AYƏTULLAH MƏHƏMMƏD MƏHƏMMƏDİ REYŞƏHRİ

İSLAMDA AİLƏ SƏADƏTİ

Mütərcim: Dr. Əfzələddin Rəhimov

Mütərcimdən1

Heç kimə gizli deyildir ki, ailə, insanın formalaşmasında ən mühüm rol oynayan amildir. Məhz ilk dəfə ata-anasının isti ailə ocağında dünyaya göz açan körpələr, onların qarşılıqlı olaraq bir-birilərinə məhəbbət, sevgi və sayğı göstərdiklərinin şahidi olur. Elə bu sevgidən dünyaya gəlmiş körpə, sonralar onların davamlı məhəbbətinin nəticəsi olaraq qayğı və şəfqət görür. Evdə ata-ananın bir-birilərinə hörmət, mərhəmət və dəyər verərək rəftar etdiyini müşahidə edən körpə, böyüdükcə bütün bunları mənimsəyir, adət və ya əxlaqına həkk edir. Bu tərbiyə onu təkcə valideynlərinə deyil, bütün cəmiyyətə şərəfli, ləyaqətli, şəfqətli və düzgün insan olaraq təqdim edilməsində mühüm və əsaslı rol oynayır. Ailə tərbiyəsi valideynlərin bir-birilərinə və övladlarına qarşı rəftarları, onları saleh əməlli bir şəxsiyyət kimi yetişdirir. Necə ki, Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Allah-təala, övladının xətalarını bağışlamaqla və ona dua etməklə, onun yaxşı əməl sahibi olmasına (ata-anasına xeyirxahlıq etməsinə) kömək edən şəxsdən (valideynlərdən) razı olsun."1

Amma əksinə bu körpə, dünyaya gəldiyi gündən ailədaxili münaqişələrin, valideynlərinin bir-birinə qarşı kobud rəftarlarının, adını belə çəmək istəmədiyim müxtəlif xoşagəlməz davranışların şahidi olarsa, onun olduqca acınacaqlı psixiloji və mənəvi halını təsəvvür etmək elə də çətin deyildir. Görəsən,

1 - "Biharül-ənvar", 104\98; "Səvabül-əmal", səh. 221; "Əmali-Səduq", səh. 363; "Əl-Müsənnəf", İbn Əbi Şeybə, 6\101

2

valideynləri, yaddaşına qəm-kədər, kin-küdurət, iztirab və qəzəb həkk olmuş bu körpənin gələcəkdə onlarla qarşı və cəmiyyətdə başqalarına qarşı necə davranacağını umurlar? Həmçinin, ailədə övlada qarşı qeyri-etik davranışlar, onun şəxsiyyətini sındırmaq, təhqir etmək, döymək və sair kimi doğru olmayan yaramaz əməllər, onun ruhi sarsıntılar içində böyüməsinə, daim içinə qapalı olmasına, ya əksinə davakar və rəhimsiz, qəddar, təcavüzkar olmasına gətirib, çıxarır. Allahın elçisi (s) bu barədə belə buyurur: "Allah-təala, övladlarını onların üzünə ağ olmağa məcbur edən, ata-anaya nifrin edər."1 Unutmaq lazım deyildir ki, ailə bütöv bir cəmiyyətin, millətin və dövlətin modeli və kiçik formasıdır. Əgər bir cəmiyyətdə mövcud olan ailələr, möhkəm təməllərə və sağlam mühitə sahib olarsa, deməli, o cəmiyyət də, möhkəm bünövrəyə və sağlam mühitə malikdir. Azərbaycan xalqı, hələ qədim zamanlardan bəri daim ailə həyatını müqəddəs saymış və onun davamlılığına dəyər vermişdir. Ərin ailədə öz həyat yoldaşına hörmətlə davranması, ona dəyər verməsi, cəmiyyətimizdə müqəddəs ana obrazını yaratmışdır. Qadının öz ərinə itaət edərək, ona daim sayğı və ehtiramla yanaşması isə zəhmətkeş və müdrik ata simvolunu zehinlərə həkk etmişdir. Bütün bunlarda qədim milli dəyərlərimiz, adət-ənənələrimizin müəyyən qədər payı olsa da, islam dininə etiqad bəsləyən xalqımızın öz dininə qarşı itaətkarlığının və

1 - "Biharül-ənvar", 104\103; "Əl-Müsənnəf", İbn Əbi Şeybə, 6\93

3

sayğısının xüsusi rolu vardır. Çünki dinimiz bu yönümdə çox əsrarəngiz, misilsiz və hərtərəfli göstərişlərə malikdir. Elə bu baxımdan da, biz bu dəyərli kitabın tərcüməsini əziz xalqımıza təqdim etməyi özümüzə borc bildik.Diqqət etmək lazımdır ki, bu kitab ailə haqqında Quran ayələrinin və hədislərin şərhsiz toplusundan ibarətdir. Müəllif bir neçə məqalədə şərhlər vermiş və mətləbi izah etmişdir. Amma ailə haqqında islam dininin fikrini bilmək üçün bu kitabı pərakəndə formada deyil, tam şəkildə oxumaq lazımdır. Ümidvarıq, bu kitab dəyərli xalqımıza gözəl bir mənəvi töhfə olsun. Amin!

Giriş

4

Ailə, kişi və qadının evlənməsi ilə başlayır və övlad sahibi olduqları zaman əhatə dairəsi genişlənir. Bu quruluş, insan şəxsiyyətinin formalaşdıran və cəmiyyətin kamilləşməsində mühüm rol oynayan əsas amildir. Elə buna görə də, islam dini insanın kamilliyə ucalmasını qarşısına məqsəd qoyduğu üçün, bu təyinedici rola malik quruluşun daha möhkəm olması və onun dağılmasının qarşısını almaq məqsədilə mühüm tövsiyələr buyurmuşdur. İnsanın fitrəti ilə tam uyğun olan bu göstərişlər, bu yöndə olan başqa tövsiyələrlə müqayisə etdikdə, bir daha islam dininin həqiqətən də, ilahi vəhydən qaynaqlandığının şahidi olarıq. Deməli, sağlam ailə quruluşuna sahib olmaq və onun dağılmasının qarşısını almaq üçün bu ilahi göstərişlərə əməl etməliyik.Qurani-kərimin və islami rəvayətlərin buyuruqlarına başlamamışdan öncə, bu məsələlərə diqqət etmək lazımdır:

Ailə quruluşunun müqəddəsliyi Ailə quruluşu, islam dininin nəzərində elə böyük məqama və müqəddəsliyə malikdir ki, başqa heç bir şeylə müqayisə edilə bilməz. Allahın-elçisi (s) hədislərin birində buyurur: "İslamda heç bir bina (quruluş), evlənmək qədər Allah-təala yanında sevimli deyildir."1 Ailə haqda bundan daha möhtəşəm bir kəlam söyləmək mümkün deyildir. Bu kəlamdan belə başa

1 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\383

5

düşülür ki, ailə quruluşu, islam dinində mövcud olam bütün dəyər verilən təməl quruluşların əsası və köküdür. İslam dininin ailə həyatına verdiyi dəyər və qiymətin hikməti, onun ərsəyə gəlməsində mühüm rol oynamaqla birgə, dağılmasının da, qarşısını alır. İslam dini, ailə yaşayışının müqəddəs bir həyat olduğunu bəyan etməklə, qadınların cinsi və qeyri-cinsi istismarı qarşısında möhkəm bir səd çəkmiş və yeni quldarlıq prinsiplərini aradan qaldırmağa çalışmışdır.

Ailə müqəddəsliyinə qarşı çıxanlar Bu gün, bəşər övladını təhdid edən xətər, ailə müqəddəsliyinə və ülviliyinə qarşı çıxan qüvvələrdir. İnsanları sümürməyə və istismar etməyə adət etmiş bəzi qüvvələr, ailənin müqəddəsliyini və ülviliyini, öz çirkin istəkləri və mənafeləri üçün təhlükə görürlər. Bunun üçün də, ailənin sadə bir quruluş olduğunu təbliğ etməklə, onun müqəddəsliyinə xələl yetirməyə çalışırlar.

Ailə qurmaqda məqsədAiləni müqəddəs bir həyat və yaşayış saymayan bəzilərinin evlənməkdən əsil hədəfi, cinsi istəklərini təmin etməkdir. Bəzən hətta bundan başqa heç bir məqsədləri belə yoxdur. Amma Qurani-kərim və islami rəvayətlər, ailə qurmaq üçün müxtəlif hikmətlər və ruhi, əxlaqi, ictimai, dini səbələr ortaya

6

qoymuşdur. Bütün bunlar, həqiqətdə, islam dininin ailə quruluşunun sağlamlığı və onun möhkəmliyi üçün təqdim etdiyi bir sıra köklü, bünövrəli təməl prinsiplərdən ibarətdir. 1. Mənəvi rahatlıqQurani-kərimin açıq-aşkar buyuruğuna əsasən ailə qurmağın ilk hədəfi mənəvi rahatlıq əldə etməkdən ibarətdir: "Sizin üçün onlarla ünsiyyət edəsiniz deyə, öz cinsinizdən zövcələr xəlq etməsi, aranızda (dostluq) sevgi və mərhəmət yaratması da Onun qüdrət əlamətlərindəndir. Həqiqətən, bunda (bu yaradılışda) düşünən bir qövm üçün ibrətlər vardır!"1 Qeyd olunan ayə bir neçə ilahi dərslərə malikdir ki, bu da, öz növbəsində ailə quruluşunun müqəddəsliyini və ülviliyini yetirir: A. Nəsillərin davam etməsiBu ayədə ilk ilahi dərs, Allahşünaslıq dərsi, həyat yoldaşının yaradılması, ailə qurmağa şəraitin münbit olması və gələcək nəsillərin davamını təmin etməkdən ibarətdir: "Sizin üçün öz cinsinizdən zövcələr xəlq etməsi..."Necə ki, başqa ayələrdə də, bu ilahi dərs, bir olan Allahın lütf və mərhəmətini bizə anladır:

- "Göyləri və yeri yoxdan yaradan (Allah) sizin üçün özünüzdən (öz cinsinizdən) zövcələr, cütlər yaratmışdır."2

- Allah sizi (atanız Adəmi) torpaqdan, sonra nütfədən xəlq etmiş, sonra da sizi (kişi və qadın olmaqla) cüt-cüt yaratmışdır.3

1 - Rum, 21 2 - Şura, 11 3 - Fatir, 11

7

İnsan nəslinin, həyat yoldaşının vasitəsi ilə artması və davam tapması, (təkcə insanlarda deyil, hətta başqa canlılarda da,)1 bir Allahşünaslıq dərsidir. Müfəzzəl ibn Ömərin rəvayətinə əsasən, İmam Sadiq (ə) bu ilahi dərs haqqında buyurur: "Qapının iki tərəfindən birində nərdələri müşahidə etdiyin zaman onların əbəs yerə oraya bərkidildiyinimi düşünürsən? Doğrusu, dəqiq bilirsən ki, nərdənin biri, o birisi ilə birləşərək qapının məsləhətini (açılıb-başlanmasını) təmin etsin. Erkək canlının da, dişi canlıya qarşı olan cinsi meyli, nəslinin davam tapmasını təmin etmək üçündür. Deməli, özlərini çoxbilmiş və filosof adlandıran, amma yaranışın bu möcüzəsini görməkdə aciz olan bəzi avam insanlar, onun müəyyən və nizam-intizamlı bir hədəf üzərində idarə olunmasını dərk edə bilmirlər."2

Bəli, kişinin təsadüf nəticəsində yaranması və sonra qadının da, eyni təsadüf nəticəsində dünyada var olması, (bütün canlıların da bu minvalla erkək-dişi olaraq, "təsadüfən" yaranması) mümkün deyildir. Deməli, bütün bunları yaradan, dünyanın hikmətli bir Allahı mövcuddur.

B. Asudə həyatın bünövrəsi Ayədə ailə həyatını bəyan edən zaman buyurulan ikinci təkallahlıq dərsi, yaranış aləmində ailənin asudəli və rahatlıq bəxş edən bir quruluş olmasıdır: "Sizin üçün onlarla ünsiyyət edəsiniz deyə..."Dünyanın hikmətli Tanrısı, kişi və qadını bir-birilərini tamamlamaq, kamilləşdirmək üçün yaratdı. Elə bu səbəbdən də, onlar ailə şəkilində birlikdə həyat 1 - Rəd, 3; Qaf, 7; Zariyat, 492 - "Biharül-ənvar", 3\75

8

sürməsələr, asudəlik və təskinlik tapa bilməyəcəklər. Əllamə Təba-təbai bu haqda yazır: "Kişi və qadın elə xüsusiyyətlərə malikdirlər ki, bir-birilərini tammamlayırlar. Nəsillərin yaranması onların birləşməsinin meyvəsidir. Onlardan hər biri, özü-özlüyündə naqis və o birinə ehtiyaclıdır. Onlar birlikdə olduğu zaman vahid və kamil bir həyat yaradırlar ki, nəsillərin yaranmasına səbəb olur. Elə bu ehtiyac və naqislik, onların bir-birilərinə sarı meyillənməsinə və birlikdə təskinliyə çatmasına gətirib, çıxarır. Çünki hər naqislik, kamilliyini axtarır. Hər bir ehtiyaclı varlıq, onun ehtiyaclarını təmin edən kamilliyin ardınca tələsir."1

Bu təbii cazibə, dünyanın müdrik rəhbərinin, (Allah-təalanın), insan və digər canlıların nəslinin davam etməsi üçün qoyduğu qanundur. İmam Sadiqdən (ə) belə rəvayət olunur: "İnsanın evlənməsi üçün səbəb kimi, təkcə övlad dünyaya gətirmək olsaydı, (və heç bir ləzzət hiss etməsəydi,) onun bu yöndə səhlənkarlıq və laqeydlik göstərərək, bəşərin nəslini tam azaltmağı, ya da ki, yox etməyi mümkün olardı."2 Ən əhəmiyyətlisi budur ki, islami rəvayətlərimizdə sırf maddi bir ləzzət olan cinsi əlaqəyə xüsusi müqəddəslik və dəyər verilmişdir.

C. Mərhəmət və sevgi ocağıAyədə ailə həyatını bəyan edən zaman buyurulan üçüncü təkallahlıq dərsi, müdrik Yaradanın ailəni mərhəmət və sevgi ocağı qərar verməsidir. Həqiqətdə, mərhəmət və sevgi ailə quruluşunun möhkəmliyində ən əsas amildir. Hər nə qədər bu amil öz yerini

1 - "Əl-Mizan fi təfsiril-Quran", 16\166 2 - "Biharül-ənvar", 3\79

9

qoruyub saxlasa, evlilik həyatına bir o qədər də, möhkəm əlaqələr və asudə yaşayış hakim olacaqdır. Allah-təala təbii şəkildə, evliliyi mərhəmət və sevginin yaranmasına səbəb etmişdir. Bir kişi Peyğəmbərin (s) yanına gəlib dedi: Ey Allahın elçisi! Mən bir işə mat-məəttəl qalmışam. Doğrudan da, təəccüblüdür! Bir kişi bir qadınla evlənib ki, (evlənməmişdən öncə) nə qadın onu görüb, nə də ki, o qadını görüb. Amma evləndikdən və yaxınlıq etdikdən sonra aralarında səmimiyyət yaranır və bir-birilərinə həmdəm olurlar. Onlar üçün ən dəyərli və sevimli şey, yalnız bir-biriləridir.Peyğəmbər (s) buyurdu: "Aranızda (dostluq) sevgi və mərhəmət yaratması da Onun qüdrət əlamətlərindəndir.1"2

Deməli, evliliyin daha da çox isti ailə ocağına çevirilməsi və onun xeyir-bərəkətlərindən bəhrələnmək üçün, bu ilahi vergini, mərhəmət və sevgini müxtəlif şəkildə uzun müddətli və hərtərəfli proqramlarla inkişaf etdirmək lazımdır. Mərhəmət və məhəbbətin müxtəlif fərqləri haqqında belə deylmişdir: 1. Məhəbbət, başlanğıcda ünsiyyətin səbəbidir. Amma sonda, kişi və qadından biri zəif və güçsüz olduqda, xidmət göstərməyə qadir olmadıqda, mərhəmət öz vəzifəsini icra edir.2. Məhəbbət, böyüklərə aiddir. Bununla da, bir-birilərinə qayğı göstərirlər. Amma kiçik övladlar, mərhəmət kölgəsi altında böyüyüb, başa çatırlar.

1 - Rum\21 2 - "Kəşfül-əsrar", 7\446; "Kəşfül-bəyan", 7\299

10

3. Məhəbbət, çox zaman qarşılıqlı olmalıdır. Amma rəhmət, birtərəfli də, ola bilər. Çünki, güzəşt, öz mənafeyindən keçməyi tələb edir.1 Əllamə Təba-təbai yazır: Ailə məhəbbət və rəhmətin cilvələrindən biri kimi, bir tərəfdən iki şəxsi birləşdirir, başqa cəhətdən isə onların hər ikisinin, xüsusilə də, qadının öz azyaşlı övladına mərhəmət göstərməsinə, ona hamilik etməsinə, qayğısına qalmasına, geyiminə, yeməyinə və tərbiyəsi ilə məşğul olmasına səbəb olur. Əgər bu məhəbbət və mərhəmət olmasaydı, bəşərin nəsli tükənər və həyat davam edə bilməzdi.2

2. Davranışların tənzimlənməsiQurani-kərimin buyuruğuna əsasən, qız və oğlanın evlənməsi, təqva libasına sahib olmaq deməkdir. Çünki bu səmavi kitab, bədənin maddi paltarı və bər-bəzəklərinin kənarında, ruhun ən dəyərli libası və zinəti kimi təqvanı (Allahdan qorxaraq günahlardan uzaqlaşmağı) göstərir. Buyurur: "Ey Adəm oğulları! Sizə ayıb yerlərinizi örtəcək bir geyim və bir də bəzəkli libas (və ya mal-dövlət) nazil etdik. Lakin təqva libası daha yaxşıdır (xeyirlidir)."3

Başqa bir ayə isə qadın və kişinin bir-birinin libası olduğunu açıq-aşkar bəyan edir: "Onlar sizin, siz də onların libasısınız (bir-birinizə həddindən artıq yaxınsınız)."4

1 - "Təfsiri-Nümunə", 16\392 2 - "Əl-Mizan fi təfsiril-Quran", 16\166 3 - Əraf, 26 4 - Bəqərə, 187

11

Bu iki nurlu ayəni bir-birinin kənarında qərar verərək, nəticə almaq istəsək, görərik ki; ailə qurmaq, təqva libasının nümunələrindən biri sayılır. Elə buna görə də, Peyğəmbərimiz (s) hədislərin birində buyurur: "Kim evlənsə, dininin yarısını qoruyub saxlamışdır."1

Başqa bir hədisdə buyurulur: "Elə bir cavan yoxdur ki, o, ailə qurduğu zaman şeytan fəryad çəkərək belə söyləməsin: "Vay mənim halıma! Vay mənim halıma! Dininin üçdə iki hissəsini artıq mənin fitnə-fəsadımdam qorudu." Deməli bəndə dininin qalan hissəsini ilahi təqva ilə qorumalıdır."2

3. İctimai quruluşun tənzimlənməsi Ailə qurmaq, təkcə cavan nəslin ruhi təskinliyini təmin edərək, əxlaqi davranışlarının tənzimlənməsinə əsaslı şəkildə xidmət etmir. Doğrusu, insan cəmiyyətinin formalaşmasında da, mühüm rol oynayır. İmam Hadi (ə) buyurur: "Allah-təala evliliyi qəlblərin bir-biriləri ilə ülfət bağlaması və qohumluq əlaqələrinin yaranması üçün qərar verdi. Onun vasitəsi ilə qohumluq əlaqələrini yaratdı və onu məhəbbət və mehribanlıq mayəsi etdi. Bunda insanlar üçün ilahi nişanələri vardır."3 Əsl həqiqətdə, ailənin insan cəmiyyətinin formalaşmasındakı rolu o qədər böyükdür ki, İmam Rzadan (ə) nəql edilmiş rəvayətə əsasən, əgər Quranda və Peyğəmbərin (s) sünnəsində (üslublarında) onu təyid edən heç bir dəlil-sübut tapılmasaydı belə, onun cəmiyyətə bəxş etdiyi 1 - "Əl-Kafi", 5\329; "Əl-Məqnə", səh. 103 2 - "Biharül-ənvar", 103\221; "Əl-Cəfəriyyat", səh. 893 - "Əl-Kafi", 5\373

12

müxtəlif xeyir-bərəkətlər, ağıllı insanları evlənməyə vadar edərdi. Rəvayətin mətni belədir: "Ailə qurmağa hətta (Qurani-kərimdə) aydın şəkildə ayə ilə təkid olunmasaydı və həmçinin (Peyğəmbərimizin) sünnəsində görülməsəydi belə, sösüz ki, qohumlara yaxşılıq etmək, yad insanlarla ünsiyyət qurmaq, qəlblər arasında ülfət yaratmaq, hüquqlara qarşılıqlı riayət etmək, cəmiyətin artması, həyatın eniş-yoxuşlarına və zəmanənin çətinliklərinə sinə gərməyi öyrətmək məqsədilə övlad tərbiyə etmək kimi (evliliyin sayəsində olan bu xeyirli işlər naminə) hər ağıllı insan evlənməyə həvəs göstərər və hər məntiqli şəxs ailə qurmağa can atardı."1

4. Tövhid ənənələrinin yayılmasıDinimizin ailə qurmağa bu qədər təkid və təşviq etməsinin və ailə təməllərinin möhkəmləndirilməsi, davam etməsi üçün bütün səylərinin səbəblərindən biri də, insani dəyərlərin qorunub saxlanması, tövhid əqidəsinin, ənənələrinin və islam dininin yayılmasından ibarətdir. İnsan nəslinin davam etməsi elə bu hədəflədir. Peyğəmbərimizdən (s) rəvayət olunan aşağıdakı hədis də, bu məsələyə işarə edir: "Mönin şəxsin evlənməsinə nə mane olur? Bəlkə Allah ona elə övladlar qismət edəcək ki, yer üzünü "La ilahə illəl-lah" (şüarı) ilə dolduracaqlar."2

Ailə qurmaqda ən əsas hədəfƏn mühüm məsələ budur ki, Qurani-kərim ailə qurmağın fəlsəfəsini bəyan etdiyi zaman, Allah-təalanın, insan üçün zövcəsini yaratmaqdan, evlilik bəxş etməkdən məqsədinin, bəşərin nəslinin davam

1 - "Əl-Kafi", 5\373; "Məkarimül-əxlaq", 1\449 2 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\382; "Vəsailüş-şiə", 14\3

13

etməsi, əxlaqi, ictimai fəsadlardan uzaqlaşması və islami dəyərlərin yayılması olduğunu söyləmir. Həqiqətdə, ailə qurmağın fəlsəfəsinin elə bir şey olduğuna işarə edir ki, o olmadan insanın yaranışının heç bir hədəfləri həyata keçə bilməz. Bu, ruhi təskinlik və asudəlikdən ibarətdir.Ruhi təskinlik və asudəlik olmadan, cavan şəxsdən təqva gözləmək yersizdir. Ruhi təskinlik və asudəlik olmadan, sağlam nəsil, əxlaqi, ictimai əmin-amanlıq və dini-tövhidi ənənələr, dəyərlər heç zaman müvəffəqiyyət qazana bilməz. Bu haqda olan tədqiqatların nəticəsində aydın olub ki; ruhi iztirablar və mənəvi rahatsızlıq, əxlaqi və ictimai fəsadların ümdə səbəblərindəndir. Cavanlar arasında yayılmış tükürpədici cinayətlər və intiharların çoxu, bundan qaynaqlanır. Elə buna görə də, ailə qurmaq, ruhi təskinliyin, əxlaqi və ictimai dəngənin tənzimlənməsində əsas rol oynaya bilər. Məhz bu, Quarni-kərimin və islami rəvayətlərin ailə qurmağa həvəsləndirməsinin və bu müqəddəs quruluşun dağılmasının qarşısını almağa təşviq etməsinin əsas səbəbidir. İndi isə biz bilməliyik ki, hansı ailə quruluşu insana ruhi təskinlik bəxş edir? Necə belə bir ailəyə sahib olmaq olar? Ruhi təskinlik bəxş edən ailə quruluşuna mane olan amillər hansılardır? Möhkəm ailə təməllərinə necə sahib olmaq olar və ailədə ruhi təskiliyi, aramlığı necə yaratmaq olar? Sağlam ailə

14

quruluşunu təhdid edən, onu süstləşdirən və dağılmasına gətirib çıxaran səbəblər nədir?

15

BİRİNCİ BÖLÜM

Ailə qurmaq

Birinci fəsil

16

Evlənməyə həvəsləndirmək

1\1Ailə qurmağın əhəmiyyəti

1. Allahın rəsulu (s): İslamda heç bir bina (quruluş), evlənmək qədər Allah-təala yanında sevimli deyildir.1

2. Allahın rəsulu (s): Dörd vaxt göyün (rəhmət) qapıları (insanların üzünə) açılar: ... və ailə qurulan zaman.2 3. Allahın rəsulu (s): Kim mənim, Davudun, Süleymanın və İbrahimin dininə etiqad bəsləyirsə, evlənmək qüdrəti olan təqdirdə, ailə qurmalıdır.3

4. Allahın rəsulu (s) : Kim mənim dinimi sevirsə, mənim sünnəmə (davranışlarıma, qoyduğum adət-ənənələrə, üslublara) uyğun hərəkət etməlidir. Ailə qurmaq mənim adət-ənənələrimdəndir.4

5. Allahın rəsulu (s): Ailə qurun. Çünki mən qiyamət günündən sonra sizin sayınızın başqa ümmətlərdən daha çox olması ilə qürrələnəcəyəm. Hətta anasının bətnindən (yarımçıq) düşmüş körpə, narahat və qəmgin halda behiştin qapısına gəldikdə, ona "Behiştə daxil ol!"-deyiləcək. Amma o, belə söyləyəcək: Atam-anam məndən öncə behiştə daxil olmayınca oraya girməyəcəyəm.5

1 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\383; "Biharül-ənvar", 103\2222 - "Cameül-əxbar", səh. 273; "Biharül-ənvar", 103\221 3 - "Kənzül-ümmal", 16\2804 - "Əl-Kafi", 5\494; "Biharül-ənvar", 103\222; "Əs-Sünənül-kübra" , 7\1245 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\383; "Məanil-əxbar", səh. 291

17

6. Allahın rəsulu (s): Evlənmək mənim sünnəmdəndir. Deməli, kim mənim sünnəmə uyğun rəftar etməsə, məndən deyildir. Ailə qurun. Çünki sizin sayınızın başqa ümmətlərdən daha çox olması ilə iftixar edəcəyəm.1 7. Allahın rəsulu (s): Evlənmək mənim sünnəmdir. Mənim sünnəmə arxa çevirən məndən deyil.2

8. Həzrət Əli (ə): Evlənin! Çünki Allahın peyğəmbəri (s) buyurdu: "Kim mənim sünnəmə itaət etməyi sevirsə, (bilsin ki,) evlənmək mənim sünnəmdəndir.3

2\1Ailə qurmağın xeyir və bərəkətləri

9. Allahın rəsulu (s): Ərsiz qadınları evləndirin. Çünki (bununla) Allah-təala onların əxlaqını gözəlləşdirər. Ruzilərini artırar və onların mürüvvətini çoxaldar.4

10. Allahın rəsulu (s): Allah-təalanın yanında, ailəli şəxsin qıldığı iki rükət namaz, subay şəxsin qıldığı vetmiş rükət namaz dəyərindədir.5

11. Allahın rəsulu (s): Allah-təalanın yanında, ailəli şəxsin qıldığı iki rükət namaz, subay şəxsin gecəni

1 - "Sünəni-ibn Macə", 1\592; "Kənzül-ümmal", 16\271 2 - "Məcməül-bəyan", 8\566; "Əvaliyil-lai", 3\283 3 - "Xisal", səh. 616; "Tuhəfül-üqul", səh. 105 4 - "Əl-Firdəvs", 2\293; "Dəaimül-islam", 2\196 5 - "Səvabül-əmal", səh. 62; "Biharül-ənvar", 103\219

18

ibadətlə məşğul olub, gündüz oruc tutmasından daha qiymətlidir.1

12. Allahın rəsulu (s): Yatmış halda olan evli, Allah-təala yanında, (gündüzlər) oruc tutub, gecələr ibadət etmək üçün yuxudan qalxan subay şəxsdən daha üstündür.2

13. Allahın rəsulu (s): Evlənən şəxsə ibadətlərinin yarısının savabı (qabaqcadan) əta olunar.3

14. Allahın rəsulu (s): Hər kimə bu dörd şey qismət olsa, daha axirət aləmi üçün (saleh) əməllər əncam verməməyə üzür və bəhanəsi qalmaz: Ona dünya və axirət işlərində yadım edən ləyaqətli qadın, (itaətkar) yaxşı övlad, öz şəhərində iş sahibi olmaq, yaxşı əxlaqa sahib olduğu üçün inanlarla gözəl davranmaq və mənim Əhli-beytimi sevmək.4

15. Allahın rəsulu (s): Ləyaqətli qadın ərinin dinini qorumağına köməkçidir.5

16. Həzrət Əli (ə): Ləyaqətli qadın(ı sevmək) dünya malı(na hərislik, dünyapərəstlik) sayılmır. Doğrusu, o, axirət (əməllərindən)dir. Çünki axirətiniz üçün çalışmağınıza səbəb olur. Belə ki, özünüz yemək hazırlasaydınız, heyvanlarınızı otlağa aparsaydınız və yatağınızı özünüz səliqəyə salsaydınız, axirət işlərini layiqincə yerinə yetirə bilməzdiniz.6

1 - "Təhzibül-əhkam", 7\239; "Qürbül-əsnad", səh. 20 2 - "Cameül-əxbar", səh. 272; "Biharül-ənvar", 103\221 3 - "Müsnədi-Əbi Yəla", 4\237; "Mətalibül-aliyə", 2\33 4 - "Əd-Dəəvat", səh. 40; "Biharül-ənvar", 103\ 2205 - "Əl-Firdəvs", 2\301 6 - "Rəbiül-əbrar", 4\296

19

17. İmam Sadiq (ə): Mömin şəxs üç şey üçün (axirətdə) hesab-kitab verməz: Yediyi yemək, geydiyi paltar və ona günahlardan uzaqlaşmaq üçün yardım edən ləyaqətli qadın.1

3\1Övladlarınızı evləndirin

18. Allahın rəsulu (s): Övladın atanın boynunda üç haqqı var: Ona gözəl ad qoysun, ona savad versin və yetkinlik çağına çatanda onu evləndirsin.2

19. Allahın rəsulu (s): Övladın atanın boynunda haqqı budur ki; ... qız övladıdırsa, anası ona ehtiram qoymalıdır... tez bir zamanda onu ər evinə yollamalıdır.3

20. Allahın rəsulu (s): Hər kimin övladı evlilik yaşına çatdıqda, onu evləndirmək imkanı olduğu halda, (bundan imtina etsə,) övladı günah etdikdə onun (valideyninə) yazılar.4 21. Allahın rəsulu (s): Tövratda belə yazılıb: Hər kimin qızı on iki yaşına5 şatdıqda onu ərə verməsə, qızı bu səbəbə günaha batsa, onun günahı valideyninin boynunadır.6

22. Allahın rəsulu (s): Hər kəs qızını evləndirsə, qiyamət günü onun başına şahlıq tacı qoyular.7

1 - "Əl-Kafi", 6\ 180; "Təhzibül-əhkam", 7/ 401 2 - "Təfsiri-Qurtubi", 18\195; "Kənzül-ümmal", 16/417 3 - "Əl-Kafi", 6\ 49; "Təhzibül-əhkam", 8/ 112 4 - "Kənzül-ümmal", 16/442; "Əl-Firdəvs", 3\486; "Şöbül-iyman", 6\401 5 - Məqsəd o zamanın yetkinlik yaşıdır. Qədim dövrlərdə insanlar yetkilik yaşına daha erkən yaşda çatırdılar. 6 - "Kənzül-ümmal", 16/456; "Əl-Firdəvs", 4\123; "Şöbül-iyman", 6\4027 - "Kənzül-ümmal", 16/451

20

23. Nəsrüd-dür: Allahın elçisindən (s) belə rəvayət olunur: Oğlan və qızlarınızı evləndirin!Soruşdular: Ey Allahın peyğəmbəri! Oğlanlarımızı evləndirə bilərik, (bu iş asandır,) amma qızlarımızı necə ərə verək?Buyurdu: Onları qızıl və gümüşlə bəzəyin, onlara gözəl paltarlar geyindirin və yaxşı cehiz verin ki, istəyənləri tapılsın.1

4\1Ərsiz qadınları evləndirmək

الحين و منكم األيامى أنكحوا و إن إمائكم و عبادكم من الص عليم واسع الله و فضله من الله يغنهم فقراء يكونوا

Qurani-kərim: (Ey möminlər!) Aranızda olan subay kişiləri və ərsiz qadınları, əməlisaleh (yaxud evlənməyə qabil) kölə və cariyələrinizi evləndirin. Əgər onlar yoxsuldurlarsa, Allah öz lütfü ilə onları dövlətli edər. Allah (lütfü, mərhəmətilə) genişdir, (hər şeyi) biləndir!2

Hədislər:24. Allahın rəsulu (s): Evlənin və ailə qurun! Agah olun! Müsəlman kişinin bir qadının (ailəsinin) gündəlik ehtiyaclarını ödəməsi, onun xoşbəxtliyindəndir. İslam dininə görə, Allah-təala yanında heç bir şey, evliliklə abad olan ev qədər dəyərli deyildir.3

1 - "Nəsrüd-dar", 1\174; "Kənzül-ümmal", 16/586; "Əl-Firdəvs", 2\2922 - Nur, 32 3 - "Əl-Kafi", 5\328; "Vəsailüş-şiə", 14\5

21

25. Allahın rəsulu (s): Hər kəs, iki mömini bir-birinə qovuşdurmaq üçün səy göstərsə, Allah-təala (axirətdə) ona dürr və yaqutdan olan saraylarda məskunlaşmış min huri ilə evləndirər. Onun bu yolda atdığı hər addıma və ya söylədiyi hər kəlməyə görə, bir il gecələr ibadətlə məşğul olub, gündüzlər oruc tutmağın savabı verilər.1

26. Allahın rəsulu (s): Hər kim mömin qardaşını, ona həmdəm olan, rahatlıq gətirən və həyatda yardım edən bir qadınla evləndirsə, Allah-təala (axirətdə) onu hurilərlə evləndirər. Peyğəmbərinin əhli-beytindən olan sadiq insanlar və (mömin) qardaşlarla həmsöhbət edər.2

27. Allahın rəsulu (s): Hər kəs mömin qardaşını evləndirsə, Allah-təala (qiyamət günü) onun başına şahlıq tacı qoyar. 3

28. İmam Sadiq (ə): Hər kəs subay şəxsi evləndirsə, Allah-təala qiyamət günü ona mərhəmət nəzəri ilə baxar.4

29. İmam Kazim (ə): Üç şəxs, (qurtuluş üçün) Allahın (rəhmət) kölgəsindən başqa heç bir kölgənin olmadığı bir gündə, Tanrının ərşinin gölgəsinə (himayəsinə) sığınaraq, nicat taparlar: Öz müsəlman qardaşını evləndirən, ona xidmət göstərən və yaxud onun sirrini qoruyub saxlayan şəxlər.5

1 - "Elamüd-din", səh. 420; "Səvabül-əmal", 340; "Cameül-əxbar", səh. 274 2 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\174; "Biharül-ənvar", 75\ 364 3 - "Əl-Möcəmül-kəbir", 20\189; "Hilyətül-övliya", 8\47; "Əl-Möcəmül-əvsət", 9\105 4 - "Biharül-ənvar", 7\298; "Kafi", 5\331 5 - "Biharül-ənvar", 74\356; "Xisal", səh. 141

22

5\1Evlənməmək qadağan edilmişdir

30. Allahın rəsulu (s): Allah, "mən heç bir zaman evlənməyəcəyəm"-deyən,1 subay kişi və qadınlara lənət etsin.2

31. "Müsnədi ibn Hənbəl": Səmurə rəvayət edir: Peyğəmbər (s) (ömrünün sonunadək) subay yaşamağı qadağan etmişdir.3

32. İmam Sadiq (ə): Allahın elçisi (s) qadınların (ömrünün sonunadək) subay qalmalarını və evlənməmələrini qadağan etmişdir.4 33. "Müsnədi-ibn Hənbəl": Ənəs rəvayət edir: Allahın peyğəmbəri (s) (müsəlmanlara) evlənməyi əmr edir və subay yaşamaqdan çəkindirirdi. Buyururdu: Mehriban və doğmaq qabiliyyətinə malik qadınlarla evlənin. Mən qiyamət günü başqa peyğəmbərlərin müqabilində sizin sayınızın çox olmasına görə qürrələnəcəyəm.5

Evlənməmək pislənişdir34. Allahın rəsulu (s): Mənim ümmətimin ən yaxşıları, ailə quran şəxslərdir. Ən pisləri isə evlənməyənlərdir.6

1 - Əlbəttə üzürlü səbəblər istisna edilməklə.2 - "Əl-Firdəvs", 3\466; "Əl-Cəfəriyyat", səh. 147 3 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 7\268; "Müsnədi-İshaq ibn Rahəvi", 3\708 4 - "Dəaimül-islam", 2\193; "Vəsailüş-şiə", 14\117 5 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 4\488; "Səhihi-ibn Həbban", 9\337 6 - "Cameül-əxbar", səh. 273; "Məcməül-bəhreyn", 2\695

23

35. Allahın rəsulu (s): Sizin ölülərinizin ən pisləri, (ömür boyu) ailə qurmayan şəxslərdir.1

36. Allahın rəsulu (s): Sizin ailə qurmayaraq dünyasını dəyişən yaxınlarınız, yenidən dünyaya gəlsələr, mütləq evlənərlər.2

37. Sünəni Səid ibn Mənsur: Əbu Nəcih rəvayət edir: Allahın elçisi (s) buyurdu: "Zavallıdır. Evlənməyən kişi, zavallıdır."Soruşdular: Ey Allahın elçisi! Evlənməyə qadir olub, amma evlənməyən şəxslər də belədir?Buyurdu: Bəli.Sonra sözünə davam etdi: "Zavallıdır. Evlənməyən qadın, zavallıdır." Soruşdular: Ey Allahın elçisi! Evlənməyə qadir olub, amma evlənməyən şəxslər də belədir?Buyurdu: Bəli.3

38. Allahın rəsulu (s): Evlənmək imkanı olub, amma evlənmək istəməyən şəxs məndən deyil.4

39. Allahın rəsulu (s): Qadınlardan qaçan kişiyə, Allahın, mələklərin və insanların lənəti olsun! Yəhya ibn Zəkəriyyadan başqa heç kimə evlənməmək caiz sayılmadı.5

40. Allahın rəsulu (s): İslamda evlilikdən qaçmaq caiz deyildir.6

1 - "Biharül-ənvar", 103\220; "Təhzibül-əhkam", 7\239 2 - "Əvalil-lai", 3\283 3 - "Sünəni-Səid ibn Mənsur", 1\138; "Təfsiri-Sələbi", 7\91; "Usdül-ğabə", 6\306 4 - "Sünəni-Darəmi", 2\569; "Əs-Sünənül-kübra" , 7\125 5 - ""Kənzül-ümmal", 16\ 282; " Üsuli-sittəti əşər", səh. 18 6 - "Sünəni-Əbi Davud", 2\141; "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 1\617

24

41. "Əl-Müsənnəf": Şəddad ibn Əvs rəvayət edir: Məni evləndirin. Çünki Allahın peyğəmbəri (s) mənə evlənmədən, Allahın görüşünə (o biri dünyaya) getməməyi tapşırdı.1

42. İmam Kazim (ə): Bir kişi atam Cəfərin (ə) yanına gəldi. Atam ondan soruşdu: Evlisən?Cavab verdi: Xeyir.Buyurdu: Dünya və onda olanların hamısı mənim olsa belə, bircə gecə həyat yoldaşımsız sübh etmək istəmərəm.2

İkinci fəsil

Ailə qurmağın hikmətləri أنفسكم من لكم خلق أن آياته من و - إليها لتسكنوا أزواجا

لقوم آليات ذلك في إن رحمة و مودة بينكم جعل و يتفكرون

زوجها منها جعل و واحدة نفس من خلقكم الذي هو - ا إليها ليسكن اها فلم حملت تغش حمال ت خفيفا به فمر

ا آتيتنا لئن ربهما الله دعوا أثقلت فلم من لنكونن صالحا اكرين الش

Qurani-kərim: - Sizin üçün onlarla ünsiyyət edəsiniz deyə, öz cinsinizdən zövcələr xəlq etməsi, aranızda (dostluq) sevgi və mərhəmət yaratması da Onun qüdrət əlamətlərindəndir. Həqiqətən, bunda (bu yaradılışda) düşünən bir qövm üçün ibrətlər vardır!3 1 - "Əl-Müsənnəf", İbn Əbi Şeybə, 3\270; "Təhzibüt-təhzib", 5\90 2 - "Qürbül-isnad", səh. 20; "Biharül-ənvar", 103\217 3 - Rum\21

25

- Sizi tək bir nəfərdən (Adəmdən) xəlq edən və onunla ünsiyyət etmək (sakit, rahat olmaq) üçün onun özündən zövcəsini (Həvvanı) yaradan Odur.1

Hədislər:43. "Təfsiri-Sələbi": Məşixə rəvayət edir: Bir kişi Peyğəmbərin (s) yanına gəlib dedi: Ey Allahın elçisi! Mən bir işə mat-məəttəl qalmışam. Doğrudan da, təəccüblüdür! Bir kişi bir qadınla evlənib ki, (evlənməmişdən öncə) nə qadın onu görüb, nə də ki, o qadını görüb. Amma evləndikdən və yaxınlıq etdikdən sonra aralarında səmimiyyət yaranır və bir-birilərinə həmdəm olurlar. Onlar üçün ən dəyərli və sevimli şey, yalnız bir-biriləridir.Peyğəmbər (s) buyurdu: " Aranızda (dostluq) sevgi və mərhəmət yaratması da Onun qüdrət əlamətlərindəndir.2"3

44. "Əl-Kafi": Məhəmməd ibn Yəhya... Müaviyə ibn Vəhəbdən rəvayət edir: İmam Sadiqin (ə) belə söylədiyini eşitdim: Allahın elçisi (s) müsəlmanların bir qisminin şəhid olduğu bir savaşdan qayıtmışdı. Qadınlar onun yanına gəlib, şəhid olmuş şəxslər haqqında soruşdular. Bir qadın irəli gəlib soruşdu: Ey Allahın peyğəmbəri! Filankəsin başına nə gəldi?Peyğəmbər (s) buyurdu: O, sənin yaxının idi?Cavab verdi: Atam idi?

1- Əraf\189 2 - Rum\21 3 - "Kəşfül-əsrar", 7\446; "Kəşfül-bəyan", 7\299

26

Buyurdu: Allaha həmd-səna et və "Hər şey Allahdandır və hamımız Onun hüzuruna dönəcəyik"-söylə. Çünki o, şəhid oldu.Qadın yenə soruşdu: Bəs filankəsin aqibəti necə oldu?Buyurdu: O sənin qohumun idi?Dedi: Qardaşım idi.Buyurdu: Allaha həmdü-səna et və "Hər şey Allahdandır və hamımız Onun hüzuruna dönəcəyik"-söylə. Çünki o da şəhid oldu.Qadın Peyğəmbərin (s) buyurduqlarını eşitdikdən sonra soruşdu: Filankəsin aqibəti necə oldu?Peyğəmbər (s) buyurdu: O, sənin yaxının idi?Cavab verdi: Həyat yoldaşım idi.Buyurdu: Allaha həmdü-səna et və "Hər şey Allahdandır və hamımız Onun hüzuruna dönəcəyik"-söylə. Çünki həyat yoldaşın şəhid oldu.Qadın ağlayaraq, fəryad etməyə başladı.Peyğəmbər (s) buyurdu: İmanmıram, bu qadın ərini sevdiyi qədər hansısa qadın ərini sevsin.1

45. "Əl-Kafi": Əhməd... Müəmmər ibn Xəlladın vasitəsilə rəvayət edir: İmam Kazimin (ə) belə buyurduğunu eşitdim: "Allahın rəsulu (s) Cəhşin qızına dedi: "Dayın Həmzə qətlə yetirildi." Qadın istirca2 söyləyib, belə cavab verdi: Mən bunu Tanrı dərgahında bir mükafat sayıram.

1 - "Əl-Kafi", 5\506; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\559 2 - "Hər şey Allahdandır və hamımız Onun hüzuruna dönəcəyik"- cümləsi, istirca adlanır. (Mütərcim.)

27

Sonra Peyğəmbər (s) buyurdu: "Qardaşın da qətlə yetirildi". Qadın yenə istirca söyləyib, belə dedi: Mən bunu da Tanrı dərgahında bir mükafat sayıram.Peyğəmbər (s) buyurdu: "Həyat yoldaşın da şəhid oldu". Bunu eşidən qadın əlini başına qoyaraq vay-şivən etməyə başladı. Allahın elçisi(s) bu zaman buyurdu: "Heç bir şey bir qadın üçün onun ərinin yerini verə bilməz".46. İmam Sadiq (ə): (Adəm və Həvvanın yaranışı haqda söhət açarkən) buyurdu: Allah-təala Adəmi torpaqdan yaratdıqda mələklərinə ona səçdə etməyi əmr etdi. Sonra Adəmin yatmasına əmr etdi. Həvvanı yaratdı... Adəm (ayıldıqdan sonra) özünə bənzəyən gözəl və zərif bir (dişi) məxluq gördü. Onunla söhbət etdi. Həvva onun anlayacağı bir şəkildə danışırdı. Adəm (ə) soruşdu: "Sən kimsən?" Dedi: "Mən gördüyün kimi, Allahın yaratdığı bir məxluqam".Elə bu vaxt Adəm (ə) dedi: İlahi! Bu gözəl varlıq kimdir ki, kənarında olmaq və ona baxmaq mənimlə onun arasında ünsiyyət (bağlılıq) yaradır?"Allah-təala buyurdu: "Ey Adəm! Bu bəndəm Həvvadır. İstəyirsənmi ki, sənin həmdəmin, həmsöhbətin olsun və əmirlərinə itaət etsin?"Adəm (ə) dedi: "Bəli, ey mənim Tanrım? Mən bütün ömrüm boyu buna görə sənə minnətdar olaram".1

47. Həzrət Əli (ə): Üç şey ünsiyyət yaradar: (Əri ilə) uzlaşan qadın, layiqli övlad və uyğun dost.2

1 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\379; "İləlüş-şəraye", səh 172 - "Qürərül-hikəm", h. 2109; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 65

28

48. İmam Zeynülabidin (ə): Həyat yoldaşının haqqı budur ki; sən onun Allah-təala tərəfindən sənə təskinlik bəxş edən və ünsiyyət, bağlılıq yaratmaq üçün əta olunduğunu biləsən. Bil ki, o, Tanrı tərəfindən sənə bəxş olunmuş bir nemətdir. Deməli, ona hörmət etməli və onunla mehriban olmalısan.1

49. Əl-Xisal: Əbu Xalid Sicistani belə rəvayət edir: İmam Sadiq (ə) buyurdu: Hər kimdə bu beş nemətdən biri olmasa daim həyatı acı, fikri pərişan və qəlbi sıxıntı içərisində olar: Sağlam bədən, əmin-amanlıq, ruzinin çoxluğu, münasib həmdəm.Mən soruşdum: Münasib həmdəm kimdir?Buyurdu(ə): Yaxşı həyat yoldaşı, yaxşı övlad və yaxşı həmsöhbət. Sonra buyurdu: Beşincisi isə (bunların hamısını özündə cəmləyən) asayişdir.2

2\1Mənəvi təskinlik yaradır

50. İmam Hadi (ə): Allah-təala evliliyi qəlblərin bir-biriləri ilə ülfət bağlaması və qohumluq əlaqələrinin yaranması üçün qərar verdi. Onun vasitəsi ilə qohumluq əlaqələrini yaratdı və onu məhəbbət və mehribanlıq mayəsi etdi. Bunda insanlar üçün ilahi nişanələri vardır.3

2\2

1 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\621 "Məkarimül-əxlaq", 2\3012 - "Xisal", s. 284; "Məkarimül-əxlaq", 1\4373 - "Əl-Kafi", 5\373

29

Ülfət və mehribanlıq yaradır51. İmam Rza (ə): Ailə qurmağa hətta (Qurani-kərimdə) aydın şəkildə ayə ilə təkid olunmasaydı və həmçinin (Peyğəmbərimizin) sünnəsində görülməsəydi belə, sösüz ki, qohumlara yaxşılıq etmək, yad insanlarla ünsiyyət qurmaq, qəlblər arasında ülfət yaratmaq, hüquqlara qarşılıqlı riayət etmək, cəmiyyətin artması, həyatın eniş-yoxuşlarına və zəmanənin çətinliklərinə sinə gərməyi öyrətmək məqsədilə övlad tərbiyə etmək kimi (evliliyin sayəsində olan bu xeyirli işlər naminə) hər ağıllı insan evlənməyə həvəs göstərər və hər məntiqli şəxs ailə qurmağa can atardı.1

3\2Əxlaqı və ictimai azğınlıqların qarşısını alır

لهن لباس أنتم و لكم لباس هن -خير ذلك التقوى لباس و -

Qurani-kərim:- Onlar sizin, siz də onların libasısınız (bir-birinizə həddindən artıq yaxınsınız).2

- Və təqva libası daha yaxşıdır (xeyirlidir).3

Hədislər:52. Allahın rəsulu (s): Elə bir cavan yoxdur ki, o, ailə qurduğu zaman şeytan fəryad çəkərək belə söyləməsin: "Vay mənim halıma! Vay mənim halıma!

1 - "Əl-Kafi", 5\373; "Məkarimül-əxlaq", 1\449 2 - Bəqərə, 187 3 - Əraf, 26

30

Dininin üçdə iki hissəsini artıq mənin fitnə-fəsadımdan qorudu." Deməli bəndə dininin qalan hissəsini ilahi təqva ilə qorumalıdır.1 53. Allahın rəsulu (s): Ey cavanlar! Aranızda hər kimin evlənməyə qüdrəti çatırsa, evlənsin. Çünki evlənmək gözü harama baxmaqdan daha çox saxlayar və insanı abırlı, heysiyyətli edər. Hər kimin evlənməyə qüdrəti çatmırsa, oruc tutsun. Çünki oruc tutmaq şəhvəti azaldar.2

54. "Əl-Kafi": Kəlib ibn Müaviyə Əsədi, İmam Sadiqdən (ə) belə rəvayət edir: Allahın rəsulu (s) buyurdu: "Kim evlənsə, dininin yarısını qoruyub saxlamışdır."3

Başqa bir hədisdə isə artırılır: " Və qalan hissəsini isə ilahi təqva ilə qoruyub saxlamalıdır."4

55. Allahın rəsulu (s): Hər kim ailə qursa, dininin yarısını qazanar, qalan yarısını isə ilahi təqva ilə əldə edə bilər.5

56. Allahın rəsulu (s): Allah-təala hər kimə ləyaqətli qadın qismət etsə, ona dininin yarısını qorumaqda kömək etmişdir. Bununla belə qalan yarısını ilahi təqva ilə irəliləməlidir.6

57. Allahın rəsulu (s): İnsan bu üç məqsədlə borc alsa və onu ödəyə bilmədən ölsə, Allah-təala (sanki) onun borcunu ödəməyi öz öhdəsinə alar... (Onlardan 1 - "Biharül-ənvar", 103\221; "Əl-Cəfəriyyat", səh. 892 - "Kənzül-ümmal", 16/451; "Səhihi-Buxari", 5\1950 3 - "Əl-Kafi", 5\329; "Əl-Məqnə", səh. 103 4 - "Biharül-ənvar", 103\219; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\383 5 - "Əl-Möcəmül-əvsət", 7\332; "Təfsiri-Qurtubi", 9\337 6 - "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 2\175; "Şöbül-iyman", 4\383

31

biri də,) günah işlətməkdən qorxduğu üçün borc alaraq ailə quran, özünü günahdan qoruyan, amma dünyasını dəyişdiyi üçün onu ödəyə bilməyən şəxsdir.1

58. İmam Sadiq (ə): Allah-təala öz Peyğəmbərinə (s) lazım olan hər bir şeyi öyrətmişdir. Onlardan da biri budur ki; Peyğəmbərimiz günlərin bir günü minbərə qalxaraq ilahi həmd-sənadan sonra xalqa belə buyurdu: "Ey insanlar! Mərhəmətli və elm sahibi olan Tanrı tərəfindən gələn Cəbrayıl mənim yanıma gəlib, belə söylədi: Yeniyetmə (həddi-büluğa çatmış) qızlar ağacların meyvələrinə bənzəyirlər, yetişdikləri zaman dərilməzlərsə, günəşin şüaları onları xarab edəcək və küləklər onları pərən-pərən salacaq. Yeniyetmə (həədi-büluğa çatmış) qızlar da belədirlər. Onlar həddi-büluğa çatdıqları zaman evlənməkdən başqa dərmanları yoxdur. Yoxsa fitnə-fəsaddan amanda qalmayacaqlar. Çünki onlar da bəşər övladlarıdır.2

4\2

1 - "Əl-Müntəxəbu min Müsnədi Əbd ibn Həmid", səh. 138; "Təhzibül-kəmal", 22\3392 - "Təhzibüt-əhkam", 7\397; "Rövzətül-vaizin", səh. 410

32

Tövhid ənənələrinin yayılması و آدم اصطفى الله إن عمران آل و إبراهيم آل و نوحا

ية( *) العالمين على سميع الله و بعض من بعضها ذر في ما لك نذرت إني رب عمران امرأت قالت )*(إذ عليم

بطني را ميع أنت إنك مني فتقبل محر (*) العليم الس ا أعلم الله و أنثى وضعتها إني رب قالت وضعتها فلم يتها إني و كاألنثى الذكر ليس و وضعت بما و مريم سم يتها و بك أعيذها إني يطان من ذر جيم الش الر

أنبتها و حسن بقبول ربها )*(فتقبلها نباتا و حسنا لها عندها وجد المحراب زكريا عليها دخل كلما زكريا كف إن الله عند من هو قالت هذا لك أنى مريم يا قال رزقا زكريا دعا )*( هنالك حساب بغير يشاء من يرزق الله ية لدنك من لي هب رب قال ربه سميع إنك طيبة ذر

الدعاءQurani-kərim: Allah Adəmi, Nuhu, İbrahim övladını və İmran ailəsini aləmlər (məxluqat, insanlar, bəşər övladı) üzərində seçilmiş (üstün) etdi. Onlar biri digərindən törəmiş bir nəsil idilər. Allah eşidəndir, biləndir! (Ya Rəsulum!) İmranın zövcəsinin (Hənnənin): “Ey Rəbbim, bətnimdəkini sənə xidmətkar (qul) olmaq üçün nəzir edirəm. (Bu nəziri) məndən qəbul et! Əlbəttə, Sən eşidənsən, bilənsən!”- dediyini xatırla! Onu (bətnindəkini) doğduğu zaman: “Ey Rəbbim! Mən qız doğdum”- söylədi. Halbuki, Allah onun nə doğduğunu və oğlanın qız kimi olmadığını yaxşı bilirdi. (Hənnə:) “Mən onun adını Məryəm qoydum, onu və onun nəslini məlun Şeytandan (Şeytanın şərindən) Sənə tapşırıram” (dedi). Belə olduqda, Rəbbi (Məryəmi) yaxşı qəbul etdi, onu gözəl bir fidan kimi böyütdü və Zəkəriyyaya tapşırdı. Zəkəriyya hər dəfə (Məryəmin) ibadət etdiyi mehraba

33

girdikdə, onun yanında bir ruzi olduğunu görərdi. (Zəkəriyya:) “Ya Məryəm, bunlar sənin üçün haradandır?”- dedikdə, o: “Allah tərəfindəndir!”- deyə cavab verərdi. Həqiqətən, Allah istədiyi şəxsə hədsiz ruzi verər! (O zaman) Zəkəriyya Rəbbinə dua edərək dedi: “Ey Rəbbim! Mənə də Öz tərəfindən pak bir övlad bəxş et! Sən, həqiqətən, duaları eşidənsən!”1

Hədislər:59. Allahın rəsulu (s): Mönin şəxsin evlənməsinə nə mane olur? Bəlkə Allah ona elə övladlar qismət edəcək ki, yer üzünü "La ilahə illəl-lah" (şüarı) ilə dolduracaqlar.2

60. Allahın rəsulu (s): Yaqubun oğlu Yusif qardaşını gördükdə ondan soruşdu: Ay mənim qardaşım! Məndən sonra axı necə evlənə bildin? Dedi: Atam mənə evlənməyi əmr etdi və buyurdu: "Əgər yer üzünü Tanrıya həmd-səna oxuyacaq övladlarla doldura bilərsənsə, belə də et."3

61. İmam Sadiq (ə): (Yusifin (ə) onu tanımayan qardaşı Benyaminlə söhbəti haqqında söylədiyi zaman) : Yusif (ə) soruşdu: Onun (Yusif) üçün nə qədər kədərləndin?Dedi: Elə kədərləndim ki, on bir övladımın hamısının adını onun adından aldım.

- "Amma ondan sonra (çoxlu) qadınlarla evlənmiş və (çoxlu) övlad sahibi olmusan!"

1 - Ali–İmran, 33-38 2 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\382; "Vəsailüş-şiə", 14\3 3 - "Əvalil-lai", 3\288; "Biharül-ənvar", 12\266

34

- Mənə dəyərli atam belə əmr etdi: Ailə qur! Bəlkə Allah sənə elə övladlar qismət edəcək ki, yer üzünü Allaha həmd-səna oxumaqla dolduracaqlar.1

Üçüncü fəsil

Ailə qurmağa mane olan məsələlər3\1

Kasıblıqdan qorxmaqالحين و منكم األيامى أنكحوا و و عبادكم من الص

الله و فضله من الله يغنهم فقراء يكونوا إن إمائكم عليم واسع

Qurani-kərim: (Ey möminlər!) Aranızda olan subay kişiləri və ərsiz qadınları, əməlisaleh (yaxud evlənməyə qabil) kölə və cariyələrinizi evləndirin. Əgər onlar yoxsuldurlarsa, Allah öz lütfü ilə onları dövlətli edər. Allah (lütfü, mərhəmətilə) genişdir, (hər şeyi) biləndir!2

Hədislər:

1 - "Təfsiri-Əyyaşi", 2\184; "Əmali-Səduq", səh. 321; "Məcməül-bəyan", 5\384 2 - Nur, 32

35

62. İmam Sadiq (ə): Bu ayənin şərhində " Evlənməyə qüvvəsi çatmayanlar (maddi imkanı olmayanlar) Allah öz lütfü ilə onlara dövlət verənə qədər iffətlərini qoruyub (özlərini zinadan) saxlasınlar." buyurur: Evlənsinlər, Allah-təala öz kərəmi ilə onların ehtiyaclarını ödəyər.1 63. Allahın rəsulu (s): Kim fəqirlikdən qorxduğu üçün evlənməsə, Allah-təalaya bədgüman olmuşdur. Allah buyurur: Əgər onlar yoxsuldurlarsa, Allah öz lütfü ilə onları dövlətli edər2. 3

64. Allahın rəsulu (s): Kasıblıqdan qorxduğu üçün evlənməyən bizdən deyil.4

65. Allahın rəsulu (s): Ailə qurun! Evlənmək sizin ruzinizi artırar.5

66. Allahın rəsulu (s): Kim Allahın haramlarından qorunmaq məqsədilə evlənsə, Allah ona yardım etməlidir.6

67. Allahın rəsulu (s): Allahın bu üç şəxsə yardın etməsi vacibdir: Tanrı yolunda vuruşan şəxsə, ağası ilə azadlığa qovuşmaq üçün müqavilə bağlayan və ona sadiq qalmağı qərara alan qula və abır-həyasını, iffətini qorumaq məqsədi ilə evlənmək istəyən şəxsə.7

68. Allahın rəsulu (s): Allah-təala dörd şəxsə kömək etməyi özünə vəzifə sayar: (Tanrı yolunda) döyüşən

1 - "Əl-Kafi", 5\331; "Əvalil-lai", 3\2812 - Nur, 32 3 - "Əl-Kafi", 5\331; "Vəsailüş-şiə", 14\24 4 - "Ehyayi-ülumiddin", 22\36; "Kənzül-ümmal", 16\279 5 - "Qürbül-əsnad", 20\68; "Təhzibül-əhkam", 7\240 6 - "Əl-Firdəvs", 2\132; "Kənzül-ümmal", 16\276 7 - "Sünəni-Tirmizi", 4\184; "Sünəni-Nəsai", 6\61; "Əs-Sünənül-kübra" , 10\537

36

mücahidə, ailəli şəxsə, (azadlığını əldə etmək üçün) müqavilə bağlayan qula və həccə gedənlərə.1

69. Allahın rəsulu (s): Öz ruzinizi ailə qurmaqla əldə edin.2 70. Allahın rəsulu (s): Evlənin, çünki qadınlar sizə ruzi gətirər.3 71. Allahın rəsulu (s): Bu üç şeyi hər kim Allaha xatir və Ona təvəkkül edərək əncam veriə, Allaha ona kömək etmək və bərəkət vermək vacib olar: azad olmaq üçün çalışan qul..., Allaha təvəkkül edərək, Ona xatir evlənən şəxs. Ölü (əkinə yararsız) sahələri dirildən şəxs. Onlara bərəkət vermək Allahın öhdəsindədir.4 72. İmam Sadiq (ə): Bir kişi Peyğəmbərin (s) hüzuruna gəlib, kasıb olmasından şikayət etdi. Həzrət peyğəmbər (s) buyurdu: "Evlən!" Bu kişi ailə qurdu və kasıblıqdan qurtuldu.5

74. İmam Sadiq (ə): Ənsardan olan bir cavan Peyğəmbərin (s) hüzuruna gəldi və kasıblıqdan şikayət etdi. Peyğəmbər (s) ona buyurdu: "Ailə qur!"Cavan dedi: Mən (bunun üçün) Peyğəmbərin (s) yanına geri qayıtmağa utanıram.6 1 - "Əl-Firdəvs", 1\374; "Kənzül-ümmal", 15\858 2 - "Məkarimül-əxlaq", 1\43; "Təfsiri-Sələbi", 7\95 3 - "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 2\274; "Tarixi-Bağdad", 9\147 4 -"Əs-Sünənül-kübra" , 10\538; "Əl-Möcəmül-əvsət", 5/151 5 - "Əl-Kafi", 5\330; "Əvaliyil-lai", 3\281 6 - Belə nəzərə gəlir ki, cavan Peyğəmbərin (s) buyuruğunu eşitdikdən sonra evə dönərkən yolda əhvalatı ənsardan olan kiməsə danışıb və o şəxsdə nə üçün evlənmədiyini soruşduqda, cavan yəqin ki, hansısa probleminin olduğunu söyləyib. Və bunun üçün bir daha Peyğəmbərin (s) yanına qayıtmaq istəmədiyini deyib. O şəxs də, öz qızını ona ərə verməyi təklif

37

Ənsardan olan bir kişi onunla rastlaşdıqda , dedi: "Mənim gözəl bir qızım var". Sonra öz qızını onunla evləndirdi. Ardınca imam Sadiq (ə) buyurdu: "Allah-təala ona ruzi qapısını açdı".Sonra cavan Allahın elçisinin (s) hüzuruna gəlib, əhvalatı ona nəql etdi. Peyğəmbər (s) buyurdu: "Ay cavanlar! Ailə qurun!"1 75. "Əl-Kafi": İshaq ibn Əmmar nəql edir: İmam Sadiqə (ə) dedim: Camaatın rəvayət etdiyi bu hədis doğrudurmu ki; bir kişi Peyğəmbərin (s) hüzuruna gəlib, kasıb olmasından şikayət etdi. Həzrət peyğəmbər (s) buyurdu: "Evlən!" Kişi bundan sonra iki dəfə yenə onun yanına gəlib, kasıblıqdan şikayət etdikdə Peyğəmbər (s) yenə ona həmin göstərişi verdi?İmam Sadiq (s) buyurdu: "Bəli, doğrudur".Sonra buyurdu: "Ruzi, qadınlarla və ailə qurmaqla birlikdədir".2

2\3Yalnız varlı insanlara qız vermək

75. İmam Sadiq (ə): Bəndə üçün ən böyük günah, mömin qardaşının oğlu onun yanına gəlib, qızı ilə evlənmək istədiyini bildirdikdə, "Mən qızımı sənə

edib. (Mütərcim.)1 - "Əl-Kafi", 5\330; "Vəsailüş-şiə", 14\25 2 - "Əl-Kafi", 5\330; "Əvaliyil-lai", 3\281 "Vəsailüş-şiə", 14\26

38

verə bilmərəm, çünki mən səndən daha varlıyam”-deyə cavab verməsidir".1

76. "Əl-Mömin": İbrahim Təymi rəvayət edir: (Həcc ziyarəti zamanı) təvaf edərkən İmam Sadiq (ə) qolumdan tutub, mənə salam verdi. Sonra buyurdu: "Ey İbrahim! Mömin üçün sərvətdən daha zərərli xeyir və mənfəət yoxdur. Sərvət onun üçün, biri öndən, biri də arxadan, çobansız sürüyə hücum edən iki yırtıcı canavardan daha da zərərlidir.Sonra buyurdu: "Səncə bu iki canavar nə edərlər?"Dedim: Allah sizə can sağlığı versin! Şübhəsiz, onlar sürünü məhv edərlər".Buyurdu: "Doğrudur. Zəngin olmağın möminə vurduğu ən kiçik zərbə isə, müsəlman qardaşının onun yanına elçi gəldiyi zaman, "Sən mal-mülk sahibi deyilsən."- deyə ona cavab verməsidir.2

3\3Yalnız nəsil-nəcabətli şəxslərə qız vermək

77. Allahın rəsulu (s): Miqdad və Zeydi (varlı və nəsil-nəcabətli) ailələrin qızları ilə evləndirdim.3 Bunun üçün ki, bilin, yalnız sizlərin daha gözəl 1 - "Dəaimül-islam", 2\196; "Mişkatül-ənvar", səh. 473

2 - "Əl-Mömin", səh. 55 3 - Miqdad və Zeyd kasıb insanlar idi. Peyğəmbərimiz (s) onları varlı, əsil-nəcabətli ailələrin qızları ilə evləndirdi ki, varlı müsəlmanlar öz qızlarını yalnız var-dövlət sahiblərinə vermək fikrindən daşınsınlar. Və şərəf və ləyaqətin yalnız var-dövlət və əsil-nəcabətdə olmasını güman etməsinlər. Çünki əsl şərəf və ləyaqət ancaq və ancaq ilahi təqvaya dayanaraq gözəl əxlaqa və dəyərli əməllərə sahib olmaqdadır. (Mütərcim.)

39

xislətli olanınız, Allah yanında ən şərəfli və üstün sayılır.1

78. Allahın rəsulu (s): Zeyd ibn Harisəni Zeynəb binti Cəhəşlə, Miqdadı Zübeyr ibn Əbdül-mütəllibin qızı Zübaə ilə evləndirdim ki, ən böyük şərafət islamdır.2 79. "Əs-Sünənül-kübra": Zübeydi rəvayət edir: Zöhri bu macəra haqqında (Peyğəmbərin (s) bəni-Bəyazə qəbiləsinə öz aralarından bir qızı Əbu Hində verməsini əmr etməsi barəsində) mənə dedi ki; onlar (bəni-Bəyazə qəbiləsi) Peyğəmbərə belə cavab verdilər: Ey Allahın elçisi! Bizim qızlarımızı nökərlərimizlə evləndirirsən?Sonra Allah-Təala bu ayəni göndərdi: "Ey insanlar! Biz sizi bir kişi və bir qadından (Adəm və Həvvadan) yaratdıq. Sonra bir-birinizi tanıyasınız (kimliyinizi biləsiniz) deyə, sizi xalqlara və qəbilələrə ayırdıq. Allah yanında ən hörmətli olanınız Allahdan ən çox qorxanınızdır (pis əməllərdən ən çox çəkinəninizdir).3"4

79. İmam Sadiq (ə): Peyğəmbər (s), Miqdadı Zübeyr ibn Əbdül-mütəllibin qızı Zübaə ilə evləndirdi ki, evliliklərdəki (mühüm sayılan varlı-kasıb) səthi aradan qalxsın. Camaat Peyğəmbərdən (s) nümunə, ülgü götürsün. Bu, sizin Allah yanında ən hörmətli olanınızın, Allahdan ən çox qorxanınız (pis əməllərdən ən çox çəkinəniniz) olduğunu bilməyiniz

1 - "Əs-Sünənül-kübra" , 7\222; "Əl-Müsnəf li Əbdir-rəzzaq", 6\153 2 - "Məkarimül-əxlaq", 1\452; "Biharül-ənvar", 103\266 3 - Hücurat, 134 - "Əs-Sünənül-kübra" , 7\220; "Əl-Mərasil", səh. 148; "Təfsiri-Qurtubi",16\340

40

üçündür. Zübeyr Peyğəmbərin (s) atasının və Əbdül-mütəllibin qardaşı idi.1 81. İmam Baqir (ə): Bəsrə əhlindən olan Əbdül-məlik ibn Hərmələ adlı bir çoban İmam Zeynülabidinin (ə) kənarından keçirdi. İmam ondan soruşdu: "Bacın varmı?"Dedi: Bəli.-"Onun mənimlə evlənməsinə razı olarsanmı?"-Bəli.Sonra çoban kişi evinə getdi. İmamın səhabələrindən biri də, onun ardınca gedib, evinə çatdı və onun haqqında məlumat topladı. Ona dedilər: O, filankəs, filankəsin oğludu. Öz tayfasının mehtəri və çobanıdır. Səhabə İmamın (ə) yanına qayıdıb, dedi: Ey Əbül-həsən! Mən sənin kürəkən olmaq istədiyin şəxsin haqqında məlumat topladım. Mənə dedilər ki, o, öz tayfasının mehtəridir. İmam Zeynülabidin (ə) ona belə buyurdu: "Filankəs! Mən gördüyüm və eşitdiyimi sənə deyirəm! Bilmirsənmi ki, Allah-təala islam dini ilə kiçikləri ucaltdı, əskikləri təkmilləşdirdi və zəiflərə izzət, şərəf bağışladı?!2

82. İmam Sadiq (ə): İmam Zeynülabidin (ə) İmam Həsənin (ə) kənizi ilə evləndi. Bu xəbər Əbdül-məlik

1 - "Əl-Kafi", 5\344; Təhzibül-əhkam", 7\395; "Biharül-ənvar", 22\265

2 - "Əl-Kafi", 5\344; "Dəaimül-islam", 2\198

41

ibn Mərvanın qulağına çatdı. O, İmama bir məktub yazaraq belə dedi: Sən artıq kənizlərin əri olmusan!İmam Zeynülabidin (ə) ona belə cavab yazdı: " Allah-təala islam dini ilə kiçikləri ucaltdı, əskikləri təkmilləşdirdi və zəiflərə izzət, şərəf bağışladı. Deməli, heç bir müsəlman (digərindən) əskik deyil. Doğrusu əsl əskiklik, cahiliyyət eybidir! Allahın rəsulu (s) öz nökərini evləndirdi və kənizi ilə ailə həyatı qurdu."Məktub Əbdül-məlikin əlinə çatan kimi ətrafındakı insanlara dedi: Mənə deyin görüm, başqalarını əskildən işləri əncam verdikdə, daha da izzət və şərəf sahibi olan kişi kimdir?"Dedilər: Əlbəttə ki, möminlərin əmiri!1

Dedi: Yox, Allaha and olsun ki, belə deyil!- Biz möminlərin əmirindən başqasını tanımırıq!- Yox, Allaha and olsun ki, belə deyil! Bu şəxs

möminlərin əmiri deyil, Əli ibn Hüseyndir.2

83. "Əl-Kafi": Əli ibn Məhziyar rəvayət edir: Əli ibn Əsbat, İmam Baqirə (ə) qızlarını ərə verməyə özünə uyğun bir kəs tapa bilmədiyi haqda məktub yazdı. İmam Baqir (ə) məktubun cavabında belə yazdı: "Qızların haqqında yazdıqlarını, özünə tay olan kürəkən tapa bilmədiyin haqda olan məktubunu aldım. Allah sənə öz lütf və mərhəmətini əta etsin. Belə fikirləri zehnindən belə keçirmə. Çünki Allahın Rəsulu (s) buyurur: “Dinindən, (xalq arasındakı) rəftarından razı qaldığınız şəxs sizin qızınıza elçiliyə 1 - Məqsədləri Əbdül-məlik idi. (Mütərcim.) 2 - "Əl-Kafi", 5\346; "Biharül-ənvar", 46\105; Təhzibül-əhkam", 7\397

42

gəldikdə, bu evliliyə razı olun. Əgər belə etməsəniz (bu evliliyin qarşısını alsanız), dünyada böyük bir fitnə-fəsada səbəb olacaqsınız”.1

4\3Dini olduğu kimi anlamamaq

84. "Əl-Kafi": Əbdüs-səməd ibn Bəşir rəvayət edir: Bir qadın İmam Sadiqin (ə) yanına gəlib dedi: Allah imamın canını salamat etsin! Mən tərki-dünyalıq yolunu tutmuş bir qadınam.İmam (ə) buyurdu: " Tərki-dünya dedikdə məqsədin nədir?"

- Evlənməyəcəyəm.- "Nə üçün?"- Bununla savab qazanmaq istəyirəm.- "Bu yoldan əl çək. Çünki evlənməmək savab və

fəzilət sayılsaydı, səndən daha üstün olan Fatimə (s) heç bir zaman evlənməzdi. Halbuki, heç kim fəzilətdə ondan daha üstün ola bilməz.2

5\3Məsuliyyətdən qaçmaq

85. "Cameül-əxbar": Allahın elçisi (s), Əkkaf adlı bir kişiyə buyurdu: "Evlisənmi?"

1 - "Əl-Kafi", 5\347; Təhzibül-əhkam", 7\395; "Məkarimül-əxlaq", 1\4472 - "Əl-Kafi", 5\509; "Əmali-Tusi", səh. 370; "Əvaliyil-lai", 3\311

43

-Xeyir, ey Allahın elçisi!- "Kənizinmi var?"- Xeyir, ey Allahın elçisi!- "Evlənməyə imkanın varmı?"- Bəli.- "Evlən, yoxsa günahkarlardan olacaqsan."Başqa bir rəvayətdə buyurulur: "Evlən, yoxsa (qiyamət günü) xristian rahiblərindən sayılacaqsan."Digər bir rəvayətdə buyurulur: "Ailə qur, yoxsa şeytanın qardaşlarından sayılarsan."1

86. "Müsnədi-ibn Hənbəl": Əbuzər rəvayət edir: Əkkaf ibn Beşr Təmimi adlı bir kişi Peyğəmbərin (s) yanına gəldi. Allahın elçisi (s) ona buyurdu: "Ey Əkkaf! Ailə qurmusanmı?"- Xeyir.- "Kənizin varmı?"- Xeyir, kənizim yoxdur.- "Evlənməyə imkanın varmı?"- Bəli, imkanım var.- "Deməli sən şeytanın qardaşlarındansan. Əgər xristian olsaydın, rahib sayılardın. Bizim sünnəmiz (adətimiz) isə evlənib, ailə qurmaqdır. Sizin ən pisləriniz, evlənməyənlərinizdir. Ən pis ölülər, evlənməyib ölənlərdir.2 Şeytanla zarafatmı edirsiniz (oyunmu oynayırsınız)?! Şeytanın yaxşı insanları 1 - "Cameül-əxbar", səh. 272; "Biharül-ənvar", 103\221 2 - Hər iki cümlədən məqsəd, ömür boyu səbəbsiz yerə evlənməyi tərk etməkdir. Göründüyü kimi, Peyğəmbərimiz (s) qarşı tərəfdən evlənməyə hər-hansısa bir problemin mane olub-olmadığını soruşur. Amma buna da diqqət yetirmək lazımdır ki, bir çox problemlər həll oluna bilər. Bəzən bu sadəcə olaraq əzm və iradə tələb edir. (Mütərcim.)

44

yoldan çıxartmaq üçün ən kəsərli silahı qadınlardır. Ailə qurduqda isə onun kəsəri azalır. (Təqvalı insanlar) evli olduqda pak və fəsaddan uzaq olacaqlar. Vay olsun sənə ey Əkkaf! Qadınlar Əyyuba, Davuda, Yusufa və Korsufa belə (vəsvəsə etməkdən) əl çəkmədilər."Bəşir ibn Ətiyə soruşdu: Kosuf kimdir, ey Allahın elçisi?Buyurdu: "Bir dənizin kənarında Tanrıya üç yüz il ibadət edən şəxsin adıdır. O, gündüzlər oruc tutur, gecələr isə ibadətlə məşğul olurdu. Bir gün bir qadına vuruldu. Elə buna görə də kafir oldu. Allaha ibadət etməyi tərk etdi. Amma sonralar etdiyi bir yaxşı əmələ görə Allah-təala onun imdadına yetişib, xilas etdi. Tövbəsini qəbul etdi. Vay olsun sənə ey Əkkaf! Evlən, yoxsa din-imanında süst insanlardan olacaqsan." Əkkaf dedi: Məni evləndir, ey Allahın elçisi!Peyğəmbər (s) buyurdu: "Səni Gülsüm Himyərin qızı Kərimə ilə evləndirirəm."1

1 -"Müsnədi-ibn Hənbəl", 8\103; "Müsnədi-Şamiyyin", 1\213; "Müsnədi-Əbi Yəla", 6\220; "Kənzül-ümmal", 16\492

45

Dördüncü fəsil

Evlənib ailə qurmağın usulları4\1

Hər şeydən öncə bunlara diqqət edin

1- Pak niyyət87. Allahın rəsulu (s): Kim Allahın razılığı xatirinə ailə qursa və ya Allah xatirinə kimisə evləndirsə, Tanrının hamiliyinə layiq görülmüşdür.1

88. "Dəaimül-islam": Allahın elçisindən (s) rəvayət olunur ki, o, Allahın razılığını cəlb etmək və iffətini qorumaqdan qeyri səbəblərlə əncam verilən evliliklərdən çəkindirmişdir. O, insanları özünü göstərmək, lovğalanmaq və şöhrətbazlıq məqsədi ilə baş tutan evliliklərdən uzaq durmağa səsləmişdir.2

89. Allahın rəsulu (s): Allahın rəsulu (s): Allahın bu üç şəxsə yardın etməsi vacibdir: Tanrı yolunda vuruşan şəxsə, ağası ilə azadlığa qovuşmaq üçün müqavilə bağlayan və ona sadiq qalmağı qərara alan qula və abır-həyasını, iffətini qorumaq məqsədi ilə evlənmək istəyən şəxsə.3

90. Allahın rəsulu (s): Qadınlarla onların gözəlliyinə görə evlənməyin. Çünki gözəlliyi onu bədbəxtliyə də düçar edə bilər. Qadınlarla mal-dövlətlərinə xatir də evlənməyin. Çünki sərvətləri onların dikbaşlığına da 1 - "Ehyayi-ülumiddin", c. 2, səh. 37 2 - "Dəaimül-islam", 2\196 3 -"Sünəni-ibn Macə", 2\841; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 3\54; "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 2\174

46

səbəb ola bilər. Onlarla dindarlıqlarına, imanlarına1 əsasən evlənin.2

91. Allahın rəsulu (s): Kim bir qadınla (tayfasının) gücünə xatir ailə qursa, Allah-təala yalnız onun miskinliyini çoxaldar. Kim bir qadınla zəginliyinə görə evlənsə, Allah-təala onun sərvətini azaldar. Hər kəs qadının tayfasının şöhrətinə görə evlənsə, Allah-təala onu xar edər. Hər kəs gözünü haramdan qorumaq, iffətini təmiz saxlamaq və qohumluq əlaqəsi yaratmaq xatirinə evlənsə, Allah-təala bu ər-arvada öz xeyir-bərəkətini əsirgəməz.3

92. Allahın rəsulu (s): Dörd şeyin xatirinə qadınla evlənmək yanlışdır: Sərvəti, gözəlliyi, qüdrətli tayfası və şəhvəti. Deməli, qadının dini-iymanına görə onunla ailə qur.4

93. Allahın rəsulu (s): Kişi qadınla dininə və (onunla birgə) gözəlliyinə görə evlənərsə; qadın onun günah girdabında məhv olmasına mane olar.5

94. Allahın rəsulu (s): Kim qadınla yalnız onun gözəlliyi xatirinə evlənsə, istədiyini onda tapa bilməyəcək. Kim qadınla yalnız onun mal-dövləti üçün ailə qursa, Allah-təala (ona hamilik etməyib,) 1 - Şübhəsiz, diqqət yetirmək lazımdır ki, din və iman təkcə teori, nəzəri və zahiri xarakter daşımır, o, əsl həqiqətdə insanın əməllərində özünü büruzə verməlidir. İman əməllə uzlaşmırsa onun heç bir əhəmmiyyəti yoxdur. (Mütərcim.) 2 - "Sünəni-ibn Macə", 1\597; "Əs-Sünənül-kübra" , 7\129; "Dəaimül-islam", 2\195 3 - "Əl-Möcəmül-əvsət", 3\21; "Hilyətül-övliya", 5\245; "Müsnədi-Şamiyyin", 1\29 4 -"Cameül-əxbar", səh. 97; "Dəaimül-islam", 2\195 5 - "Əl-Firdəvs", 1\294; "Cameüs-səğir", c. 1, səh. 82

47

onu bu var-dövlətin öhdəsinə buraxar. Din-imanlı qadınlarla evlənin.1

95. Allahın rəsulu (s): Kim Allah-təalaya xatir ailə qursa, Tanrı onun başına padşahlıq tacı qoyar. (Onu ucaldar.)2

96. İmam Sadiq (ə): Kişi qadınla (yalnız) onun gözəlliyi və ya mal-dözləti xatirinə evlənsə, (Allah ona hamilik etməyib,) onu elə bu gözəlliyin və sərvətin öhdəsinə buraxar. Amma dininə, imanına görə onunla ailə həyatı qurarsa, Allah gözəllik və zənginliyi də ona qismət edər.3

2- Dua etmək97. Allahın rəsulu (s): Əvvəlcə elçilik niyyəti et. Sonra dəstəmaz al və Allahın sənə buyurduğu namazı qıl. Ardınca Tanrıya həmd-səna oxu. Belə söylə: İlahi! Sən bacararsan, mən isə bacarmaram. Sən bilirsən, mən isə bilmirəm. Sən gizlin sirlərdən belə agahsan. İndi isə filankəs (evlənmək istədiyin şəxsin adını söylə) mənim dinim, dünyam və axirətim üçün xeyirlidirsə, yalnız onu mənim dinim, dünyam və

1 - Təhzibül-əhkam", 7\399; "Rövzətül-vaizin", səh. 410; "Biharül-ənvar", 103\235 2 - "Sünəni-Əbi Davud", 4\248; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\385; "Müşkatül-ənvar", səh. 288 3 - Təhzibül-əhkam", 7\403; "Əvaliyil-lai", 3\301; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\392

48

axirətim üçün ən yaxşı bilirsənsə, onu mənə qismət et!1

98. İmam Əli (ə): Szilərdən hər kim evlənmək istəsə, iki rükət namaz qılsın və Həmd surəsini, Yasin surəsini oxusun. Namazı qurtardıqdan sonra Allaha həmd-səna oxuyub, belə desin: "İlahi! Mənə xeyirxah, mehriban, övlad dünyaya gətirmək qabiliyyəti olan, təşəkkür etməyi bacaran, gözütox və iffətli qadın qismət elə! Belə ki, ona xeyirxahlıq etsəm, təşəkkür etsin. Pislik etsəm, bağışlasın. Allahı zikr etsəm, yardım etsin. Allahı unutsam, Onu mənim yadıma salsın. Evdən uzaq qaldığım zaman iffətini qorusun. Evə gəldiyim zaman sevinsin. Göstərişlərimi yerinə yetirib, itaət etsin. Ona and verdikdə (ki, bu işi et, ya əncam vermə,) qəbul etsin. Qəzəbləndiyim zaman məni sakitləşdirib, sevindirsin. Ey sonsuz izzət və cəlal sahibi olan Allah! Mənə belə bir həyat yoldaşı qismət et! Sən mənə bu neməti əta etməsən, mən özüm onu ələ gətirə bilməyəcəyəm."Kim (səmimi qəlbdən) belə bir dua etsə, Allah-təala onu istəyinə çatdırar.2

99. "Əl-Kafi": Əbu Bəsir rəvayət edir: İmam Sadiq (ə) mənə belə buyurdu: "Sizlərdən biri evlənmək istədikdə nə edir?"Dedim: Bilmirəm.- "Evlənmək istədikdə iki rükət namaz qıl və Tanrıya həmd-səna oxu. Belə de: İlahi! Mən ailə qurmaq 1 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 9\151; "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 1\458; "Səhihi-ibn Xəzimə", c. 2, səh. 226 2 - "Nəvadir", səh. 211; "Biharül-ənvar", 103\268

49

istəyirəm. Mənə elə bir qadın qismət et ki, hər kəsdən daha iffətli olsun, özünə, mənim mal-mülkümə ruzi qatan, bərəkət bağışlayan və qoruyan olsun. Mənə həyatım boyu və mən öldükdən sonra layiqli canişinim olacaq pak övlad qismət et."1

4\2

Həyat yoldaşı seçmək üçün daha uyğun məsləhətlər

1- Həyat yoldaınız ləyaqətli ailədən olsun100. Allahın rəsulu (s): Yaxşı və ləyaqətli ailələrin qızları ilə evlənin, çünki nəsil və qan2 öz təsirini qoyur.3

101. Allahın rəsulu (s): Öz nütfələriniz4 üçün layiqli qadın seçin. Çünki dayı, sanki sizin ikinizən5 biridir.6

102. Allahın rəsulu (s): Öz nütfələriniz üçün ən yaxşı seçimi edin. Çünki qadınlar, qardaşları və bacılarına oxşar üçaqlar dünyaya gətirirlər.7

1 - "Əl-Kafi", 3\482; "Məkarimül-əxlaq", 1\447 2 - Burada ləyaqətli dedikdə məqsəd gözəl xasiyyət, bacarıq, istedad və ilahi əxlaq nəzərdə tutulur. Mal-mülk, sərvət, zənginlik və şöhrət deyil. (Mütərcim.) 3 -"Məkarimül-əxlaq", 1\432 ;"Əl-Firdəvs", 2\51; "Kənzül-ümmal", 16\296 4 - Sperma 5 - Yəni; uşağın öz dayısına oxşama ehtimalı çox güclüdür. (Mütərcim.) 6 - "Əl-Kafi", 5\332; "Təhzibül-əhkam", 7\402; "Əl-Cəfəriyyat", səh. 907 - "Tarixi-Dəmeşq", 52\362 ; "Kənzül-ümmal", 16\295

50

2- Gələcək həyat yoldaınızı görə bilərsiniz

103. Allahın rəsulu (s): Hər kim bir qadınla evlənmək istəyirsə, bu qadındakı onu evlənməyə sövq edən bir sıra bədən üzvlərini görə bilər.1

104. Allahın rəsulu (s): Sizlərdən hər kim, evlənmək istədiyi qadına elçi getdikdə, bacarırsa bu qadındakı onu evlənməyə sövq edən bir sıra bədən üzvlərini görsün.2

105. "Sünəni-ibn Macə": Ənəs rəvayət edir: Müğeyrə ibn Şöbə bir qadınla evənmək istəyirdi. Peyğəmbər(s) ona buyurdu: "Get, onu gör! Çünki bu iş, sizin aranızda məhəbbəti çoxaldar."Müğeyrə belə də etdi. O qadınla evləndi və sonralar birlikdə daha yaxşı yola getdikləri haqda danışırdı3.4

106. Allahın rəsulu (s): Sizlərdən hər kim evlənmək üçün qadın seçmək fikrinə düşsəniz, onun üzünün gözəlliyi haqda soruşduğunuz zaman, saçları haqda da soruşun. Çünki saç, iki gözəllikdən biridir. (Gözəlliyin yarısıdır.)5 Diqqət!

1 - "Əvaliyil-lai", 3\314; "Sünəni-Əbi Davud", 2\228 2 - "Sünəni-Əbi Davud", 2\229; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 5\91; "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 2\179; "Kənzül-ümmal", 16\290 3 - "Sünəni-ibn Macə", 1\599; "Əl-Müsnəf li Əbdir-rəzzaq", 6\156; "Sünəni-Darəmi", 2\571 4 - Bu hədis, həmçinin, evlənməmişdən öncə qadın və kişinin (halal şəraitdə) bir-birilərini görməsi və birlikdə söhbət etməsinin, bir-birilərini daha yaxından tanımasının gələcək həyatlarında necə müsbət təsir yaradacağını yetirir. (Mütərcim.) 5 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\388; "Biharül-ənvar", 103\237

51

İmam Xomeyni (rh) "Təhrirül-vəsilə" kitabında naməhrəmə baxmağın şəraiti haqda belə yazır:Evlənmək istədiyi qadına kişi bu şərtlərlə baxa bilər:1. Baxış, ləzzət almaq niyyəti ilə olmamalıdır, hətta istər-istəməz baxışın ləzzət yaradacağını bilsə belə.2. Bu baxışla qadın haqqında daha çox məlumat toplayacağını ehtimal versin.3. Qadınla evlənmək mümkün olsun, ərli və ya "iddə"1

şəraitində olmasın. 4. Öncədən evliliyin baş tutacağı haqda ehtimal vermiş olsun. Qadının hökman onu rədd edəcəyini bildikdə, olmaz."Ehtiyat", üzə, əllərə, saça və aşkarda görülən gözəlliklərə baxmaqdır. Hər nə qədər "əqva"2, zahiri gözəlliklərdən başqa; bilənglərə, cinsiyyət orqanı istisna olmaqla bədənin digər üzvlərinə baxmağın "caiz"3 olması olsa da belə. Həmçinin, bədənə nazik paltarın üzərindən baxılması da "ehtiyat" hökmünə malikdir. Necə ki, əgər "əqva" olduğunu söyləməsək, evlənmək niyyətimiz olan, müəyyən edilmiş bir qadına baxmaq da "ehtiyat" hökmünü daşıyır. Bu hökm (baxmağın caiz olması), mütləq şəkildə evlənmək niyyətinə şamil olmur. Hərçənd ki, belə bir baxış (müxtəlif qadınların arasından) birini həyat yoldaşı seçmək niyyəti ilə olsun. Müəyyən bir qadına

1 - Risalələrə müraciət edin. (Mütərcim.) 2 - Fətva3 - İcazə verilmiş

52

olan baxış da, birinci növbədə lazım olan məlumatları kişiyə verməsə, təkrar baxmaq caizdir.1

107. "Səhihi-Müslim": Əbu Hüreyrə rəvayət edir: Peyğəmbərin (s) yanında idim. Elə bu zaman bir kişi onun hüzuruna gəlib, dedi ki; ənsardan olan bir qadınla evlənmişəm. Peyğəmbər (s) buyurdu: "Onu görmüsənmi?"Dedi: Xeyir.- "Get, onu gör. Çünki ənsarın gözündə (irsi) bir şeylər (kiçik eyiblər) olur."2

3- Özünüzə ləyaqətli ömür-gün yoldaşı seçin

108. Allahın rəsulu (s): Ləyaqətli qadına sahib olmaq, kişinin xoşbəxtliyindən sayılır.3

109. Allahın rəsulu (s): Bir ləyaqətli qadın, min ləyaqətsiz kişidən daha üstündür.4

110. Allahın rəsulu (s): Möminin ilahi təqvadan sonra malik olduğu ən dəyərli şey, ləyaqətli həyat yoldaşıdır.5 111. Allahın rəsulu (s): Dünya mal-mülkdür, ən dəyərli sahib olduğunuz şey isə ləyaqətli həyat yoldaşıdır.6

1 - "Təhrirül-vəsilə", c. 2, səh. 245 2 - "Səhihi-Müslim", 2\104 ; "Sünəni-Nəsai", 6\77 3 - "Əl-Kafi", 5\327; "Kənzül-ümmal", 11\98; "Əl-Möcəmül-kəbir", 1\146 4 - "İrşadül-qülub", səh. 175; "Vəsailüş-şiə", 14\123 5 - "Sünəni-ibn Macə", 1\196 ; "Təfsiri-Qurtubi", 1\162 ; "Əl-Kafi", 5\327 6 - "Səhihi-Müslim", 2\1090 ; "Sünəni-Nəsai", 6\69; "Kənzül-ümmal", 16\278 ; "Əl-Cəfəriyyat", səh. 91

53

112. İmam Baqir (ə): Bir kişi Peyğəmbərin (s) yanına gəlib, evlənmək istədiyi haqda məşvərət etdi. Allahın elçisi (s) ona belə buyurdu: "Evlən, dindar, imanlı qadınla evlən! Allah sənə xeyir-bərəkət versin!"1

113. İmam Əli (ə): Allah-təala öz bəndəsinə xeyir vermək istədikdə, onun qəlbinə qənaətcil olmağı nəsib edər və ona ləyaqətli həyat yoldaşı qismət edər.2

114. İmam Əli (ə): Ən xoşbəxt yaşayış budur ki, Allah-təala insana qənaətcillik və ləyaqətli həyat yoldaşı nəsib etsin.3

115. İmam Əli (ə): Ləyaqətli qadın, iki (qiymətli) qazancdan biridir.4

116. İmam Həsən (ə): Bir kişi İmam Həsənin yanına gəlib, qızını kimə ərə verməsi barəsində onunla məşvərət etdiyi zaman buyurdu: "Qızını təqvalı və imanlı şəxsə ərə ver. Çünki o, sənin qızını sevsə onun qayğısına qalacaq və əgər sevməsə ona zülm verməyəcək."5

4- Bakirə qızlarla evlənin 117. Allahın rəsulu (s): Bakirə qızlarla ailə qurun. Çünki onlar daha ətirli (pak) ağıza, daha südlü sinələrə, daha gözəl əxlaqa və (uşaq doğurmaq üçün) daha əlverişli sağlam bətnə sahibdirlər. Bilmirsinizmi

1 - "Əl-Kafi", 5\332; "Təhzibül-əhkam", 7\401 2 - "Qürərül-hikəm", h. 4115; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", səh. 1313 - "Qürərül-hikəm", h. 3295; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", səh. 1244 - "Qürərül-hikəm", h. 1614 5 - "Məkarimül-əxlaq", 1\446

54

ki, mən qiyamət günü ümmətimin çoxluğuna görə başqalarının yanında qürrələnəcəyəm? Hətta siqt olmuş küsgün və narahat körpəniz belə behiştin qapısına dayanacaqdır. Allah-təala ona belə buyurar: "Behiştə daxil ol!" Amma o, "Xeyir."- deyə cavab verər. "Atam-anam məndən öncə behiştə daxil olmayana qədər, mən buraya girməyəcəyəm."-söyləyər. Sonra Allah-təala mələklərindən birinə "Bunun ata-anasını mənim yanıma gətirin!"- deyə əmr edər. Ardınca onların da behiştə daxil edilməsinə göstəriş verər. Sonra buyurar: Bu mənim sənə etdiyim lütf və mərhəmətdir!"1 118. "Sünəni-Darəmi": Cabir ibn Abdullah rəvayət edir: Allahın elçisi (s) ilə birlikdə səfərə çıxmışdıq. Qayıdarkən mən tələsik şəkildə ondan ayrıldım və getdim. Bir miqdar getmişdim ki, arxadan bir süvarinin mənə yaxınlaşdığını gördüm. Qayıtdım, onun Peyğəmbər (s) olduğunu gördüm. Üzünü mənə tutub, buyurdu: "Nə üçün məndən ayrılırkən belə tələsirdin, ey Cabir?" Dedim: Mən yenicə evlənmişəm.- "Bakirə qızla evlənmisən, yoxsa dul qadınla?"- Dul qadınla.- "Nə üçün bakirə qızla evlənmədin...?"2

119. "Səhihi-Buxari": Cabir rəvayət edir: Bir qadınla evəndim. Peyğəmbər (s) mənə buyurdu: " Ey Cabir, ailə qurmusanmı?" 1 - Təhzibül-əhkam", 7\400; "Ət-Tövhid", səh. 395; "Əvaliyil-lai", 3\287 2 - "Sünəni-Darəmi", 2\585; "Səhihi-Buxari", 5\1954; "Kənzül-ümmal", 16\500

55

Dedim: Bəli.- "Bakirə qızla evlənmisən, yoxsa dul qadınla?"- Dul qadınla.- "Nə üçün bakirə qızla evlənmədin...?"- Atam rəhmətə getdi, evimizdə yeddi (ya doqquz) balaca qız övladı yetim qaldı. Mən istəmədim ki, onlar kimi başqa bir qız da onlara qoşulsun. İstədim ki, elə bir qadınla evlənim ki, onlara başçılıq, hamilik etsin.- "Afərin sənə!"1

120. "Səhihi-Buxari": Aişə rəvayət edir: Dedim: Ey Allahın elçisi! Bir vadiyə endikdə orada iki ağac görsən, birinin meyvəsi dərilmiş, amma digərinin meyvəsinə toxunulmamış olsa, dəvələrinin hansı ilə yemlənməsini istəyərsən?Peyğəmbər (s) buyurdu: "Meyvələri dərilməmiş ağacdan."2

1 - "Səhihi-Buxari", 5\2347; "Tarixi-Dəmeşq", 11\229 ; "Kənzül-ümmal", 16\500 2 - "Səhihi-Buxari", 5\1953; "Səhihi-ibn Həbban", 5\174; "Əs-Sünənül-kübra" , 7\130

56

5- Gənc qızlarla ailə qurun

121. Allahın rəsulu (s): Gənc qızlarla evlənin, çünki onlar xoşəxlaq olurlar.1

6-Yadlarla evlənin

122. Allahın rəsulu (s): Yad (qohumluq əlaqəniz olmayan) qadınlarla evlənin ki, övladlarınız zəif, cansız dünyaya gəlməsin.2

7-Aşağıdakı zahiri görünüşə malik olan qadınlarla ailə qurun

123. Allahın rəsulu (s): Yaşıl və göy gözlü qadınlarla evlənin, çünki onlar bərəkətli olurlar.3

124. Allahın rəsulu (s): “Öz nütfələriniz üçün (yaxşı bətn) seçin. Evlənəcəyiniz qadınları seçin. İri çanaqlı qadınlarla ailə qurun, çünki onlar daha çox övlad dünyaya gətirmək qabiliyyətinə malikdirlər.4

125. Allahın rəsulu (s): İri çanaqlı qadınlarla ailə qurun, çünki onlar bərəkətli və daha çox övlad dünyaya gətirmək qabiliyyətinə malikdirlər.5

126. Allahın rəsulu (s): Əhməd ibn Əbu Əbdullah Əhli-beytə (ə) nisbət verdiyi bir rəvayətdə deyir: Peyğəmbər (s) hansısa bir qadınla evlənmək istədikdə,

1 - "Məcazatün-nəbəviyyə", səh. 312; "Nəsrüd-dar", 1\230 2 - "Məcazatün-nəbəviyyə", səh. 100 3 -"Əl-Kafi", 5\325; "Nəvadir", səh. 115; "Nəsrüd-dar", 1\159 4 - "Tarixi-İsfəhan", 2\78; "Kənzül-ümmal", 16\302; "Əl-Kafi", 5\334 5 - "Dürərül-əhadisin-nəbəviyyə", səh. 95

57

Əvvəlcə bir kəsi (qadını) onu görməyə yollayar və ona belə buyurardı: "Boynunu qoxla. Əgər gözəl iyli olsa, deməli bədəni də xoş ətirlidir."1 127. İmam Əli (ə): Kim evlənmək istəsə, orta boylu, enli kürəkli və yaşıl rəngli qadınla evlənməsi məsləhətdir. Ondan həzz ala bilməsə, mehriyyəsini mən ödəyərəm.2

128. İmam Əli (ə): Yaşıl rəngli, böyük gözlərə və iri çanağa sahib, enli kürəkli qadınla evlənin. Ürəyinizcə olmasa, mehriyyəsini mən ödəyərəm.3

129. İmam Kazim (ə): Kişinin xoşbəxtliyindən də biri budur ki, ag (ya sarıyaçalan) qadının (gəlinin) duvağını üzündən qaldıra.4

130. "Əl-Kafi": İbrahim Kərxi rəvayət edir: İmam Sadiqə (ə) dedim: Həyat yoldaşım, könül həmdəmim, həyatımda məni daşa düşən (uygunlaşan) yeganə qadın dünyasını dəyişib. İndi ailə qurmaq istəyirəm. Həzrət (ə) buyurdu: “Çox diqqətli ol. Bax gör, özünü kimə tapşırırsan, kimi öz var-dövlətinə şərik edir, onu dinindən, sirrindən və əmanətindən agah edirsən. Qəti şəkildə evlənməyi qarşına məqsəd qoymusansa, özünə bakirə və əxlaqı, iffətti ilə tanınan həyat yoldaşı tap. Bil ki, qadınlar necə növdür, necəki, şair deyir: Qadınlar müxtəlif yaranıb,

1 - "Əl-Kafi", 5\335; Təhzibül-əhkam", 7\403; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\338; "Biharül-ənvar", 22\194; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 4\462 2 - "Məkarimül-əxlaq", 1\439; "Biharül-ənvar", 103\234 3 - "Əl-Kafi", 5\335; Təhzibül-əhkam", 7\403; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\387; "Əl-Məqnə", səh. 305 4 - "Əl-Kafi", 5\335; "Əvaliyil-lai", 3\299

58

Bəzisi faydalı, bəzisi ziyankar.Bəzisi ay kimi parlar öz məhrəminə,Bəzisi zülmət olar sanki ərinə.Xoşbəxtdir, kimin yaxşı yoldaşı var,Bədbəxt olan kimsə, intiqam ala bilməz.Qadınlar üç növdür: Uşaq doğuran və ərinə dünya və axirət işlərində yardım edən, onun əleyhinə çalışmayan qadın. Uşaq dünyaya gətirməyə qadir olmayan, çirkin, ədəbsiz qadın. O, ərinə xeyir işlərdə yardım etməz. Səs-küylü, daim deyinən və bie yerdə qərar tutmayan qadın. O, ərinin arxasınca danışar və onun çoxlu (yaxşılıqlarını) az sayar, azı da qəbul etməz.1

4\3

Belə qadınlarlı seçmək məsləhət deyil

1- Gözəl, amma ləyaqətsiz qadın131. Allahın rəsulu (s): Qadının zahiri gözəlliyini, imanının gözəlliyinə tərcih verməyin.2 132. Loğman: (Oğluna nəsihət edərkən: ) Oğlum, əgər qadınları şərab kimi dadmaq mümkün olsaydı, heç vaxt, heç kim pis (bədəxlaq) qadınla evlənməzdi.3

1 -"Əl-Kafi", 5\323; Təhzibül-əhkam", 7\401; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\286; "Məanil-əxbar", səh. 317 2 - "Əl-Firdəvs", 5\217; "Kənzül-ümmal", 16\301 3 -"Əl-İxtisas", səh. 339; "Biharül-ənvar", 13\430

59

2- Gözəl, amma pis tərbiyəli ailədə böyümüş qadın 133. İmam Sadiq (ə): Allahın eliçi (s) ayağa qalxıb, belə xütbə oxudu: "Ey camaat! Zibillikdə bitən gözəl güllərdən uzaq durun."Soruşdular: Ey Allahın elçisi, məqsədiniz nədir?- "Pis ailələrdə tərbiyə almış gözəl qadınlar"1

3- Axmaq qadın134. Allahın rəsulu (s): Axmaq qadınla evlənməkdən çəkinin, çünki onunla birlikdə yaşamaq əzab-əziyyət və övladları da zay olacaq.2

135. Allahın rəsulu (s): Axmaq kişiyə qız verin, amma axmaq qadınla evlənməyin. Çünki axmaq kişidən ağıllı və şuurlu övlad dünyaya gələr. Amma axmaq qadın ağıllı və dərrakəli ölad dünyaya gətirməz.3

4- Qısır qadın136. Allahın rəsulu (s): Övlad dünyaya gətirməyə qabiliyyəti olan bakirə qızlarla ailə qurun. Gözəl amma qısır qadınlarla evlənməyin. Çünki qiyamət

1 - "Əl-Kafi", 5\322; "Biharül-ənvar", 103\232; "Məanil-əxbar", səh. 3162- "Əl-Cəfəriyyat", səh. 92; "Nəvadir", səh. 116; "Əl-Kafi", 5\353; Təhzibül-əhkam", 7\406 3 - "Əl-Kafi", 5\354; Təhzibül-əhkam", 7\406;"Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\561

60

günü sizinlə (sayınızın çoxluğu ilə) başqa ümmətlərin qarşısında qürrələnəcəyəm.1

137. İmam Sadiq (ə): Bir kişi Peyğəmbərin (s) yanına gəlib, dedi: Ey Allahın eliçisi, Mənim bir əmim qızı var (və mən onunla ailə qurmaq istəyirəm). Amma o, gözəl, əxlaqlı və dindar olmasına baxmayaraq, qısırdır.Peyğəmbər (s) buyurdu: "Onunla evlənmə."2

138. "Sünəni-Əbu Davud": Məqəl ibn Yəsar rəvayət edir: Bir kişi Peyğəmbərin (s) yanına gəlib, dedi: Mən əsil-nəcabətli və gözəl bir qadın tanıyıram, amma o, övlad dünyaya gətirməkdən məhrumdur. Onunla ailə qurummu?Peyğəmbər (s) buyurdu: "Xeyir."O üç dəfə Peyğəmbərin yanına gəlib, eyni sualı verdi. Hər dəfə də, Peyğəmbər (s) ona rədd cavabı verdi. Sonra buyurdu: "Mehriban və sənin üçün övlad dünyaya gətirməyi bacaran qadınla evlən. Çünki qiyamət günü sizinlə (sayınızın çoxluğu ilə) başqa ümmətlərin qarşısında qürrələnəcəyəm."3

139."Usdül-ğabə": Əbdül-məlik Misri Muharib qəbiləsindən olan bir kişidən belə rəvayət edir: Bir kişi Peyğəmbərin (s) yanına gəlib, dedi: Mən gözəl bir qadına vuyurmişam, amma o, övlad dünyaya gətirməkdən məhrumdur. Sizin yanınıza gəldim, dua 1 - "Əvaliyil-lai", 3\287; "Dəaimül-islam", 2\197; "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 6\1602 - "Əl-Kafi", 5\333; "Biharül-ənvar", 12\266 3 - "Sünəni-Əbi Davud", 2\220; "Sünəni-Nəsai", 6\65; "Səhihi-ibn Həbban", 9\364; "Əs-Sünənül-kübra" , 7\131

61

edin ki, Allah (o qadını qısırlıqdan qurtarıb,) mənə bətəkət versin. Mən də onunla evlənim. Amma Allahın elçisi (s) ona bu qadınla evlənməyə icazə vermədi.Kişi yenidən Peyğəmbərin (s) yanına gəlib, ya qadına dua etməyi, ya da ki, onunla evənməyə icazə verməyi xahiş etdi. Allahın peyğəmbəri buyurdu: "Qara dərili, amma qısır olmayan bir qadınla evlənməsi, mənim fikrimcə, gözəl amma qısır qadınla evlənməsindən daha yaxşıdır."1

5- Qoca qadın140. İmam Sadiq (ə): Üç şey insan bədənini zəiflədər və hətta məhv edər: Duzlanmış halda qoxuyan əti yemək, tox halda hamama getmək və qoca qarılarla nikah bağlamaq (cinsi əlaqədə olamq).2

6- Aşağıdakı xüsusiyyətlərə malik olan qadınlarla ailə qurmayın3

1 - "Usdül-ğabə", 6\394; "Əvaliyil-lai", 3\299; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\392 2 - "Əl-Kafi", 6\314 "Mən la yəhzərühül-fəqih", 1\126; "Əl-Məhasin", c. 2, səh. 253 3 - Məqsəd, indiyədək ailə qurmamış, cavan və subay oğlanların belə qadınlarla deyil, özlərinə daha uyğun qadınlarla ailə qurmasını məsləhət bilməkdir. Sözsüz ki, evlənən hər iki şəxs öz seçimlərində diqqətli olmalı, hər bir cəhəti nəzərə almalıdır. Onların uyğunluğu, ailədə uzlaşmaları üçün ilk görünüşdə əhəmiyyətsiz sayılan bəzi detaylar, sonradan bir sıra problemlərə də gətirib çıxara bilər. Əlbəttə bu, bir növ evlənmək istəyən şəxsin dünyagörüşünə və arzu və xəyalları ilə sıx bağlı olan bir məsələdir. Amma unutmaq lazım deyildir ki, İslam dini insanların zahiri görünüşünə deyil, onların daxili aləminə daha çox üstünlük verir. Qadın və ya kişinin

62

141. "Əl-Xisal": Zeyd ibn Sabit rəvayət edir: Allahın elçisi (s) mənə buyurdu: "Ey Zeyd, evlisənmi?"Dedim: Xeyir.

- "Evlən ki, iffət-həyanı qoruyub saxlaya biləsən. Amma bu beş xüsusiyyətə malik olan qadınlarla evlənmə."

- Onlar hansılardı, ey Allahın peyğəmbəri?- "Şəhbərə, ləhbərə, nəhbərə, həydərə və ləfitla

evlənmə."- Ey Allahın elçisi! Mən sizin kəlamlarınızdan

bir şey anlamadım. Çünki qadınlar haqqında heç bir məlumatım yoxdur.

- "Sən ərəb deyilsənmi? Şəhbərə, acı dilli yaşıl və göy gözlü qadındır. Ləhbərə, uzun boylu həddən artıq arıq qadına deyilir. Nəhbərə, qısa boylu çirkin qadındır. Həydərə, şəhvəti ölmüş qoca qarıya deyilir. Ləfut isə başqasından uşağı olan qadındır."1

uzun-qısa boylu, arıq-kök olması və sair kimi xüsusiyyətləri xoşbəxtlik və ya bədbəxtlik əlaməti deyil. Əsl dəyər və həqiqi səadət insanın daxili gözəlliyinə bağlıdır. Necə ki, biz, bəzən Peyğəmbərimizin (s) və imamlarımızın (ə) da, ailə həyatı qurduqları zaman burada sölənilən bəzi şərtləri istisna etdiklərinin şahidi oluruq. Onlar başqasından övlad sahibi olan dul qadınlarla da evlənmiş, evəndikləri şəxslərdə irqi-milli, rəng ayrı-seçkiliyi qoymamamışlar. Bəzi hədislər isə, sadəcə olaraq, Peyğəmbərimizin məhz indiyədək evlənməmiş, qadınlar haqqında və ailə yaşayışı haqda heç bir məlumatı olmayan Zeydə və onun timsalında başqa cavanlara olan məsləhətidir. (Mütərcim.) 1 - "Xisal", s. 316; "Məanil-əxbar", səh. 318; "Rövzətül-vaizin", səh. 411; "Əvaliyil-lai", 3\302; "Əl-Firdəvs", 5\404

63

142. "Cameül-əxbar": Allahın elçisi (s) səhabələrindən birinə, yəni; Zeyd ibn Sabitə dedi: ... On iki növ qadınla evlənmə."Soruşdu: El Allahın peyğəmbəri, onlar hansı xüsusiyyətə malikdirlər?Buyurdu (s): "Hənfəsə, ənfəsə, şəhbərə, sələqləqə, məzbubə, məzmumə, hənnafə, mənnanə, rəfsaə, həydərə və ləfutla evlənmə.1"2 143. "Əl-Məhəccətül-beyza": Rəvayətə görə Əzd qəbiləsindən olan bir abid İlyas (ə) peyğəmbərlə qarşılaşır. İlyas (ə) peyğəmbər ona artıq (zahidliyin daşını atıb,) ailə qurmağı təklif edir. Ardınca buyurur: "Dörd növ qadınla evlənmə: Müxtələə, mübariyə, ahirə və naşizə." Müxtələə, hər bir bəhanə ilə ərindən "xuli təlaqı"3 boşanmaq istəyən qadındır. Mübariyə, öz var-dövləti, dünya malı ilə başqa qadınlara lovğalanan qadına deyilir. Ahirə, əxlaqsızlıqda ad çıxarmış qadındır. Necə ki, Allah-təala buyurur: "İffətini qoruyub saxlayan, zinakarlıq etməyən və aşnası olmayan

1 - "Cameül-əxbar", səh. 274; "Xisal", s. 316; "Biharül-ənvar", 103\231 2 - Hənfəsə, (naməhrəmlərin diqqətini cəlb etmək məqsədilə) uca səslə qəh-qəhə çəkərək gülən qadındır. Ənfəsə, ya sanki indi öləcək qədər həddən artıq arıq qadına, ya çirkin əməlli və əxlaqsız qadına, ya da ki, acı dilli və həyasız, çox danışan qadına deyilir. Sələqləqə, anus dəliyindən heyiz olan qadındır. Məzbubə, səmə və dəli qadına deyilir. Məzmumə, eyiblərlə dolu və daim pisliklə xatırlanan qadındır. Hənnafə, daim ölən ərini yad edib, durmadan ahu-zar edən qadına deyilir. Mənnanə, daim varlı olduğuüçün ərinə minnət qoyan zəngin qadındır. Rəfsaə, ədəbsiz sözlər danışan və pis əməlli qadına deyilir. (Mütərcim.) 3 - Təlaq növüdür. Risalələrə müraciət edin. (Mütərcim.)

64

cariyələrlə sahiblərindən icazə alıb evlənin."1 Naşizə, ərinə itaətsizlik edən qadına deyilir.2 144. Allahın rəsulu (s): Qoca qarı ilə və qısır qadınla evlənmə. Çünki mən sizin sayınızın çoxluğu ilə qürrələnəcəyəm.3

4\4Qızlarını ərə vermək istəyənlərə dəyərli

məsləhətlər

1- Qızınızı ərə verərkən onun fikrini soruşun145. "Əl-Möcəmül-kəbir": Allahın rəsulu (s) ailəsindən bir qızı ərə vermək istədikdə, pərdə arxasında ona belə müraciət edərdi: "Qızım, Filankəs sənə elçi gəlib. Əgər onu sevmirsənsə, "yox" de. Çünki heç kim "yox" deyərək etiraz etməyə utanmamalıdır. Əgər sevirsənsə (ona ərə getmək istəyirsənsə) sənin susmağın razılılıq niçanəsi sayılacaq."4

1 - Nisa, 25 2 - "Əl-Mühəccətül-beyza", c. 3, səh. 86 3 - "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 3\329; "Tarixi-Bağdad", 4\44 "Əl-Möcəmül-kəbir", 17\368;"Kənzül-ümmal", 16\304 4 - "Əl-Möcəmül-kəbir", 1\73;"Kənzül-ümmal", 7\127

65

2- Ləyaqətli kürəkən tapdıqda qızınızı ona ərə verməkdə səhlənkarlıq etməyin146. Allahın rəsulu (s): Hər vaxt sizin qızınıza münasib elçi gəlsə, qızınızı ona ərə verin. Bu gün-sabah edib, gecikdirməyin.1

147. Allahın rəsulu (s): Hər vaxt qızınıza münasib elçi gəlsə, gecikmədən qızınızı onunla evləndirin.2

148. Allahın rəsulu (s): Ey Əli! Üç işi gecikdirmə: Nmazı (yubatmadan)vaxtı gəlib çatdıqda yerinə yetir. Cənazəni hazır olduqda dəfn et. Ərsiz qadını, ona uuyğun həyat yoldaşı tapıldıqda ərə ver.3

149. "Əl-Kafi": İmam Sadiq (ə) rəvayət edir: Peyğəmbər (s) insanlara nitq söyləyərkən, onlara qızlarını ərə verməkdə gecikməməyə həvəsləndirib və tələsməyə çağırdı... Elə bu zaman bir kişi ayağa qalxıb, soruşdu: Ey Allahın elçisi! Qızlarımızı hansı xüsusiyyətlərə sahib olan insanlara ərə verək?Həzrət (s) buyurdu: "Münasib və uyğun olan şəsxlərə."

- Ey Allahın elçisi! Münasib və uyğun olan şəsxlər, kimlərdir?

- "İmanlı şəxslər bir-birilərinə münasidirlər. İmanlı şəxslər bir-birilərinə uyğundurlar."4

1 - "Kənzül-ümmal", 16\317 2 - "Nəsrüd-dür", 1\4673 - "Sünəni-Tirmizi", 3\387; "Tarixi-kəbir", c. 1, səh. 177; "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 2\176 4 - "Əl-Kafi", 5\337; "Biharül-ənvar", 103\371; Təhzibül-əhkam", 7\397; "Rövzətül-vaizin", səh. 410

66

3- Bəd əməlli şəxsə, xüsusilə də əyyaşa qız verməyin150. Allahın rəsulu (s): Kim qızını bəd əməlli şəxsə ərə versə, hər gün asimandan min lənət qazanar. Onun heç bir əməli səmaya qalxmaz. Duaları qəbul olmaz. Tövbəsi və fidyəsi qəbul edilməz.1

151. Allahın rəsulu (s): Əyyaş xəstələndikdə, onu yoluxmağa getməyin. Dəfnində iştirak etməyin. Şahidliyinə etbar etməyin. Elçi gəldikdə ona qız verməyin. Ona əmanət tapşırmayın.2 152. Allahın rəsulu (s): "Agah olun, mən Allah-Təala tərəfindən şərabın haram olmasını elan etdikdən sonra şərab içən şəxs hər hansısa ailənin qızına elçi getsə, müsbət cavab eşitməyə layiq deyil."3 153. Allahın rəsulu (s): Əyyaş şəxs sizə elçi gəldikdə, ona qız verməyin.4

154. İmam Sadiq (ə): Əyyaşa qız verən şəxs, sanki onu azğınlığa sürükləyib.5

155. İmam Sadiq (ə): Hər kim qızını əyyaşa ərə versə, sanki onunla qohumluq əlaqələrini kəsmişdir.6

1 - "İrşadül-qülub", səh. 174; "Əvaliyil-lai", 1\272 2 - "Əl-Kafi", 6\396; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\58; "Əd-Dəəvat", səh. 260; "Rövzətül-vaizin", səh. 509 3 - "Əl-Kafi", 5\348; Təhzibül-əhkam", 8\398; "Məkarimül-əxlaq", 1\447; "Biharül-ənvar", 103\84; "Təfsiri-Əyyaşi", 1\220; "Təfsiri-Sələbi", 4\107 4 -"Əl-Kafi", 5\348; Təhzibül-əhkam", 7\398; "Əvaliyil-lai", 3\341 5 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\58; "Əl-Məqnə", səh. 454; "Cameül-əxbar", səh. 426; "Biharül-ənvar", 79\1506 - "Əl-Kafi", 5\347; Təhzibül-əhkam", 7\398; "Məkarimül-əxlaq", 1\446; "Vəsailüş-şiə", 14\53

67

4- Ağır mehriyyə təyin etməkdən çəkinin156. Allahın rəsulu (s): Qadınların mehriyyəsini təyin etdikdə ifrata varmayın, çünki onlar ilahinin (rəhmət) yağışıdır.1

157. Allahın rəsulu (s): "Ey Həvla! Məni haqq olaraq peyğəmbər və elçi göndərənə and olsun ki, ərinə ağır mehriyyələr təyin edən qadına, Allah-təala cəhənnəm atəşindən ağır zəncirlər hazırlayıbdır.2

158. Allahın rəsulu (s): İlahi! Ğəssanın hökmranlığına son ver və "Kinda mehriyyələri3"nin miqdarını azalt!4

159. Müsnədi-ibn Hənbəl: Məhəmməd ibn İbrahim Teymi, Əbu Hədrəd Əsləminin vasitəsilə rəvayət edir: Bir kişi Peyğəmbərin (s) yanına gəlib, bir qadının mehriyyəsi haqda ondan məsləhət (ya da ki, kömək) istədi. Allahın elçisi (s) buyurdu: "Ona nə qədər nmehriyyə təyin etmisən?" Dedi: İki yüz dirhəm.

- "Bəthandan 5 belə götürsəydiniz, artıq gətirməzdiniz." 6

1 -"Məcazatün-nəbəviyyə", səh. 177; "Biharül-ənvar", 103\353 2 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\2413 - Kinda qəbiləsinin mehriyyələri, ağırlıqda məsələ çevrilmişdi. Bəzən onların qızlarının mehriyyəsinin miqdarı yüz dəvəyə, bəzən isə min dəvəyə qədər artırdı.4 - "Üyunül-əxbar", ibn Qüteybə, c. 4, səh. 71 5 - Mədinə çaylarından birinin adıdır. 6 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 5\329; "Sünəni-Səid ibn Mənsu", c. 1, səh. 168; "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 6\177

68

160. İmam Sadiq (ə): Qadının nəhs olması, mehriyyəsinin ağırlığında və qısırlığındadır.7

161. İmam Sadiq (ə): Qadının səadəti az xərcə mail olması və rahat şəkildə övlad dünyaya gətirməsindədir. Qadının uğursuzluğu isə, onun bədxərc və çətinliklə övlad sahibi olmasındadır.2

162. Allahın rəsulu (s): Ən yaxşı mehriyyə, ən yüngülüdür.3

163. Allahın rəsulu (s): Ən bərəkətli qadınlar, mehriyyəsi az olanlardır.4

164. Allahın rəsulu (s): Ən bərəkətli evlilik, xərci ən az olan evlilikdir.5

165. Allahın rəsulu (s): Elçiliyi, mehriyyəsi və doğuşu (övlad dünyaya gətirmək qabiliyyətinə malik olması) asan olması, qadının xeyir-bərəkətindən sayılır.6

166. Allahın rəsulu (s): Ümmətimin ən yaxşı qadınları onların ən gözəlləri və ən az mehriyyə tələb edənləridir.7 7 - "Əl-Kafi", 5\568; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\556; Təhzibül-əhkam", 7\3992 - "Əl-Kafi", 5\564; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\387; "Məanil-əxbar", səh. 1523 - "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 2\198 ; "Əs-Sünənül-kübra" , 7\379; "Səhihi-ibn Həbban", 9\381 4 - "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 2\195 ; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 9\478; "Müsnədi-Şəhab", c. 1, səh. 105; "Kənzül-ümmal", 16\2915 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 9\365; "Şöbül-iyman", 5\254; "Kənzül-ümmal", 16\299 6 - "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 2\197 ; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 9\355; "Hilyətül-övliya", 8\180; "Dəaimül-islam", 2\221 7 - "Əl-Kafi", 5\324; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 7\404; Təhzibül-əhkam", 3\386; "Əl-Firdəvs", 1\360

69

"Mehrüs-sünnə"1 haqqında araşdırma2(ixtisarla)Şiə alimlərinin fikrincə, ailə quran zaman hər iki tərəf mehriyyənin məbləği barəsində istənilən razılığa gələ bilərlər. Onun miqdarına heç bir məhdudiyyət qoyulmur. Amma mehriyyə hökman dəyər daşıyan və ya mənfəət verəcək hər hansısa bir şey olmalıdır. Amma bununla belə dinimizin əxlaqi, müstəhəbbi və daim təkid etdiyi kimi mehriyyənin miqdarı mümkün qədər az olmalıdır. Belə ki, bu, ailə qurmağı asanlaşdırar və mehriyyə, kiminsə müqabilində lovğalanmaq və ya təziq vasitəsi olaraq, ərin evlilik həyatına davam etməsinə məcbur etmək kimi xoşagəlməz bir xarakter daşımaz. Əsl həqiqətdə mehriyyə sanki ərin qadına olan vəfası və mərhəmətinin təcəssümüdür.Elə buna görə də, dinimizin rəhbərləri dəfələrlə, məhz Peyğəmbərimizin (s) öz həyat yoldaşları və qızlarına təyin etdiyi miqdarda olan mehriyyənin, müsəlmanlar tərəfindən nümunə, ülgü olaraq davam etdirilməsinə təkid etmişlər. İmamlarımız öz davamçılarını bu miqdardan artıq mehriyyə tələb etməkdən çəkindirmişlər. Əlbəttə bu iş, haram mənasına olmasa da, Peyğəmbərimizin (s) təyin etdiyi mehriyyədən ("Mehrüs-sünnə"dən) daha çox mehriyyə təyin etməyin məkruh olduğunu bildirir. "Mehrüs-sünnə"nin sabit miqdarı1 - Məhəmməd peyğəmbərin (s) təyin etdiyi mehriyyənin miqdarı.2 - Bu məqalə müəllif tərəfindən deyil, Əbdül-hadi Məsudi tərəfindən qələmə alınmışdır.

70

Peyğəmbərimizin (s) ailə qurarkən təyin etdiyi mehriyyənin miqdarı barəsində çoxsaylı xəbərlər mövcuddur. Sevindirici haldır ki, istər şiə və istərsə də əhli-sünnədə mövcud olan xəbərlər, onun sabit və müəyyən miqdarını təyin edib. Təkcə iki rəvayət çoxsaylı digər rəvayətlərlə fərqlidir. Belə ki, çoxsaylı rəvayətlər Peyğəmbərin (s) qadınlarının, qızlarının və onun Əhli-beytinin qızlarının mehriyyələrinin "12,5 gümüş əvqiyə", ya "beş yüz dirhəm" olmasını söyləyir. Yalnız biri əhli-sünnəyə,1 digəri isə şiə2 məzhəbinə istinad olunan iki hədis bunların əksini iddia edir. Bu hədislərə əsasən Peyğəmbərin (s) Ümm Həbibə adlı həyat yoldaşının mehriyyəsinin dörd min dirhəm olması deyilir. Amma İmam Baqir (ə) bunun müstəsna bir hal olduğunu buyrmuş və Peyğəmbərimizin (s) istəyi ilə deyil, məhz Həbəşənin hakimi Nəccaşinin əli ilə baş tutduğunu deyil. Çünki Peyğəmbər (s) Ümm Həbibəyə elçi getmək üçün onu vəkil etmişdi. Nəccaşi də, onun mehriyyəsini dörd min dirhəm təyin etdi və bu miqdarı özü ödədi. Allahın rəsulu da, Nəccaşinin hörmətinə bu məsələyə dərin etirazını bildirmədi.

"Mehrüs-sünnə"nin riyalla3 məzənnəsiBizə gəlib çatan xəbərlər "merüs-sünnənin" "12,5 gümüş əvqiyə" olduğunu yetirir. "Əvqiyə", islam dini yarandığı zamanlarda ərəbistanda pul vahidi 1 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\473; "İləlüş-şəraye", səh. 500 2 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 10\395; "Əs-Sünənül-kübra" , 7\379 3 - İranda pul vahidi. (Mütərcim.)

71

funksiyasını yerinə yetirirdi. Bu miqdar, ozamanlar, təxminən qırz dirhəmə bərabər idi. Dirhəm qədim zamanlarda pul vahidi kimi dövriyyədə idi. Gümüş, dərmanlar və qiymətli əşyaları onunla al-ver edirdilər. Dirhəm tarix boyu müxtəlif eniş-yoxuşlu dəyər qiymətinə sahib olmuşdur. Üməvilərin zamanında islam hökumətinin geniş yayılmış "sikkə" şəklindəki pul vahidinə çevrildikdən sonra, bir neçə əsr öz dəyərini sabit formada qoruyub, saxladı. İmam Baqir (s) və İmam Sadiq (ə), ravilər bu haqda soruşduqları zaman, hər "əvqiyə"nin üməvilərin zamanındakı kimi "qırx dirhəm" olduğunu söyləmişdir. Sevindirici haldır ki, (indiyə qədər bizə gəlib-çatmış olan) bu dirhəmin üç qram gümüşə yaxın olması tam çəkildə müəyyən edilmişdir.1 Deməli, mehrüs-sünnə, min beşyüz qram xalis gümüş dəyərindədir. Onun bu tarixdəki (1387 h.ş\ mehr ayı) rialla dəyəri isə altı milyon riyal (altı yüz min tümən)dir. Görüldüyü kimi, bu çox yüngül miqdarda və ödənilməsi asan olan bir mehriyyədir.2

Evlilik hədiyyəsi Mehrüs-sünnənin miqdarının az olması və din rəhbərlərimizin3 də buna təkid etməsi, evlilik zamanı ortaya çıxan lazımsız maneələrin aradan qaldırılması 1 - Daha dəqiq söyləsək; hər dirhəmin çəkisi, 2, 985 qramdır. ("Əl-Əqdül-münir", Seyyid Musa Hüseyni Mazandarani, səh. 271) 2 - Belə nəzərə gəlir ki, müəllifin hesablamalarına gözə, bizim pul vahidi ilə "mehrüs-sünnə", bu tarixdə olan məzənnəyə əsasən (2010, 9, 9) təxminən 461 manatdır. 3 - Peyğəmbər (s) və Əhli-beyt (ə). (Mütərcim.)

72

və islam dünyasında cavanları ailə qurmağa həvəsləndirməkdən ibarətdir. Diqqət yetirmək lazımdır ki, dinimizin mehriyyənin miqdarının az olmasına israr etməsi, heç də ər-arvad arasında və ya qohumlar tərəfindən biri-birilərinə bahalı hədiyyələrin verilməsinin xoşagəlməz olduğu mənasına deyildir. Ailədə məhəbbətin göstərgəsi olaraq və ya qohumlar arasında mehribançılıq əlaməti olaraq, kiçik və ya böyük hədiyyələr təqdim oluna bilər. Dinimizin rəhbərləri, mehrüs-sünnəyə uyğun əməl olunmasında və ondan daha artıq miqdarda mehriyyə tələb edilməməsində israrlı olduqları halda, bəzən öz həyat yoldaşlarına (imkan daxilində) çox dəyərli hədiyyələr də bağışlamışlar. Onlar bunu mehriyyə ünvanında deyil, hədiyyə1 olaraq vermişlər.2 Bəzən din rəhbərlərimiz yeni evlənən şəxslərə bağ, əkin sahələri və sair hədiyyə edirdilər. Məqsəd onları sevindirmək və ehtiyaclarını təmin etmək olmuşdur. Bununla da onlar başqalarına möhtac olmadan yaşaya

1 - Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\398 2 - Mehriyyə, hədiyyədən fərqli olaraq, qadının evləndiyi zaman təyin etdiyi miqdarda, gələcək həyat yoldaşının ona ödəməsi vacib olan məbləğdir. Demək olar ki, bu məbləğ o qədər çox olurdu ki, bir çox cavanlar onu ödəməyə qadir olmadıqları üçün istədikləri qadınla evlənib, ailə həyatı qura bilmirdilər. Çünki mehriyyələrə birbaşa valideynlər nəzarət edirdi. Halbuki, mehriyyə sadəcə olaraq kişinin evlənmədən öncə qadına verdiyi şəriləşmiş nəzakət hədiyyəsi, daha doğrusu, dinimizdə evlilik üçün rəsmiləşdirilmiş bir bəxşişdir. Təəssüflər olsun ki, tarix boyu bu nəzakətli addım insanların yanlış hərəkətləri ucbatından, öz cığırından çıxmış və həqiqi simasını itirmişdir. Peyğəmbərimizin (s) və Əhlibeytin (ə) mehriyyənin miqdarının azalması haqda olan kəlamları və hətta əməli surətdə insanlara bunu göstərməsi ilə olan bütün səyləri də, elə onu həqiqi hədəfinə qaytarmaq məqsədilə olmuşdur. (Mütərcimdən.)

73

bilirdilər.3 Əlbəttə, belə nümunələr tarixdə çox baş verməyib. Bu hədiyyələr xüsusi şəraitdə, zaman-məkan tələbinə uyğun olaraq həyata keçirilirdi. Bütün bunların baş verdiyi zaman, qadının və ailəsinin evlilikdən öncə bu barədə heç bir tələbi olmurdu və mehriyyəyə heç bir formada aidiyyatı yox idi.

Beşinci fəsil

Nikah və toy ənənələri

5\1

3 - İmam Hüseyn (ə), Abdullah ibn Cəfərin qızı Ümm Külsüm Yezidin elçilərini rədd etdikdən sonra, onu əmisi oğlu Qasim ibn Məhəmməd ibn Cəfərlə evləndirdi. Yezid bu qızın ailəsinə maddi yardım edəcəyini vəd etdiyi üçün, İmam (ə) onlara Əqiq vadisində olan ən məhsuldar torpaqlarını hədiyyə etdi.("Tarixi-Dəmeşq", c. 57, səh. 245; "Əl-Kamil", c. 3, səh. 1129)

74

Nikah və toy üçün mübarək günləri seçin

167. Allahın rəsulu (s): Ramazan ayında evlənmək müstəhəbbidir. Çünki bu ayada bərəkət ümidi var.1

168. Allahın rəsulu (s): Cümə günü elçilik və izdivac günüdür.2

5\2Nikah mərasimini aşkar çəkildə qeyd edin

169. Allahın rəsulu (s): Evlilik mərasiminizi aşkar və hamının xəbəri olacaq şəkildə edin.3

170. İmam Əli (ə): Allahın elçisi (s) gizli şəkildə evlənməkdən çəkindirib. O, ənsardan olan bir şəxsin evindən dəf səsi eşitdikdə, buyurdu: "Nə olub?"Dedilər: Ey Allahın elçisi! Filankəs bəy olub. (Evlənir.)Buyurdu: "Allaha şükür! Evləndiyinizi aşkar edin. Evlilik mərasimlərini aşkar şəkildə qeyd edin!"4

5\3Şadlıq və toy mərasimi qurun

171. Allahın rəsulu (s): Evləndiyinizi aşkar edin, evlilik mərasimlərini məsciddə qeyd edin və dəf çalın.5

1 - "Əl-Firdəvs", 5\539 2 - "Tarixi-Dəmeşq", c. 7, səh. 254; "Üyuni-əxbarir-Rza", c. 1, səh. 248;"İləlüş-şəraye", səh. 598 3 - "Əmali-Tusi", səh. 519; "Kənzül-ümmal", 16\291 4 - "Dürərül-əhadisin-nəbəviyyə", səh. 101; "Hilyətül-övliya", 6\63 5 - "Sünəni-Tirmizi", 3\339; "Əs-Sünənül-kübra", 7\473; "Sünəni-ibn Macə", 1\611; "Müsnədi-İshaq ibn Rahəvi", 16\291

75

172. "Dəaimül-islam": Rəvyət olunur ki; Allahın elçisi (s) bəni-Zürəyq qəbiləsinin yaşadığı məhəllədən keçirdi. O həzrət (s), saz-avaz səsi eşitdi. Buyurdu: " Nə olub?"Dedilər: Ey Allahın elçisi! Filankəs bəy olub. (Evlənir.)Buyurdu: "Dinini kamilləşdirdi. Bu evlənməkdir, zina deyil. Evlənmək, gizli olmamalıdır. Hətta elə edin ki, tüstü görülsün (imkan daxilində qonaqlıq verilsin) və ya dəf səsi eşidilsin."Sonra buyurdu: "Zina və evlənmək arasındakı sərhəd, dəf səsidir."1

173. "Əmali": Məhəmməd ibn Əli ibn Həbbar atasının vasitəsilə rəvayət edir: Peyğəmbər (s) Əli ibn Həbbarın evinin kənarından keçirdi. Elə bu zaman dəf səsi eşitdi. Buyurdu: " Nə olub?"Dedilər: Ey Allahın elçisi! Əli ibn Həbbar evinə gəlin gətirib. Peyğəmbər (s) buyurdu: "Çox gözəl! Bu evlənməkdir, zina deyil." Sonra buyurdu: "Evlilik mərasimlərini öz aranızda aşkar şəkildə qeyd edin və orada dəf çalın."Elə bundan sonra da, evlilik mərasimləri bu formada keçirilməyə başlandı.2

Diqqət!Evllilik mərasimlərində "dəf"dən istifadə etməyə icazə verən bu rəvayətlər və başqa mənbələrdə

1 - "Dəaimül-islam", 2\205; "Nəvadir", səh. 190; "Əs-Sünənül-kübra", 7\473 2 - "Əmali-Tusi", səh. 518; "Biharül-ənvar", 103\275

76

mövcud olan digər hədislərin1 sənədləri etibar cəhətindən zəifdir. Bəzi fəqihlərin qeyd etdikləri kimi, bu musiqi alətindən istifadə etməyə, yalnız mütrüblüyə gətirib çıxarmamaq şərtilə icazə verilmişdir.

5\4Qonaqlıq verin

174. Allahın rəsulu (s): Beş münasibətlə qonaqlıq verilər: Urs, xurs, izar, vekaz və rekaz zamanı. Urs, evlilik; xurs, övlad sahibi olduqda; izar, övladını sünnət etdirdikdə; vekaz, ev aldıqda; rekaz, Məkkədən (həcc ziyarətindən) gəldikdə.2 175. İmam Əli (ə): Qonaqlıq ver (ehsan et), hətta bir qoyun qurban kəssən də belə.3

176. "Əl-Mərasil": Həkəm ibn Ütüybə rəvayət edir: Peyğəmbər (s) Bilalı ənsardan olan bir qadının ailəsinə elçiliyə yolladı. Onlar dedilər: Sən həbəşi qulsan. (Sənə qız vermərik.) Bilal cavab verdi: Allahın elçisi (s) mənə sizin yanınıza gəlməyi əmr etməsiydi, heç bir zaman gəlməzdim.

- Səni Peyğəmbər (s) göndərib?- Bəli.- Əgər belədirsə, artıq evlisən.

1 - "Dəaimül-islam", 2\205-206; "Sünəni-ibn Macə", 1\611; "Sünəni-Nəsai", 6\127; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 5\265; "Kənzül-ümmal", 16\295 2 - "Təhzibül-əhkam", 7\409; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\402; "Biharül-ənvar", 103\275; "Məkarimül-əxlaq", 1\460

3 - "Dürərül-əhadisin-nəbəviyyə", səh. 101; "Hilyətül-övliya", 6\63

77

Bilal, Peyğəmbərin (s) yanına qayıdaraq, əhvaltı ona danışdı. Elə bu zaman Həzrət Peyğəmbərə (s) bir qızıl parçası (hədiyyə) gətirdilər. Allahın elçisi (s) onu Bilala verib, buyurdu: "Bunu mehriyyə ünvanında cələcək həyat yoldaşına ver." Ardınca səhabələrə belə buyurdu: "Qardaşınız(ın ailə qurması münasibətilə) qonaqlıq verin."1

5\5 Toy mərasimini gecə qeyd edin

177. Allahın rəsulu (s): Gəlinlərinizi gecə bəxt evinə aparın, gendüz isə qonaqlıq verin.2

178. İmam Rza (ə): Gecə evlənmək, sünnədəndir. Çünki, Allah-təala gecəni rahatlıq üçün xəlq etmişdir. Qadınlar isə rahatlıq mayəsidir.3

5\6Bəy gecəsi haqqda məsləhətlər

179. Allahın rəsulu (s): Bəy gəlini evinə apardıqdan sonra, ilk olaraq iki rükət namaz qısın və əlini onun alnına çəksin. Ardınca belə du etsin: ilahi! Həyat yoldaşımı mənim üçün xeyir-bərəkətli et. Evliliyimizi mübarət et. Bizi bir-birimizin yanında saxladığın hər ləhzəni xeyir-bərəkətli, uğurlu et. Onu məndən ayırdığın zaman, xoşluqla tamamla!

1 - "Əl-Mərasil", səh. 147 2 - "Cameül-əhadis", səh. 84; "Əl-Kafi", 5\366; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\401 3 - "Əl-Kafi", 5\366; Təhzibül-əhkam", 7\418; "Biharül-ənvar", 103\278

78

Sonra belə dua etsin: Məni azğılıqdan düz yola yönəldən, ehtiyaclarımı ödəyən, süstlüyümü sevincə döndərən, ləzzətdən izzət bağışlayan, pənahsız olduğum zaman mənə pənah verən, subaylığımı evliliklə əvəzləyən, işlərimdə mənə yardımçı bəxş edən, məni tənhalıqdan qurtaran və məni ucaldan Tanrıya şükürlər olsun! Ey mənim Allahım, əta etdiyin nemətə1 görə sənə saysız və pak həmd-sənalar olsun! Mənə qismət etdiyin lütf, kərəm və mərhəmətin üçün sənə şükürlər olsun!2

180. İmam Sadiq (ə): Bəy otağına girdikdə, gəlinin alnındakı saçları sığallayıb, üzünü qibləyə çevir və belə dua et: İlahi! Sənin əmanətini aldım.3 Sənin kəlamlarınla onu özümə halal etdim. Mənə ondan övlad qismət edəcəksənsə, onu xeyir-bərəkətli, pərhizkar, Ali-Məhəmməd (ə) davamçılarından et. Şeytanın ondan bəhrələnməsinə icazə vermə.4

1 - Əziz oxucu, bu duada dinimizin qadına verdiyi dəyər aşılanır, rəvayət, onu ilahi nemət və bərəkət adlandırır. Bu da, ərlərə öz həyat yoldaşlarının , yəni ilahi nemətin qədir-qiymətini bilmələrini öyrədir. Həmçinin diqqət yetirmək lazımdır ki, burada qadının həyat yoldaşına bəxş etməli olduğu misilsiz xoşbəxliklərə də toxunulur. Deməli, hədisə görə qadın ərinə sadiq qalmalı, dayaq olmalı, çətin anlarında onu tək qoymamalı, öz iffəti, ehtiramı və xoş davranışları ilə ona izzət bağışlayıb, ucaltmalıdır. (Mütərcimdən.)2 - "Dəaimül-islam", 2\210; "Nəvadir", səh. 211; "Əl-Cəfəriyyat", səh. 109 3 - Doğrudan da, görün islam dini qadına nə qədər hörmət və ehtiram qoyur ki, onu, Allah tərəfindən kişiyə bəşx olunmuş bir əmanət adlandırır. Sözsüz ki, bu, Qiyamət günü, Tanrının onun əmanətilə necə davranması haqqında, ərdən sorğu-sual ediləcəyindən də, xəbər verir. Bununla da, hədis bir növ, ərə gələcək həyatında öz həyat yoldaşı ilə xoş davranılmasının zəruriliyini aşılayır. (Mütərcimdən.)4 - "Əl-Kafi", 5\500; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\402; "Biharül-ənvar", 103\227; "Tuhəfül-üqul", səh. 89

79

181. "Məkarimül-əxlaq": Əhli-beytdən (ə) rəvayət olunur: Bəy gecəsi yaxınlaşdığı zaman, həyat yoldaşından iki rükət namaz qılmasını xahiş etmək müstəhəbbidir. Sən də, dəstəmaz al və iki rükət namaz qıl. Allaha həmd-səna oxuyub, Peyğəmbərinə (s) salam göndərib, belə dua et: İlahi! Onu məndən razı qalmasını, məni sevməsini və mehribalçılıq göstərməsini, mənə ruzi et. Qoy, mən də ondan razı olum. Bizim aramızda ən gözəl şəkildə və ən asan formada uyğunlaşma, ülfət və mehribançılıq yarat. Həqiqətən də, Sən, halalı sevir və harama nifrət edirsən.1

182. "Mən la yəhzərühül-fəqih": Əbu Səid Xidri rəvayət edir: Allahın elçisi (s), Əli ibn Əbu Talibə (ə) belə nəsihət etdi: Ey Əli! Gəlin bəy otağına girib oturduqda, onun ayaqqabılarını çıxar. Sonra onun ayaqlarını yuyub, suyunu evinizin qapısından, qarşıdakı üç evin qapısına qədər səp (çilə). Çünki belə etdikdə, Allah-təala sənin evindən yetmiş min növ fəqri (ehtiyacı) dəf edər və yetmiş min növ bərəkət nəsib edər. Evinizə gəlinin başı üzərində dövrə vuran yetmiş rəhmət göndərər. Onların xeyir-bərəkəti evinizin hər küncünə yayılar. Gəlin o evdə olduğu zamana qədər, dəlilik, yara-xora və qoturluqdan amanda qalarsınız. Bir həftə boyunca gəlinin bu dörd şeyi yeməsinə mane ol: Qatıq, sirkə, kişniş və turş alma.

1 -"Məkarimül-əxlaq", 1\454

80

Həzrət Əli (ə) soruşdu: "Ey Allahın elçisi! Nə üçün bu dörd şeydən istifadə etməsinə mane olum?"Buyurdu: "Çünki "rəhim",1 bu dörd şeyə görə nasazlayır və onun övlad sahibi olmasına mane olur...:Həzrət Əli (ə) yenə soruşdu: "Ey Allahın elçisi! Sirkəni hansı xüsusiyyətinə görə yemək məsləhət deyildir?" Buyurdu: "Sirkəni yedikdən sonra qadın heyz2 olur. Daha tam şəkildə təmizlənmir. Keşniş, qadını bətnində heyzi gücləndirir, doğumu çətinləşdirir. Turş alma isə, heyzin qarşısını alır və ağrılara səbəb olur."3

1 - Qadında uşaqlıq bölgəsi.2 - Aylıq qadın xəstəliyi3 - "İləlüş-şəraye", səh. 514; "Əmali-Səduq", səh. 663; "Əl-İxtisas", səh. 123

81

Altıncı fəsil

Nümunəvi ailə6\1

Mənəvi evlilik183. Allahın rəsulu (s): Mən də sizin kimi bəşərəm. Sizdən qız alır və sizə qız verirəm. Amma Fatimənin (Əli (ə) ilə evlilik fərmanı səmadan nazil oldu.1

184. Allahın rəsulu (s): Fatiməni mən ərə vermədim, lakin Allah-təala mənə onu (Əli (ə) ilə) evləndirməyi əmr etdi.2

185. Allahın rəsulu (s): (Həzrət Əliyə (ə) müraciətlə) Səni (Fatimə ilə) evləndirmək üçün səmadan mənə göstəriş gəldi.3

1 - "Əl-Kafi", 5\568; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\393; "Biharül-ənvar", 43\145; "Məkarimül-əxlaq", 1\445 2 - "Üyuni-əxbarir-Rza", c. 2, səh. 59; "Biharül-ənvar", 43\104 3 - "Tarixi-Dəmeşq", 42\125; "Əl-Mənaqib", ibn Məğazeli, səh. 100; " Əl-Mənaqib", ibn Şəhri Aşub, c. 3, səh. 350; "Biharül-ənvar", 43\111; "Əl-Ümdə", səh. 266;

82

6\2Həzrət Əli(ə) olmasaydı, Fatiməyə (s) layiq həyat

yoldaşı tapılmazdı

186. İmam Əli (ə): Allahın rəsulu (s) mənə belə buyurdu: "Ey Əli! Qüreyşdən olan bəzi kişilər Fatiməni səninlə evləndirdiyim üçün məni danlayaraq, belə deyirlər: Biz səndən onu istədik, amma sən bizə rədd cavabı verdin. Sonra isə onu Əli ilə evləndirdin.Mən isə onlara söylədim: Allaha and osun ki, onu sizə ərə verməməyimə və Əli ilə evləndirməyimə mən deyil, birbaşa Allah-təala əmr etdi. Allah onu sizinlə evləndirməyib, Əliyə ərə verdi. Cəbrayıl nazil olub, dedi: Ey Məhəmməd! Allah-təala buyurur: Əlini yaratmasaydım, bütün yer üzündə, Adəm və onunla birgə bütün insanların arasında Fatiməyə tay olacaq münasib həyat toldaşı tapılmayacaqdı.1 187. İmam Sadiq (ə): Allah-təala Əmirəl-möminini (ə) yaratmasaydı, bütün yer üzündə, Adəm və onunla birgə bütün insanların arasında Fatiməyə tay olacaq münasib həyat toldaşı tapılmayacaqdı.2

6\3Aləmlərin xanımının (s) elçılıyı

188. "Əl-Əmali": Zəhhaq ibn Müzahim rəvayət edir: Əli ibn Əbu Talibin belə buyurduğunu eşitdim: 1 - "Üyuni-əxbarir-Rza", c. 1, səh. 225; "Biharül-ənvar", 43\92 2 - - "Əl-Kafi", 1\461; "Xisal", səh. 414; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\393; "Biharül-ənvar", 43\97

83

Əbubəkr və Ömər mənim yanıma gəlib, dedilər: Ey kaş, Allahın rəsulunun yanına gedib, Fatiməni ondan istəyəsən.Mən Peyğəmbərin (s) hüzuruna getdim. Gözü mənə sataşdıqda gülərək, buyurdu: "Ey Əbəl-həsən! Nə üçün gəlmisən və nə istəyirsən?"Mən onunla qohum olduğumu, ilk islam gətirdiyimi, ona etdiyin köməklərim və cihadlarım haqqında danışdım. Peyğəmbər (s) buyurdu: "Doğru söyləyirsən, Ey Əli! Sən vəsf etdiyindən daha üstünsən!"Dedim: Ey Allahın rəsilu! Fatiməni mənə ərə verərsənmi?Buyurdu: "Ey Əli! Səndən öncə bəzi şəxslər onu məndən istədilər. Mən Fatimədən bu barədə soruşdum. Amma onun surətində narazılıq ifadəsini müşahidə etdim. İndi isə səbir et, (Fatimənin razi olub-olmadığını soruşub,) yanına qauıdacağam."Sonra Fatimənin yanına getdi. Fatimə ayağa qalxıb, onun əbasını alıb, ayaqqabılarını çıxardı. Onun üçün dəstəmaz suyu gətirib, öz əlləri ilə Peyğəmbərə dəstəmaz aldı (yəni; su töküb, ona kömək etdi). Sonra onun ayaqlarını yuyub, oturdu. Peyğəmbər (s) ona buyurdu: "Fatimə!"Cavab verdi: "Bəli! Nə buyurursunuz, ey Allahın rəsulu!"

- "Əli ibn Əbu Talibin bizimlə qohum olması, kəraməti, fəziləti və imanı haqda məlumatın var. Mən də Allahımdan xahiş etmişəm ki, səni

84

ən yaxşı və ən çox sevdiyi məxluquna ərə versin. İndi o, sənə elçi gəlib. Bu barədə nəzərin nədir?"

Fatimə sakit qaldı və üzünü çevirmədi. Peyğəmbər (s) onun surətində narazılıq ifadəsi görmədi. Sonra Peyğəmbər (s) ayağa qalxıb, buyurdu: Allahu əkbər! Onun sükutu, razılıq əlamətidir." Ardınca Cəbrayıl Allahın rəsulunun (s) yanına gəlib, dedi: "Ey Məhəmməd! Onu əli ilə evləndir. Çünki Allah-təala Fatiməni Əli üçün, Əlini də, Fatimə üçün bəyənib (yaraşdırıb)."Bununla da, Allahın elçisi (s) Fatiməni mənə ərə verdiyini buyurdu. Sonra mənim yanıma gəlib əlimi tutaraq, buyurdu: " Allahın adı ilə qalx və belə söylə: Allahın bərəkəti ilə və Allah hər nə istədisə (elə də olsun). Allahdan başqa heç bir (həlledici) qüvvə yoxdur. Hər şey alnız Allahın istəyi ilə baş tutar. Allaha təvəkkül edirəm." Məni Fatimənin yanında əyləşdirib, kənarıma gəldi. Buyurdu: "İlahi! Bu iki şəxs mənim yanımda insanların ən sevimlisidir. Sən də onları sev, övladlarına bərəkət ver və Özün bunları qoru. Mən bu iki şəxsi və övladlarını, şeytanın şərrindən Sənin pənahına tapşırıram."1

6\41 -"Əmali-Tusi", səh. 39; "Bəşarətül-Müstafa", səh. 261; "Əl-Mənaqib", ibn Şəhri Aşub, c. 3, səh. 350; "Biharül-ənvar", 43\93

85

Aləmlərin xanımının (s) mehriyyəsiHəzrət Fatimənin (s) mehriyyəsi 480 dirhəm, on iki əvqiyəyə bərabər idi. Bu Həzrət Əlinin (ə) zirehinin dəyəri idi.1 Bəzi mənbələrə əsasən Fatimənin (s) və Peyğəmbərin həyat yoldaşlarının mehriyyəsi beş yüz dirhəm,2 12,5 əvqiyə3 olmuşdur. Amma bəzi mənbələr də, bu miqdarın 400 misqal gümüş,4 ya da ki, 30 dirhəm olduğu qənaətindədirlər.5

189. İmam Əli (ə): Allahın elçisi (s) evləndiyi heç bir qadının mehriyyəsini 12,5 əvqiyə gümüşdən çox təyin etmədi. Fatiməyə də, elə bu miqdarda mehriyyə təyin edərək, mənimlə evləndirdi. Hər əvqiyə qırx dirhəmə bərabərdir.6 190. İmam Əli (ə): Allahın elçisi (s) qızı Fatiməni 12,5 gümüş əvqiyəyə mənimlə evləndirdi.7

191. İmam Əli (ə): Fatimə ilə evləndiyim zaman, Peyğəmbərə (s) dedim: Ey Allahın elçisi! Atımı satım, yoxsa zirehimi?Buyurdu: "Zirehini sat."Mən də, onu bazara aparıb, 12 əvqiyəyə satdım. Bu Fatimənin mehriyyəsi idi.8

1 - Həzrət Əli (ə) zirehini sataraq, Fatiməyə (ə) mehriyyə ödədi. (Mütərcim.)2 -"Əl-Mənaqib", ibn Şəhri Aşub, c. 3, səh. 351; "Ət-Təbəqatül-kübra", c. 8, səh. 22 3 - "Müsnədi-Zeyd", səh. 303; "Tarixül-xəmis", c. 1, səh. 3624 - "Əl-Mənaqib", ibn Şəhri Aşub, c. 3, səh. 351; "Tarixi-Dəmeşq", 52\4455 - "Əl-Kafi", 5\377; "Təhzibül-əhkam", 7\364; "Qürbül-əsnad", səh. 173 6 - "Dəaimül-islam", 2\221; "Müstədrəkül-vəsail", 15\62; "Müsnədi-Zeyd", səh. 303; "Elamül-vəra", c. 1, səh. 161 7 - "Müsnədi-Zeyd", səh. 303

86

192. "Əl-Mənaqib": Hüseyn ibn Əlidən nəql olunan rəvayətə görə: "Peyğəmbər (s) Fatiməni (s) dörd yüz həştad dirhəm mehriyyəyə Əli ilə (ə) evləndirdi."Başqa bir rəvayətə əsasən isə onun mehriyyəsi dörd yüz misqal gümüş olmuşdur.1

193. İmam Zeynülabidin (ə): Peyğəmbər (s), Fatiməni (ə) Əli (ə) ilə evləndirərkən belə bir xütbə oxudu: "... Əli əgər bu məbləğə razıdırsa, mən onu dörd yüz misqal gümüş miqdarında mehriyyə ilə evləndirdim.2 194. İmam Baqir (ə): Fatimənin (ə) mehriyyəsi, bir köhnəlmiş Yəmən çadrası,3 bir Hutmi zirehindən4 ibarət idi. Yatağı quçi dərisindən ibarət idi ki, onu sərir və üzərində yatardılar.5

195. İmam Sadiq (ə): Əli (ə), Fatiməni (ə) bir köhnəlmiş Yəmən çadrası, bir zireh və quç dərisindən olan yorgandan ibarət olan mehriyyə ilə özünə həyat yoldaşı etdi.6

196. "Əl-İrşad": Rəyyan ibn Şəbib: Məhəmməd ibn Əli ibn Musa (İmam Cavad (ə)) Ümm Fəzlə

8 - "Müsnədi-Əbi Yəla", 1\246; "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 6\176; "Ət-Təbəqatül-kübra", c. 8, səh. 162 ; "Kənzül-ümmal", 13\6791 - "Əl-Mənaqib", ibn Şəhri Aşub, c. 3, səh. 351; "Rövzətül-vaizin", səh. 162; "Biharül-ənvar", 43\112 2 - "Məkarimül-əxlaq", 1\451; "Əl-Mənaqib", ibn Şəhri Aşub, c. 3, səh. 350; "Əl-Mənaqib", Xarəzmi, səh. 336; "Tarixi-Dəmeşq", 52\4453 - Pambıq çadra, xətli kətan parçası şəkilində olurdu. Üzəri ipəklə örtülən bu çadranı, qadınlar evdən bayıra çıxdıaları zaman geyərdilər. 4 - Hətmə ibn Məharim qəbiləsinin düzəltdikləri zirehin adı. Geniş, bahalı və qılıc sındıran bir zireh idi. 5 - "Əl-Kafi", 5\378; "Biharül-ənvar", 43\144 6 - "Əl-Kafi", 5\377; "Biharül-ənvar", 43\143

87

(Abdullah Məmunun qızına) elçi getdi. Onun mehriyyəsini nənəsi Fatimənin (ə) mehriyyəsi məbləğində təyin etdi: beş yüz dirhəm.1

197. İmam Baqir (ə): Əli ibn Əbu Talib (ə) bir ədəd dəmir zireh, bir köhnəlmiş yəmani çadrasını Fatimənin (ə) mehriyəsinə təyin etdi. Peyğəmbərin həyat yoldaşlarının mehriyyəsi beş yüz dirhəm idi.2

6\5Həzrət Fatimənin (s) kəbin xütbəsi

198. İmam Zeynülabidin (ə): Həzrət Peyğəmbər (s) Fatiməni (ə) Əli (ə) ilə evləndirdikdə belə bir xütbə oxudu: "Allah həmd-səna olsun ki, əta etdiyi nemətlərinə görə dərgahına şükürlər oxunur. Qüdrətinə görə itaət olunur. Sultanlığı xatirinə əmirləri yerinə yetirilir. Əzabından qorxurlar. Bəxşişlərini ondan istəyirlər. Hökmranlığı yerdə və göydə caridir. Allah-təala mənə əmr etdi ki, Fatiməni Əli ilə evləndirim. Mən də, əgər Əli bu miqdara razıdırsa, onu (Fatiməni) dörd yüz misqal gümüşə, onunla nikahladım."Sonra tam yetişməmiş (ya da ki, əl dəyilməmiş) xurma budağı istədi. Onu sinidə (xonçada) ortaya qoyub, buyurdu: "İstifadə edin."Biz hamımız xonçaya qoğru hücum apardıq. Əli (ə) gəldi. Peyğəmbər (s) onun üzünə gülümsədi. Sonra

1 - "Əl-irşad", c. 2, səh. 284; "Əl-İhticac", c. 2, səh. 473; "Əl-Misbah", Kəfhəmi, səh. 991 2 - "Əs-Sünənül-kübra", 7\383; "Ət-Təbəqatül-kübra", c. 8, səh. 21; "Əl-İsabə", c. 8, səh. 263

88

buyurdu: "Ey Əli! Bilirsənmi ki, Allah-təala mənə Fatimə ilə səni evləndirməyi ərm edib?! Mən, əgər razısansa, indi onu dörd yüz misqal gümüş (mehriyyə olaraq) müqabilində səninlə nikahladım."Əli (ə) belə söylədi: "Mən Allahın və peyğəmbərinin (s) razılığına razıyam."Peyğəmbər (s) buyurdu: "Allah sizi heç vaxt ayırmasın, sizi xoşbəxt etsin və hər ikinizə bərəkət əta etsin. Çoxlu və pak nəsiliniz olsun."1 198. İmam Zeynülabidin (ə): Cabir rəvayət edir: Peyğəmbər (s) Fatiməni (ə) Əli ilə nikahlamaq istədiyi zaman, üzünü Əliyə (ə) tutub, buyurdu: "Ey Əli! Sən məscidə tərəf get və mən sənin ardınca gəlirəm. Camaatın qarşısında səni evəndirəcəyəm. Sənin fəzilətin haqqında elə sözlər söyləyəcəm ki, sevinəcəksən."Əli (ə) buyurur: Mən şad-xürrəm Allahın Rəsulunun (s) yanından ayrıldım. Yolda Əbubəkr və Ömərə rastladım. Dedilər: Nə olub, ey Əbul-həsən?Dedim: "Peyğəmbər (s) Fatimə ilə mənim nikahımı elan edəcək. Mənə dedi ki, Allahın göstərişi ilə onu mənimlə nikahlayıb. İndi o, mənim arxamca gəlir ki, bu xəbəri camaat arasında açıq-aşkar söyləsin." Onlar da bu xəbərə fərəhlənib sevinərək, mənimlə birgə məscidə getdilər.Əli (ə) buyurur: Allaha and olsun. Hələ məscidin yarısına çatmamışdıq ki, Allahın elçisi (s) bizə yetişdi.

1 -"Məkarimül-əxlaq", 1\451; "Biharül-ənvar", 103\265

89

Mübarək çöhrəsi sevinc və şadlıqla parlayırdi. Buyurdu: "Bilal haradadır?" Bilal dedi: Bəli, sizin qulluğunuzdayam, ey Allahın rəsulu! - "Miqdad haradadır?" - Bəli, buyarayam, ey Allahın elçisi! - "Əbuzər haradadır?" - Bəli, xidmətinizdəyəm, ey Allahın elçisi!Onlar hamısı yanında cəmləndikdən sonra, buyurdu: "Hamılıqla gedin, Mədinənin ətradında dayanın və mühacirləri, ənsarı və digər müsəlmanları buraya toplayın."Onlar Peyğəmbərin (s) fərmanı ilə getdilər. Allahın rəsulu (s) irəliləyib, minbərin ən uca pilləsində əyləşdi. Camaat məscidə yığıldıqda, ayağa qalxıb, Allaha həmd-səna oxuyaraq, buyurdu: Göyləri xəlq edən və yayan, yeri yaradaraq (ayaqlar altına) sərən, dağlarla onu mıxlayıb, möhkəmlədən, ondan (yerdən) su (bulaqlar, çaylar, dənizlər) və otlaqlar çıxaran Allaha həmd-səna oldun. Həqiqətən də, Onu mədh edənlərin sölədiyi (ali) sifətlər (xüsusiyyətlər) dən daha uca və mötəşəm bir Tanıdır. Onu vəsf edənlərin söylədilərindən daha ali məqama malikdir. O, behişti pərhizlarlar üçün yaratdı. Alovu, odu isə zalımları cəzalandırmaq üçün. Məni isə möminlərə rəhmət, kafirlərə göz dağı, əzab olaraq xəlq etdi.Ey Allahın bəndələri, siz arzularla dolu bir həyatdasınız. Ölümlə yaşamaq, saglamlıqla xəstəlik arasında. Bu (dünya) elə bir saraydır ki, axırda məhv

90

olub gedəcək. Burada (hər şey müvəqqətidir və zaman keçdikcə) hər şey dəyişilir və (insanlar) o biri dünyaya köçürlər. Buna görə də, Allah bu dünyadauzun-uzadı arzularla yaşamayan (həris olmayan) şəxsdən, işində və (yaxşı) əməllərində çalışan, malının (ehtiyacından) artıq qalan hissəsini sədəqə verən, qüdrətini, zorunu cilovlayan, onu ən ehtiyaclı günlərinə (axirət aləminə) saxlayan şəxsdən razı olsun. O gündə (qiyamət günü) ölülər ayağa qaldırılacaq, səslər susacaq, analar-övladlar (qorxu və dəhşətdən) bir-birilərini tanımayacaqlar. "İnsanları (sanki) sərxoş görərsən, halbuki onlar sərxoş deyillər."1 Və "O gün Allah onların cəzasını layiqincə verəcək və onlar Allahın (Allahın onlara verdiyi vədin) açıq-aşkar bir nur (haqq) olduğunu biləcəklər!"2 Və "O gün (qiyamət günü) hər kəs etdiyi yaxşı və pis əməlləri qarşısında hazır görəcək və günahları ilə özü arasında çox uzaq məsafə olmasını arzulayacaqdır."3 Və "Kim (dünyada) zərrə qədər yaxşı iş görmüşdürsə, onu (onun xeyrini) görəcəkdir (mükafatını alacaqdır). Kim də zərrə qədər pis görmüşdürsə, onu (onun zərərini) görəcəkdir (cəzasını çəkəcəkdir)."4 Bu elə bir gündür ki, o zaman (vəhşətdən) nəsil-tayfa əlaqələri unudulacaq, qohumluq bağları qırılacaq, günahkarlara ağır şəkildə sorğu-suallar olunacaq, onlar əzaba, cəzalandırılmağa sarı sürüklənəcəklər. "Oddan

1 - Həcc, 2 2 - Nur, 25 3 - Ali-İmran, 30 4 - Zəlzələ, 7-8

91

(Cəhənnəmdən) uzaqlaşdırılıb, Cənnətə daxil edilən kimsə muradına çatacaqdır. Dünya həyatı isə aldadıcı həzdən (əyləncədən) başqa bir şey deyildir."1 Ey camaat! Peyğəmbərlər Allahın yer üzərindəki höccətidirlər. Onlar ilahi kitabından sizə öyüd-nəsihətlər verən, ilahi vəhyinə əməl edən şəxslərdir. Allah-təala mənə əmr etdi ki, qadaşım, əmim oğlu və möminlərin arasında mənə ən yaxın olan şəxsə, Əli ibn Əbu Talibə ərə verim. Uca Tanrı onunla Fatimənin nikahını səmada kəsdi və mələkləri bu işə şahid etdi. Mənə əmr etdi ki, yer üzərində də, onunla Fatiməni evləndirim və siz də, bu işə şahid olasınız."Allahın elçisi (s) sonra oturaraq, buyurdu: " q alx ayağa, ey Əli! Özün üçün əqd xütbəsi oxu!"Əli (ə) buyurdu: "Ey Allahın elçisi! Sizin olduğunuz yerdə, mən xütbə oxuyum?"Buyurdu: "Oxu, Cəbrayıl mənə göstəriş verdi ki, sənə kəbinini özün kəsməyini əmr edim. Ey Əli! Əgər Davud (ə) behiştin natiqi (xətibi) olmasaydı, şübhəsiz, oranın natiqi sən olardın."Ardınca Peyğəmbər (s) buyurdu: Ey camaat! Peyğəmbərlərinizin sözlərinə qulaq asın! Allah-təala dörd min peyğəmbər göndərdi. Hər peyğəmbərin öz canişini var idi. Mən peyğəmbərlərin ən xeyirlisiyəm (ən üstünüyəm). Canişinim də, onların canişinlərindən ən xeyirlisidir (üstünüdür).Sonra Peyğəmbər (s) sükut etdi və Əli (ə) sözlərinə belə başladı: "Elm (xəzinəsinin) açarlarını natiqlərinə əta

1 - Ali-İmran, 185

92

edən, pərhizkarlarının qəlbini əzəmətinin şölələri ilə işıqlandıran, Onun yolunu gedənlərin yollarını hökmlərinin nişanələri ilə aydınlatan Allaha həmd olsun! O, aləmləri əmim oğlunun vücudu ilə sevindirdi. Onun çağırışlarını, allahsızların dəvətlərinə üstün etdi. Onun dini batil yolda olanların haqsızlıqlarına qələbə çaldı. Onu peyğəmbərlərin sonuncusu və onların sərvəri məqamına ucaltdı. O, Tanrının peyğamını (insanlara( çatdırdı. Onun fərmanını icra etdi və ilahi nişanələrini Onun tərəfindən bəyan etdi.Həmd olsun Allaha ki, öz qüdrəti ilə bəndələrini yaratdı və dininin əzəməti ilə onlara izzət bağışladı. Peyğəmbəri Məhəmmədin (s) varlığı ilə onlara iftixar verdi, mərhəmət edib, ehtiram bağışladı. Bəxş etdiyi nemətlə, ehsanına görə Allaha həmd-səna olsun! Şəhadət verirəm ki, Allahdan başqa tanrı yoxdur! Qoy mənim bu səmimi və xalis etirafım onun razılığını cəlb etsin! Məhəmmədə Allahın salamı olsun! Qoy bu salam, onu Allaha daha da yaxınlaşdırsın və feyziyab etsin.Evlənib ailə qurmaq, Allah-təalanın icazə verdiyi, əmr etdiyi bir əməldir. Bizim bu məclisimiz, Allahın göstəriş verdiyi və razı olduğu bir məclisdir. İndi Allahın elçisi Məhəmməd ibn Abdullah öz qızı Fatiməni, dörd yüz dihəm mehriyyə ilə mənə ərə verdi. Və mən də, bu işə razıyam. Siz də ondan bu barədə soruşun və şahid olun."Müsəlmanlar soruşdular: Ey Allahın elçisi! Onları nikahladınmı? Buyurdu:"Bəli."

93

Müsəlmanlar dedilər: Allah onların hər ikisini xoşbəxt etsin, mübarək olsun! Qoşa qarısınlar!1 200. "Tarixi-Dəmeşq": Ənəs rəvayət edir: Peyğəmbərin (s) hüzurunda idim, elə bu zaman ona vəhy nazil oldu. Bir müddət sonra təbii halına qayıdıb, buyurdu: "Bilirsənmi ki, Cəbrayıl Allah tərəfindən mənə hansı xəbəri gətirdi?"Dedim: Xeyir, bilmirəm, ey Allahın elçisi!"Buyurdu: Allahım mənə əmr etdi ki, Fatiməni Əliyə həyat yoldaşı edim, evləndirim. Get, Əbubəkri, Öməri, Osmanı, Təlhəni, Zübeyri və elə bu sayda, ənsardan olan şəxsləri buraya gətir."Mən gedib onları çağırdım. Hər kəs öz yerində oturduqdan sonra Peyğəmbər (s) buyurdu: " Əta etdiyi nemətlərə şəninə həmd-səna oxunan, qüdrətinə görə sitayiş olunan, kəlamları səbəbilə itaət olunan, əzabından qorxulan Tanriya şükürlər və mədhlər olsun! Hər kəs əməlinin mükafatını yalnız Ondan dilər. Allahın fərmanı göylərdə və yerlərdə təsirlidir. O, məxluqatı öz qüdrətilə yaratdı, hökmlərilə onları bir-birindən ayırdı. Əta etdiyi dini ilə onlara izət bağışladı. Peyğəmbəri Məhəmmədin vasitəsilə onlara iftixar verdi. Sonra Allah-təala ailə qurmağı qohumluq əlaqələrinin yaranması üçün və bir vəzifə olaraq (insanlara) ərm etdi. Onunla məhrəmlər arasında ülfət yaratdı və insanların bu bağlılığa sadiq qalmasını buyurdu.

1 - "Dəlailül-imamə", səh. 88; "Biharül-ənvar", 103\269; "Ən-Nihayə", c. 5, səh. 187

94

Allah-təala buyurur: "İnsanları sudan (nütfədən) yaradan, onları (bir-biri ilə) əsl qohum (qan qohumu) və sonradan qohum edən Odur. Rəbbin (hər şeyə) qadirdir! (Birinci, ata-ana tərəfdən, ikincisi isə bacı, qız tərəfdən olan qohumluqdur)."1

Deməli Allahın fərmanı onun qəzasına2 və o da, ilahi təqdirinə yönəlir. Deməli hər qəzanın bir təqdiri var. Hər təqdirin bir əcəli (sonu) var. Hər bir əcəlin bir kitabı (yazısı) var: " Allah (həmin kitabdan) istədiyi şeyi məhv edər, istədiyini də sabit saxlayar (bəndələrinə aid hər hansı bir hökmü ləğv edib başqası ilə dəyişər və ya onu olduğu kimi saxlayar). Kitabın əsli (lövhi-məhfuz) Onun yanındadır."3 Doğrudan da, Allah-təala mənə, Əli ilə Fatiməni evəndirməyi əmr etdi. Siz də şahid olun ki, əgər Əli razıdırsa, Fatiməni, mehriyyəsi dörd yüz misqal gümüş olmaqla Əliyə ərə verdim."Bu zaman Peyğəmbər (s) Əlini hansısa bir iş üçün göndərmişdi. Allahın elçisi (s) bir tabaq dolusu tam yetişməmiş xurma istədi. Onu qarşısına qoyub, buyurdu: "Gəlin (xurmadan) götürün."Biz tabaqdakı xurmaları yeməklə məşğul olduğumuz vaxt, Əli oraya gəldi. Peyğəmbər (s) onun üzünə gülümsədi. Sonra buyurdu: "Ey Əli! Bilirsənmi ki, Allah-təala mənə Fatimə ilə səni evləndirməyi ərm edib?! Mən, əgər razısansa, indi onu dörd yüz misqal

1 - Furqan, 54 2 -????????????????? Məna ???????????????7773 - Rəd, 39

95

gümüş (mehriyyə olaraq) müqabilində səninlə nikahladım."Əli (ə) belə söylədi: "Ey Allahın peyğəmbəri (s), razıyam." Sonra isə Tanrıya səcdə etdi. Başını səcdədən qaldırdıqda, Peyğəmbər (s) ona buyurdu: "Allah hər ikinizə bərəkət əta etsin. Mübarək olsun! Çoxlu və pak nəsiliniz olsun."1

6\6Aləmlərin xanımının (s) cehizi

201. İmam Əli (ə): Allahın elçisi, Fatiməyə (s) bir məxməl gecə çadırı, bir tuluq, bir (içi ot-ələflə doldurulmuş) dəri balış cehiz verdi.2

202. "Müsnədi-ibn Hənbəl": Həmmad, Əta ibn Saibin və o da, atasının vasitəsilə belə rəvayət edir: Əlidən (ə) bizə söhbət açdı. Peyğəmbər (s) Fatiməni ona ərə verəndə, bir məxməl gecə çadır, bir (içi ot-ələflə, ya xurma lifi ilə doldurulmuş) dəri balış, iki əl dəyirmanı, bir tuluq və iki sandıq cehiz verdi.3 203. İmam Hüseyn (ə): Allahın rəsulu (s) Fatiməni dörd yüz həştad dirhəm mehriyyə müqabilində Əli (ə) ilə evləndirdi. Və Əliyə (ə) belə buurdu: Bu məbləği üç yerə böl və iki hissəsinə (Fatimə üçün) ətir al. 1 - "Tarixi-Dəmeşq", 52\444; "Əl-Əvail", Əbu Hilal, səh. 79; "Kəşfül-ğimmə", c. 1, səh. 348; "Rövzətül-vaizin", səh. 164; "Biharül-ənvar", 43\119 2 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 1\183; "Sünəni-Nəsai", 6\135; "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 2\202; "Sünəni-ibn Macə", 1\592; "Səhihi-ibn Həbban", 15\398 3 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 1\323; "Ət-Təbəqatül-kübra", c. 8, səh. 25 ; "Əd-Dua", Təbərani, səh. 93; "Əl-İsabə", c. 8, səh. 267; "Kənzül-ümmal", 15\505

96

Qalanına isə paltar al. Sonra onları evlərinə yollladı. Bir halda ki, yataqları Peyğəmbərin (s) kəsdiyi qurbanın dərisi və içi xurma lifi ilə (doldurulmuş) dəri balışdan ibarət idi.1

204. İmam Əli (ə): Peyğəmbərin (s) hüzuruna elçiliyə getdim. Həzrət (s) buyurdu: "Mənə (mehriyyə ünvanında) vermək üçün nəyin var?"Dedim: Bir dəvə, at və zirehdən başqa heç nəyim yoxdur.Buyurdu: "At sənə lazımdır. Dəvə həyat yoldaşını mindirmək üçündür. Qaldı zirehin. Allah-təala onun müqabilində Fatiməni sənə həyat yoldaşı etdi." Mən zirehi sol çiynimə atlb, oradan uzaqlaşdım. Gecə bazarına gedib, onu dörd yüz həcəri2 dirhəminə satdım. Sonra pulları Peyğəmbərin yanına gətirib, onun qarşısına qoydum. Allaha and olsun ki, heç onların nə qədər olması haqqında belə soruşmadı. Allahın elçisi (s) əliaçıq və alicənab şəxs idi. Sonra Bilalı çağırdı və pullardan bir ovuc götürüb Bilala verib, buyurdu: "Bu pula qızım üçün ətir al."Sonra Ümm Sələməni çağırdı və buyurdu: Ey Ümm Sələmə! Qızıma Misir palazından olan yataq al. Onu xurma lifləri ilə doldur. Ona bir zireh, bir ağ rəngli3 çadra al. Bundan artıq bir şey alma. Yoxsa onlar israfşılardan sayılarlar.4

1 - "Rövzətül-vaizin", səh. 162 2 - Bəhreyndəki Həcər adlı bir məntəqəyə mənsub olan dirhəm. (Mütərcim.) 3 - ?????????????7 bir kəlməni burada bilmədim.4 -"Dəlailül-imamə", səh. 87; "Biharül-ənvar", 104\88

97

205. İmam Əli (ə): Allahın elçisi (s) pullardan bir ovuc götürərək, Əbubəkrə verib, buyurdu: “Qızıma geyim və ona lazım olan ev əşyaları al." Salman Farsi və Bilala isə bu işdə Əbu Bəkrə aldığı şeyləri daşımaqda kömək etmələrini tapşırdı. Əbubəkir deyir: Allahın peyğəmbərinin (s) mənə verdiyi pulun miqdarı altımış üç dirhəm idi. Mən bu pula bunları aldım: Misirin xəşy1 kətanından hazırlanmış, içi yunla dolu döşək, bir ədəd dəridən hazırlanmış süfrə, içi xurma lifi ilə doldurulmuş bir dəri balış, bir xeybər çadrası, bir su tuluğu, bir-neçə kuzə və dolça, bir aftafa, bir ədəd nazik yun pərdə aldım. Birlikdə onları Peyğəmbərin (s) yanına gətirdik. Bunları görən Allahın rəsulu (s) ağlamağa başladı. Göz yaşları üzündən aşağı süzülürdü. Sonra üzünü səmaya tutub, belə söylədi: İlahi! Qablarının çoxu saxsıdan olan bu qövmə (ailəyə), özün bərəkət ver.2

206. İmam Sadiq (ə): Peyğəmbər (s) Fatiməni Əliyə verdikdən sonra, qızının yanına getdi. Fatimə ağlayırdı. Peyğəmbər (s) ona buyurdu: "Nə üçün ağlayırsan? Allaha and olsun ki, əgər ailəmdə Əlidən daha yaxşısı olsaydı, səni mütləq ona ərə verərdim. Səni onunla mən evləndirmədim. Allah-təala səni ona ərə verdi. Allah sənin mehriyəni (Özü) xums (nə qədər ki, yer-göy salamat duracaq), təyin etdi.

1 - Möhkəm tikilmiş bərk kətan növü. ("Fərhəngnamei-Dehxuda")2 - "Kəşfül-ğimmə", c. 1, səh. 359; "Biharül-ənvar", 43\130; "Əl-Mənaqib", Xarəzmi, səh. 349

98

Əli (ə) belə nəql edir: Allahın rəsulu (s) mənə buyurdu: Get, zirehini sat."Mən onu satıb, pulunu alaraq Peyğəmbərin (s) yanına qayıtdım. Dirhəmləri onun ətəyinə tökdüm. O, bir ovuc götürüb, Bilalı çağırdı və pulları ona verib, buyurdu: “Bu pula Fatimə üçün ətir al”. Sonra hər iki əli ilə pullardan götürüb, Əbubəkrə verərək, buyurdu: “Qızıma geyim və ev əşyaları al." Əmmar və başqa səhabələrə isə bu işdə Əbubəkrə kömək etmələrini tapşırdı. Onlar bazarda hər nə görürdülərsə, alınması lazım olan hər nəyə rastlayırdılarsa, almadan öncə onu Əbubəkrə göstərirdilər. Əgər o, məsləhət bilirdisə, onu alırdılar. Cehiz ünvanında alınan bəzi şeylər bunlar idi: Dəyəri yeddi dirhəm olan bir köynək, dörd dirhəmə baş örtüyü (yaylıq), qara xeybəri qətfəsi, xurma lifindən hazırlanmış taxt, astarı Misir kətanından olan iki dəst döşək (onların birinin daxili, xurma lifi ilə, o birisinin daxili isə qoyun yunu ilə doldurulmuşdu), astarı Taif dabağı olan dəri, içi isə quru bitkilərdən ibarət olan dörd balış, bir ədəd yun pərdə, bir ədəd həcəri həsiri, bir ədəd əl dəyirmanı, bir ədəd mis ləyən, bir ədəd su tuluğu, bir ədəd su dolçası, bir ədəd süd qədəhi, bir ədəd aftafa; bir ədəd su və qida maddələri saxlamaq üçün yaşıl rəngli saxsı qab, bir neçə saxsı səhəng və kuzə.Alış-veriş tamam olduqdan sonra Əbubəkir bir miqdarını, o biriləri isə yerdə qalanı götürüb, Allahın Rəsulunun (s) yanına gətirdilər. O Həzrət (s) əşyalara

99

əlləri ilə qarışdırıb, buyurdu: "İlahi, bu ailəyə bərəkət ver."1

207. "Əs-Sünənül-kübra": İbn Abbas rəvayət edir: Peyğəmbər (s) Fatiməni Əliyə ərə verdikdə, onunla göndərdiyi şeylərin (cehizin) içərisində bir xurma lifindən hazırlanmış taxt, yenə də xurma lifi ilə doldurulmuş, astarı dabbağlanməş dəridən olan bir balış, mir su səhəngi var idi. Onları masada gətirdilər və otağın bir küncünə qoydular. 2

6\7 Həzrət Fatimənin (s) qurbanlığı (qonaqlığı)

208. "Tarixi-Dəmeşq": Büreydə rəvayət edir: Peyğəmbər (s) Fatiməni Əliyə ərə verdikdə, ona buyurdu: "Evlilik şərəfinə qurban kəsmək (qonaqlıq vermək) lazımdır."Sonra əmr etdi ki, bir qoç gətirib, (qurban) kəssinlər. Peyğəmbər (s) hamını (ondan hazırlanmış yeməyə) dəvət etdi.3

209. "Əs-Sünənül-kübra": Büreydə rəvayət edir: Peyğəmbər (s) Fatiməni Əliyə ərə verdikdən sonra buyurdu: "Ey Əli! Evlilik şərəfinə qurban kəsmək (qonaqlıq vermək) lazımdır."

1 - "Əmali-Tusi", səh. 40; "Əl-Mənaqib", ibn Şəhri Aşub, c. 3, səh. 352; "Biharül-ənvar", 43\94

2 - "Əs-Sünənül-kübra", 5\144; "Xəsaisi-Nəsai", səh. 231; "Ət-Təbəqatül-kübra", c. 8, səh. 23 ; "Əl-Mənaqib", Kufi, c. 2, səh. 218 3 -"Tarixi-Dəmeşq", 52\329; "Fəthül-bari", c. 9, səh. 230; "Kənzül-ümmal", 13\680

100

Səəd dedi: "Mənim bir qoçum var." Bəzi səhabələr də, bir miqdar qarğıdalı gətirdilər.1

210. "Əl-Möcəmül-əvsət": Cabir ibn Abdullah Ənsari rəvayət edir: Əli ibn Əbu Taliblə Fatimə evləndiyi zaman orada idik. Heç bir evlilik ziyafəti bundan daha gözəl ola bilməzdi. Peyğəmbər (s) yaz və xurmadan bizə yemək hazırladı və biz yedik. O gecə, onların (Əli (ə) və Fatimənin (ə) ) yatağı, dabbağlanmamış bir qoç dərisindən ibarət idi.2 211. İmam Sadiq (ə): Əli (ə) və Fatimənin (ə) evlənməsi haqqında olan hədisdə buyurur: Əli (ə) belə rəvayət edir: Sonra Peyğəmbər (s) mənə buyurdu: "Ey Əli! Ailən üçün heysiyyətli, şərəfli bir yemək (qonaqlıq) hazırla." Ardınca buyurdu: "Ət və çörək bizdən, xurma və yağ sənin ğhdənə düşür."Mən bir miqdar xurma və yağ aldım. Allahın rəsulu (s) qollarını çırmalayıb, xurmaları yağda qarışdırmağa başladı. Ondan halva hazırladı. Bizə kəsilmək üçün bir kök və yağlı qoç göndərdi. Bir miqdar da çörək yolladı. Sonra Allahın elçisi (s) mənə buyurdu: "Kimi istəyirsən qonaq çağır." Mən məscidə getdim. Məscid səhabələrlə dolu idi. Bəzilərini qonaqlığa dəvət edib, bəzilərini çağırmamağa utandım. Elə buna görə də yaxınlıqdakı təpənin üzərinə çıxıb, belə səsləndim: Fatimənin qurbanlığına (qonaqlığına) gəlin! Camaat dəstə-dəstə gəlirdilər. Mən cəmiyyətin çox, amma yeməyin az 1 - "Əs-Sünənül-kübra", 6\73; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 9\29; "Əl-Möcəmül-kəbir", 2\20; "Tarixi-Dəmeşq", 36\438; "Kəşfül-ğimmə", c. 1, səh. 365 2 - "Əl-Möcəmül-əvsət", 6\290

101

olduğu üçün xəcalət çəkirdim. Peyğəmbər (s) mənim ürəyimdən keçənləri oxudu. Buyurdu: "Ey Əli! Allahdan bu yeməyə bərəkət istəyəcəyəm!"Əli (ə) belə buyurur: Cəmiyyətin hamısı (dörd yüz nəfərdən çox), axırıncı nəfərə qədər, bizim hazırladığımız yeməkdən yedi, içdi və mənə dua edərək, getdilər. Amma yemək heç azalmamışdı. Peyğəmbər (s) siniləri ("bulud"ları) aldı və onları yeməklə doldurub, həyat yoldaşlarının evinə yolladı. Sonra isə bir sini götürüb ona da yemək qoydu və buyurdu: "Bu da, Fatimənin və onun həyat yoldaşının olsun."1

6\8Müqəddəs evliliyin bəy gecəsi

212. İmam Baqir (ə): Cabir ibn Abdullah Ənsari mənə belə rəvayət etdi: Peyğəmbər (s) Fatiməni (ə) Əlinin (ə) evinə göndərrəcəyi gecə, Əlini çağırıb sağ tərəfində, Fatiməni isə sol tərəfində əyləşdirdi. Onların başlarını birləşdirdi və ayağa qalxdı. Ardınca Əli və Fatimə də ayağa qalxdılar. Peyğəmbər (s) onların arasında (onlarla birlikdə) Əlinin evinə getdi. Cəbrayıl da, mələklərin əhatəsində birlikdə təkbir ("Allahu əkbər!") sədaları ucaltdı. Allahın elçisi (s) də onların sədalarını eşidib, təkbir söyləməyə başladı. Bunu eşidən müsəlmanlar da təkbir söylədilər. Bi ilk

1 - "Əmali-Tusi", səh. 42; "Biharül-ənvar",43\95

102

dəfə idi ki, gəlin apararkən təkbir söyləyirdilər. Ondan sonra bu bir sünnə (adət) oldu.1 213. İmam Sadiq (ə): Əli (ə) və Fatimənin (ə) evlənməsi haqqında olan hədisdə buyurur: Əli(ə) buyurur: Ondan sonra bir ay boyunca Peyğəmbərlə (s) namaz qılır, sora mənzilimə qayıdırdım. Onunla Fatimə haqqında heç bir söz danışmırdım. Bu müddət tamam olduqdan sonra, Peyğəmbərin həyat yoldaşları dedilər: Allahın elçisindən(s) Fatiməni sənin evinə göndərməsini istəməyəkmi? Dedim: İstəyin. Onlar Peyğəmbərin (s) yanına getdilər və Ümm Əymən dedi: Ey Allahın elçisi! Əgər Xədicə həyatda olsaydı Fatimənin evlənməsinə sevinərdi. Əli həyat yoldaşını istəyir. Fatimənin gözünü əri ilə işıqlandır və onların hər ikisinin bir-birinin yanında yaşamasına qərar ver. Bununla bizi də sevindirmiş olarsan. Peyğəmbər (s) buyurdu: "Nə üçün Əli özü həyat yoldaşını məndən istəmir? Mən gözləyirəm ki, o, özü Fatməni məndən istəsin."Əli (ə) rəvayətr edir ki; dedim: Utanırdım, ey Allahın rəsulu! Peyğəmbər (s) üzünü qadınlara tutub, buyurdu: "Burada kim var?" Ümm Sələmə cavab verdi: Mən Ümm Sələmə, Zeynəb, filankəs, filankəs... Peyğəmbər (s) buyurdu: "Mənim evlərimdən birinin otaqlarından birini də qızım Fatimə və əmim oğlu Əli üçün hazırlayın." Ümm Sələmə soruşdu: Hansı otağı, ey Allahın elçisi?1 - "Dəlailül-imamə", səh. 102; "Kəşfül-ğimmə", c. 1, səh. 368; "Əl-Hədaiqül-verdiyyə", səh. 23;

103

Buyurdu: "Öz otağını." Ümm Sələmə qadınlara göstəriş verdi ki, otağı hazırlayıb, bəzəsinlər.Ümm Sələmə rəvayət edir ki, Fatimədən soruşdum: Özünə səpməyə ətirin varmı? Buyurdu: "Bəli."O, bir şüşə qabda ətir gətirib, bir miqdarını əlimə tökdü. İndiyə qədər duymadığım çox bir gözəl qoxu hiss etdim. Ondan bunun hansı ətir olduğunu soruşdum. Buyurdu: "Dəhyə Kəlbi hər vaxt Allahın rəsulunun (s) yanına gəldikdə, mənə buyurardı: Fatimə, bir nalça (döşəkçə) gətir ki, əmin əyləşsin. Mən də gətirərdim. Hər dəfə ayağa qalxıb gedəndə, əbasının altından bir şeylər yerə dağılardı. Mənə deyərdi ki, onları yığıb (özümə götürüm). (O, bu ətirlər idi.)Əli(ə) bu haqda Peyğəmbərdən (s) soruşdu. Peyğəmbər (s) buyurdu: "Onlar Cəbrayılın qanadların dan yerə tökülən ənbər ətridir." Günəş qürub edən zaman Allahın elçisi (s) buyurdu: "Ey Ümm Sələmə! Fatiməni gətir." Mən onu gətirdim. O, ətəkləri yerlə sürüldüyü halda, Allahın elçisindən (s) utandığı üçün həya təri tökə-tökə gəldi. Onun ayaqları titrəyirdi. Bunu görən Peyğəmbər (s) buyurdu: "Allah-təala dünya və axirətdə sənin ayaqlarını titrəyiş və lərzədən qorusun." Fatimə (ə) Peyğəmbərin (s) qarşısında dayandığı zaman, həzrət onun üzündəki duvağı götürdü və Əli (ə) onu gördü. Sonra Peyğəmbər (s) Fatimənin əlini

104

Əlinin ovucuna qoydu və buyurdu: "Ey Əli! Allah-təala, Tanrı peyğəmbərinin qızı ilə evliliyini mübarək etsin! Fatimə sənə yaxşı (layiqli) həyat yoldaşıdır. Ey Fatimə! Əli sənə yaxşı (layiqli) ərdir! Evinizə gedin, sizin yanınıza gələnə qədər heç bir şey etməyin."Əli (ə) deyir: Fatimənin əlini tutdum və onu özümlə evə apardım. Biz bir küncdə əyləşdik. Və hər ikimiz utancaq halda idik və xəcalət çəkirdik. Bir qədər sonra Allahın rəsulu (s) gəldi və buyurdu: " Barada kimsə var?"Dedim: Buyurun içəri, ey Allahın rəsulu! Bizim görüşümüzə xoş gəlmisiniz. Peyğəmbər (s) içəri daxil olub, Fatiməni bir tərəfində, Əlini də, o biri tərəfində əyləşdirdi. Sonra buyurdu:"Ey Fatimə! Mənə bir az su gətir."Ftimə otaqdakı qədəhi su ilə doldurub, atasına verdi... Sudan Fatimənin başına çilədi. Sonra buyurdu: "Üzünü mənə şevir." Fatimə üzünü çevirdikdə, sudan bir miqdar onun sinəsinə çilədi. Və buyurdu: "arxaya dön." Sudan bir miqdar da, çiyinlərinə çilədi. Sonra buyurdu: İlahi! Mən qızımı hər şeydən (məxluqdan) daha çox sevirəm. İlahi! Onu özünə ən yaxşı dost qərar ver və həyat yoldaşını da ona mübarətk et."Ardınca buyurdu: "Ey Əli! İndi həyat yoldaşınla otağına gir. Allah mübarək etsin. Allah sizə öz rəhmət vəbərəkətini əsirgəməsin. Həqiqətən də, Tanrı həmd-sənaya layiq və izzət-cəlallıdır."1 1 - "Əmali-Tusi", səh. 40; "Biharül-ənvar", 43\95; "Əl-Mənaqib", ibn Şəhri Aşub, c. 3, səh. 353; "Kəşfül-ğimmə", c. 1, səh. 360; "Əl-Mənaqib", Xarəzmi, səh. 350

105

214. "Əs-Sünənül-kübra": Büreydənin nəql etdiyi, Əli (ə) və Fatimənin (ə) evlənməsi haqqında olan hədisə: ... Zifaf gecəsi (bəy gecəsi) Peyğəmbər (s) buyurdu: "Ey Əli! Szizin yanınıza gələnə qədər məni gözləyin."... Sonra Peyğəmbər (s) su istədi, o su ilə dəstəmaz aldı. Ardınca ondan Əlinin başına səpdi. Və buyurdu: "İlahi! Bu iki nəfərə bərəkət əta et! Onlra (bu evliliyi) mübarək et. Övladlarını xoşbəxt et."1

215. "Əl-Möcəmül-kəbir": Əsma binti Üməys rəvayət edir: Fatiməni Əli ibn Əbu Talibin evinə aparanda, onun evində (xalça yerinə) otağa döşənmiş çınqıllardan, xurma lifindən doldurulmuş balışdan, bir ədəd su və qida maddələri saxlamaq üçün saxsı qabdan... başqa bir şey tapmadım. Əsma dedi: Peyğəmbər(s) bir su qabı istədi və ona bir şeylər söyləyib üfürdü. Sonra bu sudan Əlinin üzünə və sinəsinə çəkdi. Sonra Fatiməni çağırdı. Fatimə Peyğəmbərin (s) yanına gəldi. Onun həya və utanncından ayaqları ətəyinə ilişirdi. Peyğəmbər (s) bu sudan Fatimənin üzərinə də, çilədi. Öz ürək sözlərini ona söylədi. Sonra buyurdu: "Mən səni tayfamın (mənim yanımda) ən sevimli şəxsinə ərə verməkdə səhlənkarlıq etmədim." Elə bu zaman həzrət, pərdənin arxasında bir kölgə gördü. Buyurdu: "Kimsən?"Cavab verdi: "Əsmayam."

- "Əsma binti Ümeys?"1 - "Əs-Sünənül-kübra", 6\73; "Ət-Təbəqatül-kübra", c. 8, səh. 21; "Əl-İsabə", c. 8, səh. 265; "Usdül-ğabə", 7\217; "Biharül-ənvar", 43\137

106

- Bəli, ey Allahın eçlisi!- "Allah rəsulunun xatirinə, onun qızını

ötürməyəmi gəlmisən?" - Bəli. (Gəlin köçən) qızın bəy gecəsi yanında bir

qadın olmalıdır ki, onun nəyəsə ehtiyacı olduqda, yardım etsin.

Əsma rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s) mənə dua etdi və bu dua mənim yanınma ən yaxşı (axirət) azuqəsidir. Allahın rəsulu (s) sonra Əliyə belə buyurdu: "İndi artıq yəhat yoldaşın sənin ixtiyarındadır."Ardınca, otaqdan çıxıb, getdi. Onun Əli və Fatiməyə dua etməsi, gözdən itənə qədər eşidilirdi.1

6\9

Aləmlərin xanımının (s) evi və məişət əşyaları

216. İmam Baqir (ə): Peyğəmbər (s) Mədinəyə gəldiyi zaman, bir il, yada ona yaxın bir müddət ərzində Əbu Əyyubun evində qonaq oldu. Əli Fatimə ilə evləndikdə Əliyə buyurdu:"Özünə ev tap."Əli ev axtarışında idi və Peyğəmbərin qaldığı yerdən azca ralı bir məntəqədə mənzil aldı. Orada Fatimə ilə evləndi. Peyğəmbər (s) Fatimənin yanına gəlib, buyurdu: "Səni özümə daha yaxın bir mənzilə aparmaq istəyirəm."Fatimə (ə) Allahın rəsuluna (s) dedi: "Belədirsə, Harisə ibn Nomanla danış ki, evini mənə versin (satsın)."1 - "Əl-Möcəmül-kəbir", 23\137; "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 5\485; "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 3\173

107

Harisə, o qədər mənə xatir ev dəyişib ki, bunu ondan istəməyə utanıram."Harisə bu xəbəri eşidib, evini boşaltdı və Peyğəmbərin (s) yanına gəlib, dedi: Ey Allahın elçisi! Eşitmişəm ki, Fatiməni özünüzə daha yaxın olan bir məkana gətirmək istəyirsiniz. Mənim mənzillərin bəni-Nəccarın sizə ən yaxın olan evlədir. Mənim canım da, malım da, Allahın rəsuluna fəda olsun! Ey Allahın elçisi! Allaha and olsun ki, məndən aldığınız mal (sizə verdiyim üçün), məndən almadığınız mallardan daha dəyərlidir.Peyğəmbər (s) buyurdu: "Doğru dnışırsan. Allah sənə bərəkət versin!" Sonra Fatiməni Harisənin verdiyi evə köçürdü.1

217. İmam Əli (ə): Peyğəmbərin qızı bizim evə (gəlin) gəldiyi gün, mənzilimizdə yatmaq üçün yalnız bir qoç dərisi var idi.2

218. İmam Əli (ə): Təkcə mal varlığımız, bir dabbağlanmış qoç dərisindən ibarət idi. Biz onun bir küncündə yatırdıq, digər hissəsində isə Fatimə xamır hazırlayırdı.3

219. İmam Əli (ə): Fatimə ilə evləndiyim zaman, bizim "xalçamız" təkcə qoç dərisindən ibarət idi. Gecələr onun üzərində yataır, gündüzlər isə onun

1 - "Ət-Təbəqatül-kübra", c. 8, səh. 22 ; "Əl-İsabə", c. 8, səh. 264 2 - "Sünəni-ibn Macə", 2\1391; "Tarixi-Dəmeşq", 42\376; "Əl-Müsənnəf", İbn Əbi Şeybə, 8\156; "Müsnədi-Əbi Yəla", 1\246 3 - "Ənsabül-əşraf", c. 2, səh. 20; "Tarixi-islam", Zəhəbi, c. 3, səh. 637; "Tarixi-Dəmeşq", 42\376

108

üzərində su çəkən dəvəmizə1 ot-ələf verirdik. Fatimədən başqa (ev işlərinə yardım edən) xidmətçimiz yox idi.2

220. İmam Baqir (ə): Fatimə (ə) Əlinin (ə) evinə aparıldığı gecə, onların yatağı bir ədəd qoç dərisi idi. Yatmaq istədikdə onun yunlu tərəfini çevirərək, onun üzərinə uzanırdılar. Onların balışı isə xurma lifi ilə doldurulmuş dəri balışdan ibarət idi.3

221. İmam Baqir (ə): Əli (ə) Fatimə ilə evləndiyi zaman, mənzilini çınqıl və qumla döşədi. Onların yatağı bir qoç dərisindən ibarət idi. Balışları, xurma lifi ilə doldurulmuş dəri balışdan ibarət idi. Evə bir dirək basdırdılar ki, su tuluğunu ondan assınlar. Və onun üzərini bir libasla örtdülər.4 222. İmam Sadiq (ə): Allahın elçisi (s) Fatiməni(ə) Əlinin(ə) evinə göndərdiyi zaman, o xanımın örtüyü bir çadra, yatağı, bir qoç dərisi, Balışı, xurma lifi ilə doldurulmuş dəri balışdan ibarət idi.5

223. "Fəzailüs-səhabə": İbn Hənbəl, Əkrəmə və Əbu Yəzid Mədənidən rəvayət edir: Fatimə (ə) Əlinin (ə) evinə aparıldığı zaman, oarada bir miqdar qum və çınqıllla örtülmüş bir döşəmə, bir balış, bir ədəd su və

1 - O zamanlar quyudan su çəkmə üçün heyvanlardan istifadə edirdilər. (Mütərcim.) 2 - "Ət-Təbəqatül-kübra", c. 8, səh. 22 ; "Əz-Zöhd", Ləhnad, c. 2, səh. 387; "Sifətüs-səvfə", c. 2, səh. 4; "Əl-Kamilu fit-tarix", c. 2, səh. 441 3 - "Qürbül-əsnad", səh. 112; "Məkarimül-əxlaq", 1\285; "Elamül-vəra", c. 1, səh. 161; "Biharül-ənvar", 43\104 4 - "Məkarimül-əxlaq", 1\285; "Biharül-ənvar", 43\1117 5 - "Məkarimül-əxlaq", 1\285; "Biharül-ənvar", 43\1117

109

qida maddələri saxlamaq üçün saxsı qab və bir ədəd kuzədən başqa bir şey tapmadı.1

224. "Əl-Mənaqib": Vəhəb ibn Vəhəb Qürəşi rəvayət edir: Əlinin evindəki əşyalar bunlardan ibarət idi: Bir miqdar çınqıl və yumuşaq qum səpilmiş döşəmə, bir divardan o birisinə bərkidilmiş, paltar asmaq üçün taxta parçası, bir ədəd qoç dərisi və xurma lifi ilə doldurulmuş dəri balış.2

225. "Sünəni-ibn Macə": Aişə və Ümm Sələmə rəvayət edir: Allahın elçisi (s) bizə göstəriş verdi ki, Fatiməyə cehiz hazırlayıb, onu Əlinin evinə göndərək. Bir otağa girib, döşəməni yumuşaq torpaq və qumla döşədik. Sonra iki balışın içini xurma lifi ilə doldurduq. Onları öz əllərimizlə vurduq ki, bir-birindən ayrılsınlar. Sonra xurma və kişmişdən yemək hazırladıq. Təmiz, saf su gətirdik. Paltar asmaq üçün iki divarın arasına bir taxta parçası bərkiddik. Su tuluğunu asmaq üçün də, otağın bir küncündəki divara taxta parçası vurduq. Amma bununla belə Fatimənin gəlinliyindən (evlənməsindən) gözəl evlilik görmədik.3

226. "Ət-Təbəqatül-kübra": Darəm ibn Əbdür-rəhman ibn Sələbə Hənəfi rəvayət edir: Dayıları ənsardan olan bir kişi mənə belə nəql etdi: Nənəm mənə dedi ki, o da, Fatiməni Əlinin evinə aparan qadınların arasında olub. O deyir: Fatiməni Əlinin

1 - "Fəzailüs-səhabə", ibn Hənbəl, c. 2, səh. 569; "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 5\485; "Əl-Möcəmül-kəbir", 24\137 2 - "Əl-Mənaqib", ibn Şəhri Aşub, c. 3, səh. 353; "Biharül-ənvar", 43\114 3 - "Sünəni-ibn Macə", 1\616

110

evinə apardıqda, onun əynində iiki ovl1 libası var idi. Qolunda iki zəfəranla rənglənmiş gümüş qolbağı var idi. Əlinin evinə çatdıqda orada dabbağlanmamış bir qoç dərisinin döşəməyə sərildiyini gördük. Orada içərisi xurma lifi ilə doldurulmuş dəri balış, bir su tuluğu, bir ələk, bir dəsmal və bir qədəh var idi.2

227. "Əz-Zöhd": İbn Mübarək, Şəbidən rəvayət edir: Fatimənin zifaf gecəsi, Əlinin yatağı bir qoş dərisindən ibarət idi.3

6\10Həyat hər sahədə müştərəkdir

228. İmam Baqir (ə): Əli (ə) və Fatimə (ə) işləri bölmək üçün Peyğəmbərin (s) yanına getdilər. Allahın elçisi (s) ev işlərinin Fatiməyə, evdən kənardakı işlərin isə Əliyə aid olduğunu bildirdi.Fatimə dedi: Allahın rəsulunun (s) məni kişilərin əncam verdiyi işlərdən uzaq tutmasına görə, bir olan Tanrı şahiddir ki, mən necə də sevinirəm.4

229. İmam Baqir (ə): Fatimə ev işlərini, yemək-çörək hazırlamaq, otaqları süpürüb, təmizləmək kimi işləri öz öhdəsinə götürüb, Əliyə bu haqda zəmanət verdi. Əli də, evdən kənardakı işləri; odun daşımaq və evə azuqə (qazanıb) gətirmək kimi işləri öz öhdəsinə aldı. 5

1 - Ovl ərəbistan yarımadasında bir məntəqənin adıdır.2 - "Ət-Təbəqatül-kübra", c. 8, səh. 223 - "Əz-Zöhd", ibn Mübarək, səh. 355; "Əz-Zöhd", Ləhnad, c. 2, səh. 387; "Zəxairül-üqba", səh. 76 4 - "Qürbül-əsnad", səh. 52; "Biharül-ənvar", 43\81 5 - "Təfsiri-Əyyaşi", 1\171; "Biharül-ənvar", 43\31

111

230. İmam Sadiq (ə): Əmirəl-möminin (ə) odun və su gətirərdi, (həyət) süpürərdi. Fatimə (ə) də, un hazırlayar, xamır edər və çörək bişirərdi.1 231. İmam Əli (ə): Anam Fatimə binti Əsədə dedim: (Peyğəmbər (s) mənə buyurdu ki;) Sən Fatimə üçün su gətir və evdən kənarda olan işlərlə maraqlan, o da, un hazırlamaq və xəmir yoğurmaq kimi ev işləri ilə məşğul olsun.2

232. "Əl-Müsənnəf": Zümrə ibn Həbib rəvayət edir: Allahın peyğəmbəri (s) belə göstəriş verdi ki; qızı Fatimə (ə) ev işləri ilə, Əli isə çol işləri ilə məşğul olsun.3

233. "Tənbihül-xəvatir": Peyğəmbər (s) Fatimənin evinə gəldi və Fatimənin (ə) Əli ilə (ə) əl dəyirmanında (un hazırladığını) gördü. Buyurdu: Sizin hansınıza kömək edim?"Əli (ə) dedi: Fatiməyə kömək et, çünki o, yorulub.Fatimə (ə) ayağa qalxdı və Peyğəmbər (s) Əli (ə) ilə birlikdə əl dəyirmanında un hazırlamağa məşğul oldular.4

6\11Yaşayışın şirinliyi

"Əl-Mənaqib": Allahın elçisi (s) Əlidən (ə) soruşdu: Həyat yoldaşın necədir? (Bəyənirsənmi?)

1 - "Əl-Kafi", 5\86; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\169; "Əmali-Tusi", səh. 661 2 - "Əl-Möcəmül-kəbir", 24\353; "Əl-Müsənnəf", İbn Əbi Şeybə, 8\8 3 - "Əl-Müsənnəf", İbn Əbi Şeybə, 7\8, 8\157; "Hilyətül-övliya", 6\104; "Fəthül-bari", c. 9, səh. 507; "Kənzül-ümmal", 16\341 4 - "Tənbihül-xəvatir", c. 2, səh. 230; "Əl-Fəzail", səh. 95; "Biharül-ənvar", 43\50

112

Cavab verdi: Allaha itaət etmək yolunda yaxşı köməkçidir.(Peyğəmbər (ə) eyni sualı Fatimədən (ə) də soruşdu.)Cavab verdi: Ən yaxşı həyat yoldaşıdır.1

235. İmam Əli (ə): Fatimə (ə) ilə necə davrandığı haqda söylədikdə: Allaha and olsun! Fatimə ilə birlikdə ömür sürdüyümüzdə, heç zaman onu qəzəbləndirmədim və heç bir işə məcbur etmədim. O, da öz növbəsində heç bir zaman məni əsəbləşdirmədi və mənə itaətsizlik etmədi. Hər zaman onun üzünə baxdığımda bütün qəm-qüssəm aradan gedərdi.2

236. İmam Baqir (ə): Qadın üçün Allah yanında, ərinin razılığından ən böyük şəfaətçi yoxdur. Həzrət Fatimə (s) dünyadan getdiyi zaman, Əli (ə) onun başı üzərində dayanıb, dedi: "İlahi! Mən Peyğəmbərin qızından razıyam. İlahi! O tənha qaldı, Sən özün onun həmdəmi ol. İlahi! O, məcbur oldu, Sən özün ona qoşul (yardım et). İlahi! Ona zülm edildi, Sən özün (onunla müxalifləri arasında) hakim ol, Sən həqiqətən də, ən yaxşı mühakimə edənsən."3

6\12Həyatın çətinlikləri

237. "Şəvahidüt-tənzil": Cabir rəvayət edir: Allahın elçisi (s) Fatiməni (ə) dəvə dərisindən hazırlanmış libasda, əl dəyirmanında un hazırlayarkən gördü. Ona

1 - "Əl-Mənaqib", ibn Şəhri Aşub, c. 3, səh. 356; "Biharül-ənvar", 43\117 2 - "Kəşfül-ğimmə", c. 1, səh. 363; "Biharül-ənvar", 43\134; "Əl-Mənaqib", Xarəzmi, səh. 353 3 - "Xisal", səh. 588; "Biharül-ənvar", 103\256

113

buyurdu: "Ey Fatimə! Axirət (nemətlərinin) şirinliyi xatirinə, dünyanın çətinlikləri qarşısında dözümlü ol."Elə bu zaman aşağıdakı ayə nazil oldu: "Həqiqətən, Rəbbin sənə (qiyamət günü ən uca şəfaət məqamı, Cənnətdə tükənməz nemətlər) bəxş edəcək və sən (Ondan) razı olacaqsan!1"2

238. İmam Sadiq (ə): Allahın peyğəmbəri (s) Fatimənin (ə) yanına gəldikdə, onu dəvə dərisindən hazırlanmış libasda, uşağına süb verə-verə əl dəyirmanında un üyüdən halda gördü. Onu bu halda görən Peyğəmbərin (s) gözlərindən yaş axdı və buyurdu: "Qızım, dünyanın acısına (çətinliklərinə) dözməklə, axirətin şirinliyini qazanmağa üçün tələs." Ardınca Allah-təala bu ayəni nazil etdi: "Həqiqətən, Rəbbin sənə (qiyamət günü ən uca şəfaət məqamı, Cənnətdə tükənməz nemətlər) bəxş edəcək və sən (Ondan) razı olacaqsan!3"4

239. "Əl-Mənaqib": Cabir ibn Abdullah Ənsari rəvayət edir: Peyğəmbər (s) Fatiməni (ə) dəvə dərisindən hazırlanmış libasda, uşağına süb verə-verə əl dəyirmanında un üyüdən halda gördü. Peyğəmbərin (s) gözlərindən yaş axdı və buyurdu: "Qızım, dünyanın acısına (çətinliklərinə) döz ki, axirətin şirinliyini dadasan."Fatimə (ə) buyurdu: "Ey Allahın rəsulu! Allahın mənə verdiyi nemətlərə görə ona həmd-səna söyləyir və 1 - Zuha, 52 - "Şəvahidüt-tənzil", c. 2, səh. 44; "Əl-Firdəvs", 5\435; "Kənzül-ümmal", 12\422 3 - Zuha, 54 - "Məcməül-bəyan", 10\765; "Məkarimül-əxlaq", 1\256; "Təəvilü-ayatüz-zahirə", c. 2, səh. 810; "Şəvahidüt-tənzil", c. 2, səh. 445

114

şükürlər edirəm." Elə bu zaman Allah-təala bu ayəni nazil etdi: "Həqiqətən, Rəbbin sənə (qiyamət günü ən uca şəfaət məqamı, Cənnətdə tükənməz nemətlər) bəxş edəcək və sən (Ondan) razı olacaqsan!1"2

240. "Müsnədi-ibn Hənbəl": Ənəs rəvayət edir: Bir gün Bilal sübh azanını söləməkdə gecikdi. Peyğəmbər (s) ona buyurdu: "Nə üçün gecikmisən?"Cavab verdi: Fatimənin yanında idim, onun əl dəyirmanda un hazırladığını, uşağının isə ağladığını gördüm. Ona dedim: İstəyirsənsə, mən əl dəyirmanında un hazırlayım, sən də, uşağı sakitləşdir. Ya da ki, mən onu sakit edim, sən isə un hazırla.O, buyurdu: Mən u.ağı sakitləşdirsəm daha yaxşı olar.Elə buna görə də azan söyləməyə gecikdim.Peyğəmbər (s) buyurdu: "Sən ona mərhəmət göstərmisən, Allah da sənə mərhəmət göstərsin!"3

241. "Tənbihül-xəvatir": Peyğəmbər (s) camaatla birlikdə sühb namazının qılıması üçün Bilalın gəlib, azan verməsini gözləyirdilər. Nəhayət Bilal gəldi. Peyğəmbər (s) ona buyurdu: "Nə üçün gecikdin?" Cavab verdi: Fatimənin yanında idim, onun əl dəyirmanda un hazırladığını, Həsənin isə ağladığını gördüm. Ona dedim: Hansını istəyirsən, mən uşağı sakitləşdirim, yoxsa əl dəyirmanında un hazırlaym? O, buyurdu: "Mən uşağı səndən daha yaxşı sakitləşdirə bilərəm."

1 - Zuha, 52 - "Əl-Mənaqib", ibn Şəhri Aşub, c. 3, səh. 342; "Əl-Təmhis", səh. 6; "Biharül-ənvar", 43\86; "Kənzül-ümmal", 12\422 3 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 4\302; "Zəxairül-üqba", səh. 99

115

Mən əl dəyirmanını götürüb, un hazırlamaqla məşğul oldum. Elə buna görə də, gecikdim.Peyğəmbər (s) buyurdu: "Sən ona mərhəmət göstərmisən, Allah da sənə mərhəmət göstərsin!"1

242. "Əd-Dəruül-vaqiyə": Bir hədisdə deyilir: Fatimə (ə) on iki yerdən xurma ağacının yarpaqları ilə tikilmiş, yun və köhnə libasda evdən bayıra çıxdı. Salman onu bu halda gördükdə, əllərini başına qoyub, fəryad etdi: Ey-vah! Qeysər və Kəsra (hərəmxanalarındakı qadınlar) tafta və ipəkdən hazırlanmış paltarlar geyinirlər, amma Məhəmmədin qızı on iki yerdən xurma ağacının yarpaqları ilə tikilmiş, yun və köhnə libasda gəzir!Fatimə (ə) Allahın elçisinin (s) hüzuruna gəldikdə, dedi: "Ey Allahın rəsulu! Salman mənim geyimimə təccübləndi. Səni peyğəmbərli məqamına layiq görən Allah-təalaya and olsun, beş ildir ki, mən və Əlinin gecələr üzərində yatdığımız və gündüzlər isə üzərinə ot-ələf tökərək dəvəmizi yemlədiyimiz bir qoç dərisindən başqa heç bir malımız yoxdur. Balışımız isə xurma lifləri ilə doldurulmuş dəridən ibarətdir!"Peyğəmbər (s) buyurdu: "Ey Salman! Bu qızım Fatimə! Ümidvaram, cənnətə ilk sırada daxil olan süvarilərin arasında olacaq."2

6\13

1 - "Tənbihül-xəvatir", c. 2, səh. 230; "Biharül-ənvar", 34\76 2 - "Əd-Dəruül-vaqiyə", səh. 275; "Biharül-ənvar", 43\87

116

Həzrət Fatimə (s) Peyğəmbərdən (s) qulluqçu istədi

243. İmam Əli (ə): Fatimənin (ə) əlləri, daim əl dəyirmanında ün üyütdüyü üçün suluq bağlamışdı. Bir gün Peyğəmbərə (s) bir əsir (hədiyyə) gətirdilər. Fatimə (ə) Peyğəmbərin (ə) evinə getdi, amma həzrət evdə yox idi. Aişəni görüb, əhvalatı (ev işlərində çətinlik çəkdiyini və xidmətçiyə ehtiyacı olduğunu) ona danışdı. Peyğəmbər (s) evə gəldikdə, Aişə Fatimənin gəldiyini ona xəbər verdi. Sonra Peyğəmbər (s) bizim evə gəldi, biz uzanmışdıq. Mən ayağa qalxmaq istədim, amma Allahın rəsulu (s) buyurdu: "Rahat olun! (Qalxmayın.)"O, bizim aramızda (üzbəüz) əyləşdi. Belə ki, ayaqlarının soyuqluğunu sinəmdə hiss edirdim. Buyurdu: " Sizə məndən istədiyinizdən daha yaxşı bir şey öyrədimmi? Hər vaxt yatağınıza uzandıqda 34 dəfə "Allahu əkbər.", otuz üç dəfə "Əlhəmdülil-lah" və otuz üç dəfə "Subhanəllah" deyin. Bu sizə xidmətçidən daha xeyirlidir."1 244. "Mən la yəhzərühül-fəqih": Rəvayət olunur ki, Əmirül-möminin (ə) bəni-Səd qəbiləsindən olan bir kişiyə belə buyurdu: "İstəyirsənmi ki, özümlə Fatimə (ə) haqqında sənə söhbət açım? O, mənim evimdə su tuluğu ilə o qədər quyudan su çəkirdi ki, tuluğun ipi sinəsində yara izləri qoymuşdu. O qədər əl dəyirmanında un üyüdürdü ki, əlləri qabar bağlamışdı. O qədər evi silib-süpürürdü ki, paltarı torpaq rəngində 1 - "Səhihi-Buxari", 3\1358 və 5\2329; "Səhihi-ibn Həbban", 15\363; "Səhihi-Müslim", 4\2091; "Sünəni-Əbi Davud", 4\315

117

idi. O qədər ocağın altlnı "püf"ləmişdi ki, libasları qap-qara olmuşdu. Bütün bunlar onu əldən salırdı."Ona dedim: Ey kaş atanın yanına gedib, sənə bir xidmətçi verməsini xahiş edəydin və bütün bu əziyyətlərin od-alovundan qurtulardın.Fatimə Peyğəmbəri görməyə getdi, amma ətrafında bir qrup şəxsin onunla söhbət etdiyini gördükdə, utanaraq geri qayıtdı. Peyğəmbər (s) Fatimənin nə üçün gəldiyini anladı və o günün səhəri bizim yanımıza gəldi...Mən dedim: Ey Allahın rəsulu, mən sizə deyirəm: Fatimə, su tuluğu ilə o qədər quyudan su çəkir ki, tuluğun ipi sinəsində yara izləri qoyub. O qədər əl dəyirmanında un üyüdür ki, əlləri qabar bağlayıb. O qədər evi silib-süpürür ki, paltarı torpaq rəngində olub. O qədər ocağın altlnı "püf"ləyir ki, libasları qap-qara olub. Elə buna görə də, ona dedim ki; "Ey kaş atanın yanına gedib, sənə bir xidmətçi verməsini xahiş edəydin və bütün bu əziyyətlərin od-alovundan qurtulardın." Peyğəmbər (s) buyurdu: "Sizə məndən istədiyinizdən daha yaxşı bir şey öyrətməyimmi? Hər vaxt yatağınıza uzandıqda 34 dəfə "Allahu əkbər.", otuz üç dəfə "Əlhəmdülil-lah" və otuz üç dəfə "Subhanəllah" deyin."Fatimə başını "yorğanın" altından çıxarıb, belə sölədi: "Mən Allahın və peyğəmbərinin razılığına razıyam, mən Allahın və peyğəmbərinin razılığına razıyam."1

1 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 1\320; "İləlüş-şəraye", səh. 366; "Məkarimül-əxlaq", 2\26; "Sünəni-Əbi Davud", 3\150; "Müsnədi-ibn

118

245. "Müsnədi-ibn Hənbəl": Həmmad rəvayət edir: Əta ibn Saib atasının vasitəsilə Əlinin (ə) belə söylədiyini nəql edir: Allahın elçisi, Fatiməni (ə) Əli (ə) ilə evləndirdi. Ona bir məxməl çadra, xurma lifi ilə doldurulmuş bir dəri balış, iki əl dəyirmanı, bir su tuluğu və iki ədəd su və qida maddələri saxlamaq üçün yaşıl rəngli saxsı qab verdi.Bir gün Əli (ə) Fatiməyə (ə) buyurdu: "Allaha and olsun, quyudan su çəkməkdən sinələrim ağrıyır." Ardınca buyurdu: Allah-təala atana bir neçə əsir qismət edib. Get ondan xidmətçi istə."Fatimə dedi: "Allaha and olsun, mən də əl dəyirmanında ün hazırlamaqdan əllərin qabar-qabar olub." O, Peyğəmbərin (s) yanına getdi. Allahın rəsulu (s) buyurdu: "Nə üçün gəlmisən, qizim?"Fatimə dedi: "Sizinlə salamlaşmağa (hal-əhval sormağa) gəldim."O, utandığı üçün istəyini soruşmadan, geri qayıtdı. Əli (ə) soruşdu: "Nə etdin?"Fatimə cavab verdi: "Utandığım üçün söyləyəmədim." Sonra hər ikimiz Peyğəmbərin (s) hüzuruna getdik. Əli (ə) dedi: "Ey Allahın rəsulu! Allaha and olsun ki, quyudan su çəkməkdən sinələrim ağrıyır." Ftimə dedi: "Mən də əl dəyirmanında ün hazırlamaqdan əllərin qabar-qabar olub. Allah-təala sizə əsirlər və nemət bəxş edib. Bizə bir qulluqçu verin."

Hənbəl", 1\322

119

Allahın elçisi (s) buyurdu: Allaha and olsun! Nə qədər ki, Süffə əhlinin1 qarınları acdır və mən onların ehtiyaclarını ödəyə bilmirəm, sizə qulluqçu verə bilmərəm. Əsirləri satacam və pullarını bu fəqir insanlara xərcləyəcəyəm." Əli (ə) və Fatimə (ə) evlərinə geri döndülər. Sonra Peyğəmbər (s) onların yanına getdi... Buyurdu: "Sizə məndən istədiyinizdən daha yaxşı bir şey öyrədimmi?"Cavab verdilər: Buyurun.Peyğəmbər (s) buyurdu: "Bu kəlimələri Cəbrayıl mənə öyrədib." Sonra belə söylədi: "Hər namazdan sonra on dəfə "Subhanəllah", on dəfə "Əlhəmdülil-lah" və on dəfə də, "Allahu əkbər" söyləyin. "Hər vaxt yatağınıza uzandıqda 34 dəfə "Allahu əkbər", otuz üç dəfə "Əlhəmdülil-lah" və otuz üç dəfə "Subhanəllah" deyin." Əli (ə) buyurur: "Allaha and olsun ki, Tanrı elçisinin (s) bu zikirləri mənə öyrətdiyi gündən etibarən, onları tərk etmədim."İbn Kua Əliyə (ə) dedi: Hətta Səffeyn gecəsi belə?Buyurdu: "... Hətta Səffeyn gecəsi də."2

6\14

1 - Mədinənin məscidi yaxınlığında yaşayan fəqir mühacirlər. Hətta onların evi belə yox idi. 2 -"Müsnədi-ibn Hənbəl", 1\227; "Ət-Təbəqatül-kübra", c. 8, səh. 25; "Əl-İsabə", c. 8, səh. 267; "Əl-Ğarat", c. 2, səh. 739

120

Boyunbağı əhvalatı 246. İmam Əli (ə): Allahın elçisi (s) qızı Fatimənin (ə) yanına gəldi. Boynunda bir boyunbağı gördü. Üzünü (etiraz əlaməti olaraq) çevirdi. Fatimə (s) (atasının narazı olduğunu görüb,) boyunbağını boynundan açıb, bir kənara tulladı. Allahın rəsulu (s) ona buyurdu: "Ey Fatimə! Sən məndənsən!"1 Sonra bir dilənçi gəldi və Fatimə (ə) boyunbağını ona verdi. Allahın elçisi (s) buyurdu: "Allahın və mənim qəzəbim, mənim qanımı (ailəmin qanını) tökən və ailəmi incitməklə məni incidən şəxsə qarşı amansız olacaq."2

247. İmam Zeynüz-abidin (ə): Əsma binti Ümeys mənə belə rəvayət etdi: Fatimənin (ə) yanında idim, Allahın rəsulu (s) oraya gəldi. Faimənin (ə) boynunda Əli ibn Əbu Talibin qənimət payından əldə etdiyi qızıl boyunbağı var idi. Allahın elçisi (s) ona buyurdu: "Ftimə! Camaat, Məhəmmədin qızı Fatimə şahanə geyinir (bəzənir) deyə, rişxənd etməzmi?"Fatimə (ə) boyunbağını çıxardı, onu sataraq puluna bir qul alıb, azad etdi. Peyğəmbər (s) onun bu əməlinə görə çox sevindi.3

1 - Bu ibarət, ərəb dilində o zamanlar "mənin özümsən", "mənim bir parçamsan" və "mənim canımsan" kimi məna daşıyırdı. Əlbəttə bir sıra din alimləri, bu kəlimənin daha dərin və ülvi məna daşıdığı haqqında da fikirlər yürütmüşlər. (Mütərcim.) 2 - "Əmali-Səduq", səh. 552; "Məkarimül-əxlaq", 1\213; "Əl-Mənaqib", ibn Şəhri Aşub, c. 3, səh. 343; "Kəşfül-ğimmə", c. 2, səh. 97; "Biharül-ənvar", 43\22 3 - "Üyuni-əxbarir-Rza", c. 2, səh.44; "Səhifətü-imamir-Rza", səh. 256; "Əl-Mənaqib", ibn Şəhri Aşub, c. 3, səh. 343; "Biharül-ənvar", 43\81; "Zəxairül-üqba", səh. 100

121

248. "Sünəni-Əbi Davud": Peyğəmbərin (s) azad etdiyi qulu Suman rəvayət edir: Allahın rəsulu (s) hər səfərə çıxmaq istədikdə, ailə üzvlərindən ən son Fatimə (ə) ilə görüşərdi. Amma hər səfərdən qayıtdıqda ilk göröşünə getdiyi şəxs, Fatimə (ə) idi. Bir gün döyüşlərin birindən qayıtdıqda, Fatimənin evinin qapısına palaz və ya pərdə asdığını və Həsən ilə Hüseynin əllərinə isə gümüş qolbaqlar bağladığını gördü. Peyğəmbər (s) elə buna görə də, evə daxil olmadı. Fatimə (s) Peyğəmbərin (s) gördüyü şeylərdən narahat olduğunu düşünüb, pərdəni qapıdan açdı, qolbaqları hər iki uşağın əllərindən çıxardı və onları sındırdı. Həsən və Hüseyn ağlaya-ağlaya Peyğəmbərin (s) yanına gəldilər. Peyğəmbər (s) (sınmış) qolbaqları onlardan alıb, buyurdu: " Ey Suban! Bunları Mədinədəki filan ailəyə apar. Bunlar isə mənim Əhli-beytimdir. Mən onların dünya ləzzətlərindən bəhrələnməsini istəmirəm. Ey Suban! Fatimə üçün bir "əsəb"1 boyunbağısı al və ili ac2 qolbağı."3

1 - Ucuz boyunbağı növü.2 - Adi qolbaq növü3 - "Sünəni-Əbi Davud", 4\87; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 8\320; "Əs-Sünənül-kübra", 1\41; "Bəşarətül-Müstafa", səh. 203; "Kəşfül-ğimmə", c. 2, səh. 77; "Biharül-ənvar", 43\89

122

İKİNCİ BÖLÜM

Möhkəm ailənin sirləri

123

Birinci fəsil

Məhəbbət, mehribanlıq və səmimiyyət1\1

Qarşılıqlı məhəbbətلتسكنوا أزواجا أنفسكم من لكم خلق أن آياته من و

آليات ذلك في إن رحمة و مودة بينكم جعل و إليها يتفكرون لقوم

Qurani-kərim: "Sizin üçün onlarla ünsiyyət edəsiniz deyə, öz cinsinizdən zövcələr xəlq etməsi, aranızda (dostluq) sevgi və mərhəmət yaratması da Onun qüdrət əlamətlərindəndir. Həqiqətən, bunda (bu yaradılışda) düşünən bir qövm üçün ibrətlər vardır!"1

Hədislər:249. Allahın rəsulu (s): Bəndənin imanı artdıqca, qadınlara (həyat yoldaşına) məhəbbəti də çoxalar.2 250. İmam Sadiq (ə): İnsanın qəlbində qadının (həyat yoldaşının) məhəbbəti çoxaldıqca, imanı da artar.3

1 - Rum, 21 2 - "Əl-Cəfəriyyat", səh. 90; "Nəvadir", səh. 114; "Dəaimül-islam", 2\192

124

251. İmam Sadiq (ə): Bir şəxsin (həyat yoldaşına) məhəbbəti çoxalmadıqca, imanı gözəlləşməz.1 252. İmam Sadiq (ə): Qadınlara məhəbbət bəsləmək, onları sevmək peyğəmbərlərin əxlaqıdır.2

253. Allahın Rəsulu (s): Kişi qadınına "Mən səni sevirəm"- desə, bu söz heç vaxt onun qəlbindən silinməz.3

254. Allahın Rəsulu (s): Ey Həvla! Kişinin qadının boynunda olan haqqı budur ki, evində oturub, ona eşq-məhəbbət izhar etsin və ona qarşı xeyirxah, ürəkyandıran olsun.4

255. Allahın Rəsulu (s): Siz qadınların ən yaxşısı, övlad dünyaya gətirməyə qadir olan və mehriban olanınızdır.5

256. Allahın Rəsulu (s): Kişi qadının və qadın kişinin üzünə mehribanlıqla nəzər salsa, Allah-təala onların hər ikisinə mehribanlıq nəzəri salar. Onlar bir-birilərinin əllərini (məhəbbətlə) tutduqları zaman, günahları barmaqlarının arasından süzülüb-tökülər.6

2\1

3 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\384; "Məkarimül-əxlaq", 1\432; "Vəsailüş-şiə", 14\9 1 - "Əl-Kafi", 5\320; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\284; "Vəsailüş-şiə", 14\9 2 - "Əl-Kafi", 5\320; Təhzibül-əhkam", 7\403; "Biharül-ənvar", 103\236 3 - "Əl-Kafi", 5\569 4 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\244 5 - "Əl-Kafi", 5\324; Təhzibül-əhkam", 7\400; "Biharül-ənvar", 103\235 6 - "Müsnədi-Zeyd", səh. 302; "Kənzül-ümmal", 16\276

125

Ailədə səmimiyyət257. Allahın Rəsulu (s): Qiyamət günü mənim ümmətimdən bir nəfəri (məhşərə) çağırarlar. Onu behiştə getməyə ümidvar edən heç bir əməli yoxdur. Amma Allah-təala buyurar: "Onu behiştə aparın. Çünki, ailəsi ilə mehriban davranardı."1

258. "Müsnədi-Təyalisi": Ənəs rəvayət edir: Allahın elçisi (s) ailəsi ilə mehriban idi.2

259. "Tarixi-Dəmeşq": Ənəs rəvayət edir: Allahın rəsulu (s) xalq arasında, ailəsinə və üşaqlara qarşı, ən mehriban şəxs idi.3

260. İmam Əli (ə): Ailənin kiçikləri ilə mehriban ol və böyüklərinə hörmət et.4

3\1Övladlarınızı sevin

261. Allahın rəsulu (s): Övladları sevmək, (cəhənnəm) atəşinə sipər, onlarla birlikdə yemək-yemək isə oddan qurtuluş, onlara ehtiram göstərmək, sirat körpüsündən keçməyə səbəb olar.5 262. İmam Əli (ə): (Ona misbət verilən hikmətnamədə) Sənin övladlarına olan şəfqətin, onların sənə olan şəfqətindən daha çox olmalıdır.6

1 - "Tarixi-Bağdad", 2\330; "Tarixi-Dəmeşq", 36\341; "Əl-Firdəvs", 5\460 2 - "Müsnədi-Təyalisi", səh. 283; "Mətalibül-aliyə", 4\26; "Kənzül-ümmal", 7\129 3 - "Tarixi-Dəmeşq", 4\88; "Kənzül-ümmal", 7\155 4 -"Əmali-Müfid", səh. 222; "Əmali-Tusi", səh. 8; "Əl-Füsulül-mühimmə", səh. 133 5 - "Tənbihül-ğafilin", səh. 230 6 - "Şərhi-Nəhcül-bəlağə", c. 20, səh. 272

126

263. İmam Sadiq (ə): Allah-təala öz bəndəsinə, övladını çox sevdiyi üçün, rəhm edər.1

4\1Övladlarınızı öpün

264. Allahın Rəsulu (s): Mömin Allahın dostudur və övlad ona ilahi hədiyyəsidir. Hər kimə Allah-təala övlad nəsib etsə, onu çox öpsün.2

265. İmam Sadiq (ə): Bir kişi Peyğəmbərin yanına gəlib, dedi: Mən heç zaman bir uşağı (övladımı) öpməmişəm. Kişi getdikdən sonra Allahın rəsulu (s) buyurdu: "Mənim yanımdakı bu kişi, cəhənnəm əhlindəndir."3

266. "Səhihi-Buxari": Allahın elçisi (s) Həsən ibn Əlini öpdü. Peyğəmbərin (s) yanında əyləşən Əqrə ibn Haməs Təmimi dedi: Mənim on övladım var, amma bu günədək, onların birini belə öpməmişəm."Allahın elçisi (s) buyurdu: "Rəhm etməyənə, rəhm olunmaz."4

267. "Əl-Mənaqib": Allahın elçisi (s) Həsən və Hüseyni öpdü. Peyğəmbərin (s) yanında əyləşən Üyeynə, başqa bir rəvayətdə Əqrə ibn Haməs Təmimi dedi: Mənim on övladım var, amma bu günədək, onların birini belə öpməmişəm."Allahın elçisi (s) buyurdu: "Rəhm etməyənə, rəhm olunmaz."1 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\482; "Əl-Kafi", 6\50; "Səvabül-əmal", səh. 238; "İddətüd-dai", səh. 78 2 - "Tənbihül-ğafilin", səh. 343 3 - "Əl-Kafi", 6\50; Təhzibül-əhkam", 8\113; "İddətüd-dai", səh. 79 4 - "Səhihi-Buxari", 5\2235; "Səhihi-Müslim", 4\1808; "Əl-Ümdə", səh. 402; "Sünəni-Əbi Davud", 4\355; "Sünəni-Tirmizi", 4\318

127

Həfz Fərranın rəvayətində deyilir: Allahın elçisi (s) elə qəzəbləndi ki, (mübarək) surətinin rəngi dəyişdi. O, kişiyə dedi: "Allah-təala sənin qəlbindən rəhm və mərhəməti alıbsa, buna mən nə edim? Kiçiklərimizlə mehriban olmayan və böyüklərimizə ehtiram qoymayan, bizdən deyil."1 268. "Səhihi-Müslim": Ənəs rəvayət edir: Heç kimi Peyğəmbər (s) qədər öz ailəsinə qarşı mehriban davranan görmədim. Peyğəmbərin (s) (Mariyadan olan) oğlu İbrahimi Mədinənin "Əvali" adlı məntəqəsində bir dayəyə tapşırmışdılar. Peyğəmbər (s) oraya getdərdi və biz də onunla birgə idik. Həzrət (s) hər otağa daxil olduqda, hər yana tüstü (üzərlik tüstüsü) yayılardı. Onun dayəsi bir kəniz idi. Peyğəmbər (s) İbrahimi qucağına alır və onu öpürdü. Sonra birlikdə geri qayıdırdıq.2

1\5Ailəni sevməyin əndazəsi

عن أوالدكم ال و أموالكم تلهكم ال آمنوا الذين أيها يا الخاسرون هم فأولئك ذلك يفعل من و الله ذكر (*)و أموالنا شغلتنا األعراب من المخلفون لك سيقول

في ليس ما بألسنتهم يقولون لنا فاستغفر أهلونا بكم أراد إن شيئا الله من لكم يملك فمن قل قلوبهم

ا خبيرا تعملون بما الله كان بل نفعا بكم أراد أو ضرQurani-kərim: Ey iman gətirənlər! Nə mal-dövlətiniz, nə də oğul-uşağınız sizi Allahın zikrindən yayındırmasın!

1 - "Əl-Mənaqib", ibn Şəhri Aşub, c. 3, səh. 384; "Şərhüləxbar", c. 3, səh. 115; "Məkarimül-əxlaq", 1\474 2- "Səhihi-Müslim", 4\1808; "Səhihi-ibn Həbban", 4\225; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 15\400; "Müsnədi-Əbi Yəla", 4\182

128

Hər kəs bunu etsə (Allahı yada salmasa), belələri əsl ziyana uğrayanlardır.1 Hüdeybiyyə səfərindən) geri qalan bədəvi ərəblər sənə deyəcəklər: “Mal-dövlətimiz və ailələrimiz başımızı qatdı (səninlə yola çıxa bilmədik). (Allahdan) bizim bağışlanmağımızı dilə!” Onlar ürəklərində olmayanı dilləri ilə deyirlər. (Onlara) de: “Əgər Allah sizə bir zərər, yaxud bir xeyir vermək istəsə, bu işdə Allaha bir şeylə kim mane ola bilər?!” Bəli, Allah sizin nə etdiyinizdən xəbərdardır!2

Hədislər:269. Allahın rəsulu (s): İbn Məsuda tövsiyəsində: Ey Məsudun oğlu! Ailənə üyək yandırmağın, (ailənin qayğılarını çəkməyin), sənin Allaha itaətsizliyinə səbəb olmasın. Çünki Allah-təala buyurur: "Ey insanlar! Rəbbinizdən qorxun. Atanın oğula, oğulun da ataya heç bir şeylə kara gələ bilməyəcəyi bir gündən həzər edin. 3"4 270. "Müsnədi-ibn Hənbəl": Abdullah rəvayət edir: Allahın elçisi (s) bizə qadın və sərvət düşkünü olmamağa əmr etdi.5

271. İmam Əli (ə): Səhabələirindən birinə müraciətlə: Heç vaxt zamanının çoxunu (ifrat həddə) qadın və uşaqlarına sərf etmə. Çünki, onlar Allahın dostudurlarsa, Allah-təala öz dostlarını naümid qoymaz. Əgər Allahın 1 - Munafiqun, 9 2 - Fəth, 11 3 -Loğman, 33 4 - "Səhihi-Buxari", 2\349; "Tənbihül-xəvatir", c. 2, səh. 155; "Biharül-ənvar", 77\100 5 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 2\141; "Müsnədi-Təyalisi", səh. 50; "Müsnədi-ibn Cəəd", səh. 197; "Biharül-ənvar", 76\344

129

düşmənidirlərsə, nə üçün Allahın düşmənlərinin qəm-qüssəsini çəkəsən?1

272. İmam Baqir (ə): Ən pis atalar, məhəbbətdə ifrata varanlardır. Ən pis övladlar isə (atalarının müqabilində) məsuliyyətsizlikləri, onları itaətsizliyə sövq edənlərdir.2

İkinci fəsil

1 - "Nəhcül-bəlağə", 272; "Mişkatül-ənvar", səh. 159; "Qürərül-hikəm", h. 10392; "Biharül-ənvar", 104\73 2 - "Tarixi-Yəqubi", c. 2, səh. 320; "Əl-Cövhərə", səh. 52

130

Dəyərli əxlaq və gözəl əməllər

1\2Gözəl rəftar

و كرها النساء ترثوا أن لكم يحل ال آمنوا الذين أيها يا آتيتموهن ما ببعض لتذهبوا تعضلوهن ال يأتين أن إال

فإن بالمعروف عاشروهن و مبينة بفاحشة فيه الله يجعل و شيئا تكرهوا أن فعسى كرهتموهن

كثيرا خيراQurani-kərim: "Onlarla gözəl (Allahın buyurduğu kimi) rəftar edin."1

Hədislər:273. İmam Sadiq (ə): Kişiyə evini və ailəsini idarə etməkdə üç xislət lazımdır, hətta bu xüsusiyyətlər onda olmasa belə (onları özündə yaratmalıdır): Xoş rəftar, ifrat etmədən əliaçıq olmaq və namusunu qorumaq üçün qeyrət sahibi olmaq.2

2\2Gözəl əxlaq

274. Allahın rəsulu (s): Əmirül-mömininə (ə) tövsiyələrində: Ey Əli! Ailənlə, qonşularınla və oturub-durduğun, əlaqə saxladığın insanlarla xoşrəftar ol ki, Allah-təala yanında ali məqamlara yetiçəsən.3

275. "Müsnədi-ibn Hənbəl": Əbu Abdullah Cədəli rəvayət edir: Aişəyə dedim: Peyğəmbər (s) ailədə necə davranırdı? Cavab verdi: Hər (şəxsdən) kəsdən daha xoşrəftar idi. Nalayiq söylə təhqir etməzdi, acı dilli

1 - Nisa, 19 2 - "Tuhəfül-üqul", səh. 322; "Biharül-ənvar", 78\236 3 - "Tuhəfül-üqul", səh. 14; "Biharül-ənvar", 77\67

131

deyildi. Küçə və bazarda hay-küy çıxarmazdı. Pisliyə pisliklə cavab verməzdi. Əfv edər və güzəştə gedərdi.1

276. Allahın rəsulu (s): Qiyamət günü sizlərdən mənə ən yaxın əyləşən şəxs, ailəsinə qarşı ən xoş rəftarlı olanınızdır.2 277. Allahın rəsulu (s): Ən imanlı insanlar, xoş xasiyyətli olanlar və ailələrinə qarşı ən mehriban olanlardır. Mən sizlərin arasında, ailəsi ilə ən mehriban davranan şəxsəm.3

278. Allahın rəsulu (s): Möminlər arasında imanı ən kamil olan şəxs, onların ən xoş xasiyyətli olanı və ailəsi ilə ən mehriban rəftar edənidir4

279. "Tənbihül-ğafilin": Ənəs rəvayət edir: Allahın elçisindən soruşdular: Hansı möminin imanı daha kamildir?Buyurdu: "Ailəsi ilə yaxşı davranan şəxsin."5

280. İmam Zeynülabidin (ə): Bu dörd xüsusiyyət hər kimdə olsa, imanı kamil olar, günahları silinər, (qiyamət günü) Allah-təala oldan razı olduğu halda məhşər ayağına gələr: İnsanlara verdiyi sözə vəfalı olan şəxs, iki üzlü olmayan insan, Allahdan və

1 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 10\75; "Səhihi-ibn Həbban", 14\355; "Kənzül-ümmal", 7\222 2 - "Üyuni-əxbarir-Rza", c. 2, səh. 38; "Səhifətü-imamir-Rza", səh. 330; "Biharül-ənvar", 71\387 3 - "Üyuni-əxbarir-Rza", c. 2, səh. 38; "Səhifətü-imamir-Rza", səh. 330; "Biharül-ənvar", 71\387 4 - "Sünəni-Tirmizi", 5\9; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 9\301; "Kənzül-ümmal", 3\6 5 - "Tənbihül-ğafilin", səh. 516; "Kənzül-ümmal", 3\665

132

camaatdan həya etdiyi üçün pis əməllərdən çəkinən şəxs və ailəsi ilə xoşrəftar olan insan.1

281. İmam Əli (ə): Gözəl əxlaqla, həyat gözəlləşər.2

3\2Ərə layiqlı xidmət

282. Allahın Rəsulu (s): Qadının cihadı ərə layiqli xidmət göstərməkdir.3

283. "Şöbül-iman": Yəzid Ənsarinin qızı Əsma (Əbdül-əşəl tayfasından), qadınların nümayəndəsi kimi Allahın Rəsulunun (s) yanına gələrək, belə söylədi: Mən və atam-anam sənə fəda olsun! Mən qadınlar tərəfindən nümayəndə seçilib, sənin hüzuruna öndərilmişəm... Kişilər bizdən daha üstün fəzilətlərə malikdir. Belə ki, onlar daim cümə və camaat namazlarında olur, xəstələri yoluxlur, dəfn mərasimlərinə iştirak edir, həcc ziyarətinə gedir... Belə olan halda biz hansı fəzilət və mənfəətlərdə sizinlə şərikik?Allahın Rəsulu (s) üzünü həmin qadına çevirib buyurdu: "Səni nümayəndə kimi göndərən bütün qadınlara de ki; ərə yaxşı qulluq etmək, onun istəkləri qarşısıda itaətkar olmaq, razılığını cəlb etmək kişinin qazqndığı bütün fəzilətlərə bərabərdir."4

1 - "Əmali-Müfid", səh. 299; "Əmali-Tusi", səh. 73; "Mişkatül-ənvar", səh. 262 2 - "Qürərül-hikəm", h. 4263; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 188 3 - "Əl-Kafi", 5\507; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\416; "Müsnədi-Şəhab", c. 1, səh. 82 4 - "Şöbül-iyman", 6\421; "Usdül-ğabə", 7\17; "Tarixi-Dəmeşq", 7\363

133

284. "Müsnədi-Əbi Yəla": Ənəs rəvayət edir: Qadınlar Peyğəmbərin (s) yanına gəlib dedilər: Ey Allahın elçisi! Kişilər Allah yolunda cihad etməyin savabı kişilərə mxəsusdur. Biz qadınlara elə bir əməl qalmır ki, Allah yolunda cihad etməyin savabına bərabər olsun!Peyğəmbər (s) buyurdu: "Sizin hər birinizin evlərinizdə çalışması (və ərinizə xidmət göstərmsi), Allah yolunda cihad edənlərin savabına bərabərdir."1 285. Allahın Rəsulu (s): Öz ərinə bir qurtum su içirdən hər bir qadının bu əməli, ona bir il gündüzləri oruc tutmaq və gecələri ibadətlə keçirməkdən daha yaxşıdır. Allah-təala, onun ərinə içirdiyi hər qurtumun müqabilində, behiştə bir şəhər inşa edər və altımış günahını (əməl dəftərindən) silər.2

286. Allahın Rəsulu (s): "Ey Həvla!... Allah-təala, ərinin paltarını geyindirən hər qadınıa, qiyamət günü yetmiş behişt libası geyindirər. Bu libasların hər biri noman və reyhan şəqaiqləri (tumurcuqları) kimidir. Həmçinin, qiyamət günü ona kəniz (xidmətçi) ünvanında qırx huri əta olunar.3

287. "Mən la yəhzərühül-fəqih": Bi kişi Peyğəmbərin (s) hüzuruna gəlib, buyurdu: Mənim bir həyat yoldaşım var ki, hər evə gəldiyimdə, məni qarşılayar. Hər evdən çıxdığımda məni ötürər. Məni

1 - "Müsnədi-Əbi Yəla", 3\376; "Təfsiri-ibn Kəsir", 6\405; "Kənzül-ümmal", 16\409; "Şöbül-iyman", 6\420 2 - "İrşadül-qülub", səh. 178; "Vəsailüş-şiə", 14\123

3 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\245 və 15\156

134

qəmgin gördüyü zaman, soruşar: Nə üçün kədərlisən? Ruzi-bərəkət üçün qəmlənirsənsə, onu səndən başqası (Allah-təala) əta etməyi öhdəsinə alıb. Axirətin üçün narahatsansa, Allah qəmini artıq etsin. (Çünki axirəti fikirləşib, kədərlənməyə dəyər.)Allahın elçisi (s) buyurdu: "Allah-təalanın xidmətçiləri (vəfalı qulları) vardır. Bu qadın da, onlardan biridir. Onun üçün şəhidin savbının yarısı nzərdə tutulub."1

4\2Mehribanlıq

288. Allahın rəsulu (s): Möminlər arasında imanı ən kamil olan şəxs, onların ən xoş xasiyyətli olanı və ailəsi ilə ən mehriban rəftar edənidir.2

289. Allahın rəsulu (s): Ən imanlı insanlar, xoş xasiyyətli olanlar və ailələrinə qarşı ən mehriban olanlardır. Mən sizlərin arasında, ailəsi ilə ən mehriban davranan şəxsəm.3

5\2

1 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\389; "Məkarimül-əxlaq", 1\438; "Vəsailüş-şiə", 14\17 2 - "Sünəni-Tirmizi", 5\9; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 9\301; "Kənzül-ümmal", 3\6; "Rəbiül-əbrar", 2\50; "Əl-Müsənnəf", İbn Əbi Şeybə, 6\88 3 - "Üyuni-əxbarir-Rza", c. 2, səh. 38; "Səhifətü-imamir-Rza", səh. 330; "Biharül-ənvar", 71\387; "Rəbiül-əbrar", 2\50

135

Xeyirxahlıq290. Allahın rəsulu (s): Kişinin ailəsi, onun əsirləri kimidir. Allah-təala yanında ən sevimli bəndələr isə öz əsirlərinə daha çox xeyirxahlıq edənlərdir.1

291. Allahın rəsulu (s): İnsanlar Allahın ailəsidir. Allah-təala yanında ən sevimli bəndələr isə ailəsinə qarşı xeyirxah olanlardır.2

292. Allahın rəsulu (s): Möminlər arasında imanı ən kamil olan şəxs, onların ən xoş əxlaqlı olanıdır. Sizin aranızda ən yaxşı şəxs, ailəsi ilə ən mehriban rəftar edəndir.3

293. Allahın rəsulu (s): İki zəif bəndələrə (qarşı pis davranmayın,) Allahdan qorxun! Allahdan qorxun! Yetim və qadınlar (la davranışınıza fikir verin)! Sizin aranızda ən yaxşı şəxs, ailəsi ilə ən mehriban davranandır.4

294. "Əl-Kafi": Səmaə ibn Mehran, İmam Sadiqdən (ə) rəvayət edir: "İki zəif bəndələrə (qarşı pis davranmayın,) Allahdan qorxun! Allahdan qorxun!" Məqsədi, yetim (uşaq) və qadınlar idi.5

295. Allahın rəsulu (s): İnsanlar Allahın ailəsidir. Allah-təala yanında ən sevimli bəndələr isə ailəsinə daha faydalı olanlardır.6

1 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\555; "Məkarimül-əxlaq", 1\469 2 - "Əl-Möcəmül-əvsət", 5\356; "Əl-Möcəmül-kəbir", 10\86 3 - "Sünəni-Tirmizi", 5\9; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 9\301; "Kənzül-ümmal", 3\6; "Rəbiül-əbrar", 2\50; "Əl-Müsənnəf", İbn Əbi Şeybə, 6\88 4 - "Sünəni-Tirmizi", 3\466; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 3\52; "Kənzül-ümmal", 3\25 - "Əl-Kafi", 5\511; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\392; Xisal", s. 37 6 - "Şöbül-iyman", 6\43; "Kənzül-fəvaid", 16\372

136

296. Allahın rəsulu (s): Qadınlar barəsində sizə edilən yaxşı nəsihətləri qəbul edin.1

297. Allahın rəsulu (s): Sizin aranızda ən yaxşı şəxs, ailəsi ilə ən mehriban rəftar edəndir.2

298. Allahın rəsulu (s): Qiyamət günü sizlərdən mənə ən yaxın əyləşən şəxs, ailəsinə qarşı ən xoş rəftarlı olanınızdır.3 299. "Əl-Kafi": Cabir ibn Abdullah rəvayət edir: Allahın rəsulu (s) buyurdu: "Sizin aranızda ən yaxşı kişilərin kimlər olduğunu açıqlayımmı?"Dedik: Bəli, ey Allahın rəsulu!Buyurdu: "Sizin ən yaxşılarınız, pərhizkar, pak, əliaçıq, pak dilli (dilini pisliklərdən qoruyan), iffətli və ata-anasına qarşı xoş rəftar olan, ailəsini başqalarına möhtac etməyən şəxsdir."4

300. İmam Sadiq (ə): Ailəsinə yaxşılıq edən şəxsin ruzisi çox olar.5

301. İmam Sadiq (ə): Ailəsi ilə yaxşı rəfatr edən şəxsin ömrü uzun olar.6 302. İmam Əli (ə): Halaldan uzaq durma, ailənə yaxşılıq et və hər bir vəziyyətdə Allahı unutma!7

1 -"Səhihi-Müslim", 2\1091; "Səhihi-Buxari", 5\1987; "Təfsiri-Cavameül-came", c. 1, səh. 245; 2- "Mən la yəhzərühül-fəqih", 2\555; "Məkarimül-əxlaq", 1\466; "Vəsailüş-şiə", 14\122 3 - "Üyuni-əxbarir-Rza", c. 2, səh. 38; "Səhifətü-imamir-Rza", səh. 330; "Biharül-ənvar", 71\387 4 - "Əl-Kafi", 2\57; Təhzibül-əhkam", 7\400; "Biharül-ənvar", 70\375 5 -"Əd-Dəəvat", səh. 127; "Nezhətün-nəzər", səh. 116 6 - "Əl-Kafi", 2\105; "Əmali-Tusi", səh. 245 7 - "Qürərül-hikəm", h. 6131; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 334

137

303. Allahın rəsulu (s): Cəbrayıl qadınları o qədər mənə tapşırdı ki, elə zənn etdim sanki, onlara, namussuzluq etmədikdə, təlaq vermək (boşamaq) rəva deyil.1

304. "Əl-Kafi": Əbdür-rəhman ibn Həccac rəvayət edir: İmam Kazim (ə) Əmirəl-möminin Əlinin (ə) vəsiyyətini mənə göndərdi: "... Allah xatirinə, Allah xatirinə, qadınlar və malik olduqlarınız (övlad, kəniz, qul və sair) barəsində diqqətli olun! Çünki Peyğəmbərinizin son sözü belə oldu: "Sizə iki zəif bəndələrə (qarşı pis davranmamağı,) diqqətli olmağı tapşırıram: Qadınlar və malik olduqlarınız (övlad, kəniz, qul və sair)."2

305. İmam Sadiq (ə): Allah həyat yoldaşı ilə yaxşı davranan bəndəni(n, kişinin günahlarını) bağışlasın. Çünki, Allah-təala onun ixtiyarını kişinin əlində qərar verib və onu qadına hami edib.3

6\2Ehtiram qoymaq

306. Allahın rəsulu (s): Kim ailə qursa, (həyat yoldaşına) hörmət etməlidir.4

307. Allahın rəsulu (s): Sizin aranızda ən yaxşı şəxs, ailəsi ilə ən yaxşı rəftar edəndir. Mən sizlərin

1 - "Əl-Kafi", 5\512; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\440; "Biharül-ənvar", 103\253 2 - "Əl-Kafi", 7\49; "Kəşfül-ğimmə", c. 2, səh. 58 3 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\443; "Məkarimül-əxlaq", 1\469; "Vəsailüş-şiə", 14\1224 - "Əl-Cəfəriyyat", səh. 157; "Dəaimül-islam", 2\158; "Müstədrəkül-vəsail", 1\412

138

arasında, ailəsi ilə ən yaxşı davranan şəxsəm. Yalnız ailicənab insan qadınlara hörmət edər. Yalnız şəxsiyyətsiz insan qadınları təhqir edər.1

308. Allahın rəsulu (s): Sizə kimin daha yaxşı insan olduğunu söyləyimmi? Təvazökar, xoşəxlaq və evləndikdən sonra həyat yoldaşına hörmət qoyan şəxs.2

7\2Mülayimlik və güzəşt

309. Allahın rəsulu (s): Allah-təala bir ailənin xeyrini istəsə, onlara dinlərində agahlıq, mülayim xasiyyət və işlərində mötədillik əta edər. Kiçikləri, bğyüklərinə hörmət edər. Əgər hansı ailə üçün bundan başqasını istəsə, onları öz başlarına buraxar.3

310. Allahın rəsulu (s): Allah-təala bir ailənin xeyrini istəsə, onlara məişət həyatında mötədillik və xoşəxlaq nəsib edər.4

311. Allahın rəsulu (s): Allah-təala bir ailəni sevsə, onlara mötədillik və mülayimliyi onlara nəsib edər.5

312. Allahın rəsulu (s): Mülayimlik bərəkətdir, qəzəb və köbud rəftar isə bədbəxtlikdir. Allah-təala bir ailəni sevsə, onlara mötədillik və mülayimliyi nəsib edər. Çünki mülayimlik, olduğu hər bir yeri zinətləndirər. 1 - "Tarixi-Dəmeşq", 1\313; "Kənzül-ümmal", 16\3712 - "Əl-Firdəvs", 1\133; "Kənzül-ümmal", 15\835 3 - "Tarixi-Dəmeşq", 18\78; "Əl-Cəfəriyyat", səh. 149; "Dəaimül-islam", 2\255 4 - "Əz-Zöhd", Hüseyn bin Səid, səh. 27; "Əl-Kafi", 5\88; "Biharül-ənvar", 71\394 5 - "Kənzül-ümmal", 3\52

139

Kobudluq və qəzəbli rəftar, olduğu hər bir yeri kirləndirər.1

313. "Şöbül-iyman": Allah-təala bəndələrinin xeyrini istədiyi zaman, məişətdə mötədillik və mülayimliyi onlara ruzi edər. Onların (bəd əməllərinə görə) pisliyini istədiyi zaman isə, onlara məişətlərində tədbirsizliyə düçar edər.2 314. Allahın rəsulu (s): Ey Aişə! Mülayim rəftarlı ol. Doğrudan da, Allah-təala bir ailənin xeyrini istəsə, mötədillik və mülayimliyi onlara nəsib edər.3 315. Allahın rəsulu (s): Güzəştə getməyin və malyimliyin hakim olduğu elə bie ailə yoxdur ki, onun faydasını (xeyir-bərəkətini) görməsin.4

316. İmam Əli (ə): Saglam mühit (salim həyat tərzi), güzəştə getməklə birgədir.5 317. İmam Əli (ə): Qadın qəhrəman yox, (xoşətirli) bir güldür. Hər bir halda ona güzəştə get, onunla yaxşı davran ki, səfa içərisində ömür sürsən.6

1 - "Şöbül-iyman", 6\139; "Əl-Əsma vəs-Sifat", c. 1, səh. 396; "Kənzül-ümmal", 3\51 2 - "Şöbül-iyman", 5\253; "Kənzül-ümmal", 3\52 3 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 9\405; "Əl-Müğni", c. 2, səh. 859; "Ehyayi-ülumiddin", c. 3, səh 272; "Kənzül-ümmal", 3\48 4 - "Əl-Möcəmül-kəbir", 12\254; "Şöbül-iyman", 5\253; "Kənzül-ümmal", 9\244 5 - "Qürərül-hikəm", h. 5607; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 285 6 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 2\556; "Məkarimül-əxlaq", 1\470; "Vəsailüş-şiə", 14\120

140

8\2Qadına xidmət

318. Allahın rəsulu (s): Sənin (kişinin) qadına xidmət etməsi, sədəqədir.1

319. Allahın rəsulu (s): Kim üç yerdə təkəbbürlülük (lovğalıq) etməsə, həqiqi mömin sayılır: Ailəsinə xidmət etdikdə, fağır (kasıb) insanlarla birlikdə əyləşməkdə və qulluqçusu ilə bir yerdə yeməkdə. Bunlar Allah –təalanın kitabında mömin adlandırdığı şəxslərin nişanələridir: "Onlar həqiqi möminlərdir.2"3

320. Allahın rəsulu (s): Ey Əli! Yalnız doöru danışan insan, şəhid və Allah-təalanın dünya və axirətdə xeyrini istədiyi şəxs, ailəsinə xidmət edər.4

321. "Səhihi-Buxari": Əsvəd: Aişədən siruşuldu: Peyğəmbər (s) evində necə rəftar edirdi?Aişə dedi: Həyat yoldaşına kömək edirdi, xidmət göstərirdi. Namaz vaxtı gəlib çatdıqda isə, namaz qılmaq üçün (evdən çıxıb) gedərdi.5

322. Allahın rəsulu (s): Kişi arvadına su içirdikdə savab qazanar.6

323. Allahın rəsulu (s): Tanrının razılığını əldə etmək üçün verdiyin hər nəfəqənin qarşılığında bir

1 - "Kənzül-ümmal", 16\4082 - Ənfal, 4 3 - "Tarixi-Dəmeşq", 6\29; "Əl-Firdəvs", 3\629; "Kənzül-ümmal", 1\155 4 - "Cameül-əxbar", səh. 276; "Biharül-ənvar", 104\1325 - "Biharül-ənvar", 16\227; "Səhihi-Buxari", 1\239; "Sünəni-Tirmizi", 4\654; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 9\4456 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 6\85; "Kənzül-ümmal", 6\425; "Tarixi-kəbir", c. 3, səh. 179

141

savab qazanırsan, hətta həyat yoldaşının ağzına qoyduğun hər loğma üçün belə.1

324. Allahın rəsulu (s): Ailənə xərclədiyin hər nəfəqə qarşılığında savab qazanırsan. Hətta həyat yoldaşının ağzına tərəf uzatdığın hər loğma üçün belə.2 325. Allahın rəsulu (s): Möminə hər bir əməli üçün savab verilər, hətta həyat yoldaşının ağzına qoyduğun hər loğma üçün belə.3

9\2Ərə kömək

326. Allahın rəsulu (s): Allah-təala ərinə həcc, cihad və elm öyrənməkdə kömək edər hər qadına, Əyyubun (ə) həyat yoldaşına verilən savabı verər.4 327. Allahın rəsulu (s): Allah-təala, ərinə yeddi gün kömək edən hər qadının üzünə, cəhənnəmin yeddi qapısını bağlayar və behiştin yeddi qapısını açar ki, istədiyi qapıdan oraya daxil olsun.5

328. "Müsnədi-ibn Hənbəl": Həsin ibn Məhsən rəvayət edir: Xalası bir iş üçün Peyğəmbərin (s) hüzuruna getdi. İşi qurtardıqdan sonra Allahın rəsulu 9s) ondan soruşdu: "Ərin varmı?"Cavab verdi: Bəliş

1 - "Səhihi-Buxari", 1\30; "Sünəni-Tirmizi", 4\430; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 1\379 2 - "Müsnədi-Əbi Yəla", 1\345; "Əs-Sünənül-kübra", 7\769; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 1\3643 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 1\366; "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 11\197; "Kənzül-ümmal", 1\1584 - "Məkarimül-əxlaq", 1\439 5 - "İrşadül-qülub", səh. 175; "Əvaliyil-lai", 1\270; "Vəsailüş-şiə", 14\123

142

- "Onunla necə davranırsan?"- Qüdrətim çatdığı qədər, onun hər istəyini yerinə

yetirirəm.- "Onula necə rəftar etməyin barəsində ehtiyatlı

ol, çünki o, sənin həm behiştin və həm cəhənnəmindir.1"2

329. İmam Sadiq (ə): Qadın öz ərinin evini səliqəyə salmaq məqsədilə nəyisə yerbəyer etdikdə, Allah-təala ona Öz (mərhəmət) nəzərini yetirər və Allah-təala (rəhmət) nəzəri ilə baxdığı heç bəndəyə əzab verməz.Ümm Sələmə soruşdu: Bütün savablar kişilərə məxsusdur. Yazıq qadınlar üçün nə qalıb ki?Həzrət peyğəmbər (s) buyurdu: "Bəli. Qadın, hamilə olduqda, oruc halında gecələri ibadətlə məşğul olan , malı-canı ilə Allah yolunda cihad edən şəxs kimidir. Övladını dünyaya gətirdikdən sonra, onun üçün elə bir mükafat nəzərdə tutulmuşdur ki, əzəmət və ehtişamını təsəvvür belə edə bilməzsən. Övladına süd verdiyi zaman, onun hər qurtumu müqabilində İsmayıl peyğəmbərin (s) övladlarından birini azad etməsinin savabı qədər savab qazanar. Süd verib qurtardıqdan sonra isə, bir mələk onun böyürünə vurar və belə söyləyər: Həyatına yenidən (günahsız olaraq) başla, çünki bağışlanmısan."3

1 - Yəni; onunla yaxşı davransan, behişt; pis rəftar etsən cəhənnəm əhli olarsan. (Mütərcim.) 2 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 7\21; "Əs-Sünənül-kübra", 5\311; "Kənzül-ümmal", 16\337 3 - "Əmali-Səduq", səh. 496; "Əmali-Tusi", səh. 618; "Biharül-ənvar", 104\106

143

10\2Ailə üzvlərinə salam vermək

330. Allahın rəsulu (s): Ey Ənəs!... Evə daxil olduğun zaman, ailənə salam ver ki, evinin xeyir-bərəkəti çoxalsın.1

331. Allahın rəsulu (s): Ey Ənəs!... Evə daxil olduğun zaman, həm özünə və həm ailənə salam ver.2 332. İmam Sadiq (ə): Evə daxil olduğun zaman, "Bismillah bə billah" söylə və ailənə salam ver. Evdə heç kim olmasa belə söylə: "Allahın adı ilə, Onun peyğəmbərinə, əhli-beytinə, bizə və saleh bəndələrə salam olsun." Bunu söylədikdə, şeytanı evindən uzaq tutarsan.3

11\2Sevindirmək

333. Allahın rəsulu (s): Kim ailəsini sevindirsə, Allah-təala o sevincdən elə bir məxluq yaradar ki, qiyamət gününə qədər onun bağışlanması üçün dua edər.4

334. Allahın rəsulu (s): Hər kim bazardan övladları üçün (meyvələrin ilk yetişən zamanı) nübar alsa, onu övladlarının ağzına qoyanadək, sədəqə daşıyan şəxs kimidir. Və birinci qızına verməlidir. Çünki Allah-təala qız övladlarına qarşı xeyirxahdır. Hər kəs qız 1 - "Əl-Möcəmül-əvsət", 5\328; "Müsnədi-Şəhab", c. 1, səh. 377; "Kənzül-ümmal", 15\909 2 - "Müsnədi-Əbi Yəla", 3\453; "Tarixi-Dəmeşq", 9\342; "Kənzül-ümmal", 15\912 3 - "Mişkatül-ənvar", səh. 341; "Üsuli-sittəti-əşər", səh. 234 4 - "Kənzül-ümmal", 16\379

144

övladlarına qarşı xeyirxah olsa, Tanrı qorxusu ilə ağlayan şəxs kimidir. Tanrı qorxusu ilə ağlayan şəxsin isə genahları bağışlanar. Allah-təala qəm-qüssə günündə (qiyamət günü) onu sevindirər.1

335. Allahın rəsulu (s): Bazara gedib, hədiyyə alan və onu ailəsinə gətirən şəxs, sanki ehtiyaclı insanlara sədəqə aparır. Və birinci olaraq, hədiyyəni qız övladına təqdim etməlidir.2 336. Allahın rəsulu (s): Allah-təala bazardab qayıtdığı zaman, ətəyində ailəsi üçün bir şeylər alıb gətirən və onları sevindirən kişini sevir. Onunla mələnlərin qarşısında fəxr edir.3

337. Allahın rəsulu (s): Hər cümə günü ailənizə meyvə və ət kimi bir şeylər alıb, gətirin ki, cümə gününün gəlişinə sevinsinlər.4

338. "Tarixi-Dəmeşq": Ənəs rəvayət edir: Peyğəmbər (s) insanlar arasında ən şux təbiətli şəxs idi.5

339. "Əl-Möcəmüs-səğir": Ənəs rəvayət edir: Peyğəmbər (s) insanlar arasında uşaqlarla ən çox gülən, zarafatlaşan şəxs idi.6

1 - "Tənbihül-ğafilin", səh. 352; "Ehyayi-ülumiddin", c. 2, səh 79 2 - "Səvabül-əmal", səh. 239; "Məkarimül-əxlaq", 1\476; "Rövzətül-vaizin", səh. 470 3 - "Əl-Firdəvs", 1\168 4 - "Əl-Kafi", 6\299; Təhzibül-əhkam", 9\100; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 1\423; "Biharül-ənvar", 89\344 5 - "Tarixi-Dəmeşq", 4\37; "Dəlailün-nübüvvə", Beyhəqi, 1\331;"Əməlül-yəvm vəl-leylə", 1\371; "Kənzül-ümmal", 7\140 6 - "Əl-Möcəmül-əvsət", 2\39; "Əl-Möcəmüs-səğir", 6\263; "Əl-Müğni", 1\492

145

12\2Səfərdən qayıdarkən hədiyyə gətirmək

340. Allahın rəsulu(s): Sizlərdən hər kim səfərdən qayıdarkən, ailənizə hədiyyə gətirin. Hətta heç bir şey belə tapa bilməsəniz, ətəyinə daş və ya bir ovuc odun da olsa qoyun. Çünki bu da onları sevindirər.1 341. Allahın rəsulu(s): Sizlərdən hər kim səfərdən qayıdarkən, ailənizə hədiyyə gətirin. Hətta bir daş parçası olsa belə.2

13\2Ailə ilə birlikdə oturmaq və birgə yemək yemək

342. Allahın rəsulu (s): Allah yanında, kişinin öz ailəsi ilə birgə oturması, bu məscidimdə etikaf etməsindən daha sevimlidir.3

343. "Tənbihül-ğafilin": Ənəs rəvayət edir: Dedim: Ey Allahın elçisi! Ailə ilə birlikdə əyləşməyin svabı çoxdur, toxsa məsciddə oturmağın? Buyurdu: "Bir saat ailə ilə birlikdə vaxt keçirmək, mənin üçün, bu məscidimdə etikaf etməsindən daha sevimlidir."Dedim: Ey Allahın elçisi! Sizin nəzərinizcə, (Allah yanında) ailə üçün xərcləmək daha sevimlidir, yoxsa Allah yolunda sədəqə vermək?

1 - "Müsnədi-Şamiyyin", 1\382; "Tarixi-Dəmeşq", 52\230; "Kənzül-ümmal", 6\708 2 - "Sünənid-dar", 2\300; "Şöbül-iyman", 3\503; "Biharül-ənvar", 76\2833 - "Tənbihül-xəvatir", 2\122; "Əl-Məvaizül-ədədiyyə", səh. 33

146

Buyurdu: "Kişinin ailəsi üçün bir dirhəm xərcləməsi, mənim fikrimcə, Allah yolunda min dinar xərcləməkdən daha sevimlidir."1 344. Allahın rəsulu (s): Məscidə sarı yola düşməklə, ailənin yanına getmək, eyni savaba malikdir.2

345. Allahın rəsulu (s): Szilərdən hər birinizin işi tamamlandıqda, hər nə qədər mümkünsə tez bir zamanda ailəsinə sarı yola düşsün. Çünki bu iş, onun mükafatını (savabını) daha da çoxaldar.3

346. Allahın rəsulu (s): Allah-təala mömini sevir və (onun) qadın və övladlarını da sevir. Allah yanında ən sevimli şey, kişinin həyat yoldaşı və övladları ilə birlikdə yemək yeməsidir. Onlar hər zaman bir süfrə ətrafında toplaşsalar, onlara rəhmət nəzəri ilə baxar. Onlar ayrılmamışdan öncə günahlarını bağışlamışdır.4

347. Allahın rəsulu (s): Mömin öz övladları ilə birlikdə yemək yediyi zaman, hər loğmasına, bir qul azad etməyin savabı yazılar. Onun üçün (behiştdə) bir şəhər inşa edilər. Allah-təala onun əməl dəftərini sağ əlinə verər.5 348. Allahın rəsulu (s): Hər mömin övladı ilə birlikdə yemək yeməyi sevsə, ərşin altında bir mələk ona belə səslənər: Ey Allahın bəndəsi! Əməllərinə

1 - "Tənbihül-ğafilin", səh. 342 2 - "Mətalibül-aliyə", 1\133; "Kənzül-ümmal", 16\272; "Biharül-ənvar", 89\213 3 - "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 1\650; "Əs-Sünənül-kübra", 5\424; "Kənzül-ümmal", 5\24 4 - "Tənbihül-ğafilin", səh. 343 5 - "Tənbihül-ğafilin", səh. 344

147

yenidən başla ki, Allah-təala bütün günahlarının bağışladı.1

349. Allahın rəsulu (s): Bilirsinizmi, bu beş əməli əncam verən şəxs təkəbbürlü (lovğa) deyildir: Qoyun sağmaq, yun geyinmək, kasıblarla birlikdə əyləşmək, uzunqulağa minmək və kişinin ailəsi ilə birlikdə yemək yeməsi.2

350. İmam Sadiq (ə): Allahın elçisi (s) bir kişiyə buyurdu: "Orucsanmı?"Dedi: Xeyir.

- "Kimsəsizə yemək verdinmi?"- Xeyir.- "Evinə, ailənə sarı geri dön. Bu iş, sədəqə

sayılır."3

14\2Yeməkdə ailəni nəzərdə almaq

351. İmam Sadiq (ə): Allahın bu kəlamı barəsində buyurduğu zaman: "Allah ruzi baxımından birinizi digərinizdən üstün etmişdir. Üstün olanlar tabeçiliyində olanları öz ruzilərinə şərik etməzlər ki, bu cəhətdən bərabər olsunlar.4" Yəni; kişinin nəyisə yeyib, onu öz ailəsindən əsirgəməsi, rəva deyil.5

1 - "Tənbihül-ğafilin", səh. 344 2 - "Cameül-əhadis", səh. 84; "Ət-Təvazö vəl-xəmul", Əbu Dünya, səh. 265; "Tarixi-Dəmeşq", 62\283 3 -"Əl-Kafi", 5\495; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\178; "Əvaliyil-lai", 3\285 4 - Nəhl, 71 5 - "Təfsiri-Qummi", 1\387; "Biharül-ənvar", 9\221

148

352. Allahın rəsulu (s): Mömin ailəsinin iştahasına (istəyinə) görə yeyər, münafiqin ailəsi isə onun (iştahasına) istəyinə uyğun yeyər.1

353. "Dəaimül-islam": Cəfər ibn Məhəmməd atasının vasitəsilə babasının Peyğəmbərin (s); kişinin özünü doyurub, ailəsini ac buraxmasını qadağan etdiyini buyurduğunu söylədi.2

15\2Qadının ərinin pis əxlaqı qarşısında dözümü

354. Allahın rəsulu (s): Qadınların üç dəstəsinin üzərindən qəbir əzabı götürülər və Fatimə binti Məhəmmədlə (s) birlikdə məhşur olarlar: Ərinin qeyrəti (qısqanclığı) qarşısında səbirli olan qadın, ərinin bədəxlaqlığı müqabilində dözümlü olan qadın, mehriyyəsini ərinə bağışlayan qadın. Allah-təala belə qadınların hər birinə, min şəhidin savabını bəxş edər və bir ilin ibadətinin savabını yazar.3

355. Allahın rəsulu (s): Ərinin bəd rəftarları qarşısında səbr edən qadına Allah-təala Fironun xanımı Asiyanın savabı qədər savab verər.4

356. Allahın rəsulu (s): Qadın əri ilə həm zərərdə (bəd gündə) və həm də, xeyirdə (xoş gündə), çətinlik və asayişdə birlikdə olmalıdır. Necə ki, dərdlərə düçar olmuş Əyyubun həyat yoldaşı, səbirli oldu. On səkkiz

1 - "Əl-Kafi", 4\12; "Tibbün-Nəbi", səh. 3; "Biharül-ənvar", 62\2912 - "Dəaimül-islam", 2\193 3 - "İrşadül-qülub", səh. 175 4 - "Məkarimül-əxlaq", 1\462; "Biharül-ənvar", 103\247

149

il ona səbirlə xidmət etdi. Yük daşıyanlar kimi onu hər gün kürəyində daşıdı. Dəyirmançılarla birgə dən üyüdürdü. Paltar yuyanlarla birgə paltar yuyardı. Ona bir tikə çörək gətirər və Əyyub (ə) onu yeyib, Allaha şükür edərdi. Həyat toldaşı onu bir parçaya bükər və kürəyində daşıyardı. Bütün bunları xeyirxahlıq üçün və Allaha xatir, Ona yaxınlaşmaq məqsədilə əncam verərdi. 1 357. İmam Əli (ə): Allah-təala cihadı kişilərə və qadınlara vacib etdi. Kişinin cihadı malını və canını Allah yolunda öldürülənə qədər fəda etməkdir. Qadının cihadı isə ərinin əzab-əziyyətləri və qeyrəti (qısqanclığı) qarşısında dözümlü davranmasıdır.2

16\2

Kişinin qadınının bəd əxlaqı qarşısındakı səbri

358. Allahın rəsulu (s): Allah-Təala, Tanrıya xatir arvadının pis xasiyyətinə dözən kişiyə, səbir etdiyi hər gecə-gündüzə görə Əyyub(ə) peyğəmbərin bəla qarşısında qazandığı savabı əta edər. Qadının hər gecə-gündüz günahı, səhradakı qumlar qədər sayılar.3.359. Allahın rəsulu (s): Behiştdə elə bir dərəcə və məqam vardır ki, oraya yalnız adalətli rəhbərlər, qohumlarla əlaqəni kəsməyən (mehriban olan) şəxslər

1 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\242 2 - "Əl-Kafi", 5\9; Təhzibül-əhkam", 6\126; "Vəsailüş-şiə", 3\439 3 - "Səvabül-əmal", səh. 339; "Elamüd-din", səh. 419; "Biharül-ənvar", 76\367

150

və həyat yoldaşının bəd əxlaqı qarşısında səbirli olan kişilər daxil olarlar.1 360. İmam Əli (ə): Agah olun! Kim öz bədxasiyyət qadını ilə Allaha xatir səbirli və mərhəmətli davransa, Allah-Təala ona öz dərgahında şükür əhliin savabını verər.2 361. İmam Əli (ə): (Həzrətə nisbət verilən hikmətnamədə deyilir) Möminin cizyəsi3 mənzil icarə etməsi, onun əzabı isə həyat yoldaşının bədəxlaqlı olmasıdır.4

362. "Ehyayi-ülumiddin": (Peyğəmbərlərin (ə) rəvayətlərində) Bir dəstə insan Yunus peyğəmbərin (ə) hüzuruna gəldi. Həzrət Yunus (ə) onlara qonaqlıq verdi. O, tez-tez evə daxil olub-çıxırdı. Həyat yoldaşı onu incidir və itaətsizlik göstərirdi. Amma Yunus (s) heç bir şey söyləmirdi. Onlar peyğəmbərin bu hərəkətinə təəccübləndilər. Yunus (ə) buyurdu: Təəccüb etməyin. Çünki mən Allahdan xahiş etdim ki, axirət aləmində mənə əzab verəcəksənsə, məni bu dünyada ona düçar et.Allah-təala buyurdu: "Sənin cəzan, filankəsin qızı ilə evlənib, ailə həyatı qurmandır." Mən də, onunla evləndim və (pis xasiyyətinə və bəd) əməllərinə dözürəm.5

1 - "Xisal", səh. 93; "Biharül-ənvar", 104\70; "Elamüd-din", səh. 152 2 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\16; "Əmali-Səduq", səh. 516; "Məkarimül-əxlaq", 2\316 3 - İslam ölkəsində yaşayan qeyri-müsəlmanlardan alınan vergi növü. Risalələrə müraciət edin. (Mütərcim.)4 - "Şərhi-Nəhcül-bəlağə", 20\ 300 5 - "Ehyayi-ülumiddin", 2\ 51

151

17\2Güzəşt

363. İmam Əli (ə): Kim bəzi işlərdə güzəştə getməsə və göz yummasa, həyatı qaralar (zəhrimar olar).1

364. İmam Zeynül-abidin (ə): (İmam Baqirə (ə) nəsihətində) Ey oğlum, bil ki, ümumiyyətlə dünyada işinin düz olması (rast gətirməsi) iki kəlimədə cəmlənib: Yaşayışın islahı. Bu sanki dolu piyaləyə bənzəyir. Onun üçdə iki hissəsidiqqət və huşyarlıqdan ibarətdir. Üçdə bir hissəsi isə güzəştdir. Çünki insan, bir şeyib bilib, ona diqqət yetirdiyi zaman, güzəştə gedər və bəzi işlərə göz yumar.2

18\2

Qənaət

365. İmam Əli (ə): Ən xoş həyat tərzi, Allah-təalanın qənaət etməyi əta etdiyi və ləyaqətli qadın bəxş etdiyi şəxsə adiddir.3

366. İmam Əli (ə): Ən rahat həyat tərzi, qənaətçil olmaqla ələ gələr.4

1 - "Qürərül-hikəm", h. 9149 2 - "Kifayətül-əsər", səh. 240; "Əl-Dəhrətül-bahirə", səh. 28; "Əl-Bəyan vət-təbyin", 1\84 3 - "Qürərül-hikəm", h. 3295; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 124 4 - "Qürərül-hikəm", h. 933; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 23

152

367. İmam Əli (ə): Ən xoş həyat tərzi, qənaətçillikdədir.1

368. Həzrət Süleyman (ə): (Hikmətli kəlamlarında) Həyatı bütün şirinliyi və acısı ilə yoxladıq. Anladıq ki, ən azı ilə də, kifayətlənmək mümkündür.2

19\2Sahib olduqlarını dəyərli bilmək

369. İmam Əli (ə): Taleyindən razı olan (ona əta olunanla kifayətlənən) şəxsin həyatı nəşəli olar.3 370. İmam Əli (ə): Ən səfalı həyat, Allahın qismət etdiyinə razı olub, sevinən şəxsə nəsib olar.4

371. İmam Əli (ə): (Oğlu Məhəmməd Hənəfiyyəyə nəsihətində) (Qənaətdən zəngin xəzinə yoxdur və) verilmiş ruziyə razı olmaq kimi heç bir sərvət yoxsulluğun qarşısını almır. Ona çatmış şeylə kifayətlənən kəs rahatlığa qovuşub və dinclikdə oturaq salıb.5

20\2Qeyrət

372. Allahın rəsulu (s): Qeyrətli ol, çünki Tanrı qeyrətli insanı sevir.6

1 - "Qürərül-hikəm", h. 2918; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 1132 - "Əl-Müsənnəf", İbn Əbi Şeybə, 8\117; "Cameü bayanül-elm və fəzlihi", səh. 21; "Hilyətül-övliya", 4\118 3 - "Qürərül-hikəm", h. 8011; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 454 4 - "Qürərül-hikəm", h. 3397; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 1435 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\385; "Nəhcül-bəlağə", 371; "Tuhəfül-üqul", səh. 90 6 - "Qəzaül-həvaic", İbn Əbid-dünya, səh. 52; "Əl-Firdəvs", 5\325; "Kənzül-ümmal", 15\876

153

373. Allahın rəsulu (s): Qadınının (iffətsizlik məqsədi ilə) bəzənərək evdən çölə çıxmasına göz yuman ər, dəyyus (qeyrəsiz) insandır. Onu belə adlandıran şəxs, günah işlətməmişdir. Qadın (iffətsizlik niyyəti ilə) bəzənib, ətir vurub evdən çölə getsə və əri onun bu əməlinə (əxlaqsızlığına) razı olsa, atdığı hər addım üçün ərinə cəhənnəmdə bir (əzab) evi inşa olunar.1 374. "Mən la yəhzərühül-fəqih": Behiştin ətirli iyi beş yüz illik məsafədən duyulur, amma naxələf övlad və dəyyus insan bu ətiri duya bilməyəcəklər. Soruşdular: Dəyyus kimdir, ey Allahın elçisi?Buyurdu:"Qadınının zina etdiyini bilən və buna razı olan şəxs."2

377. İmam Əli (ə): Qeyrətli kişi heç vaxt zina etməz!3

378. İmam Baqir (ə): Allah-təala üç şəxsin namazını qəbul etməz. Onların biri də, dəyyus kişidir. Yəni; qadını zina edən (və buna laqeyd qalan) ər.4

379. İmam Sadiq (ə): ...Allah-təala qeyrəti yalnız kişilər üçün yaranıb. Çünki kişilər üçün dörd qadınla evlənmək və kənizləri halal buyurulub, amma qadına yalnız əri halaldır. Ərindən əlavə başqa bir kişiyə tamah salan qadın, Allah-təala yanında zinakardır.5

1 - "Cameül-əxbar", səh. 447; "Biharül-ənvar", 103\249 2 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\385; "Biharül-ənvar", 79\114 3 - "Nəhcül-bəlağə", 305; "Qürərül-hikəm", h. 9477 4 - "Əl-Məhasin", 1\205; "Biharül-ənvar", 79\115 5 - "Əl-Kafi", 5\505; "İləlüş-şəraye", səh. 500

154

Üçüncü fəsil

Dini tərbiyə1\3

Dinin həyatımızdakı rolu

380. İmam Əli (ə): (Peyğəmbərin (s) merac hədisini söylədiyi zaman) "... Ey Əhməd! Bilirsənmi, hansı həyat daha asudə və rahatdır? Hansı ömür daha davamlıdır?"Buyurdu (s): " Ey mənim Allahım, bilmirəm."

- "Ən asudə və rahat həyatın sahibi, məni yad etməkdən yorulmayan, mənim haqqıma nadan olmayan və gecə-gündüz mənim razılığımı qazanmaq istəyən ... şəxs."1

381. İmam Əli (ə): Alimlər və müdrik insanlar bir-birilərinə məktub yazdıqda üç nöqtəyə riayət edirdilər ki, dördüncüsünə malik deyildi: Kim daha çox axirət haqqında düşünsə, Allah-təala onun dünya qayğılarını həll edər. Kim batinini islah etsə, Allah-təala onun zahirini islah edər. Allah-təala onunla camaatın münasibətlərini tənzimləyər.2

382. İmam Əli (ə): Hər kimə dindarlıq ruzisi nəsib olsa, dünya və axirət ruzisini əldə edibdir.3

1 - "İrşadül-qülub", səh. 204; "Biharül-ənvar", 77\28 2 - "Əl-Kafi", 8\307; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\396; "Biharül-ənvar", 103\29 3 - "Qürərül-hikəm", h. 8523; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 450

155

383. İmam Əli (ə): Mən kimdə bir bəyənilmiş xislət tapsam, onun bəzi əməllərinə, bu xasiyyətinə görə dözərəm. Özümü onda çatışmayan başqa yaxşı xasiyyətlərə qarşı görməməzliyə vuraram. Amma ağılsızlıq və dinsizliyinə qarşı biganə qala bilmərəm. Çünki dindən ayrılmaq, amin-amanlıqdan, asayişdən ayrılmaq deməkdir. Qorxu içində yaşamaq, xoşagəlməzdir. Ağılsızlıq isə sanki ğlməkdir. Kimsə ğlülərlə oturub-durmaz.1 384. İmam Əli (ə): (Əsl) həyat dindarlıqdadır, ölüm isə yəqini (həqiqəti) əldən buraxmaqla birgədir.2

385. İmam Sadiq (ə): Dindar insan fikirləşər və aldığı nəticə onu sakitliyə və asayişə qərq edər. (Allahı böyük,) özünü kiçik sayar və təvazökarlığa sövq olar. Qənaətcil olar, bununla da, kimə və nəyəsə ehtiyac hiss etməz. Ona əta olunan nemətə sevinər. Tənhalığa üz gətirər və dostlarına ehtiyac duymaz.3 İstək və xahişlərinindən qurtular, azad (insan) olar. Dünyanı bir kənara qoyar. Pisliklərdən amanda qalar. Həsəd və paxıllıqdan uzaq olar. Dostluğu aşkar olar. İnsanları qorxutmaz. Onlara lovğalanmaz. Beləliklə camaatın danlağından da qurtular. Heç bir şeyə ürək bağlamaz, doğru yola və kamilliyə çatar. Əmin-

1 - "Qürərül-hikəm", h. 3785; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 1702 - "Əl-irşad", 2\284; "Kəşfül-yəqin", səh. 216; "Elamüd-din", səh. 95 3 - Məqsəd, Allahdan qeyrisinə tam bağlı olmamaqdır. Sözsüz ki, insan ümidini tam şəkildə dostlarına deyil, Allah-təalaya bağlamalıdır. Hər şey Allahın əlindədir. Amma İslam dininin dostluğa verdiyi qiymət də yüksəkdir. (Mütərcim.)

156

amanlığa çıxar. Əməllərinin nəticəsi onu peşman etməz. 1 386. İmam Əli (ə): Dinin meyvəsi (səmərəsi), əmanətdarlıqdır.2

387. İmam Əli (ə): Dini həyatının sipəri, pərhizkarlığı (təqvanı) isə ölümünün bəzəyi et.3

2\3Ailəni batil əqidə, əxlaq və rəftarlardan qoruyur

أهليكم و أنفسكم قوا آمنوا الذين أيها يا نارا غالظ مالئكة عليها الحجارة و الناس وقودها

ما يفعلون و أمرهم ما الله يعصون ال شداد يؤمرون

Qurani-kərim: "Ey iman gətirənlər! Özünüzü və əhli-əyalınızı elə bir oddan qoruyun ki, onun yanacağı insanlar və daşlar (daşdan düzəlmiş bütlər), xidmətçiləri isə Allahın onlara verdiyi əmrlərə asi olmayan, buyurulduqlarını yerinə yetirən daş qəlbli (heç kəsə zərrəcə rəhm etməyən) və çox sərt təbiətli mələklərdir (zəbanilərdir)."4

Hədislər: 388. İmam Sadiq (ə): Bu ayə nazil olduğu zaman; "Ey iman gətirənlər! Özünüzü və əhli-əyalınızı oddan qoruyun." Bir müsəlman oturub, ağlamağa başladı. O, deyirdi: Mən özümü qoruya bilmirəm. İndi isə ailəmin məsuliyyəti də. Mənim üzərimə düşdü.

1 - "Əmali-Müfid", səh. 321; "Biharül-ənvar", 2\532 - "Qürərül-hikəm", h. 4594; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 208 3 - "Qürərül-hikəm", h. 5858; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 303 4 - Təhrim, 6

157

Allahın elçisi (s) buyurdu: "Sən özünə ərm etdiyini (əməl etdiyini), onlara da əmr etsən, özün çəkindiyin əməldən onları da çəkindirsən, kifayətdir."1

389. " Əd-Dürrül-mənsur": Zeyd ibn Səlim rəvayət edir: Allahın elçisi (s) bu ayəni oxudu: "Ey iman gətirənlər! Özünüzü və əhli-əyalınızı oddan qoruyun." Səhabələr dedilər: Ey Allahın elçisi! Biz ailəmizi necə oddan qoruyaq?Buyurdu: "Onları Allahın razı olduğu əməllərə doğru səsləyin və Allahın razı olmadığı işlərdən çəkindirin."2

390. İmam Əli (ə): Allahın bu kəlamı barəsində: "Ey iman gətirənlər! Özünüzü və əhli-əyalınızı oddan qoruyun.", yəni; onlara elm və ədəb öyrədin.3

391. İmam Əli (ə): Allahın bu kəlamı barəsində: "Ey iman gətirənlər! Özünüzü və əhli-əyalınızı oddan qoruyun.", yəni; özünüzə və ailənizə yaxşı əməlləri öyrədin.4

392. "Münyətil-mürid": Allah-təala buyurur: "Ey iman gətirənlər! Özünüzü və əhli-əyalınızı oddan qoruyun.", Əli (ə) və bir qrup şərhçi deyir: Yəni; Onlara qddan (cəhənnəm əzabından) qurtaran əməlləri öyrədin.5

1 - "Əl-Kafi", 5\62; Təhzibül-əhkam", 6\179; "Məkarimül-əxlaq", 1\468 2 - "Əd-Dürrül-mənsur", 8\225; 3 - "Müsnədi-Abdullah ibn Mübarək", səh. 163; "Təfsiri-Təbəri", 14\165; "Zadül-məsir", 8\54; 4 - "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 2\536; "Şöbül-iyman", 6\411; "Kənzül-ümmal", 2\539 5 - "Münyətil-mürid", səh. 380

158

393. "Səhihi-Buxari": "Bu ayə nazil olduğu zaman; "Ən yaxın qohumlarını qorxut!"1 Allahın elçisi (s) Qüreyşı yanına çağırdı. Onlar bir yerə toplandı. Peyğəmbər (s) əvvəlcə ümumi şəkildə, sonra isə bəzilərinə birbaşa olaraq müraciət etdi. Buyurdu: "Ey Kəəb ibn Luəyy övladları! Özünüzü oddan qoruyun. Ey Mərrə ibn Kəəb övladları! Özünüzü oddan qoruyun. Ey Əbdüş-şəms övladları! Özünüzü oddan qoruyun. Ey Əbdül-manaf övladları! Özünüzü oddan qoruyun. Ey Əbdül-mütəllib övladları! Özünüzü oddan qoruyun. Ey Fatimə! Özünü oddan qoru. Çünki mən (əgər ləyaqətiniz olmasa) Allah-təalanın yanında sizə bir yardım edə bilməyəcəm. Yalnız (sizə mənim köməyim bu ola bilər ki,) mənim qohumlarımsınız və mən qohumluq vəzifəmi bu dünyada sizə qarşı yerinə yetirə bilərəm.2 394. "Əl-Kafi": Əbu Bəsir, İmam Sadiqin (ə) Allahın bu kəlamı barəsində: "Ey iman gətirənlər! Özünüzü və əhli-əyalınızı oddan qoruyun.", soruşulduqda, belə buyurduğunu rəvayət edir: "Onlari yaxşı işlərə sövq edib, pis işlərdən uzaqlaşdırmaqla (cəhənnəm odundan qoruyun)."3

395. "Mən la yəhzərühül-fəqih": İmam Sadiqdən (ə) Allahın bu kəlamı barəsində: "Ey iman gətirənlər! Özünüzü və əhli-əyalınızı oddan qoruyun." soruşuldu: Onlari necə oddan qoruyaq?

1 - Şüəra, 214 2 - "Səhihi-Müslim", 1\192; "Sünəni-Tirmizi", 5\338; "Sünəni-Nəsai", 6\248; "Kənzül-ümmal", 16\10 3 - "Əl-Kafi", 5\62; "Vəsailüş-şiə", 11\418

159

Buyurdu: "Onlari yaxşı işlərə sövq edib, pis işlərdən uzaqlaşdırmaqla (cəhənnəm odundan qoruyun)."- Onları yaxşı işlərə sövq edib, pis işlərdən uzaqlaşdırırıq, amma bizi dinləmək istəmirlər.- "Siz onlari yaxşı işlərə sövq edib, pis işlərdən uzaqlaşdırmaqla öz vəzifənizi yerinə yetirmiş olursunuz."1

396. "Əz-Zöhd": Hüseyn ibn Səid rəvayət edir: İmam Sadiqdən (ə) Allahın bu kəlamı barəsində: "Ey iman gətirənlər! Özünüzü və əhli-əyalınızı oddan qoruyun." soruşdum: Özümü qoruyq bilərəm, amma ailəmi oddan necə qoruyum?Buyurdu: "Onlara Allahın buyurduqlarına əməl etmələrini əmr et və Onun qadağan etdiyi işlərdən uzaqlaşmalarına göstəriş ver. Sənə itaət etsələr, onları oddan qorumusan. Amma itaətsizlik göstərsələr, sən artıq öz vəzifəni yerinə yetirmisən. (Günahkar sən deyil, onlar özləridirlər.)"2

397. İmam Kazim (ə): Allahın bu kəlamı barəsində: "Ey iman gətirənlər! Özünüzü və əhli-əyalınızı oddan qoruyun.", soruşulduqda, belə buyurduğunu rəvayət edir ki; Onlara Allahın buyurduqlarına əməl etmələrini əmr edin və Onun qadağan etdiyi işlərdən uzaqlaşmalarına göstəriş verin. Sizə itaət etsələr, onları oddan qorumusan. Amma itaətsizlik göstərsələr, siz artıq öz vəzifəni yerinə yetirmisizniz. (Günahkar siz deyil, onlar özləridir.)3

1 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\442 2 - "Əz-Zöhd", Hüseyn bin Səid, səh. 77; "Əl-Kafi", 5\62; "Mişkatül-ənvar", səh. 455 3 - "Əl-Fiqhül-mənsub iləl-İmamur-Rza", səh. 375; "Biharül-ənvar", 100\74;

160

398. "Əl-Kafi": Süleyman ibn Xalid rəvayət edir: İmam Sadiqə (ə) dedim: Ailəm mənim göstərişlərimə riayət edir. Onları da imana dəvət edimmi?Buyurdu: "Bəli, Allah-təala müqəddəs kitabında buyurur: "Ey iman gətirənlər! Özünüzü və əhli-əyalınızı oddan qoruyun."1

399. İmam Sadiq (ə): Bir kişi atamın hüzuruna gəldi və dedi: "Allah səndən razı olsun! Ailəmə də hədis söyləyə bilərəmmi?Buyurdu: " Bəli, Allah-təala buyurur: "Ey iman gətirənlər! Özünüzü və əhli-əyalınızı oddan qoruyun." Başqa bir ayədə də, buyurur: "Əhlinə (əhli-beytə və ümmətinə) namaz qılmağı əmr et, özün də ona (namaza) səbirlə davam et (yaxud məişət çətinliklərinə döz).2" 3

3\3Ailəni namaz qılmağa və zəkat verməyə

həvəsləndirməkالة أهلك أمر و - رزقا نسئلك ال عليها اصطبر و بالص

للتقوى العاقبة و نرزقك نحن (*)و الوعد صادق كان إنه إسماعيل الكتاب في اذكر و -

نبيا رسوال كان (*)الة أهله يأمر كان و كاة و بالص ربه عند كان و الز

مرضياQurani-kərim: "Əhlinə (əhli-beytə və ümmətinə) namaz qılmağı əmr et, özün də ona (namaza) səbirlə davam et (yaxud məişət çətinliklərinə döz). Biz səndən ruzi 1 - "Əl-Kafi", 2\211; "Əl-Məhasin", 1\362; "Biharül-ənvar", 74\86 2 - Taha, 1323 - "Üsuli-sittəti-əşər", səh. 70; "Biharül-ənvar", 2\25

161

istəmirik, (əksinə) sənə ruzi verən Bizik. (Gözəl) aqibət təqva sahiblərinindir (müttəqilərindir)!"1 "(Ya Rəsulum!) Kitabda (Quranda) İsmaili də yada sal! O öz vədinə sadiq və (Bizim tərəfimizdən öz ümmətinə göndərilmiş) bir elçi, bir peyğəmbər idi. O öz ümmətinə namaz qılmağı, zəkat verməyi əmr edirdi. O, Rəbbinin rizasını qazanmışdı. (İsmailin əməli Allah dərgahında bəyənilmişdi)."2

Hədislər:400. İmam Əli (ə): Allahın rəsuluna (s) behişt müjdəsi verildikdən sonra, yenə də, (namaz və ibadətlərlə) özünü əziyyətə salırdı. Çünki Allah-təala ona buyurmuşdu: "Əhlinə (əhli-beytə və ümmətinə) namaz qılmağı əmr et, özün də ona (namaza) səbirlə davam et." Elə bu səbəbdən Peyğəmbər (s) ailəsinə namaz qılmağı əmr edirdi və özü də, ona səbirlə davam edirdi.3

401. Allahın rəsulu (s): Ailənizin yanına qayıdın. Onların yanında qalın, onlara elm öyrədin və əmrlər verin... Mənim namz qıldığım kimi, namaz qılın. Siz mənim necə namaz qıldığımı görürsünüz. Namaz vaxtı gəlib-çatdıqda sizlərdən bir nəfər azan desin və ən yaşlı olanınız pişnamaz (imam) olsun.4

402. Allahın rəsulu (s): Kim gecə yuxudan ayağa qalxsa, ailəsini də, oyatsa və hər ikisi birlikdə namaz qılsa, onlar,

1 - Taha, 132 2 - Məryəm, 54-55 3 - "Əl-Kafi", 5\37; "Nəhcül-bəlağə", 199; "Biharül-ənvar", 33\447 4 - "Səhihi-Buxari", 1\226; "Sünəni-Darəmi", 1\303; "Kənzül-ümmal", 7\281

162

Allahı daha çox yad edən qadın və kişilərin sırasına daxil ediləcəklər.1

403. Allahın rəsulu (s): Allah, gecə yarısı ayağa qalxıb, namaz qılan kişidən razı olsun! Sonra ailəsini də, oyatsın və o da, namaz qılsın. Allah, gecə yarısı ayağa qalxıb, namaz qılan qadından razı olsun! Sonra həyat yoldaşını da, oyatsın və o da, namaz qılsın.2

404. İmam Sadiq (ə): Yaqub ibn Salimin, gecənin sonunda ayağa qalxıb, uca səslə Quran oxuyan kişi haqqında olan sualına cavab verərkən, buyurdu: "Kişi gecə namazına qıldığı zaman, elə səslə qılsın ki, ailəsi də onun namaz qıldığını eşitsin. Əgər ailəsi gecə namazı qılanlardandırsa, ayağa qalxıb, o da, namaz qıla bilsin. Yox, gecə namazı qılan deyilsə, (bu səs, ya əməl) ona da bir tərpəniş (ya həvəs) verə bilsin.3"4

4\3Namaz qımağın həyatın çətinliklərini dəf etməkdə

olan roluبر استعينوا آمنوا الذين أيها يا الة و بالص الله إن الص

ابرين مع الص

1 - "Sünəni-ibn Macə", 1\424; "Səhihi-ibn Həbban", 6\307; "Biharül-ənvar", 87\158; "Kənzül-ümmal", 7\784 2 - "Əl-Müsənnəf", İbn Əbi Şeybə, 2\172; "Kənzül-ümmal", 7\793 3 - "Təhzibül-əhkam", 7\124; "İləlüş-şəraye", səh. 364; "Biharül-ənvar", 85\79 4 - Diqqət yetirmək lazımdır ki, bir sıra hədislərimizə əsasən, gecələr ibadətlə məşğul olduqda bunu alçaq səslə yerinə yetirmək, ailəni və digərlərini incitməmək tövsiyə olunmuşdur. Bax: Bu kitabda 440-cı hədis. (Mütərcim.)

163

Qurani-kərim: "Ey iman gətirənlər! Səbir və dua ilə (namazla Allahdan) kömək diləyin. Çünki Allah səbir edənlərlədir (onların dostudur)."1

Hədislər:405. "Məkarimül-əxlaq": Peyğəmbərin (s) ailəsi kasıblığa və aclığa düçar olduğu zaman, onlara belə buyurardı: "Ey mənim ailəm! Namaz qılın! Namaz qılın!2

406. "Əl-Möcəmül-əvsət": Abdullah ibn Salam rəvayət edir: Peyğəmbərin (s) ( adəti belə idi ki,) ailəsi çətinliyə düşəndə, onlara namaz qılmağı əmr edirdi. Sonra bu ayəni oxuyurdu: "Əhlinə (əhli-beytə və ümmətinə) namaz qılmağı əmr et, özün də ona (namaza) səbirlə davam et3"4

407. İmam Sadiq (ə): Hər zaman Əli (ə), nədənsə qorxsaydı, namaza pənah aparardı. Sona bu ayəni oxuyardı: "Səbir və dua ilə (namazla Allahdan) kömək diləyin."5

408. İmam Sadiq (ə): Nə üçün dünya qəmlərindən biri sizə üz gətirdikdə dəstəmaz almırsınız? Sonra məscidə gedib, iki rükət namaz qılmırsınız? Bu iki rükət namazla İlahi dərgahına dua etmirsiniz? Eşitməmisiniz ki, Allah-təala buyurur: "Səbir və dua ilə (namazla Allahdan) kömək diləyin."6

5\3

1 - Bəqərə, 153 (Oxşar ayə Bəqərə, 45)2 - "Məkarimül-əxlaq", 2\124; "Biharül-ənvar", 90\37; "Əz-Zöhd", ibn Hənbəl, səh. 153 - Taha, 132 4 - "Əl-Möcəmül-əvsət", 1\172; "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 3\49; "Hilyətül-övliya", 8\176; "Seyri-əlamün-nübəla", 8\411 5 - "Əl-Kafi", 3\480 6 - "Təfsiri-Əyyaşi", 1\43; "Məcməül-bəyan", 1\217

164

Duanın həyatın çətinliklərini dəf etməkdə olan rolu

409. İmam Sadiq (ə): Atam hər zaman qəm-qüssəyə düçar olduqda, qadın və uşaqları bir yerə toplayır və dua edirdi. Onlar da, "amin" –deyirdilər.1

410. İmam Sadiq (ə): Evində məscid düzəlt (namaz qılmaq üçün bir yer ayır). Bir şeydən qorxduğun zaman, iki ən qalın paltarını geyin və namaz qıl. Dizlərin üstə çöküb, Tanrının dərgahına ahu-zar et. Ondan behişt dilə və qorxduğun hər bir şeydən Allaha pənah apar. Ehtiyatlı ol ki, dilinə xoşagəlməz bir kəlmə gətirməyəsən, hətta bu kəlmə özünün və tayfanın xoşuna gəlsə də belə.2

6\3Ailəni gözəl elm və əxlaqla tərbiyə etmək

411. Allahın rəsulu (s): Övladlarınızı üç xüsusiyyətlə tərbiyə edin: Peyğəmbərinizi sevsin, Peyğəmbərin Əhli-beytini sevsin və Quran oxusun.3

412. İmam Əli (ə): Kömeyl ibn Ziyada müraciətlə: Ey Komeyl! Ey Kumeyl! Ailəni gündüz gözəl xasiyyətlər əldə etməyin arxasınca getməyə, gecə isə yuxuda olan kəsin hacət və istəyinin dalınca getməyə vadar et.4

1 - "Əl-Kafi", 2\487 2 - "Əl-Kafi", 3\480 3 - "Səvaiqül-mühriqə", səh. 172; "Yənabiül-məvəddət", 2\457; "Kənzül-ümmal", 16\256 4 - "Nəhcül-bəlağə", 357; "İrşadül-qülub", səh. 138; "Biharül-ənvar", 1\223

165

413. İmam Əli (ə): Övladlarınızı elm öyrənməyə vadar edin.1

414. İmam Əli (ə): Ədəb ən gözəl mirasdır.2

415. İmam Sadiq (ə): Mömin bəndə, ailəsi üçün elm və gözəl tərbiyəni miras qoyar. Belə ki, onların hamısının behiştə getməsinə bais olar. Ailəsinin kiçiyi, böyüyü, xidmətçisi və qonşusunu da, (verdiyi dəyərli tərbiyə nəticəsində) behiştdə tapar. Amma günahkar bəndə, ailəsi üçün pis tərbiyə miras qoyar. Bununla da, onları cəhənnəmə sürükləyər. Ailəsinin kiçiyi, böyüyü, xidmətçisi və qonşusunu da, (verdiyi pis tərbiyə nəticəsində) cəhənnəmdə tapar.3

416. Allahın rəsulu (s): Heç bir ata öz övladına gözəl əxlaqdan, tərbiyədən daha da dəyərli hədiyyə bağışlamamışdır.4

417. Allahın rəsulu (s): Kişinin övladının tərbiyəsi ilə məşğul olması, bir birsək (qızıl-gümüş) sədəqə verməsindən daha üstündür.5 418. Allahın rəsulu (s): Öz övladlarınıza hörmət edin, onları yaxşı tərbiyə edin ki, (günahlarınız) bağışlansın.6

1 - "Kənzül-ümmal", 16\584 2 - "Tuhəfül-üqul", səh. 89; "Əl-İxtisas", səh. 246; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 69 3 - "Dəaimül-islam", 1\82; "Müstədrəkül-vəsail", 12\201 4 - "Sünəni-Tirmizi", 4\338; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 5\252; "Müstədrəkül-vəsail", 15\165; "Kənzül-ümmal", 16\456 5 - "Sünəni-Tirmizi", 4\337; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 7\423; "Müstədrəkül-vəsail", 15\166; "Kənzül-ümmal", 16\261 6 - "Məkarimül-əxlaq", 1\478; "Sünəni-ibn Macə", 2\1211; "Biharül-ənvar", 104\95; "Əvaliyil-lai", 1\254

166

Dördüncü fəsil

Ailə hüququna riayət edilməsi1\4

Ailə hüququnu riayət etməyə həvəsləndirmək

419. Allahın rəsulu (s): Allah-təala hər hamidən, himayət etdiyi şey haqqında sorğu-sual edəcək. Ona yaxşı qayğı görtəlilib, yoxsa hədər edilib? Hətta kişidən ailəsi haqqında da, sorğu-sual olunacaq.1 420. Allahın rəsulu (s): Sizlərdən hər kim nəyinsə hamiliyini, məsuliyyətini öz öhdəsinə aldığı təqdirdə, onun haqqında sorğu-sual olunacaqsınız... Kişi öz ailəsinin hamisidir. Onların haqqında sorğu-sual

1 - "Səhihi-ibn Həbban", 10\345; "Əs-Sünənül-kübra", 5\374; "Hilyətül-övliya", 6\281

167

olunacaqdır. Qadın da, ərinin evinin və övladlarının hamisidir. Onların barəsində hesab-kitab verəcəkdir.1

421. "Səhihi-Buxari": Abdullah ibn Ömər rəvayət edir: Peyğəmbər (s) mənə dedi: "Elə bilirsən sənin gecələr ibadətlə məşğul olmağın və gündüzlər oruc tutmağından xəbərim yoxdur?"Dedim: Bəli, elə bilirdim.Buyurdu: " Əgər beləcə davam etsən, gözlərin çuxura düşəcək, bədənin zəyifləyəcək və (xəstəliklərdən) əziyyət çəkəcəksən. Bir halda ki, həm ailən və həm bədəninin sənin boynunda haqqı var. Bəzi gecələr oyaq qal, bəzi gecələr isə yat."2

422. İmam Əli (ə): Hər kişi öz himasində olan şəxslər və ailəsi haqqında sorğu-sual olunacaq.3 423. "Əl-Kafi": Asim ibn Ziyad yumuşaq və zərif geyimləri bir kənara qoymuş və kobud, yun libaslar geyinirdi. Qardaşı Rəbii ibn Ziyad, Əmirəl-mömininə (ə) ondan şikayət etdi. Onun bu hərəkətinin ailəsini və övladlarını narahat etdiyini söylədi. Əmirəl-möminin (ə) buyurdu: "Asim ibn Ziyadı mənim yanıma gətirin." Onu İmamın (ə) yanına gətirdilər. İmam (ə) onu gördükdə üzündə acıqlı bir ifadə yarandı və ona buyurdu: "Həyat yoldaşından utanmırsanmı? Övladlarına rəhm etmirsənmi? Elə bilirsən ki, Allah-təala nemətlərini sənə halal buyurmuş, amma sənin

1 - "Səhihi-Müslim", 3\1459; "Səhihi-Buxari", 2\901; "Tənbihül-xəvatir", 1\6; "İrşadül-qülub", səh. 184 2 - "Səhihi-Buxari", 1\387; "Səhihi-ibn Xəzimə", 3\312; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 2\637; "Kənzül-ümmal", 3\32 3 - "Qürərül-hikəm", h. 7254; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", səh. 396

168

onlardan istifadə etməyini istəmir? Sən bundan daha kiçiksən. Məgər Allah-təala buyurmur ki: "Yeri də (bütün) məxluqat üçün O döşədi. Orada növbənöv meyvələr və tumurcuqlu (salxımlı) xurma ağacları..."1 Məgər Allah-təala buyurmur ki: "(Suları şirin və acı olan) iki dənizi O qovuşdurdu (bir-birinə qovuşmaq üçün açıb buraxdı). Amma onların arasında maneə vardır, bir-birinə qatışmazlar (özləri üçün müəyyən edilmiş həddi aşmazlar). Elə isə Rəbbinizin hansı nemətlərini yalan hesab edirsiniz? Onlardan (o iki dənizdən) inci və mərcan çıxar. Elə isə Rəbbinizin hansı nemətlərini yalan hesab edirsiniz?!"2 Məgər Allah-təala buyurmur ki: "Və (həmişə) Rəbbinin sənə olan nemətindən söhbət aç!"3 Asim cavab verdi: Ey Əmirəl-möminin! Əgər belədirsə, nə üçün siz özünüz (rahat geyimlər və dadlı, asan həzm olunan yeməklər əvəzinə) möhkəm yeməklər və kobud geyimlərdən istifadə edirsiniz? Buyurdu: "Vay sənin halına! Allah-təala ədalətli rəhbərlərə, (rəhbərlik etdiyi cəmiyyətdə mövcud olan) ən kasıb insanlarla bərabər olmağı vacib edib. Bununla da, kasıblar öz yoxsul olduqları üçün (Tanrı dərgahına) şikayət, ahu-zar etməsinlər." Bu sözləri eşidən Asim, yun paltarlarını çıxarıb, zərif geyimlərdən istifadə etməyə başladı. 4

1 - Ər-Rəhman, 10-11 2 - Ər-Rəhman, 19-23 3 - Zuha, 11 4 - "Əl-Kafi", 1\410; "Biharül-ənvar", 41\123; "Şərhi-Nəhcül-bəlağə", 11\ 35

169

2\4Ailənizin hüququnu pozmayın

424. Allahın rəsulu (s): Ailəsinə əhəmmiyyət verməyən (məsuliyyətsiz davranan) şəxs, məlundur, məlundur!1

425. "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn": Cabir Xəyvani rəvayət edir: Ramazan ayının tamam olmasına iki gün qalmışdı. Mən Abdullah ibn Ömərin yanında idim. Şam şəhərindəki darğası (kahyası) onun yanına gəldi. Abdullah ona dedi: Ailəm üçün kifayət qədər məişət xərclərini ödəməyə azuqə (ya pul) qoymusanmı?Dedi: Bir miqdar xərcləmək üçün pul qoymuşam.Abdullah dedi: Səni and verirəm (Allaha), geri döndüyün zaman onlara kifayət qədər xərclik ver. Allahın rəsulunun (s) belə söylədiyini eşitdim: " Kişinin ailəsinə laqeydlik göstərməsi, məsuliyyətsiz yanaşması günahı (onun cəhənnəmə getməsinə) kifayətdir." 2

426. "Əl-Kafi": Cabir ibn Abdullah rəvayət edir: Peyğəmbər (s) buyurdu: "Sizin aranızda ən pis kişinin kim olduğunu deyimmi?"Dedik: Bəli, ey Allahın rəsulu!

1 - "Əl-Kafi", 4\12; "Biharül-ənvar", 103\13; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\555; "İddətüd-dai", səh. 72 2 - "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 4\545; "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 11\384

170

Buyurdu: " Sizin aranızda ən pis kişi, daim töhmət atan, dikbaş, acıdil, yeməyini (ailəsi və dostları ilə deyil) tək yeyən, simic, öz xidmətçisini (qulunu) döyən və ailəsini (təmin etmədiyi üçün) başqalarına möhtac buraxan şəxsdir."1

3\4Ər-arvadın qarşılıqlı hüququ

427. Allahın rəsulu (s): Agah olun! Sizin qadınlarınızın boynunda haqqınız var və qadınlarınızın da sizin boynunuzda. Sizin onların boynunda olan haqqınız budur ki, xoşlamadığınız şəxsləri, xalçanızın üzərinə buraxmasınlar. Xoşlamadığınız insanları evinizə daxil etməsinlər. Qadınların sizin boynunuzda olan haqqı isə budur ki, onları yaxşı geyim və yeməklə təmin edəsiniz.2

428. Allahın rəsulu (s): Ey insanlar! Qadınlar sizin yanınızda əsir (kimi)dirlər. (Sanki) Öz mənfəətlərini və zərərlərini təyin etmək ixtiyarına (gücünə) malik deyillər. Onları Allahın əmanəti olaraq öhdənizə almısınız. Onları Allahın buyuruğu, kəlimələri ilə özünüzə halal etmisiniz. Onların sizin boynunuzda və sizin də onların boynunda haqqınız var. Sizin onların boynunda olan haqqınız budur ki, xoşlamadığınız şəxsləri, xalçanızın üzərinə buraxmasınlar və yaxşı işlərdə sizə itaətsizlik etməsinlər. Bunlara riayət

1 - "Əl-Kafi", 2\2292; "Biharül-ənvar", 79\115 2 - "Sünəni-Tirmizi", 3\467; "Sünəni-ibn Macə", 1\594; "Kənzül-ümmal", 5\116

171

etsələr, siz onların geyim və yeməklərini yaxşı şəkildə təmin etməyə borclusunuz. Onları döyməyin.1 429. "Məkarimül-əxlaq": Xəvlə, Allahın elçisinə (s) dedi: Mən özümü bəy evinə köçən gəlinlər kimi bəzəyib, ərimin yatağına gedirəm. Amma o, arxasını mənə çevirib, yatır. Mən (yenə də) onun qarşısına gedirəm. Amma yenidən arxasını mənə çevirir. Sanki mənə nifrət edir. Ey Allahın elçisi! Söylə, mən nə edim?Peyğəmbər (s) buyurdu: "İlahi təqvaya üz gətir və ərinə itaət et."- Mənim onun boynunda hansı haqlarım var?- "Sənin haqqın budur ki, ö, özü necə yeyirsə, necə geyinirsə2 səni də beləcə yedirib, geyindirsin. Sənə şillə vurmasın, üzərinə bağırmasın."- Onun mənim boynumdakı haqları hansılardır?- "Onun sənin boynundakı haqqı burud ki, ərinin icazəsi olmadan evdən çölə getməyəsən. Onun icazəsi olmadan müstəhəbb oruc tutmayasan. Onun izni olmadan evindən (yəni; ərinin malından) sədəqə verməyəsən. Hətta dördayaqlıya (at, dəvə...) mindiyin halda belə olsa, ərin səni yanına çağırırsa, onun istəyini verinə yetirməlisən."3

1 - "Xisal", səh. 487; "Tuhəfül-üqul", səh. 33; "Məcməül-bəyan", 2\575; "Təfsiri-Təbəri",3\311 2 - Məqsəd budur ki, özünə necə baxırsa, necə qulluq göstərirsə yəyat yoldaşlarına da, eyni formada, ayrı-seçkilik olmadan qulluq göstərsin. Məsələn; özü təzə, gözəl və qiymətli paltarlar geyindiyi halda, qadınına köhnə, xoşagəlməz və ucuz geyimlər almasın. Özü hər gün restoranlarda, dostları ilə əylənib, xoşladığı yeməklər yediyi halda, həyat yoldaşını və ailəsini belə yeməklərdən məhrum qoymasın. (Mütərcim.) 3 - "Məkarimül-əxlaq", 1\469; "Əl-Kafi", 5\507; "Məcməül-bəyan", 2\575

172

430. Allahın rəsulu (s): Qiyamət günü ilk düşmənçilik edən şəxslər, ər-arvadlar olacaq. Allaha and olsun ki, qadının dili deyil, əlləri-ayaqları onun ərindən xəbərsiz etdiyi əməllər haqqında əleyhinə danışacaq, şahidlik edəcəklər. Kişinin də, əlləri və ayaqları onun qadını haqda etdiyi (pis) əməlləri barəsində xəbər verəcəkdir.1

4\4Qadının ailədə hüququ

431. "Müstədrəkül-vəsail": Həvla soruşdu: Qadının kişinin boynundakı haqqı hansılardır?Allahın elçisi (s) buyurdu: " Qardaşım Cəbrail (ə) qadın hüququnun qorunması haqda o qədər mənə tapşırdı ki, kişinin ona sanki “uf” deməsinə belə haqqı olmadığını düşündüm. Ey Məhəmməd! Qadınlarla mehriban rəftar edin. Qadınlar sizin yanınızda əsir (kimi)dirlər. Onları Allahın əmanəti olaraq öhdənizə almısınız. Onları Allahın buyuruğu, kitabı (kəlimələri) ilə Məhəmməd ibn Abdullahın şəriətinə, sünnəsinə uyğun olaraq, bir vəzifə kimi özünüzə halal etmisiniz. Onalrın cismini özünüzə halal etmisiniz və bədənləriniz təmasda olur. Elə buna görə də, sizin övladlarınızı bətnlərində daşıyırlar. Onları döğuş sancısı tutduqda (sizin boynunuzda haqları var). Onlarla mehriban olun və qəlblərinə sevinc bəxş edin. Qoy sizin yanınızda qalsınlar. Qadınlarla pis davranmayın, onları narahat etməyin. Qadınlara bağışladığınız (hədiyyə etdiyiniz)

1 - "Əl-Möcəmül-kəbir", 4\149; "Əl-Firdəvs", 1\26; "Kənzül-ümmal", 4\376

173

şeylərdən, onların razılığı və icazəsi olmadan istifadə etməyin."1

432. İmam Zeynülabidin (ə): "Risalətül-hüquq" kitabında buyurur: "Həyat yoldaşının sənin bounundakı haqqı budur ki; biləsən, Allah onu sənə rahatlıq və ünsiyyət mənbəyi qərar verib. Bil ki, bu, Tanrı tərəfində sənə əta olunmuş bir lütf və nemətdir. Ona hörmət göstərib, onunla mehriban davranmalısan. Hər nə qədər, sənin haqqın onun boynunda daha vacib olsa belə. Onun sənin boynunda olan haqqı budur ki, onunla mehriban davranmalısan, çünki o, sanki sənin əsirindir. Onu yemək və geyimlə təmin etməlisən. Cahillik etdiyi zaman onu bağışlamalısan."2

433. İmam Zeynülabidin (ə): "Risalətül-hüquq" kitabında buyurur: "Evlənmək yolu ilə sənin ixtiyarında olanın, (həyat yoldaşının) haqqı budur ki, biləsən, Allah onu rahatlıq qaynağı, ünsiyyət və sənin qoruyanın qərar verib. Həmçinin, siz ər və arvaddan hər biriniz digərinizin vücuduna görə Allaha şükür etməlisiniz. Bil ki, bu, Allahın ona verdiyi ne`mətdir. Bu ne`mətlə xoş rəftar etməyiniz vacibdir. Bu nemətin qədrini bil və onunla xoş rəftar et. Doğrudur ki, istədiyin və istəmədiyin işlərdə zövcənin sənə itaəti çətin və səndən ona itaət lazımdır. O, yerə qədər ki, günah olmasın. Lakin, o qadının sənin boynunda da mehribançılıq və ünsiyyət haqqı vardır. Sənin məqamının hifz olunması onun

1 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\252 2 - "Tuhəfül-üqul", səh. 262; "Biharül-ənvar", 74\14

174

ətəyindədir. Kam almaq və ləzzət almaq özü böyük bir haqqdır."1 434. İmam Sadiq (ə): Kişiyə evini və ailəsini idarə etməkdə üç xislət lazımdır, hətta bu xüsusiyyətlər onda olmasa belə (onları özündə yaratmalıdır): Xoş rəftar, ifrat etmədən əliaçıq olmaq və namusunu qorumaq üçün qeyrət sahibi olmaq.2

435. Allahın rəsulu (s): Qadının ərinin boynundakı haqqı bundan ibarətdir ki; onu ac buraxmasın, geyim ilə təmin etsin və üzünə qaş-qabaqlı baxmasın (ona üzünü turşutmasın). Əgər bunlara riayət etsə, Allaha and olsun ki, onun haqqını əda etmişdir.3

436. "Əl-Kafi": Şəhab ibn Əbdür-rəbiə rəvayət edir: İmam Sadiqə (ə) dedim: Qadının kişinin boynunda hansı haqları var?Buyurdu: "Onu ac buraxmasın, geyim ilə təmin etsin və üzünə qaş-qabaqlı baxmasın (ona üzünü turşutmasın). Əgər bunlara riayət etsə, Allaha and olsun ki, onun haqqını əda etmişdir."

- Yağ necə?- "Günaşırı yağla təmin etsin."- Ət?- "Üç gündən bir. Ayda on dəfə. Bundan çox

lazım deyil."- Rəng necə?

1 - "Tuhəfül-üqul", səh. 322; "Biharül-ənvar", 78\236. (Bu hədisin tərcüməsi, birbaşa "Risalətül-hüquq" kitabının azərbaycan dilindəki nəşrindən istifadə edilmişdir. Mütərcim.) 2 - "Tuhəfül-üqul", səh. 262; "Biharül-ənvar", 74\14 3 - "İddətüd-dai", səh. 81

175

- "Hər aytı ayda bir dəfə. İl boyu dörd dəfə ona yeni paltar almalıdır. İkisi yay, ikisi qış üçün. Evini daim üç şeylə təmin etsin: Baş yağı (jele və bunun kimi saç bəzəmək üçün məmulatlar), sirkə və yemək bişirmək üçüç yağ. Onların yeməyini "müdd"lə1 təyin etsin. Çünki mən də həm özümün və həm ailəmin yeməyini bununla ölçürəm. Ailəsinin hər üzvünün yeməyini təyin etsin. Onlar istəsə yeyər, istəsələr də, kiməsə bağışlayarlar. İstəsələr də, sədəqə verərlər. (Bu onların ixtiyarında olsun.) Ailəsini mövsüm meyvələri ilə təmin etsin. Bayram günlərində, adi günlərdə onlar üçün almadığı yemək məmulatları ilə daha çox hazırlasın.2

437. "Sünəni Əbi Davud": Müaviyə Qəşiri rəvayət edir: Peyğəmbərə (s) dedim: Ey Allahın elçisi! Biz ər-arvadların bir-birimizin boununda olan haqlarımız hansılardır?Buyurdu: "Özün yedikdə, onu da yedir; özün geydikdə, onu da geydir. Ona şillə vurma və üzünü turşutma."3 438. İmam Sadiq (ə): Ər öz həyat yoldaşı ilə bağlı üç məsələyə diqqət yetirməlidir: Onunla yola getməlidir ki, bu vasitə ilə məhəbbət və sevgisini qazansın. Onunla xoşrəftar olmaqla, onun qəlbini oğurlamaqla,

1 - Ölçü vahidi. (Mütərcim.) 2 - "Əl-Kafi", 5\511; "Təhzibül-əhkam", 7\457; "Biharül-ənvar", 103\254 3 - "Sünəni-Əbi Davud", 2\244; "Sünəni-ibn Macə", 1\593; "Kənzül-ümmal", 16\370

176

özünü onun gözündə ucaltsın. Bir də ki, məişət qayğılarını təmin etsin.1 439. "Əl-Kafi": İshaq ibn Əmmar rəvayət edir: İmam Sadiqdən (s) soruşdum: Qadının kişinin boynundakı haqqı nədir? Belə ki, onu riayət etməklə yaxşı əməl sahiblərindən sayılsın?Buyurdu: "Onun yeməyini və geyimini təmin etsin. Nadanlıq etdikdə onu bağışlasın."Sonra buyurdu: "Atamın həyat yoldaşlarından biri onu incidirdi. Amma atam onu bağışlayardı."2

440. "Müsnədi-şamiyyin": Ənəs ibn Malik rəvayət edir: Peyğəmbər (s) gecələr (namaz qılmaq və ibadət etmək üçün) ayağa qalxarkən, Quranı dodaqları arasında zümzümə edərdi. Bir formada ki, biz onun bir ayəni qurtarıb, o birisini başladığını anlayardıq. Soruşdum: Ey Allahın elçisi! Nə üçün Quranı uca səslə oxumursan?Buyurdu: "İstəmirəm ki, ailəm və dostlarımı yuxudan ayıldım."3

5\4

1 - "Tuhəfül-üqul", səh. 323; "Biharül-ənvar", 78\237 2 - "Əl-Kafi", 5\510; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\440; "Məkarimül-əxlaq", 1\467; "Vəsailüş-şiə", 14\121 3 -"Müsnədi-Şamiyyin", 4\305; "Kənzül-ümmal", 2\319

177

Kişinin ailədə hüququ441. Allahın rəsulu (s): Ey Həvla! Kişinin qadının boynunda olan haqqı budur ki, əri olmadığı zaman evini qorusun. Həyat yoldaşına məhəbət, eşq və şəfqət bəsləsin. Onu qəzəbləndirməsin. Ərinin razılığını ələ gətirmək üçün çalışsın. Onunla bağladığı əhdi-peymana sadiq qalsın. Onunla əsəbi davranmasın. Övladlarında kimisə ona şərik qərar verməsin. Ona xəyanət etməsin və incitməsin... Əgər bunlara riayət etsə, qiyamət günü ay üzlü bir bakirə qıza çevriləcək. Əgər əri mömin və doğru əməl sahiblərindən olsa, ona həyat yoldaşı seçiləcək. Amma mömin olmasa, qadın, (Allah yolunda) şəhid olmuş şəxslərdən biri ilə evləndiriləcək. Ərin hüquqlarından biri də budur ki, o olmadığı yerdə, qadın özünü ətirləməsin.1

442. Allahın rəsulu (s): Ərin həyat yoldaşının boynunda olan haqqı budur ki; yatağını tərk etməsin, andını qəbul, onun əmirlərinə tabe olsun və onun icazəsi olmadan evdən bayıra çıxmasın. Ərinin xoşlamadığı şəxsləri evə buraxmasın.2

443. Allahın rəsulu (s): Allaha və qiyamət gününə inanan hər bir qadın, əri narazı olduğu halda, başqa insanları evinə daxil etməz. Ərinin razılığı olmadan evdən bayıra getməz. Onun necə rəftar etməsi barəsində başqalarının sözünə qulaq asmaz. Ərinin yatağından uzaq düşməz. Onunla rabitəni, əlaqəni 1 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\2442 - "Əl-Möcəmül-kəbir", 2\52; "Müsnədi-röyani", 2\488; "Əl-Firdəvs", 2\131; "Kənzül-ümmal", 16\335

178

kəsməz. Ərinə haqsızlıq etdiyi zaman, onun yanına gedib, ürəyini ələ alar. Həyat toldaşı onun üzrünü qəbul etsə, Allah da, onun üzrünü qəbul etmişdir. Artıq ona günah yqzılmaz. Amm əri onun üzrünü qəbul etməsə, qadın, Allah yanında üzürlü sayılar.1 444. Allahın rəsulu (s): Ey Həvla! Ərini qəzəbləndirdiyi zaman, onu xoşhal etmək, qadının vəzifəsidir. Onun üzünə qəzəblə baxmağa haqqı yoxdur... Həmçinin, əri ondan narazı qaldığı müddətdə Allah-təala da ondan narazıdır.2

445. İmam Baqir (ə): Allahın elçisi qurban bayramı günü bir erkək dəvəyə minərək, Mədinə şəhərinin arxa hissəsinə doğru yola düşdü. Yolda bir dəstə qadınla rastlaşdı. Dayanıb, onlara belə buyurdu: "Ey qadınlar, sədəqə verin və həyat yoldaşlarınıza itaət edin."3

6\4Ərin hüququna riayət edilməsinin əhəmiyyəti

446. Allahın rəsulu (s): Qadın, əri ondan razı olduğu halda dünyadan gedərsə, behişt əhli olar.4 447. "Məsaili-Əli ibn Cəfər": Ondan (İmam Kazimdən (ə)) ərini incitmiş qadın barəsində

1 - "Əs-Sünənül-kübra", 7\478; "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 2\206; "Kənzül-ümmal", 16\4032 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\243 3 - "Əl-Kafi", 5\514; "Biharül-ənvar", 22\146 4 - "Sünəni-Tirmizi", 3\266; "Sünəni-ibn Macə", 1\595; "Kənzül-ümmal", 16\407

179

soruşdum: Belə qadının namazı qəbuldurmu? Ümumiyyətlə belə qadını necə dəyərləndirmək olar?Buyurdu: "Ərinin razılığını cəlb etməyincə, ona itaətsizlik etmiş sayılır."1

7\4Həyat yoldaşına itaət edən qadının mükafatı

448. Allahın rəsulu (s): Allahını tanıyan, Onun peyğəmbərinə (s) iman gətirən və peyğəmbərin Əhli-beytinə etiqad bəsləyən qadın, gündəlik beş namazını qılar, Ramazan ayında oruc tutar, ətəyini (iffətini) qoruyar, ərinə itaət edər. Belə qadın, behiştə istədiyi qapıdan daxil olar.2

449. Allahın rəsulu (s): Qadın, gündəlik beş namazını qılsa, Ramazan ayında oruc tutsa, ətəyini (iffətini) qorusa, ərinə itaət etsə, behiştə istədiyi qapıdan daxil olar.3

450. Allahın rəsulu (s): Elm öyrənən, ərinə itaət edən qadın və valideynləri ilə xoşrəftar olan övlad peyğəmbərlərlə birlikdə, sorğu-sualsız behiştdə gedəcək.4

451. Allahın rəsulu (s): Üç şəxs cəhənnəm odu görməz: Ərinə iatət edən qadın...5

1 - "Məsaili-Əli ibn Cəfər", səh. 185; "Qürbül-əsnad", səh. 226; "Biharül-ənvar", 103\244 2 - "Dəaimül-islam", 2\216; "Əl-Kafi", 5\555; "Biharül-ənvar", 104\107 3 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 1\406; "Əl-Möcəmül-əvsət", 8\339; "Kənzül-ümmal", 16\406 4- "Kənzül-ümmal", 10\60 5 - "Kənzül-ümmal", 15\842

180

452. Allahın rəsulu (s): Ərinin göstərişlərinə tabe olan, onun hüququnu yerinə yetirən, onun yaxşılıqlarını dilə gətirən və onun namusuna, malına xəyanət etməyən qadın, behişt əhlidir. Onunla şəhidlərin arasında yalnız bir dərəcə məqam fərqi olacaq. Əgər əri mömin və xoşrəftar olsa, ona həyat yoldaşı seçiləcək. Amma mömin olmasa, qadın, (Allah yolunda) şəhid olmuş şəxslərdən biri ilə evləndiriləcək.1

453. "Kənzül-ümmal": İbn Abbas rəvayət edir: Ey Allahın rəsulu! Mən qadınların nümayəndəsi kimi sınin yanına gəlmişəm. Qiyamət gününə qədər mənim bu sözlərimi eşidən hər qadın seinər: Allah-təala həm kişilərin və həm də, qadınların Tanrısıdır. Adəm həm kişilərin və həm də, qadınların atasıdır. Həvva həm kişilərin və həm də, qadınların anasıdır. Allah-təala cihadı kişilərə vacib buyurub. Əgər onlar döyüşdə şəhid olsalar, Allahın yanında diridirlər və ruzi yeyəcəklər. Əgər cihada gedərkən yolda vəfat etsələr, yenə Allah yanında mükafat qazanırlar. Cihaddan sağ qayıtsalar da, Tanrı dərgahında böyük əcr və mükafatlar onları gözləyir. Biz isə yaralılara yardım edir və xəstələrə xidmət göstəririk. Bizim Allah yanında mükafatımız nədir? Allahın Rəsulu (s) buyurdu: "Ey qadınların nümayəndəsi! Səni nümayəndə kimi göndərən bütün qadınlara de ki; ərə itaət etmək, onun haqq və

1 - "Əl-Möcəmül-kəbir", 24\16; "Kənzül-ümmal", 16\338

181

hüququnu yerinə yetirmək, kişinin qazqndığı bütün fəzilətlərə bərabərdir."1

454. Allahın rəsulu (s): Rəvasın qızı Qəsrə Kindiyə müraciətlə: Ey Qəsrə! Allahı daim yad et ki, O da, səni qiyamət günü bağışlasın. Ərinə itaət et ki, Allah-təala səni dünya və axirət şərrindən qurtarsın. Ata-anana yaxşılıq et ki, evinin xeyir-bərəkəti artsın.2

455. Allahın rəsulu (s): Qadını ərinə itaət etməsinə aid olan nümunələrdən biri də, onun icazəsi olmadan müstəhəbb oruc tutmamasıdır... əks təqdirdə... Bu qadın itaətsizlik etmiş sayılır.3

Beşinci fəsil

Ailənizin maddi ehtiyaclarını təmin edin

1\51 - "Kənzül-ümmal", 16\409; "Əl-Firdəvs", 5\399; "Şöbül-iyman", 6\417 2 - "Usdül-ğabə", 7\237; "Əl-İstiyab", 4\459 3 - "Əl-Kafi", 4\151; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 2\155; "Biharül-ənvar", 96\265

182

Ailənizin maddi ehtiyaclarını təmin etməyə həvəsləndirmək

456. Allahın rəsulu (s): Bəndənin əməl tərəzisində ilk olaraq onun ailəsinə verdiyi nəfəqə (dolanışıq üçün çəkilən xərc) mükafatlandırılacaq.1

457. Allahın rəsulu (s): Allah-təala, qazancını ailəsinə xərcləyən bəndənin verdiyi hər dirhəmin müqabilində, ona yeddi yüz bərabərini əta edər.2

458. Allahın rəsulu (s): Kişinin xərclədiyi ən dəyərli dinar, ailəsi üçün xərclədiyi dinardır.3

459. Allahın rəsulu (s): Quzularını otaran cavana müraciətlə: Agah olun! Əgər bu cavan valideynlərinin və ya onlardan birinin (rifahı və onların ehtiyaclarını təmin etmək üçün) zəhmət çəkirsə, əsl həqiqətdə Allah yolunda addımlamış olur. Əgər ailəsinin ehtiyaclarını təmin etmək məqsədilə çalışırsa, Allah yolunda addımlamış olur. Öz ehtiyaclarını ödəmək üçün (başqasına möhtac olmamaq üçün) zəhmət çəkirsə, yenə də Allah yolunda addımlamış sayılır.4 460. Allahın rəsulu (s): Hər kəs, şəhərlərdən birində ailəsi(nin rifahı) üçün çalışsa, istər ehtiyac içərisində olsun, istər bolluq, qiyamət günü peyğəmbərlərlə məşhur olar. Ahay! Məqsədim onlarla birlikdə

1 - "Əl-Möcəmül-əvsəd", 6\184; "Kənzül-ümmal", 16\276 2 - "Məkarimül-əxlaq", 1\468 3 - "Səhihi-Müslim", 2\692; "Sünəni-Tirmizi", 4\344; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 8\329; "Kənzül-ümmal", 6\428 4 - "Əs-Sünənül-kübra", 7\787; "Kənzül-ümmal", 16\282

183

gəzmələri, yol gedəcəkləri deyil; doğrusu onların məqam və rütbəsində olmalarıdır!1

461. "Müsnədi-ibn Hənbəl": Məaz rəvayət edir: Allahın elçisi (s) mənə on göstəriş verdi: "... əlinin zəhməti ilə ailəni dolandır."2

462. "Tarixi-Bağdad": Allahın elçisi (s) buyurdu: "Kim halal zəhməti ilə ruzisini qazana və bu yolla ailəsini, övladlarını başqalarına möhtacetməyə, qiyamət günü peyğəmbərlər və saleh möminlərlə bu şəkildə birlikdə gələr. (Üç orta barmaqlarını birləşdirərək göstərdi.)3

463. "Usdül-ğabə": Ənəs rəvayət edir: Peyğəmbər (s) Təbuk döyüşündən döndükdə, Səd Ənsari onu qarşıladı və Peyğəmbər (s) onunla görüşdükdə, soruşdu: "Əllərin nə üçün qabar bağlayıb?"Cavab verdi: Ey Allahın rəsulu! Kəndir çəkib, yer belləyir, ailəmin məişət xərclərini ödəyirəm.Peyğəmbər (s) onun əllərini öpüb, buyurdu: " Bu əllərə cəhənnəm odu toxunmayacaq."4

464. İmam Əli (ə): Kim atası, ya övladları, ya da ki, həyat yoldaşı üçün halal ruzi qazanmaq (yolunda çalışsa), Allah-təala, (qiyamət günü) qəbir evindən, onun simasını on dörd gecəlik ay kimi parlaq ayağa qaldıracaq.5

1 - "Tarixi-Dəmeşq", 33\348; "Kənzül-ümmal", 4\10 2 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 8\249; "Tarixi-Dəmeşq", 62\224; "Əs-Sünənül-kübra", 7\497; "Kənzül-ümmal", 16\94 3 - "Tarixi-Bağdad", 8\168; "Kənzül-ümmal", 4\12 4 - "Usdül-ğabə", 2\420; "Tarixi-Bağdad", 7\342; "Əl-İsabə", c. 3, səh. 72 5 - "Müsnədi-Zeyd", səh. 255

184

465. İmam Zeynül-abidin (ə): Bir neçə dirhəmlə bazara gedim (ailəmin ürəyi ət istədiyi üçün) ət almağım, mənim yanımda,bir qulu azad etməyimdən daha sevimlidir.1 466. Allahın rəsulu (s): Hər kim valideynlərinin rifahı və ehtiyaclarını təmin etmək və onların heç kimə möhtac olamamaları üçün zəhmət çəkirsə, Allah yolunda addımlamış olur. Hər kim ailəsinin və övladlarının rifahı və ehtiyaclarını təmin etmək və onların heç kimə möhtac olamamaları üçün zəhmət çəkirsə, Allah yolunda addımlamış olur. Hər kim maddi ehtiyaclarını təmin etmək, kimsəyə möhtac olmamaq və insanlara əl açmamaq üçün işləyirsə, deməli bununla da Allah yolunda addım atır.

Əgər (kasıb və ehtiyaclı insanlara tənə vurmaq və var-dövlət toplayaraq) qürurlanmaq niyyətindədirsə, onda şeytana uymuş və doğru yoldan azmışdır.2

467. "Əl-Kafi": Əli ibn Əsvat Atasının vasıtəsilə rəvayət edir: İmam Sadiqdən (ə) soruşuldu: Allahın elçisi (s) ailəsini adi (hamının yediyi yeməklərlə) təmin edirdimi?Buyurdu: "Bəli."3

1 - "Əl-Kafi", 4\12; "Biharül-ənvar", 46\66 2 - "Əl-Möcəmül-əvsəd", 8\277; "Kənzül-ümmal", 46\66 3 - "Əl-Kafi", 4\12

185

468. "Əl-Kafi": Məaz rəvayət edir: İmam Sadiq (ə) mənə buyurdu: "Ey Məaz! ... Ailən üçün çalış. Qoyma ki, onlar sənin üçün çalışıb, zəhmət çəkməsinlər!"4

469. "Əl-Kafi": Musədə ibn Sədəqə rəvayət edir: İmam Sadiq (ə) səhabələrindən birinə (məktubunda) belə yazdı: "... Ruzini ələ gətirməkdə tənbəllik etmə ki, sənin yükün başqalarının (ya da ki, ailənin) üzərinə düşməsin!"2

470. İmam Sadiq (ə): Məhəmməd ibn Münkədər rəvayət edir: Mən güman etmirdim ki, İmam Zeynül-abidinin (ə) elə bir övladı olsun ki, onun özündən daha üstün ola bilsin. Amma bir gün İmam Baqirlə (ə) qarşılaşdım. Ona nəsihət etmək istədikdə, o, mənə nəsihət verdi. Məhəmməd ibn Münkədərin yaxınları ona dedilər: Sənə hansı məsləhəti verdi?Dedi: Bir gün hava çox isti isti idi. Mədinənin məntəqələrindən birinə gedirdim. Yolda İmam Baqirlə (ə) rastlaşdım. O kök və ağır çəkili idi. İki nökəri və ya xidmətçisi ilə birlikdə işləyirdi. Öz-özümə dedim: Sübhanəllah! Qüreyşin böyüklərindən biri, günün bu çağında, belə bir vəziyyətdə, dünya malı fikrindədir! Ona nəsihət verməliyəm. Onun yanına gedib, salam verdim. Tərləmişdi, təngnəfəs halda mənim cavabımı aldı. Mən dedim: Allah sənə xeyir versin. Qüreyşin böyüklərindən biri, günün bu çağında, belə bir

4 - "Əl-Kafi", 5\149; "Təhzibül-əhkam", 7\3; "Əl-Məqnə", səh. 363 2 - "Əl-Kafi", 5\86; "Vəsailüş-şiə", 12\37

186

vəziyyətdə, dünya vurğunudur! Bu vəziyyətdə əclin gəlib, çatarsa nə edərsən? İmam Baqir (ə) buyurdu: "Əgər bu halda ölsəm, Allah-təalaya itaət etdiyim halda dünyadan köçərəm. Çünki bununla ailəmin və özümün sənə və başqalarına möhtac olmasının qarşısını alıram. Mən, (halal ruzi qazanmaqdan deyil,) Tanrı qarşısında hər hansı bir günahı işlədiyim halda ölməkdən qorxuram!"Dedim: Doğru deyirsən. Allah səndən razı olsun. İsədim sənə nəsihət edəm, amma sən mənə nəsihət verdin.1

2\5İlk olaraq ailənizə əl tutun

471. Allahın rəsulu (s): Allah-təala sizlərdən birinə ruzi bəxş etdikdə, yardım etmək üçün ilk olaraq özünüzdən və ailənizdən başlayın.2

472. Allahın rəsulu (s): Yuxarıda qərar tutan əl, aşağıya əyilən əldən daha dəyərlidir.3 (Yardım etməyi) ilk olaraq ailəndən başla.4

473. Allahın rəsulu (s): Sizlərdən hər kim kasıbdırsa, (başqalarına deyil,) ilk olaraq özünə yardım etsin. 1 - "Əl-Kafi", 5\73; "Təhzibül-əhkam", 6\325; "Əl-irşad", 2\161; "Şərhül-əxbar", .3\282; "Elamül-vəra", 1\5072 - "Səhihi-Müslim", 3\1454; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 7\410; "Kənzül-ümmal", 6\395; "Biharül-ənvar", 36\362; "Əl-Ümdə", səh. 4223 - "Yuxarıda qərar tutan əl"dən məqsəd, "yardım edən əl"dir. Yəni; kiməsə kömək göstərməkdir. "Aşağıya əyilən əl"dən məqsəd isə, "yardım istəyən, kömək diləyən əl"dir. (Mütərcim.) 4 - "Səhihi-Buxari", 2\518; "Sünəni-Darəmi", 1\417; "Kənzül-ümmal", 6\363; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 2\56

187

Əgər artıq qalsa ailəsinə əl tutsun. Yenə də artıq qalsa, yaxınlarına və qohumlarına əl tutsun. Amma yenə də artıq qalsa, ona-buna (ehtiyaclı olan) yardım etsin.1

474. Allahın rəsulu (s): Kişinin sədəqə (bəxşiş) veriyi ən dəyərli dinar, ailəsinə xərclədiyi dinardır. Allah yolunda dörd ayaqlı heyvanlarına (at, dəvə...) xərclədiyi dinardır. Allah yolunda dostlarına xərclədiyi dinardır.2

475. "Müstədrəkül-vəsail": Ənəs rəvayət edir: Allahın elçisi (s) buyurdu: "Sizə bu beş dinardan hansının daha dəyərli olduğnu söyləyimmi?"Dedilər: Bəli.Buyurdu: "Bu beş dinardan ən dəyərli dinar, anana xərclədiyin dinardır. Qalan dörd dinardan ən qiymətlisi, atana xərclədiyin dinardır. Qalan üç dinardan ən dəyərlisi, özünə və ailənə xərclədiyin dinardır. Qalan iki dinardan ən qiymətlisi, qohumlarına xərclədiyin dinardır. Bu beş dinarın ən az dəyərə malik olanı isə Allah yolunda (başqalarına) yardın etdiyin dinardır."3

476. İmam Rza (ə): Bir kişi Peyğəmbərin yanına iki dinar gətirib, dedi: Ey Allahın rəsulu! İstəyirəm ki, bu iki dinarı Allah yolunda sədəqə verəm.Peyğəmbər (s) buyurdu: "Sənin valideynlərindən biri sagdırmı?"

1 - "Sünəni-Nəsai", 7\304; "Səhihi-ibn Xəzimə", 4\100; "Kənzül-ümmal", 6\396 2 - "Səhihi-Müslim", 2\292; "Sünəni-Tirmizi", 4\344; "Adabül-müfrəd", səh. 225; "Kənzül-ümmal", 6\428 3 - "Müstədrəkül-vəsail", 7\241

188

- Bəli.- "Get, bu iki dinarı valideynlərinə xərclə. Çünki

bu iş, onları Allah yolunda xərcləməyindən daha faydalıdır."

Kişi getdi və beləcə də, etdi. Sonra (başqa bir gün) gəlib, iki dinar gətirərək, Peyğəmbərə dedi: Buyurduğunuz işi yerinə yetirdim. İndi bu iki dinarı Allah yolunda xərcləmək istəyirəm. Peyğəmbər (s) buyurdu: "Övladın varmı?"

- Bəli.- " Get, bu iki dinarı övladlarına xərclə. Çünki bu

iş, onları Allah yolunda xərcləməyindən daha faydalıdır."

Kişi qayıtdı və ona deyildiyi kimi əməl etdi. Başqa bir gün, yenə iki dinar gətirib, Peyğəmbərə (s) dedi: Ey Allahın elçisi! Buyurduğunuz işi yerinə yetirdim. İndi bu iki dinarı Allah yolunda xərcləmək istəyirəm.Peyğəmbər (s) buyurdu: "Həyat yoldaşın varmı?"

- Bəli.- " Bu iki dinarı həyat yoldaşına xərclə. Çünki bu

iş, onları Allah yolunda xərcləməyindən daha faydalıdır."

Kişi qayıtdı və yenə də, ona deyildiyi kimi əməl etdi. Sonra başqa bir gün, iki dinar gətirib, Peyğəmbərə (s) dedi: Ey Allahın elçisi! Buyurduğunuz kimi əməl etdim. İndi bu iki dinarı Allah yolunda xərcləmək istəyirəm.Peyğəmbər (s) buyurdu: "Qulluqçun varmı?"-Bəli.

189

- " Bu iki dinarı xidmətçinə xərclə. Çünki bu iş, onları Allah yolunda xərcləməyindən daha faydalıdır."

Kişi belə də etdi. Sonra başqa bir gün, iki dinar gətirib, Peyğəmbərə (s) dedi: Ey Allahın elçisi! Buyurduğunuz kimi əməl etdim. İndi bu iki dinarı Allah yolunda xərcləmək istəyirəm.Peyğəmbər (s) buyurdu: "Ver, amma bil ki, bu iki dinar, sənin bağışladığın (xərclədiyin) ən dəyərli dinar deyil."1

3\5Ailənizə qarşı əliaçıq olun

477. Allahın rəsulu (s): Allah-təalanın ərşinin altındakı mələklərdən bir dəstəsinə ərm olunub ki; gün ərzində iki dəfə: Günəş çıxmadan öncə və qürub etmədən qabaq, belə haray çəkərlər: Ahay! Hər kim ailəsinə və qonşularına qarşı əliaçıq olsa, Allah-təala bu dünyada ona bərəkət verər. Ahay! Hər kim xəsislik etsə, Allah-təala qəbr evini ona dar edər. Ahay! Allah-təala ailəniz üçün xərclədiyiniz hər dirhəmin müqabilində, sizə yetmiş qintar2 əta edər. Bu qintarların çəkisi Ühüd dağı qədər olar.3

1 - "Təhzibül-əhkam", 6\171; "Əvaliyil-lai", 3\195; "Vəsailüş-şiə", 11\110 2 - Ölçü vahidi. Yüz litr. ("Fərhəngi-əbcədi", səh. 109); Çoxlu sərvətə də, "qitərə" deyilər. Həmçinin, "qəitərə", dolanışıq üçün kifayət edən miqdardakı gəlirə də, deyilir. ("Qamusi-Quran", 6\20). (Mütərcim.)3 - "Əl-Firdəvs", 1\185; "Kənzül-ümmal", 6\442

190

478. İmam Zeynül-abidin (ə): Sizlərdən hər kim ailəsini daha çox rifah və firavanlıqda yaşatsa, Allah-təala ondan daha çox razıdır.1

479. İmam Kazim (ə): Kişinin ailəsi, onun əsirləri kimidir. Hər kimə Allah-təala nemət (ruzi) əta etsə, öz ailəsini rifah və firavanlıq içərisində saxlasın. Çünki belə etməsə, tezliklə bu ruzi onun əlindən çıxar.2

480. İmam Rza (ə): Hər kimə Allah-təala nemət (ruzi) əta etsə, öz ailəsini rifah və firavanlıq içərisində saxlamalıdır.3 481. İmam Əli (ə): Gözəl xislət üç əməldədir: Haramlardan çəkinməkdə, Halal ruzi qazanmaqda və ailəyə qarşı əliaçıq olmaqda.4

482. "Əl-Kafi": Müəmmər ibn Xəllad, Əbülhəsəndən (ə) rəvayət edir: "Kişi ailəsini rifah içində saxlamalıdır ki, onun ölməsini arzu etməsinlər." Sonra bu ayəni oxudu: "Onlar öz iştahaları çəkdiyi (özləri yemək istədikləri) halda (və ya: Allah rizasını qazanmaq uğrunda) yeməyi yoxsula, yetimə və əsirə yedirərlər."5 Əsirdən məqsəd, kişinin ailəsidir. Kişinin neməti (ruzisi) artdıqda ailəsinə qarşı daha da əliaçıq olmalıdır."6

4\5

1 - "Əl-Kafi", 4\11; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\408; "Biharül-ənvar", 103\222; "Elamüd-din", səh. 222; "Tənbihül-xəvatir", 2\47 2 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\556; "Əmali-Səduq", səh. 527; "Kəşfül-ğimmə", 2\419; "Məkarimül-əxlaq", 1\4693 - "Əl-Kafi", 4\11; "Tuhəfül-üqul", səh. 442; "Biharül-ənvar", 78\335 4 - "Tənbihül-xəvatir", 1\90; "Biharül-ənvar", 71\394 5 - İnsan, 8 6 - "Əl-Kafi", 4\11; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 2\68; "Vəsailüş-şiə", 15\248

191

Ailənizin məişət ehtiyaclarını təmin edin483. Allahın rəsulu (s): Kişinin ailəsinə verdiyi nəfəqə (məişət xərcləri), sədəqə sayılır.1

484. Allahın rəsulu (s): Ailənə etdiyin hər yaxşılıq, xeyirxahlıq, sədəqə sayılır.2

485. Allahın rəsulu (s): Allah yolunda dinar xərcləyirsən, bir qulun azad olması üçün (dinar) verirsən, ehtiyaclı insanlara (dinar) sədəqə verirsən, ailənə (dinar) xərcləyirsən. Bütün bunların arasında, ailən üçün xərclədiyin (dinar) ən böyük mükafata (savaba) malikdir.3

486. Allahın rəsulu (s): Malından bağışladığın hər şey, sədəqədir. Ailənə xərclədiyin hər şey, sədəqədir. Həyat yoldaşının sənin qazancından yediyi hər şey, sədəqədir.4

487. Allahın rəsulu (s): Kişi əlinin zəhmətindən daha üstün halal ruzi əldə edə bilməz. Özünə, həyat yoldaşına, övladlarına və xidmətçisinə xərclədiyi hər şey, sədəqə sayılır.5

488. Allahın rəsulu (s): Müsəlman kişinin, Allah yolunda, ailəsi üçün xərclədiyi hər şey, sədəqə sayılır.6

1 - "Səhihi-Buxari", 4\1472; "Sünəni-Tirmizi", 4\344; "Kənzül-ümmal", 6\419; "Əvaliyil-lai", 2\229 2 - "Səhihi-ibn Həbban", 10\49; "Müsnədi-Əbi Yəla", 6\2327; "Kənzül-ümmal", 6\414 3 - "Səhihi-Müslim", 2\692; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 3\510; "Riyazüs-salihin", səh. 145; "Kənzül-ümmal", 6\277 4 - "Səhihi-Müslim", 3\1253; "Adabül-müfrəd", səh. 159; "Kənzül-ümmal", 6\6155 - "Sünəni-ibn Macə", 2\723; "Nəsbür-rayə", 3\479; "Kənzül-ümmal", 4\9

192

489. İmam Əli (ə): Özün və ailən üçün xərclədiyin hər bir şey, israf və ifrata varmasa, sənə aid (olan ilahi mükafata malik)dir. Amma lovğalanmaq və şöhrət naminə xərclədiyin hər şey, şeytanın bəhrəsidir.1

İmam Sadiq (ə): İmam Zeynül-abidin (ə) sübh çağı evdən çıxıb, işləməyə gedərkən, soruşdular: Ey peyğəmbər övladı! Hara gedirsiniz? Buyurdu (ə) : Ailəmə sədəqə verməyə gedirəm?Dedilər: Ailənizə necə sədəqə verə bilərsiniz?Buyurdu (ə) : Hər kim halal yoldan ruzi əldə edib, ailəsinin rifahı üçün xərcləsə, bu iş Allah tərəfindən sədəqə kimi qəbul edilər.2

5\5Ailəsinin maddı ehtiyaclarını təmin etmək üçün

çalışan şəxs, Allah yolunda cihad edir

491. Allahın rəsulu (s): Ailəsinin, ata-anasının rifahı üçün çalışan şəxs, Allah yolunda cihad edən mücahid kimidir.3

492. Allahın rəsulu (s): Cihad (təkcə) Allah yolunda qılınc vurmaqdan (döyüşməkdən) ibarət deyildir. Doğrusu, (həqiqi) cihad, valideyn və övladlarının (maddi ehtiyaclarını) idarə etməkdən ibarətdir. Öz

6 - "Səhihi-Buxari", 5\2047; "Sünəni-Nəsai", 5\69; "Əmali-Tusi", səh. 383; "Biharül-ənvar", 104\70 1 - "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 10\458; "Şöbül-iyman", 5\251; "Kənzül-ümmal", 6\590 2 - "Əl-Kafi", 4\12; "Biharül-ənvar", 46\67 3 - "Müstədrəkül-vəsail", 12\173

193

ehtiyaclarını təmin etmək və baçqalarına möhtac olmamaq üçün çalışan şəxs də cihad edir.1

493. İmam Əli (ə): Sizin hər birinizin Allah yolunda (döyüşmək üçün) addımlamanız, ailəniz və övladlarınızın (ehtiyaclarını təmin etmək) üçün çalışmağınızdan üstün deyildir.2

494. İmam Sadiq (ə): Üzün nuraniliyini axtardım, onu gecə namazında tapdım. Cihadın savabını axtardım, onu ailə(nin rifahı) üçün çalışmaqda tapdım. Allahla dostluğu axtardım, onu günah əhlinə nifrət etməkdə tapdım.3

495. İmam Rza (ə): Ailəsinin yaşayışını təmin etmək üçün Allahın ruzisini qazanmaq üçün çalışan şəxsin savabı, Allah-təala yolunda cihad edən şəxsin savabından çoxdur.4

496. İmam Kazim (ə): Hər kəs, ailəsi üçün ruzisini halal yolla qazana, Allah-təala yolunda cihad edən şəxs kimidir. Amma qazana bilmsə, Allaha və Peyğəmbərinə təvəkkül edərək, ailəsinin imkanları daxilində borc alsın.5

6\5

1 - "Hilyətül-övliya", 6\300; "Tarixi-Dəmeşq", 21\172; "Əl-Firdəvs", 3\402; "Kənzül-ümmal", 16\469 2 - "Əs-Sərair", 2\228; "Dəaimül-islam", 2\15; "Müstədrəkül-vəsail", 13\54; "Əvaliyil-lai", 3\194 3 - "Müstədrəkül-vəsail", 12\173 4 - "Əl-Kafi", 5\88; "Tuhəfül-üqul", səh. 445; "Biharül-ənvar", 78\339 5 - "Əl-Kafi", 5\93; "Təhzibül-əhkam", 6\184; "Qürbül-əsnad", səh. 340; "Biharül-ənvar", 103\3

194

Ailənin maddi ehtiyaclarını təmin etməyin savabı

497. Allahın rəsulu (s): Bəndə, ailəsinin ehtiyaclarını ödəmək məqsədilə bayıra çıxdığı zaman, Allah-təala onun atdığı hər addımın müqabilində, behiştdəki məqamını bir rütbə ucaldar. Onların ehtiyaclarını təmin etməyə müvəffəq olduğu zaman isə, onun günahlarını bağışlayar.1 498. "Tənbihül-ğafilin": Cəfər ibn Məhəmməd (ə) atasından (ə) nəql edir: Peyğəmbər (s) özü bazara gedər və ailəsinin ehtiyacı olan şeyləri alardı. Bu haqda ondan soruşulduqda, buyurdu: "Cəbrayıl mənə dedi: Ailəsinin yaşayışını təmin etmək və onların başqalaqına möhtac olmamaları üçün çalışan şəxs, sanki Allah yolunda cihad edir.2

7\5Ailənin gəlirlərini və xərclərini mötədil formada

qərarlaşdırınرزقه عليه قدر من و سعته من سعة ذو لينفق -

ا فلينفق الله يكلف ال الله آتاه مم نفسا ما إال عسر بعد الله سيجعل آتاها يسرا

تبسطها ال و عنقك إلى مغلولة يدك تجعل ال و - فتقعد البسط كل ملوما محسورا

Qurani-kərim: - Varlı-karlı olan öz varına görə (süd haqqı) versin. İmkanı az olan isə Allahın ona verdiyindən versin. Allah heç kəsi Özünün ona verdiyindən artıq xərcləməyə 1 - "Əl-Firdəvs", 1\292; "Kənzül-ümmal", 16\282 2 - "Tənbihül-ğafilin", səh. 453

195

məcbur etməz. Allah hər bir çətinlikdən sonra asanlıq (yoxsulluqdan sonra dövlət) əta edər.1

- Nə əldən çox bərk ol, nə də əlini tamamilə açıb israfçılıq et. Yoxsa həm qınanarsan, həm də peşman olarsan!2

Hədislər:499. Allahın rəsulu (s): (Ailə) xərclərində mötədil olmaq, dolanışığın yarısı deməkdir. (Məişət xərclərinin yarısını təmin edir). Dostluq etmək, ağılın yarısıdır. Sualı yaxşı (doğru şəkildə) soruşmaq isə biliyin yarısı deməkdir.3 500. İmam Kazim (ə): Bu ayədə: "Onlar (mallarını) xərclədikdə nə israfçılıq, nə də xəsislik edər, bu ikisinin arasında orta bir yol tutarlar."4 Orta yoldan məqsəd, "bəyənilmiş yol"dur. Bu ayədə: "Qəbul olunmuş qayda üzrə, varlı öz imkanı daxilində, kasıb da gücü çatdığı qədər, yaxşılıq (ehsan) edənlərə layiq şəkildə onlara bir şey (mütə) versin!"5 –dən məqsəd isə ailəsinin böyüklüyü və onların ehtiyaclı olduğu xərc, nəzərdə tutulmuşdur. Necə ki, buyurulur: "Allah hər kəsi yalnız qüvvəsi yetdiyi qədər yükləyər (bir işə mükəlləf edər) 6"7

1 - Talaq, 7 2 - İsra, 29 3 - "Əl-Möcəmül-əvsət", 7\25; "Şöbül-iyman", 5\255; "Müsnədi-Şəhab", 1\55; "Kənzül-ümmal", 3\49 4 - Furqan, 67 5 - Bəqərə, 236 6 - Bəqərə, 286 7 - "Əl-Kafi", 4\56; "Vəsailüş-şiə", 15\261

196

501. "Xisal": Məhəmməd ibn Əmr ibn Səid (İmamın (ə) səhabələrindən biri,) rəvayət edir: Əyyaşinin belə söylədiyini eşitdim: İmam Rzadan (ə) ailə xərclərimin nə qədər olmasının doğru olduğu haqda soruşdum. Buyurdu: "İki bəyənilməmişin arasında olmalıdır."Dedim: Sənə qurban olum! Allaha and olsun ki, iki bəyənilməmişin nə olduğunu bilmirəm.Buyurdu: Bəli, Allah səndən razı olsun! Bilmirsənmi ki, Allah-təala həm bədxərcliyin və həm də ki, xəsisliyin bəyənilməmiş hal olduğunu buyurub? Necə ki, buyurur: "Onlar (mallarını) xərclədikdə nə israfçılıq, nə də xəsislik edər, bu ikisinin arasında orta bir yol tutarlar."1 502. "Əl-Kafi": Abdullah ibn Aban rəvayət edir: İmam Kazimdən (ə) ailə xərclərimin nə əndazədə olmasının doğru olduğu haqda soruşdum. Buyurdu: "İki bəyənilməmişin arasında olmalıdır; bədxərclik və xəsisliyin."2

503. Allahın rəsulu (s): Mömin Allahın ədəbinə uyğun rəftarını tənzimləyər. Allah-təala ona çoxlu nemət verdiyi zaman, o da, (başqalarına qarşı) səxavətli olar. Allah-təala onun ruzisini azaltdığı zaman isə (məsləhətə uyğun olaraq,) yardım etməkdən əl saxlayar.3

504. Allahın rəsulu (s): Mömin gəzəl rəftarı və bəyənilmiş əxlaqı, Allah-təaladan öyrənmişdir. Allah-təala ona çoxlu nemət verdiyi zaman, o da, özü üçün 1 - "Xisal", s. 54; "Rövzətül-vaizin", səh. 499; "Biharül-ənvar", 71\347 2 - "Əl-Kafi", 4\55; "Vəsailüş-şiə", 15\261 3 - "Əl-Kafi", 4\12; "Biharül-ənvar", 77\157; "Kənzül-ümmal", 6\348

197

rifah və firavanlıq yaradar. Allah-təala onun ruzisini azaltdığı zaman isə ona uyğun davranar.1

505. Allahın rəsulu (s): Allah-təala bir kəsə çoxlu nemət verdiyi halda, o, öz ailəsini ehtiyac içərisində saxlasa; belə ki, ailəsi (məhrum qaldıqları üçün) qazan və qızardılmış yeməklərin iyini qonşulardan duysa, qonşuların cür-bəcür paltarlar geydiyini görüb, lakin onlar geyinə bilməsələr, bu şəxs bizdən deyil!2 506. İmam Zeynül-abidin (ə): Möminin xüsusiyyətlərindən biri də, budur ki: Maddi imkanı yol verdiyi qədər xərclər (bədxərclik və israf etməz), sərvəti çox olduğu halda, çox səxavət göstərər, camaatla insafla rəftar edər və (insanlara) ilk olaraq, o salam verər.3

507. İmam Sadiq (ə): Allah-təala sizə çoxlu nemət verdiyi zaman, siz də, (başqalarına qarşı) səxavətli olun. Allah-təala sizin ruzinizi azaltdığı zaman isə (məsləhətə uyğun olaraq,) yardım etməkdən əl saxlayın. Əliaçıq olmaqda, sizdən daha səxavətli olan Allahın qarşısında lovğalanmayın.4

1 - "Əl-Firdəvs", 1\191; "Kənzül-ümmal", 6\348; "Şöbül-iyman", 5\2592 - "Müsnədi-Şəhab", 2\ 206; "Əl-Firdəvs", 3\416; "Kənzül-ümmal", 16\372 3 - "Əl-Kafi", 2\241; "Tuhəfül-üqul", səh. 282; "Biharül-ənvar", 67\361 4 - "Əl-Kafi", 4\54; "Vəsailüş-şiə", 15\259

198

Altıncı fəsil

Qarşılıqlı şıkildə cinsi istəkləri təmin etmək1\6

Qadının əri üçün bəzənməsi

199

508. Allahın rəsulu (s): Qadın əri üçün özünü bəzəməsəydi, şübhəsiz, onun qəlbində özünə yer ayıra bilməyəcəkdi.1

509. Allahın rəsulu (s): Səlta və məlta qadınlar, məndə ikrah hissi yaradır. Səlta, bəzənməyən2, Mərha isə gözünə sürmə şəkməyən qadındır.3

510. İmam Əli (ə): Müsəlman qadın, özünü əri üçün xoş ətirlə bəzəməlidir.4

511. "Əl-Mərasil": Məqatil ibn Həyyan rəvayət edir: Peyğəmbər (s) qızlarını ərə verdikdə, onlara tapşırırdı ki, qüsül almamışdan öncə, ərlərinə yaxınlaşmasınlar. Onların ərlərinə də, bu göstərişi verərdi.5

2\6Kişinin həyat yoldaşı üçün bəzənməsi

512. Allahın rəsulu (s): Qadın əri qarşısında (yerinə yetirilməsi lazım olan) vəzifəsi olduğu kimi, kişinin də, həyat yoldaşının qarşısında belə vəzifələri var. Yəni; özünü həyat yoldaşı üçün bəzəməlidir. Necə ki, qadın da, özünü onun üçün bəzəyir. Amma günah işlətməklə deyil.6 1 - "Nəsrüd-dar", 1\242 2 - Hədisdə "xəzib" - "həna" (xına), "la təxtəzib"- "həna ilə bəzənməyən" mənasına işlədilə də, bilər. Amma diqqət yetirmək lazımdır ki, bu kəlmə ümumiyyətlə bəzənmək mənasına da, işlədilir. (Mütərcim.) 3 - "Cameül-əhadis", səh. 202; "Məcməül-bəyan", 7\217; "Nəsrüd-dar", 1\238 ; "Biharül-ənvar", 103\262 4 - "Xisal", səh. 621; "Tuhəfül-üqul", səh. 111; "Biharül-ənvar", 10\100 5 - "Əl-Mərasil", səh. 144 6 - "Əl-Firdəvs", 5\521

200

513. Allahın rəsulu (s): Öz paltarlarınızı yuyun, saçlarınızı səliqəyə salın, dişlərinizi fırçalayın, özünüzü bəzəyin, təmiz olun, (agah olun!) bəzi qövmlə buna riayət etmədiyi üçün qadınları əxlaqsızlığa düçar oldular.1

514. İmam Kazim (ə): Ata-babalarının vasitəsilə rəvayət edir: Allahın rəsulu (s) buyurdu: "Sizin hər biriniz, özünüzü həyat yoldaşlarınız üçün bəzəməlisiniz. Necə ki, həyat yoldaşınız da, sizin üçün bəzənir."Cəfər ibn Məhəmməd (ə) buyurrur: "Məqsəd, təmizliyə riayət etməklə özünüzü bəzəməkdir."2

515. İmam Kazim (ə): Kişinin öz həyat yoldaşı üçün bəzənməsi, qadının iffətinı artırar.3

516. "Əl-Kafi": Həsən ibn Cəhm rəvayət edir: Əbülhəsənin (ə) həna (xına) qoyduğunu gördüm. Soruşdum: Sənə qurban olum, xına qoymusan?Buyurdu: "Bəli. Kişinin öz həyat yoldaşı üçün bəzənməsi, qadının iffətinı artırar. Qadınlar, ərlərinin bəzənməyi tərk etdikləri üçün, əxlaqsızlığa düşürlər."Ardınca buyurdu: "Sən həyat yoldaşının özün kimi bəzənməmiş halını xoşlayırsanmı?"- Xeyir.- "O da, sənin kimi."

1 - "Tarixi-Dəmeşq", 36\124; "Tarixi-islam", Zəhəbi, 31\49; "Seyri-əlamün-nübəla", 18\259; "Kənzül-ümmal", 6\640 2 - "Əl-Cəfəriyyat", səh. 28; "Nəvadir", səh. 233; "Dəaimül-islam", 2\210 3 - "Məkarimül-əxlaq", 1\218; "Biharül-ənvar", 79\307

201

Sonra buyurdu: "Təmizlik, xoş ətirli olmaq, saçları səliqəyə salmaq və çox cinsi əlaqədə olmaq, peyğəmbərlərin xüsusiyyətlərindəndir."1 517. "Biharül-ənvar": Zərvan Mədaini rəvayət edir: İmam Rzanın (ə) hüzuruna getdim. Onun xına ilə bəzəndiyini gördüm. Soruşdum: Sənə qurban olum, xına qoymusan?Buyurdu: "Bəli. Xına qoymağın savabı var. Bilmirsənmi ki, üst-başını səliqəyə salmaq, qadının iffətini artırar. Sən istəyərsənmi ki, həyat yoldaşının yanına səliqəsiz, üst-başı dağılmış halda getdiyində, onu da özün kimi görəsən? Dedim: Xeyir.Buyurdu: " O da sənin kimidir."2

3\6Cinsi istəkləri təmin etməyə həvəsləndirmək

518. Allahın rəsulu (s): "İnsan zəif yaradılmışdır."3 Yəni; cinsi əlaqəni (birdəfəlik) tərk etmək qüdrətinə malik deyil4.5 519. Allahın rəsulu (s): Sizlərin hər biriniz, öz həyat yoldaşınızla, gümə günləri yaxınlıq edə bilmitsinizmi?

1 - "Əl-Kafi", 5\567 və 6\480; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 1\122; "Biharül-ənvar", 76\100 2 - "Biharül-ənvar", 76\100 3 - Nisa, 28 4 - Məqsəd, şəhvəti cilovlamağın nə qədər çətin olmasını və insanın bir canlı kimi, buna təbii şəkildə daha çox ehtiyac duymasını anlatmaqdır. (Mütərcim.) 5 - "Əl-Firdəvs", 4\419

202

Əgər buna riayət etsəniz, iki savab qazanacaqsınız: Özünüzün və həyat yoldaşınızın qüsl almasının savablarını.1

520. "Əl-Kafi": İshaq ibn İbrahim Cufi rəvayət edir: İmam Sadiqin (ə) belə buyurduğunu eşitdim: Allahın elçisi (s) Ümm Sələmənin otağına daxil oldu. Burnuna gözəl qoxular, iylər gəldi. Buyurdu:"Həvla sənin yanına gəlmişdi?"Ümm Sələmə dedi: Bəli. O, ərindən şikayət edir.Elə bu zaman Həvla bayıra çıxıb, dedi: Atam-anam sənə qurban olsun! Ərim mənə qarşı etinasızdır.Buyurdu: "Ey Həvla! Özünə daha çox fikir ver (qulluq göstər, əzin üçün bəzən)."- Elə bir ətir qalmayıb ki, ondan istifadə etməyəm. Amma o, yenəd də, mənə qarşı etinasızdır.- "Ey kaş, biləydi ki, sənə sarı üz gətirsə, (Allah dərgahında) necə mükafatlar (böyük savablar) ona nəsib olacaqdır?"- Mənə sarı üz gətirməklə, o, hansı savabları qavanacaq?-" Sənə üz gətirdiyi zaman, iki mələk onu ağuşuna alar. Ona Allah yolunda cihad edən şəxsin savabı əta olunar. Günahları, ağacın yarpaqları kimi yerə tğkülər. Qüsl etdiyi zaman, günahları yuyulub, təmizlənər."2

521. "Əl-Kafi": İshaq ibn Əmmar rəvayət edir: İmam Sadiqdən (ə) soruşdum ki; bir kişi həyat yoldaşı ilə

1 - "Şöbül-iyman", 3\98; "Əl-Firdəvs", 1\396; "Kənzül-ümmal", 16\349 2 - "Əl-Kafi", 5\496; "Biharül-ənvar", 22\124; "Dəaimül-islam", 2\191;"Əvaliyil-lai", 3\292

203

səfərə çıxıb, amma orada su yoxdur. Onlar cinsi əlaqədə ola bilərlərmi? Buyurdu: "Belə hərəkət emələrini bəyənmirəm, amma günaha düşmələrindən qorxsalar, eybi yoxdur."- Ləzzət almaq niyyətilə olsa, şəhvətlərini kontrol edə bilməsələr necə?- "Şəhvətini cilovlaya bilməyən şəxs, deməli, elə günaha düşməyindən qorxur."- Ləzzət almaq məqsədilə olsa necə?- "Halaldır."- Peyğəmbərdən (s) rəvayət olunur ki; Əbuzər bu barədə soruşduqda, buyurdu: "Hər vaxt harama düçar olsan, günahkarsan. Halal yolla cinsi əlaqədə olsan isə savab qazanıasan."- "Anlamadınmı ki, mən onun günaha düşməyindən qorxduğu zaman və ya halal yolla cinsi əlaqədə olmaq istədiyi vaxt mükafatlandırılacağını (savab qazanacağını) söylədim?"1

522. Allahın rəsulu (s): Allah-təalanın bu buyuruğu barəsində; "Nə bir ana, nə də bir ata uşağına görə zərər çəkməsin!"2 belə söylədi: Qadının (üşağa) süd verən dövründə, kişi onunla yaxınlıq etmək istəyirdi. Qdın dedi: İcazə vermirəm, çünki yenidən hamilə olmaqdan qorxuram. Yenidən hamilə olsam, südüm kəsilər və bu körpəni acından öldürərəm. Qadın (meyilli olduğu zaman) ərini yanına çağırdığı zaman

1 - "Əl-Kafi", 5\495; "Təhzibül-əhkam", 1\405; "Müstətrəfatüs-sərair", səh. 107 2 - Bəqərə, 232

204

isə o, deyərdi: Qorxuram ki, səninlə yaxınlıq etdiyimə görə (südün kəsilə,) övladımı öldürəm. Ona yaxınlaşmırdı. Sonra Allah-təala qadının kişiyə və kişinin qadına zərər verməsini qadağan etdi.1

4\6Qadının həyat yoldaşın cinsi ehtiyaclarını təmin

etməsi523. Allahın rəsulu (s): Qadının özünü ərinə təslim etmədən yatması rəva deyil. Libaslarını çıxarmalı, onun yatağına gəlməli və bədənini ona toxundurmalıdır. Belə etsə, deməli özünü ərinə təslim etmişdir.2

524. Allahın rəsulu (s): Hər xatv kişi qadınını (cinsi) ehtiyacılarını ödəmək üçün yanına çağırsa, mütləq getməlidir. Hətta təndir başında da (çörək bişirən halda) olsa belə.3

525. Allahın rəsulu (s): Kişi həyat toldaşını yatağına çağırdığı zaman, o, ərinə rədd cavabı versə və əri də, bundan narahat olub yatsa. Sübhədək mələklər o qadına lənət oxuyar.4

526. Allahın rəsulu (s): Ərinin yatağını tərk edən hər bir qadını, mələklər lənətləyər.5

1 - "Əl-Kafi", 6\41; "Təhzibül-əhkam", 7\418; "Təfsiri-Qummi", 1\76; "Vəsailüş-şiə", 14\137 2 - "Məkarimül-əxlaq", 1\508; "Vəsailüş-şiə", 14\126; "Əl-Firdəvs", 5\112 3 - "Sünəni-Tirmizi", 3\468; "Əs-Sünənül-kübra", 7\477; "Əl-Müsənnəf", İbn Əbi Şeybə, 3\399; "Kənzül-ümmal", 16\335 4 - "Səhihi-Buxari", 3\1182; "Səhihi-Müslim", 2\1060; "Kənzül-ümmal", 16\336; "Rövzətül-vaizin", səh. 411 5 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 3\258; "Hilyətül-övliya", 3\259; "Riyazüs-salihin", səh. 143

205

5\6Həyat yoldaşın cinsi ehtiyaclarını təmin etməyən

qadın tənqid olunması

527. "Əl-Möcəmül-əvsəd": Allah-təala hey bəhanə gətirən qadınları lənətləmişdir.Dedilər: Ey Allahın elçisi! Hey bəhanə gətirən qadınlar hansılardır? Buyurdu: "Əri onu yatağına çağıra, amma o deyə: Sonraya qalsın. Əri də naümid olub yata."1

528. İmam Sadiq (ə): Bir qadın Peyğəmbərin (s) yanına bir iş üçün gəldi. Peyğəmbər (s) ona buyurdu: "Sən də hey bəhanə gətirən qadınlardansanmı?"Dedi: Ey Allahın elçisi! Hey bəhanə gətirən qadınlar hansılardır?Buyurdu: "Əri onu (cinsi) ehtiyacı üçün yanına çağıra, amma qadın o qədər bu işi təxirə sala ki, əri mürgüləyib, yatsın. Belə qadını mələklər, əri yuxudan ayılana qədər lənətləyər."2

529. Allahın rəsulu (s): Qadınlara müraciətlə: Ərinizi özünüzdən uzaqlaşdırmaq üçün namazlarınızı uzatmayın.3

6\6

1 - "Əl-Möcəmül-əvsət", 4\346; "Kənzül-ümmal", 16\385; "Müsnədi-Əbi Yəla", 6\65 2 - "Əl-Kafi", 5\508; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\442; "Məkarimül-əxlaq", 1\469; "Əvaliyil-lai", 3\310; "Vəsailüş-şiə", 14\117 3 - "Əl-Kafi", 5\508; "Əvaliyil-lai", 3\310; "Vəsailüş-şiə", 14\117

206

Həyat yoldaşın cinsi ehtiyaclarını təmin etməyən kişinin tənqid olunması

530. Müsnədi- ibn Hənbəl: Abdullah ibn Əmir As rəvayət edir: Atam məni Qüreşydən olan bir qadınla evləndirdi. Amma mənim başım ibadətə və oruc-namaza elə qarışmışdı ki, ona heç əhəmiyyət belə vermirdim. Bir gün, Əmir As gəlinini görməyə gəldi. Onun yanına gedib, soruşdu: Ərini bəyəndinmi?Həyat yoldaşım cavab verdi: Çox yaxşı ərdir. O, qucağını mənə açmamış və hətta yatağımı belə tanımır.Atam üzünü mənə çevirib, danlamağa başladı: Mən, səni Qüreyşin adlı-sanlı ailəsindən olan bir qızla evləndirdim. Amma sən onun (cinsi) istəklərinə qarşı laqeydsən və belə işlər görürsən?!Sonra o, Peyğəmbərin (s) yanına getdi və məndən Həzrətə (s) şikayət etdi. Peyğəmbər (s) adam göndərib, məni yanına çağırdı. Mənə belə buyurdu: "Gündüzlər oruc tutursanmı?"Dedim: Bəli.

- "Gecələr namaz qılırsanmı?"- Bəli.- Amma mən, bəzən oruc tuturam, bəzən isə oruc

deyiləm. Həm namaz qılıram, həm də, (kifayət qədər) yatıram. Qadınlarla (həyat yoldaşlarımla) cinsi əlaqədə oluram. Kim mənim sünnəmdən (qoyduğum adətlərdən,

207

davranış tərzimdən) üz çevirsə, məndəm deyil."1

531. "Səhihi-Müslim": Ənəs rəvayət edir: Peyğəmbərin bəzi səhabələri, Həzrətin həyat yoldaşlarından onun şəxsi həyatındakı gizli rəftarları barəsində soruşdular. (Qadınlar aşağıdakı rəvayəti nəql etdilər: )Səhabələrdən biri dedi: Mən evlənməyəcəyəm. O biri dedi: Mən də, ət yemirəm. Başqası dedi: Mən də, qadınımla yaxınlıq etməyəcəyəm.Bu xəbər Peyğəmbərin qulağına gedib, çatdı. (Bir xütbəsində) Allah həmd-sən aoxuyub, buyurdu: Bəzi şəxslərə nə olub, nə üçün belə-belə sözlər danışırlar? Bir halda ki, mən gecələr həm yatıram, həm də namaz qılıram. Gündüzlər bəzən oruc tuturam, bəzən isə tutmuram. Qadınlarla evlənirəm. Kim mənim sünnəmdən (qoyduğum adətlərdən, davranış tərzimdən) üz çevirsə, məndəm deyil."2

532. "Əd-Divanül-mənsub iləl-imamil-Əli (ə)": Həztər Əlinin (ə) həyat yoldaşının (ona qarşı laqeydliyindən) şikayət edən bir qadınla, onun ərinin arasında mühakimə yürüdərdən buyurduğu kəlamlar (şerlər): Qadın dedi: Ərin alicənab və haramlardan uzaqdır.Gecələr oyaq və ibadətdədir.

1 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 2\549; "Hilyətül-övliya", 1\285; "Seyri-əlamün-nübəla", 3\90 2 - "Səhihi-Müslim", 2\1020; "Səhihi-Buxari", 5\1949; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 4\569; "Kənzül-ümmal", 3\31

208

Daim oruc tutar,Amma qorxuram ki, günaha bata.Çünki mənim (cinsi) istəklərimə qarşı etinasızdır.Əri cavab verdi: Mən qadınlara vurğun deyiləm,Heç bir zaman onlardan kam almaq istəmirəm.Yoz! Mən daim oyağam və namaz qılıram.Çünki günahkaram.Ey kaş, onlardan canımı qurtara biləydim!Həzrət Əli (ə) onların arasında belə mühakimə yürütdü:(Kişiyə müraciətlə: ) Sakit ol! Sən bu əməlinlə günah içlədirsən.Nmaz qılmaq və ibadət etmək, sənin borcundur.Amma üç gün oruc tut,Dörd gün ye.Dörd gecə isə qadınlardan ləzzət al.Sənin onları kişisiz qoymağa haqın yoxdur.1

533. "Səhihi-ibn Həbban": Əbu Musa Əşəri rəvayət edir: Osman ibn Məzunun arvadı, Peyğəmbərin qadınlarının yanına gəldi. Onlar Osmanın arvadının üst-başının səliqəsiz olduğunu gordükdə dedilər: Sənə nə olub? Qüreyş tayfasında sənin ərindən daha var-dövlətli kişi yoxdu! (Amma sən bu haldasan?)Dedi: Biz ondan ləzzət almırıq. Gündüzlər oruc tutur və gecələr ibadətlə məşğuldur.Peyğəmbər (s) evə gəldikdə qadınları əhvalatı ona danışdılar. Allahın elçisi (s) Osmanın görüşünə getdi. 1 - "Əd-Divanül-mənsub iləl-imamil-Əli (ə)", səh. 532-536; "Biharül-ənvar", 43\439

209

Ona buyurdu: "Ey Osman! Mən sənin üçün bir nümunə deyilləmmi7"Dedi: Nə olub, ey Allahın elçisi? Atam-anam sənə qurban olsun!Buyurdu: "Sən gecələr ibadətlə məşğul olur, gündüzlər də, oruc tutursan. Bir halda ki, həyat yoldaşının da sənin boynunda haqqı var. Öz bədəninin də, sənin boynunda haqqı var. Gecələr həm namaz qıl, həm yat. Bəzi günlər oruc tut, bəzi günlər isə ye."Bu hadisədən sonra Osmanın qadını (təzə gəlinlər kimi) xoş ətirlər vuraraq. Peyğəmbərin qadınlarının yanına gəldi. Onlra soruşdular: Nə olub? (Necə oldu ki, belə dəyişdin?)Dedi: Bizə də, başqalarına nəsib olandan, nəsib oldu."1

534. İmam Əli (ə): Osman ibn Məzun, Allahın elçisinin (s) yanına gəlib, dedi: "Ey Allahın rəsulu! Mənə (şeytan) vəsvəsə edir. Amma heç bir iş görmürəm, sizin göstərişinizi və əmrinizi gözləyirəm.Peyğəmbər (s) buyurdu: "Sənə nəyi vəsvəsə edir, ey Osman?"

- Mən yer üzünü (rahiblər, zahidlər kimi səfil halda) gəzib, dolanmaq istəyirəm.

- "Səyahətə çıxma (rahiblər, zahidlər kimi səfil halda gəzmə). Çünki bu iş ünün mənim ümmətimə məscidlər təyin olunub."

- Ət yeməyi özümə haram etmək istəyirəm.

1 - "Səhihi-ibn Həbban", 2\19; "Müsnədi-Əbi Yəla", 6\386; "Ət-Təbəqatül-kübra", 3\395; "Kənzül-ümmal", 3\47

210

- "Belə etmə. Mən ət yeməyi sevirəm və yeyirəm. Əgər istəydim ki, Allahdan hər gün mənə ət yeməyi nəsib etsin, bunu da edərdi."

- Mən özümü axtalamaq istəyirəm.- "Ey Osman! Özünü və ya başqasını axtalayan,

bizdən deyil! Mənim ümmətimin axtalanması oruc tutmaqladır."

- Xuləni (həyat yoldaşımı) özümə haram etmək istəyirəm.

- "Belə etmə, ey Osman! Mömin öz həyat yoldaşının əlindən tutduqda, Allah-təala ona on savab yazar və on günahını (əməl dəftərindən) silər. Onu öpsə, Allah-təala ona yüz savab yazar və yüz günahını (əməl dəftərindən) silər. Onunla cinsi əlaqədə olsa, Allah-təala ona min savab yazar və min günahını (əməl dəftərindən) silər.Mələklər onların hüzuruna gələr. Qüsl etsələr, suyun islatdığı saçının hər bir telinə bir mükafat verilər və bir günah silinər. Əgər bu soyuq gecədə olsa, Allah-təala mələklərinə buyurar: Bu iki bədəmə baxin ki, soyuq gecədə qüsl alırlar, çünki Mənim onların Tanrısı olduğuma inanırlar. Siz də şahid olun ki, mən bu iki bəndəmi bağışladım. Əgər onlar bu cinsi əlaqənin nəticəsində övlad sahibi olsalar, o, behiştdə valideynlərinin xidmətçisi olacaqdır."

Sonra Peyğəmbər (s) əlini Osmanın sinəsinə qoyub, buyurdu: Ey Osman! Mənim sünnəmdən (rəftarlarımdan,) üz çevirmə. Kim mənim

211

davranışlarımdan üz çevirsə (mənim kimi davranmasa,) qiyamət günü, mələklər onun qarşısını alaraq, (Kövsər) hovuzuma yaxın buraxmayacaqlar."1

535. İmam Sadiq (ə): Osman ibn Məzunun arvadı, Peyğəmbərin (s) yanına gəlib, dedi: Ey Allahın rəsulu1 Osman gündüzlər oruc tutur və gecələr isə ibadət edir! Peyğəmbər (s) əsəbləşərək ayaqqanılarını götürüb, çölə çıxdı. Allahın elçisi (s) Osmanın yanına getdi. Onun namaz qıldığını müşahidə etdi. Osman Peyğəmbəri (s) gördükdə, namazını qurtarıb, onun yanına gəldi. Peyğəmbər (s) ona buyurdu: "Ey Osman! Allah-təala məni rahib olaraq göndərmədi. Əsl həqiqədə, məni sadə və asan təkallahlıq dini ilə (sizə peyğəmbər) göndərdi. Mən həm oruc tuturam, həm namaz qılıram, həm də ki, həyat yoldaşımla cinsi əlaqədə oluram. Mənim gətirdiyim dini sevən şəxs, mənim sünnəmi (söylədiklərimi, davranış və rəftarlarımı) özünə nümunə götürməlidir. Məni sünnəmdən biri də, evlənməkdir!"2

536. İmam Sadiq (ə): Üç qadın Peyğəmbərin (s) yanına gəldilər. Onlardan biri dedi: Mənim ərim ət yemir. O biri dedi: Mənim ərim də, xoş ətirlərdən uaq durur. Üçüncüsü dedi: Mənin ərim isə qadınlarla yaxınlıq etmir.Peyğəmbər (s) əbasını çəkə-çəkə evdən bayıra çıxdı. Minbərə qalxaraq Allah həmd-sən oxuyub, buyurdu: 1 - "Dəaimül-islam", 2\190; "Əvaliyil-lai", 3\291; "Müstədrəkül-vəsail", 7\507 2 - "Əl-Kafi", 5\494; "Biharül-ənvar", 22\264

212

Nə üçün bəzi səhabələrim ət yemir, xoş ətirlərdən üz çevirir və qadınlarla cinsi əlaqədə olmurlar? Bir halda ki, mən ət yeyirəm, xoş ətirlərdən istifadə edirəm və qadınlarla cinsi əlaqədə oluram. Kim mənim sünnəmdən (qoyduğum adətlərdən, davranış tərzimdən) üz çevirsə, məndəm deyil."1 537. "Səhihi-Buxari": Əbu Cəhiyfə rəvayət edir: Peyğəmbər (s) Salmanla Əbu Dərdanı qardaşlıq əhdi oxutdu. Onları qardaş etdi. Bir gün Salman Əbu Dərdaya baş çəkməyə getdi. O, Ümm Dərdanın üst-başının pərakəndə və səliqəsiz olduğunu gördü. Soruşdu: Nə üçün bu vəziyyətdəsən?Ümm Dərda dedi: Qardaşın Əbu Dərda tərki-dünya olub!Əbu Dərda gəldi və Salmana yemək hazırlayaraq, dedi: Sən ye, mən orucam.Salman dedi: Sən yeməsən, mən də yeməyəcəyəm.Əbu Dərda yedi. Gecə olduqda, Əbu Dərda səhərədək oyaq qalıb, ibadətlə məşğulolmaq istədi. Salman ondan yatmasını xahiş etdi. Əbu Dərda yatdı. Yenidə gecənin bir vaxtı ayağa qalxıb, ibadətlə məşğul olmaq istədikdə, Salman yenə də, ondan yatmasını xahiş etdi. O da, yatdı. Səhərə yaxın Salman ayağa qalxıb, onu yuxudan ayıltdı. Hər ikisi namaz qılmağa başladılar. Sonra Salman dedi: Allahın sənin boynunda haqqı olduğu kimi, bədəninin də, sənin boynunda haqqı var. Hər kəsin haqqını özünə ver.

1 - "Əl-Kafi", 5\496; "Biharül-ənvar", 22\124

213

Ardınca Əbu Dərda Peyğəmbərin (s) yanına gəlib, əhvalatı ona danışdı. Allahın rəsulu (s) buyurdu: "Salman doğru deyib."1

538. "Sünəni-Əbi Davud": Aişə rəvayət edir: Peyğəmbər (s), Osman ibn Məunun ardınca adam yoladı və onu yanına çağırdı. Osman gəldi. Peyğəmbər (s) ona buyurdu: "Ey Osman, mənim sünnəmdən (adət-ənənəmdən, davranışlarımdan) üz çevirirsənmi?"Cavab verdi: Xeyir, ey Allahın rəsulu! Mən sənin yolunu getmək istəyirəm.Buyurdu: " Mən gecələr həm yatıram, həm də namaz qılıram. Gündüzlər bəzən oruc tuturam, bəzən isə tutmuram. Qadınlarla (həyat yoldaşlarımla) cinsi əlaqədə oluram. Allahdan qorx, ey Osman! Həyat yoldaşının da sənin boynunda haqqı var. Qonağının da sənin boynunda haqqı var. Öz bədəninin də, sənin boynunda haqqı var. Bəzi günlər oruc tut, bəzi günlər isə ye.Gecələr həm namaz qıl, həm yat."2

7\6Dörd aydan artıq həyat yoldaşı ilə intim əlaqədə

olmamağın pislənməsi

539. "Təhzibül-əhkam": Səfvan ibn Yəhya, İmam Rzadan (ə) soruşdu: Bir kişinin cavan xanımı var.

1 - "Səhihi-Buxari", 2\695; "Sünəni-Tirmizi", 4\608; "Səhihi-ibn Xəzimə", 3\309; "Riyazüs-salihin", səh. 83 2 - "Sünəni-Əbi Davud", 2\48; "Sünəni-Darəmi", 2\570; "Səhihi-ibn Həbban", 2\19; "Kənzül-ümmal", 3\33

214

Amma bir neçə ay, hətta bir il keçir onunla yaxınlıq etmir. Onu incitmək məqsədilə deyil, bəlkə müsibət gördükləri üçün belə edir. O, bu barədə günahkardırmı?İmam Rza (ə) buyurdu: "Dörd ay onunla cinsi əlaqədə olmasa günahkardır."1

8\6Cinsi əlaqə zamanı riayət olunması yaxşı olan

məsələlər

1- Güclü şəhvət540. İmam Rza (ə): Yalnız sənə güclü şəhvət üz gətirdikdə, cinsi əlaqədə ol.2

2- Məxfi məkan 541. Allahın rəsulu (s): Qarğadan üç xasiyyəti ibrət alın: Məxfi şəkildə cinsi əlaqədə olar, sübh tedən ruzi axtarmağa gedər və ehtiyatlı davranar.3 542. İmam Əli (ə): Allahın elçisi (s), beşikdə uşağın ata-anasına baxdığı halda, kişinin öz qadını ilə cinsi əlaqədə olmasından çəkindirdi.4

1 - "Təhzibül-əhkam", 7\412; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\45; "Vəsailüş-şiə", 14\110 2 - "Məkarimül-əxlaq", 1\393; "Əl-Fiqhül-mənsub iləl-İmamir-Rza", səh. 340; "Biharül-ənvar", 66\217 3 - "Xisal", səh. 100; "Üyuni-əxbarir-Rza", 1\257; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 1\482; "Rövzətül-vaizin", səh. 499; "Biharül-ənvar", 71\339 4 - "Əl-Cəfəriyyat", səh. 96; "Nəvadir", səh. 120; "Dəaimül-islam", 2\213; "Biharül-ənvar", 103\295

215

543. İmam Sadiq (ə): Uşaq olan otaqda, kişi həyat yoldaşı və ya kənizi ilə cinsi əlaqədə olmamalıdır. Çünki bu iş (gələcəkdə, uşağın zehnində) zina (xatirəsi, meyli) yaradar.1

3- Mülaibə2

544. "Tarixi-Bağdad": Cabir rəvayət edir: Allahın elçisi (s) (bizi), öncə isinişmə (hazırlıq) olmadan, yaxınlıq etməkdən çəkindirdi.

545. Allahın rəsulu (s): Üç şey (həyat yoldaşına) zülm etməkdir: ... Kişinin qadını ilə, qabaqcadan hazırlıq olmadan, "xəbər göndərmədən": zarafat və öpüş olmadan; cinsi əlaqəyə girməsi. Sizilərdən heç kim öz qadını ilə heyvanlar kimi3 cinsi əlaqədə olmasın!4

546. Allahın rəsulu (s): Üç şey kişinin acizliyinin nişanəsidir: … Üçüncü budur ki, kişi qadını ilə (bir miqdar) söhbət etmədən, isinişmədən və qucaqlaşmadan, birbaşa cinsi əlaqəyə girsin. Bir halda ki, o, özünü razı salsın, amma qadını ondan razı qalmasın.5 547. İmam Sadiq (ə): ... Sizlərdən hər biriniz, öz qadınınızla yaxınlıq etməmişdən öncə, aranızda bir

1 - "Əl-Kafi", 5\499; "Təhzibül-əhkam", 7\414; "Əl-Məhasin", 2\36 2 - Cinsi əlaqədən öncə hazırlıq, isinişmək. (Mütərcim.) 3 - Məqsəd, hazırlıqsız cinsi əlaqədə olmamaqdır. (Mütərcim.)4 - "Kənzül-ümmal", 9\36 5 - "Əl-Mühəccətül-beyza", 3\110

216

miqdar zarafatlaşma və isinişmə olsun. Çünki bu, sonra görəcəyiniz işi daha həzz verici edir.1

4- Gecikdirmək 548. Allahın rəsulu (s): Sizlərdən hər biriniz, qadınınızla cinsi əlaqədə olmamışdan öncə onu da həyəcanlandlrsın. Əgər qadınınızdan əvvəl şəhvətiniz doyarsa, onun da şəhvətini söndürməmiş, ondan öncə ayağa qalxmayın.2 549. Allahın rəsulu (s): Sizlərdən hər biriniz, həyat yoldaşınızla cinsi əlaqədə olarkən, ondan öncə ayağa qalxmasın.3 550. Allahın rəsulu (s): Kişi qadını ilə yaxınlıq etdiyi zaman, xoruz kimi olmamalıdır (bir anda uçub-enməməlidir). Bəlkə bir az gecikdirməlidir ki, qadın da, onun aldığı həzzi ala bilsin (onun çatdığı həzzə çata bilsin).4

551. Allahın rəsulu (s): İbn Qəddah, İmam Sadiqdən (s) rəvayət edir: Allahın elçisi (s) buyurdu: Quşlar kimi cinsi əlaqədə olmayın. Cinsi əlaqənin müddətini uzadaraq, (qadınlarınızın da, son həzzə çatması üçün) gecikdirin.5

552. İmam Əli (ə): Sizlərdən hər biriniz, həyat yoldaşınızla cinsi əlaqədə olarkən, ondan öncə ayağa

1 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\559; "Məkarimül-əxlaq", 1\459; "Vəsailüş-şiə", 14\82 2 - "Müsnədi-Əbi Yəla", 4\183; "Kənzül-ümmal", 16\344 3 - "Əl-Kafi", 5\567; "Dəaimül-islam", 2\212; "Biharül-ənvar", 103\295 4 - "Əl-Firdəvs", 1\294 5 - "Əl-Kafi", 5\497; "Təhzibül-əhkam", 7\413; "Vəsailüş-şiə", 14\82

217

qalxmasın. Çünki qadınların da (özlərinə məxsus cinsi) istəkləri var.1

5- Zikr və dua oxumaq 553. Allahın rəsulu (s): Ahay! Szilərdən hər kim həyat yoldaşı ilə yaxınlıq etmək istəsə, əvvəlcə belə dua etsin: "Allahın adı ilə. İlahi! Bizi şeytanın şərindən və bizə verdiyin hər ruzidən uzaqlaşdır." Bununla da, əgər bu yaxınlığın nəticəsində övlad sahibi olsalar, şeytan heç bir zaman ona zərər yetirə bilməz.2

554. İmam Baqir (ə): Övlad sahib olmaq istədikdə, cinsi əlaqədən öncə belə dua et: İlahi! Mənə övlad qismət et və övladımı isə əyri-əskiyi olmadan sağlam bədənli, pərhizkar insanlardan qərar ver. Onun aqibətini xeyirli et.3 555. İmam Baqir (ə): Əbdür-rəhman ibn Kəsir: İmam Sadiqin (ə) yanında əyləşmişdim. Həzrət (ə) şeytanın (insan, övlad sahibi olmaq istədikdə) vəsvəsəsindən elə danışdı ki, qorxdum. Dedim: Sənə qurban olum! Onun şərindən neçə yaxa qurtarmaq olar? Buyurdu: "Həyat yoldaşınla yaxınlıq etməmişdən öncə belə dua et: Bağışlayan və mehriban Allahın adı ilə. Ondan başqa tanrı yoxdur. Yerlərin və göylərin yaradanıdır. İlahi! Əgər bu gecə mənə canişin (övlad)

1 - "Xisal", səh. 637; "Tuhəfül-üqul", səh. 125; "Biharül-ənvar", 103\287 2 - "Səhihi-Buxari", 5\2367; "Səhihi-Müslim", 2\1058; "Əl-Kafi", 5\503; "Biharül-ənvar", 77\66 3 - "Əl-Kafi", 6\10; "Təhzibül-əhkam", 7\411; "Vəsailüş-şiə", 14\82

218

qismət etmək məqsədin vardırsa, şeytanın ondan bəhrələnməsinin qarşısını al. Onu şeytandan və onun şərrindən uzaq və pak saxla. Sən ən ali həmd-sənaya layiqsən."1

554. İmam Sadiq (ə): Szilərdən hər kim həyat yoldaşı ilə yaxınlıq etmək istəsə, əvvəlcə Allahı yad etsin (və "Bismillah"-"Allahın adı ilə" desin). Çünki bu zaman Allahı yad etsməsə, şeytan onun dünyaya gətirdiyi övladda öz payını (şərrini, fitnəsini) qoyar...2

6- Dəstəmaz almaq557. Allahın rəsulu (s): Szilərdən hər kim həyat yoldaşı ilə cinsi əlaqəyə girdikdən sonra, yenidən bu işi təkrarlamaq istəsə, dəstəmaz alsın. Çünki dəstəmaz almaq onun yenidən yaxınlıq etməyinə həvəs (nəşat) qatar.3

558. Allahın rəsulu (s): Szilərdən hər kim həyat yoldaşı ilə yaxınlıq etdikdən sonra, bu işi təkrarlamaq istəsə, aradakı fasilədə dəstəmaz alsın.4

559. Allahın rəsulu (s): Möhtəlim5 olmuş kişinin, qüsl almadan, həyat yoldaşı ilə cinsi əlaqəyə girməsi məkruhdur. Çünki möhtəlim olduqdan sonra yaxınlıq etsə, bunun nəticəsində sahib olduğu övlad dəli olsa,

1 - "Əl-Kafi", 5\503; "Əvaliyil-lai", 3\305; "Təfsiri-Əyyaşi", 2\300; "Vəsailüş-şiə", 14\97 2 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\404; "Biharül-ənvar", 63\201 3 - "Səhihi-ibn Həbban", 4\12; "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 1\347; "Kənzül-ümmal", 16\280; "Əs-Sünənül-kübra", 1\3144 - "Səhihi-Müslim", 1\249; "Sünəni-Əbi Davud", 1\56; "Sünəni-ibn Macə", 1\193; "Kənzül-ümmal", 16\343 5 - Yuxuda cənabət olmuş

219

özündən başqa heç kimi danlamasın (özünü günahkar bilsin).1

9\6Cinsi əlaqə zamanı üzaq qalınması məsləhət olan

məsələlər

1- Cinsi əlaqədə ifrat etmək560. "Mən la yəhzərühül-fəqih": Allahın rəsulu (s) buyurdu: Kim əbədi yaşamaq istəyirsə, doğrusu, əbədi yaşamaq mümkün deyil. Amma (belə istəyi olan, uzunömürlü olmaq istəyən,) sübh yeməyi yesin, gözəl (rahat) ayaqqabı geyinsin, geyimi yüngül olsun və qadınlarla çox cinsi əlaqədə olmasın.Soruşsular: Ey Allahın elçisi! Geyimin yüngül olmağından mədqsəd nədir?Buyurdu: "Borcun az olması."2

554. İmam Əli (ə): "Cima3 nədir?"-deyə soruşulduqda, buyurdu: Utanmaq pərdəsinin kənara gedir, övrətlər qovuşur, bu (sanki) dəliliyə ən çox oxşayan haldır. Intim əlaqədə olmaqda ifrat etmək, insanı qocaldar. (Haram yolla bu işi) görüb qurtardıqdan sonra özünə gəldikdə, peşman olur. Bu işin halal meyvəsi, övladdır. Diri qalsa, valideynini

1 - "Təhzibül-əhkam", 7\239; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\383; "Xisal", səh. 616; "Əmali-Səduq", səh. 321; 2 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\555; "Məkarimül-əxlaq", 1\459; "Üyuni-əxbarir-Rza", 1\38; "Dəaimül-islam", 2\144 3 - Cinsi əlaqə.

220

məşəqətə salır. Ölsə, valideynləri (yenə də), onun üçün qəm-qüssəyə batır.1

2- Tox olan halda əlaqəyə girməmək562. Allahın rəsulu (s): Sizlərdən heç kim, qarnı tox olduğu halda və (bağırsaqlarınız dolu olduğu,) ayaqyoluna getməyə ehtiyac duyduğu zaman, cinsi əlaqəyə girməsin. Çünki bu iş, babasil xəstəliyi yaradır. Sidik kisəniz dolu olan zaman da, intim əlaqəsinə girməyin. Çünki bu iş, fistul xəstəliyi yaradır.2

3- Üzü qibləyə intim əlaqəsində olmaq563. İmam Əli (ə): Peyğəmbərin (s) çəkindirdiyi əməllərdən bəhs etdiyi zaman, buyurdu: O həzrət (s), kişinin öz qadını ilə üzü qibləyə olduqları halda, cinsi əlaqəyə girməsindən çəkindirdi.3

4- Cinsi əlaqə zamanı baqşqa qadını təsəvvür etmək564. Allahın rəsulu (s): Əmirəl-mömininə (ə) tövsiyələrinin birində buyurur: "Ey Əli! Həyat yoldaşınla, başqa qadını təsəvvür edərək, cinsi əlaqəyə girmə. Çünki belə olduqda, dünyaya gələcək

1 - "Qürərül-hikəm", h. 4943; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", səh. 234 2 - "Əl-Firdəvs", 5\128; "Kənzül-ümmal", 16\3553 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\6; "Əmali-Səduq", səh. 510; "Əl-Kafi", 5\560; "Qürbül-əsnad", səh. 140; "Məkarimül-əxlaq", 2\308

221

övladının xain, iki üzlü və dəli olacağından qorxuram.1

565. Allahın rəsulu (s): Əmirəl-mömininə (ə) tövsiyələrinin birində buyurur: "Ey Əli! Həyat yoldaşınla, başqa qadını təsəvvür edərək, cinsi əlaqəyə girmə. Çünki belə olduqda, dünyaya gələcək övladın, ya quldur, ya da ki, zalımlara köməkçi olar. Bir dəstə (günahsız) insan onun əli ilə həlak olar.2

5- Cinsi qürdrəti ilə lovğalanmaq 566. Allahın rəsulu (s): Çox cinsi əlaqədə olmağı ilə lovğalanmaq, haramdır.3

6- İntim macəralarını başqasına dannışmaq567. "Müsnədi-ibn Hənbəl": Əsma binti Yəzid mənə rəvayət etdi ki; O, Peyğəmbərin (s) yanında, bir qrup qadın və kişi ilə birlikdə əyləşmdiyi zaman, Allahın rəsulu (s) buyurub: "Kişi qadını ilə birlikdə olan əhvalatını (cinsi əlaqəsini) başqalarına danışır və ya qadın əri ilə birlikdə olan əhvalatından (cinsi əlaqəsindən) başqalarının yanında söhbət açır."Cəmiyyət sükut etdi. Mən dedim: Bəli (bəzən belə olur). Ey Allahın rəsulu! Həm qadınlar və həm də, kişilər bu haqda bir-birilərinə öhbət açırlar.

1 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\552; "İləlüş-şəraye", səh. 551; "Əl-İxtisas", səh. 133; "Məkarimül-əxlaq", 1\456; "Biharül-ənvar", 103\281 2 - "İləlüş-şəraye", səh. 516; "Əl-İxtisas", səh. 134; "Biharül-ənvar", 103\282; "Əvaliyil-lai", 3\308 3 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 4\58; "Müsnədi-Əbi Yəla", 2\136; "Şöbül-iyman", 4\314; "Əl-Firdəvs", 2\347; "Kənzül-ümmal", 16\349

222

Buyurdu: "Heç bir zaman belə etməyin! Bilirsinizmi bu əməliniz nəyə oxşayır?! Sanki erkək şeytan dişi şeytanla küçədə (insanların arasında) cinsi əlaqədə olur və camaat onlara tamaşa edirlər."1

568. Allahın rəsulu (s): Qiyamət günü, Allah-təalanın yanında ən pis məqam (əməl), qadını ilə cinsi münasibətlərini insanların arasında faş edən kişiyə aid olacaq.2 569. "Əməlül-yəvm vəl-leylə": Allahın rəsulu (s) buyurdu: "Otağının qapısını bağlayan, pərdəsini çəkən kişinin, Allahın da, onların sirlərini örtdüyü bir halda, evdən çölə çıxıb -"Mən qadınımla belə etdim, elə etdim"- deməsi, mümkündürmü?! (Yəni; bu qədər məntiqsiz və ədəbsiz bir davranış ola bilərmi?!) Bir cavan qız ayağa qalxıb, dedi: Allaha and olsun ki, bəzi kişilər və qadınlar belə hərəkət edirlər!Allahın rəsulu (s) buyurdu: " Bilirsinizmi bu əməliniz nəyə oxşayır?!"Dedilər: Nəyə oxşayır?Buyurdu: Sanki erkək şeytan dişi şeytanla küçədə rastlaşdığı zaman, (insanların arasında) cinsi əlaqədə olur və camaat onlara tamaşa edirlər."3

570. "Əl-Möcəmül-kəbir": Əbu Ümamə rəvayət edir: Bir gün Peyğəmbərin (s) yanında bir qadın əyləşmişdi və o, üzünü qadına tutub, buyurdu: "Mən 1 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 10\439; "Əl-Möcəmül-kəbir", 24\162; "Kənzül-ümmal", 16\357 2 - "Səhihi-Müslim", 2\1060; "Sünəni-Əbi Davud", 4\268; "Əl-Müsənnəf", İbn Əbi Şeybə, 3\449; "Kənzül-ümmal", 16\375 3 - "Əməlül-yəvm vəl-leylə", səh. 217; "Sünəni-Əbi Davud", 2\253; "Tarixi-Dəmeşq", 67\327; "Kənzül-ümmal", 16\375

223

güman edirən ki, siz (qadınlar) xəlvətdə ərlərinizlə etdiyiniz əməllər haqında başqalarına danışırsınız, doğrudurmu?"Qadın cavab verdi: Bəli, Allaha and olsun. Atam-anam sənə qurban olsun, ey Allahın rəsulu! Biz bununla fəxr edirik.Allahın elçisi (s) buyurdu: "Belə etməyin. Çünki Allah-təala belə hərəkət edənləri özünə düşmən sayar."1

10\6Cinsi əlaqənin haram olduğu yerlər

1- Heyizli2 olan qadınla cinsi əlaqədə olmaqفاعتزلوا أذى هو قل المحيض عن يسئلونك و -

فإذا يطهرن حتى تقربوهن ال و المحيض في النساء رن يحب الله إن الله أمركم حيث من فأتوهن تطه ابين رين يحب و التو المتطه

Qurani-kərim:- "(Ya Rəsulum!) Səndən heyz (aybaşı) barəsində sual edənlərə söylə: “Heyz əziyyətli bir haldır. Heyz zamanı qadınlardan kənar olun, (heyzdən) təmizlənməyənə qədər onlarla yaxınlıq etməyin, təmizləndikdən sonra isə Allahın sizə əmr etdiyi yerdən (buyurduğu qayda üzrə) onlara yaxınlaşın!” Allah (günahından) tövbə edənləri, (təmiz və) pak olanları sevər!"3 Hədislər:

1 - "Əl-Möcəmül-kəbir", 8\209; "Kənzül-ümmal", 16\355 2 - 3 - Bəqərə, 222

224

571. Allahın rəsulu (s): Həyat yoldaşı heyizli olduğu halda onunla cinsi əlaqədə olan şəxsin övladı, anadangəlmə cüzam, alaca xəstəliyinə tutulsa; özündən başqa heç kimi qınamasın.1

572. "Təhzibül-əhkam": Eys ibn Qasim rəvayət edir: İmam Sadiqdən (ə) kişinin öz qadını ilə heyz halında cinsi əlaqəyə girməsi haqda soruşdum. Buyurdu: "Belə iş etməsin! Çünki Allah-təala, qadınla heyizli olan vaxt cinsi əlaqədə olmağı qadağan edib."2

573. İmam Sadiq (ə): Bzimlə yalnız napak doğulanlar və ya heyz halında bünövrəsi qoyulanlar, düşmənçilik edər.3 574. "Əl-Kafi": Əzafir Seyrəfi rəvayət edir: İmam Sadiq (ə) buyurdu: "Bu naqis yaranmış (əlil və ya səmə) məxluqları görürsənmi?"Dedim: Bəli.Buyurdu: "Bunlar, valıdeynləri heyizli vaxtı yaxınlıq edənlərin övladlarıdır."4

575. İmam Sadiq (ə): Heyizli qadın, bu müddət ərzində səbir etməlidir. Namaz qılmamalı və həyat yoldaşı ilə yaxınlıq etməməlidir.5

576. "Dəaimül-islam": Əhli-beytdən rəvayət olunan hədislərə əsasən, qadın heyizli və nifaslı olduğu

1 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 1\961; "Məkarimül-əxlaq", 1\459; "Əl-Məhasin", 2\41; "Əvaliyil-lai", 3\307; "Vəsailüş-şiə", 2\568 2 - "Təhzibül-əhkam", 1\164; "Vəsailüş-şiə", 2\576 3 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 1\96 4 - "Əl-Kafi", 5\539; "İləlüş-şəraye", səh. 82; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 1\96; "Əvaliyil-lai", 3\307; "Biharül-ənvar", 81\86 5 - "Əl-Kafi", 3\88; "Təhzibül-əhkam", 1\106; "Vəsailüş-şiə", 2\543

225

zaman, paklaşmayana qədər, ərinin onunla cinsi əlaqədə olması haramdır1.2

2- Məsciddə etikaf3 saxlayarkən cinsi əlaqədə olmaq

تلك المساجد في عاكفون أنتم و تباشروهن ال و للناس آياته الله يبين كذلك تقربوها فال الله حدود

يتقون لعلهمQurani-kərim: "Məscidlərdə ibadətdə (etikafda) olduğunuz zaman onlarla (qadınlarınızla) yaxınlıq etməyin. Bunlar (bu hökmlər) Allahın hədləridir, bunları aşmayın! Allah (insanlara) hökmlərini bu cür bildirir ki, müttəqi olsunlar!"4

Hədislər:

1 - "Dəaimül-islam", 1\127; "Biharül-ənvar", 81\118; Bununla bağlı, əlavə məlumat toplamaq üçün risalələrdə mövcud olan heyiz və nifas məsələlərinə müraciət edin. (Mütərcim.) 2 - "Təfsiri-Mizan"da qədim xalqların heyiz halında olan qadınlarla müxtəlif formada xoşagəlməz davranışları haqda məlumat verilmişdir. Bəzi xalqlar heyizli qadınla bir yerdə yemək yeməz, su içməz, oyurub-durmazdı. Heyizli qadın bir növ sanki tərk edilərdi. Ərəblər də, buna oxşar adət-ənənələri qoruyub saxlayırdılar. Amma onlar, o zamanlar, qan tökməyə və müharibəyə meyilli bir xalq olduqları üşün, heyizli qadınla cinsi əlaqəyə girməyə daha çox həvəs göstərirdilər. Çünki, onlar elə fikirləşirdilər ki, spermanın, dölün bünövrəsi qan içində qoyularsa, dünyaya gələcək övlad da, qan tökən və qana həris olar. Bu da, vahiliyyət dövründəki ərəblər üçün fəxr sayılırdı. İslam dini heyizli qadınla cinsi əlaqəni qadağan etməklə birlikdə, həm ona dəyər vermiş və həm də, bu lazımsız adət-ənənənin qarşısını almışdır. (İxtisarla). "Əl-Mizan fi Təfsiril-Quran", 2\208 3 - Məsciddə icra olunan xüsusi ibadət növü. Əlavə məlumat toplamaq üçün risalələrdə mövcud olan etikaf məsələlərinə müraciət edin. (Mütərcim.) 4 - Bəqərə, 187

226

577. "Mən la yəhzərühül-fəqih": Zürarə rəvayət edir: İmam Baqirdən (s) soruşdum: Etikaf saxlayan şəxs cinsi əlaqədə ola bilərmi?Buyurdu: "Etitikaf saxladığı zaman cinsi əlaqədə olan şəxs, zihar1 edib, gecə həyat yoldaşı ilə intim əlaqəsində olan şəxsin kəffarəsi miqdarında kəffarə ödəməlidir. Gündüz vaxtı bu işi görsə, iki qat kəffarə ödəməlidir."2 578. "Əl-Kafi": Səmaə ibn Mehran rəvayət edir: Etikaf saxlayan şəxsin həyat yoldaşı ilə cinsi əlaqəyə girməsi haqda soruşdum. Buyurdu: "O, Ramazan ayında bir gün orucunu yeyən şəxs kimidir."3

579. "Əl-Kafi": Həsən ibn Cəhm rəvayət edir: Əbül-həsəndən (ə) etikaf saxlayan şəxsin həyat yoldaşı ilə cinsi əlaqəyə girməsi haqda soruşdum. Buyurdu: "Etikaf saxladığı müddətdə, istər gecə olsun, istərsə də, gündüz, həyat yoldaşı ilə cinsi əlaqəyə girə bilməz."4

1 - Risalələrə müraciət edin. 2 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 2\188; "Əl-Kafi", 4\179 3 - "Əl-Kafi", 4\179 4 - "Əl-Kafi", 4\180

227

Yeddinci fəsil

Dua etmək1\7

Ailə üçün dua etməkترحمنا و لنا تغفر لم إن و أنفسنا ظلمنا ربنا قاال

الخاسرين من لنكونن -(*) المخرجين من لتكونن لوط يا تنته لم لئن قالوا -

ني رب( *) القالين من لعملكم إني قال أهلي و نج ا يناه يعملون مم أجمعين أهله و )*( فنج

Qurani-kərim:- (Adəm və Həvva:) "Ey Rəbbimiz! Biz özümüzə zülm etdik. Əgər bizi bağışlamasan, rəhm etməsən, biz, şübhəsiz ki, ziyana uğrayanlardan olarıq!”- dedilər."1

- Onlar dedilər: "Ey Lut! Əgər (bu sözlərinə, bizi danlamağa) son qoymasan, (öz yurdundan) mütləq qovulacaqsan!" (Lut) dedi: "Həqiqətən, mən sizin

1 - Əraf, 23

228

əməlinizə nifrət edənlərdənəm! Ey Rəbbim! Məni və ailəmi bunların gördüyü (pis) işdən (onların bəd əməllərinin cəzasından) qurtar!" 1

Hədislər:580. Allahın rəsulu (s): Cəbrayıl mənim yanıma gəlib, dedi: "Ey Məhəmməd!... De: İlahi! Ey əzəmətli nurun sahibi! Ey möhtəşəm kürsünün maliki!... Dostlarına və sənə itaət edənlərə bəxş etdiyin kimi, mənə də, (lütf və mərhəmət) əta et! Çünki mən də sənə iman gətirmişəm və sənə təvəkkül edirəm. Sənin dərgahına tövbə edirəm və qayıdış sənə doğrudur. Bütün yaxşılıqları mənə, həyat yoldaşıma və övladıma qismət et. Bütün pislikləri məndən, həyat yoldaşımdan və övladımdan uzaq tut. Sən mehriban və bəndələrinə nəvaziş göstərənsən. Sən yerləri və göyləri yenidən yaradansan."2

581. Allahın rəsulu (s): İlahi! Dünya və axirətdə, Sənin məni əfv etməyini və əmin-amanlıq bəxş etməyini istəyirəm. İlahi! Dinimi, ailəmi və mal-dövlətimi əmin-əmanlıqda saxla və bizi əfv et. İlahi! (Eyiblərimin) çılpaqlıqlarını ört və qorxularma əmin-əmanlıq bəxş et. Məni qabaqdan, arxadan, sagdan-soldan və başımın üzərindən qoru, mühafizə et. Ayağımın altından yerə gömülməyimdən, Sənə pənah aparıram!3 582. İmam Sadiq (ə): Atam belə dua edərdi: "İlahi! Əzab və bədbəxtliyə düçar olmaqdan, düşmənlərin

1 - Şüəra, 167-170 2 - "Əl-İqbal", 1\ 239; "Əl-Bələdül-əmin", səh. 231; "Əl-Misbah", Kəfhəmi, səh. 833; "Biharül-ənvar", 98\10 3 - "Sünəni-ibn Macə", 2\1273; "Adabül-müfrəd", səh. 351; "Misbahül-mütəcəhhid", səh. 336; "Biharül-ənvar", 97\234

229

danlağından Sənə pənah aparıram. Kasıblıqdan və hər bir yükdən Sənə pənah aparıram. Həyat yoldaşımın, övladlarımın və mal-dövlətimin pis gününü görməkdə, Sənə pənah aparıram."1 583. İmam Sadiq (ə): Mal-dövlətinizi və ailənizi bu dua ilə mühafizə edin. Bu duanı işa namazından sonra oxuyun: "Özümü, övladlarımı, ailəmi və mal-dövlətimi hər şeytanın və çalan şeytanın2 və hər bir bəd nəzərin şərrindən Allah-təalanın kamil kəlimələrinin pənahına tapşırıram."Bu duanı Cəbaryıl Həsən (ə) və Hüseyn (ə) üçün oxumuşdu.3

584. İmam Sadiq (ə): Atam duasında deyirdi: "İlahi! Məni islah et. Çünki mənim yanımda ən əhəmiyyətli şəxs, elə özüməm. İlahi! Övladlarımı mənim üçün islah et. Çünki onlar mənim qol-qanadımdır. Çünki onlar mənim ətim-qanımdır. İlahi! Mənim bütün (müsəlman) bacı-qardaşlarımı və dostlarımı mənim üçün islah et. Çünki onların saleh əməlli olması, elə mənim saleh əmlləi olmağım deməkdir.4

2\7Ata-ana üçün dua etmək

يقوم يوم للمؤمنين و لوالدي و لي اغفر ربنا - الحساب

1 - "Əl-Kafi", 2\526; "Məkarimül-əxlaq", 2\27; "Misbahül-mütəcəhhid", səh. 95; "Biharül-ənvar", 86\264 2 - Bəlkə də, məqsəd ilandır. 3 - "Tibbül-əimmə li ibni-Bəstam", səh. 119; "Təhzibül-əhkam", 2\116; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 1\470; "Məkarimül-əxlaq", 2\44 4 - "Qürbül-əsnad", səh. 8; "Biharül-ənvar", 95\351

230

و مؤمنا بيتي دخل لمن و لوالدي و لي اغفر رب - الظالمين تزد ال و المؤمنات و للمؤمنين تبارا إال

حمة من الذل جناح لهما اخفض و رب قل و الر صغيرا ربياني كما ارحمهما -

Qurani-kərim: - "Ey Rəbbim! Haqq-hesab çəkilən gün (qiyamət günü) məni, ata-anamı və möminləri bağışla!"1 - "Ey Rəbbim! Məni, ata-anamı, mənim evimə (yaxud məscidimə) mömin kimi daxil olan kimsəni və (qiyamət gününə qədər olacaq) bütün mömin kişiləri və qadınları bağışla. Zalımların isə ancaq və ancaq həlakını (ölümünü) artır!"2 - "Onların hər ikisinə acıyaraq mərhəmət qanadının altına alıb: “Ey Rəbbim! Onlar məni körpəliyimdən (nəvazişlə) tərbiyə edib bəslədikləri kimi, Sən də onlara rəhm et!” -de."3

Hədislər:585. Allahın rəsulu (s): Ata övladı üçün dua etsə, sanki əli ilə təhvil alar. (Həmin an qəbul olar.)4 586. Allahın rəsulu (s): Bir şəxs öz valıdeynləri ilə pis davranır. Amma onlar dünyadan gedəndən sonra (səmimi qəlbdən peşman olaraq,) ata-anası üçün dua edir. Onu(n bu işini Tanrı dərgahında) valideynlərinə qarşı yaxşılıq etmiş kimi qələmə alarlar.5

1 - İbrahim, 41 2 - Nuh, 28 3 - İsra, 24 4 - "Əl-Firdəvs", 2\2135 - "Şöbül-iyman", 6\201; "Ehyau ülumid-din", 4\711; "Əd-Dürrül-mənsur", 5\267

231

587. Allahın rəsulu (s): Allah-təala (qiyamət günü) bəndəni(n məqamını) bir dərəcə yuxarı qaldırdıqda, o, soruşar: İlahi! Bu məqam nə üçün mənə əta olundu?Allah-təala buyurar: "Övladının sənin haqqında etdiyi duaya görə."1

588. Allahın rəsulu (s): Allah-təala behiştdə öz saleh əməlli bəndəsinin məqamını bir dərəcə ucaldar. Bəndə deyər: İlahi! Bu məqam nə üçün mənə əta olundu?Allah-təala buyurar: "Övladının sənin haqqında etdiyi bağışlanma duasına görə."2

589. "Məhcüd-dəəvat": Həzrət Yusifin (ə) çətinliyə düşdüyü zaman zikr etdiyi dua: Ey çarəsizlərə rəhm edən! Ey danışanların durisini verən! Ey aləmlərin Rəbbi!... Ey günahları bağışlayan! Ey gizlinlərdən xəbərdar olan! Ey eyibləri örtən! Səndən diləyim budur ki, Məhəmmədə və onun Əhli-beytinə öz salamlarını göndərəsən! Məni və ata-anamı bağışlayasan. Bizim (əməllərimiz) haqda bildiklərini əfv edəsən. Sən tükənməz qüdrət və ailicənablıq sahibisən.3

590. İmam Zeynül-abidin (ə): İlahi! Muhəmmədə qulun və peyğəmbərinə, pak ailəsinə salam yetir, özümün ən üstün rəhmətini bərəkətini, və salamını onlara məxsus et.İlahi! Ata-anama da öz yanından kəramətinlə salam and et, ey rəhm edənlərin rəhm edəni! və hüquqlarından bilməyimə lazım olan şeyləri mənə ilham et, vacib işlərdən hamısını məndən ilham et, 1 - "Əs-Sünənül-kübra", 7\126; "Əd-Dua", Təbərani, səh. 375 2 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 3\584; "Əl-Möcəmül-əvsət", 5\210 3 - "Məhcüd-dəəvat", səh. 368; "Biharül-ənvar", 95\171

232

sonra ilham etdiyin şeylərdə məni işə yönəlt, yardım et ki, anlatdığın şeyləri həyata keçirim ki, tə’lim etdiyin şeyi görək əlimdən çıxmasın, bədənimdə görəcəyim işi yerinə yetirdikdə ağırlaşmasın.İlahi! Muhəmməd və onun soyuna salam yetir və onun vücudu ilə bizə ucalıq verdiyin kimi Muhəmməd və onun soyuna salam yetir, O Həzrətin səbəbi ilə insanların üzərinə bizdən bir haqq qoyduğun kimi Muhəmməd və onun soyuna salam yetir. İlahi! Elə et ki, ata-anamın heybətindən qüd-rətli sultanın heybətindən qorxduğum kimi qorxum və hər ikisinə mehriban ana kimi yaxşılıq nəzə-rimdə sözlərini yuxu tutanın yuxusundan şirin olsun, susuz olana verilən şərbətdən ləzzətli olsun ki, onların istəklərini öz istəklərimdən üstün tutum, o ikisinin şadlığını öz şadlığım-dan irəlidə qərar verim, onların mənə etdikləri yaxşılıqlarını az olsa da çox, olsa da az bilim.İlahi! Onların huzurunda səsimi mülayim et, dediklərimi qəlblərinə yatan qərar ver, onlara qarşı xasiyyətimə yumşaqlıq ver, qəlbimi hər ikisinə mehriban et, onların hər ikisinə qarşı məni ürəyi yanan, xoş rəftar et.İlahi! hər ikisinə məni tərbiyə etdikləri üçün gözəl mükafat ver, məni əziz tutduqları üçün on-lara yaxşı əcr nəsib et, uşaqlıqda mənə qarşı etdikləri məqsədlərini onların haqqında yerinə yetir.İlahi! əgər mənim tərəfimdən onlara bir əziyyət yetmişsə, yaxud məndən xoşagəlməz bir iş

233

görmüşlərsə, ya da mənim vasitəmlə onların haqqından bir şey aradan getmişsə, bütün bunların hamısını onların günahla-rından pak olmasına, məqamlarının yüksəlməsinə və yaxşılıqlarının çoxalmasına səbəb qərar ver, ey pislikləri bir neçə qat yaxşılıqlara çevirən.İlahi! əgər mənimlə danışıqda ölçüdən kənara çıxmış, yaxud bir işdə mənə qarşı həddi aşmış, ya da bir haqqımı zay etişlərsə, yaxud mənə qarşı ata-analıq vəzifələrində səhlənkar-lıq göstərmişlərsə öz haqqımı onlara bağışla-dım, onu onlara bəxşiş etdim və səndənistəyirəm ki, onun çətinliyini onların çiynindən götür, çünki mən özümə qarşı onları səhlənkarlıqda müttəhim etmirəm, öz barəmdə mehribançılıqda onları səhlənkar bilmirəm, haqqımda etdiklə-rindən narazı deyiləm, ey mənim Rəbbim, çünki onların haqqını riayət etmək mənə daha vacibdir, yaxşılıqları mənə daha çoxdur, mənə olan minnətləri daha çoxdur;İlahi! əgər belə etsəm, uzun müddət mənim tərbiyəmdə keçirdiyi günlər, məni saxlamaqda çəkdikləri ağır zəhmətlər, mənim yaşayışım rahat olsun deyə özlərini çətinliklərə salmaları nə cür olacaq? Şübhəsiz ki, öz haqqlarını məndən geri ala bilməzlər, mən onların üzərimdəki haqlarımı tədarük edə bilmərəm, xidmət vəzifəmi yerinə yetirməkdən acizəm, belə isə Muhəmməd və onun soyuna salam yetir və yardım istənilənlərin ən yaxşısı, mənə yardım göstər, ey üz tutanların ən gözəl hidayətçisi, məni Qiyamət günündə ağ valideynlərdən qərar vermə .

234

İlahi! Muhəmməd və onun soyuna və nəslinə salam yetir və ata-anama saleh imanlı bəndələrindən nəsib etdiyin ən gözəl şey nəsib et, ey rəhm edənlərin rəhm edəni! İnan, onları namazımdan sonra, hər saat hər anda yadımdan çıxarma.İlahi! Muhəmməd və onun soyuna salam yetir və onlara etdiyim duanın bərəkəti ilə məni əfv et, mənə etdikləri yaxşılıqlara görə o ikisinə rəhm et, mənə göstərdikləri şəfaətə görə onlardan razı qal, öz kərəminlə onları mənzil başına sağ-salamat çatdır. İlahi! əgər ata-anamı məndən öncə əfv etmisənsə, mənə onların şəfaətini nəsib et, əgər məni onlardan öncə bağışlamısansa, məni onların şəfaətçisi qərar ver ki, mehribançılığın əhatəsində kəramət yurdunda,məğfirət və rəhmət məskənində bir yerə toplaşaq, çünki sən lütfkarsan, rəhm edənlərin rəhm edənisən!1

3\7Övladlar üçün dua etmək

إسماعيل و البيت من القواعد إبراهيم يرفع إذ و - ميع أنت إنك منا تقبل ربنا و ربنا )*( العليم الس

يتنا من و لك مسلمين اجعلنا ة ذر أرنا و لك مسلمة أم اب أنت إنك علينا تب و مناسكنا حيم التو و )*(ربنا الر

يعلمهم و آياتك عليهم يتلوا منهم رسوال فيهم ابعث الحكيم العزيز أنت إنك يزكيهم و الحكمة و الكتاب

1 - "Səhifeyi-Səccadiyyə", səh. 101; "Əl-Misbah", Kəfhəmi, səh. 215 (Bu hədisin tərcüməsi, birbaşa "Səhifeyi-səccadiyyə"nin azərbaycan dilindəki nəşrindən istifadə edilmişdir. Mütərcim.)

235

اجنبني و آمنا البلد هذا اجعل رب إبراهيم قال إذ و - من كثيرا أضللن إنهن رب( *) األصنام نعبد أن بني و

ه تبعني فمن الناس فإنك عصاني من و مني فإن يتي من أسكنت إني ربنا( *) رحيم غفور غير بواد ذر

م بيتك عند زرع ذي الة ليقيموا ربنا المحر فاجعل الص الثمرات من ارزقهم و إليهم تهوي الناس من أفئدة نعلن ما و نخفي ما تعلم إنك ربنا( *) يشكرون لعلهم

في ال و األرض في شيء من الله على يخفى ما و ماء الكبر على لي وهب الذي لله الحمد( *) الس

الدعاء لسميع ربي إن إسحاق و إسماعيل (*)الة مقيم اجعلني رب يتي من و الص تقبل و ربنا ذر

دعاءفي ما لك نذرت إني رب عمران امرأت قالت إذ -

بطني را ميع أنت إنك مني فتقبل محر (*) العليم الس ا أعلم الله و أنثى وضعتها إني رب قالت وضعتها فلم يتها إني و كاألنثى الذكر ليس و وضعت بما مريم سم

يتها و بك أعيذها إني و يطان من ذر جيم الش الرامرأتي كانت و ورائي من الموالي خفت إني و -

آل من يرث و يرثني( *) وليا لدنك من لي فهب عاقرا رضيا رب اجعله و يعقوب

ية لدنك من لي هب رب قال ربه زكريا دعا هنالك - ذر قائم هو و المالئكة فنادته( *) الدعاء سميع إنك طيبة

رك الله أن المحراب في يصلي مصدقا بيحيى يبش الحين من نبيا و حصورا و سيدا و الله من بكلمة الص

ا - فارتد وجهه على ألقاه البشير جاء أن فلم قال بصيرا يا قالوا( *) تعلمون ال ما الله من أعلم إني لكم أقل لم أ سوف قال( *) خاطئين كنا إنا ذنوبنا لنا استغفر أبانا

حيم الغفور هو إنه ربي لكم أستغفر الرQurani-kərim: - "Onu da yadına sal ki, İbrahim və İsmail evin (Kəbənin) bünövrəsini ucaltdıqları zaman: “Ey Rəbbimiz! (Bu xeyirli işi) bizdən qəbul et, Sən, doğrudan da, (hər şeyi) eşidənsən, bilənsən!”- deyə dua etdilər. (İbrahim və

236

İsmail dedilər:) “Ey Rəbbimiz! Bizim hər ikimizi Sənə itaətkar (müsəlman), nəslimizdən yetişənləri Sənə təslim olan ümmət (müsəlman) et, bizə (həcc) əməllərimizi (ibadət qaydalarımızı) göstər, tövbəmizi qəbul et! Həqiqətən, Sən tövbələri qəbul edənsən, mərhəmətlisən!” (Onlar yenə dedilər:) “Ey Rəbbimiz! Onların (nəslimizin) içərisindən özlərinə elə bir peyğəmbər göndər ki, Sənin ayələrini (hökmlərini) onlara oxusun, (Sən göndərən) Kitabı (Quranı) və (oradakı) hikməti onlara öyrətsin, onları (günahlardan) təmizləsin! Həqiqətən, Sən yenilməz qüvvət, hikmət sahibisən". 1

- "(Ya Rəsulum!) Xatırla ki, bir zaman İbrahim belə demişdi: “Ey Rəbbim! Bu diyarı (Məkkəni) əmin-amanlıq yurdu et. Məni və oğullarımı bütlərə tapınmaqdan uzaq elə! Ey Rəbbim! Onlar (bütlər), həqiqətən, çox insanı (haqq yoldan) azdırıblar. İndi kim arxamca gəlsə, o, şübhəsiz ki, məndəndir. Kim mənə qarşı çıxsa, (bilsin ki, tövbə edəcəyi təqdirdə) Sən (günahları) bağışlayansan, (bəndələrinə) rəhm edənsən! Ey Rəbbimiz! Mən əhli-əyalımdan bəzisini (İsmaili və anası Hacəri) Sənin Beytülhəramının (Kəbənin) yaxınlığında, əkin bitməz bir vadidə (dərədə) sakin etdim. Ey Rəbbimiz! Onlar (vaxtlı-vaxtında, lazımınca) namaz qılsınlar deyə belə etdim. Elə et ki, insanların bir qisminin qəlbləri onlara (Kəbənin ziyarətinə, əhli-əyalıma mərhəmət göstərməyə) meyl etsin. Onlara (bu yerin ağaclarının) meyvələrindən ruzi ver ki, (nemətinə) şükür edə bilsinlər! Ey Rəbbimiz! Sən bizim gizli saxladığımız və aşkar etdiyimiz hər şeyi (bütün

1 - Bəqərə, 127-129

237

gizli və aşkar əməllərimizi) bilirsən. Yerdə də, göydə də Allahdan gizli heç bir şey qalmaz! İxtiyar çağımda mənə İsmail və İshaqı bəxş etmiş Allaha həmd olsun! Həqiqətən, Rəbbim duaları eşidəndir! Ey Rəbbim! Məni də, nəslimdən olanları da (vaxtlı-vaxtında, davamlı) namaz qılan et. Ey Rəbbimiz! Duamı qəbul buyur!"1

- (Ya Rəsulum!) İmranın zövcəsinin (Hənnənin): “Ey Rəbbim, bətnimdəkini sənə xidmətkar (qul) olmaq üçün nəzir edirəm. (Bu nəziri) məndən qəbul et! Əlbəttə, Sən eşidənsən, bilənsən!”- dediyini xatırla! Onu (bətnindəkini) doğduğu zaman: “Ey Rəbbim! Mən qız doğdum”- söylədi. Halbuki, Allah onun nə doğduğunu və oğlanın qız kimi olmadığını yaxşı bilirdi. (Hənnə:) “Mən onun adını Məryəm qoydum, onu və onun nəslini məlun Şeytandan (Şeytanın şərindən) Sənə tapşırıram” (dedi).2 - "Mən özümdən sonra gələn qohum-əqrəbamdan (yerimə keçəcək əmioğlularımın və digər vərəsələrimin məsləkimi ləyaqətlə davam etdirməyəcəyindən) qorxuram. Zövcəm də ki, qısırdır. Buna görə də mənə Öz dərgahından bir oğul (vəli) bəxş et ki, O həm mənə, həm də Yəqub nəslinə (onlara lütf edilmiş peyğəmbərliyə) varis olsun. Ey Rəbbim! Həm də elə et ki, o (öz əqidəsi, itaəti və gözəl əxlaqı ilə) riza (Sənin rizanı) qazanmış olsun!"3

- "(O zaman) Zəkəriyya Rəbbinə dua edərək dedi: “Ey Rəbbim! Mənə də Öz tərəfindən pak bir övlad bəxş et! Sən, həqiqətən, duaları eşidənsən!” (Zəkəriyya) mehrabda (ibadətgahda) ayaq üstə durub namaz qılarkən 1 - İbrahim, 35-40 2 - Ali-İmran, 35-36 3 - Məryəm, 5-6

238

mələklər ona müraciət edib dedilər: “Allah sənə Özü tərəfindən gələn kəlməni (İsanı) təsdiq edən, (tayfasına) ağa, nəfsinə hakim və əməlisalehlər zümrəsindən bir peyğəmbər olacaq Yəhyanın (dünyaya gələcəyi) xəbərini müjdə verir”."1 - Muştuluqçu gəlib köynəyi (Yəqubun) üzünə sürtən kimi onun gözləri açıldı və o: “Məgər sizə demədimmi ki, mən Allahdan (gələn vəhy ilə) sizin bilmədiklərinizi bilirəm!” söylədi. (Oğlanları ona:) “Ata! Bizim üçün günahlarımızın bağışlanmasını dilə. Biz, doğrudan da, günahkar olmuşuq!” dedilər. (Yəqub) dedi: “Mən Rəbbimdən sizin bağışlanmanızı diləyəcəyəm. O, həqiqətən, bağışlayandır, rəhm edəndir!”2

Hədislər:591. İmam Sadiq (ə): Adəm (ə) Kəbəni təvaf eərkən "Mültəzəm"ə3 çatdı. Elə bu zaman Cəbrayıl nazil olub, belə dedi: "Ey Adəm! Burada öz günahlarına etiraf et." Adəm dayanaraq, dedi: "İlahi! Hər fəhlənin bir zəhmət haqqı vardır. Mənim muzdum nədir?"Allah-təala buyurdu: "Ey Adəm! Günahlarını bağışladım."4

1 - Ali-İmran, 38-39 2 - Yusif, 96-98 3 - Kəbənin bir hissəsinin adı. Onun "Mültəzəm" adlandırılmasının səbəbi budur ki; insanlar Kəbənin bu hissənə çatanda, onu qucaqlayıb, sinələrinə yapışdırırlar. 4 - Diqqət yetirmək lazımdır ki, ilahi peyğəmbərlər (ə) günah sahibi olmurlar. Onlar Allahın ən seçilmiş bəndələri olduqları üçün həyatları boyu günahsız və məsum olmalıdırlar. Qurani-kərimdə və ayələrdə peyğəmbərlərin öz günahlarına etiraf edib, Allah-təaladan bağışlanmaq və əfv diləmələrindən məqsəd, onların doğrudan da, günah sahibi olmaları deyildir. Çünki belə yerlədə "günah" kəliməsi haram işlər görmək və ilahi

239

Adəm dedi: "Bəs övladlarım və nəsilim necə (bağışlanıldımı)?"Allah-təala buyurdu: EyAdəm! Sənin nəslindən hər kim buraya gələrək, öz günahlarına etiraf edib, tövbə etsə; sən tövbə edib, bağışlanmaq dilədiyin kimi, əfv edilməyini istəsə, mən onu da, bağışlayaram."1 592. İmam Baqir (ə): Həzrət Adəm (ə) Kəbəni tikib, onun ətrafında təvaf etməyə başladı. O, belə dua edirdi: "İlahi! Hər fəhlənin bir zəhmət haqqı vardır. İlahi! Mən də (Kəbəni tikərək) zəhmət çəkdim."Ona buyuruldu: (Nə istəyirsən?) Söylə, ey Adəm!Dedi: "İlahi! Günahlarımı bağışla."Allah-təala buyurdu: "Ey Adəm! Günahlarını bağışladım."Adəm dedi: "Mənim övladlarımı və nəsilim də bağışla."Allah-təala buyurdu: EyAdəm! Sənin nəslindən hər kim buraya gələrək, sənin kimi öz günahlarına etiraf etsə, onu da, bağışlayaram."2 593. Allahın rəsulu (s): Atanın övladına dua etməsi, peyğəmbərin öz ümmətinə dua etməsi kimidir.3

əmirlərə itaətsizlik etmək mənası daşımır. Şübhəsiz hər bir ilahi peyğəmbəri belə əməllərdən uzaqd və pakdır. Həqiqətdə, onlar daim Allaha yaxınlaşmaq istəyi ilə alışıb-yandıqları üçün, hər nə qədər yaxşı, saleh əmllər yerinə yetirsələr də, yenə də özlərindən narazı olduqlarına görə, öz əməllərini "günah" adlandırırlar. Necə ki, saleh övlad öz sevimli valideynlərinə xidmət etdikdə yenə də, özünü onların qarşısında borclu bilir. (Mütərcim.) 1 - "Əl-Kafi", 4\194; "Qisəsül-ənbiya", səh. 47; "Biharül-ənvar", 99\203; "Təfsiri-Əyyaşi", 1\31; "Üsuli-sittəti-əşər", səh. 155 2 - "Qisəsül-ənbiya", səh. 47; "Biharül-ənvar", 11\179; "İləlüş-şəraye", səh. 407 3 - "Tarixi-İsfəhan", 1\226; "Məkarimül-əxlaq", İb Əbid-dünya, səh. 184; "Əl-Firdəvs", 2\212; "Kənzül-ümmal", 2\98; "Mişkatül-ənvar", səh. 282

240

594. Allahın rəsulu (s): Atanın övladına dua etməsi, suun əkin sahəsini inkişaf etdirməsi kimidir.1

595. Allahın rəsulu (s): Allah-təala, övladının xətalarını bağışlamaqla və ona dua etməklə, onun yaxşı əməl sahibi olmasına (ata-anasına xeyirxahlıq etməsinə) kömək edən şəxsdən (valideynlərə) razı olsun.2

596. İmam Zeynül-abidin (ə): İlahi! Övladlarımın qalması ilə mənə minnət qoy, onları mənə layiqli etməklə, məni də onlara layiqli etməklə mənə minnət qoy.İlahi! Mənim üçün onların ömrünü uzun et, kiçiklərini tərbiyələndir, zəiflərinə qüvvət ver, bədənlərini, dişlərini, və əxlaqlarını sağlam et, ehtiyacım olduğum şeylərdə, can və əzalarına sağlamlıq ver, mənim üçün mənim əlimlə ruzilə-rini bol et, onları təqvalı əməli salehlərdən, bəsirət sahibləri, haqqı eşidib ona itaət edən-lərdən qərar ver, öz dostlarına nisbətdə aşiq və xeyirxah, düşmənlərinə qarşı kinli et, İlahi! Övladlarımın vəziyyəti həmişə belə olsun! İlahi! Onların vücudları ilə qollarımı güclü, işlərimdəki qarışıqlığı onlarla islah et və məclisimi onların vücudu ilə zinətli, yadımı onlarla diri saxla, və olmadığım zaman işimə onların vasitəsi ilə kifayət et, onların əli ilə ehtiyaclarımın ödənməsində mənə yardım göstər, onları mənə aşiq et, mənə qarşı mehriban et ki, həmişə mənim əmrimə tabe olsunlar, mənə qarşı itaətsizlik etməsinlər, onları gözəl tərzdə tərbiyələndirib onlara 1 - "Əl-Firdəvs", 2\213 2 - "Biharül-ənvar", 104\98; "Səvabül-əmal", səh. 221; "Əmali-Səduq", səh. 363; "Əl-Müsənnəf", İbn Əbi Şeybə, 6\101

241

yaxşılıq etməkdə mənə yardım et, öz mərhəmətinlə onlardan əlavə mənə oğlan övladları nsib et, bu işdə mənim üçün xeyir qərar ver, Səndən istədiyim şeylərdə onları yardımçım et, məni və övladlarımı qovulmuş Şeytanın şərrindən qoru ki, Sən bizi yaratmısan və bizə əmr edib qadağan etmisən, əmrinə itaətə savabla rəğbətləndirib qadağanına mürtəkib olmağı əzabla qorxtmusan, və bizə elə bir düşmən qərar vermisən ki, bizi aldadır, bizim üzərimizdə ona qüdrət vermisən ki, bizim onun üzərində qüdrə-timiz yoxdur, qəlblərimizdə ona yer vermisən, qan damarlarımızda axıtmısan; əgər biz onu unutsaq da o bizdən qəflətə dalmaz, unutsaq bizi unutmaz, bizi Sənin əzabından arxayın edər, Səndən başqasından qorxudar, pis bir işə əl uzatmaq istədikdə o işə qarşı bizə şücaət verər, yaxşı bir işə yönəltdikdə bizi ondan saxlayır, istəklərlə bizi axtarmaqda-dır, yolumuz üstə həmişə şübhə sancar, və’də versə yalan deyər, xoş bir xəbərlə muştuluq versə və’dindən dönər, əgər Sən özün Şeytanın hiyləsini bizdən uzaqlaşdırmasan bizi azdırar, fəsadından bizi qorumasan xətaya salar. İlahi! Öz qüdrətinlə onun qüdrətinlə bizdən uzaqlaşdır ki, duaları-mızın çoxluğu səbəbi ilə onu bizdən kənar edəsən ki, nəticədə onun hiyləsindən Sənin pənahında yerləşən günahsızlardan olaq. İlahi! Bütün istək-lərimi ver, hacətlərimi hicabətə yetir, duamın qəbul edilməsindən məni məhrum etmə ki, Sən özün duamın qəbul edilməsinə zamin olmusan, duamı özündən gizlətmə ki, Sən özün məni dua etməyə əmr etmisən,

242

bu və sonrakı dünyada hamının islahına səbəb olan bütün şeyləri mənə əta et ki, istər demiş olum yaxud da unudum, aşkar etmiş olum yaxud da gizlədim, gizlindən istəyim, yaxud üzdə, və bütün bütün bu cəhətlərdə məni öz işini islah edənlərdən qərar ver, onlar Səndən istədikləri hacətləri ilə uğura yetənlər zümrəsində qərar tutdular, Sənə e’timad etməyin nəticəsində lütfündən məhrum olmadılar, o zümrədən ki, Sənə üz gətirməyi özlərinə adət etmiş, Səninlə sövdələşmələrindən çoxlu mənfə-ət qazandılar, onlar ki, izzət pənahında oturdu-lar, Sənin geniş lütfündən kərəminlə bol halal ruzi tapdılar, Sənin mərhəmətinlə zillətdən izzətə yetdilər, zülmündən ədalətinin pənahında yaşayırlar, onlar ki, rəhmətinlə bəladan can qurtarmış, sərvətinlə yoxsulluqdan ehtiyacsız-lığa yetmişlər, hifzinlə günahlardan amanda qal-mış, itaətin sayəsində xeyir və yaxşılığa nail olmuşlar, qüdrətinlə onlarla günahları arasında maneə yaradılmış, Sənə qarşı hər cür itaətsiz-liyi yerə qoymuş, və rəhmətin əhatəsində sakin olmuşlar. İlahi! Bütün bu işləri Öz lütfünlə, rəhmətinlə bizə əta et, bir Cəhənnəm əzabından nicat ver, və bütün mö’min kişi və qadınlara özümə və övladladlarıma istədiklərimdən bu dün-yada və axirətdə nəsib et, həqiqətəndə Sən yaxşı-san, duaları qəbul edirsən, eşidənsən, bilənsən, əfv edən və bağışlayasan, bizə bu dünyada da, axi-rətdə ehsan et, və bizi Cəhənnəm əzabından qoru.1

1 - "Səhifeyi-Səccadiyyə", səh. 105; "Əl-Misbah", Kəfhəmi, səh. 218. (Bu hədisin tərcüməsi, birbaşa "Səhifeyi-səccadiyyə"nin azərbaycan dilindəki nəşrindən istifadə edilmişdir. Mütərcim.)

243

4\7

Övladları nifrin etməyin pislənməsi

597. Allahın rəsulu (s): Övladlarınıza qarğış etməyin. Çünki bir zaman (nifrininiz) onları tuta bilər.1

598. Allahın rəsulu (s): Özünüzə qarğış etməyin. Övladlarınıza qarğış etməyin. Çünki Allah-təalanın duaları qəbul etdiyi zaman rast gələ nilər.2

599. Allahın rəsulu (s): Pis əməl sahibi olsalar da, övadlarınızın ölümünü arzulamayın. Çünki bunula belə. Onların gələcəyi üç halda, şəkildə ola bilər: Ya tövbə edərlər və Allah-təala onların tövbələrini qəbul edər. Ya da onların vasitəsilə xətərləriniz dəf olar: Düşmənlə vuruşarlar və ya bir odu söndürərlər, selin qabağını alarlar.3 600. İmam Sadiq (ə): Valideyn övladına qarğış etsə, Allah-təala onları fəqirliyə, kasıblığa düçar edər.4

Möhkəm ailənin səbəbləri haqqında şərhCəmiyyətdə əxlaqi və mənəvi dəyərlərin istiqrarı və möhkəmlənməsinin əsas amillərindən biri də, ailə təməlinin düzgün və möhkəm şəkildə qoyulmasıdır. Bu dəyərli quruluşun sağlam təməllərlə 1 - "Əl-Firdəvs", 5\51; "Tarixi-İsfəhan", 2\2962 - "Səhihi-Müslim", 4\2304; "Sünəni-Əbi Davud", 2\88; "Riyazüs-salihin", səh. 538; "Kənzül-ümmal", 2\93 3 - "Hilyətül-övliya", 5\119; "Əl-Firdəvs", 5\18 4 - "İddətüd-dai", səh. 80; "Biharül-ənvar", 104\99

244

möhkəmlənməsi üçün, ailə bağlarının iki əsas ünsür; "məhəbbət" və "paklıq" üzərində köklənməsi zəruridir. İslami hədislərə əsasən dostluq, özü-üzlüyündə bir növ ailə bağı kimidir. Necə ki, İmam Əli (ə) buyurur: "Dostluq (bir növ) qohumluqdur."1

Başqa bir hədisdə isə buyurur: "Dostluq, qohumluğun ən yaxın növüdür."2

Həzrət Əli (ə) qohumluq əlaqəsinin özünün də, dostluğa ehtiyacı olması haqda belə buyurur: "Hər qohumluğun dostluğa ehtiyacı var."3 Əsl həqiqətdə ailə bağları, məhəbbət və dostluq olmadan həqiqi mənasını itirmişdir. Necə ki, Həzrət Əli (ə) buyurur: "Dostun sənin qardaşındır. Bir halda ki, qardaşın sənin dostun deyildir."4

Həmçinin, dini inaclar və ailə həyatının müqəddəsliyinə olan inam, ailə qurmaqda əsas və yaradıcı rola malikdir. Çünki, mənəvi dəyərlərə sayğısız və ailə müqəddəsliyinə inanmayan, yalnız maddiyyat fikrində olan şəxslərlə, birlikdə yaşayış və dostluq etmək, heç də, güvən və etibar vəd etmir. Həzrət Əli (ə) buyurur: "Dünya qullarının dostluğu süst olur. Çünki təməlləri (səbəbləri) özü də süstdür. (Amma) axirət qullarının dostluğu, möhkəm olur. Çünki onun təməlləri özü də möhkəmdir."5

1 - "Qürərül-hikəm", h. 81 2 - "Qürərül-hikəm", h. 649 3 - "Mətalibüs-səul", səh. 50; "Biharül-ənvar", 78\7 4 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\3905 - "Qürərül-hikəm", h. 10117

245

Başqa bir hədisdə buyurur: "(Həqiqi) dindarların dostluğu çox gec pozular, o, əbədidir."1

Sonsuz hikmət sahibi olan aləmlərin Rəbbi, təbii olaraq iki insanın məhəbbətini bir-birilərinin qəlbində yerləşdirərək, ailə təməllərinin atılmasına şərait yaratmışdır: "Sizin üçün onlarla ünsiyyət edəsiniz deyə, öz cinsinizdən zövcələr xəlq etməsi, aranızda (dostluq) sevgi və mərhəmət yaratması da Onun qüdrət əlamətlərindəndir. Həqiqətən, bunda (bu yaradılışda) düşünən bir qövm üçün ibrətlər vardır!"2 Bununla da, Allah-təala, evlilik həyatına mənəvi dəyər bağışlayaraq, ailə həyatının müqəddəs olmasına təkid etmişdir. Deməli, ailədə məhəbbət və paklığa səbəb olan hər bir şey, bu müqəddəs quruluşu möhkəmləndirir. Ailədə məhəbbət və paklığın azalmasına səbəb olan hər bir şey, bu müqəddəs quruluşun süstlüyünə və dağılmasına bais olur. Möhkəm ailə quruluşuna sahib olmaq üçün ilk addım, islam dinində ailə qurmaq üçün nəzərdə tutulmuş qayda-qanunlara riayət etməklə atılır.Peyğəmbərimizin (s) və Əhli-beytin (ə) hədislərində, ailədə məhəbbət və paklığı möhkəmləndirmək üçün olduqca dəyərli göstərişlər mövcuddur. Bu göstərişlərin ən mühüm hissələri üç qismə ayrılır: 1- Qadın və kişinin müştərək vəzifələri2- Kişiyə xas olan vəzifələr3- Qadına xas olan vəzifələr

1 - "Qürərül-hikəm", h. 1360 2 - Rum, 21

246

a) Kişi və qadının ən zəruri vəzifələri1- Birbirinizə sevginizi aşkar edinDinimizin davranış qaydaları haqda olan ən dəyərli tövsiyələrindən biri də, insanların bir-birilərinə qarşı öz məhəbbətlərini izhar etmələri və dilə gətirmələridir. Allahın elçisi (s) buyurur: "Məhəbbətini, sənə qarşı məhəbbət bəsləyən şəxsə, izhar et ki, aranızdakı sevgi daha da möhkəmlənsin."1 Başqa bir rəvayətdə buyurulur: "Öz müsəlman qardaşının xətrini çox istəyirsənsə, onu bundan xəbərdar et. Çünki bu iş, insanları bir-birinə daha yaxın edir."2 Sözsüz ki, hər kəs öz həyat yoldaşını sevdikdə, bu hissi ona aşıladıqda, onların sevgisi daha da möhkəm olcaq və ailə təməlləri süstləşməyəcək. Bu, ər və arvadın hər ikisinə aiddir. Amma qadın, həyat yoldaşının ona qarşı öz məhəbbətini izhar etməsinə daha çox ehtiyac duyduğu üçün, islami rəvayətlərdə kişinin qadına öz sevgisini bəyan etməsinə dəfələrlə təkid olunur. Allahın rəsulu (s) buyurur: "Kişi qadınına "Mən səni sevirəm"- desə, bu söz heç vaxt onun qəlbindən silinməz."3

Başqa bir hədisdə buyurur: "Kişi qadının və qadın kişinin üzünə mehribanlıqla nəzər salsa, Allah-təala onların hər ikisinə mehribanlıq nəzəri salar. Onlar bir-birilərinin əllərini

1 - "Dusti dər quran və hədis", səh. 209 2 - "Əl-İxvan", səh. 136 3 - "Əl-Kafi", 5\569

247

(məhəbbətlə) tutduqları zaman, günahları barmaqlarının arasından süzülüb-tökülər."1

Həmçinin, övlada qarşı öz məhəbbətini izhar etmək də, ailə bağlarının möhkəmlənməsiniə xidmət edir: "Mömin Allahın dostudur və övlad ona ilahi hədiyyəsidir. Hər kimə Allah-təala övlad nəsib etsə, onu çox öpsün."2

Diqqət yetirmək lazımdır ki, ailəyə olan sevginin, qayğının həddini aşması və nəticədə Allah-təalaya, dini dəyərlərə və insani duyğulara qarşı etinasızlıq, sayğısızlıq yaratması, olduca tənqid edilmişdir. Allahın elçisinin (s), Abdullah ibn Məsuda belə buyurduğu rəvayət olunur: İbn Məsuda tövsiyəsində: Ey Məsudun oğlu! Ailənə üyək yandırmağın, (ailənin qayğılarını çəkməyin), sənin Allaha itaətsizliyinə səbəb olmasın. Çünki Allah-təala buyurur: "Ey insanlar! Rəbbinizdən qorxun. Atanın oğula, oğulun da ataya heç bir şeylə kara gələ bilməyəcəyi bir gündən həzər edin. 3"4

2- Birbirinizə qarşı xoşrəftar və xoşəxlaq olunMöhkəm ailə quruluşuna sahib olmağın yollarından və əsas amillərindən biri də, xoşrəftarlı olmaqdır. Allahın elçisi (s) buyurur: "Xoşrəftarlı olmaq, sevgini möhkəmləndirir."5 Bu da, həm kişinin və həm də, qadının üzərinə düşən bir vəzifədir. Anacaq kişi ailənin rəhbərliyini öhdəsinə aldığı üçün, dinimizdə, xoşrəftarlı olmaq daha çox ona tövsiyə edilmişdir. Ənəs ibn Malik rəvayət edir ki; 1 - "Müsnədi-Zeyd", səh. 302; "Kənzül-ümmal", 16\276 2 - "Tənbihül-ğafilin", səh. 343 3 -Loğman, 33 4 - "Səhihi-Buxari", 2\349; "Tənbihül-xəvatir", c. 2, səh. 155; "Biharül-ənvar", 77\100 5 - "Tuhəfül-üqul", səh. 45

248

Allahın elçisindən soruşdular: Hansı möminin imanı daha kamildir?Buyurdu: "Ailəsi ilə yaxşı davranan şəxsin."1

Başqa bir hədisdə buyurur: "Ən imanlı insanlar, xoş xasiyyətli olanlar və ailələrinə qarşı ən mehriban olanlardır. Mən sizlərin arasında, ailəsi ilə ən mehriban davranan şəxsəm."2 Bununla belə ki, qadın və kişinin qarşılıqlı olaraq bir-birilərinə gözəl davranması, sağlam ailə quruluşunun yaranmasında zəruridir, Qurani-kərim kişilərə belə buyurur: "Onlarla gözəl (Allahın buyurduğu kimi) rəftar edin. Əgər onlara nifrət etsəniz (dözün). Ola bilsin ki, sizdə nifrət doğuran hər hansı bir şeydə Allah (sizdən ötrü) çoxlu xeyir nəzərdə tutmuş olsun."3 İmam Sadiq (ə) buyurur: "Kişiyə evini və ailəsini idarə etməkdə üç xislət lazımdır, hətta bu xüsusiyyətlər onda olmasa belə (onları özündə yaratmalıdır): Xoş rəftar, ifrat etmədən əliaçıq olmaq və namusunu qorumaq üçün qeyrət sahibi olmaq."4 3- Birbirinizin hüquqlarına ehtiram qoyunMöhkəm ailə quruluşunun yaranmasına xidmət edən ən əsas amillərdən və ər-arvadın qarşılıqlı vəzifələrindən biri də, bir-birilərinin hüquqlarına riayət etmələridir. Allahın elçisi (s) bu haqda belə

1 - "Tənbihül-ğafilin", səh. 516; "Kənzül-ümmal", 3\665 2 - "Üyuni-əxbarir-Rza", c. 2, səh. 38; "Səhifətü-imamir-Rza", səh. 330; "Biharül-ənvar", 71\387 3 - Nisa, 19 4 - "Tuhəfül-üqul", səh. 322; "Biharül-ənvar", 78\236

249

buyurur: "Agah olun! Sizin qadınlarınızın boynunda haqqınız var və qadınlarınızın da sizin boynunuzda."1 İmam Zeynül-abidin (ə) "Hüquq risaləsi"ndə buyurur: "Həyat yoldaşının haqqı budur ki; sən onun Allah-təala tərəfindən sənə təskinlik bəxş edən və ünsiyyət , bağlılıq yaratmaq üçün əta olunduğunu biləsən. Bil ki, o, Tanrı tərəfindən sənə bəxş olunmuş bir nemətdir. Deməli, ona hörmət etməli və onunla mehriban olmalısan."2

Kişinin öz həyat yoldaşının, ailəsinin hüququnu qorumasına o qədər təkid olunub ki, Allahın rəsulu (s) bu barədə belə buyurur: "Ailəsinə əhəmmiyyət verməyən (məsuliyyətsiz davranan) şəxs, məlundur, məlundur!"3

Başqa bir rəvayətdə buyurulur: "Kişinin ailəsinə laqeydlik göstərməsi, məsuliyyətsiz yanaşması günahı (onun cəhənnəmə getməsinə) kifayətdir." 4

Həmçinin, qadının öz ərinin hüququnu riayət etməsi o qədər mühümdür ki, hətta ona cihad savabı belə vəd edilir. Allahın elçisi (s) buyurur: "Qadının cihadı ərə layiqli xidmət göstərməkdir."5

İbn Abbas rəvayət edir: Ey Allahın rəsulu! Mən qadınların nümayəndəsi kimi sınin yanına gəlmişəm. Qiyamət gününə qədər mənim bu sözlərimi eşidən hər qadın seinər: Allah-təala həm kişilərin və həm də,

1 - "Sünəni-Tirmizi", 3\467; "Sünəni-ibn Macə", 1\594; "Kənzül-ümmal", 5\116 2 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\621 "Məkarimül-əxlaq", 2\3013 - "Əl-Kafi", 4\12; "Biharül-ənvar", 103\13; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\555; "İddətüd-dai", səh. 72 4 - "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 4\545; "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 11\3845 - "Əl-Kafi", 5\507; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\416; "Müsnədi-Şəhab", c. 1, səh. 82

250

qadınların Tanrısıdır. Adəm həm kişilərin və həm də, qadınların atasıdır. Həvva həm kişilərin və həm də, qadınların anasıdır. Allah-təala cihadı kişilərə vacib buyurub. Əgər onlar döyüşdə şəhid olsalar, Allahın yanında diridirlər və ruzi yeyəcəklər. Əgər cihada gedərkən yolda vəfat etsələr, yenə Allah yanında mükafat qazanırlar. Cihaddan sağ qayıtsalar da, Tanrı dərgahında böyük əcr və mükafatlar onları gözləyir. Biz isə yaralılara yardım edir və xəstələrə xidmət göstəririk. Bizim Allah yanında mükafatımız nədir? Allahın Rəsulu (s) buyurdu: "Ey qadınların nümayəndəsi! Səni nümayəndə kimi göndərən bütün qadınlara de ki; ərə itaət etmək, onun haqq və hüququnu yerinə yetirmək, kişinin qazqndığı bütün fəzilətlərə bərabərdir."1

Ər-arvadın hüquqları haqda bəhs edən rəvayətləri dəyərləndirdikdə, bu nöqtəyə diqqət çəkmək lazımdır ki; islam dini, haqq-ədalət dinidir. Elə buna görə də, ailənin bütün üzvlərinin, istər qadın, istər kişi və istərsə də, övladın hüququ, sağlam ailənin ehtiyaclarını nəzərə alaraq, tənzimlənmişdir. Bununla da, diqqət yetirmək lazımdır ki, ailə üzvlərinin hər birinin hüququ; istər qadına, istər kişiyə və istərsə də, övlada xas olan hüquq nəzəriyyəsi, onların yaşadığı cəmiyyətdə mövcud olan şəraitə uyğun olaraq ortaya qoyulması mümkündür. 4- Birbirinizin cinsi istəklərinə cavab verinMöhkəm ailə quruluşuna sahib olmağın yollarından və əsas amillərindən biri də, ər-arvadın qarşılıqlı 1 - "Kənzül-ümmal", 16\409; "Əl-Firdəvs", 5\399; "Şöbül-iyman", 6\417

251

olaraq bir-birilərinin cinsi istəklərini təmin etməsidir. Statistiklərin verdiyi məlumatlara görə, bəzi ölkələrdə, evli cütlərin müxtəlif bəhanələr gətirməsinə baxmayaraq, ər-arvadın boşanmaların əlli faizinin əsas və ən ümdə amili, məhz cinsi əlaqələrin qarşılıq görməməsindən qaynaqlanır.

İslam dininin ər-arvadın cinsi istəklərini təmin etməsi haqqında göstərişləri

İslam dininin ər-arvadın cinsi münasibətlərinin tənzimlənməsi haqda buyurduğu dəyərli göstərişlərə əməl olunsaydı, ailə quruluşu, bəzi cəmiyyətlərdə bu qədər tənəzzülə uğramazdı. Bu göstərişlər müfəssəl olaraq altıncı fəsildə, dəyərli oxucularımıza təqdim edilmişdir. Amma burada qısa bir işarə etmək istərdik:

1- Qadına əri üçün bəzənməsi tövsiyə olunurƏr-arvadın cinsi istəkləri tənzimləyən gəstərişlərdən ilk olaraq, qadının əri üçün bəzənməsi tövsiyə olunur. İslami rəvayətlərdə qadının ərindən başqası üçün bəzənməsi, şiddətli şəkildə tənqid olunur. Başqa cəhətdən isə qadının əri üçün bəzənməsinə dəfələrlə təkid olunur. Deməli, qadının bəzənməsi, ailəni dağıda və ya möhkəmləndirə də bilər. Bu rəvayətlərə diqqət edin: - "Qadın əri üçün özünü bəzəməsəydi, şübhəsiz, onun qəlbində özünə yer ayıra bilməyəcəkdi."1

- "Müsəlman qadın, özünü əri üçün xoş ətirlə bəzəməlidir."2

1 - "Nəsrüd-dar", 1\242 2 - "Xisal", səh. 621; "Tuhəfül-üqul", səh. 111; "Biharül-ənvar", 10\100

252

Məqatil ibn Həyyan rəvayət edir: Peyğəmbər (s) qızlarını ərə verdikdə, onlara tapşırırdı ki, qüsül almamışdan öncə, ərlərinə yaxınlaşmasınlar. Onların ərlərinə də, bu göstərişi verərdi.1 2- Kişiyə həyat yoldaşı üçün bəzənməsi məsləhət görülürİslami rəvayətlərimizdə qadının kişi üçün bəzənməsinə nə qədər tövsiyə olunursa, kişinin də, qadını üçün bəzənməsinə bir o qədər tövsiyə olunub. Bu hədisə diqqət edin: "Qadın əri qarşısında (yerinə yetirilməsi lazım olan) vəzifəsi olduğu kimi, kişinin də, həyat yoldaşının qarşısında belə vəzifələri var. Yəni; özünü həyat yoldaşı üçün bəzəməlidir. Necə ki, qadın da, özünü onun üçün bəzəyir. Amma günah işlətməklə deyil."2

Başqa bir hədisdə buyurulur: "Kişinin öz həyat yoldaşı üçün bəzənməsi, qadının iffətinı artırar."3

Diqqət yetirmək lazımdır ki, İmam Kazimdən (ə) rəvayət olunan bir hədisdə, kişilərin özlərinə fikir verməməsi və həyat yoldaşları üçün bəzənməməsi, ərli qadınların pis yola düşməsinin səbəblərindən biri kimi qeyd olunur. Rəvayətin mətni belədir: "Bəli. Kişinin öz həyat yoldaşı üçün bəzənməsi, qadının iffətinı artırar. Qadınlar, ərlərinin bəzənməyi tərk etdikləri üçün, əxlaqsızlığa düşürlər." 4

3- Qarşılıqlı olaraq cinsi istəkləri təmin etməyin mükafatlandırılacağına təkid olunur

1 - "Əl-Mərasil", səh. 144 2 - "Əl-Firdəvs", 5\5213 - "Məkarimül-əxlaq", 1\218; "Biharül-ənvar", 79\307 4 - "Əl-Kafi", 5\567 və 6\480; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 1\122; "Biharül-ənvar", 76\100

253

Mühüm və diqqət olunması zəruri olan məsələlərdən biri də, islami rəvayətlərdə evli cütlərin bir-birilərinin cinsi istəklərini təmin etmələrini təşviq etmək məqsədilə, tam şəkildə maddi bir məsələ olan halan yolla cinsi istəkləri təmin etməyə mənəvi mükafatlar vəd olunmasıdır. Məhşur hədis alimi, Şeyx Koleyni (kitablarında) Peyğəmbərin (s) Əbuzərə bu haqda belə buyurduğunu zikr etmişdir: "Həyat yoldaşınla cinsi əlaqədə olduqda savab qazanırsan." Əbuzər təəccüblə soruşdu: Qadınlarla yaxınlıq etdikdə mükafatlandırılırqmı?Buyurdu: "Hər vaxt harama düçar olsan, günahkarsan. Halal yolla cinsi əlaqədə olsan isə savab qazanarsan."1

Başqa bir rəvayətdə buyurur: "(Kişi) qadını ilə cinsi əlaqədə olduğu zaman günahları, ağacın yarpaqları kimi yerə tökülər. Qüsl etdiyi zaman isə günahları yuyulub, təmizlənər."2

4- Qarşılıqlı olaraq cinsi istəkləri təmin etməmək tənqid olunurBir sıra rəvayətlərimizdə kişinin öz həyat yoldaşının cinsi istəklərini təmin etməməsi və həmçinin qadının öz ərinin cinsi istəklərinə cavab verməməsi, şiddətli formada tənqid olunur. Mərhum Koleyninin yazdıqlarına əsasən İslam peyğəmbəri (s) qadınlara

1 - "Əl-Kafi", 5\495; "Təhzibül-əhkam", 1\405; "Müstətrəfatüs-sərair", səh. 107 2 - "Əl-Kafi", 5\496; "Biharül-ənvar", 22\124; "Dəaimül-islam", 2\191;"Əvaliyil-lai", 3\292

254

müraciətlə belə buyurur: "Ərinizi özünüzdən uzaqlaşdırmaq üçün namazlarınızı uzatmayın."1

Peyğəmbər (s), ifrat şəklində ibadətə məşğul olan və həyat yoldaşının cinsi istəklərini təmin etməyən Osman ibn Məzun adlı səhabəsinə buyurur: " Həyat yoldaşının da sənin boynunda haqqı var. 2

Başqa bir hədisdə isə ona buyurur: "Ey Osman! Allah-təala məni rahib olaraq göndərmədi. Əsl həqiqədə, məni sadə və asan təkallahlıq dini ilə (sizə peyğəmbər) göndərdi. Mən həm oruc tuturam, həm namaz qılıram, həm də ki, həyat yoldaşımla cinsi əlaqədə oluram. Mənim gətirdiyim dini sevən şəxs, mənim sünnəmi (söylədiklərimi, davranış və rəftarlarımı) özünə nümunə götürməlidir. Məni sünnəmdən biri də, evlənməkdir!"3

5- Qarşılıqlı olaraq cinsi ehtiyacları təmin etməyin vacib olmasıƏr-arvadın qarşılıqlı olaraq bir-birilərinin cinsi istəklərini təmin etmələrinə təşviq etmək və bundan imtina etməyi pisləməkdən əlavə, dinimizin buyuruğuna əsasən, kişinin ən azı dörd ayda bir dəfə qadını ilə cinsi əlaqədə olmalıdır. Bu vacib edilmişdir. Səfvan ibn Yəhya, İmam Rzadan (ə) soruşdu: Bir kişinin cavan xanımı var. Amma bir neçə ay, hətta bir il keçir ki, onunla yaxınlıq etmir. Onu incitmək məqsədilə deyil, bəlkə müsibət gördükləri üçün belə edir. O, bu barədə günahkardırmı?

1 - "Əl-Kafi", 5\508; "Əvaliyil-lai", 3\310; "Vəsailüş-şiə", 14\117 2 - "Səhihi-ibn Həbban", 2\19; "Müsnədi-Əbi Yəla", 6\386; "Ət-Təbəqatül-kübra", 3\395; "Kənzül-ümmal", 3\47 3 - "Əl-Kafi", 5\494; "Biharül-ənvar", 22\264

255

İmam Rza (ə) buyurdu: "Dörd ay onunla cinsi əlaqədə olmasa günahkardır."4

6- İntim əlaqəsi zamanı bəzi döstərişlərə riayət etmək lazımdırİslami rəvayətlərdə cinsi əlaqənin ədəb-ərkanı ünvanında söylənmiş bir sıra göstərişlər: Şəhvətin coşduğu zaman cinsi əlaqədə olmaq, yaxınlıqdan öncə zarafat və isnişmək, gecikdirmək kimi tövsiyələr, qarşılıqlı olaraq intim ehtiyacları təmin etməkdə boyük rola malikdir.Dinimizin rəhbərlərinin bu tösiyələri açıq-aşkar ortaya qoyması bunu göstərir ki; cinsi məsələləri öyrənmək mənəvi dəyərlərə zidd deyil. Əsl həqiqətdə, bu təbii ehtiyacı ödəmək üçün zəruri və lazımlı bir addımdır. Çünki sağlam ailə həyatının amillərində biridir. Cinsi əlaqənin ədəb-ərkanı ünvanında söylənmiş; yaxınlıqdan öncə dua etmək, zikr oxumaq kimi digər göstərişlərə gəldikdə isə, doğrusu, belə tövsiyələr cinsi əlaqənin mənəvi müqəddəsliyinə yardım edir. Bununla da, asağlam ailə mühitinin formalaşmasında əsaslı rol oynayır. 5- Məişət işlərində bir-birinə yardım etməkƏr-arvadın ailə həyatının möhkəm bünövrə üzərində qurulmasına xidmət edən və bu yöndə əsaslı təsirə malik olan əxlaqi vəzifələrindən biri də, məişət işlərində bir-birilərinə kömək etmələridir. İslamı rəvayətlərdə bu haqda özünəməxsus möhtəşəm və yüksək məna çalarlarına malik ibarətlər işlədilməsi, 4 - "Təhzibül-əhkam", 7\412; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\45; "Vəsailüş-şiə", 14\110

256

sağlam ailə mühitinə səbəb olan bu amilə xüsusi müqəddəslik bağışlayır. Allahın elçisi (s) Həzrət Əliyə (ə) müraciətlə belə buyurur: "Ey Əli! Yalnız doğru danışan insan, şəhid və Allah-təalanın dünya və axirətdə xeyrini istədiyi şəxs, ailəsinə xidmət edər."1

Başqa bir hədisdə oxuyururq: !Sənin (kişinin) qadına xidmət etməsi, sədəqədir!2

Digər bir hədisdə isə buyurulur: "Kişi arvadına su içirdikdə savab qazanar."3

Yenə oxuyuruq: "Möminə hər bir əməli üçün savab verilər, hətta həyat yoldaşının ağzına qoyduğun hər loğma üçün belə."4 Qadının ərinə məişət işlərində yardım etməsi haqda belə buyurulur: "Allah-təala, ərinə yeddi gün kömək edən hər qadının üzünə, cəhənnəmin yeddi qapısını bağlayar və behiştin yeddi qapısını açar ki, istədiyi qapıdan oraya daxil olsun."5 İmam Əlinin (ə) yaxın köməkçisi və dünya qadınlarının sərvəri Fatimə (ə) bu barədə islam cəmiyəti üçün ən dəyərli və gözəl nümunədir. İmam Baqir (ə) buyurur: "Əli (ə) və Fatimə (ə) işləri bölmək üçün Peyğəmbərin (s) yanına getdilər. Allahın elçisi (s) ev işlərinin Fatiməyə, evdən kənardakı işlərin isə Əliyə aid olduğunu bildirdi.

1 - "Cameül-əxbar", səh. 276; "Biharül-ənvar", 104\1322 - "Kənzül-ümmal", 16\4083 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 6\85; "Kənzül-ümmal", 6\425; "Tarixi-kəbir", c. 3, səh. 1794 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 1\366; "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 11\197; "Kənzül-ümmal", 1\1585 - "İrşadül-qülub", səh. 175; "Əvaliyil-lai", 1\270; "Vəsailüş-şiə", 14\123

257

Fatimə dedi: Allahın rəsulunun (s) məni kişilərin əncam verdiyi işlərdən uzaq tutmasına görə, bir olan Tanrı şahiddir ki, mən necə də sevinirəm."1

Həzrət Bqirin (ə) söylədiyi digər rəvayətdə oxuyururq: "Fatimə, ev işlərini, yemək-çörək hazırlamaq, otaqları süpürüb, təmizləmək kimi işləri öz öhdəsinə götürüb, Əliyə bu haqda zəmanət verdi. Əli də, evdən kənardakı işləri; odun daşımaq və evə azuqə (qazanıb) gətirmək kimi işləri öz öhdəsinə aldı."2

Sözsüz ki, işlərin bu şəkildə bölünməsi, o dövrün ictimai şəraiti ilə sıx bağlıdır. Bu hədislərdən belə nəticə alırıq ki, hər dövrdə və hər bir şəraitdə qadın və kişi çəişət işlərində bir-birilərinə yardım etməlidirlər.

6- Qarşılıqlı hörmətSağlam ailə mühitinin yaranmasında mühüm rol oynayan altıncı amil isə ailə üzvlərinin bir-birilərinə qarşı hörmətlə davranmasıdır. Hörmətlə davranmaq, təkcə ailə üzvlərinə aid deyil, əsl həqiqətdə bütün müsəlmanlarla və hətta bütün insanlara aid olunur. Amma şübhəsiz, ər-arvadın, valideyn və övladların qarşılıqlı ehtiram və hörmətlə davranması, sağlam və möhkəm ailə təməllərinin atılmasında müstəsna rol oynadığı üçün, buna daha çox təkid edilmişdir. Diqqət etmək lazımdır ki, kişi ailənin böyüyü olduğu üçün bu barədə daha çox məsuliyyət daşıyır. Elə buna görə də, çoxsaylı rəvayətlərimizdə kişiyə öz qadınına hörmət

1 - "Qürbül-əsnad", səh. 52; "Biharül-ənvar", 43\81 2 - "Təfsiri-Əyyaşi", 1\171; "Biharül-ənvar", 43\31

258

etməsi tövsiyə olunur. Allahın elçisi (s) buyurur: "Kim ailə qursa, (həyat yoldaşına) hörmət etməlidir."1

Başqa bir hədisdə buyurulur: "Sizin aranızda ən dəyərli şəxs, ailəsi ilə ən yaxşı rəftar edəndir."2

Həmçinin kişiyə tövsiyə olunur ki, evə daxil olduqda öz ailəsinə salam versin: "Ey Ənəs!... Evə daxil olduğun zaman, ailənə salam ver ki, evinin xeyir-bərəkəti çoxalsın."3

Şübhəsiz, kişinin ailəsinə hörmət qoyması, evdə xeyir-bərəkətin və məhəbbətin artmasına xidmət edəcəkdir.7- Səbir və mulayimlikMöhkəm ailə təməllərinin və orada sağlam mühiti yaradan səbəblərdən biri də, səbir və mülayim davranışdır. Allahın elçisi (s) buyurur: "Mülayimlik bərəkətdir, qəzəb və köbud rəftar isə bədbəxtlikdir. Allah-təala bir ailəni sevsə, onlara mötədillik və mülayimliyi nəsib edər. Çünki mülayimlik, olduğu hər bir yeri zinətləndirər. Kobudluq və qəzəbli rəftar, olduğu hər bir yeri kirləndirər."4

Həyatın eniş-yoxuşları, insanın müxtəlif əhval-ruhiyyələrə düşməsi, baxış aspektlərinin rəngarəngliyi təbii formada bədəxlaqlığa və təzadlar gətirib çıxarır. Elə buna görə də, ailədə səbir, mülayimlik, keçinmək və görməməzliyə vurmaq kimi xüsusiyyətlər olmasa, uzunömürlü olmayacaqdır. Kişi qadının azacıq tərsliyi

1 - "Əl-Cəfəriyyat", səh. 157; "Dəaimül-islam", 2\158; "Müstədrəkül-vəsail", 1\412 2 - "Tarixi-Dəmeşq", 1\313; "Kənzül-ümmal", 16\3713 - "Əl-Möcəmül-əvsət", 5\328; "Müsnədi-Şəhab", c. 1, səh. 377; "Kənzül-ümmal", 15\909 4 - "Şöbül-iyman", 6\139; "Əl-Əsma vəs-Sifat", c. 1, səh. 396; "Kənzül-ümmal", 3\51

259

ucbatından boşanmağa qərar verəcək və qadın da, kişinin bədəxlaqına görə ondan ayrılmaq istəyəcək. Elə islam dininin əsas tövsiyəsi bu zaman ortaya çıxır ki; hər iki tərəfi səbirli və mülayim olmağa çağırıb, onlara bunun müqabilində çoxlu mükafatlar vəd edir. Qadına buyurur: "Ərinin bəd rəftarları qarşısında səbr edən qadına Allah-təala Fironun xanımı Asiyanın savabı qədər savab verər."1

Kişiyə buyurur: "Allah-Təala, Tanrıya xatir arvadının pis xasiyyətinə dözən kişiyə, səbir etdiyi hər gecə-gündüzə görə Əyyub(ə) peyğəmbərin bəla qarşısında qazandığı savabı əta edər. Qadının hər gecə-gündüz günahı, səhradakı qumlar qədər sayılar."2

Bu yolla da, ailənin dağılmasına mane olur.8- Güzəşt Başqalarının səhvlərinə göz yummaq və onların xətalarını bağışlamaq, sakit və asudə həyat sürməyin əsas amillərindən biridir. İmam Əli (ə) bu haqda buyurur: "Kim bəzi işlərdə güzəştə getməsə və göz yummasa, həyatı qaralar (zəhrimar olar)."3

Ailə həyatında çox zaman elə məsələlər ortaya çıxır ki, ailə üzvləri bu barədə bir-birilərinə güzəştə getmir, adi məsələlər üçün problemlər yaradırlar. Belə olduğu halda, həyat acı və dözülməz olur. Diqqət yetirmək lazımdır ki, bəzi çox da əhəmmiyətli olmayan məsələlərə göz yummaq və güzəştə getmək, sağlam ailə mühitinin qarantıdır.1 - "Məkarimül-əxlaq", 1\462; "Biharül-ənvar", 103\247 2 - "Səvabül-əmal", səh. 339; "Elamüd-din", səh. 419; "Biharül-ənvar", 76\367 3 - "Qürərül-hikəm", h. 9149

260

9- Qənaətcil olmaq və sadə həyatUzun-uzadı arzularla, acgözlüklə və israfla yaşamaq, insan həyatını məşəqqətli edir. Amma (imkan olmadığı halda) aza kifayətlənmək (bunu böyük bir müsibətə çevirməmək) və qənaətcil olmaq, həyatın yükünü azaldaraq, onu daha da şirinləşdirir. Hədisdə buyurulur: "Ən xoş həyat tərzi, Allah-təalanın qənaət etməyi əta etdiyi və ləyaqətli qadın bəxş etdiyi şəxsə adiddir."1

Xüsisilə də, ər-arvad ailə həyatına qədəm yeni qoyduqları zaman, qənaət və sadə həyat tərzini qarşıya məqsəd qoysalar, ən ehtiyaclı vaxtda belə öz birgə yaşayışlarını daha da möhkən və davamlı edə bilərlər. 10- Razılıq (İlahi qəzavü-qədərə razı olmaq)Kişinin ailəsinin rifahı üçün çalışması, ona xas olan vəzifələrdən biridir. Amma onun bu yolda sərf etdiyi zəhmətlər, bəzən gözlənilən nəticəni vermir. Bununla da, ailə həyatı maddi və qeyri-maddi problemlərlə üzləşir. Bax, elə bu zaman insan özünü ilahi müqəddərata təslim etməli və hətta ilahi qəzavü-qədərlə razılaşmağı öyrənməlidir. Bununla da, həyat ona ağır gəlməz və rahat-asudə yaşayışın ləzzətini dada bilər: "Ən səfalı həyat, Allahın qismət etdiyinə razı olub, sevinən şəxsə nəsib olar."2

Deməli, ailə üzvlərinin müştərək vəzifələrindən biri də, Allahın onlara nəsib etdiyi ruziyə və müqəddərata razı olmaqdır. Çünki insan Tanrının ona qismət etdiyi 1 - "Qürərül-hikəm", h. 3295; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 124 2 - "Qürərül-hikəm", h. 3397; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 143

261

ruziyə razı olsa və bunu dözülməz bir hal kimi ortaya qoymasa, bütün problemlər, həyatın eniş-yoxuşları ona çətin gəlməyəcəkdir.

b) Kişinin ailədə vəzifəlləriKişi ailənin rəhbəri olduğu üçün müştərək vəzifələrdən əlavə, bir sıra ona xas olan vəxifələri də cra etməlidir. Çünki bu, sağlam ailə mühitinin yranmasında mühüm rol oynayır. Onlardan ən əsasları aşağıdakılardir: 1- Ailənin dini-mənəvi ehtiyaclarını ödəməkDin və mənəvi dəyərlər ailədə əmin-amanlıq və daxili sabitliyin ən gözəl qarantıdır. Bu üzdən, dini dəyərlərə riayət etmək, ailə quruluşunun möhkəmlənməsində müstəsna rola malikdir. İmam Əli (ə) dinin ailədəki rolu haqqında belə buyurmuşdur: "Mən kimdə bir bəyənilmiş xislət tapsam, onun bəzi əməllərinə, bu xasiyyətinə görə dözərəm. Özümü onda çatışmayan başqa yaxşı xasiyyətlərə qarşı görməməzliyə vuraram. Amma ağılsızlıq və dinsizliyinə qarşı biganə qala bilmərəm. Çünki dindən ayrılmaq, amin-amanlıqdan, asayişdən ayrılmaq deməkdir. Qorxu içində yaşamaq, xoşagəlməzdir. Ağılsızlıq isə sanki ölməkdir. Kimsə ölülərlə oturub-durmaz."1 Quarni-Kərim imanlı kişilərə, öz ailələrini cəhənnəm odundan qorumağı tapşırıb: "Ey iman gətirənlər! Özünüzü və əhli-əyalınızı elə bir oddan qoruyun ki, onun yanacağı insanlar və daşlar (daşdan düzəlmiş bütlər), xidmətçiləri isə Allahın onlara verdiyi əmrlərə asi olmayan, buyurulduqlarını yerinə

1 - "Qürərül-hikəm", h. 3785; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", s. 170

262

yetirən daş qəlbli (heç kəsə zərrəcə rəhm etməyən) və çox sərt təbiətli mələklərdir (zəbanilərdir)."1 İmam Əli (ə) bu ayənin təfsizində buyurur: Onlara elm və ədəb öyrədin.2

Dini dəyərlərə qarşı etinasızlıq etmək, ailə üzvlərini cəhənnəm oduna düçar etməmişdən əvvəl, elə bu dünyada ailədaxili münaqışələrin, hərc-mərcliyin və bundan qaynaqlanan digər müxtəlif problemlərin təməlini qoyur. Kişinin ailədə dini dəyərləri dirilmək yönündə olan fəaliyyətlərinin başında, onları namaza həvəsləndirməsi durur. Çünki namaz müxtəlif əxlaqı çatışmamazlıqların və pis davranışların önünü kəsir. Allah-təala buyurur: "Əhlinə (əhli-beytə və ümmətinə) namaz qılmağı əmr et, özün də ona (namaza) səbirlə davam et." 3

Allahı unutmamaq, təkcə ailədə sakit əhval-ruhiyyəni yaradıb, onların mənəvi ehtiyaclarını təmin etmir, əsl həqiqətdə, maddi problemlərin də öz həllini tapmasında yardım edir. Elə buna görə də, Əhli-beyt (ə) maddi durğunluq zamanı öz ailəsindən namaz qılıb, dua edərək Allahdan yardım diləmələrini istəmişdir.Sözsüz ki, dini tərbiyədə namaza təkid olunması, digər dini dəyərlərə qarşı diqqətsiz yanaşmaq mənasına deyildir. Döğrusu, ailədə islami və insani

1 - Təhrim, 6 2 - "Müsnədi-Abdullah ibn Mübarək", səh. 163; "Təfsiri-Təbəri", 14\165; "Zadül-məsir", 8\54; 3 - Taha, 132

263

dəyərlərin riayət olunması üçün çalışmaq zəruridir. Necə ki, Allahın elçisi (s) buyurur: "Övladlarınızı üç xüsusiyyətlə tərbiyə edin: Peyğəmbərinizi sevsin, Peyğəmbərin Əhli-beytini sevsin və Quran oxusun."1

İmam Əli (ə), Komeylə buyurur: "Ey Komeyl! Ey Kumeyl! Ailəni gündüz gözəl xasiyyətlər əldə etməyin arxasınca getməyə, gecə isə yuxuda olan kəsin hacət və istəyinin dalınca getməyə vadar et."2

2- Ailənin elmi-mədəni ehtiyaclarını ödəməkAilənin rəhbəri təkcə onların dini tərbiyəsi yolunda deyil, elmi-mədəni ehtiyaclarını təmin etmək üçün də, lazım olan addımları atmalıdır. İmam Əli (ə) buyurur: "Övladlarınızı elm öyrənməyə vadar edin."3

Allahın rəsulu (s) da bu haqda belə buyurur: "Kişinin övladının tərbiyəsi ilə məşğul olması, bir birsək (qızıl-gümüş) sədəqə verməsindən daha üstündür."4

İmam Sadiqdən (ə) belə rəvayət olunur: "Mömin bəndə, ailəsi üçün elm və gözəl tərbiyəni miras qoyar. Belə ki, onların hamısının behiştə getməsinə bais olar."5

3- Ailənin maddi ehtiyaclarını ödəməkKişiyə xas olan əsas vəzifələrdən biri də, ailəsinin iqtisadi ehtiyaclarını təmin etməkdən ibarətdir. Bir sıra hədislərdə, kişinin bu yolda çalışması, cihad etməyin savabına bərabərdir: "Ailəsinin, ata-anasının

1 - "Səvaiqül-mühriqə", səh. 172; "Yənabiül-məvəddət", 2\457; "Kənzül-ümmal", 16\256 2 - "Nəhcül-bəlağə", 357; "İrşadül-qülub", səh. 138; "Biharül-ənvar", 1\2233 - "Kənzül-ümmal", 16\584 4 - "Sünəni-Tirmizi", 4\337; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 7\423; "Müstədrəkül-vəsail", 15\166; "Kənzül-ümmal", 16\261 5 - "Dəaimül-islam", 1\82; "Müstədrəkül-vəsail", 12\201

264

rifahı üçün çalışan şəxs, Allah yolunda cihad edən mücahid kimidir."1

Bir dəstə rəvayətlərdə isə kişinin ailəsinin maddi ehtiyaclarını təmin etməsi, sədəqə sayılır: "Kişinin ailəsinə verdiyi nəfəqə (məişət xərcləri), sədəqə sayılır."2

Bəzi hədislərdə oxuyuruq: "Malından bağışladığın hər şey, sədəqədir. Ailənə xərclədiyin hər şey, sədəqədir. Həyat yoldaşının sənin qazancından yediyi hər şey, sədəqədir."3

Mümkün qədər əliaçıq olmaq, ailə xərclərində də, nəzərdə tutulmuşdur: "Sizlərdən hər kim ailəsini daha çox rifah və firavanlıqda yaşatsa, Allah-təala ondan daha çox razıdır."4

Əlbəttə, əliaçıq olmaqda ifrat etmək tənqid edilmişdir. Deməli, ailə xərclərində də, ifrati şəkildə səxavətli olmaq doğru deyildir.4- Ailənin ruhi ehtiyaclarını ödəməkAilənin ruhi ehtiyaclarını ödəmək də, dini, elmi-mədəni və maddi ehtiyaclarını ödəmək qədər, sağlam ailə mühitinin yaranmasında müstəsna rol oynayır. Bu ibrət dolu dəyərli kəlama diqqət yetirin: "Kim ailəsini sevindirsə, Allah-təala o sevincdən elə bir məxluq yaradar ki, qiyamət gününə qədər onun bağışlanması üçün dua edər."5

Deməli, ailəni sevindirmək üçün atılan hər halal addım: Ailə ilə birlikdə vaxt keçirmək, bir süfrə 1 - "Müstədrəkül-vəsail", 12\1732 - "Səhihi-Buxari", 4\1472; "Sünəni-Tirmizi", 4\344; "Kənzül-ümmal", 6\419; "Əvaliyil-lai", 2\229 3 - "Səhihi-Müslim", 3\1253; "Adabül-müfrəd", səh. 159; "Kənzül-ümmal", 6\6154 - "Əl-Kafi", 4\11; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\408; "Biharül-ənvar", 103\222; "Elamüd-din", səh. 222; "Tənbihül-xəvatir", 2\47 5 - "Kənzül-ümmal", 16\379

265

arxasında yemək yemək, yemək seçimi zamanı onların meylinə və iştahasına uyğun yemək və səfərdən qayıdarkən onlara hədiyyə gətirmək kimi sevindirici hallar, dinimiz tərəfindən mədh edilmişdir. 5- Qeyrətli olmaqKişiyə xas olan vəzifələrdən biri də, qeyrətli olmaqdır. O, icazə verməməlidir ki, həyat yoldaşı bilərəkdən və ya heç özü də bilmədən, iffətsizliyə və pozğunluğa düçar olsun. Necə ki, hədisdə buyurulur: "Qadınının (zina məqsədi ilə) bəzənərək evdən çölə çıxmasına göz yuman ər, dəyyus (qeyrəsiz) insandır. Onu belə adlandıran şəxs, günah işlətməmişdir. Qadın (zina etmək niyyəti ilə) bəzənib, ətir vurub evdən çölə getsə və əri onun bu əməlinə (əxlaqsızlığına) razı olsa, atdığı hər addım üçün ərinə cəhənnəmdə bir (əzab) evi inşa olunar."1 Şübhəsiz, qadına qarşı yersiz qeyrət göstərmək bəyənilməmişdir və ailənin dağılma səbəblərindən biri sayılır.

c) Qadının ailədə vəzifələriKişinin ailə idarəçiliyində öhdəsinə aldığı vəzifələr olduğu kimi, qadının da, özünə xas olan vəzifələri vardır: 1- Ərin ailədəki müdiyirrətini qəbul etməkAilə sanki cəmiyyətin kiçik modelidir. Onun idarəsi, böyük cəmiyyətlərdə olduğu kimi vahid bir müdiyiyyyətə və rəhbərliyə bağlıdır. Çünki kişi və qadının nəyisə birlikdə idarə etməsi mənasız görünür.

1 - "Cameül-əxbar", səh. 447; "Biharül-ənvar", 103\249

266

Deməli, onların biri müdir və digəri isə onun müavini və müşaviri olmalıdır. Qurani-kərim açıq-aşkar, ailənin kişinin rəhbərliyi altında olduğnunu buyurur: "Kişilər qadınlar üzərində ixtiyar sahibidirlər (onların hamisidirlər). Bu, Allahın onlardan birini digərinə üstün etməsi və (kişilərin) öz mallarından (qadınlar üçün) sərf etməsinə görədir."1 Şübhəsiz, ayənin məqsədi, kişini lovğalandırmaq və qadının hüqunu taptamaq deyildir. Həqiqətdə, Qurani-kərim müdiriyyət məsələsində kişini qadına tərcih verməklə, üstün bilməklə birlikdə, qadının da, hüquqlarının riayət olunmasına təkid edir: "(Kişilərin qadınlar) üzərində şəriətə görə hüquqları olduğu kimi, (qadınların da) onlar (kişilər) üzərində hüquqları vardır. Ancaq kişilər (daha artıq əziyyətə qatlandıqları üçün) onlardan bir dərəcə üstündürlər."2 Ayənin məqsədi budur ki; qadın kişinin hüquqlarını riayət etməli olduğu kimi, kişi də qadının hüquqlarını roayət etməlidir. Başqa bir ibarətlə desək,; vəzifə, hüquqdan ayrı deyildir. Qadınların kişilər qarşısında (əxlaqi cəhətdən və ya şəri cəhərdən) yerinə yetirməsi vacib olan vəzifələri olduğu kimi, kişilər də qadınların (əxlaqi cəhətdən və ya şəri cəhərdən) yerinə yetirməsi vacib olan hüquqlarını riayət etməlidirlər. Bu hüquqları və vəzifələri birlikdə qarşı-qarşıya qoyduqda, qadınlar haqqında ədalətsizlik edilmədiyinin şahidi oluruq.

1 - Nisa, 34 2 - Bəqərə, 228

267

Qurani-kərimin baxışı ilə məsələyə diqqət yetirdikdə, görərik ki; qadın və kişinin ruhi və cismi cəhətdən fərqli olması, qadının nəfəqəsinin (xərclərinin) təmin edilməsinin kişinin öhdəsinə qoyulması, bir növ, kişiyə ailədə rəhbərlik vəzifəsinin verilməsi və qadının onun əmirlərinə tabe edilməsi üçün şərait yaradır. Bunu da qeyd etmək yerinə düşərdi ki, bir çox hədislərimizdə, qadının öz ərinin ailədəki rəhbərliyini qəbul etməsi müqabilində, behiştlə mükafatlandırılacağı vəd edilir. 2- Əri səfərdə olduğu zaman onun malını mühafizə etməkQadının ikinci vəzifəsi budur ki, əri səfərdə olduğu zaman onun malını mühafizə etsin. QuraniKərim ləyaqətli qadınları belə vəsf edir: "Əməlisaleh qadınlar (ərlərinə) itaətkardırdılar, Allahın (onları) hifz etməsi müqabilində gizli şeyləri (ərlərinin sirlərini, mal-dövlətini, ərlərinin və özlərinin namusunu, şərəfini) qoruyub saxlayırlar."1

Bu kəlam, bündan öncə zikr olunmuş ayənin davamında buyurulub və qadının ikici vəzifəsi haqdadır. Ayədə ləyaqətli qadınların öz ərlərinin ailədəki müdiriyyətini qəbul etməsi, ailə nizam-intizamını gözləməsi, təkcə ərinin yanında olduğu zaman deyil, olmadığı vaxtlar da, öz iffətini, ailənin mal-mülkünü, sirlərini və şərəfini qoruyub saxlamasına işarə olunur. Onlar Allah-təalanın qadınlara təyin etdiyi hüquqların müqabilində öz 1 - Nisa, 34

268

vəzifələrinin öhdəsindən gəlməyə çalışır və heç bir zaman həyat yoldaşlarına xəyanət etmirlər. Necə ki, Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Kişinin qadının boynunda olan haqqı budur ki, onun evində yaşasın. Həyat yoldaşına məhəbət, eşq və şəfqət bəsləsin. Onu qəzəbləndirməsin. Ərinin razılığını ələ gətirmək üçün çalışsın. Onunla bağladığı əhdi-peymana sadiq qalsın. Onunla əsəbi davranmasın. Övladlarında kimisə ona şərik qərar verməsin. Ona xəyanət etməsin və incitməsin. Ərinin yanında və o, evdə olmadığı zaman malına xəyanət etməsin."1

Ailənin möhkəmlə olmasında duanın roluSonda, duanın da, ailə bağlarının möhkəmlənməsində, məhəbbət və müqəddəsliyinin sarsılmazlığında özünəmxəsus rolu olmasına işarə edirik. Dua dinimizin buyruğuna əsasən bir məsuliyyət deyil, amma ondan ayrı da deyil. Ailə üzvlərinin sağlam həyat tərzinə və səmimi, düzgün yaşayışa sahib olmaq üçün Allah-təaladan yardım diləməsi, onlara ailədə birgə və ya hər kəsin özünəməxsus vəzifələrini yerinə yetirməsinin zəruriliyini aşılayır. Bu da öz növbəsində çoxlu xeyir-bərəkətlərə səbəb olur. Elə buna görə də, Peyğəmbərlər (ə) və Əhli-beyt (ə) daim Allah-təaladan öz ailələrinin xeyir-bərəkətlərini diləmişlər. Həmçinin, öz davamçılarına da, layiqli həyata sahib olmaq üçün bir sıra vəzifələri yerinə yetirməyin lazım olduğunu söyləməklə birgə, dua etməyi də, unutmamağı öyrətmişlər.

1 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\244

269

Bu fəsildə, duanın ailə həyatında nə qədər müsbət rol oynadınından bəhs etdik. Bundan əlavə, əməli şəkildə bəzi duaların nümunələri də, əziz oxucularımıza sizə təqdim edildi. Son olaraq bu məsələyə də işarə etmək istərdim ki, ailə üzvlərinin bir-birilərini dua etməsi, ailə quruluşunu möhkəmlənməsinə çox faydalı olmaqla, xüsusi təsiredici qüvvəyə malikdir. Eyni zamanda onların bir-birilərini qarğış etməsi də, çox zərərli nəticələrlə sonlana bilər. Xüsusi ilə də, valideynlərin öz övladlarını qarğış etməsi, bir sıra hədislərimizdə qadağan olunmuşdur.

270

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Ailənin dağılma səbəbləri

Birinci fəsil

Ailənin dağılma səbəbləri1\1

Qarşılıqlı olaraq fikir soruşmadan, hansısa bir işə məcbur etmək

601. Allahın rəsulu (s): Szilərdən bəziləri öz qızlarınızı çirkin və eybəcər kişilərlə evləndirirsiniz. Axı onların da sizin kimi qəlbi var.1

1 - "Hilyətül-övliya", 7\140; "Əl-Firdəvs", 5\516; "Kənzül-ümmal", 16\454

271

602. "Kənzül-ümmal": Cabiq rəvayət edir: Bir kişi Peyğənbərin (s) yanına gəlib, dedi: Ey Allahın rəsulu! Mənim himayəmdə bir yetim qız var. Ona iki nəfər elçi gəlib. Biri varlı, o biri isə kasıbdır. Bir qızın varılya ərə vermək niyyətindəyik. Amma o, kasıbla evlənmək istəyir. (Nə edək?)Allahın elçisi (s) buyurdu: "Bir-birilərinə könül vermiş iki aşıqın dərmanı, yalnız onların birlikdə ailə qurmasıdır."1

603. "Əl-Kafi": İbn Əbu Yəfur rəvayət edir: İmam Sadiqə (ə) dedim: Mən bir qadınla ailə qurmaq istəyirəm, amma valideynlərim baçqa birsi ilə evlənməyimi istəyirlər.İmam Sadiq (ə) buyurdu: "Ata-ananın istədiyi şəxslə deyil, sevdiyin şəxslə evlən."2

604. "Müsnədi-ibn Hənbəl": İbn İshaq rəvayət edir: Həccac ibn Saib ibn Əbi Lübabə ibn Əbdül-münzər Ənsari mənə nəql etdi ki; Nənəsi Ümm Saib Xünnas (Xuzzam ibn Xalidin qızı) Əbu Əübabə ilə evlənmədən öncə başqa bir şəxsə ərə getmişdi. O, dul qaldığı zaman, atası Xuzzam ibn Xalid onu bəni-Əmr (ibn Əvf ibn Xəzzrəc) qəbiləsindən olan bir kişi ilə evləndirmək istəyirdi. Amma Xünnas, Əbu Lübabədən baçqa heç kimlə evlənməyəcəyinə israr edirdi. Amma atası onun ibn Əvf qəbiləsində olan şəxsə ailə qurmasına təkid edirdi. Onlar mübahisələrini Peyğəmbərə (s) danışdılar. Peyğəmbər 1 - "Kənzül-ümmal", 16\459 2 - "Əl-Kafi", 5\401; "Təhzibül-əhkam", 7\392; "Məkarimül-əxlaq", 1\506; "Vəsailüş-şiə", 14\220

272

(s) buyurdu: "O, öz işini yaxşı bilir (yaxud da, "bu seçim ona aiddir"), (qızın) kimi sevirsə onunla evlədir."1

605. "Sünəni-Əbi Davud": İbn Abbas rəvayət edir: Bir bakirə qız Peyğəmbərin (s) yanına gəlib, atasının onu zorla başqasına ərə vermək istədiyini söylədi. Peyğəmbər (s) seçim haqqının qızda olmaslna qərar verdi.2

606. "Sünəni-ibn Macə": Əbdür-rəhman bin Yəzid və Mücəmmə ibn Yəzid Ənsari rəvayət edir: Ənsardan olan Xuzzam adlı bir kişi qızını bir nəfərlə evləndirdi. Amma qızı ona ərə getməyəy razı deyildi. Elə bunun üçün də, Peyğəmbərin (s) yanına gedib,əhvalatı ona danışdı. Peyğəmbər (s) atasının qərar verdiyi evliliyi batil etdi və qız (istədiyi şəxslə yəni; ) Əbi Lübabə ibn Əbdül-münzərlə evləndi.3

607. "Müsnədi-ibn Hənbəl": İbrahim ibn Saleh rəvayət edir: Abdullah ibn Ömər, atasına dedi: Salehin qızını mənə almaq üçün üçün elçiliyə get.Atası dedi: Onun bir neçə nəfər yetim qardaşı övladı var. Bizi onlara üstün saymayacaq. (Yəni; qızını bizə deyil, onlara ərə verəcək ki, mal-dövləti bəslədiyi yetimlərə qalsın.)Abdullah, əmisi Zeyd ibn Xəttabın yanına getdi və ondan elçi getməyini istədi. Zeyd, Salehin yanına

1 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 10\238; "Sünənid-dar", 3\231 2 - "Sünəni-Əbi Davud", 2\232; "Sünəni-ibn Macə", 1\603; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 1\586; "Əs-Sünənül-kübra", 7\189 3 - "Sünəni-ibn Macə", 1\602; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 10\238; "Sünəni-Darəmi", 2\577; "Əs-Sünənül-kübra", 7\193

273

gedib, dedi: Abdullah ibn Ömər məni sənin qızını ona almaq üçün elçiliyə göndərib. Saleh dedi: Mənim bir-neçə yetim övladım var və istəmirəm ki, öz ətimi terə bastırıb, sizin ətinizi ucaldam. Siz də şahid olun ki, mən onu filankəsə ərə verdim.Qızın anası (ki, qızının Abdullah ibn Ömərə ərə getməyinə razı idi,) Peyğəmbərin (s) yanına gəlib, dedi: Ey Allahın rəsulu! Abdullah ibn Ömər mənim qızıma elçi gəlib. Amma atası qızımın fikrini soruşmadan onu himayə etdiyi bir yetimə ərə verib. Allahın elçisi (s) Salehin ardınca bir nəfər göndərib, onu hüzuruna çağırdı. Saleh gəldikdə, ona buyurdu: "Qızının nəzərini soruşmadan onu ərə vermisən?"Dedi: Bəli.- "Qızlardan onlara aid olan işlər barəsində, fikirlərini soruşun. O, bakirədir."- Mən ibn Ömərin qızıma verdiyi mehriyyəyə xatir belə etdim. Onun qızıma verdiyi mehriyyə qədər özümün mal-mülküm var. (Qızı ona verməkdənsə, hamilik etdiyim yetimə verərəm və mal-mülküm də, qızıma qalar.)1

608. "Usdül-ğabə": Əbdür-rəhman ibn Yəzid rəvayət edir ki; Vədiə qızını ərə verdi. Amma onun qızı Peyğəmbərin (s) yanına gəlib, dedi: Ey Allahın rəsulu! Atam məni (zorla) istəmədiyim kişiyə ərə verir.

1 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 10\238

274

Peyğəmbər (s) onun atasının ardınca bir nəfəri yollayıb, hüzuruna çağırdı. Sonra əhvalatı ona danışdı. Vədiə dedi: Mən onu əmisi oğluna ərə vermişəm. O, düzgün əməlli insandır və qızıma uyğun bir seçimdir.Peyğəmbər (s) buyurdu: "Qızının bu barədə fikrini soruşmusanmı?"Dedi: Xeyir.Allahın rəsulu bu evliyiyi ləğv etdi və icazə vermədi.1

609. İmam Əli (ə): Sizlərdən heç kim, öz qızının fikrini soruşmadan, onu ərə verməsin. Çünki, o, öz işini yaxşı bilir (yaxud da, "bu seçim daha çox ona aiddir"). Əgər sakit qalsa, ağlasa və gülsə, həqiqətdə, bu bir növ razılıq əlamətidir. Amma razı olmasa, onu istəmədiyi şəxslə evləndirməyin!2

610. "Müsnədi-ibn Hənbəl": Səhl ibn Əbi Həsmə rəvayət edir: Həbibə binti Səhl, Sabit ibn Qeys ibn Şəmmas Ənsarinin qızı idi. Amma ondan xoşu gəlmirdi. Çünki, Sabit eybəcər üzlü bir şəxs idi. Qadın Peyğəmbərin (s) yanına gəlib, dedi: Ey Allahın elşisi! Ərimin üzünə baxdığım zaman (elə iyrənirəm ki,) əgər qəlbimdə Allah qorxusu olmasaydı,onun üzünə tüpürərdim.Allahın peyğəmbəri (s) buyurdu: "Sənə mehriyyə olraq verdiyi bağı, (böşandığın zaman) ona qaytararsan?"Həbibə dedi: Bəli.

1 - "Usdül-ğabə", 3\413 2 - "Dəaimül-islam", 2\218

275

Peyğəmbər (s) onun ərinin dalınca adam yollyıb, yanına çağırdı. Sonra isə bağı Həbibədən alıb, ona qaytardı və onları bir-birindən ayırdı.Bu, islam tarixində ilk xüli təlaq1 idi.2

611. "Təfsiri-Təbəri": İbn Abbas rəvayət edir: İslam tarixində ilk xüli təlaq, Abdullah ibn Qbəyyin bacısına verilib. O, Peyğəmbərin (s) yanına gəlib, dedi: Ey Allahın elşisi! Heç kim bizi bir yastığa baş qoymağa mcəbur edə bilməz. Mən cadırın bir ucunu qaldırıb baxdıqda, onun, yanındakı kişilərdən ən qara rəngli, ən çirkin və ən balaca boylu olduğunu gördüm!Əri dedi: Ey Allahın elşisi! Ən qiymətli bağımı ona mehriyyə olaraq verdim. Bağımı mənə qaytarsın (mən də, onu boşayım). Peyğəmbər (s) qadından soruşdu: "Bu barədə fikrin nədir?"Dedi: Bəli, qaytararam. Əgər istəsə ona bundan da artığını verərəm. (Təki məni boşasın.)Peyğəmbər (s) onları bir-birindən ayırdı.3

2\1

1 - Təlaq növüdür. Risalələrə müraciət edin. (Mütərcim.) 2 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 5\446; "Sünəni-ibn Macə", 1\663; "Kənzül-ümmal", 16\185; "Məcməül-bəyan", 2\577 3 - "Təfsiri-Təbəri", 2\461; "Təfsiri-ibn Kəsir", 1\403; "Təfsiri-Qurtubi", 3\139; "Əvaliyil-lai", 2\144

276

Ağır mehiyyə təyin etmək601. Allahın rəsulu (s): Mehriyyənin miqdarını yüngül edin, çünki kişi qadının mehriyyəsini ödəsə də, (buna gərə) qəlbində ona kin saxlayar.1

605. İmam Əli (ə): Mehriyyələrin miqdarını çoxaltmayın. Çünki bu, düşmənçiliyə səbəb olar.2

3\1Yetkinlik yaşına çatmamış uşaqları evləndirmək

614. "Əl-Kafi": Hişam ibn Həkəm rəvayət edir: İmama (İmam Sadiqə (ə) və ya İmam Kazimə (ə) ) dedilər: Biz oğlan övladlarımızı (yetkinlik yaşına çatmamış,) uşaq vaxtı evləndiririk.Buyurdu: "Onları (yetkinlik yaşına çatmamış,) uşaq vaxtı evləndirsəniz, bir-birilərini sevib, ünsiyyət qura bilməyəcəklər."3

4\1Yalnız qohumla evlənmək

615. Allahın rəsulu (s): Qızlarınızı yalnız qadınınızın qohumları4 ilə evləndirməyin. Çünki bu iş, (qohumluq) əlaqələrinin kəsilməsinə səbəb olar.5

1 - "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 6\174; "Ən-Nihayə", 1\386; "Kənzül-ümmal", 16\324 2 - "Məkarimül-əxlaq", 1\506; "Biharül-ənvar", 103\351; "Dəaimül-islam", 2\221; "Müsnədi-Zeyd", səh. 303; 3 - "Əl-Kafi", 5\398; "Vəsailüş-şiə", 14\72 4 - "Qadının qardaşı qızının ya da ki, qadının bacısı qızı kimi."; "Vəsailüş-şiə", 20\487 5 - "Əl-Firdəvs", 5\22

277

İkinci fəsil

Ər tərəfindən ailənin dağılma səbəbləri1\2

Həyat yoldaşını incitməkو كرها النساء ترثوا أن لكم يحل ال آمنوا الذين أيها يا آتيتموهن ما ببعض لتذهبوا تعضلوهن ال يأتين أن إال

فإن بالمعروف عاشروهن و مبينة بفاحشة فيه الله يجعل و شيئا تكرهوا أن فعسى كرهتموهن

كثيرا خيراQurani-kərim: "Ey iman gətirənlər! Qadınlara zorla varis çıxmaq sizə halal deyildir! (Qadınlar) açıq-aşkar pis bir iş görməyincə, özlərinə verdiyinizin (mehrin) bir hissəsini geri qaytarmaq məqsədilə onlara əziyyət verməyin.

278

Onlarla gözəl (Allahın buyurduğu kimi) rəftar edin. Əgər onlara nifrət etsəniz (dözün). Ola bilsin ki, sizdə nifrət doğuran hər hansı bir şeydə Allah (sizdən ötrü) çoxlu xeyir nəzərdə tutmuş olsun."1

Hədislər:616. Allahın rəsulu (s): Agah olun! Allah və peyğəmbəri (s), qadınının xülu təlaq tələb etməsi məqsədilə, ona əziyyət verən kişiyə nifrət edir.2 617. Allahın rəsulu (s): Kim qadınını incitsə və qadını ondan canını qurtarmaq üçün xüli təlaq tələb etsə, Allah-təala onun ərinə cəhənnəm odundan daha az cəza təyin etməz. Çünki Allah-təala, adına zülm olunduğunda, yetimə zülm onunan zaman qəzəbləndiyi kimi qəzəblənər.3

618. "Məkarimül-əxlaq": Allahın elçisi (s) buyurdu: "Mənim ümmətimin ən yaxşı kişiləri, öz ailəsinə əl uzatmayan (döyməyən), onlarla mehriban olan və onlara zülm etməyən kişilərdir."4

619. İmam Əli (ə): Ailəsinə pislik edən şəxsin, (başqalarına yaxşılıq etməsinə) ümid yoxdur.5

620. İmam Əli (ə): İmam Həsənə (ə) tövsiyələrində: Elə rəfatar etmə ki, ailən sənin (pis əxlaqın) ucbatından, insanların ən bədrəftalısına çevirilsin!6 1 - Nisa, 19 2 - "Səvabül-əmal", səh. 338; "Elamüd-din", səh. 418; "Biharül-ənvar", 76\366 3 - "Səvabül-əmal", səh. 336; "Elamüd-din", səh. 416; "Biharül-ənvar", 76\365 4 - "Məkarimül-əxlaq", 1\468 5 - "Qürərül-hikəm", h. 8134; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", səh. 4436 - "Nəhcül-bəlağə", 31; "Tuhəfül-üqul", səh. 82; "Kənzül-fəvaid", 1\93; "Elamüd-din", səh. 178; "Biharül-ənvar", 74\168

279

621. İmam Əli (ə): Elə rəfatar etmə ki, ailən və dostların sənin (pis əxlaqın) ucbatından, insanların ən bədrəftalısına çevirilsinlər!1

622. İmam Əli (ə): Qadınlar, ərlərinin evində öz mənfəətlərinə və zərərlərinə seçim etmək iqtidarına malik deyildirlər. Onlar, Allahın sizin yanınızdakı əmanətləridir. Onları hey danlamayın, onlarla pis davranmayın.2

2\2Həyat yoldaşını döymək

623. Allahın rəsulu (s): Allah-təala, (qiyamət günü) Malikə (cəhənnəmin qaravulçusuna) əmr edər ki, həyat yoldaşına bir şillə vuran kişiyə, yetmiş şillə vursun. Hər bir müsəlman kişi müsəlman qadının saçının hər bir telinə toxunsa, əli cəhənnəm odundan hazırlanmış mismarlarla mıxlanar.3 624. Allahın rəsulu (s): Kim həyat yoldaşını nahaq yerə vursa, qiyamət günü, onun şikayətçisi mən olacağam. Həyat yoldaşlarınızı döyməyin. Çünki, kim onları nahaq yerə kötəkləsə, Allahdan və peyğəmbərinə itaətsizlik edibdir.4

625. Allahın rəsulu (s): Mən döyülməyə daha çox layiq olan kişinin arvadını döyməsinə təəccüb edirəm!

1 - "Qürərül-hikəm", h. 10199; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", səh. 521 2 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\251; 14\325 3 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\250 4 - "İrşadül-qülub", səh. 175

280

Qadınlarınızı çubuqla kötəkləməyin! Bu əməlin (şəriət hökmlərində) qisası var.1

626. Allahın rəsulu (s): Szilərdən hər biriniz, qadınınızı kölələr kimi döyməkdən xəcalət çəkmir? Günün başlanğıcında onu döyür, amma gecə olduqda onunla bir yastığa baş qoyursunuz! Utanmırsınızmı?2

627. Allahın rəsulu (s): Kişinin boyun damarlarını şişirdərək, çarəsiz qadınının başı üzərində dayanıb, onu kötəkləməsini görməyə nifrət edirəm.3

628. "Ət-Təbəqatül-kübra": Əyyub rəvayət edir: Əri tərəfindən möhkəm şəkildə döyülmüş bir qadın, Peyğəmbərin (s) yanına gəldi. Allahın rəsulu (s) ayağa qalxıb, bu işə öz etrazını bildirərək, buyurdu: "Həmişə, sizlərdən kimsə öz qadınını kölələr kimi döyür, sonra isə (gecə) xəcalət çəkmədən onunla cinsi əlaqədə olur.4

3\2Bədəxlaq olmaq

629. Allahın rəsulu (s): Siz (kişilərin) ən pisləri, bədəxlaqlı olanlar, bədxərclər və ailəsinə daha çox yük olanlarınızdır.5

1 - "Cameül-əxbar", səh. 447; "Biharül-ənvar", 103\249 2 - "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 9\442; "Səhihi-Buxari", 4\1888; "Əs-Sünənül-kübra", 5\371; "Kənzül-ümmal", 16\377 3 - "Nəsrüd-dar", 1\207; "Kənzül-ümmal", 16\377; "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 5\113 4 - "Ət-Təbəqatül-kübra", 8\205; "Səhihi-Buxari", 5\2246; "Kənzül-ümmal", 16\377; "Əl-Kafi", 5\509; "Vəsailüş-şiə", 14\119 5 - "Əl-Firdəvs", 2\370

281

630. İmam Əli (ə): Bu üç xislətin sahibinə həyat asudə keçməz: Kinli olmaq, paxıllıq etmək və bədəxlaq olmaq.1 631. İmam Əli (ə): Bədəxlaqlı insanın ailəsi, ondan bezər.2

632. "Əl-Kafi": Hüseyn ibn Bəşşar Vasiti rəvayət edir: İma Rzaya (ə) belə (məzmunli bir məktub) yazdım: "Qohumlarımdan biri qızıma elçi gəlib. Lakin əxlaq və rəftarında bir sıra problemlər var."Həzrət Rza (ə) belə cavab yazdı: "Əxlaqı və rəftarı pisdirsə, ona qız vermə."3

4\2Təhqir etmək

633. Allahın rəsulu (s): Kim bu üç nəfəri əskik bilib, təhqir etsə, üş neməti əldən vermiş sayılır: Kim ailimləri əskik saysa, dinini əldən verər..; kim qohumlarını əskik saysa, kişiliyini, mərdliyini əldən verər və kim ailəsini əskik saysa, xoş həyatdan məhrum olar.4

5\2Nifrət etmək

634. "Səhihi-Müslim": Allahın rəsulu (s) buyurur: Heç mömin kişi, mömin qadına nifrət etməz. Əgər

1 - "Qürərül-hikəm", h. 4663 2 - "Əl-Kafi", 8\23; "Tuhəfül-üqul", səh. 97; "Tənbihül-xəvatir", 2\40; "Qürərül-hikəm", h. 7952; "Biharül-ənvar", 77\2863 - "Əl-Kafi", 5\563; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\409; "Məkarimül-əxlaq", 1\443; Biharül-ənvar", 103\234 4 - "Əl-Məvaizül-ədədiyyə", səh. 255

282

qadınının bir xüsusiyyətini bəyənməsə, onun başqa bir xüsusiyyətini bəyənər.1

6\2Simiclik

635. Allahın rəsulu (s): Allah-təalanın yanında ən mənfur insan, ailəsinə (pul xərcləməkdə) simiclik edəndir.2

636. Allahın rəsulu (s): İnsanların ən pisi, ailəsini ehtiyac içərisində saxlayandır.3

7\2Əsassız yerə zinakar adlandırmaq

636. Allahın rəsulu (s): Kim öz qadınına töhmət ataraq, zinakarlıq nisbəti versə, ilan öz dərisindən çıxdığı kimi, yaxşı əməlləri(nin savabı) onu tərk edər. Bədəninin hər tükünə min günah yazılar.4

636. Allahın rəsulu (s): Kim öz qadınına töhmət ataraq, zinakarlıq nisbəti versə, (allahın) lənəti onun üzərinə çökər və (günahını yumaq üçün) verdiyi heç bir fidyə və məbləğ ondan qəbul edilməz.5

639. "Cameül-əxbar": Allahın elçisi (s) buyurdu: "Yalnız, Allahın lənətinə tuş gələn şəxs, öz qadınına töhmət ataraq, zinakarlıq nisbəti verər. Yalnız, münafiq, öz qadınına töhmət ataraq, zinakarlıq nisbəti verər. Çünki, töhmət ataraq, zinakarlıq nisbəti vermək 1 - "Səhihi-Müslim", 2\1091; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 3\223; "Əs-Sünənül-kübra", 7\483; "Kənzül-ümmal", 16\374 2 - "Əl-Firdəvs", 1\367 3 - "Əl-Möcəmül-əvsət", 8\337; "Kənzül-ümmal", 16\375 4 - "Cameül-əxbar", səh. 445; "Biharül-ənvar", 103\2485 - "Cameül-əxbar", səh. 445; "Biharül-ənvar", 103\249

283

kifr sayılır. Küfrün yeri də, (cəhənnəm) odudur. Həyat yoldaşlarınıza töhmət atıb, zinakar olduğunu söyləməyin. Çünki onlara belə töhmət atağın sonu uzun-uzadı peşimançılıq və ağır cəzadır.1

8\2

Tədbirsizlik640. İmam Əli (ə): Bir şeyin viran olmasının səbəbi, tədbirsizlikdir.2

641. İmam Əli (ə): Pis tədbirli olan şəxsin məhvi tezləşər.3

642. İmam Əli (ə): Həyatın bəlası, tədbirsizlikdir.4 643. İmam Əli (ə): Pis tədbirli insanın tədbiri, onun axırına çıxar.5

644. İmam Əli (ə): Dörd şey həyata arxa çevirməkdir: tədbirsizlik, israfkarlıq, ibrət almamaq və çox üzr istəmək.6

9\2

1 - "Cameül-əxbar", səh. 446; "Biharül-ənvar", 103\2492 - "Qürərül-hikəm", h. 5549; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", səh. 2813 - "Qürərül-hikəm", h. 7906; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", səh. 4324 - "Qürərül-hikəm", h. 3965; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", səh. 1825 - "Qürərül-hikəm", h. 18768; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", səh. 4386 - "Qürərül-hikəm", h. 10958; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", səh. 552

284

Şorgözlük645. Allahın rəsulu (s): Qadınlara əsaslı səbəb olmadan təlaq verməyin. Çünki Allah-təala, müxtəlif zövqləri dadmağa adət edən kişi və qadınları sevmir.1

646. "Əl-Kafi": Səd ibn Tərif İmam Baqirin (ə) vasitəsilə rəvayət edir: Allahın elçisi (s) bir kişi ilə rastlaşdı. Soruşdu: "Ailən necədir?"Dedi: Təlaq verdim (boşadım), ey Allahın elçisi!

- "Onda bir eyib (problem) görmədənmi boşadın?"

- Bəli, bir eyib görmədən boşadım.Sonra o kişi, bir dəfə də evləndi. Peyğəmbər (s) onunla rastlaşdığı zaman soruşdu: "Evlənmisən?"Dedi: Bəli.Bir müddət keçdikdən sonra, (onunla təkrar qarşılaşdığı zaman) soruşdu: "Ailən necədir?"Dedi: Təlaq verdim (boşadım), ey Allahın elçisi!

- "Onda bir eyib (problem) görmədənmi boşadın?"

- Bəli, bir eyib görmədən boşadım.O kişi, üçüncü dəfə evləndi. Yenə də, bir gün Peyğəmbərlə (s) qarşılaşdı. Peyğəmbər (s) ondan soruşdu: "Evlənmisən?"Dedi: Bəli.Bir müddət keçdikdən sonra, (yenə onunla qarşılaşdığı zaman) soruşdu: "Ailən necədir?"Dedi: Təlaq verdim (boşadım), ey Allahın elçisi!

1 - "Əl-Möcəmül-əvsət", 8\24; "Müsnədi-Şamiyyin", 3\268; "Təfsiri-Qurtubi", 18\149

285

- "Onda bir eyib (problem) görmədənmi boşadın?"

- Bəli, bir eyib görmədən boşadım.- "Allah-təala müxtəlif zövqləri dadmağa adət

edən kişi və qadınları özünə düşmən sayar, (və ya) öz rəhmətindən uzaq tutar."1

647. İmam Baqir (ə): Allah-təala, çox evlənib, çox təlaq verən kişilərə nifrət edər.2

10\2Yersiz qeyrət göstərmək

648. Allahın rəsulu (s): Bəzi qeyrət göstərməyi, Allah-təala sevər. Bəzi qeyrət göstərməyi isə düşmən sayar (sevməz). Allahın sevdiyi qeyrət, yerində qeyrətli olmaqdır. Allahın düşmən saydığı qeyrət isə yersiz qeyrətdir.3

649. Allahın rəsulu (s): İki növ qeyrət var. Birini Allah sevər. O birini isə düşmən sayar... Allah-təala yerli-yerində olan qeyrəti sevər. Amma səbəbsiz yerə qeyrət göstərən şəxsi sevməz.4

650. İmam Əli (ə): "Boş yerə (bədgümanlıqdan) qeyrət nümayiş etdirməkdən uzaq ol. "Boş yerə qeyrət nümayiş etdirməkdən uzaq ol. Çünki bu iş, düz qadını

1 - "Əl-Kafi", 6\54; "Əvaliyil-lai", 3\372; "Vəsailüş-şiə", 15\267; "Əl-Müsənnəf", İbn Əbi Şeybə, 4\172 2 - "Əl-Kafi", 6\55; "Vəsailüş-şiə", 5\78; "Təfsiri-Sələbi", 2\189 3 - "Sünəni-Əbi Davud", 3\50; "Sünəni-Nəsai", 5\78; "Kənzül-ümmal", 3\385 4 - "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 1\579; "Səhihi-ibn Xəzimə", 4\113

286

əyriliyə və iffətli qadını tərəddüdə və (o barədə) fikirləşməyə vadar edər. "1

651. İmam Əli (ə): İmam Həsənə (ə) yazdığı məktubda buyurur: "Boş yerə qeyrət nümayiş etdirməkdən uzaq ol. Çünki bu iş, düz qadını əyriliyə və iffətli qadını tərəddüdə və (o barədə) fikirləşməyə vadar edər. Onlar barəsində tədbirli hərəkət et. Əgər onalrda bir eyib görsən, kiçik və böyükləri cəzalandırmaqda gecikmə. Əgər əsassız şəkildə, onların hansısa bir əməlinin günah (iffətsizlik) olduğuna yəqin edib, (əksül-əməl göstərsən), günaha zəmət bağışlamış və danlağını isə təsirsiz edəcəksən."2

1 - "Nəhcül-bəlağə", 31; "Xəsaisi-Əimmə", səh. 118; "Kəşfül-mühəccə", səh. 234; "Biharül-ənvar", 103\252 2 - "Əl-Kafi", 5\537; "Tuhəfül-üqul", səh. 87; "Biharül-ənvar", 77\233

287

Üçüncü fəsil

Qadın tərəfindən ailənin dağılma səbəbləri1\3

Əri incitmək652. Allahın rəsulu (s): Hər kimin qadını ərini incitsə, Allah-təala o qadının namazını və heç bir yaxşı əməlini qəbul etməz. İstərsə, bütün ömrü boyu oruc tutsun (yenə də, ibadəti Tanrı dərgahında qəbul olunmaz). Amma ərinə yardım etsə, onu sevindirsə... (ibadəti qəbul olar.) Kişi də, öz həyat yoldaşına əziyyət versə və ona zülm etsə, qadın üçün zikr olunan eyni günah və əzab onun üçün də var.1

653. Allahın rəsulu (s): Allah-təala, ərini dili ilə narahat edən qadının heç bir (sədəqə verdiyi) malı, fidyəni və yaxşı əməli, əri ondan razı olmadığı müdddət, qəbul etməz. İstər gündüzlər oruc tutub, gecələr ibadətlə məşğul olsun, qul qzad etsin, cins atlarıı Allah yolunda (döyüşçülərə yollasın), yenə də, (cəhənnəm) oduna atılacaq. Qadınına zülm edən kişiyə də aiddir.2

654. Allahın rəsulu (s): Qadın ərini incitdikdə, ərinin behiştdəki gələcək həyat yoldaşları olan hurilər belə deyərlər: Allah səni öldürsün! Onu incitmə. O, sənin

1 - "Səvabül-əmal", səh. 335; "Elamüd-din", səh. 414; "Biharül-ənvar", 76\363 2 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\14; "Əmali-Səduq", səh. 515; "Məkarimül-əxlaq", 1\463; "Biharül-ənvar", 76\324

288

qonağındır və tezliklə səni tərk edib, bizim yanımıza gələcəklər.1

655. İmam Sadiq (ə): Üç şey insanın həyatını qaraldar: Zalım hökmdar, pis qonşu və acıdil qadın.2

656. İmam Sadiq (ə): "Lənətlənmişdir, məlundur, öz ərini incidən və onu qəmgin edən qadın. Xoşbəxtdir, xoşbəxtdir ərinə ehtiram qoyan, əziyyət verməyən və hər bir halda ona itaət edən qadın."3

2\3Əri qəzəbdirmək

657. Allahın rəsulu (s): "Ərini narahat edən qadına vay olsun və xoşbəxt qadın odur ki, əri ondan razı qalsın."4

3\3Naşüurlük

658. Allahın rəsulu (s): Allah-təala ərinə ehtiyaclı olduğu halda, ona təşəkkür etməyən qadına baxmaz.5

659. Allahın rəsulu (s): Allah-təala, qiyamət günü, həyat yoldaşına ehtiyacı olduğu halda ona təşəkkür etməyən qadına nəzər etməz.6

1 - "Sünəni-Tirmizi", 3\477; "Sünəni-ibn Macə", 1\649; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 8\257; "Kənzül-ümmal", 16\333 2 - "Tuhəfül-üqul", səh. 320; "Biharül-ənvar", 78\234 3 - "Kənzül-fəvaid", 1\150; "Biharül-ənvar", 76\354 4 - "Üyuni-əxbarir-Rza", 2\11; "Biharül-ənvar", 103\246 5 - "Əs-Sünənül-kübra", 5\354; "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 4\193; "Müsnədi-Bərraz", 6\340; "Kənzül-ümmal", 16\396 6 - "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 7\487; "Kənzül-ümmal", 16\558

289

660. İmam Sadiq (ə): Ərinә "mәn sәndәn hеç vахt хеyir görmәmişәm"-deyən qаdın bütün yахşı әmәllәrinin savabı hədər olar.1

661. "Müsnədi-ibn Hənbəl": Əsma Ənsari rəvayət edir: Bir gün, Allahın rəsulu (s) məscidin yanından keçərkən qadınların birlikdə əyləşdiyini gördü. Əli ilə onlara salam verib, buyurdu: "Sizə nemət verən şəxslərə naşükürlük etməkdən çəkinin! Sizə nemət verən şəxslərə naşükürlük etməkdən çəkinin!"Onlardan biri dedi: Ey Allahın rəsulu! Allaha pənah aparıram. Ey Allahın elçisi! Allaha qarşı naşükürlük etməkdən, Ona pənah aparıram.Buyurdu: "Bəli. Szilərdən bəzisi uzun müddət evdə ərsiz qalır. Sonra Allah-təala ona ər qismət edir. Ona övlad və göz nurunu ruzi verir. Bununla belə (Allahın ona əta etdiyi bütün bu nemətlərə baxmayaraq), əsəbləşdiyi zaman Allaha and içir ki, ərindən bir saat da olsun xeyir görməyib. Bu özü də, Allahın nemətlərinə və nümət verənlərinə qarşı naşükürlükdür."2

4\3Əri, qüdrəti çatmayan işlərə məcbur etmək

662. Allahın rəsulu (s): Allah-təala ailə xərclərində ərinə çətinlik yaradan və onu qüdrəti çatmayan işlərə məcbur edən qadının tövbəsini, sədəqəsini qəbul etməz. Yalnız tövbə edib, doğru yola dönsə və ərinin

1 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\440; "Vəsailüş-şiə", 14\115 2 - "Müsnədi-ibn Hənbəl", 10\440; "Adabül-müfrəd", səh. 307

290

gücü çatdığı miqdarda ondan (xərclik) tələb etsə, bağışlanar.1

663. Allahın rəsulu (s): Hər kimin həyat yoldaşı, onunla yola getməsə, Allahın ərinə verdiyi ruziyə qane olmasa və ona çətinliklər yaratsa, Allah-təala onu oddan saxlaya bilən heç bir yaxşı əməlini qəbul etməz. O, belə davrandıqca, Allah ona qəzəblənər.2 664. Allahın rəsulu (s): (Ailə xərclərində) ərini qüdrəti çatmayan işlərə məcbur etmək və yaxud, Tanrı bəndələrindən birinin yanında, istər özününkü olsun, istərsə də, özgəsi, ondan gileylənmək qadına caiz deyildir.3 665. Allahın rəsulu (s): Agah olun! Əri ilə yola getməyən və onu qüdrəti çatmayan işlərə məcbur edən qadının (Tanrı dərgahında) heç bir yaxşı işi qəbul olunmaz. (Qiyamət günü) Allah-təalanın hüzuruna getdiyi zaman , Onu qəzəbli görər.4

5\3Həyat yoldaşına minnət qoymaq

666. Allahın rəsulu (s): Öz sərvəti ilə ərinə minnət qoyan, "Sən mənim var-dövlətimdən yeyirsən."- deyən qadın, əgər bütün sərvətini Tanrı yolunda

1 - "Məkarimül-əxlaq", 1\441 2 - "Səvabül-əmal", səh. 339; "Elamüd-din", səh. 419; "Biharül-ənvar", 76\367 3 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\242 4 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\16; "Əmali-Səduq", səh. 516; "Məkarimül-əxlaq", 1\463; "Biharül-ənvar", 76\335

291

sədəqə belə versə, ərinin könlünü almayınca, Allah-təala qəbul etməz.1

667. Allahın rəsulu (s): Qadın yer üzünün bütün qızıl-gümüşünü ər evinə aparsa, amma günlərdən bir günü ona bunun üçün minnət qoysa və " Sən kimsən? Bu mənim var-dövlətimdir."- söyləsə, sonra tövbə edib, sözündən dönməsə və ərindən üzr istəməsə, bütün (yaxşı) əməlləri hədər olacaq. Hətta insanların ən abidi olsa belə.2

6\3Yola getməmək

668. İmam Əli (ə): Ən pis həyat yoldaşı, əri ilə yola getməyən qadındır.3

7\3Ərindən başqası üçün bəzənmək

669. Allahın rəsulu (s): Qadının (özgə kişiləri cəlb etmək məqsədi ilə) bəzənib, ətir vurub evdən çölə çıxmasına razı olan ərə, onun atdığı hər addımın müqabilində cəhənnəmdə bir (əzab) evi inşa olunar.4 670. Allahın rəsulu (s): Qadınının (iffətsizlik niyyəti ilə) bəzənərək evdən çölə çıxmasına razı olan ər, dəyyus (qeyrəsiz) insandır. Onu belə adlandıran şəxs, günah işlətməmişdir.5

1 - "Məkarimül-əxlaq", 1\4412 - Həmin mənbə. 3 - "Qürərül-hikəm", h. 5686 4 - "Cameül-əxbar", səh. 447; "Biharül-ənvar", 103\249 5 - Həmin mənbələr.

292

671. Allahın rəsulu (s): Ey Həvla! Öz zinətlənmiş (bəzənmiş halını) ərindən başqası üçün aşkar etmə. Ey Həvla! Heç bir qadına halal (caiz) deyildir ki, biləyini və ayağını ərindən başqasına göstərsin. Əgər bu tövsiyəyə qulaq asma, daim Allahım lənəti və narazılığına düçar olar. Allah-təala ona qəzəblənər. Allahın mələkləri onu lənətləyər və onun üçün dəhşətli əzab hazırlayar.1

672. İmam Sadiq (ə): (Özgə kişiləri cəlb etmək məqsədilə) özünü ərindən qeyrisi üçün ətirləyən qadının, onu yuyub-təmizləməyənə qədər, heç bir namazı qəbul olmaz.2

8\3Şörgözlük

673. İmam Sadiq (ə): Evlənin və boşanmayın. Çünki Allah-təala, tez-tez evlənib, boşanan kişi və qadınları sevmir.3

674. Allahın rəsulu (s): "Sәbәbsiz yerə әrindәn bоşаnmаq istәyәn qаdınа behiştin iyi hаrаmdır."4

675. Allahın rəsulu (s): Səbəbsiz yerə qadınlarınızı boşamayın. Allah-təala, tez-tez evlənib, boşanan kişi və qadınları sevmir.5

1 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\242 2 - "Əl-Kafi", 5\507; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\440; "Məkarimül-əxlaq", 1\465 3 - "Məkarimül-əxlaq", 1\432; "Kənzül-ümmal", 9\961 4 - "Sünəni-Əbi Davud", 2\268; "Sünəni-Tirmizi", 3\493; "Məcməül-bəyan", 10\457; "Rövzətül-vaizin", səh. 411; "Əvaliyil-lai", 2\139 5 - "Əl-Möcəmül-əvsət", 9\105; "Müsnədi-Şamiyyin", 1\213; "Məcməül-bəyan", 10\457; "Əvaliyil-lai", 2\139

293

9\3Xəyanət

676. Allahın rəsulu (s): Həzrət Əliyə (ə) tövsiyələrinin birində buyurur: Ey Əli! Dörd şey, insanın belini sındırar: ... Əri ilə birlikdə yaşayıb, ona xəyanət edən qadın.1

677. Allahın rəsulu (s): Dörd şey, insanın belini sındırar: ... Səninlə birgə yaşayıb, səni incidərək, sən olmadığın zaman xəyanət edən qadın.2

678. Allahın rəsulu (s): Üç şey, insanın belini sındırar: ... Birlikdə olduğun zaman səni sevindirməyən və sən olmadığın zaman xəyanət etməyəcəyindən asudə xatir olmadığın qadın.3

679. Allahın rəsulu (s): Üç şey bədbəxtlik və üç şey xoşbəxtlik nişanəsidir: ... Bədbəxtliyin nişanələri isə bunlardır: Gördüyün zaman səni narahat edən, dili ilə səni sancan və sən olmadığın zaman xəyanət etməyəcəyindən asudə xatir olmadığın qadın.4 680. İmam Züynül-abidin (ə): Həyat yoldaşını sevdiyi halda, qadınının ona xəyanət etməsi, kişinin bədbəxtliyindən sayılır.5

1 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\365; "Məkarimül-əxlaq", 2\329; "Rövzətül-vaizin", səh. 424; "Biharül-ənvar", 72\39 2 - "Əl-Möcəmül-kəbir", 18\319; "Tarixi-Dəmeşq", 48\291; "Tarixi-İsfəhan", 1\352; "Kənzül-ümmal", 16\27 3 - "Qürbül-əsnad", səh. 81; "Biharül-ənvar", 74\1514 - "Müstədrəkül-vəsail", 2\176; "Kənzül-ümmal", 11\93 5 - "Əl-Kafi", 5\258; "Mişkatül-ənvar", səh. 458; "Vəsailüş-şiə", 12\180

294

Ailənnin dağılma səbəblərinin təhliliAilə də, bütün dəyərli quruluşlar kimi müxtəlif təhlükələr və fəlakətlərlə üzləşir. Bu təhlükələr ailə quruluşunun sağlamlığını, möhkəmliyini və istiqrarını təhdid edir. Dinimizin böyük rəhbərləri (Peyğəmbər (s) və Əhli-beyt (ə) ), ailə sisteminin davamlılığının amillərini bəyan etməklə yanaşı, belə afətlərin

295

qarşısını almaq üçün olduqca mühüm və dəyərli tövsiyələr örtaya qoymuşlar. Diqqət etmək lazımdır ki, bu tövsiyələrin çoxu, ailə quruluşunun dağılmasının amilləri haqda olan xüsusi araşdırmalarla sıx bağlıdır. Geniş formalı xüsusi tədqiqatlar, statistikalar və ictimaiyyatşünaslığı özündə cəmləyən bu araşdırmalar, əsl həqiqətdə, cəmiyyətlərin mədəni məsuliyyətini öz öhdəsinə almış şəxslər üçün uca səslə həyacan siqnalı çalır. Unutmaq olmaz ki, bu təhlükə, hətta əsil-nəcabətli və dindar ailələri də, təhdid edir. Buna görə də, İslam dininin bu zəminədə bəyan etdiyi tövsiyələrlə tanış olmaq, xüsusilə də, dindar ailələr üçün daha da əlverişlidir. Bu göstərişlər, üçüncü fəsildə qeyd olunduğu kimi, üç qrupa bölünür: Ümumi təhlükələr, kişinin yaratdığı problemlər və qadının yaratdığı problemlər.

a. Ümumi təhlükələrBurada söhbət açacağımız təhlükələr, demək olar ki, kişi ya qadının rəftarlarından qaynaqlanmır. Ata-ana və başqa şəxslərin düzgün olmayan davranışları nəticəsində meydana çıxır. Amma bəzən ər-arvad da, bu afətlərin yaranmasında müəyyən qədər rol oynaya bilər. Bu təhlükələr aşağıdakılardan ibarətdir: 1- Məcburi evlilikMöhkəm ailə təməllərinin qoyulmasında ən mühüm amil, qız və oğlanın öz gələcək həyat yoldaşlarını seçməkdə azad olmaları, həmçinin bu barədə heç bir

296

məcburiyyətin olamamasıdır. Allahın rəsulundan (ə) rəvayət olunan bu hədis də, elə ər-arvadın ünsiyyət qurmaları və ixtilafa düçar olmalmarının psixoloji amillərinə işarə edir: "Ruhlar, sanki hazırlanmış (təlim keçmiş) qoşunlar kimidir. Onların hansı digəri ilə (öncədən) tanış olmuş olsa, ünsiyyət tutar. Olmasa isə ünsiyyət tutmaz və aralarında ixtilaf yaranar."1

Elə buna görə də, məcburi evlilik uzunömürlü olmaz. Koleyni yazır ki; İbn Əbu Yəfur adlı bir şəxs, İmam Sadiqdən (ə) soruşur: Mən bir qadınla ailə qurmaq istəyirəm, amma valideynlərim başqa birsi ilə evlənməyimi istəyirlər.İmam Sadiq (ə) buyurdu: "Ata-ananın istədiyi şəxslə deyil, sevdiyin şəxslə evlən."2 Cabir ibn Abdullah Ənsarinin nəql etdiyi başqa bir rəvayətdə isə oxuyuruq ki; bir kişi Peyğənbərin (s) yanına gəlib, dedi: Ey Allahın rəsulu! Mənim himayəmdə bir yetim qız var. Ona iki nəfər elçi gəlib. Biri varlı, o biri isə kasıbdır. Bir qızın varılya ərə vermək niyyətindəyik. Amma o, kasıbla evlənmək istəyir. (Nə edək?)Allahın elçisi (s) buyurdu: "Bir-birilərinə könül vermiş iki aşıqın dərmanı, yalnız onların birlikdə ailə qurmasıdır."3

Bu rəvayətdə, Allahın elçisi (s) hər iki tərəfin (qız-oğlan) gələcək həyat yoldaşlarını seçməkdə azad olduqlarını açıq-aşkar bəyan edir. Həmçinin, var-

1 - "Quranda və hədislərdə dostluq", səh. 88 2 - "Əl-Kafi", 5\401; "Təhzibül-əhkam", 7\392; "Məkarimül-əxlaq", 1\506; "Vəsailüş-şiə", 14\220 3 - "Kənzül-ümmal", 16\459

297

dövlətin, iki çəxsin arasında mövcud olan məhəbbəti, sevgini əvəz etmədiyini vurğulayır. İctimaiyyatşünaslar hələ qədim zamanlarda, məcburi evliliyi ailənin dağılma amillərindən və ailədaxili ixtilaflara bir səbəb kimi göstərmişlər. Bəziləri bu cür evlilikləri, valideynlərin öz qızlarını qul kimi satmasına bənzətmişlər.Unutmaq lazım deyildir ki, ata-ananın öz övladlarına uyğun həyat yoldaşının seçimi haqda yol göstərməsi, olduqca zəruri və lazımdır. Cavanlar bilməlidirlər ki, ailə qurduqları zaman valideynlərinin məsləhətlərindən bəhrələnməyə ehtiyaclıdırlar. Hərçənd, son qərar onlara (evlənən şəxslərə) məxsusdur. Valideynləri deyil, məhz onlar öz gələcək ömür-gün yoldaşlarını seçməlidirlər! 2- Ağır mehriyyəMehryyənin (dinimizdə tövsiyə edilməsinə səbəb,) qadın-kişi əlaqələrinin tənzimlənməsi və onların bir-birilərinə daha çox bağlanmasına şərait yaradılmasından ibarətdir. Mehriyyə, yaranışda qadın və kişinin (gələcək həyatdakı) rolunun fəqli yöntəmlərdə icra olunacağı səbəbilə meydana çıxmışdır. Kişi hissiyyat və duyğularənda qadından zəifdir. Bu xüsusiyyət qadına daim kişinin arxasınca getməməyi və ona tez təslim olmamaq qüdrətini verir. Əksinə, kişini məcbur edir ki, qadına ehtiyaclı olduğunu izhar etsin və onun razılığını ələ gətirmək üçün çalışsın. Elə bu yöndə atdığı addımlardan biri də,

298

onun razılığını cəlb etmək və ona hörmət əlaməti olaraq, hədiyyə verməkdən barətdir.Mehriyyə, qadının həyası və iffəti ilə eyni bünövrəyə malikdir. Qadın fitri duyğularla anlayır ki, onun izzəti və şərəfi, özünü asanlıqla kişinin ixtiyarına verməməyi tələb edir. (Yəni bu dəyərli gövhərin məhəbbətini qazanmaq üçün kişi, malından keçməyi də, bacarmalıdır.) Qurani-kərim son dərəcə zəriflik və incəliklə buyurur: "Qadınlarınızın mehrlərini könül xoşluğuyla verin!"1

Bu qısa ayədə üç əsas nöktəyə diqqət çəkilir: Birinci, Mehriyyə "səduqə" adlandırılmışdır. "Səduqə" sözünün kökü, "sedq" kəliməsindən tutulmuşdur. Bu da, sədaqəti və (qadına qarşı olan) istəyin, meylin həqiqi olmasının nişanəsi deməkdir.İkinci, "hunnə" şəxs əvzliyinin, "səduqat"a birləşdirilməsi, mehriyyənin birbaşa qadına aid olduğunu, ata-anasının deyil, onun malı olmasını yetirir. Deməli, mehriyyə, süd pulu deyildir.Üçüncü, "nihlə" kəlməsi, mehriyyənin yalnız kişinin qadına verdiyi bir hədiyyə və bəxşiş olduğunu bəyan edir.Ailələrin dağılma səbəblərini araşdırarkən diqqət edilməsi lazım olan məsələlərdən biri də, mehriyyənin miqdarının onun hikməti ilə ziddiyyət təşkil etməməsidir. Əgər belə olmazsa, deməli, ailə möhkəm bünövrə üzərində qurulmamışdır.2

1 - Nisa, 4 2 - Qeyd etmək lazımdır ki, mehriyyənin hikməri haqqında söylədiklərimiz, Ustad Şəhid Mürtəza Mütəhhərinin "İslamda qadın hüququ" kitabından

299

Mehriyyə, alver və girov məqsədli deyil, həqiqətən də, hədiyyə ünvanını zehində yarada bilmək qabiliyyətinə malik olan formada həyata keçirilməlidir. Elə buna görə də, hədislərimizdə mehriyyənin ağırlığı, qadının bədbəxtliyi, amma yüngüllüyü isə onun bərəkəti kimi ifadə olunmuşdur. Allahın elçisi (s) buyurur: "Ən yaxşı mehriyyə, ən yüngülüdür."1 Başqa bir hədisdə oxuyuruq: "Qadınların mehriyyəsini təyin etdikdə ifrata varmayın, çünki onlar ilahinin (rəhmət) yağışıdır."2

Həmçinin, mehriyyənin agır olmasının, ailədə kin və düşmənçiliyə gətirib çıxaracağı buyurulur: "Mehriyyənin miqdarını yüngül edin, çünki kişi qadının mehriyyəsini ödəsə də, (buna gərə) qəlbində ona kin saxlayar."3

Başqa bir hədisdə buyurulur: "Mehriyyələrin miqdarını çoxaltmayın. Çünki bu, düşmənçiliyə səbəb olar."4

3- Qeyri-səmimi evlilikKitabın əvvəlində işarə olundu ki, ailə qurmağın üsullarında ilkin şərt, bu yöndə düzgün və səmimi niyyətin olmasıdır. Elə bu səbəbdən də, nəsli çoxaltmaq, lovğalanmaq, şöhrətpərəstlik, həyat yoldaşının sərvəti və yaxud da, ailəsinin şan-şöhrətinə istifadə edilmişdir. 1 - "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 2\198 ; "Əs-Sünənül-kübra" , 7\379; "Səhihi-ibn Həbban", 9\381 2 -"Məcazatün-nəbəviyyə", səh. 177; "Biharül-ənvar", 103\353 3 - "Əl-Müsənnəf", Əbdür-rəzzaq, 6\174; "Ən-Nihayə", 1\386; "Kənzül-ümmal", 16\324 4 - "Məkarimül-əxlaq", 1\506; "Biharül-ənvar", 103\351; "Dəaimül-islam", 2\221; "Müsnədi-Zeyd", səh. 303;

300

xatir evlənmək, dinimizdə dəyərsiz sayılmış, tənqid olunmuşdur.Diqqət etmək lazımdır ki, bu mələyə riayət etməmək ailə quruluşunun möhkəmliyinə zərbə vurur və onun dağılmaına zəminə yaradır. Allahın elçisi (s) buyurur: "Qızlarınızı (qohumluq əlaqələrinin möhkəmləndirmək məqsədilə) yalnız qadınınızın qohumları1 ilə evləndirməyin. Çünki bu iş, (qohumluq) əlaqələrinin kəsilməsinə səbəb olar."2 Həmçinin, rəvayət olunur ki; "Kim bir qadınla (yalnız tayfasının) gücünə xatir ailə qursa, Allah-təala yalnız onun miskinliyini çoxaldar. Kim bir qadınla zəginliyinə görə evlənsə, Allah-təala onun sərvətini azaldar. Hər kəs qadının tayfasının şöhrətinə görə evlənsə, Allah-təala onu xar edər. Hər kəs gözünü haramdan qorumaq, iffətini təmiz saxlamaq və qohumluq əlaqəsi yaratmaq xatirinə evlənsə, Allah-təala bu ər-arvada öz xeyir-bərəkətini əsirgəməz."3

İmam Sadiq (ə) bir rəvayətdə buyurur: "Kişi qadınla (yalnız) onun gözəlliyi və ya mal-dözləti xatirinə evlənsə, (Allah ona hamilik etməyib,) onu elə bu gözəlliyin və sərvətin öhdəsinə buraxar. Amma dininə, imanına görə onunla ailə həyatı qurarsa, Allah gözəllik və zənginliyi də ona qismət edər."4

Evlənərkən, hər iki tərəfin etik olmayan hədəfləri qarşıya məqsəd qoymaları, möhkəm və sağlam ailə

1 - "Qadının qardaşı qızının ya da ki, qadının bacısı qızı kimi."; "Vəsailüş-şiə", 20\487 2 - "Əl-Firdəvs", 5\223 - "Əl-Möcəmül-əvsət", 3\21; "Hilyətül-övliya", 5\245; "Müsnədi-Şamiyyin", 1\29 4 - Təhzibül-əhkam", 7\403; "Əvaliyil-lai", 3\301; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\392

301

quruluşunun ən əsas səbəblərini, saf, ülvi məhəbbəti və ailə müqəddəsliyini təhdid edən amildir. Elə buna görə də, bu bəlaya düçar olan ailələr daim dağılma təhlükəsi ilə üzləşir. 4- Yetkinlik yaşına (ağlı yetkinliyə) çatmayan şəxslərin evliliyiİslami rəvayətlərdə valideynlərə övladları həddi-buluğa çatdığı zaman onları evləndirməyə zəminə yaratmaq tövsiyə olunurs və cavanlar iffətlərini qurumaq niyyətilə, mümkün qədər tez ailə qurmağa təşviq edilir. Amma bizim dini rəhbərlərimiz (Peyğəmbər (s) və Əhli-beyt (ə) ) uşaqların (bəzi yerlərdə adət olduğu kimi) evləndirilməsini məsləhət görməmişlər. Elə buna görə də, Mərhum Koleyninin qeyd etdiyi rəvayətdə oxuyururq: Hişam ibn Həkəm İmamdan (İmam Sadiqdən (ə) və ya İmam Kazimdən (ə) ) bu haqda soruşduqda, onlar buyurdular: "Onları (yetkinlik yaşına çatmamış,) uşaq vaxtı evləndirsəniz, bir-birilərini sevib, ünsiyyət qura bilməyəcəklər."1

Qeyd olunan hədis, şəxslərin ağıl yetkinliyinə çatmamışdan öncə ailə qurmasının bir sıra problemlərlə üzləşəcəyinə işarə edir. Bu, evlilik üçün təhlükə və hətta onun dağılmasına belə gətirib çıxara bilər. Elə bu səbəbdən də, bəzi statistikalar, on doqquz yaşından əvvəl ailə quran şəxslərin arasında boşanma sayının, bu yaşdan sonra evlənən şəxslərə nisbətən daha çox olduğu qənaətindədirlər.

1 - "Əl-Kafi", 5\398; "Vəsailüş-şiə", 14\72

302

b. Kişinin yaratdığı problemlərƏr tərəfindən ailə həyatını təhdid edən və hətta onun dağılmasına gətirib çıxaran amillər aşağıdakılardan ibarətdir: 1- Həyat yoldaşına əziyyət verməkQadın, doğma ata evindən onun üçün hər cəhətdən təzə və öncədən tanış olmayan başqa bir ailəyə gəlin köçür. İndiyə qədər ona xidmət göstərmişlər, qulluq etmişlər, nazını çəkmişlər, amma bu gün, bu, qrşılıqlı olmalıdır. Belə olduğu halda göstərdiyi məhəbbət və xidmətin müqabilində, qarşı tərəfdən eyni sevgini və xidməti görməsə, əksinə əziyyət görsə, gec ya da tez bir zamanda öz səmimi rəftarlarından əl çəkəcəkdir. Bununla da, sevgi və məhəbbətin isti qucağı olan ailə həyatında soyuqluq yaranacaqdır. Aydındır ki, çox az qadın belə həyata davam etməyi tərcih edər. Hətta evliliyə bu şəkildə davam etsə də, belə yaşayışı sağlam və isti ailə ocağı adlandırmaq mümkün deyildir. Diqqət etmək lazımdır ki, bu zaman həm cismi əzablar və həm də, psixoloji zərbələr eyni anda fəaliyyət göstərir. Doğrusu, təhqirlər və ruhi əzablar ailə ocağına daha da böyük və sarsıtıcı zərbələr endirir. Rəvayətlərimiz, qadını döymək, təhqir etmək və hətta ona qarşı qəlbən (izhar edilməsə belə) kin saxlamağın ailənin təməllərini sarsıtdığını bəyan edir. Allahın elçisi (s) buyurur: "Kim qadınını incitsə və qadını ondan canını qurtarmaq üçün xüli təlaq tələb etsə, Allah-təala onun ərinə cəhənnəm odundan daha az cəza təyin

303

etməz. Çünki Allah-təala, adına zülm olunduğunda, yetimə zülm onunan zaman qəzəbləndiyi kimi qəzəblənər."1

Başqa bir hədisdə oxuyururq: "Allah-təala, (qiyamət günü) Malikə (cəhənnəmin qaravulçusuna) əmr edər ki, həyat yoldaşına bir şillə vuran kişiyə, yetmiş şillə vursun. Hər bir müsəlman kişi müsəlman qadının saçının hər bir telinə toxunsa, əli cəhənnəm odundan hazırlanmış mismarlarla mıxlanar."2 Həzrət Əli (ə) buyurur: "Qadınlar, ərlərinin evində öz mənfəətlərinə və zərərlərinə seçim etmək iqtidarına malik deyildirlər. Onlar, Allahın sizin yanınızdakı əmanətləridir. Onları hey danlamayın, onlarla pis davranmayın."3

Allahın elçisindən (s) belə rəvayət olunur: "Mən döyülməyə daha çox layiq olan kişinin arvadını döyməsinə təəccüb edirəm!"4

2- Bədəxlaq olmaqTünd xasiyyətli insanlar, istər-istəməz başqalarını incidirlər. Belə insanların çoxu əslində pis insan olmasalar da, başqalarını ilk növbədə yaxınlarını, qohumlarını və həyat yoldaşını incitmək istəməsələr də, amma həddindən artıq həssas olmaları, ifrati şəkildə emosionallıq, qəlizlik və hövsələsizlik göstərmələri, insanların onlardan küsmələrinə, narahat olmalarına səbəb olur. Sanki belə insanlar başqalarının çiyinlərində ağır bir yükdür. Onlar öz həyatlarını dərbədər etdikləri kimi, başqalarının asudə yaşayışını da, sarsıntıya salırlar. Əsəbi, həssas mühit 1 - "Səvabül-əmal", səh. 336; "Elamüd-din", səh. 416; "Biharül-ənvar", 76\365 2 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\250 3 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\251; 14\325 4 - "Cameül-əxbar", səh. 447; "Biharül-ənvar", 103\249

304

olduqda dağıdıcı xüsusiyyətə malikdir və bəzən partlama halına gəlib çataraq, həm özünü həm də ailəsinə zərər verir. Bu vəziyyət beləcə davam etsə və ya getdikcə şiddətlənsə, onun ətrafındakı şəxslər, xüsusilə də, ailəsi onunla özü kimi davranacaq, ya da ki, ondan və evdən baş götürüb qaçacaqdır. Nəticədə bunlar ailənin dağılmasına gətirib çıxarır.Ailə məhkəmələrinin sttistikalarına əsasən, kişinin bədəxlaq olması ailələrin ən çox dağılma səbəblərindən biridir. Buna görə də, islam dini cavanların evlənməyə təşviq etməsinə baxmayaraq, İma Rza (ə), Hüseyn ibn Bəşşar Vasitinin "Qohumlarımdan biri qızıma elçi gəlib. Lakin əxlaq və rəftarında bir sıra problemlər var."- deyə sualına belə cavab verdi: "Əxlaqı və rəftarı pisdirsə, ona qız vermə."1 3- SimiclikMömin, ilahi tərbiyəsi ilə ədəb alar. O, öz yaşayışının xərclərini Allahın ona əta etdiyi ruzinin azalıb-çoxalması ilə tənzimləyər. Tanrı ona ruzi qismət etsə, o da, xərclərini çoxaldar. Amma ruzi bəxş etməsə, harama sarı üz gətirməz. Simic insan hər şəraitdə heç kimə əl tutmaz və halını soruşmaz. Belə insan hamıya və hətta özünə belə korluq çəkdirər və ailəsinin məişət xərclərini ödəməz, nəticədə onlar iqtisadi problemlərın yükü altında əzab-əziyyətlə yaşayarlar. Onun bu əməlinə, iqtisadi cəhətdən imkanlı olmasını nəzərə aldıqda, heç bir formada haqq qazandırıla 1 - "Əl-Kafi", 5\563; "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\409; "Məkarimül-əxlaq", 1\443; Biharül-ənvar", 103\234

305

bilməz. Bu rəftarın yeganə səbəbi, simiclik adlı iyrənc xasiyyətdir. Bu şəraitə çox az qadın davam gətirər. Belə qadınlar ya ərindən gizli şəkildə onun malından oğurlayar, ya da ki, ərinin onu sevdiyinə şübhə ilə yanaşar. Nəticə də, isə ona qarşı sevgisi azalar. Çünki, ərinin malına ondan daha çox dəyər verdiyini görər. Allahın elçisi (s) buyurur: "Allah-təalanın yanında ən mənfur insan, ailəsinə (pul xərcləməkdə) simiclik edəndir."1

Başqa bir hədisdə isə buyurur: "İnsanların ən pisi, ailəsini ehtiyac içərisində saxlayandır."2 4- TədbirsizlikAilə quruluşunun bünövrəsi qoyulduğu ilk zamanlarda, ər-arvadın birgə addımladığı yollar olduqca eniş-yoxuşlu və dar keçidlərlə doludur. Sabit iş yeri əldə etməyə müvəffəq olmamış iki cavan, təhsil, məskən və dünyaya gətirdikləri övladın xərclərini ödəməyin çətinlikləri ilə üzbəüz olurlar. Başqa cəhətdən isə, cavan qadın, kişinin onunla daha çox vaxt keçirməsini arzulayır. Qohumların, dostların və qonşuların həmişəki istəklərini də, bu sıraya artırmaq olar. Bir tərəfdən də, evliliyin dini və ictimai məsuliyyətlərini də, nəzərdən qaçırtmaq lazım deyildir. Belə bir şəraitdə, təkcə ağıllı və mahir idarəçilik sisteminə bələd olan şəxs, ailəsini bu ağır iztirab dolu problemlərdən qurtara bilər. İslam dinində ailənin müdiriyyəti kişinin öhdəsinə qoyulduğunu nəzərə alsaq, bu məsələ daha da ciddiləşir. Kişi lazım olam 1 - "Əl-Firdəvs", 1\367 2 - "Əl-Möcəmül-əvsət", 8\337; "Kənzül-ümmal", 16\375

306

idarəçiliyi bacarmmırsa, ailə sonu gəlməyən problemlərin, açılmayan düyünlərin girdabında əsir olacaqdır. Bununla da, qadının razılığı və asudə həyat sürməsi fəda olunduğu üçün şikayətlər və yeni problemlər ortaya çıxır. İmam Əli (ə) sağlam ailə həyatını təhdid edən bu amil haqqında buyurur: "Həyatın bəlası, tədbirsizlikdir."1

Başqa bir hədisdə isə ailədən daha yüksək məqamlarda bu amilin necə də, xətərli olmasına diqqət çəkir: "Bir şeyin viran olmasının səbəbi, tədbirsizlikdir."2

5- Şörgözlükİslam dini qadınların cəmiyyətdə kişilərə nisbət çoxluq təşkil etdiyini nəzərə alaraq, kişilərə birdən daha çox qadınla evlənməyə, (onların arasında ədaləti riayət ekmək kimi) çətin şərtlərlə birgə icazə vermişdir. Amma bu, qadınları istismar etməyə və kişilərin şorgözlüyünə haqq qazandırmır. Şəriətin və ictimai şəraitin tələb etdiyi bu qanunundan sui-istifadə edən və səbəbsiz yerə həyat yoldaşını boşayan kişinin bu əməli, Allah-təala yanında nifrətlə qarşılanar. İmam Baqir (ə) buyurur: "Allah-təala, çox evlənib, çox təlaq verən kişilərə nifrət edər."3

Beləliklə, şorgözlük və müxtəlif qadınlardan bəhrələnmək istəyi sağlam ailə həyatını təhdid edən başqa bir xətərli amildir.

1 - "Qürərül-hikəm", h. 3965; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", səh. 1822 - "Qürərül-hikəm", h. 5549; "Üyunül-hikəm vəl-məvaiz", səh. 2813 - "Əl-Kafi", 6\55; "Vəsailüş-şiə", 5\78; "Təfsiri-Sələbi", 2\189

307

6- Yersiz qeytər göstərməkBirgə yaşayış, cinsi əlaqəli məhdudlaşdırır. Hər bir dində və cəmiyyətdə, evlilik həyatı, cinsi əlaqələr üçün bir sıra məhdudiyyətlər gətirir. İslam dininə görə cinsi əlaqə ailədə (ər-arvad arasında) məhdudlaşmalıdır. Buna görə də, ailə üzvlərinin (ər-arvad) hərbirinin bu sərhəddi pozması, xəyanət sayılır. Bu məsələni hamı qəbul edir. Amma bu məsələyə qarşı olan həssaslıq öz təbii həddini aşsa, yersiz şəkk-şübhələr və əsassız şəkildə qeyrət nümayiş etdirmək həyatı zəhrimara çevirir. Ən çox etibar olunması lazım olan şəxs, ən çox şübhə altına alınan şəxsə çevirilir. Diqqət etmək lazımdır ki, müxtəlif tərəddüdlər və sorğu-sualların mənşəyi, sədaqətli qadını da, pis yola düşməyə, ərinə xəyanət etməyə sövq edir. Nəhcül-bəlagədə bu haqda buyurulan rəvayət tamamilə doğrudur. İmam Əli (ə) buyurur: "Boş yerə (bədgümanlıqdan) qeyrət nümayiş etdirməkdən uzaq ol. Çünki bu iş, düz qadını əyriliyə və iffətli qadını tərəddüdə və (o barədə) fikirləşməyə vadar edər."1

Belə olmasa da, ərinin onu sevdiyinə, öz məhəbbətini izhar etdiyinə ciddi şəkildə tərəddüdlə yanaşar. Öz məhəbbətini də azaldar. Bununla da, ailənin möhkəmliyində ən əsas amil süstləşər. Sonda qeyd etmək lazımdır ki, kişi öz həyat yoldaşına töhmət vuraraq, onu zinakarlıqda təqsirli bilsə, bir halda ki, belə deyildirsə, Allahın lənətinə düçar olmuşdur.1 - "Nəhcül-bəlağə", 31; "Xəsaisi-Əimmə", səh. 118; "Kəşfül-mühəccə", səh. 234; "Biharül-ənvar", 103\252

308

c) Qadının yaratdığı problemlər

1- Əri incitməkƏri incitmək də, qadına əziyyət vermək kimi ailənin dağılmasına səbəb olar. Çünki qadın kişini incitdikdə, kişi də, öz növbəsində qarşılıqlı şəkildə ona əziyyət verməyə şalışır. Bununla da, ailə həyatı sanki bir mərəkəyə, çaxnaşmaya çevirilir. Get-gedə bu hər ikisi üçün daha da dözülməz hal alır. Belə ailələrdə məhəbbət və itaətkarlıq, öz yerini itaətsizliyə və nifrətə verir. Ailə həyatı tam başqa bir acınacaqlı şəkil alır. Hətta ər qadının hərəkətlərinə dözsə və qarşılıq verməsə belə, ona qarşı məhəbbəti azalır və sevgi dolu həyat, nifrət dolu birgə yaşayışa çevrilir. Bu qeyri-təbi hal, hər iki tərəfin əsəblərinin nə qədər davam gətirəcəyinə bağlıdır. İmam Sadiq (ə) incə təbirlə, ərini incidən qadının həyatı zəhrimara çevirdiyini belə anladır: "Qadın ərini incitdikdə, ərinin behiştdəki gələcək həyat yoldaşları olan hurilər belə deyərlər: Allah səni öldürsün! Onu incitmə. O, sənin qonağındır və tezliklə səni tərk edib, bizim yanımıza gələcəklər."1

Diqqət etmək lazımdır ki, əri əsbləşdirmək, özü də ona əziyyət verməyin bir növüdür. Elə bu səbəbdən də, qadın hansı rəftarların ərini əsəbləşdirdiyini bilməsə, sonra özü də istəmədən onu təkrarlasa və ya

1 - "Sünəni-Tirmizi", 3\477; "Sünəni-ibn Macə", 1\649; "Müsnədi-ibn Hənbəl", 8\257; "Kənzül-ümmal", 16\333

309

qəsdən belə etsə, sağlam ailə həyatını şübhə altına almışdır. 2- NaşükürlükQadının kişinin məhəbbətinə ehtiyacı olduğu kimi, kişinin də, qadının təşəkkürünə və qədirdanlığına ehtiyacı vardır. Buna görə də, kişinin bu ruhi istəyi təmin olmadıqda və ya qadın əksinə naşükürlük etdikdə, ərin həyat yoldaşına olan əlaqəsi azalar. Getdikcə bu qarşılıqlı əksüləməllər daxili narazılıqlara yol açaraq alənin bünövrəsini zəiflədir. Bunun üçün də, islami rəvayətlər qadınlara öz ərlərinin qayğı və məhəbbəti müqabilində naşükürlük etməməyi tövsiyə etmişdir. Gəlin birlikdə bu rəvayətlərə diqqət yetirək:Allahın rəsulu (s) buyurur: "Allah-təala ərinə ehtiyaclı olduğu halda, ona təşəkkür etməyən qadına baxmaz."1

İmam Sadiq (ə) buyurur: "Ərinә "mәn sәndәn hеç vахt хеyir görmәmişәm"-deyən qаdın bütün yахşı әmәllәrinin savabı hədər olar."2 3- Yersiz təmənnalarKişi ailə qurmaq, inkişaf etdirmək və saxlamaq üçün özünün və ailəsinin əsas ehtiyaclarını təmin etmək yolunda çalışır. Bu sağlam və təbii bir ailənin xüsusiyyətidir və kişi narkomaniyaya, əxlaqi-ictimai çatışmamazlıqlara düçar olmadığı müddətdə ailəsi üçün beləcə çalışır. Bu sanki kişinin ilahi vəzifəsidir və qadına minnət qoymağa heç bir haqqı yoxdur.

1 - "Əs-Sünənül-kübra", 5\354; "Əl-Müstədrəkü-ələs-Səhiheyn", 4\193; "Müsnədi-Bərraz", 6\340; "Kənzül-ümmal", 16\396 2 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 3\440; "Vəsailüş-şiə", 14\115

310

Amma problemin mənşəyi, kişinin bəzən mali problemlərlə üzləşdikdə qadının istəklərini təmin etməkdə çətinlik çəkməsindən və ya qadının lazım olan miqdardan daha artıq tələb etməsindən qaynaqlanır. Bu iki halda, qadın öz istəklərini cilovlamasa, onları təmin etmək üçün ərinə təzyiq etsə, Allah-təalanı qəzəbləndirməkdən əlavə ərinin narahatlığını da qazanmış olur.Belə vəziyyətdə kişi, qadının danlaqları müqabilində oğurluğa, bac almağa, haram qazanclara üz gətirir və ya evdən uzaqlaşmağa, narkomaniyaya doğru meyillənir. Ən ağır halda isə həyat yoldaşından ayrılaraq, ailəni dağıtmağa qərar verir. Bütün bu vəziyyətlərdə kişi ailədə öz ruhi sakitliyini əldən verir, baxışları depressiyaya uğrayır və daim əsəbi olur. Bununla da evliliyin ən əsas hədəfi (ailə dincliyi) zərbə alır. Bu üzdən, islami rəvayətlər, ərini qüdrəti çatmayan işlərə məcbur edən qadını şiddətlə tənqid edir:"Allah-təala ailə xərclərində ərinə çətinlik yaradan və onu qüdrəti çatmayan işlərə məcbur edən qadının tövbəsini, sədəqəsini qəbul etməz. Yalnız tövbə edib, doğru yola dönsə və ərinin gücü çatdığı miqdarda ondan (xərclik) tələb etsə, bağışlanar."1 4- Minnnət qoymaqƏrinə sərvət və ailə nüfuzu ilə üstün olan qadın, diqqət etməlidir ki, bunları onun üzünə vurmaq, minnət qoymaq, şirin ailə həyatının bəlası və afəti sayılır. Bəzən isə onun dağılmasına səbəb olur. Bu 1 - "Məkarimül-əxlaq", 1\441

311

etikadan uzaq davranış, dinimizdə qadağan olunmuşdur: "Qadın yer üzünün bütün qızıl-gümüşünü ər evinə aparsa, amma günlərdən bir günü ona bunun üçün minnət qoysa və " Sən kimsən? Bu mənim var-dövlətimdir."- söyləsə, sonra tövbə edib, sözündən dönməsə və ərindən üzr istəməsə, bütün (yaxşı) əməlləri hədər olacaq. Hətta insanların ən abidi olsa belə."1 5- Qadının əri ilə yola getməməsiBəzən ərin əxlaqı və rəftarları qadının istədiyi kimi olmur. Onun davranışları hətta cəmiyyət və şəriətdə də qəbul edilməyə bilər. Amma onun islah edilməsi təkcə səbir, dözüm və mərhələli formada, addım-addım yumuşaqlıqla tərbiyə etməklə mümkün ola bilər. Qadın bir neçə ay əri ilə birgə həyat sürməklə, onun uzun illər adət etdiyi rəftar və xasiyyətləri dəyişə bilməz. Buna görə də, indiki vəziyyətdən sonrakı mətlub şəraitə dönüş etmək üçün əri ilə dostluq, yoldaşlıq, səmimiyyəti qarşısına məqsəd qoymalıdır. İstər şəriət qanunlarına əsasən, istərsə də, cəmiyyətdə mövcud olan tələblərə uyğun olaraq onun bütün göstərişlərinə itaət etməlidir. Bununla o, yavaş-yavaş ərini öz istədiyi istiqamətə yönəldə bilər. Bəzi cavan ailələrdə qadın öz ərini birbaşa, heç bir müqəddimə olmadan dəyişmək və istəklərinə uyğun şəkildə yönləndirmək istədikdə, elə yolun əvvəlində ailə daxində söz-söhbətə, müxtəlif münaqışələrə başlamışlar. Belə qadınlar ərlərinə verdiyi nəsihətlər və onlarla etdiyi mabahisələrlə yalnız ailənin tezliklə dağılmasına nail ola bilmişlər. 1 - Həmin mənbə.

312

Bir rəvayətdə İmam Əli (ə) buyurur:"Ən pis həyat yoldaşı, əri ilə yola getməyən qadındır."1

6- Həyat yoldaşından qeyrisi üçün bəzənməkQadının, özünü ərindən qeyrisinə göstərmək üçün bəzəməsi, ailə quruluşunu indiyə kimi təhdid edən amillərdən biridir. Allahın rəsulu (s) buyurur: "Heç bir qadına halal (caiz) deyildir ki, biləyini və ayağını ərindən başqasına göstərsin. Əgər bu tövsiyəyə qulaq asma, daim Allahım lənəti və narazılığına düçar olar. Allah-təala ona qəzəblənər. Allahın mələkləri onu lənətləyər və onun üçün dəhşətli əzab hazırlayar."2

Bu təhlükəli amil, ailənin dağılmasına şərait yaradır. Buna görə də, kişi ailənin rəhbəri olaraq, buna mane omalıdır. Allahın elçisi (s) buyurur: "Qadının (özgə kişiləri cəlb etmək məqsədi ilə) bəzənib, ətir vurub evdən çölə çıxmasına razı olan ərə, onun atdığı hər addımın müqabilində cəhənnəmdə bir (əzab) evi inşa olunar."3

7- ŞörgözlükQadın da, bəzən kişi kimi cinsi istəklərində rənga-rənglik arayır. Bu yöndə onun qarşısında məhdudiyyətlər mövcud olduğu üçün tez-tez boşanmağa və yenidən evlənməyə üz gətirə bilər. Bu hisslər bəzən onu xəyanətə və ya həyat yoldaşını qətlə yetirməyə vadar edir. Elə buna görə də, bir sıra rəvayətlərimizdə, qadının cinsi azğınlığı kişinin şorgözlüyü kimi tənqid edilmişdir. Allahın elçisindən

1 - "Qürərül-hikəm", h. 5686 2 - "Müstədrəkül-vəsail", 14\242 3 - "Cameül-əxbar", səh. 447; "Biharül-ənvar", 103\249

313

(s) rəvayət olunan hədisdə oxuyuruq: "Sәbәbsiz yerə әrindәn bоşаnmаq istәyәn qаdınа behiştin iyi hаrаmdır."1

8- XəyanətQadının ailənin dağılmasındakı ən təhlükəli addımı, onun ərinə xəyanət etməsidir. Allahın elçisi (s) bu haqda buyurur: "Dörd şey, insanın belini sındırar: ... Əri ilə birlikdə yaşayıb, ona xəyanət edən qadın."2

Bu təhlükəli bəlanın qarşısını alamq məsuliyyəti, həm kişinin və həm də qadının üzərinə düşür. Aydındır ki, kişi və qadın hər biri öz üzərilərinə düşən vəzifələri yerinə yetirsələr, bu təhlükəli bəlanın qarşısını ala bilərlər. Amma şübhəsiz, qadının bu haqda daha ağır məsuliyyət daşıyır.

İstifadə olunmuş mənbələr

1 - "Sünəni-Əbi Davud", 2\268; "Sünəni-Tirmizi", 3\493; "Məcməül-bəyan", 10\457; "Rövzətül-vaizin", səh. 411; "Əvaliyil-lai", 2\139 2 - "Mən la yəhzərühül-fəqih", 4\365; "Məkarimül-əxlaq", 2\329; "Rövzətül-vaizin", səh. 424; "Biharül-ənvar", 72\39

314

1. Əl-İhticac əla əhlil-lihac, Əhməd ibn Əli Təbərsi, tədqiq: İbrahim əl-Bəhadiri və Məhəmməd Hadi, Tehran, Darül-üsvə, 1413 hicri-qəməri, birinci çap.2. Ehyau ülumüd-din, Məhəmməd ibn Məhəmməd Qəzzali (vəfat: 505 h. q.), Beyrut: Darül-hadi, 1412 hicri-qəməri, birinci çap.3. Əl-İxtisas, (nisbət verildiyi şəxs:) Məhəmməd bin Məhəmməd Noman Ükbəri Bağdadi (Şeyx Müfid) (vəfat: 413 h. q.), tədqiq: Əli Əkbər Qəffari, Qum, Müəssisətün-nəşril-islami, 1414 hicri-qəməri, birinci çap.4. Ədəbül-imla vəl-istimla, Əbdül-kərim ibn Məhəmməd Səmani, Beyrut, Darül-kutübil-elmiyyə, 1401 hicri-qəməri, birinci çap.5. əl-Ədəbül-müfrəd, Məhəmməd ibn İsmayıl Buxari, tədqiq: Məhəmməd ibn Əbdülqadir Əta, Beyrut, Darül-kutübil-elmiyyə6. Əl-İrşad fi mərifəti hücəcullah ələl-ibad, Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Noman əl-Əkbəri əl-Bağdadi (Şeyx Müfid), tədqiq: Alül-beyt müəssisəsi, Qum, Alül-beyt müəssisəsi, 1413 hicri-qəməri, birinci çap.7. İrşadül-qülub, Həsən ibn Məhəmməd Deyləmi, Beyrut, Ələmi müəssisəsi, 1398 hicri-qəməri, dördüncü çap.8. Əl-İstiab fi mərifətil-əshab, Yusif ibn Əbdül-birr əl-Qurtubi əl-Maliki, (ibn Əbdül-Birr), tədqiq: Əli Məhəmməd Müəvviz və Adil Əhməd Əbdül-mövcud,

315

Beyrut, Darül-kütubil-elmiyyə, 1415 hicri-qəməri, birinci çap.9. Üsdül-ğabə fi mərifətis-səhabə, Əli ibn Əbul-Kərim Məhəmməd Şeybani(İbn Əsir Cəzəri), tədqiq: Əli Məhəmməd Müəvviz və Adil Əhməd Əbdül-mövcud, Beyrut, Darül-kütubil-elmiyyə, 1415 hicri-qəməri, birinci çap.10. Əl-Əsma vəs-sifat, Əhməd ibn Hüseyn ibn Əli əl-Beyhəqi, tədqiq6 Abdullah ibn Məhəmməd Raşidi, Cəddə, Məktəbətüs-səvadi11. Əl-İsabə fi təmyizis-səhabə, Əhməd ibn Əli Əsqəlani (İbn Həcər), tədqiq: Əli Məhəmməd Müəvviz və Adil Əhməd Əbdül-mövcud, Beyrut, Darül-kütubil-elmiyyə, 1415 hicri-qəməri, birinci çap.12. Əlamuddin fi sifətil-möminin, Həsən ibn Məhəmməd Deyləmi, tədqiq: Alül-beyt müəssisəsi, Qum, Alül-beyt müəssisəsinin intişaratı.13. (E)Əlamül-vəra bi əlamül-hüda, Fəzl ibn Həsən Təbrisi, tədqiq: Alül-beyt müəssisəsi, Qum, Alül-beyt müəssisəsinin intişaratı.14. Əl-İqbalü bil əmalil-həsənə fi ma yəəməl mərrərən fis-sənə,Əli ibn Musa Hilli (Seyyid ibn Tavus), tədqiq: Cavad Qəyyumi, Qum, Məktəbətül-elamil-islami, 1414 hicri-qəməri, birinci çap. 15. Usulüs-sittə əşər, bir qrup ravi tərəfindən qələmə alınmışdır, Qum, Dari-Şəbüstəri, 1405 hicri-qəməri, ikinci çap.

316

16. Əl-Əmali, Məhəmməd ibn Həsən Tusi (Şeyx Tusi), tədqiq: Besə müəssisəsi, Qum, Darüs-səqafə, 1407 hicri-qəməri, birinci çap.17. Əl-Əmali, Məhəmməd ibn Əli ibn Babeveyh Qummi (Şeyx Səduq), tədqiq: Besə müəssisəsi, Qum, Besə müəssisəsinin intişaratı, 1407 hicri-qəməri, birinci çap.18. Əl-əmali, Məhəmməd ibn Məhəmməd Noman Ükbəri Bəğdadi (Şeyx Müfid) (vəfat: 413 h. q.), tədqiq: Hüseyn Ustad Vəli və Əli Əkbər qəffari, Qum, müəssisətün-nəşril-islami, 1404 h. q19. Əl-əmali, Əli ibn Hüseyn Musəvi (Seyyid Mürtəza), tədqiq: Məhəmməd Əbülfəzl İbrahim, Beyrut, Darül-ehyail-kutebil-ərəbiyyə20. Ənsabül-əşraf, Əhməd ibn Yəhya Bilazəri, tədqiq: Süheyl Zəkkar və Riyaz Zerekli, Beyrut, Darül-fikir, 1417 hicri-qəməri, birinci çap.21. Əl-Əvail, Həsən ibn Abdullah ibn Süheyl Əsgəri (Əbu Hilal), Beyrut, Darül-kutübil-elmiyyə, 1407 hicri-qəməri, birinci çap.22. Biharül-ənvar, Məhəmmədbaqir ibn Məhəmmədtəqi Məclisi (Əllamə Məclisi), Beyrut, Vəfa müəssisəsi, 1403 hicri-qəməri, ikinci çap. 23. Bəşarətül-mustafa li şiətil-Mürtəza,Məhəmməd ibn Məhəmməd Təbəri, Nəcəfül-əşrəf, əl-Mətbəətül-Heydəriyyə, 1383 hicri-qəməri, ikinci çap.

317

24. Əl-Bələdül-əmin vəd-dirül-həsin, İbrahim ibn Əli Hairi Amuli (Kəfəmi), Qum, 1400 hicri-qəməri, birinci çap.25. Tacül-ərus min cəvahiril-qamus, Seyyid Məhəmməd Mürtəza ibn Məhəmməd Hüseyni Zəbidi, tədqiq: Əli Şiri, Beyrut, Darül-rikr, 1414 hicri-qəməri, birinci çap.26. Tarixül-islam və vəfəyatil-məşahir vəl-elam, Məhəmməd ibn Əhməd Zəhəbi, tədqiq: Ömər Əbdüs-səlam Tədmuri, Beyrut, Darül-kutübil-ərəbi, 1409 hicri-qəməri, birinci çap.27. Tarixi-İsfəhan, Əhməd ibn Abdullah İsfəhani (Əbu Nəim), tədqiq: Seyyid Kəsrəvi Həsən, Beyrut, Darül-kutübil-elmiyyə.28. Tarixi-Bağdad (Tarixi-mədinə), Əhməd ibn Əli Xətib Bağdadi, Mədinə, əl-Məktəbətüs-sələfiyyə.29. Tarixül-xəmis fi əhvali ənfusi nəfis, Hüseyn ibn Məhəmməd əl-Dəyyar Bəkri, Beyrut, Müəssisəti Şəban30. Tarixi-kəbir, Məhəmməd ibn İsmayıl Buxari, Beyrut, Darül-fikir.31. Tarixi-Dəmeşq, Əli ibn Həsən ibn Hibətullah (ibn Əsakir Dəmeşqi), tədqiq: Əli Şiri, Beyrut, Darül-fikir, 1410 hicri-qəməri, birinci çap.32. Tarixi-Yəqubi, Əhməd ibn Əbi Yəqub(İbn Vazeh əl-Yəqubi), Beyrut, Dari-Sadir, 1390 hicri-qəməri, birinci çap.

318

33. Təvilül-ayatiza-zahirə fi fəzailil-itrətit-yahirə, Əli Ğərəvi Hüseyni Astarabadi, tədqiq: Mədrəsətül-İmamil-Məhdi (əc), 1407 hicri-qəməri, birinci çap.34. Təhrirül-vəsilə, Seyyid Ruhullah Musəvi Xomeyni (İmam Xomeyni), Qum, Cəmaətül-müdərrisin, 1405 hicri-qəməri.35. Əl-Təhsin, Əli ibn Musa Hilli, Qum, Darülkitab, 1413 hicri-qəməri.36. Tuhəfül-üqul ən Ali-Rəsul(səlləllahü əleyhi və alih), Həsən ibn Əli Hərrani(İbn Şöbə), tədqiq: Əli Əkbər Qəffari, Qum, Nəşrül-islami müəssisəsi, 1404 hicri-qəməri, ikinci çap. 37. Təfsiri-ibn Kəsir(Təfsiri-Quranil-əzim), İsmayıl ibn Ömər Bəsrəvi Dəmeşqi, tədqiq: Əbdül-əziz Qənim və Məhəmməd Əhməd Aşur və Məhəmməd İbrahim əl-Bənna, Qahirə, Darüş-şüəb.38. Təfsiri-Sələbi=Əl-kəşfül-bəyan fi təfsiril-Quran.39. Cameül-bəyan ən təvili ayil-Quran (Təfsiri-Təbəri), Məhəmməd ibn Cərir Təbəri (vəfat: 310 h. q.), Beyrut, Darül-fikr, 1414 hicri-qəməri.40. Təfsiri-Əyyaşi, Məhəmməd ibn Məsud Səlmi Səmərqəndi(Əyyaşi), tədqiq: Seyyid Haşim Rəsuli Məhəllati, Tehran, Məktəbətül-elmiyyə, 1380 hicri-qəməri, birinci çap. 41. Təfsiri-Qurtubi (Cameüil-əhkamil-Quran), Məhəmməd ibn Əhçəd Ənsari Qurtubi, tədqiq: Məhəmməd ibn Əbdür-rəhman əl-Mərəşili, Beyrut, Daru-ehyait-turasil-ərəbi, 1405 hicri-qəməri, ikinci çap.

319

42. Təfsiri-Qummi, Əli ibn İbrahim Qummi, tədqiq: Seyyid Təyyib Musəvi Əlcəzairi, Nəcəf, Nəcəfi-Əşrəf mətbəəsi. 43. Ət-Təmhis,Məhəmməd ibn Həmma İskafi, tədqiq: Mədrəsətül-İmamil-Məhdi (əc), Qum, 1404 hicri-qəməri, birinci çap. 44. Tənbihül-xəvatir və nəzihətün- nəvazir, Vərram ibn Əbi Fərras əl-Həmədan, Beyrut, Darud-dəaruf və Dari-Səəb. 45. Tənbihül-ğafilin, Nəsr ibn Məhəmməd Səmərqəndi, tədqiq: Yusif Əli Bədivi, Beyrut, Dari-ibn Kəsir, 1413 hicri-qəməri, birinci çap. 46. Ət-Tövhid, Məhəmməd ibn Əli ibn Babəveyh Qummi (Şeyx Səduq), tədqiq: Seyyid Haşim Hüseyni Tehrani, Qum, Darüt-təarüf, 1401 hicri-qəməri, birinci çap. 47. Təhzibül-əhkam fi şəhril- müqnəə, Məhəmməd ibn Həsən Tusi (Şeyx Tusi), Beyrut, Darüt-təaruf, 1401 hicri-qəməri, birinci çap. 48. Təhzibüt-təhzib, Əhməd ibn Əli Əsqəlani (ibn Həcər), tədqiq: Xəlil Məmun Şiha, Ömər Səlahi və Əli ibn Məsud, Beyrut, Darülmərifə, 1417 hicri-qəməri, birinci çap. 49. Təhzibül-kəmal fi əsmair-rical, Yunis ibn Əbdür-rəhman əl-Mizzi, tədqiq: Bəşşar Əvvad Məruf, Beyrut, ır-Risalət müəssisəsi, 1409 hicri-qəməri, birinci çap.

320

50. Səvabül-əmal iqabül-əmal, Məhəmmməd ibn Əli ibn Babeveyh Qummi, tədqiq: Əli Əkbər əl-Qəffari, Tehran, Məktəbətüs-Səduq, 1402 hicri-qəməri, birinci çap. 51. Cameül-əhadis, Cəfər ibn Əhməd Qummi(İbn Zariq), tədqiq: Seyyid Məhəmməd Hüseyni Nişaburi, Məşhəd, Müəssisətüt-təb vən-nəşr ət-tabeə lil-həzrətil-rəzəviyyətil-müqəddəsə, 1423 hicri-qəməri, birinci çap. 52. Cameül-əxbar (Məaricül-yəqin fi üsulidddin), Məhəmməd ibn Məhəmməd Şəiri Səbzivari, tədqiq: Alül-beyt müəssisəsi, 1414 hicri-qəməri, birinci çap.53. Cameü bəyanil-elmi və fəzlih, Yusif ibn Əbdülbirr Nəmiri Qortubi, (vəfat: 463 h. q.) Beyrut, Darül-kutübil-elmiyyə.54. Əl-Cameüs-səğir fi əhadisil-bəşirin-nəzir, Əbdür-rəhman ibn Əbubəkr Siyuti, Beyrut, Darülfikir, 1401 hicri-qəməri, birinci çap. 55. Əl-Cəfəriyyat (əl-Əşəsiyyat), Məhəmməd ibn Məhəmməd Əşəs Kufi, Tehran, Məktəbətü-Neynəva.56. Hilyətül-əvliya və təbəqatül-əsfiya, Əhməd ibn Abdullah Əsbəhani (Əbu Nəim), Beyrut, Darül-kutübil-ərəbi, 1387 hicri-qəməri, ikinci çap.57. Xəsaisül-əimmə,Məhəmməd ibn Hüseyn Musəvi (Şərif Rəzi), tədqiq: Məhəmməd Hadi Əmini, Məşhəd, Məcməül-bühusil-islamiyyə, 1406 hicri-qəməri, birinci çap.

321

58. Xəsaisi-Əmirəl-möminin, Əhməd ibn Şüeyb Nəsai, Tehran, Vəzarətüs-səqafə və irşadi-islami, 1403 hicri-qəməri, birinci çap. 59. Xisal, Məhəmməd ibn Əli ibn Babəveyh Qummi, Qum, Nəşrül-islami müəssisəsi, 1414 hicri-qəməri, dördüncü çap.60. Dəlailül-imamə, Məhəmməd ibn Cərir Təbəri, tədqiq: Besə müəssisəsi, Qum, Besə müəssisəsi, 1413 hicri-qəməri, birinci çap.61. Dəlailün-nübüvvə və mərifəti əhvali sahibiş-şəriə, Əhməd ibn Hüseyn Beyhəqi, tədqiq: Əbdül-möti Əmin Quləçi, Beyrut, Darül-kutübil-elmiyyə, 1405 hicri-qəməri, birinci çap. 62. Dürərül-əhadisin-nəbəviyyə, Yəhya ibn Hüseyn, tədqiq: Yəhya Əbdül-kərim, Beyrut, Müəssisətül-ələmi, 1402 hicri-qəməri, birinci çap. 63. Əd-Dürrül-mənsur fi təfsiril-məsur,Əbdür-rəhman ibn Əbu Bəkr Siyuti, Beyrut, Darül-fikr, 1414 hicri-qəməri, birinci çap.64. "Əd-Dəruül-vaqiyə", Əli ibn Musa Hilli, tədqiq: Müəssitəti-Alul-beyt, 1414 hicri-qəməri, birinci çap. 65. Əd-Dürrətül-bahirə min əsdafit-tahirə, Məhəmməd ibn Məkki Amoli (Şəhidi-əvvəl), Məşhəd, 1365 hicri-şəmsi.66. Dəaimül-islam və zikril-həlal vəl-həram vəl-qəzaya vəl-əhkam, Noman ibn Məhəmməd Təmimi əl-Məğribi, tədqiq: Asəf ibn Əliəsğər Feyzi (Qazi Əbu Hənifə), Misir, Darül-maarif, 1389 hicri-qəməri, üçüncü çap.

322

67. Əd-dua, Süleyman ibn Əhməd Təbərani (vəfat: 360 h. q.), Müstəfa Əbdülqadir Əta, Beyrut, Darül-kotobül-elmiyyə, 1413 hicri-qəməri.68. Əd-Dəəvat, Səid ibn Abdullah Ravəndi, tədqiq: İmamül-Məhdi müəssisəsi, Qum, İmamül-Məhdi müəssisəsi, 1407 hicri-qəməri, birinci çap.69. Əd-Divanül mənsub iləl- İməmil-Əli (əleyhis-səlam), Məhəmməd Hüseyn Kəyduri, mütərcim: Əbül-Qasim Əmahi, Tehran, Üsvə.70. Zəxarirül-üqba fi mənaqibi zəvil-qürba, Əhməd ibn Abdullah Təbəri, tədqiq: Əkrəm Buşi, Cəddə, Məktəbətüs-səhabə, 1415 hicri-qəməri, birinci çap. 71. Zili Tarixi-Bağdad, Nəccar Bağdadi, tədqiq: Əbdülqadir Əta, Darül-kutübil-elmiyyə, 1417 hicri-qəməri, birinci çap. 72. Rəbiül-əbrar və nüsusil-əxbar, Məhmud ibn Ömər Zəməxşəri, Qum, Əş-Şərifür-Rəzi, 1410 hicri-qəməri, birinci çap.73. Rövzətül-vaizin, Məhəmməd ibn Həsən Fəttal Nişapuri, (vəfat: 508 h. q.), tədqiq: Hüseyn Əələmi, Beyrut, Müəssisətül-Əələmi, 1406 hicri-qəməri, birinci çap.74. Riyazüs-salihin,Əbu Zəkəriyya Dəmeşqi, tədqiq: Mustafa Əmmari, Hələb, Darül-qələmil-ərəbi, 1413 hicri-qəməri.75. Zadül-məsir fi elmit-təfsir,Əbdür-rəhman Qüreyşi Bağdadi (ibn Cuzi), tədqiq: Məhəmməd Abdullah, Beyrut, Darül-fikr, 1417 hicri-qəməri, birinci çap.

323

76. Əz-zöhd, Hüsen ibn Səid Əhvazi, tədqiq: Qulamrza İrfaniyan, Qum, Hüseynioyan nəşriyyatı, 1402 hicri-qəməri, ikinci şap.77. Əz-zöhd, Əbu Əbdür-Rəhman ibn Abdullah ibn Mübarək Hənzəli əl-Məruzi (İbn Mübarək), Beyrut, Darül-kutübül-elmiyyə.78. Sərairil-havi li təhriril-fətavi, Məhəmməd ibn Mənsur Hillli (ibn İdris), Qum, Müəssisətün-nəşril-islami, 1410 hicri-qəməri, ikinci çap.79. Sünəni-ibn Macə, Məhəmməd ibn Yezid əl-Qəzvini (İbn Macə), tədqiq: Məhəmməd Fuad Əbdül-baqi, Beyrut, Daru-ehyait-turasil-ərəbi, 1395 hicri-qəməri, birinci çap.80. Sünəni-Əbi David, Sülüyman ibn Əşəs Səcistani əl-Əzdi, tədqiq: Məhəmməd Mühyiddin Əbdül-həmid, Beyrut, Daru-ehyaüs-sünnətin-nəbəviyyə.81. Sünəni-Tirmizi (Əl-Camiüs-səhih), Məhəmməd ibn İsa Tirmizi (Əbu İsa), tədqiq: Əhməd Məhəmməd Şkir, Beyrut, Darü-ihyait-turas.82. Sünənid-dar,Əli ibn Ömər Bağdadi,tədqiq: Əbu Təyyib Məhəmmədabadi, Beyrut, Aləmül-kutub, 1406 hicri-qəməri, ikinci çap.83. Sünəni-Darəmi, Abdullah ibn Əbdür-rəhman Darəmi, tədqiq: Mustafa Dib əl-Bəğa, Beyrut, Dari-Qələm, 1412 hicri-qəməri, birinci çap.84. Sünəni-Səid ibn Mənsur,Mərvəzi,tədqiq: Həbibür-rəhman Əzəmi, Beyrut, Darül-kutübil-elmiyyə, 1405 hicri-qəməri, birinci çap.

324

85. Əs-Sünənil-kübra, Əhməd ibn Hüseyn Beyhəqi, tədqiq: Məhəmməd Əbdül-qadir Əta, Beyrut, Darül-kutübül-elmiyyə, hicri-qəməri, birinci çap.86. Əs-Sünənil-kübra,Əhməd ibn Şüeyb Nəsai, Əbdülqəffar Bundari, Beyrut, Darül-kutübil-elmiyyə, 1411 hicri-qəməri, birinci çap.87. Sünəni-Nəsai bi şərhil-Hafiz Cəlaləddin Siyuti və haşiyətül-İmamis-Sindi, Əhməd ibn Şüeyb Nəsai, Beyrut, Dari-Ciyl, 1407 hicri-qəməri, birinci çap.88.Siru-əlamin-nübəla,Məhəməd ibn Əhməd Zəhəbi, Beyrut, Müəssitir-risalə, 1414 hicri-qəməri, onuncu çap.89. Şərhül-əxbar fi fəzaili əimmətil-əthar, Noman ibn Məhəmməd Misri (Qazi Əbu Hənifə), tədqiq: Seyyid Məhəmməd Hüseyni Cəlali, Qum, Nəşri-islami müəssisəsi, 1412 hicri-qəməri, birinci çap.90. Şərhi nəhcül-bəlağə, Əbdülhəmid ibn Məhəmməd Mötəzili (İbn Əbil-Hədid), tədqiq: Məhəmməd Əbülfəzl İbrahim, Beyrut, Daru-ehyait-türas, 1387 hicri-qəməri, birinci çap.91. Şöbül-iman, Əbu Bəkr Əhməd ibn Hüseyn Beyhəqi, tədqiq: Məhəmməd Səid Besyuni Zəğlul, Beyrut, Darül-kutübil-elmiyyə, 1410 hicri-qəməri, birinci çap.92. Əs-Sihah: Tacül-lüğə və sehahül-ərəbiyyə, İsmayıl ibn Həmmad Cövhəri, (vəfat: 398 h. q.), tədqəq: Əhməd ibn Əbdül-qafur Əttar, Beyrut, Darül-elm lil-məlayin, 1410 hicri-qəməri, dördüncü çap.

325

93. Səhihi-ibn Həbban, Məhəmməd ibn Əhməd ibn Həbban (İbn Həbban), tənzim: Əli ibn Bəlban əl-Farsi, tədqiq: Şüeyb əl-Ərnuld, Beyrut, Risalət müəssisəsi, 1414 hicri-qəməri, ikinci çap.94. Səhihi-ibn Xəzimə, Məhəmməd ibn İshaq Səlmi Nişaburi (İbn Xəzimə), Məhəmməd Mustafa əl-Əzəmi, Beyrut, Məktəbətül-islami, 1412 hicri-qəməri, üçüncü çap.95. Səhihi-Buxari, Məhəmməd ibn İsmayıl Buxari, tədqiq: Mustafa Dib əl-Bəğa, Beyrut, Dari-ibn Kəsir, 1410 hicri-qəməri, dördünçü çap.96. Səhihi-Müslim, Müslim ibn Həccac əl-Qəşiri Nişaburi, tədqiq: Məhəmməd Fuad Əbdül-baqi, Qahirə, Darül-hədis, 1412 hicri-qəməri, birinci çap.97. Səhifətüs-səccadiyyə,tədqiq: Əli Ənsariyan, Dəmeşq, intişarati-islami, 1405 hicri-qəməri.98. Səhifətü-İmamir-Rza, Müəssisətül-İmamil-Məhdi (əc), Qum, 1408 hicri-qəməri, birinci çap.99. Səvfətüs-səvfə, İbn Cuzi, tədqiq: Məhəmməd Harun, Beyrut, Darül-fikr, 1413 hicri-qəməri, birinci çap.100. Əs-Səvaiqül-mühriqə, Əhməd ibn Hicr, Qahirə, Məktəbətül-Qahirə, 1385 hicri-qəməri, ikinci çap. 101. Tibbül-əimmə, Əbna Bəstam Nişaburi, Beyrut, Darül-məhəccətül-beyza. 102. Ət-Təbəqatül-kübra, Məhəmməd ibn Səd (Ktibül-Vaqedi), Beyrut, Dari-Sadir.103. Tibbün-Nəbi,Məhəmməd ibn Məhəmməd Cəğmini, 1318 hicri-qəməri.

326

104. İddətüd-dai və nicatüs-sai, Əhməd ibn Məhəmməd Hilli əl-Əsdi (İbn Fəhd), tədqiq: Əhməd əl-Müvəhhidi, Tehran, Vicdani intişaratı.105. İləlüş-şəraye, Məhəmməd ibn Əli ibn Babəveyh Qummi, Beyrut, Darü-ihyait-turas, 1408 hicri-qəməri, birinci çap.106. Əməlül-yəvm vəl-leylə, Əhməd ibn Şüeyb Nəsai, tədqiq: Faruq Himadə, Əhməd ibn Şüeyb Nəsai, tədqiq: Faruq Himadə, ut, Risalət müəssisəsi, 1407 hicri-qəməri, üçüncü çap.107. Əməlül-yəvm vəl-leylə, Əhməd ibn Məhəmməd Dinəvəri, tədqiq: Həmdi Əbdül-məcid əs-Sələfi, Beyrut, Kutübüs-səqafiyyə müəssisəsi, 1408 hicri-qəməri, birinci çap.108. Əvalil-lai əl-əziziyyə fil-əhadisid-diniyyə, Məhəmməd ibn Əli Ehsani (İbn Əbi Cumhur), tədqiq: Müctəba Əraqi, Qum, Seyyidüş-şühəda intişaratı, 1403 hicri-qəməri, birinci çap.109. Üyunül-əxbar, Abdullah ibn Mülim Dinəvəri (İbn Qüteybə), Qhirə, Darül-kutübil-Misriyyə, 1343 hicri-qəməri.110. Üyunül-əxbari-Rza (ə), Şeyx Səduq, tədqiq: Seyyid Məhdi Lacurdi,, Tehran, Cahan nəşriyyatı. 112. Qürərül-hikəm və dürərül-kiləm, Əbdül-vahid Amidi Təmimi, çərh və tərcüməsi.113. Fəthül-bari, Əhməd ibn Əli Əsqəlani (İbn Həcər), tədqiq: Əbdül-əziz Abdullah, Beyrut, Darül-fikir, 1379 hicri-qəməri, birinci çap.

327

114. Əl-firdovsi bi-məsuril-xitab, Şiruyə ibn Şəhrdar Deyləmi, (vəfat: 509 h. q.) Məhəmməd Səid Besyuni Zəğlul, Beyrut, Darül-kutübil-elmiyyə, 1406 hicri-qəməri, birinci çap.115. Əl-Fəzail, Şazan ibn Cərayıl Qummi, Nəcəf, Heydəriyyə mətbəəsi, 1338 hicri-qəməri.116. Fəzailüs-səhabə, Əhməd ibn Məhəmməd Şeybani (İbn Hənbəl), tədqiq: Vəsiyullah ibn Məhəmməd Abbas, Məkkə, Cameəti-Ümmül-qüra, 1403 hicri-qəməri, birinci çap.117. Əl-Fiqhül-mənsub iləl-İmamir-Rza,Müəssiti-Alül-beyt, Məşhəd.118. Qürbül-isnad, Abdullah ibn Cəfər Himyəri Qummi, tədqiq: Alül-beyt müəssisəsi, Qum, Alül-beyt müəssisəsi, 1413 hicri-qəməri, birinci çap.119. Qisəsül-ənbiya, Səid ibn Abdullah (Qütbuddin Ravəndi), tədqiq: Qulamrza İrfaniyan, Məşhəd, Məcməül-bühusil-islamiyyətit-tabe lil-astaniyyətir-rəzəviyyə, 1409 hicri-qəməri, birinci çap.120. Qəzail-hacat, Abdullah ibn Məhəmməd Qürəşi, (İbn Əbid-dünya), Məhəmməd Taha, Beyrut, Müəssisətül-kütübüs-səqafiyyə, 1414 hicri-qəməri, birinci çap.121. Əl-Kafi, Məhəmməd ibnYəqub Kuleyni Razi, tədqiq: Əli Əkbər Qəffari, Beyrut, Darüs-səb və Darüt-təarüf, 1401 hicri-qəməri, dördüncü çap.122. Əl-Kamilü fit-tarix, Əli ibn Məhəmməd Şeybani (İbn Əsir), tədqiq: Əli Şiri, Beyrut, Darüt-türasül-ərəbi, 1408 hicri-qəməri, birinci çap.

328

123. Əz-zöhd, Hənnad ibn Səri Kufi, Kuveyt, Darül-xüləfa lil-kitabil islami, 1406 hicri-qəməri.124. Kitabü mən la yəhzüruhül-fəqih, Məhəmməd ibn Əli ibn Babəvəveyh, tədqiq: Əli Əkbər Qəffari, Qum, Nəşrül-islami müəssisəsi.125. Kəşfül-əsrar və üddətül-əbrar (Təfsiri Meybodiy), Rəşidüddin Əhməd ibn Məhəmməd Miybodiy, təshih: Əliəsğər Hikmət, Tehran, İbn Sina, 1380 hicri-qəməri.126. Kəşfül-ğimmə fi mərifətil əimmə, Əli ibn İsa Ərdəbili, təshih: Seyyid Hişam Rəsuli Məhəllati, Beyrut, Darül-kutüb, 1401 hicri-qəməri, birinci çap.127. Kəşfül-məhəccə lisömrətil-mühcə, Əli ibn Musa Hilli (Seyyid ibn Tavus), tədqiq: Məhəmməd Həsun, Qum, Məktəbətül-elamil-islami, 1412 hicri-qəməri, birinci çap. 128. Əl-kəşfül-bəyan (Təfsiri-Sələbi), Əbu ishaq Əhməd ibn Məhəmməd Sələbi,(vəfat: 427 h. q.), tədqiq: Əbu Məhəmməd ibn Aşur, Beyrut, Darü ehyaut-türasil-ərəbi, 1422 hicri-qəməri.129. Kəşfül-yəqin fi fəzaili-Əmirəlmöminin, Həsən ibn Yusif Hilli (əllamə Hilli), tədqiq: Əli Ali Kövsər, Qum, Məcməü-ehyais-səqafətil-iskamiyyə, 1411 hicri-qəməri, birinci çap. 130. Kifayətül-əsər fi nəssi əla əimmətil-isna əşər, Əli ibn Məhəmməd Xəzzaz Qumi, tədqiq: Seyyid Əbdül-lətif Hüseyni, Qum, Nəşri-bidar, 1401 hicri-qəməri, birinci çap.

329

131. Kənzül-ümmal fi sünnətil-əqval vəl-əfaal, Əli Müttəqi ibn Hisamuddin Hindi, təshih: Səfvətüs-Səqqa, Beyrut, Məktəbətüt-türasil-islami, 1397 hicri-qəməri, birinci çap. 132. Kənzül-fəvaid, Məhəmməd ibn Əli Kəraciki Tərabilsi (vəfat: 449 h. q.), Abdullah Nemətin səyi ilə, Qum, Darüz-zəxair, 1410133. Lisanül-ərəb, Məhəmməd ibn Mükərrəm Misri Ənsari, (İbn Mənzur),, Beyrut, Darü-sadir, 1410 hicri-qəməri, birinci çap.134. Əl-Məcazatün-nəbəviyyə, Məhəmməd ibn Hüseyn Musəvi (Şərif Rəzi), tədqiq və şərh: Taha Məhəmməd Zeydi, Qum, Məktəbətü-Bəsirəti.135. Məcməül-bəhreyn, Fəxrəddin Tərihi, tədqiq: Seyyid Əhməd Hüseyni, Tehran, Məktəbətü-nəşris-səqafətil-islamiyyə, 1408 hicri-qəməri, ikinci çap.136. Məcməül-bəyan fi təfsiril-Quran, Fəzl ibn Həsən Təbrisi (Əminül-islam), (vəfat: 584 h. q.), Seyid Haşim Rəsuli Məhəllati və Seyid Fəzlülah Yəzdi Təbatəbayi, Beyrut, Darül-mərifə, 1408 hicri-qəməri, ikinci çap.137. Əl-Məhasin, Əhməd ibn Məhəmməd Bərqi, tədqiq: Seyyid Məhdi Rəcai, Qum, Beynəlxalq Əhli-Beyt müəssisəsi, 1413 hicri-qəməri, birinci çap.138. Əl-məhəccətül-bəyza fi təhzibil-ehya, Məhəmməd Möhsin ibn şah Mürtəza Feyz Kaşani, (1091 h. q.), təshih: Əliəkbər Qəffari, Qum, Cəmaətül-müdərrisin, 1383 hicri-qəməri, birinci çap.

330

139. Əl-Mərasilü məəl-əsanid, Əbu Davud Süləyman ibn Əşəs Səcistani, tədqiq: Əbdül-əziz İzzuddin Sirvan, Beyrut, Darül-qələm, 1406 hicri-qəməri, birinci çap. 140. Məsailu Əli ibn Cəfər və müstədrəkuha, Əli ibn Cəfər Hüseyni Ələvi Haşimi Ürəyzi, tədqiq: Alül-beyt müəssisəsi, Məşhəd, əl-Mötəbərül-aləmi lil-İmamir-Rza (əleyhis-səlam), 1409 hicri-qəməri, birinci çap.141. Əl-Müstədrəkü ələs-səhihəyn, Məhəmməd Abdullah Hakim Nişapuri, tədqiq: Müstəfa Əbdül-qadir Əta, Beyrut, Darül-kutübil-elmiyyə, 1411 hicri-qəməri, birinci çap.142. Müstədrəkül-vəsail və müstənbətül-məsail, Mirza Hüseyn Nəvəri Təbərsi, Alil-beyt (əleyhis-səlam) müəssisəsi, 1407 hicri-qəməri, birinci çap.143. Müsnədi-İbn Coud, Əli ibn Coud Covhəri, (vəfat: 230 h. q.), Beyrut, Müəssisətü-navər, 1410 hicri-qəməri, birinci çap.144. Müsnədi-ibn Mübarək, Abdullah ibn Mübarək, tədqiq: Mustafa Osman Məhəmməd, Beyrut, Darül-kutübül-elmiyyə, 1411 hicri-qəməri, birinci çap.145. Müsnədi-Əbi Davud ət-Təyalisi (Müsnədi-Təyalisi), Süleyman ibn David Bəsri (Əbi Davud Təyalisi), Beyrut, Darül-mərifə.146. Müsnədi-Əbi Yəla Müvəssili, Əhməd ibn ƏliTəmimi Müvəssili (Əbu Yəla), tədqiq: İrşadül-həqqül-əsra, Ciddə, Darül-qiblə, 1408 hicri-qəməri, birinci çap.

331

147. Müsnədi ibn Hənbəl, Əhməd ibn Məhəmməd Şeybani (İbn Hənbəl), tədqiq: Abdullah Məhəmməd Dərviş, Beyrut, Darül-fikr, 1414 hicri-qəməri, ikinci çap.148. Müsnədi-ibn Rahvə,Əbu Yəqub İshaq əl-Məruzi, tədqiq: Əbdül-qəfur Əbdül-həqq Bəluşi, Mədinətül-münəvvərə, Məktəbətül-iman, 1412 hicri-qəməri, birinci çap.149. Müsnədil-İmam Zeyd (Müsnədi-Zeyd), (nisbət verilmiş şəxs:) Zeyd ibn Əli Hüseyn (əleyhis-səlam), (vəfat: 122 h. q.), Beyrut, Darü-məktəbətül-həyat, 1966 miladi, birinci çap.150. Müsnədi-Bərraz (əl-Bəhrül-zəxxar), Əhməd ibn Ömər Bəzzar, tədqiq: Məhfuzur-rəhman Zeynullah, Büyrut, Müəssisəti-ülumil-Quran, 1409 hicri-qəməri, birinci çap.151. Müsnədi-Ruyani, Məhəmməd ibn Harun Ruyani, tədqiq: Əymən Əli Əbu Yəmani, Misir, Müəssisəti-Qortibə, 1416 hicri-qəməri, birinci çap.152 Müsnədiş-şamiyyin, Süleyman ibn Əhməd Təbərani, tədqiq: Həmdi Əbdül-məcid əs-Sələfi, Beyrut, Risalət müəsssisəsi.153. Müsnədiş-şəhab, Məhəmməd ibn Səlamət (Qazi Qozai), (vəfat: 454 h. q.), Beyrut, Risalət müəsssisəsi, 1398 hicri-qəməri, birinci çap.154. Mişkatül-ənvar fi ğürəril-əxbar, Əli ibn Həsən Təbrisi, tədqiq: Məhdi Huşmənd, Qum, Darül-hədis, 1418 hicri-qəməri, birinci çap.

332

155. Misbahül-mütəcəhhid, Məhəmməd ibn Həsən Tusi, tədqiq: Əli Əsğər Mirvarid, Beyrut, Fiqhüş-şiə müəssisəsi, 1411 hicri-qəməri, birinci çap.156. Əl-Misbahül-münir fi ğəribiş-şərhil-kəbir, Rafei, Əhməd ibn Məhəmməd əl-Fəyyumi, Qum, Darül-hicrə müəssisəsi, 1414 hicri-qəməri, ikinci çap.157. Əl-müsənnəf, Əbdür-rəzaq ibn Həmmam Sənani, tədqiq: Həbibür-rəhman Əəzəmi, Beyrut, Mənşurati-məclisil-elmi. 158. Əl-müsənnəf fil əhadis vəl asar, Abdullah ibn Məhəmməd Əbəsi Kufi (İbn Əbi Şeybə), tədqiq: Səid Məhəmməd Ləhham, Beyrut, Darül-fikir.159. Əl-Mətalibül-aliyə bi zəvaidil-məsanidis-səmaniyə, Əhməd ibn Əli Əsqəlani (ibn Həcər), tədqiq: Həbibür-rəhman Əzəmi, Beyrut, Darül-mərifə, 1414 hicri-qəməri, birinci çap. 160. Məanil-əxbar, Məhəmməd ibn Əli hbn Babəveyh Qummi (Şeyx Səduq), (vəfat: 381 h. q.), tədqiq: Əli Əkbər Qəffari, Qum, Müəssisətün-nəşril-islami, 1361 hicri-şəmsii, birinci çap.161. Əl-möcəmül-əvsəd, Süleyman ibn Əhməd Ləxmi Təbərani, (vəfat: 360 h. q.), tədqiq: Tariq ibn Əvəzullah və Əbül-həsən ibn İbrahim Hüseyni, Qahirə, Darül-hərəmeyn, 1415 hicri-qəməri, birinci çap.162. Əl-möcəmül-kəbir, Süleyman ibn Əhməd Ləxmi Təbərani, (vəfat: 360 h. q.), tədqiq: Həmdi Əbdül-məcid Sələfi, Beyrut, Darü-ehyaüt-türasil-ərəbi, 1399 hicri-qəməri, ikinci çap.

333

163. Əl-Müğni ən həmlil-əsfar, Əbül-fəzl Zeynuddin Əbdür-rəhim ibn Hüseyn Əraqi, tədqiq: Əbu Məhəmməd Əşrəf ibn Əbdül-məqsud, Riyaz, Məktəbtü-dari-Təbəriyyə, 1415 hicri-qəməri, birinci çap. 164. Məqtəli-Hüseyn, Müvəffəq ibn Əhməd Məkki Xarəzmi, tədqiq: Məhəmməd Səmavi, Qum, Məktəbətül-Müfid.165. Əl-Məqnə fil-imamə, Übeydullah ibn Abdullah Əsədabadi, tədqiq: Şkr Şəbə, Qum, Müəssisəti-nəşril-islami, 1414 hicri-qəməri, birinci çap.166. Əl-Məqnə, Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Noman əl-Ükbəri əl-Bağdadi (Şeyx Müfid), tədqiq: Müəssisəti-nəşril-islami, Qum, Müəssisəti-nəşril-islami, 1410 hicri-qəməri, ikinci çap.167. Məkarimül-əxlaq və məaliha, Fəzl ibn Həsən Təbresi, tədqiq: Əla Ali Cəfər, Qum, Nəşrül-islami müəssisəsi, 1414 hicri-qəməri, birinci çap.168. Məkarimül-əxlaq və məaliha, Abdullah ibn Məhəmməd Qürəşi, (İbn Əbid-dünya), Beyrut, Darül-kutubül-elmiyyə, 1414 hicri-qəməri.169. Mənaqibi-Ali Əbi Talib (əl-Mənaqib li İbn Şəhri Aşub), Məhəmməd ibn Əli Mazəndərani (İbn Şəhri Aşub), Qum, əl-Mətbəətül-aləmiyyə.170. Mənaqibil-İmam Əmirəl-möminin (əleyhis-səlam) (əl-Mənaqib lil-Fufi), Məhəmməd ibn Süleyman əl-Kufi əl-Qazi, stədqiq: Məhəmmədbaqir məhmudi, Qum, Məcməü-ihyail-səqafətil-islamiyyə, 1412 hicri-qəməri, birinci çap.

334

171. Əl-Mənaqib (əl-Mənaqibi lil-Xarəzmi), Müvəffəq ibn Əhməd əl-Məkki əl-Xarəzmi, tədqiq: Malik Məhmudi, Qum, Nəşri islami müəssisəsi, 1414 hicri-qəməri, ikinci çap.172. Əl-Müntəxəb min Müsnədi-Əbd ibn Hüməyd, tədqiq: Seyyid Sübhi Samirayi və Mahmud Məhəmməd Xəlil Səidi, Qahirə, Məktəbətüs-sünnə, 1408 hicri-qəməri, birinci çap.173.Münyətil-mürid, Zeynül-abidin Əli Amulu, Qum, Məktəbətül-elamil-islami, 1415 hicri-qəməri.Məvaridüz-zəman ila zəvaidi-ibn Həbban, Əli ibn Əbil-Heysəmi, tədqiq: Məhəmməd Əbdür-rəzzaq Həmzə, Beyrut, Darül-kutübil-elmiyyə.175. Əl-məvaziül-ədədiyyə, Əli Meşkini Ərdəbili, (Müasir), tədqiq: Əli Əhməd Miyanəci, Qum, Əl-hadi, 1406 hicri-qəməri, dördüncü çap.176. Məhcüd-dəəvat və minhəcül-ibadat, Əli ibn Musa Hilli (Seyyid ibn Tavus), tədqiq: Hüseyn Ələmi, Beyrut, Darül-kutübil-elmiyyə.177. Əl-Mizan fi təfsiril-Quran, Seyyid Məhəmmədhüseyn Təba-təbai, Qum, İsmailiyyan nəşriyyati, 1394 hicri-qəməri, üçüncü çap. 178. Nəsrüd-dür, Mənsur ibn Hüseyn Vəzir Abi (vəfat: 421 h. q.), Məhəmməd Əli Qərnə, Misr, Əl-heyətü-misriyyətülammə, 1981 miladi, hicri-qəməri, birinci çap.179. Nehzətün-nazir və tənbihül-xəvatir, Hüseyn ibn Məhəmməd Hülvani, tədqiq: Müəssisətül-İmamil-

335

Məhdi (əc), Qum, Müəssisətül-İmamil-Məhdi (əc), 1408 hicri-qəməri, birinci çap.180. Nəsbür-rayə, Abdullah ibn Yusif Hənəfi Zeyləi, Qahirə, Darül-hədis, 1415 hicri-qəməri.181. Ən-Nəvadir, Fəzlullah ibn Əli Həsəni Ravəndi, tədqiq: Səid Rza Əli Əsgəri, Qum, Darül-hədis, 1377 hicri-şəmsi. 182. Ən-Nəvadir, (Müstətrəfatüs-sərair), Məhəmməd ibn Əhəm ibn İdris Hilli, (ibn İdris), Müəssisətül-imamil-məhdi, qum, 1408. hicri-qəməri, birinci çap.184. Ən-nəhayətü fi ğəribil-hədisi vəl-əsər, Mübarək ibn Məhəmməd Cəzəri, (İbn Əsir), tədqiq: Tahir Əhməd Zavi, Qum, İsmailiyan, 1367 hicri-şəmsi, dördüncü çap.185. Nəhcül-bəlağə, Məhəmməd ibn Hüseyn Musəvi (Şərif Rəzi), mütərcim: Seyyid Cəfər Şəhidi, Tehran, 1378 hicri-şəmsi, dördüncü çap.186. Vəsailüş-şiə, Məhəmməd ibn Həsən Hürr Amuli, tədqiq: Alül-beyt müəssisəsi, Qum, Alül-beyt müəssisəsi, 1409 hicri-qəməri, birinci çap.187. Əl-Hidayə, Əbu Cəfər Sadiq Məhəmməd ibn Əli ibn Hüseyn ibn Babəveyh Qummi, tədqiq: Müəssisəti-İmam Hadi (ə), Qum, Müəssisəti-İmam Hadi (ə), 1418 Müəssisəti-İmam Hadi (ə), hicri-qəməri, birinci çap. 188. Yənabiül-məvəddə lizil-qürba, Süleyman ibn İbrahim Qonduzi Hənəfi, (vəfat: 1294 h. q.), tədqiq: Əli Camal Əşrəf Hüseyni, Tehran, Darül-üsvə, 1416 hicri-qəməri, birinci çap.

336

337