes.
En mai 1888, Vincent quitte sa chambre misérabte et chère de t'hôtet-restaurant Caret), 30 rue de ta Cavaterie, et toue, pour15 francs par mois, au 2 ptace Lamartine, t'aite droite d'une maison appartenant aux époux Ginoux, ta cétébre « maison jaune ». tt commence à ta meubter. Cette maison sera pour tui un nouveau havre et te point de départ de nombreux projets puisqu'i! rêve d'en faire te centre d'un atetier cottectif pour ses amis peintres, t'Atetier du Midi.
tt retrouve en Provence de nombreuses impressions de son pays natat, cette Hottande tumineuse rendue dans tes peintures de Ruysdaet, Hobbema et Van Ostade. Ces souvenirs hottandais s'expriment principatement à travers tes ponts à bascute qui tui rappettent son pays (te pont de Langtois) ainsi que tes toites peintes aux Saintes-Maries-de-ta-Mer. C'est en effet tà que, pendant quetques jours en juin 1888, it découvre ta
Méditerranée, ses couteurs changeantes et ta vie des pêcheurs, tt se croit revenu au temps de Sche- veningen.
En septembre 1888, Vincent se met à peindre ta nuit dans tes rues, tt dort te jour. Les habitants désarçonnés par ce comportement se moquent de tui. Cette activité nocturne produit tes sptendides toites de nuit viotemment étoitées que nous admirons maintenant.
!t se tie d'amitié avec Eugène Boch, fits d'une famitte boraine connue, peintre fixé à Fontvieitte après avoir renoncé à succéder à son père dans ['industrie de ta céramique. La sœur d'Eugène, Anna, achètera pour 400 francs ta seute toite que Vincent vendra de son vivant, tt s'agit de ta « Vigne rouge Mont Majour ». Cette œuvre, actuette- ment exposée au musée Pouchkine à Moscou, faisait partie en janvier 1890 du 7" saton du Groupe des XX
Pans ytv de Monfmarfre.Par/;s gez/en anu<f Montmartre.
!n tegenstetling tot zijn artistiek ieven dat nu rijketijk gevutd is, blijft zijn materieel bestaan vrij armoedig. Hij kan geen enkete van de tweehonderddertig doeken, die hij schitdert, verkopen : stittevens,zetfportretten, btoemen, Parijse landschappen en oevers van de Seine in Asnières. Hij oefent zich zeifs in het schiideren van pteister- beetden op btauwachtige achtergrond en in het kopiëren van de Japanse prenten van Hiroshige.
Zoais men kan zien vereisen aite onderwerpen die hij schitdert geen enket levend modei vermits hij de middeten niet heeft om ze te beta- ten. Hij hangt enkeie doeken in een cabaret aan de botv/et/ard C/Zc/iy, de Tambour/n, beheerd door een vroeger mode) van Degas, Agostina Segatori met wie hij een korte verhouding zat hebben. Le père Tanguy, handetaar in kteur- en verfstoffen en schitdervriend, stemt ermee in Vincent schitdermateriee) te teveren in ruit voor enkete doeken, tot grote misnoegdheid van zijn vrouw die niet wit opgescheept zitten met onverkoopbare werken.
Vincents gezondheid tijdt onder het overvtoedig roken, wijndrinken en een gebrekkige voeding. De winter van 1887-1888 in Parijs betekent een ware het voor hem, hij stikt in Parijs en vtucht er op 20 februari 1888 dan ook uit weg, smachtend naar de tucht, het ticht en de zon van de Provence en meer bepaald van Artes zoals Toutouse-Lautrec hem had aanbevoien.
Ar!es, de openbaring van zon en kteur
Wanneer Vincent in Arles aankomt, is het votop tente. De verbtindend gete zon, de intens btauwe hemet en de groene velden brengen ticht in de hete natuur. Vincent schiidert eerst de btoeiende boomgaarden. Zijn doeken, met pere-, perzike-, pruime- en amandetbomen, getuigen van duidetijke Japanse in- vtoed. Die invtoed is ook terug te vinden in de tattoze btoemen die hij schitdert : irissen en zon-nebtoemen waarvan er in de nabijheid van Artes hete velden gekweekt worden ten einde otie uit de pitten te winnen.
Hij schildert tegen een razend tempo : bijna een doek per dag (in totaat honderdnegentig doeken). De inwoners van de stad zien hem overai topen met zijn zware schit- dersezet en zijn materieet. Hij schildert uren aan een stuk, btootshoofd, in votte zon, vechtend tegen de mistra) na zijn ezet in de grond te hebben vastgestagen. Door zijn ongewoon gedrag en zijn schitderdrang krijgt hij bij de be- votking van Artes de bijnaam « fou roux » (rosse zot). De boeren observeren hem nieuwsgierig, vot achterdocht, en zijn er niet voor te vinden voor hem mode) te staan; daarom schitdert hij voorat land- schappen. Naast zijn schitderijen maakt hij vete tekeningen met een in inkt gedrenkte gestepen rietstenget.Over deze periode is retatief vee) gekend, omdat er benevens zijn gebruiketijke briefwisseiing met Theo nog brieven zijn aan zijn zuster Withetmina en aan zijn Parijse vriend Emite Bernard.Hij raakt bevriend met de famitie van postbode Joseph Routin en met de ondertuitenant van de zoeaven Mittiet. Van at deze personen zat hij ons aangrijpende portretten nataten. Hij wint ook de sympathie van de jonge Rachet, een kostgangster van een nogat armzatig huis van tichte zeden dat voornametijk wordt bezocht door in Artes gekazerneerde zoeaven.tn mei 1888 trekt hij weg uit zijn miserabel en duur kamertje van het hotet-restaurant Carett, 30 rue de /a Caya/er/e en huurt op de p/ace Lamarf/ne, 2, voor 15 frank per maand, de rechtervteuget van een huis dat aan het echtpaar Ginoux toebehoort, het beroemde « gete huis ». Hij begint het te meubeten.
Par/s - Par//'s.
à Bruxeües. C'est donc une Beige qui constituera ia seuie ctientète de Vincent!Vincent a invité piusieurs fois son ami Gauguin à ie rejoindre à Aries; ce dernier, matade et dépressif, végète à Pont-Aven en Bretagne. Finaiement Gauguin accepte et arrive à Aries ie 20 octobre. Les deux artistes vivent et travaitient ensem- bie. its auront t'un sur t'autre une inftuence très nette : Gauguinpeint de manière ptus tégère, ptus cotorée, tandis que tes cotoris de Vincent deviennent ptus nuancés. Pourtant cette cottaboration ne durera que deux mois : its ont en matière d'art chacun des théories tranchées et opposées, teurs conversations incessantes dégénèrent souvent en querettes. Vincent est hors de tui torsque Gauguin, incisif et moqueur, tui ctoue te bec par des phrases qui tombent comme un couperet, tts vont en- sembte visiter te musée de tVtont- pettier et y voir notamment tes œuvres de Courbet et de Detacroix. La santé de Vincent est mauvaise, it se ptaint de maux de tête et de mat aux yeux, tt dort très peu, mange peu et mat, et commet des excès de tabac et d'absinthe.Le 23 décembre 1888, c'est te drame; au cours d'une dispute Vincent tente de btesser Gauguin au moyen d'un rasoir. Gauguin épouvanté quitte ta maison jaune, va coucher à t'hôtet et prend te premier train pour Paris. Dans ta nuit du 23 au 24, Vincent a une
crise de foiie : i) se tranche un morceau de t'oreitte droite au rasoir, te tave soigneusement, i'en- vetoppe dans un journat et va te porter en cadeau à ta petite prostituée Rachet. Cette dernière est terrorisée, te scandate est pubtic. La potice intervient, Vincent est interné à t'hôpitat d'Artes. Théo, averti par Gauguin, accourt.
Vincent reste à t'hôpitat jusqu'au7 janvier, it est soigné par te docteur Rey qui tui recommande de se reposer, de mener une vie régutière et sans excitation, de s'abstenir d'absinthe et de ne ptus courir en ptein soteit sans chapeau, tt vit quetques semaines seton ces instructions mais se trouve atonique et ne peut ptus peindre, tt recommence à travaitter dans t'enthousiasme, ['excitation, dans un état quasi frénétique.Ses insomnies et ses hattucinations réapparaissent, tt fait un esctandre dans un petit restaurant, prétendant qu'on a mis du poison dans ta soupe pour t'assassiner. Au cours d'une crise aiguë, it jette par ta
fenêtre de ta maison jaune tout ce qu'it possède.Une pétition circute dans Artes, te déctarant fou dangereux et demandant au maire de te faire interner. Les étections étant proches, te maire acquiesce et tes gendarmes te ramènent à t'hôpitat.En avrit, Théo tui annonce son mariage avec Johanna Bonger. tt tui envoie Signac en visite à t'hôpitat.Le docteur Rey tui conseitte de soigner ses crises par une cure de repos d'une année dans un asite d'atiénés, te monastère de Saint- Paut-de-Mausote près de Saint- Rémy-de-Provence. Vincent accepte d'y entrer.
Saint-Rémy ou !a tutte désespérée contre ta matadie mentateThéo a régté avec te directeur de t'asite, te docteur Peyron, tes défaits du séjour de Vincent, qui disposera d'une chambre personnette et d'une autre pièce pour y travaitter. De ptus une assez grande ti- berté tui sera assurée : it pourra se promener à ['extérieur de t'asite.
Deze gete woning zat voor hem een nieuwe thuis worden en het vertrekpunt van tatrijke projecten vermits hij ervan droomt de woonst in te richten ais centrum van een coiiectief atetier voor zijn vrienden- schiiders, het Afe/Zer cfu MZdZ.
tn de Provence vindt hij tatrijke impressies terug van zijn ge- boortetand, dat ktaarhetdere Hot- tand, dat is weergegeven in de schitderijen van Ruysdaet, Hob- bema en Van Ostade. De herinneringen aan Hottand komen voorat tot uiting in de ktapbruggen die hem doen terugdenken aan zijn tand (de brug van Langtois) even- ats in Saintes-Maries-de-ta-Mer. Daar ontdekt hij immers, gedu
/tr/es, /e ponf à bascu/e. 4r/es, de op/iaa/brug.
rende enkete dagen in juni 1888, de Middettandse Zee met haar wis- setende kteuren en haar visserste- ven. Hij waant zich terug in Sche- veningen.tn september 1888 begint Vincent 's nachts te schitderen in de straten. Hij staapt overdag. De inwoners die door dit gedrag uit hun tood zijn gestagen, spotten met hem. Deze nachtetijke activiteit te- vert de prachtige doeken met donkere sterrenkeurets, die wij nu zo bewonderen.Hij raakt bevriend met Eugène Boch, zoon van een bekende fami- tie van de Borinage en schitder, die zich in Fontvieiüe heeft gevestigd na afgezien te hebben van de op-
votging van zijn vader in de kera- miekindustrie. De zuster van Eugène, Anna, zat voor 400 frank het enige doek kopen dat Vincent tijdens zijn teven zat verkopen. Het betreft de VZgne rouge Monf Ma- /our. Dit werk, dat thans is ten- toongestetd in het Poeschkin- museum in Moskow, figureerde in januari 1890 op het 7" saton van de groep van XX in Brusset. De enige ctiënte van Vincent is dus een Bet- gische!
Vincent heeft zijn vriend Gauguin meerdere maten gevraagd bij hem te komen in Artes; deze taatste, die ziek en depressief is, vegeteert in Pont-Aven in Bretagne. Uiteindeiijk aanvaardt Gauguin toch en komt in Artes aan op 20 oktober. De twee artiesten teven en werken samen. Zij zutten eikaar zeer duideiijk beïnvtoeden : Gauguin schitderttichter en met meer kteuren terwijt Vincents tinten genuanceerder worden. Deze samenwerking zat nochtans maar twee maand duren : hun respectieve opvattingen van kunst staan diametraat tegenover etkaar en steken schrit tegen etkaar af, hun voortdurende gesprekken ontaarden vaak in twist en zetfs in ruzie. Vincent raakt buiten zichzetf wanneer Gauguin, scherp en spottend, hem de mond snoert met woorden die ats een vatbijt op hem neerkomen. Ze gaan samen het museum van Montpettier bezoeken en zien er onder andere de werken van Courbet en van De- tacroix. Vincents gezondheid is stecht, hij ktaagt over hoofdpijn en pijn in de ogen. Hij staapt heet weinig, eet weinig en stecht, rookt onophoudetijk en drinkt over- vtoedig absint.
Op 23 december 1888 gebeurt het drama : tijdens een ruzie probeert Vincent Gauguin te verwonden met een scheermes. Een verschrikte Gauguin vertaat het gete huis, gaat stapen in het hotet en neemt 's anderdaags de eerste trein naar Pa-
La ma/son de Van Gogh à Ar/es. Hef hu/s van S/an Gogh fe Ar/es.
Donc, en mai 1889, Vincent, accompagné du pasteur Saiies, pré- dicant à Aries, se rend à Saint- Rémy. Le docteur Peyron i'ac- cueiiie très bien.Vincent met une persévérance, une ténacité à vouioir guérir, à vouioir sortir de cette foiie qui te guette, tt reprend son travait intense, entrecoupé de crises réguiières. L'une d'entre ettes, qui survient après une visite à Artes te 6 juiiiet, te iaisse inconscient dans tes champs. Au cours d'une autre crise, it tente même d'avaier ses couieurs. tt souffre cruettement de sa soiitu- de moraie, entouré de fous entisés dans une totaie décrépitude, sortant de t'hébétude iorsque se produit une crise chez i'un ou t'autre.it peint cent cinquante toiies et exécute des centaines de dessins, tt fixe son intérêt sur tes cyprès qu'ii peint tourmentés, tordus en espèces de voiutes. Lorsque son état de santé tui permet de sortir, i! peint tes champs aux aientours, tandis que torsqu'i) n'est pas capa- bte de quitter t'asite, ii peint ce qu'ii voit à travers ies barreaux de ia fenêtre — ies jardins intérieurs, ies infirmiers — ou bien it fait des autoportraits ou encore travaiite sur ta base de reproductions que tui envoie Théo. C'est ainsi qu i) s'inspire de Mittet, Rembrandt, Detacroix, Doré ou Daumier. Tourmenté par te comportement bigot des sœurs du monastère, it est atteint occasionneiiement d'hattuci- nations retigieuses, qui se concrétisent dans des toiies à caractère retigieux.
Le 31 janvier naît à Paris ie fits de Théo. Vincent, dont it porte te prénom, sera son parrain. Au cours du même mois te critique d'art, Aibert Aurier, pubiie un articie sur Vincent (« Les tsotés ») dans ia revue « Mercure de France ». Vincent en est fort ému et écrit à Aurier pour te remercier. Ce sera ta seuie manifestation d'un critique d'art à son sujet pendant sa vie.
Théo convient en mai 1890 avec te docteur Peyron que ta cure est terminée. Théo a, par aiiieurs, sur ies conseits de Pissarro, pris contact avec ie docteur Gachet qui habite à Auvers-sur-Oise (près de
La chambre de V/ncenf à Ar/es. V/ncenfs s/aapAamer (e Ar/es.
rijs. De votgende nacht heeft Vincent een waanzinscrisis : hij snijdt met een scheermes een stuk van zijn rechteroor, wast het zorg- vutdig, wikkett het in een krant en gaat het schenken aan de jonge prostituee Rachei. Deze iaatste is verschrikt : het schandaai breekt uit. De poiitie grijpt in, Vincent wordt opgenomen in het ziekenhuis van Aries. Theo, die door Gauguin was verwittigd, komt toe- gesneid.Vincent biijft in het ziekenhuis tot 7 januari, hij wordt verzorgd door dokter Rey die hem rust voorschrijft. Hij moet ook een reget- matiger ieven gaan teiden zonder zich op te winden, hij mag geen absint meer drinken en niet meer in votie zon iopen zonder hoed. Hij voigt deze voorschriften gedurende enkeie weken maar vertiest zijn punch en kan niet meer schiideren. Hij herbegint voi enthousiasme en
opgewonden, bijna ais een razende te werken.
Hij wordt opnieuw siaapioos en krijgt haüucinaties. Hij maakt schandaai in een restaurantje door te beweren dat men vergif in zijn soep heeft gedaan om hem te vermoorden. Tijdens een acute crisis, gooit hij ai zijn bezittingen uit het raam van het geie huis.
in Aries circuieert een petitie, waarin hij gevaariijk gek wordt ver- kiaard en aan de burgemeester wordt gevraagd Vincent te doen opnemen in een gesticht. Daar de verkiezingen in zicht zijn, geeft de burgemeester toe en de gendarmen voeren de schitder naar het ziekenhuis.
tn aprit kondigt Theo hem zijn hu- wetijk aan met Johanna Bonger. Hij stuurt Signac om hem in het ziekenhuis te bezoeken.
Dokter Rey raadt hem aan een rustkuur van een jaar te votgen in het gekkenhuis van Saint-Paui-de- Mausole nabij Saint-Rémy-de- Provence. Vincent voigt gewiiiig die raad op.
Saint-Rémy of de wanhopige strijd tegen de geestesziekte
Theo heeft, dank zij dokter Peyron die het gesticht ieidt, ervoor gezorgd dat Vincent tijdens zijn ver- biijf zai kunnen beschikken over een persooniijke kamer en een ander vertrek om in te werken. Daarnaast zat hij een vrij grote vrijheid genieten : hij zat mogen wandeten buiten het gesticht.
tn mei 1889 begeeft Vincent zich dus, samen met dominee Sattes, predikant in Artes, naar Saint- Rémy. Dokter Peyron ontvangt hem zeer goed.
Vincent zet zich hard in en drijft door want hij wit absotuut genezen, hij wit uit die waanzin geraken die
hem niet tos iaat. Hij gaat weer intensief werken maar krijgt ondertussen geregeid crisissen. Na een bezoek in Artes, op 6 juti, biijft hij bewustetoos achter in de veiden. Tijdens een andere aanvat probeert hij zetfs zijn verfjes in te stikken. Hij tijdt gewetdig onder zijn morete eenzaamheid, omringd door gekken die vottedig ten onder gaan, af en toe nog eens uit hun wezentoos bestaan gewekt wanneer de een of de andere een crisis krijgt.
Hij schitdert honderdvijftig doeken en maakt honderden tekeningen. Hij spitst zich toe op de cipressen die hij gewrongen, vervormd in een soort votuten schitdert. Wanneer zijn gezondheidstoestand het toe- taat, gaat hij buiten en schitdert de akkers in de omgeving. Wanneer hij onmogetijk het gesticht kan vertaten, schitdert hij wat hij door de tra)ies van het venster ziet : de binnentuinen, de verptegers, ofwet maakt hij zetfportretten of werkt hij op grond van reprodukties die Theo hem stuurt. Zo inspireert hij zich op Mittet, Rembrandt, Deta- croix, Doré of Daumier. Gekwetd door het kwezetachtig gedoe van de ktoosterzusters, krijgt hij af en toe reiigieuze hattucinaties, die zich uiten in doeken met reiigieuze motieven.
Op 31 januari wordt in Parijs Theo's zoontje geboren. Vincent wordt zijn peter en het kind draagt ook zijn voornaam. Tijdens dezetfde maand pubticeert de kunstcriticus Atbert Aurier een artiket over Vincent (« Les /so/és », de Atteenstaan- den) in het tijdschrift Mercure de France. Vincent is diep ontroerd en schrijft naar Aurier om hem te bedanken. Dit is het enige artiket dat een kunstcriticus aan hem wijdt tijdens zijn teven.
tn mei 1890 komt Theo met dokter Peyron overeen dat de kuur gedaan is. Theo heeft, overigens, op aangeven van Pissarro, contact opge-
Pontoise). Ce médecin, spéciaiiste des matadies nerveuses, est en outre un grand amateur de peinture et un peintre tui-même. !i a hébergé beaucoup de peintres amis : Pissarro, Cézanne, Daubi- gny, Sistey, Courbet, Deiacroix, et accepte maintenant de prendre soin de Vincent.
Auvers-sur-Oise, !e sentiment in- soutenabie de i'échec
Le 17 mai 1890, Vincent quitte seui Saint-Rémy et part pour Paris. Théo vient t'accueittir à ta gare de Lyon, tt reste trois jours heureux à Paris où it fait connaissance de ta famitte de son frère : sa femme Johanna, teur bébé Vincent, son fitteut. tt retrouve aussi divers amis parisiens comme te père Tanguy, Atbert Aurier ou Toutouse-Lautrec.
Quittant ['agitation parisienne qui tui est néfaste, it s'instatte à Auvers-sur-Oise, d'abord à t'Hôtet Saint-Aubin, puis au café Ravoux, ptace de ta mairie.Ses retations avec te docteur Ga- chet deviennent vite amicates, te docteur admire sans réserve t'art de Vincent. Le vittage et ta région ptaisent beaucoup à Vincent qui travaitte énormément (ptus de quatre-vingts toites), it peint des paysages, des champs, fait des portraits des membres de ta famitte Gachet. Les symbotes de ta mort se précisent dans ses toites; à Saint- Rémy tes faucheurs et moissonneurs étaient présents, maintenant ce sont tes ciets tourds, tes corbeaux et tes couteurs viotettes.
En juittet, un séjour à Paris chez son frère qui habite maintenant au 8, cité Pigatte, te troubte énormément. tt trouve ta famitte en proie à de sérieuses difficuttés : te bébé est en mauvaise santé, Théo a de gros probtèmes financiers, it se trouve en mauvais termes avec ses emptoyeurs Boussod et Vatadon qui contestent son activité en fa
veur des impressionnistes, et pense même tes quitter et ouvrir une gâterie à son compte.Déprimé, désespéré, ne supportant ptus ta sotitude, redoutant que ta prochaine crise nerveuse ne te fasse bascuter définitivement dans ta fotie, effrayé à t'idée de pourrir dans un asite d'atiénés et de devenir une charge insupportabte pour sa famitte, it tente de se suicider te 27 juittet 1890. tt se tire un coup de revotver dans ta poitrine, se rate, rentre au café Ravoux et se met au tit. Le docteur Gachet et Théo accourent à son chevet. Vincent passe ta journée du 28 assis sur son tit, attendant ta mort, en fumant ta pipe sans arrêt. Le catme est revenu : it sait qu'it a atteint te point finat de sa course tumut- tueuse et qu'it va bientôt trouver ta paix qu'it a si désespérément cherchée. Dans ta nuit du 28 au 29, it meurt dans ta maison Ravoux qui fait face à ta mairie d'Auvers exactement comme sa maison natate faisait face à ta mairie de Zundert. Le 30 juittet, Théo, te docteur Gachet, Andries Bonger, Lucien Pissarro, Emite Bernard et te père Tanguy te portent en terre au cimetière d'Auvers.Son frère Théo est tettement affecté par ta perte de Vincent qu'it tombe gravement matade. Depuis te mois d'août 1890 jusqu'à janvier 1891, it est soigné d'abord à Paris, ensuite sa femme t'emmène en Hottande. tt meurt te 21 janvier 1891 dans un hôpitat d'Utrecht, moins de six mois après Vincent.En avrit 1914, sa femme te fera exhumer et t'enterrera à Auvers, où désormais tes deux frères qui avaient été tettement unis dans ta vie reposent côte à côte dans ta mort.
Le chemin des tourments
Pour reprendre te titre d'une œuvre de ['écrivain soviétique Atexis Totstoî, Vincent sera, sa vie durant,
sur te chemin des tourments. A ta recherche d'une réatité personnette qui tui échappe sans cesse, it ne connaîtra qu'une tongue série, disons même une cascade, d'échecs.
Son caractère imputsif, obstiné, passionné, rude voire même vio- tent, une sensibitité matadive seront à ['origine d'une incapacité à étabtir des rapports humains normaux.
nomen met dokter Gachet die in Auvers-sur-Oise (dichtbij Pon- toise) woont. Deze geneesheer, die gespeciatiseerd is in zenuwziekten, is bovendien een groot iiefhebber van de schitderkunst en schitdert ze!f ook. Hij heeft hee) wat vrienden schitders bij zich genomen, waaronder Pissarro, Cézanne, Daubigny, Sistey, Courbet, Deta- croix en aanvaardt nu te gaan zorgen voor Vincent.
Auvers-sur-Oise, het ondraagtijke gevoei van de misiukking
Op 17 mei 1890 vertrekt Vincent at- teen uit Saint-Rémy naar Parijs. Theo verwelkomt hem in de gare de Lyon. Hij beleeft drie getukkige dagen in Parijs waar hij kennismaakt met de famiiie van zijn broer : zijn vrouw Johanna, hun kindje Vincent, waarvan hij peter is. Hij vindt ook verschiüende Pa-
La ferme — De boerden)'.
rijse vrienden terug zoais /e père Tanguy, Albert Aurier of Touiouse- Lautrec.Hij veriaat de Parijse drukte die na- deiig is voor hem en neemt op 20 mei zijn intrek in Auvers-sur- Oise, eerst in het hotel Saint- Aubin, daarna in Café Ravoux, p/ace de /a Ma/'r/e.
Hij wordt at snet dikke vrienden met dokter Gachet die een grote bewondering koestert voor Vincents kunst.Vincent houdt erg veel van het dorp en van de streek en werkt dan ook enorm vee) (meer dan tachtig doeken). Hij schitdert tandschap- pen, akkers, en maakt portretten van de teden van de Gachetfamitie. De symboten van de dood worden zichtbaar in zijn doeken; in Saint- Rémy schilderde hij maaiers en oogsters, nu zijn het grauwe he- mets, zwarte raven en viotette kteuren.tn juti wordt hij enorm in de war gebracht wanneer hij in Parijs bij zijn broer gaat togeren die nu in de C/fé P/ga//e 8, woont. Het gezin worstett met ernstige moeitijk-heden : de baby verkeert instechte gezondheid, Theo heeft zware financiëte probtemen, hij heeft woorden met zijn werkgevers Boussod en Valadon die zijnactiviteiten ten voordeet van de impressionisten betwisten en hij overweegt zetfs ze te verta- ten en een gaterij voor eigenrekening te openen.
Les premiers échecs qu'i) rencontre sont scoiaires : ses études secondaires sont interrompues, t'entrée à ta facuité de Théoiogie d'Amsterdam iui est refusée. Suivent ies insuccès dans son métier de vendeur d'œuvres d'art et ses conftits avec ta ctientète et ta direction de ta gâterie Goupit et de ta iibrairie à Dordrecht.
Une crise qui te marquera de manière beaucoup ptus grave est t'échec de sa vocation pastorate. A un moment où it n'avait pas encore déceié sa vocation de peintre, it croit que sa voie est de suivre tes traces paternettes et de devenir pasteur. Son zète reiigieux tourne au fanatisme. S'it réussit assez bien à gagner ta sympathie des mineurs borains matades et souffrants en tes soignant et en tes aidant à sortir un peu de ta misère, it ne parvient absotument pas à faire passer son message retigieux. Cet échec est grave car it aboutit à une perte de ta foi et entretiendra des doutes de conscience, une vive cutpabitité devant son incapacité à maîtriser ses imputsions et un sentiment tancinant de péché : dans ['atmosphère du monastère de Saint-Paui-
de-Mausote tes hattucinations reti- gieuses réapparaissent, tt peint des tabteaux à motifs retigieux, ta toite cétèbre de t'égtise d'Auvers traduit par ses couieurs intenses t'angoisse métaphysique de Vincent.
Cette incapacité fondamentate à communiquer handicape tous ses rapports avec autrui. Les retations qu'it noue avec tes autres tournent systématiquement à ta brouitte, à ta dispute ou à ta rupture : que ce soit avec ses parents, avec ses sœurs Anna et Eiizabeth, avec ses emptoyeurs (gâterie Goupit, tibrai- rie à Dordrecht ou encore Consistoire de t'Ecoie d'Evangétisation), avec ses amis peintres (ses cottè- gues de La Haye, d'Anvers, van Rappard, Gauguin ou ta tentative avortée d'un atetier cottectif). tt n'aura des retations satisfaisantes qu'avec queiques personnes qui te comprennent, comme Emite Bernard ou te docteur Gachet, ou qui sont des marginaux comme iui, tei Toutouse-Lautrec, ou encore avec des gens simptes, tes famittes Rou- tin et Ginoux à Artes, ta famitte Ravoux à Auvers.
Un seut véritabte ami tui restera acquis, c'est son frère Théo, ce
frère dont t'appui et t'amitié fidète et désintéressée triomphera de toutes tes crises, même des tensions de ta cohabitation parisienne. Les sentiments de Vincent à t'égard de Théo sont métangés : it voue une profonde affection et une profonde gratitude à cetui qu'it ne cesse de harceter de demandes d'argent, de matérie) de peintre ou de reproductions d'œuvres d'art, t) apprécie ses conseits et te fait que Théo t'introduise dans tes mitieux artistiques et tui fasse nouer des contacts enrichissants. Pourtant ta dépendance financière vis-à-vis de Théo, te rôte quasi paterne) que ce dernier joue génèrent chez Vincent une ambivaience de sentiments et une tension psychotogique : i) se sent dépendant de son frère, en est irrité mais d'un autre côté ne sait comment tui rendre son dû si ce n'est par t'envoi régutier de ses nombreuses toites invendabtes. Pour se tibérer, it va même jusqu'à proposer à Théo (à Paris en 1888) d'épouser une maîtresse de ce- tui-ci, devenue encombrante! Son départ pour Artes est sous certains aspects une tibération par rapport à son frère, une expression d'autonomie gagnée. C'est en
Champs de d/é aux cordeaux — Koren ye/d mef /traa/en. @ Van Goghmuseum. Amsterdam
Hij raakt diep gedeprimeerd, hij is de wanhoop nabij, hij verdraagt de eenzaamheid niet meer, hij vreest dat de votgende zenuwcrisis hem definitief in de waanzin za! storten, en hij huivert bij de gedachte dat hij zou verkwijnen in een gekkenhuis en een ondraagiijke iast zou worden voor zijn famiüe. Dat aiies ieidt tot een zeifmoordpoging op27 juii 1890. Hij schiet zich voor de borst, mist, gaat het café Ravoux binnen en gaat naar bed. Dokter Gachet en Theo snetten hem ter huip. Vincent brengt de 28" juii door op zijn bed, wachtend op de dood, terwiji hij voortdurend de pijp zit te roken. Zijn rust is her- steid : hij beseft dat hij het eindpunt van zijn tumuitueuze trip heeft bereikt en dat hij spoedig de rust zai vinden waarnaar hij zo wanhopig op zoek is geweest. )n de nacht van 28 op 29 juii sterft hij in het huis Ravoux rechtover het gemeentehuis van Auvers, juist zoais zijn geboortehuis rechtover het gemeentehuis van Zundert iag. Op 30 juii dragen Theo, dokter Gachet, Andries Bonger, Lucien Pissarro, Emite Bernard en /e père Tanguy hem ten grave in het kerkhof van Auvers.
Zijn broer Theo is zodanig getroffen door het veriies van Vincent dat hij zwaar ziek wordt. Van augustus 1890 tot januari 1891 wordt hij eerst in Parijs verzorgd en daarna brengt zijn vrouw hem naar Hoiiand. Hij sterft op 21 januari 1891 in een ziekenhuis in Utrecht, minder dan zes maanden na Vincent.
in aprii 1914 iaat zijn vrouw Jo- hanna het iichaam van Theo opgraven waarna het begraven wordt in Auvers waar de twee broers die zo aan eikaar gehecht waren in het ieven, voortaan zij aan zij rusten.
De weg der kweüingenMet de titei van een werk van de Russische schrijver Atexis Toistoï kan men uitdrukken weike weg
Vincent gedurende zijn kort ieven heeft gevoigd : de weg der kwei- tingen.
Op zoek naar een persooniijke reaiiteit die hem voortdurend ontsnapt, zai hij stechts een iange reeks, ja zeifs een iawine van mis- tukkingen kennen.
Door zijn impuisief, koppig, vurig, ruw en soms zeifs geweiddadig karakter en zijn zieketijke gevoeiig- heid is het hem onmogeiijk nor- maie mensetijke betrekkingen aan te knopen.
De eerste tegensiagen kent hij op schooi : zijn middeibare studies worden onderbroken, de toegang tot de fakuiteit Theoiogie in Amsterdam wordt hem geweigerd. Daarna votgen de misiukkingen op professioneei vtak ais kunst- werkverkoper en zijn konftikten met de kiiëntee) en de direktie van de gâterie Goupit en van de boekhan- de! in Dordrecht.
Zijn mistukking in zijn roeping ats dominee zai hem echter veei meer tekenen. Op een ogenbiik dat hij zijn schiiderstaient nog niet had ontdekt, meent hij dat hij in de voetsporen van zijn vader dominee moet worden. Zijn reiigieuze ijver draait uit op fanatisme. Hij staagt er wet vrij goed in de sympathie te wekken van de zieke en tijdende mijnwerkers door ze te verzorgen en door ze te heipen een beetje uit het siop te geraken, maar hij staagt er hoegenaamd niet in zijn reiigieuze boodschap over te brengen. Dit onvermogen heeft ernstige ge- votgen vermits het ieidt tot het ver- ties van zijn getoof. Het zat bovendien zijn gewetenstwijfel, zijn diepe schutdgevoetens tegenover zijn onvermogen zijn imputsen te beheersen, en zijn zondegevoeiens aanwakkeren : in de atmosfeer van het ktooster van Saint-Paui-de- Mausote krijgt hij opnieuw reiigieuze hattucinaties, hij schitdert doeken met retigieuze motieven.
De intense kteuren in het bekende doek van de kerk van Auvers verraden Vincents metafysische angsten.
Dit fundamenteie onvermogen om te communiceren speeit hem parten in ai zijn reiaties met zijn naasten. De betrekkingen die hij aanknoopt met de anderen iopen systematisch uit op onenigheid, twist of breuk : zówet met zijn ouders, zijn zusters Anna en Eiiza- beth, zijn werkgevers (gâterie Goupii, boekhandei in Dordrecht of nog de Kerkeraad van de Evan- geiisatieschoot), met zijn vrienden- schitders (zijn coiiega's in Den Haag, Antwerpen, van Rappard, Gauguin) en de misiukte poging tot een coitectief atetier. Hij zai stechts bevredigende reiaties hebben met enkeie personen die hem begrijpen zoais Emiie Bernard of dokter Gachet, of die marginaien zijn zoais hij, bijvoorbeetd Touiouse-Lautrec, of nog met eenvoudige mensen : de famities Routin en Ginoux in Aries, de fami- tie Ravoux in Auvers.
Een enkete ware vriend zai hem trouw biijven, nameiijk zijn broer Theo, wiens steun en trouwe en onbaatzuchtige vriendschap aiie krisissen en zetfs de spanningen van het samenwonen in Parijs overwinnen. Vincents gevoeiens tegenover Theo zijn gemengd : hij voeit een diepe genegenheid en grote dankbaarheid voor diegene die hij onophoudeiijk biijft bestoken om geid, schitdermateriaai of reprodukties van kunstwerken tos te krijgen. Hij apprecieert zijn raadgevingen en het feit dat Theo hem introduceert in de artistieke miiieus en hem verrijkende kontakten doet aanknopen. De financiëie afhanketijkheid tegenover Theo, de vaderroi die deze iaatste praktisch gaat speten, wekken bij Vincent gemengde gevoeiens en een psychotogische spanning : hij voeit zich afhanketijk van zijn broer,
<4u vers-sur-O/se.
La ma/son où vécuf ef mourt/f Van Gogh. Wef hu/s waar Van Gogh /eeMe en sf/'erf.
grande partie aussi parce qu'ii craint de sombrer dans !a foiie et de devenir une charge permanente pour son frère qu'ii décidera de mettre fin à ses jours.Ses reiations avec tes femmes provoquent égatement une perturbation psychique considérabie. Son physique ingrat, son caractère braque entraînent ptusieurs échecs amoureux : Ursuia Loyer, sa cousine Kate, ia voisine Margot Bege- mann. La tentative de suicide de cette dernière ie cuipabiiisera d'aiiieurs à ['extrême. Vincent est incapabie de conquérir et de garder ['amour d'une femme. Cette incapacité est tantôt subiimée dans des actes héroïques torsqu'ii maintient sa main dans ia fiamme d'une iampe à pétroie chez ies parents de Kate à Amsterdam ou iorsqu'ii se mutiie t'oreiite au rasoir et va i'of- frir à Rachet. Tantôt eite est vengée dans ta marginaiité affective et sexuette (cohabitation à ia Haye avec ta prostituée Sien, fréquentation des maisons de totérance).Vincent n'aura jamais eu de vraie famiiie, ii sera toute sa vie un soii- taire. Cette marginaiité aussi ie fait souffrir, c'est sans doute pourquoiii s'attache tant aux enfants qu i) rencontre : t entant de Sien qui iui
donne t'iitusion d'une famitte et pour tequet ii accepte pendant queiques mois une vie dégradée avec ia mère de i'enfant, et te fits de Théo, son neveu et fiiteui Vincent, dont i'état de santé déficient iui cause des inquiétudes extrêmes. On pourrait se demander si ['extraordinaire fécondité artistique de Vincent n'est pas un substitut ou un exutoire à une puision sexueiie qui n'a pu trouver sa concrétisation dans ta procréation d'enfants. Ses œuvres, peintes d'un seui coup, jamais retouchées, jamais reprises, ne sont-eiies pas un peu à i'image de ['acte amoureux qui, arrivé à sa conciusion, ne peut être repris ou améiioré?Ces composantes de ta vie person- netie, sociaie, affective, intime de Vincent nous permettent de mieux percevoir pourquoi cet être soii- taire est déchiré, écarteié, en proie
à une tension intérieure rarement apaisée, à une recherche iniassabie de sa réaiité personneiie et du destin qui est ie sien, tt écrira d'ait- teurs à Théo, trois jours avant sa mort, dans une iettre qu'ii portait sur iui au moment de sa tentative de suicide : « mon travaii à moi, j'y risque ma vie et ma raison y a sombré à moitié ».Ces tensions intérieures sont aggravées par un état de santé très déficient provoqué par une hygiène épouvantabie : abus de tabac,mauvais atcoot méthyiique bu sous forme d'absinthe, aiimentation dé- piorabte, surmenage constant, sommeii insuffisant. Eiies provoquent des crises aiguës et périodiques de schizophrénie compti- quées par des accès épiteptiques. La personnatité de Vincent est distoquée, comme dédoubiée : ii peut se montrer doux, charitabie et
windt zich daarover op, maar iangs de andere kant weet hij niet hoe hij hem hiervoor moet bedanken, tenzij door hem regeimatig zijn tairijke onverkoopbare doeken te sturen. Om zich vrij te maken gaat hij zeifs zo ver Theo (in Parijs in 1888) voor te steüen te trouwen met een minnares van deze iaatste, die in de weg komt te staan. Zijn vertrek naar Artes betekent in zekere zin een bevrijding van zijn broer, een uitdrukking van gewonnen zetf- standigheid. Het is in grote mate ook omdat hij vreest in de waanzin te vervatten en atdus een permanente tast te worden voor zijn broer, dat hij bestist er een einde aan te maken.
Zijn retaties met de vrouwen zijn ook een bron van aanzientijke psychische stoornis. Zijn onaantrek- ketijk voorkomen en zijn onstuimig karakter doen meerdere tiefdesretaties op de ktippen to- pen : Ursuta Loyer, zijn nicht Kate, de buurvrouw Margot Begemann. De zetfmoordpoging van deze taatste zat hem trouwens tot uiterste schutdgevoetens drijven. Vincent is niet in staat de tiefde van een vrouw te winnen en te houden. Deze onbekwaamheid wordt afgereageerd in hetdendaden wanneer hij zijn hand in de vtam van een otietamp houdt bij de ouders van Kate in Amsterdam en zich gruwe- tijk verbrandt of wanneer hij met een scheermes zijn oor afsnijdt en het aan Rachet gaat schenken. Dan weer wordt zij gewroken in de af- fektieve en sexuete marginatiteit (samenwonen in Den Haag met de prostituee Sien, bezoeken van on- tuchthuizen).
Vincent heeft nooit een echt gezin gehad, hij zat heet zijn teven een eenzaat btijven. Hij tijdt ook onder dit marginaat teven, dat is misschien de reden waarom hij zich zo hecht aan de kinderen die hij ontmoet : Siens kind dat hem de it- tusie van een gezin geeft (voor dat
kind is hij gedurende enkete maanden bereid een minderwaardig teven te teiden met de moeder van het kind), de zoon van Theo, zijn neef en petekind Vincent voor wiens stechte gezondheidstoestand hij uiterst bezorgd is. Men kan zich afvragen of de buitengewone artistieke vruchtbaarheid van Vincent geen substituut of een uittaatktep is voor een sexuete drang die hij niet heeft kunnen concretiseren door kinderen te krijgen. Zijn zijn werken, die in een trek geschitderd zijn, en nooit geretoucheerd of bijgewerkt werden, niet een beetje de weerspiegeting van de liefdesdaad, die, eens ze vottooid is niet meer kan hernomen, of verbeterd worden?
Aan de hand van at deze etementen van het sociale, affektieve, intieme persoontijke teven van Vincent kunnen we beter begrijpen waarom deze eenzaat verscheurd is, ten prooi is aan een innertijke spanning die zetden tot rust komt, aan een voortdurend zoeken naar zijn eigen identiteit en naar zijn eigen noodtot. tn een brief die hij bij zich had op het ogenbtik van zijn zetfmoordpoging schrijft hij Theo, drie dagen voor zijn dood, het vot- gende : « dat werk van mij, ik riskeer er mijn teven bij en mijn verstand heb ik er hatf bij ingeschoten ».
Deze innertijke spanningen worden nog erger door zijn zeer slechte gezondheidstoestand te wijten aan een verschrikketijke tevenswijze : overdadig roken, drankmisbruik en dan nog stechte methytatcohot in de vorm van absint, erbarmetijke voeding, voortdurend overwerkt, onvotdoende staap. Ze teiden tot acute en periodieke crises van schizofrenie die nog verergerd worden door epitepsie-aanvalten. Vincents persoontijkheid is onberekenbaar atsof hij een dubbete persoontijkheid had : hij kan zacht, mitd en mensetijk zijn wanneer hij
de zieken verzorgt en ineens wordt hij prikketbaar, agressief en ge- wetddadig. Door zijn schizofrenie vertiest hij kontakt met de reatiteit, hij teeft teruggetrokken in een denkbeetdige weretd van uitzinnige gedachten en hattucinaties. Hij gaat vreemd en ondoorgrondetijk handeten, terwijt zijn sociaat gedrag extravagant is (in Artes noemt men hem trouwens « rosse zot »). De krisissen votgen etkaar op in een typisch schizofreen proces met zetfverminking (oor afgesneden) en ten stotte met zetfmoordpoging.
De boodschap van de schitderVincents werk kan worden ingedeeld in twee wezentijk onderscheidene periodes, de Hottandse periode van aprit 1881 tot november 1885 (Etten, Den Haag, Drente en Nuenen) en de Franse periode van februari 1888 tot zijn dood (Artes, Saint-Rémy en Auvers-sur-Oise). Deze twee periodes zijn gescheiden * door een keerpunt dat een kapitate rot zat speten in de evotutie van de schitder, nametijk zijn respektieve verblijven in Antwerpen en in Parijs. tn de Hottandse periode ondergaat hij op artistiek vtak de in- vtoed van het Hottands reatisme en van de Franse romantische en reatistische schoot. Onder de indruk van de ettende en het vervat die hij in de Borinage heeft gezien en meegemaakt, en verzot op de werken van Zota en Dickens, schit- dert Vincent de nederige mensen, de verworpenen, de mijnwerkers, boeren, wevers en in het atgemeen alte arbeiders. Zijn sociate boodschap is « geschitderd met aarde », zijn donker patet is somber en bektemmend. Hij is ver- deetd tussen tegengestetde gevoe- tens. Enerzijds koestert hij tiefde voor de hete tijdende mensheid die nog groter wordt door zijn grote dorst naar tiefde, zijn grote behoefte om te geven die niet kan omgezet worden in een gestaagde mensetijke tiefderetatie. Hij is
humain, soignant ies maiades, et tout d'un coup i! devient irritabie, agressif et vioient. La maiadie schizophrénique entraîne une perte de contact avec ie monde rée), un repii dans ia sphère imaginaire des idées détirantes et des hattucina- tions. Les actes deviennent étranges, impénétrabtes, ta conduite so- ciate est extravagante (ne t'appet- te-t-on pas à Artes te « fou roux » ? ). Les crises suivent un processus schizophrénique typique avec automutitation (t'oreitte coupée) et enfin ta tentative de suicide.
Le message du peintre
L'œuvre de Vincent Van Gogh peut être découpé en deux périodes : ta période hottandaise, d'avrit 1881 à novembre 1885 (Etten, La Haye, ta Drenthe et Nuenen), et ta période française, de février 1888 à sa mort (Artes, Saint-Rémy et Auvers-sur- Oise). Ces deux périodes sont séparées par une charnière qui jouera un rôte capitat dans t'évotu- tion du peintre, it s'agit des séjours à Anvers et à Paris.
La période hottandaise subit sur te ptan artistique t'inftuence du réa- tisme hottandais et des écotes françaises romantique et réatiste. tm- pressionné par ta misère et ta déchéance qu i) a vues et vécues dans te Borinage, dévorant tes œuvres de Zota et de Dickens, Vincent peint tes humbtes, tes réprouvés, tes mineurs, paysans, tisserands et en générât tous tes travaitteurs. Son message sociat est « peint avec de ta terre », sa pa- tette bitumeuse est sombre et oppressante. tt est partagé entre des sentiments contradictoires. D'une part, it éprouve pour toute ['humanité souffrante, un attachement qui est d'autant ptus subiimé que sa grande soif d'amour, son grand besoin de donner ne peuvent se concrétiser dans un amour humain réussi, tt vibre d'un idéai sociaiiste,
un peu utopique, teinté d'humanisme romantique. D'autre part, ses échecs répétés te rendent sombre, tui donnent un sentiment d'impuissance à améiiorer te sort des réprouvés, tui font crier d'injustice devant ces situations que Dieu permet, tt en conçoit un vif sentiment de péché. Ces sentiments t'entraînent dans des toites sombres, à peine éciairées, où jouent tes ctairs-obscurs. tt met en évidence tes côtés tes moins avenants de ses sujets, accentue ieurs défauts, ou, comme certains de ses contemporains te tui reprocheront, voue un cutte à ta taideur. Cette période se termine par ta céièbre toiie des mangeurs de pommes de terre.
Ses préoccupations sociates se retrouvent égatement dans tes gravures et iitustrations à thème sociat dont it a commencé ta cottection à Londres, t) ne cessera d'en ras- sembter dans des pubtications an- gtaises (7/?e Grap/i/c, 7be ///usfra- fed London Mews), hottandaise (Ka^o/zë/re ///tvsfraf/e), beige (Uy- tenspieget de Rops et Degroux) ou françaises (t'tttustration, ta Vie Moderne, ta Revue tttustrée, te Musée Universet, Paris tiiustré, te Monde tttustré). tt pariera régutiérement dans ses tettres des ittustrateurs qu'it aime : Gustave Doré, Gode- froy Durant, Luke Fitdes, Chartes Green, Chartes Renouard et bien d'autres.
L'époque charnière des séjours à Anvers et Paris, c'est bien sûr ta découverte de ta couieur et de ta tumière, ce sont tes inftuences décisives de Rubens et des artistes japonais, des impressionnistes et pointittistes parisiens. Pris de passion pour tes estampes japonaises, it en accumuiera ptus de cinq cents! Sa paiette commence à s'éctairer dès son séjour à Anvers; à Paris it s'essaye à toutes tes techniques nouvettes. Réunissant toutes ces découvertes, it se crée
un styie propre qui éctatera dès son arrivée à Artes.
L'époque provençate et te séjour à Auvers sont nettement moins marqués par te thème sociat qui caractérisait ta période hottandaise. Certes, it continue à peindre des sujets humains dès qu'it te peut, mais ce sont ators ptutôt tes portraits de ceux avec tesquets it se tie d'amitié. De Provence, de ce « japon du Sud » monte bien davantage un véritabte hymne d'amour à ta vie, à ta nature, à taquette it incorpore une force quasi cosmique.
La quête de sa réatité personnette profonde, ta recherche de t'absotu, te refus des compromissions et des demi-mesures, te poussent à atteindre t'essentiet des choses, tt distoque tes formes, accentue tes contours, divise tes couieurs en surfaces franchement contrastées, tt apptique de targes coups de pinceau pieins de fougue, opposant tes tignes verticates et tes tignes horizontates. Avant de peindre, it précise soigneusement tes détaits de sa future toite dans son esprit puis it se met à peindre avec frénésie et acharnement, d'un seut coup, sans pratiquement se reprendre, sans retouche. Lorsque son état physique et mentat se dégradera, apparaîtront tes targes bouctes détirantes et mouvementées qui unissent ciei et terre. On connaît te mouvement vibratoire et onduiant, tes spirates ascension- nettes houteuses et désordonnées des cyprès qu'it représente. Les sujets deviennent vioients, rythmés et empâtés. Ators que tes premières toites étaient un hymne à ta vie, à ta joie et à ta renaissance (tour- nesots, soieiis, semeurs, champs verdoyants, meutes de foin), tes symbotes de mort commencent à apparaître (corbeaux, saute desséché, faucheurs). Faut-it voir dans ses déceptions amoureuses et dans te dédoubtement schizophrénique de sa personnaiité, ['origine pro-
At/yers-sur-O/se. Sfafue de Van Gogh pa/* Zad/dne.
Sfandùee/d s/an Van Gogh door Zad/dne.
doordrongen van een sociatistisch ideaat, een beetje utopisch, met een tintje romantisch humanisme. Anderzijds maken zijn herhaatde misiukkingen hem somber, ze geven hem een gevoei van onvermogen het tot van de minderbedeet- den te verbeteren. Ze doen hem huiien van onrechtvaardigheid voor deze situaties die God toeiaat. Hij houdt er een diep zondegevoet aan over. Deze gevoeiens drijven hem tot sombere doeken, nauwetijks veriicht met het spet van ticht en schaduw. Hij doet de minst bevai- iige kanten van zijn onderwerpen uitkomen, hij bekiemtoont hun gebreken of wijdt een kuitus aan de teiijkheid, zoais sommige van zijn tijdgenoten hem zutten verwijten. Deze periode eindigt met het beroemde doek van de aardappete- ters.Zijn sociate engagement is ook terug te vinden in de gravures en ii- tustraties met sociaat thema die hij begint te verzameien in Londen. Hij btijft zé steeds bijeenzameten uit Engetse (77?e Grapfi/c, 77?e //-
/tvsfrafed London /Vews), Neder- iandse (Kathoiieke itiustratie), Bei- gische (Uytenspiegei van Féiicien Rops en van Degroux) of Franse pubtikaties (L7//usfraf/on, La V/'e Moderne, La Ret/tve ///tvsfrée, Le Musée (Jn/Verse/, Par/'s ///tvsfré, Le Monde ///usfré). Hij zat in zijn brieven regeimatig spreken over zijn favoriete itiustrators : Gustave Doré, Godefroy Durant, Luke Fii- des, Chartes Green, Charles Re- nouard en vete anderen.
De verbiijven in Antwerpen en Parijs zijn het keerpunt door de ontdekking van kieur en ticht, het zijn de decisieve invtoeden van Rubens en van de Japanse artiesten, van
de Parijse impressionisten en pointitiisten. Hij staat in vuur voor de Japanse prenten, hij zai er in totaai meer dan vijfhonderd bijeenzameten ! Zijn paiet wordt het- derder vanaf zijn verbiijf in Antwerpen; in Parijs probeert hij aite nieuwe technieken uit. Door het samensmetten van at deze invtoeden en ontdekkingen, ontwik- kett hij een eigen stiji die van bij zijn aankomst in Artes opzien zai baren.
De Provençaaise periode en zijn verbiijf in Auvers zijn duideiijk minder getekend door het sociaie thema, dat de Hottandse periode kenmerkte. Hij btijft weiiswaar nog steeds mensen schitderen zodra hij dat kan, maar het zijn dan eerder de portretten van diegenen waarmee hij bevriend raakt. Uit de Provence, het « Japan van het zuiden » stijgt nog meer een ware ode aan het ieven, aan de natuur die hij een quasi kosmische kracht toeschrijft.
Zijn zoektocht naar zijn diepe persooniijke reaiiteit, zijn streven naar het absotute, zijn weigering van compromis en haive maatre- geten, drijven hem ertoe het es- sentiëte van de dingen na te streven. Hij rijt de vormen uiteen, be- ktemtoont de snijpunten, scheidt de boveniiggende kieuren in sterke kontrasten. Hij brengt brede, onstuimige penseeistreken aan en zet de vertikaie iijnen en de horizontaie tegenover eikaar. Vooraieer te schiideren, concipieert hij zorg- vutdig de detaits van zijn toekomstig doek in zijn geest, waarna hij zich in vuur en viam aan het schitderen zet, praktisch in een enkete trek zonder zich te herpakken, zonder retouche. Wanneer zijn psychische en mentaie toestand achteruit gaat, verschijnen de grote uitgetaten en bewogen krutien die hemet en aarde bij eikaar brengen, iedereen kent de trittende en got- vende beweging, de onstuimige en
fonde de ['apparition de couptes de femmes dans certaines toiies produites au cours des derniers mois de sa vie?
Vincent joue sur ia iuminosité des couieurs pures, couieurs primaires— jaune, bieu et rouge —, ainsi que sur ['opposition des couieurs compiémentaires. ii exptique d'ait- ieurs tui-même ta signification de ce choix : « j'ai cherché par des contrastes de rouge et de vert à exprimer des terribies passions humaines ». Le choix des couieurs traduit donc iui aussi ia grande tension intérieure du peintre. Même torsqu'ii dessine à ia piume,ii s'efforce de rendre ies « cou- teurs » par des hachures différenciées.
En descendant vers ie Midi, it suit ies traces de Courbet, qui avait
séjourné chez ie peintre Bruyas à Montpeitier. ti se rend dans ie pays d'origine de Fragonard (Grasse), Monticetii (Marseiiie), Cézanne, Granet (Aix) et d'artistes iocaux comme Loubon ou Guigou. Vincent ouvre ia voie à beaucoup d'autres peintres du Nord qui iront chercher dans te Sud ta tumiére, ia couieur et ['inspiration. Citons Mo- net, Renoir, Signac et uttérieure- ment Bonnard, Braque, Buffet, Chagait, Dufy, Kandinsky, Matisse, Modigtiani, Soutine, Vasareiy et tant d'autres peintres contemporains.Van Gogh infiuencera tes Nabis (Sérusier, Bonnard, Vuiiiard) de même que ies Fauves (Derain, Van Dongen, Viaminck, Matisse). Mais, en fait, Van Gogh sera surtout un des pionniers de ['expressionnisme. [[ exercera une infiuence profonde sur Soutine, Chagait, Rouauit, Ensor, ainsi que sur tes expressionnistes atiemands du groupe D/e Brüc/re. Si son rêve de réunir ies artistes dans un travait commun, dans une espèce de démocratie de t'art, n'a jamais pu se concrétiser par t'Ateiier du Midi, si sa tentative d'association avec Gauguin se révète catastrophique, cette idée sera pourtant reprise et réaiisée par ie groupe aitemand du Bauhaus, qui réunira de 1919 à 1933 des créateurs de disciptines différentes : architecture, peinture et scuipture.A Zundert, à travers te Borinage, à Auvers-sur-Oise, au monastère de Saint-Paui-de-Mausoie, on conserve tes traces du passage de Van Gogh. A Zundert et à Auvers, on peut admirer des scuiptures que Zadkine a dédiées à Vincent et à son frère Théo. A Nuenen a été ouvert un centre de documentation qui rassembie de nombreux documents sur te séjour que Vincent y fit.Le musée du Jeu de Paume à Paris, te musée Boymans-Van Beu-
ningen à Rotterdam présentent piusieurs œuvres très intéressantes de Vincent, mais ia meiiteure façon de pénétrer t'œuvre magistraie de Van Gogh est de visiter deux musées qui iui sont spéciaiement dédiés : te Rijksmuseum Vincent Van Gogh à Amsterdam, dont ['agencement intérieur n'est pas sans rappeter te musée Guggenheim de New York, et te Rijksmuseum Kröiier-Müiier à Otterto. Situé au Nord d'Arnhem au miiieu du mer- veiiteux parc nationai de ta Hoge Veiuwe dans un cadre de bruyère sauvage, ce dernier musée renferme une cottection de près de trois cents œuvres de Van Gogh et donne une exceiiente idée de t'évotution de ceiui qui a taissé au totai, maigré tes pertes et destructions, huit cent quatre-vingts toiies et pius de miiie sept cents dessins, qu'ii ne signait — quand it tes signait — que de son seut prénom.Face à des autoportraits, dont ii nous a taissé de nombreux exemptes, on ne peut que se sentir soi- même remis en question, torsque son regard nous taisse entrevoir un être écarteié, torsque ie bieu de ses yeux inquiets nous scrute d'une manière presque insoutenabie, nous dévisage et nous interroge sur nous-mêmes.
Paul TELUER.
wanordeiijke opktimmende spiraien waarmee hij zijn cipressen voor- steit. De onderwerpen worden ge- weidig, ritmisch en opgebtazen. Daar waar de eerste doeken een ode aan het ieven, aan de vreugde en aan de wedergeboorte waren (zonnebioemen, zon, zaaiers, groene akkers, hooibergen), komen nu stiiaan de symboten van de dood boven (raven, dorre witgen, maaiers). Tijdens de taatste maanden van zijn ieven schiidert hij vrouwenkoppeis op sommige doeken. Moet de ware verkiaring hiervoor gezocht worden in zijn iiefdesontgoocheiingen en in de schizofrene ontdubbeiing van zijn persooniijkheid ?
Vincent speett in op de iuminositeit van de zuivere kieuren, de primaire kieuren : geei, biauw en rood, ats- ook op de tegenstetiing tussen de compiementaire kteuren. Hij ver- ktaart trouwens zeif de betekenis van deze keuze : « aan de hand van rood-en-groen kontrasten heb ik getracht verschrikketijke men- setijke passies uit te drukken ». De keuze der kteuren verraadt dus ook de grote innertijke spanning van de schiider. Zetfs wanneer hij met de pen tekent, tracht hij << kteuren » weer te geven door arceringen in verschittende richtingen.
Afdatend naar de Midi votgt hij de voetsporen van Courbet die een tijd bij de schitder Bruyas in Mont- pettier verbteef. Hij gaat naar het tand van herkomst van Fragonard (Grasse), Monticetti (Marseitte), Cézanne, Granet (Aix) en ptaatse- tijke artiesten zoais Loubon of Guigou. Vincent baant de weg voor vete andere schitders van het noorden die in het zuiden op zoek gaan naar ticht, kteur en inspiratie. Vermeiden we Monet, Renoir, Sig- nac en tater Bonnard, Braque, Buffet, Chagatt, Dufy, Kandinsky, Matisse, Modigtiani, Soutine, Va- sarety en zovete andere hedendaagse schitders.
Van Gogh zat de « Nabis » (Séru- sier, Bonnard, Vuittard) beïn- vtoeden evenats de Fauvisten (De- rain, Van Dongen, Vtaminck, Matisse). Maar in feite is Van Gogh voorat een van de pioniers van het expressionisme. Hij zat een diepgaande invioed uitoefenen op Soutine, Chagatt, Rouautt, Ensor, evenats op de Duitse expressionisten van de groep DZe BrücKe. Hij heeft zijn droom de artiesten samen te brengen in een ge- meenschappetijk werk, in een soort kunstdemocratie, nooit kunnen waarmaken in het Afe/Zer du MZdZ en zijn poging om zich te verenigen met Gauguin is katastrofaat gebteken, maar de idee zat evenwet hernomen en verwezentijkt worden door de Duitse groep Bauhaus die van 1919 tot 1933 beoefenaars van verschittende kunsttakken zat verenigen : architektuur, schitder- en beeidhouwkunst.
tn Zundert, in de Borinage, in Auvers-sur-Oise, in het ktooster van Saint-Paut-de-Mausote bewaart men de sporen van Van Goghs verbiijf aidaar. tn Zundert en in Auvers, kan men de beetdhouwwerken bewonderen die Zadkine aan Vincent en aan zijn broer Theo heeft opgedragen, tn Nuenen werd een dokumen- tatiecentrum geopend waar tatrijke dokumenten over Vincents verbtijf atdaar werden verzametd. Het museum van het Jeu de Paume in Parijs, het Boymans-Van Beunin- genmuseum in Rotterdam bewaren meerdere zeer interessante werken van Vincent.
De beste manier om het magistrate werk van Van Gogh te doorgronden is nochtans twee musea te bezoeken die in het bijzonder aan zijn werk zijn gewijd : het Rijksmuseum Vincent Van Gogh in Amsterdam waarvan de binnenin- richting doet denken aan het Gug- genheimmuseum van New York, en het Krötter-Mütter Rijksmuseum in
Otterto. Dit taatste museum, gete- gen ten noorden van Arnhem, midden in het prachtige nationate park van de Hoge Vetuwe, in een kader van witde heide, bevat een verza- meting van bijna driehonderd werken van Van Gogh en geeft een uitstekend idee van de evoiutie van een schitder die, ondanks de verhezen en vernietigingen, in totaat achthonderdtachtig doeken en meer dan duizendzevenhonderd tekeningen heeft gemaakt, die hij enkel met zijn voornaam tekende— voor zover hij ze tekende.Ats je de zeifportretten ziet die hij ons in grote getate heeft nagetaten, kan je niet naiaten jezetf weer vragen te stetten, wanneer zijn biik ons een verscheurd wezen taat zien, wanneer het biauw van zijn onrustige ogen ons op bijna on- draagtijke wijze doorgrondt, naar ons tuurt en ons gaat ondervragen over onszetf.