victor hugo sefiller cilt 1

8/7/2019 Victor Hugo Sefiller Cilt 1

1/174

VICTOR HUGO _ Sefiller Cilt1VICTOR HUGO (1802-1885): Romantik gerekiliin kurucusu olan nl Fransz yazarsadece romanlanyla deil, iirleri ve tiyatro oyunlaryla da tannmtr. 1848devriminden sonra cumhuriyeti grleri savunan Hugo, srgnde yaadyllarda da verimli bir yaznsal etkinlik iinde olmutur. Hugo, eserlerindetoplumsal sorunlar, halkn hayatndan arpc kesitleri byk bir baaryla

yanstmtr. Dnya edebiyat tarihinin en nemli romanlarndan olan ve yazannbayapt saylan Se/Her'in yan sra Deniz ileri, Ntre Dame'n Kamburu,1793 Devrimi, Nianlya Mektuplar dier nemli eserleri arasndadr. Ayrcaiirleri Sular ve Seyirler, byk ilgiyle karlanmtr.VICTOR HUGOSEFLLER I. CLTTAMAMI V CLTTRKES: SEMH ATAYMANVICTOR HUGOSEFLLER I. CLTDZ TASARIMI/KOORDNASYONHASAN HSEYN ARIKANDNYA KLASKLER EDTR

VEYSEL ATAYMANTRKESSEMH ATAYMANTRKE REDAKSYONSLEYMAN ASAF FLZ GVERTASHHESEN GRAYKAPAK GRAVREMLE BAYARD DETAYTK. NO / ISBN BORDO SYAH KLASK YAYINLAR975-8688-51-0 / 975-8688-52-9 BASKI; STANBUL 2006TREND YAYIN BASIM DAITIM REK. ORG. SAN. TC. LTD. TMRK/MATBAA: MERKEZ EFEND MH. DAVUTPAA CD. NO: 6/3 PEK MERKEZ 7-9-10-11TOPKAPI/STANBUL-TR B/YAYIN&PAZARLAMA: CAFERAA MH. MHRDAR CD. NO: 60/5 POSTAKODU 34710 KADIKY/STANBUL-TR TEL: (0216) 348 98 03 Pbx FAKS: (0216) 349 93 45LOJSTK: MERKEZ EFEND MH. DAVUTPAA CD. EMNTA DAVUTPAA SAN. ST. NO: 532TOPKAPI/ST.-TR DAVUTPAA VERG DARES/VERG NO: 859 020 1971 E-mail:[email protected]: www.bordosiyah.com.trHUKUK SERVS TEL: (0216) 348 99 18 FAKS: (0216) 349 93 45BORDO,-----^SYAHROMANNDEKLERVICTOR HUGO ....................................... 9NSZ ................................................ 13BRNC BLM FANTNEBRNC KTAP DRST BR NSAN1. Msy Myriel................................ 292. Msy Myriel, Monsenyr Bienvenu Oluyor........................... 333. yi Piskoposa Zor Piskoposluk....... 404. Birbirine Benzeyen ler................ 425. Monsenyr Bienvenu'nun Cppelerinin Uzun SreDayanmas .......1........................... 536. Evini Kiminle Koruyordu .............. 577. Cravatte....................................... 658. kiden Sonra Felsefe ................... 709. Kz Karde, Aabeyini Anlatyor .... 7610. Piskopos, Bilinmeyen Bir Ik ile KarKarya................................ 8i11. Bir Snflandrma ..........................10012. Monsenyr Bienvenu'nun Yalnzl......................................10613. Piskoposun nandklar .................11114. Piskoposun Dndkleri..............117


2/174

KNC KTAP D1. Bir Yry Gn Akam.............1212. Akll Olan Temkinli Davranr .......1373. Edilgen taatin Kahramanl ........1434. Pontarlier Peynirhanelerizerine Bilgiler.............................150

5. Sknet .......................................1556. Jean Valjean.................................1577. Umutsuzluun Derinlikleri ............1658. Kabaran Dalgalar ve Glge ............1769. Yeni ikyetler.............................17910. Adam Uyanyor.............................so11. Jean Valjean'n Yaptklar.............18412. Piskopos Banda ......................18913. Kk Gervais..............................194NC KTAP 1817 YILINDA1. 1817 Yl ......................................2072. ift Drtler ..................................2163. Drde Drt ...................................222

4. Tholomyes Neesinden spanyolca Bir ark Sylyor .......2275. Bombarda'nn Kabaresinde............2316. Tapnma Fasl ..............................2357. Tholomyes'in Aklll..................2378. Bir Atn lm.............................2449. enliin enlikli Sonu...................248DRDNC KTAPGVENMEK BAZEN KENDNELE VERMEKTR1. Bir Anneye Rastlayan Anne...........2532. ki pheli Simann lk Tasla .....2653. Tarlakuu.....................................268BENC KTAP N1. ncik Boncuk indeBir lerlemenin Hikyesi ...............2732. Madeleine .................................... 2753. Laffitte'e Yatrlan Paralar.............2804. Msy Madeleine'in Yas...............2845. Ufuktaki Belirsiz Prltlar........^....2886. Fauchelevent Baba .......................2957. Fauchelevent, Paris'teBahvan Oluyor...........................3008. Madam Victurnien Ahlak Uruna Otuz Be Frank Harcyor...............3019. Madam Victurnien'in Baars .......30510. Baarlarn Devam .......................30911. Christus Nos Liberavit..................31712. Msy Bamatabois'nin Aylakl .....31813. Polisle lgili BazSorunlarn zm.......................321ALTINCI KTAP JAVERT1. Huzur Dneminin Balangc.........3372. Jean, Nasl Champ Olabilir............342YEDNC KTAP CHAMPMATHIEU DAVASI1. Simplice Hemire .........................3552. Scaufflaire Usta'nn

Uyankl ....................................3593. Beyinde Kopan Frtna..................3664. Istrap ekmeninYol At Biimler .......................3935. Tekerleklere Sokulan Sopa............3986. Simplice Hemire


3/174

Snamadan Geiyor ......................4137. Yolcu Ular Ulamaz, Dn in nlemleriniAlyor........................4238. ltimasl Kabul .............................4299. Kanaatlerin Belirginlemeye Balad Bir Yer...........................43410. nkr Sistemi...............................443

11. Champmathieu Giderekakna Dnyor ..........................453SEKZNC KTAP KARI DARBE1. Msy Madeleine Salarna Hangi AynadaBakyor ............................46i2. Fantine Mutlu ..............................4643. Javert Memnun ............................4704. Otorite Gcn Gsteriyor............4755. Uygun Mezar ................................480VICTOR HUGO(D. 26 ubat 1802, Besanon - . 22 Mays 1885, Paris, Fransa)Romantik gerekiliin en nemli yazarlarndan biri saylan romanc, oyun yazarve air.

Babas, Napoleon'un ordusunda generaldi. Babasnn imparatorluk ordusuylabirlikte lkeden lkeye dolamas ve annesiyle babas arasndaki anlamazlklaryznden ocukluu dzensizlikler iinde geti. 1821'de annesi ld. Bir ylsonra'k mektuplar yazd ocukluk arkada Adele Fouc-her ile evlendi. Aynyl, ilk iir kitab olan Odes et poesies diverses'i (Odlar ve eitli iirler)yaymland. Ardndan ilk roman Han d'Islande (zlanda Han) kt. 1827'demanzum oyunu Cmrmvell byk bir ilgiyle karland ve tannmasn salad. Aklaarnan bir fahieyi ele alan Marion de Lome (1829) adl oyunu sansr tarafndanyasaklannca liberal eilimleri glendi. Bu yasaklamaya hemen Hernani (1830)adl oyunu yazarak karlk verdi. Ntre Da-me de Paris (Ntre Dame'n Kamburu;1831) ile nn daha da artrd. Roman, badiyakoz Frollo ve asker Phoebus'unkiiliklerinde, kambur Quasimo-do ile ingene Esmeralda'y mutsuzlua boantoplumu lanetliyordu. Bir nceki roman Le Dernier Jo-ur d'un condamne de (Birdam Mahkmunun Son Gn; 1829) lm cezasna kar kn bir rndr. Hugoayn konuyu Claude Gueux (1834) adl kitabnda yeniden ele ald. TemmuzMonarisi srasnda drt iir kitab yaymland: Les Feuilles d'autom-ne(Sonbahar Yapraklan; 1831), Les Chants du cre-puscule (afak Trkleri; 1835),Les Vovc interieures -9-I(Gnlden Sesler; 1837), Les Rayons et les ornbres (Inlar ve Glgeler; 1840).1856'da Les Contemplati-ons (Dnceler) adl kitabndaki iirlerinde kznkaybetmenin verdii derin acy ele ald. 1851'de III. Napoleon iktidara gelinceHugo iin 4 Eyll 1870'e kadar srecek olan bir srgn hayat balad.Eserlerinin byk blmn srgn dneminde yazd. Les Chtiments (Azaplar;1853) adl kitab, Fransz dilinde yazlm en gl yergili iirleriiermektedir. 1854-60 arasnda yazd La Fin de Satan (lmnden Sonra [.S.]eytann Sonu; 1886), Dieu .S. Tanr; 1891), La Leende des Siecles'(Yzyllarn Efsanesi; 1859) ile iir alanndaki almalarn srdrd. 1862'deyaymlanan ve bayapt kabul edilen Les Miserables (Sefiller) ile byk birbaar kazand ve roman eitli dillere evrildi. Hugo'nun Fransa dnda datannmasn salayan Sefiller, Paris halknn destan olarak kabul edilmektedir.Hugo srgnden dndkten ksa bir sre sonra 1871'de Paris Komnkuruldu. Komnn bastrlmasna kar kan Hugo ksa bir sre sonra yenidensrgne gitti. 1874'te uatrevingt-treize (1793 Devrimi) yaymland. 1885'telen Hugo'nun cenazesi ulusal trenle kaldrld ve Pantheon'a gmld.Dier nemli Eserleriiirleri: Nouvees Odes (Yeni Odlar; 1824), Odes et baades (Odlar ve Baladlar,1826; geniletilmi bask,' 1828), Les Orientales (Doulular; 1829), LesChansons des rues et des bois (Sokak ve Orman Sarklan; 1865), L'Art d'etregrand-pere (Byk Baba Olma Sanat; 1877), Les Quatre Vents de L'esprit (UsunDrt Rzgr; 1881), Toute la lyre (.S. 1888, 2 dizi; 1893, 1 dizi; Btn Lir),Les An-nees fimestes, 1852-1870 (.S. Uursuz Yllar: 1852-1870; 1898) Roman:


4/174

Bug-Jargal (1826), Les Travaieurs de la mer (Deniz ileri; 1866), L'Hom-tjequi rit (Glen Adam; 1869). Manzum oyun: Le-10-Roi s'amuse (Kral Eleniyor; 1832), Ruy Blas (1838), Les Burgraves (Derebeyler;1843). Dzyaz oyun: Amy Robsart (1828), Lucrece Borgia (1833), Marie Tudor(1833) Angelo, tyran de Padoue (Pado-va Tiran Angelo; 1835), Thetre en liberte

(.S. zgrlkte Tiyatro; 1886). Eletiri yazs: Litterature et philosophiemelees (Kark Edebiyat ve Felsefe; 1834), Wiiam Shakespeare (1864). Siyasalyaz: Napoleon le pet (1852; Kk Napoleon), Histoire d'un erime (Bir Suyks; 1877), Actes etparoles (4 Dizi; Eylemler ve Szler), Avant L'ex (1841-51,

1. dizi; Srgnden nce), Pendant L'exil (1852-70,2. dizi; Srgn Boyunca), Depuis L'exe (1870-85,3. ve 4. dizi; Srgnden Bu Yana). Gezi: Le Rhin (Ren; 1842), Alpes etPyrenees(.S. Alpler ve Pire-neler; 1890), La France et la Belgique (.S. Fransa veBelika; 1894), Choses vues (.S. 1887-99, 2 cilt; Grlen eyler).-11-NSZ

Ansiklopedik bilgilerden kardmz kadaryla Victor Hugo bir edebiyaturann byk bir ksmn romandan ok iirlere ve sahne oyunlarnaayrmtr. kaln iir kitab yaymladktan sonra yeniden dzyazya dnerekyarm brakt Sefiefi tamamlamtr. Sefiller yaymlandktan ksa bir sresonra Hugo'yu sadece Fransa iinde deil, yaplan evirileriyle lke dnda dahzla byk bir ne kavuturmutur. Romann konusu Paris'in yeralt dnyasndagemekte ve bir dedektif yksne dayanmaktadr; roman ayn zamanda Parishalknn direniini anlatan bir destandr. Bu sktrlm ansiklopedikbilgiler, bu ciltlere smayan romann temelinde bir polisiye yk yattn,ama bir tr destan zellii de tadn sylyor. Ayrca onun "romantizmin engl beyni" olarak nitelendiini de reniyoruz.ran asll bir doktor arkadam, baroln nl Fransz aktr Jean Gabin'inoynad Sefiller filmini seyretmi, ama adn bir trl hatrlayamad ya dakendi kafasnda bir tr kltrel eviri yapt iin, "ben ok ackl bir filmseyrettim" diye tutturmutu. Sorunca da "Yazklar" deyip duruyordu. "Yazklar,Yazklar." Sonunda Sefillefi kastettiini anladk. Bu kavram, romann zgnadna pek de uzak olmayan klasik Trke eviri ad ile birleince, bizi aslndabiraz farkl bir boyuta tayor. "Les Miserables", muhtemel ki kendi kltrelcorafyasnda zgn armlar da yapyor. "Sefil" (sefaletten), bizimdilimizde "yoksul" anlamna geldii gibi, "her eyi yapabilecek, kendisinden hertrl-13-ktlk beklenebilecek" kimse anlamn da ieriyor. "Sefil bir hayat" yoklukiindeki bir hayatsa, "yazklar" da, tam da bu hayata ynelik duyguyu iermeklekalmyor, bir "merhamet" duruu, bir znt duyma halini de ifade ediyor. Ancakkavramn neresinden tutup ekersek ekelim, kitabn ad, "sosyal" bir olay ilekar karya bulunduumuzu dndrmeye yetiyor. yleyse, Sefiller'e girerken,hakl bir soru da bu ad armyla birlikte karmza kyor: Bu romantoplumsal sorunlar ileyen, "gereki" bir roman mdr? Hayat devrim sonrasFransa'snn politik alkantlaryla savrulup durmu olan Hugo, onca iiriyle veoyunuyla hemen hemen unutulmu, Ntre Dame'n Kamburu ve zellikle de Sefillerroman ile gnmze kadar ulaabilmise, bu ikinci roman kendine ynelik ilgiyitarihsel-toplumsal gerekliin bir belgesi olmakla m hak ediyor? Yoksa onda,"verili gereklii", bir dnem belgesi olmay aan boyutlar bulmak mmkn m?Yaad dnemin kurumsal ve toplumsal alanlarna, alt snflardan piskoposevlerine, cezaevlerinden manastrlara, didiklemedi-i hibir iliki ve yapbrakmayan yazar, bu "gerek belgeleriyle kurulu dnem mozaii" zerine hayatadair hangi "dersi" kuruyor; ya da hayata direnmenin hangi onurlu yolununeriyor? Biz bu son sorularn ynlendiriciliinde Sefillefi, dnemin Franszromannn, zellikle de 'individual' roman diye tanmlanan bireyin hayatkarsndaki duruunu ve direniini ne karan bei iinde bir yerekoyabileceimizi, bu balamda, geni anlamda, "gerekilikten" ok, "romantik"


5/174

bir toplum ve birey destanna daha yakn den bir metinle kar karyabulunduumuzu ileri sreceiz. Elbette bu, bu youn metni okumann ya dadeerlendirmenin sonucunda ortaya kabilecek yorumlardan sadece biri olacak. Azaada, bir metni yorumlamann, o yorumlamada kullanlan ynteme bal olduunuzaten hatrlatacaz. Ama daha nce, tantmda de--14-indiimiz tarihsel-dnemsel gelimelerin, Hu-go'nun ada bir baka

romancya, H. de Bal-zac'a* yansyn ksaca deerlendirerek bir gei ayahazrlamaya alacaz.19. Yzyl (Fransz) Gerekiliiok sayda klasik rne yazmaya altmz nszde, "yazar"-"toplum"-"insan"ilikisine estetik dzlemin diliyle konuabilecek ekilde belli bir erevegetirdiimizi bizi izleyen okur hatrlayacaktr. Sanatn (estetiin),dolaysyla da edebiyatn grevini insann btnselliini sosyal dnyasnnbtn iinde yanstmak olarak anladmz, her trl sanatn "znesinin" sontahlilde insan olduunu ska belirttik. Kukusuz estetii (sanat) farkl birihtiya ya da ihtiyaszlk dzleminde alglayan, yazar belli toplumsalkayglar tamayan bir "estet" olarak grmek isteyen kimse, yazar-insan-sosyaldnya arasnda kurmaya altmz bu ilikiye itiraz getirebilir. Bu durumda,burada yapmaya altmz "giriler", yanl olmayacak, sadece

"metodolojileri" ayrca tartmalara ak hale gelecektir. Bu da zaten, gnmzedebiyat balamnda ska yaplyor. Burada yle ucundan olsun deinmemizeimkn olmayan "yorum yntemleriyle", (bilinli-bilinsiz) kitap eklerinde,dergilerde, deerlendirmeler gerekletiriliyor; her bir yntem, ayn yaptyeniden kendine gre kurup, yntemin gerektirdii yerden deerlendirip, bellisonulara varyor. rnein "psikolojici" diyebileceimiz bir yntemle bir romanokumaya kalktmzda, yazarnn (daha ok kendi bilind) alannda baskaltnda tuttuu "eyleri" dorudan ya da kiiler zerinden davur-duudnlr ve bastrlm olann dille kodland varsaylarak, "gstergelerin"zerinden metin analizine gidilir. Yap zmleyici diyebileceimiz ve* Honore de Balzac (1799-1850): nsanlk Komedisi bal altnda topladroman ve ykleriyle tannan Fransz yazar.-15-son yirmi ylda revata olan bir yntem, "anlatcnn" anlatt dnya ilekurduu "bak as" ilikisinden yola kp ilgin tespitler yapabilir (ben-an-latc, nc-tekil kii anlatc vb).Pozitivist edebiyat yntemi, psikolojici yntem ile yakn der. Yazarn(anlatcnn deil!) biyografisini, yaptna yansd yerde yakalamaya alr.Bu durumda yazarn ocukluu, aile, anne-baba ilikileri, okul yllan,yoksulluk, zenginlik koullar, ilk sevgilileri, kar cins karsndakitavrlar vb, yaptlar iinde dorudan ya da dolayl kodlanm-lklanylayakalanmaya allr.nszlerimizi izleyebilen okur, btn bu yntemlerden yeri geldikeyararlandmz, yazan bir "toplumsal varlk" olarak kavradmz, onunyaad dnemin sosyal-kltrel-politik-psikolojik bilekenlerininkesimesinde, toplumsal bilinci ve dnya gryle anlamaya altmzhatrlayacaktr. Aynen yazar gibi, anlatt insan da toplumsal btnlniinde bir belirlenmiliktir ve belirleyicidir. Fransz romannn byk adBalzac zerine yazmaya altmz tantmlarda, okur, Balzac', Byk Devrim(1789) sonrasnda acmasz bir sermaye birikim srecine giren Fransa'nnkapitalist gelimelerinin etkileim a iinde yakalamaya altmz bilir.Balzac Snm Hayal-lefde, kapitalist retim tarzna bal gelimelerin yolat umut ve hayallerin nasl yanlsamalara dntn, kapitalist hayatnkaba ve acmasz gerekliine arpp tuz buz olan hayaller ile birlikte yklpgiden insanlan anlatmtr. Bu hayallerin temelinde, dorudan burjuva-kapitalisttoplumun zorunlu olarak yaratt insana, topluma, sanata, zenginlie vb ilikinbeklentiler, anlay ve tasa-nmlar yer almaktadr. Balzac, byk topraklannparalanmas, aristokrasinin zayflamas karsnda kyl ile byk burjuvaarasndaki bir ibirliinin hayalini kurmu, kapitalist sermaye birikimininaynlmaz paras olan tefeci-bankerlere kar-16-


6/174

ancak byle bir ittifakn baarl olabileceini dnmtr. {Kyller).Kapitalizmin (henz ad konmam olsa da) adeta tarihsel bir zorunluluk gibiortaya kp nceki btn deerleri ykp getii bir dnyada ve bu frtnannen iddetli estii Fransa'da, bu sorunlann sanclarn yanstan roman"gerekiyse", Balzac gerekidir. Devrimin aristokrasiyi bir sreliine de olsaeski konumuna bir daha gelemeyecek ekilde geri dzleme ittii Fransa'da,

eitlik, zgrlk, kardelik ilkeleriyle politik hayata hkim olan burjuvazi,kendi eliki-leriyle birlikte eski dzeni restore etmekte kararl Avrupaaristokrasisinin saldnlan karsnda yzyln bandan ortasna kadar ktaAvrupa'snn btn politik depremlerine sahne olacak bir Fransa'da tarihibelirlemeye alm, burjuva bir kral baa geirmi, cumhuriyetlercumhuriyetleri kova-lamtr. Kiinin hayallerinin yklmas, bir baka yorumla,onun dnyay iten da kurma yanlsamas olarak da anlalabilir. "zne" (DonKiot'ta olduu gibi) nesnel (d dnyay), "gereklii" kendi tasanmmaindirgeyip onu kurgulamakta, ama uyanmak yerine, hayallerini yenileyip durmakta,gereklii kendi znel bilincine balama inadndan vazgememektedir. Bu yndenbakldnda, Cer-vantes'ten* (Don Kiot) Stendhal'den** Balzac'a, Flaubert'e***gereklie meydan okuyan bir "birey" vurgusu da yapabilir; "bireyin" mevcutpolitik, dini, ahlaki, felsefi ve estetik (geleneksel) yaplar karsnda kendi

smrlannn gerisine ekilmesi durumundan sz edebiliriz. Gerekten de"Aydnlanma yzyl", zellikle 19. yzyln bana kadar* Saavedra Cervantes (1547-1616): spanyol romanc.Don Kiot adl yapt roman trnn habercisisaylmtr. ** Stendhal (1783-1842): Asl ad Marie-Henri Beyleolan, 19. yzyln nde gelen Fransz romancs. * Gustave Flaubert (1821-1880): Fransz edebiyandagerekilii balatan yazar olarak kabul edilen Franszromanc.-17-uzanagelen dnemin "bireyi", politik hak ve zgrlklerinin farknda olan, diniinancn "akliletirdi-i" lde dogmalardan nefret eden, snrlara, kurallarakar zellikle edebiyat araclyla mcadele veren, bir yandan da romantikaraylarla, yitirilmi (doal) bir egzotik, romantik cennete zlem duyanbireydir. Bu bireysel anlat ya da edebiyat, bir ayayla Rnesans hmanizmahareketine, Protestan Kilisesi'nin teki Hristiyan kiliselerine ve Katolikliekar isyanna geri gider.Bireyin, hak ve grev anlayn, Kartezyen (Descartesi*) okulun "znesine"kadar geri gtrmek mmkndr: "Dnyorum yleyse va-nm"n yan sra"hissediyorum, yleyse varm" anlayn yerletirmi bir bireydir bu; sanatn,edebiyatn talepleri evrensellemi, birey evrensel deerlerin temsilcisi olarakalglanmtr. Tek tek insanlarn, bireylerin dnyay deitirebilecek, jenial(dhiyane) mdahaleler yapma gcne sahip olduu yolundaki aydnlanmac ruhunbir ifadesidir bu birey ve onun dnyaya bak (ya da hayalleri). Sanat(edebiyat) toplumda zel bir yeri temsil eder; kendi kaderini iten da tayinetmeye ynelmi bir dnyann szcsdr o. Ama ite gereklie mdahale,tasarmdan, hayalden fazlasn gerektirir. Bu da d krklklarnn,klerin, kendi iine dnmenin kaynadr hep. ndividual roman balaltnda toplanabilecek rnlerle birlikte akla gelebilecek adlar arasndaGermaine de Sta-el,** Benjamin Constant,*** F. R. Chateaubriand,****Felsefede ve bilimde, ada felsefenin babas saylan Fransz filozof ReneDescartes'in (1596-1650) grlerinden ve yantlarndan kaynaklanan gelenek.Des-cartesilik, kartezyenizm olarak da bilinir. Germaine Stael (1766-1817):Fransz-svireli edebiyat, dnr ve siyaseti.Benjamin Constant (1767-1830): Fransz kkenli svireli romanc ve siyasetyazar.: Franois-Auguste-Rene Chateaubriand (1768-1848): Fransz diplomat ve yazar.-18-Alfred de Vigny,* A. de Lamartine,** George Sand,*** Henri Beyle (Stendhal) gibiisimleri Fransz individual roman iinde sayabiliriz.ndividual romann nemli temsilcisi saylan Stendhal, Krmz ve Siyah'ayazdmz nszde de deindiimiz gibi, bireyi d dnyann acmaszlklar,


7/174

sertlikleri karsnda romantik bir kan, melankolik bir i dnyannkoruyuculuuna sndrmaz; kii kendini olanca yrekliliiyle ve kararllklagerekletirmeye alr. Serinkanllk, yreklilik, onur ve direnme, dnyaacs karsnda zlp hzne boulmann yerine geer; dostluk ve ak enerji veaba isteyen kurtarc ilikilerdir; kii (birey) ya kendini ne pahasna olursaolsun gerekletirecek ya da hi de sayg duyulmayacak bir ekilde dalp

zlecektir.Fransz individual roman Stendhal ile birlikte bireysel bir etiin ycelticigcn ne kartrken, ayn dnemlerde edebiyatn bir gz de topluma dnktr.Yukarda szn ettiimiz "hayaller" ile gereklik ilikisine bir kez dahadnerek yle bir tespit yapabiliriz: Yeni gerekliin (burjuva kapitalist)dzenin kendi nn aarken giritii kanlmaz ykmn karsnda yazar,romantik bir zlemle gemie, tarihe ynelip tarihsel tablolar estetikgereklik dzlemine tar. Ama tarih kavram ister istemez bugn de iinealacak ekilde geniler durur. Artk yakn tarih, gnn dnyas da bak alaniine girecek, dnemin roman kendi sesini arayacaktr. ndividual romann"programndan" farkl olarak birey imdi sosyal dokunun iinde tuttuu yeriyle,sosyal bir varlk olarak temsil ettii* Alfred de Vigny (1797-1863): Fransz romantizminin

nde gelen adlarndan air, oyun yazar ve romanc. * Alphonse de Lamartine(1790-1869): Fransz air vedevlet adam. Fransz romantizminin nde gelenadlarndan biridir. George Sand (1804-1876): Fransz romantizmininnl bir ismidir.-19-kimliiyle kavranacaktr. Toplumu olduu gibi insan da btnl ile anlamayave yanstmaya alan edebiyat, insan, geleneksel kurumlar ile, yaplar veilikiler ile kendi arasna ekmeye alt snrlarn iinde tarif edecektir.Bu snrlardan taan yan, her eyin tesinde ve stnde insan birey klanzellikler, sanrm Sefiller'in ana temasn oluturmaktadr.Bu nszn giriinde, "Sefiller" ad zerinde durduk. Byle bir adn, en batatoplumsal ilikilerin kurban insanlar artrabileceini ima ettik.Edebiyatn modern tarihinde "natralizm" (doalclk) akm bu tr armlarlabirlikte akla ilk gelen modern edebiyat akmdr (ondokuzuncu yzyln soneyrei). Ancak Emile Zola'mn* Terese Ra-quine roman balamnda belirttiimizgibi, natra-list akmn insan edilgendir; o a) genetik kaltmnn, b) sosyalartlarn ve c) iinde yaad dnemin etki bilekeninde eli kolu bal birtarih figr gibidir. Lukcs** natralizm ile gerekilii birbirinden ayrmayabyk nem verir ve natralizmi "yzey gerekilii" olarak tanmlar. Ne var kipolitik duruu ve hedefleri bakmndan Zola'nm arkasnda durmas gereken birtoplumcu gereki, na-tralist edebiyatn gereklii ele ahyla yol atarptmay da bir ekilde gslemek durumundadr. Zola ve natralistler bir trantropoloji yapmlardr, yani insan bilimi. Onlarn insan, biyolojik, sosyalve zamansal koordinatlarda kolayca kavra-nabilen bir insandr. Bir soyaacmdazihinsel, kana bal hastalklar varsa, kii, yoksul bir evrede yaamakzorundaysa, bu "antropoloji" (insanbilim) en inandrc kantlarn buradantoplar.Victor Hugo da bir tr sosyal antropoloji yapar. SefiUefin Jean Valjean', birlokma ekmein, ac-* Emile Zola (1840-1902): Fransz romanc ve eletirmen.Edebiyatta doalcln kurucusu olarak kabul edilir. Gyrgy Lukcs (1885-1971): Macar Marksist dnrve edebiyat eletirmeni.-20-masz bir skntlar dneminin ve sosyal evrenin kurbandr; ama ite, buantropoloji, bizi daha sonraki Zola'nn natralizm anlayna deil, individu-alromann "birey egosuna" (ahlak ycelten ve bu ahlak ve inan iinde kendisi deycelen, almay bireysel varoluunun ilkesel duruuna yediremeyen) insannagtrr. Bu yanyla Sefiller, Stendhal'in o kendisini her ne pahasna olursaolsun merte direnip gerekletirmek zorunda olan, gzya dkmek yerine ayaktadurma onurunu koruyan estetiine yakn der diye dnyorum.


8/174

Ruh-Beden Paradoksu: Ntre Dame'n KamburuVictor Hugo'nun aslnda en popler ve defalarca sinemaya aktarlan roman NtreDame'n Kamburu, sadece toplumsal olumsuz artlarn deil, ayn zamandabiyolojik (kaltsal) eksilerin de (kambur, sakat ve ktrmdr, kulaklar ansesinden sarlamtr ve glkle konuur) kiinin ahlaki ethos'unu, onunbireysel yceliini engellemeyeceini syler bize. Ruh/yrek ile beden (biim)

arasndaki kartln aldatclna kant sunarcasna, kambur Quasimado,kiliseye kard ingene dilberi Esmeralda'y, kskan, badiyakoz* ClaudeFrollo'nun iftirasndan korumaya alr. Diyakoz, ingene dilberi Esmeralda'ykskand iin cinayet ilemi, ama cinayeti, byc olduunu ileri srdEsmeralda'nm zerine ykarak, sahip olmad kadn mahvetme yoluna gitmitir.Hugo'nun Sefillefde manastrlarla ilgili o ayrntl anlatmyla bir kez dahagsterecei gibi, bu "dini mabetlerde", insan doasna aykr bir bask vardr;ya da insan doas ile bu kurumsal yaplar temelde tam bir uyumsuzlukiindedirler. Aydnlanma dncesinin devrim ncesinden balatt kiliseyeynelik youn eletirinin zerine oturtulacak bir* Hristiyanlkta bir eit kilise grevlisi. -21-boyuttur bu. (Bir hatrlatma: Kartezyen okul [Des-cartesilik] Fransz dncednyasna ruh-beden ikilemini armaan etmi; bedeni, l fiziksel bir makine

olarak grrken, ruhu bu bedene yerletirilmi bir tz olarak anlam, ama buikisi arasndaki uyumu aklamakta glk ekmitir. rnein Descartes iin,hayvanlar ruhsuz, canl birer makinedirler. Badiyakoz'un bedeni, doal yan yada modem dille drtleri, onun Tanr'ya hizmete adad ruhuna isyanetmektedir.) te yanda Victor Hugo'nun Quasimado'su, ruh ve beden ikilemini birkez daha karmza kartrken, hastalkl, arzal bedenler ile kt bir ruharasnda nyargl ilikiler kuragelmi kiliseci anlaya da idealist bir yantverir. Ntre Dame'n Kamburu, ngiliz korku romanndan da esinlenmi bir trkara roman gibidir. Quasimado biraz da aydnlanmac akl dininin kilisekurumunun iine kapal ileyiine, hayata uzaklna ve grnrdekikoruyuculuuna bir cevaptr. Ama asl, Quasimado ile Sejittefin Jean Val-jean've teki yoksullar arasnda bir ba kurmak mmkn diye dnyorum:Quasimado'nun hastalkl bedeninin engelleyici ilevini bu kez Sefiefde sosyalkoullar, hantal ve nyargl ileyen bir hukuk ve icra sistemi, toplumsalnyarglar, hatta modern bir yoruma bile ak olan, Komiser Javert almtr.'Sefiller', oul olduuna gre, Hugo en azndan program olarak nne tek'indeil belli bir bek insann kaderini koymutur. Olaylarn fonunda gncel tarihyatar, aktel sorunlar, manastrn grnrn gerisindeki ilevleri, hukuksisteminin sorunlar, politik hesaplamalar, barikat savalar, vb yer alr.Komiser Javert'in, dnemin gerek bir kiiliinden rnek alndna dair savlarbulunmaktadr. Fransa'da suun kol gezdii bir dnemde, eski bir mahkm polistekilatnn bana geirilmi, su dnyasna hi de yabanc olmayan bu adam,Paris su rgtlerini ve sulular iddet araclyla sindirmitir. Miraskavgalarna ve -22-oyunlanna alet olan manastrlarn, Tann ile, inan ile dnyevi hayat arasnagirmi bu "mezarlklarn" ilevini sorgulamak toplumsal bir yaraya parmak basmakanlamna gelir. Cosette zerinden yazar bizi dogmatikliin bu rperticidnyasna sokup inan sorununa cevaplar aratr; ama ayn eyi adalet kurumu iinyapmaz. Hakszla, adaletin ileyiine, kk, ama arpc deinmelerle iaretederken, (Bir dam Mahkmunun Son Gn'nde idam cezasn dorudan karsna alryazar) Jean Valjean, adaletin, hakszln kklerine ne i sesli monologlarlainer ne de dorudan adaletin haksz uygulamalarn hedef alan "klar" yapar.nk, yazarn amac, aynen sosyal sefaletin kayna gibi, adaletin temelilkelerinin soyutluuna ynelik bir eletiri, bir "gerekilik" yapmak deildir.Yaklak elli yl nce. Alman dnr Imma-nuel Kant'n* savunduu adaletanlay kar sanki burada karmza: Adaletin normlar ve hakllsorgulanmaz, yasalarn icra edilmesidir aslolan. cra, meruiyetini deberaberinde tar. Dolaysyla "salt hukuk" anlay gibi bir durum vardrkarmzda. Ama ite icra'nn kaytszl, kantlar karsndaki nyarglar,ileyiin btn aksaklklar, belki budur eletirilmesi gereken (Devrimsrasndaki ayakst mahkemelerin bir tr uzantsn, insan hayatn


9/174

ilgilendiren kararlardaki sorumsuzluu vb Sefier'deki durumalarda dabuluyoruz!)Jean Valjean neyin kurbandr?: Korkun bir sefaletin; peki bu sefalet zamanstbir olgu mudur, yoksa alabilecek, geici bir durum mudur Hugo'nun baknda?Okurun bu tr sorularla romana yaklamas verimli bir okuma salayacaktr diyednyoruz. Hugo, hukukun normlarnn meruiyetini ve geerlilik koullarn

sorgulamak yerine, yer yer imalar yapsa da hakszl ya da kat adaletanlayn Komiser Javert'in patojen (has-Immanuel Kant (1724-1804): Aydnlanma felsefesinin en nemli temsilcilerindenAlman filozof.-23-talkl) kiiliinde cisimletirerek, bir yandan eletirisini baka kanalayneltir, te yandan modern psikolojik romandan pasajlar alar: Gerekten deJavert, geerlilii ve meruiyeti tartlamayacak yasalarn "iletiliindeki"kristallemi hali, bir tr robottur. dnszl, kendinden emin oluu, dnyaysulu ve susuzlar katlnda ikiye ayr, kuru mant, aydnlanmann aklmistisizmine de bir cevaptr belki; "dnyorum yleyse varm"n yerine,hissediyorum, yleyse vanm"n geirilmesine bir ardr. Belki bir an, JeanValjean'n vey kz Cosette'in sevgilisini barikatlardan kurtard o an,

"hisseder" ve insanlar komiser, "aklc" kimliinden syrlp "insan olur" veSeine Nehri'nin karanlk sularna atlar. Onu hep bir izleyici olarak alglarz;Jean Valjean'n gemiinin peindeki bir takipi; ne ona ne iine bakabilirizkolayca; bakabilmi olsak, belki sevgisiz bym ve dipal yolun hemen bandatkanp kalm, cinsel objeyi deitirememi byk bir ocuk buluruz buyalnzln gerisinde.Victor Hugo'nun bu roman, Homeros'un* destan ile karlatrlr. Destan;savalarn, zorluklarn, kaderin acmasz kementlerinin engellerinden geerek,ama hep genel geerli "erdemlerin" snrn ihlal etmeden kendinigerekletirenlere ithaf edilmi bir trdr, ya da armaan. Victor Hugo, sokakserserisi Gavroche'dan, barikatlarda direnen avukat Mari-us Pontmercy'ye kadar"halka" bir destan armaan edebiliyor; ve bu destann mimar, Mesihimsi** kon-turlan pek de gizlenemeyen, o byk, yce ahlakn, en byk zverilerin sahibiJean Valjean.SEFLLERVeysel Atayman Kasm 2005, stanbul* Homeros ( 9. ya da 8. yy): Eski Yunan'm en byk destanlar lyada veOdysseia'y yazd kabul edilen yazar.** sa Peygamberin adlarndan biri.-24-BRNC BLM FANTNEBRNC KTAPDRST BR NSAN1. Msy Myriel1815 ylnda, Monsenyr Charles-Frano-is-Bienvenu-Myriel, yetmi belerinemerdiven dayam olan bu ihtiyar, 1806 ylndan beri Digne'deki piskoposlukgrevindeydi. Her ne kadar, anlatacamz, ilikilendireceimiz eyle okuzaktan balants bulunsa da, her eyi eksiksiz ve doru sunma adna, onunpiskoposluk blgesine ulamasyla birlikte hakknda dolamaya balayan bilgilerive sylentileri not etmek yararsz olmayacaktr.ster doru ister yanl olsun insanlar hakknda sylenenler, onlarn hayatndayaptklar ilerden ok daha nemli bir rol oynar.Msy Myriel, Aix meclisinde danmanlk yapan sekin din adamlarndan birininoluydu. Babas, meclis yelerinin aileleri arasnda yaygn olan bir deteuyarak, yerini oluna brakabilmek iin daha on sekiz yirmi yalarndayken onuniin bir evlilik balants yapmt. Bu evlilie kar kmayan CharlesMyriel'in kendisinden sz edilmesini salayacak ve dikkatleri zerine ekecekbaka eyler yapt syleniyordu. Ufak tefek olmasna ramen ho yapl, kibar,zarif ve zeki bir insand. Hayatnn ilk dnemini dnyaya ve -29-

onun zevklerine adamt. Devrim gelince olaylar birbirini kovalam,meclise mensup ailelerin bir ksm kovulmu, bazs g etmeye zorlanm,


10/174

sonunda dalp gitmilerdi. Msy Charles Myriel, daha devrimin ilk gntalya'ya g etti. Kars yllardr ektii bir gs hastal nedeniyletalya'da ld. ocuklar yoktu. Daha sonra Msy Myriel'in bana acaba nelergeldi? Eski Fransz toplumunun ykl, ailesinin dalmas, onlara uzaktankorku iinde bakan yurtdndaki snmaclara daha yldrc grnen 1793ylnn trajik sahneleri, belki de onun gnlnde, dnyadan el etek ekmek ve

yapayalnz yaamak dncesini dourmutu. Yoksa o, hayatn daha sonra tamamenbelirleyecek ve tketecek olan o hayallerden ya da heyecanlardan birininortasndayken, kimi zaman insann yreine darbeler vurarak, sosyal felaketlerinsarsamad adam bazen kahreden o esrarengiz ve korkun rzgrlardan birininiddetiyle mi srklenmiti? Buna kimse cevap veremezdi. Bilinen bir ey varsa,o da, talya'dan papaz olarak dndyd.1804'te Msy Myriel, Brignolles'de papazd. yice yalanmt ve yapayalnzyayordu.Napoleon'un ta giyme trenine yakngnlerde greviyle ilgili bir i yznden (buiin ne olduu pek bilinmiyordu) Paris'e gitti.Kendi dini blgesine yardm salamakamacyla kilise otoritesini temsil eden kiiler

arasnda bulunan Kardinal Fesch'e bavurdu.Bir gn mparator Napoleon, amcasn ziya--30-rete geldiinde, holde bekleyen bu deerli rahip, majestelerinin yolu zerinekmt.Karsndaki yal kiinin kendisine ilgiyle baktn gren Napoleon,yanndakilere dnerek, "Bana bakan bu adamcaz kim?" diye sordu.Msy Myriel, "Efendim, siz iyi bir adama, ben de byk bir adama bakyorum.kimiz de bundan yararlanabiliriz," dedi.O akam imparator, kardinale bu rahibin adn sordu. Aradan biraz zaman geince,Msy Myriel kendisinin Digne piskoposluuna atanm olduunu grp armt.Btn bunlarn tesinde, Msy Myriel'in daha nceki hayatyla ilgili olarak'anlatlanlarda ne derece doruluk pay bulunduunu kimse bilmiyordu. Devrimdennce Myriel'leri tanm olan ailelerin says pek azd.Gevezelik eden dillerin ok, dnen kafalarn az olduu kk bir ehre yenigelen insanlarn bana gelenlerin ayns Msy Myriel'in de bana gelmiti.Piskopos olduu halde ve bir bakma da zaten piskopos olduundan banagelenleri ekmek zorunda kald. Ama onun adnn kartrld dedikodularnhepsi, sadece dedikoduydu; kuru sesler, bo konumalar, bo szler, sznksas, gneyin o etkileyici deyiiyle paabres.*Ama Digne'de dokuz yl sren piskoposluktan ve asl ikametini oraya almasndansonra, nce kk kasabalar ve kk insanlar sarp sarmalayan bu dedikodular,gevezelik, sohbet konulan sonsuza kadar unu-Palavra.-31-tuld. Artk kimse bunlar sz konusu etmeye, hatta hatrlamaya cesaretedemiyordu. Msy Myriel, Digne'ye kendisinden on ya kk ve hi evlenmemiolan kz kardei Matmazel Baptistine'le birlikte gelmiti.Tek hizmeti olarak yanlarnda Matmazel Baptistine'le yat olan Madam Magloirevard. Daha nce Msy Myriel'in hizmetisiy-ken, imdi hem MatmazelBaptistine'in oda hizmetiliini hem de piskoposun khyalk grevini zerinealmt.Matmazel Baptistine, uzun boylu, zayf, solgun biriydi. 'Saygdeer' sznnifade ettii fikir ve anlamlan, kimliinde drt drtlk gerekletirmiti;nk, genelde bir kadnn yal ve saygdeer olabilmesi iin anne olmasgerekli gibidir. Oysa o, bu zellii tamyordu. Genliinde de gzel deildi.Srekli hayr ileriyle geen dindar hayat ona bir tr duru bir beyazlk, biraydnlk vermiti ve yalandka, iyilikten gelen gzellik diyebileceimiz birgzellik kazanmt. Genliindeki zayflk ve incelik, yallnda onu iyiceberrak bir grnm vermiti ve bu kutsal, manevi hava, ona melein n saangrnmn sunuyordu. Matmazel Baptistine, lml bir bakireden ok, bir ruhtu.Bedeninin biimi glgemsiydi. Fiziinin zellii ancak cinsiyetini ortaya


11/174

koyabilecek kadar gze arpyordu. Sanki, kla dolu bir tutam maddeydi. rigzleri hep nne bakard. Bir ruhun yeryznde durmasna yarayan bir vesileydisanki.Madam Magloire ufak tefek, beyaz, tom--32-bul ve yalyd. Hi bo durmaz, bir yandan yapt iler, te yandan astm

yznden her zaman soluk solua dolard.Msy Myriel, grev yerine geldikten sonra piskoposluk sarayna, imparatorluunpiskoposunu, feld mareal rtbesinin yanna yerletiren kararnameyle atanmt.Binba ve belediye bakan, ona ilk ziyareti yapanlardand. Msy Myriel deemniyet mdrn ve generali ziyaretiyle onurlandrmt. Yerleme bittiktensonra bu kk ehir, yeni piskoposun ne yapacan beklemeye balamt.2. Msy Myriel, Monsenyr Bienvenu OluyorDigne'nin piskoposluk saray hastanenin yanndayd. Bu gzel ve byk ta yap,geen yzyln banda Paris lahiyat Fakltesi mezunu, Simore rahiplii ve1712'de Digne piskoposluu yapm olan Monsenyr Henri Puget tarafndanyaptrlmta. Saray gerekten de lordlara layk bir yerdi; her eyin stnebyk bir ihtiam havas sinmiti. Piskoposun oturduu daireler, salonlar, eskiFloransa anlayna uygun olarak ok geni tutulmu ve gsterili, byk

aalarla kapl bir baheyle evrilmiti. Birinci katta baheye alan,giriteki byk yemek salonunda Henri Puget 29 Temmuz 1714 tarihinde byk birziyafet vermiti. Bu ziyafette Em-brun arvei Charles Brlart de Genlis,Grasse piskoposu Antoine de Mesgrigny, Sa-int Honore de Lerins rahibi veFransa'nn byk keii Philippe de Vendme, Venedik -33-piskoposu Franois de Berton de Grillon, Glandeve piskoposu Cesar de Sabran deFor-calquier ve kraln zel kilisesinin papaz Se-nez piskoposu Jean Soanenbulunmutu. Birlikte yemek yemi olan bu yedi byk din adamnn portrelerisalonu sslyordu ve bu unutulmaz 29 Temmuz 1714 tarihi de altn harflerle,beyaz bir mermer masann stne kaznmt.Hastane tek katl, alak ve dar bir binayd. nnde kk bir bahesi vard.Geldiinden gn sonra piskopos hastaneyi ziyaret etti. Ziyaret bitincemdrden gelip kendisini grmesini rica etti."Mdr bey, u anda ne kadar hastanz var?" diye sordu."Yirmi alt, efendim.""Evet, ben de yle saymtm.""Yataklarmz ok dolu.""Evet, fark ettim.""Odalarmz da kktr. Havas kolay kolay deimiyor.""Evet, yle.""Gne atnda da dar kan hastalara bahemiz kk geliyor.""Ben de bunu dnyordum.""Salgn hastalklar olunca hastalarn says bazen yze kyor. Bu yl tifsoldu. ki yl nce de baka bir salgn hastalkla karlatk. Byle durumlardane yapacamz bilemiyoruz.""Hakknz var.""Ne yapalm efendim. Boyun emekten baka bir ey gelmiyor elimizden."-34-Bu konuma, birinci kattaki byk yemek salonunda geiyordu.Piskopos bir an sustu. Sonra anszn hastane mdrne dnd:"Bu salonun ka tane yatak alabileceini tahmin edersiniz?""Efendimizin yemek salonunun mu?" Mdr akna dnmt.Piskopos, salonun drt bir yanna bakyor ve birtakm hesaplar yapyor gibigrnyordu.Sanki kendi kendine konuuyormu gibi; "En az yirmi yatak alr," dedi, sonrasesini ykselterek, "mdr bey, imdi syleyeceklerimi iyi dinleyin. Bu iiniinde bir yanllk var. Siz yirmi sekiz kii, kck be ya da alt odadaoturuyorsunuz. Oysa biz kii olduumuz halde, altm kiinin barnabileceibir yere sahibiz. Bu ite bir yanllk var diyorum. Siz benim yerimi, ben desizin binanz alacam. Siz burada oturacaksnz. Bana da ufak yeri verin."Ertesi gn, yirmi alt yoksul hasta piskoposun byk konana, piskopos da kkhastanedeki yerine yerlemiti.


12/174

Msy Myriel'in serveti yoktu. Ailesi Dev-rim'de darmadan olmutu, kzkardeinin be yz franklk mr boyu geliri vard. Bu para da ancak kendi zelmasraflarn karlyordu. Msy Myriel de, piskoposluk grevine karlkdevletten on be bin frank alyordu. Hastaneye yerletii gn Msy Myrielgelirinin nasl harcanacan, bir daha deimemek zere yle tespit etti.Aadaki saylar kendi eliyle yazd bir nottan aldk:

-35-Evimin Masrafn Dzenlemek zere Aldm Notlar:Kk seminer iin: Bin be yz livre.Ruhani kongresi iin: Yz livre.Montdidier Lazaristleri iin: Yz livre.Paris yabanc ruhani semineri iin: ki yz livre.Kutsal Ruh Toplants: Be yz livre.Kutsal-Toprak'ta dini ayin iin: Yz livre.Anne Sevgisi dernekleri iin: yz livre.Arles'deki dernek iin: Elli livre.Hapishanelerin slah iin: Drt yz livre.Tutuklularn refah ve slah iin: Be yz livre.Bor nedeniyle hapse giren babalarn tahliyesi iin: Bin livre.

Yoksul retmenler iin: ki bin livre.Alpler'deki ambarlar: Yz livre.Manosque ve Sisteron'daki yoksul kzlarn okutulmas iin kadnlar birliine:ki bin livre.Yoksullar iin: Alt bin livre.Kiisel masrafm iin: Bin livre.TOPLAM: On be bin livre.Msy Myriel, Digne piskoposluk makamnda bulunduu sre boyunca bu harcamaplannda bir deiiklik yapmad. Grld gibi, buna "evimin masraflarndzenleme" diyordu.Bu kurallar, Matmazel Baptistine tarafndan itirazsz kabul edildi. Bu dindarkadn iin Msy Myriel, hem aabeyi hem de piskoposuydu; kan balaryla balakrabas, kilise otoritesinin temsilcisi olarak da amiriydi. Aabeyini arbalbir tavrla duygularna ka-plmakszn hem seviyor hem de ona hayranlkduyuyordu. Aabeyi konutuu zaman dinliyor, eylem ve davranlarnda ona yardmediyordu. Az da olsa mrldanan tek insan hiz--36-meti Madam Magloire'du. Piskopos kendisine bin frank ayryordu. MatmazelBaptistine'in geliri ile birlikte ylda ellerine bin be yz frank geiyordu. Buiki yal kadn ve piskopos ite bu parayla yayorlard.Dahas, bir ky rahibi Digne'ye geldii zaman Madam Magloire'un elinin sklve Matmazel Baptistine'in kusursuz yneticilii sayesinde piskopos, misafiriniarlayp memnun edecek imkn buluyordu.Piskopos, Digne'ye geldiinden ay kadar sonra, bir gn yle dedi:"Btn bunlara ramen kt kanaat yayorum."Madam Magloire hemen sze kart:"Elbette. Monsenyr ehirdeki araba masraflaryla piskoposluk blgesindekitefti gezilerinin masraflar iin devletin verdii denei istemedi. Eskidenbtn piskoposlar alrd."Piskopos, "ok doru, hakknz var Madam Magloire," diye cevap verdi.Bir sre sonra, piskoposun isteklerini gz nnde tutan genel konsey, kendisineyllk bin frank verdi. Bu para, piskoposa 'araba ve yazn yaplacakgezilerin giderlerini karlamak zere' verilmiti.Bu parann balanmas Digne'de bulunan burjuvalarn grlt koparmalarna nedenoldu. mparatorluk senatrlerinden ve Beyz-ler Konseyi'nin yesi, On sekizinciBrumai-re'n avukat ve imdi de Digne'nin yaknlarnda kendisine oturmas iinverilen muhteem senatrlk konanda oturan bir imparatorluk senatr, bubahaneyle Diyanet leri Ba--37-kan Msy Bigot de Preameneu'ya piskoposla ilgili fkeli, gizli bir mektupgnderdi. Aadaki satrlar bu mektuptan alnmtr:


13/174

"Araba masraf iin para m? Drt binden daha az nfuslu kk bir ehirde bunaneden gerek duymu olabilir? Kr gezileri masraf m? Bu geziler neye yarar ki?Sonra bu dalk lkede gezi yapmak nasl mmkn olabilir? Yol yok. Dolamak iinyalnzca at kullanlabilir. Durance ile Chteau-Amoux'daki kprden bile kzarabalar ancak geebiliyor. Zaten din adamlarnn hepsi para dkndrler. Bukii, balangta iyilik havarisi izlenimi brakmt. Ama imdi tekiler gibi

davranyor; bir gezi, bir de posta arabas talep ediyor. O da eski piskoposlargibi lkse dkn. Bu yobazlar yok mu? Efendim, imparator bizi bu makarnarahiplerinden kurtarmadka iler yoluna girmez. Kahrolsun papa! (Roma'ylailer ktleiyor.) Kiisel fikrimi sorarsanz ben Sezar taraftarym..." vs...te taraftan, bu bavuruya Madam Mag-loire pek seviniyor, Matmazel Baptistine'eyle diyordu:"Monsenyr ie bakalarn dnerek balad; ama artk sonunda kendini dnmekzorunda kald."Ayn akam, piskopos, yazd bir notu kz kardeine veriyordu. Notta unlaryazlyd: .Araba ve Tefti Gezileri MasrafHastalara scak yemek iin: Bin be yz livre. Aix'deki yardmseverler iin: kiyz elli livre.

-38-Draguignan Anneler Cemiyeti: ki yz elli livre. Terk edilmi ocuklar iin: Beyz livre. ksz ve yetimler iin: Be yz livre. TOPLAM: bin livre.Msy Myriel'in btesi ite byle dzenlenmiti.Evlenme ilanlar, muafiyet belgeleri, vaftizler, nikhlar, vs gibi piskoposluagelir salayan ilemlerden alnan harlara gelince, piskopos bunlar yoksullarhesabna derken, ayn titizlikle zenginlerden almaktan geri kalmyordu.Aradan bir sre geince para balan artmaya balad. Paras olanlar daolmayanlar da Msy Myriel'in kapsn andryordu. Kimisi sadaka veriyor,kimisi istiyordu. Bir yl gemeden Msy Myriel, iyilikseverlerin kasadan,ihtiyac olan herkesin destekisiydi. Elinden byk paralar geiyor, ama yaamtarznda en ufak bir deiiklik bile olmuyordu.Geleneklere gre piskoposlar, emirlerinin ve resmi mektuplannm ya dakararnamelerin zerine vaftiz adlarn yazarlard. O blgenin yoksullan, bireit sevgi igdsyle piskoposun adlan arasndan kendileri iin bir anlamtayann semiler ve ona sadece Monsenyr Bienvenu adn vermilerdi. Biz deonlar gibi yapacaz. Zaten bu ekilde adland-nlmak Msy Myriel'in hounagidiyordu."Bu ad houma gidiyor. Bienvenu, Mon-senyr'n kusurunu gideriyor," diyordu.Burada izmeye altmz portrenin akla yatkn olduunu syleyemeyiz. Sadeceonun aslna benzediini syleyebiliriz.-39-

3. yi Piskoposa Zor PiskoposlukPiskopos tefti gezilerini eskisi gibi srdrmekten geri kalmyordu. Yorucu biriti Digne piskoposluu. Pek az ova, pek ok da vard ve az nce grdmzgibi hemen hemen hi yol yoktu. Otuz iki ky kilisesi, krk bir papaz vekilliive iki yz seksen be ubesi vard. Bunlarn birer birer ziyaret edilmesi zorbir iti. Ama piskopos bu iin stesinden geliyordu. Yakn yerlere yaya,ovadakilere iki tekerlekli ky arabasyla, dadakilere ise katr semerinebalanm iskemle zerinde gidiyor, iki yal kadn kendisine elik ediyordu.Yol ok zahmetli olduu zamanlar yalnz giderdi.Bir gn, piskoposlua bal eski bir ehir olan Senez'e eek srtnda geldi. Osralar kesesi tamtakr olduundan, baka bir tat bulmaya imkn olmamt.Piskoposluk binasnn kapsnda onu karlamaya gelen ehrin belediye bakanutanga ve akn baklarla onun eekten iniini seyrediyor, evresindekibirka kii ise glyorlard. "Sayn bakanm," dedi piskopos, "ve saynmsyler, gryorum ki halim sizleri artp utandryor. Yoksul bir rahibinHazreti sa efendimizin binei olan bir hayvana binmi olmasn gerektenkendini beenmilik sayyorsunuz. nann ki, bunu zorda kaldmdan yaptm,yoksa bo gururumdan deil."


14/174

Bu gezilerinde hogrl ve yumuak olurdu ve vaaz vermekten ok, sohbet ederdi.Ak yrtrken rneklerini yle uzaklarda aramazd. Bir yerin halkna, komuyeri rnek olarak gsterirdi. Skntya dm kiilere-40-hor davranlan bir blgede yle derdi: "Brian-on'lulara bakn hele.Muhtalara, dullara, yetim ve kszlere tekilerden gn nce ayrlarn

bime hakkn tandlar. Bunlarn evleri ykldnda hibir karlk almadanyeniden yapyorlar. Bu yzden, Tann'nn takdisini kazanm bir blge oldular.Tam yz yl var ki, ilerinden tek bir katil bile kmad."Kazancna ve rnne dkn kylerde yle diyordu: "Embrn'lleri gidin degrn. Hasat vakti bir aile babasnn oullan askerde, kzlar ehirdehizmetteyse ve kendisi de hasta ve i yapamaz durumdaysa, papaz, vaaz verirkenona yardm edilmesini ister. Bylece pazar gn ayinden sonra b'utn ky halkerkek, kadn, oluk ocuk, o biarenin tarlasna gidip, ekinlerini kaldrr,samann ve tanelerini de ambarna tarlar."Para ve miras sorunlarndan tr paralanm ailelere unlar sylyordu:"Devoluy dallarna bakn hele. yle vahi bir blge ki, elli ylda bir bilebir blbln tt duyulmaz. te orada, bir ailede baba ld zaman oullar,koca bulabilsinler diye mal mlk kzlara brakp gurbete para kazanmaya

giderler."Birbirlerini mahkemeye vermeye merakl olan iftilerin pullu ktlar arasndaiflas ettikleri blgelerde yle derdi: "Queyras vadisindeki u iyi kyllerebakn. Topu topu bin can. Ama Yaradan'a kurban olaym. Sanki kk bircumhuriyet; ne yarg ne de mbair bilirler. Belediye bakan her ii grr:Vergileri bltrr, herkesi adil bir ekilde vergilendirir, miras kalan mallancretli-siz paylatrr, ilanlar bedelsiz verir. Ona itaat ederler, nk drst birinsandr."retmeni olmayan kylerde yine Quey-ras'llan rnek gsteriyordu: "Biliyormusunuz nasl yapyorlar?" diyordu. "On iki on be ocakl kk bir yer, birretmeni devaml olarak besleyemeyeceine gre, btn vadi halk birleip birretmen tutuyorlar, o da ky ky dolap, sekiz gn birinde on gn tekindekalarak ders veriyor. Bu hocalar panayrlara da gidiyorlar, onlar oralardagrdm. apkalarnn eridinde tadklar ty kalemlerden tannyorlar. Sadeceokuma retenler tek kalem, hem okuma hem yazma retenler iki kalem, hem okumahem hesap hem de Latince retenler kalem tayor ve bu sonuncular bykbirer bilgin oluyorlar. u cahillik ne utanlacak bir ey! Siz de Qu-eyras'llargibi yapmalsnz."te onlarla byle ciddi ve babacan bir tavrla konuuyordu. Verecek rnekbulamadnda kendisi kssadan hisse kartacak hikyeler uyduruyor, dosdoruamaca ynelen snrl, ama imge ykl cmleler kullanyordu. sa'nn konumasanat da buydu; inanm ve inandrc.4. Birbirine Benzeyen lerPiskoposun sohbeti tatl ve neeliydi. mrlerini onun yannda geiren ikikadnn seviyesine gre davranyordu. Gld zaman, bir okul ocuu gibiglerdi.Madam Magloire ona gnlden "Yce Efendimiz," diye hitap ederdi. Bir gn,piskopos koltuundan kalkp kitap almak iin k--42-tphanesine doru yrd. st raflarda duran kitaplardan birini almasgerekiyordu. Boyu epeyce ksa olduundan, almak istedii kitaba bir trleriemiyordu. "Madam Magloire, bana bir iskemle getirin," dedi. "Yceliim urafa kadar eriemiyor."Uzak akrabalarndan olan L kontesi, piskoposun huzurundayken, olunun'umutlan' dedii eyleri birer birer sralama frsatn hemen hemen hikarmazd. Kontesin ok yal, bir aya ukurda birok akrabas vard veelbette oullan bunlann miraslan durumundaydlar. olundan en genci bykbir haladan tam yz bin livrelik bir gelire konacakt. kincisi, amcasnndklk unvanna adayd. En bykleri ise dedesinden Yksek Yasama Meclisiyeliini devralacakt. Piskopos, bu masum ve balanabilir analk gsterisinigenellikle sessiz sedasz dinlerdi. Ne var ki, bir defasnda Madam de L btn


15/174

bu miras ilerini, bu 'umutlar' etrafl bir ekilde tekrarlad srada,piskopos her zamankinden daha dalgn grnyordu. Kontes, sabn biraz tam birtavrla piskoposa dnp, "lahi yeen! Ne dnp duruyorsunuz canm?" dedi."lgi ekici bir ey dnyorum," diye cevap verdi piskopos: "Sannm AzizAugusti-nus'dayd: Umudunuzu hibir zaman mirasna konamayacanz kimselerebalayn."

Bir baka zaman da, lkenin soylulann-dan birinin ldn bildiren bir mektupalmt. Mektupta uzun bir sayfa lnn ve btn akrabalannm derebeylik vesoyluluk-43-unvanlar bir bir saylp dklyordu: "lnn amma da salam srt varm!"diye yksek sesle sylendi piskopos. "Ona ok rahat tattklar u unvanlarabak, ne muhteem bir yk, mezar ukurunu bile kendi bo gururlarn tatmin etmeyolunda kullanmak iin, u insanlar ne kadar da ince dnceli oluyorlar."Sras geldiinde, iinde daima ciddi bir anlam bulunan tatl bir alayclvard. Bir paskalya ncesi byk perhizde Digne'ye gen bir papazyardmcs geldi ve katedralde vaaz verdi. Olduka iyi ve yerinde konutu.Vaazn konusu hayr ilemekti. Elinden geldiince dehet verici bir biimdetasvir ettii cehennemden kurtulup, yine elinden geldiince arzulanr ve sevimli

bir biimde anlatt cennete eriebilmek iin zenginleri, yoksullara bir eylervermeye ard. Dinleyiciler arasnda, Msy Geborand adnda, iten el ekmi,tefeci zengin bir tccar vard. Kaba ynl kuma, uha ve bir tr kasket satarakiki milyon kazanmt. Msy Geborand, mrnde hibir yoksula sadaka vermemiti.Ama bu vaaz dinledikten sonra, her pazar katedralin kapsndaki ihtiyar dilencikadnlara bir metelik vermeye balad grld. Metelii paylaacak dilencileralt kiiydiler. Bir gn, onu hayrn yaparken gren piskopos glmseyerek kzkardeine, "Bak, Msy Geborand bir meteliklik cennet satn alyor," dedi.Hayr ii sz konusu oldu mu, reddedilmek bile onu yldrmaz, hemenkarsndakini dnmeye zorlayacak szler bulup syler--44-di. Bir gn, ehrin salonlarndan birinde yoksullar iin para topluyordu.htiyar, zengin ve cimri Champtercier markisi de oradayd. Bu marki ayn zamandahem an kralc hem de Voltaireci olmak gibi bir marifete sahipti. Bu trinsanlar vardr. Piskopos onun yanna gelince, koluna dokundu: "Markihazretleri, bana bir eyler vermeniz gerekiyor," dedi.Marki dnd ve kuru bir tavrla: "Mon-senyr, benim kendi yoksullarm var," diyecevap verdi. "yleyse onlar verin bana," dedi piskopos.Bir gn katedralde yle bir vaaz verdi: "ok aziz kardelerim, iyi dostlarm,Fransa'da bir milyon yz yirmi bin ky evinin da alan sadece deliibulunuyor, bir milyon sekiz yz on yedi binin iki delii, yani bir kapsyla birpenceresi ve sonuta yz krk alt bin kulbenin de ancak bir tek delii,yani kaps var. Ve bunun nedeni de kap, pencere vergisi denilen ey. imdisiz, o yoksul aileleri, yal kadnlar, kck ocuklar bu barnaklara koyun,sonra da ateli hastalklar seyredin! Yazk! Tanr insanlara havay veriyor,yasalar ise bu havay onlara satyor. Ben yasay sulamyorum! Ama Tan-n'yakrediyorum. Isere'de, Var'da, Yukar ve Aa iki Alpler'de, kyllerin ekekarabalar bile yok, gbreyi srtlarnda tayor, yakacak kandilleri olmadndanralar ve reineye batrlm ip paralan yakyorlar. Btn yukar Dauphineblgesinde bu byledir. Alt aylk ekmeklerini birden yapyor ve tezek ateindepiiriyorlar. Kn bu ekmei-45-baltayla kesiyor ve yiyebilmek iin yirmi drt saat suda tutuyorlar.Kardelerim, merhametli olunuz! evrenizdekiler nasl ac ekiyorlar, grnz."Provence'li olduundan, btn gneyli azlarna ksa zamanda yatknlkkazanmt. rnein, aa Languedoc'lular gibi, "Eh bel Moussu, ses sage?"Aa Alp'liler gibi, "Onte anaras passa?" ya da Yukar Dauphi-ne'liler gibi,"Puerte un bouen moutou embe un bouen froumage grase," derdi. Bu da halkn okhouna gidiyor ve onun btn ruhlara kolayca nfuz etmesine yardmc oluyordu.ster kulbede, ister da banda olsun, kendi evinde gibiydi. En derin anlamleyleri en kaba ifadeler iinde sylemeyi biliyordu, herkesle anlayaca dildenkonutuundan, gnlleri fethediyordu.


16/174

Zaten yksek sosyetedekiler iin neyse, halktan insanlar iin de oydu.Hibir eyi hemencecik, durum ve artlan gz nne almadan yarglamaz, "Heleyanlgya gtren yolu bir grelim," derdi.Kendisinin de glmseyerek syledii gibi, eski bir gnahkr olduundan, katahlaklara zg tutuculuktan tamamen uzakt ve hatr gnl tanmaz, erdemerbab gibi kalarn atmadan ve olduka yksekte bulunan bir yerden, aadaki

biimde zetleyebileceimiz bir doktrin retirdi:"nsanolu, stnde kendisi iin hem bir yk hem de bir batan karc olan tentar. O, bu teni hem tar durur hem de ona boyun eer.-46-nsanolu bu teni gzaltnda tutmal, disiplin altna almal, bastrmal veancak son kerteye kadar dayandktan sonra ona uymaldr. Bu boyun ei de geribir su, ama balanabilir bir sutur. D olmasna dtr, ama diz stnebir dtr ve sonunda duaya dnebilir.Azizlik mertebesine erimek bir ayrcalk, drst olmak bir kuraldr. Yanln,kusurda bulunun, gnah ileyin, ama drst olun.nsanolu iin yasa, olabildiince az gnah ilemektir. Hi gnah ilememek,ancak meleklerin ryasdr. Dnyevi olan her ey gnaha baldr. Gnah birekim merkezidir."

Herkesin barp ardn; abucak alnp fkelendiini grnce, "Ah! Ah!"derdi glmseyerek, "Aka grlyor ki, herkesin iledii byk bir su bu.Telaa kaplan ikiyzller hemen kar kmaya balayp, kendilerini temizekarmaya yelteniyorlar."Toplumun arl altnda ezilen kadnlara ve yoksullara kar son derecebalaycyd. yle derdi: "Kadnlarn, ocuklarn, hizmetkrlarn, acizlerin,muhtalarn ve cahillerin kusurlar; kocalarn, babalarn, efendilerin,gllerin, zenginlerin ve bilginlerin kusurudur."Bir baka dedii de uydu: "Bilgisizlere elinizden geldii kadar ok eyretiniz; parasz eitim vermedii iin toplum suludur; yaratt geceninsorumlusu odur. Bir ruh eer karanlkla doluysa, gnah orada iini grr. Sulu,gnah ileyen deil, karanl yaratandr."-47-Grld gibi, her ey hakknda garip ve kendine zg bir yarglama tarzvard. Sanrm ncil'den almt.Bir gn, bir salonda, hazrlk soruturmas yaplan ve yaknda yarglanmasbalayacak olan bir cinayet davasndan konuulduunu iitti. Zavall bir adam,sevgilisine ve ondan olan ocuuna olan sevgisinden ve de aresizliinden, sahtepara basma yolunu tutmutu. O devirde kalpazanlk hl lmlecezalandrlyordu. Kadn, adamn ilk yapt sahte paray daha piyasayasrerken tutuklanmt. Onu ele geirmilerdi, ama ortada sadece kadnnaleyhindeki kantlardan baka bir ey yoktu. Kadn, n sulayabilir ve onumahvedebirdi. nkr etti, srar ettiler. nkr etmekte direndi. Bunun zerinekraln savcsnn kafasnda bir fikir belirdi: Kadnn sevgilisi hakknda birihanet masal uydurdu, ustaca tertiplenmi mektup paralanyla bir rakibesiolduuna ve adamn onu aldattna zavall kadn inandrmay baard. O zamankskanlktan lgna dnen kadn, n itiraflaryla ele verdi ve her eyispatland. Adam mahvolmutu. Yaknda, su ortayla birlikte Aix ehrindeyarglanacakt. Olay dilden dile dolayor, herkes savcnn becerikliliinehayran oluyordu. e kskanl sokarak, fke araclyla, gerein masnsalam, intikam duygusundan adaleti karmt. Piskopos, btn buanlatlanlar sessizce dinliyordu. Bittii zaman sordu:"Bu adamla bu kadn nerede yarglanacaklar?"-48-"Ar ceza mahkemesinde."Tekrar sordu: "Peki, ya sayn kraln savcsn nerede yarglayacaklar?"Bir gn Digne trajik bir olaya tank oldu. Adamn biri cinayetten lme mahkmedildi. Bu ne tam olarak okumu, ne de tam olarak cahil bir bahtszd.Panayrlarda soytarlk ve yazclk yaparak hayatn kazanyordu. Dava ehirhalkn hayli megul etti. Kararn infaz edilmesi iin belirlenen gnnarifesinde hapishanenin papaz hastaland. Mahkmun son anlarnda yanndabulunacak bir rahibe ihtiya vard. Gidip ky papazn ardlar. Sylendiine


17/174

gre, o da, "Beni ilgilendirmez. Bu i angarya ve o soytar bart gre deil,ayrca ben hastaym, hem zaten benim yerim oras deil," diyerek reddetti. Bucevab kendisine ilettiklerinde piskopos yle dedi: "Papaz efendinin hakk var,onun yeri oras deil, benim yerim."Hemen kalkp hapishaneye gitti. Soytarnn hcresine indi, ona adyla seslendi,elini tuttu ve konutu. Yemei ve uykuyu unutarak, mahkmun ruhu iin Tann'ya

dua edip, ona da kendi ruhu iin dua ettirerek btn gn onun yannda geirdi.Ona aslnda basit eyler olan byk gerekleri anlatt. Bir baba, karde ve dostoldu, sadece takdis ederken piskopostu. Ona her eyi retti, bu arada huzur veteselli verdi. Zavall adam umutsuzluk iinde lecekti. Onun iin lm, uurumgibi bir eydi. Bu matemli lmn eiinde ayakta, titreyerek duruyor, kendisinidehetle geri ekiyordu. lme kar kayt--49-sz kalacak kadar cahil deildi. lme mahkm olmasnn kendisinde yarattderin ruhsal sarsnt, bizi o gizemli dnyadan ayran ve adna hayat dediimizeyde birtakm gedikler olumasna yol amt. Alan bu uursuz gediklerden budnyann dna doru durmadan bakyor ve karanlklardan baka bir eygrmyordu. Piskopos ona gsterdi.Ertesi gn talihsiz adam almaya geldiklerinde piskopos hl oradayd. Adamn

arkasndan yrd ve kaponlu mor cppesiyle, boynunda piskoposluk ha olduuhalde, iplerle balanm bu zavallyla yan yana kalabaln nne kt.st ak arabaya onunla birlikte bindi, idam sehpasna onunla birlikte kt.Bir gn nce o kadar zntl, o kadar yklm olan mahkm, imdi ltl birehre tayordu. Ruhunun kutsal ruhla uzlatn hissediyor ve Tann'nnbalayclma ereceini umuyordu. Piskopos ona sarlp pt ve bandecei an ona, "nsann ldrdn Tanr yeniden diriltir; kardeleritarafndan kovulan, Baba'y bulur. Dua edin, inann, gerek hayata girin.Babanz oradadr," dedi. dam sehpasndan indii zaman baklarnda halk etkisialtna alan bir ey vard. Yzndeki solgunluun mu, yoksa huzur ve sknun mudaha hayranla layk olduunu bilemiyorlard. Yar glerek, 'saraym' dediimtevaz evine giderken, kz kardeine, "Piskoposlara yarar bir ayinynettim," dedi.-50-ou zaman, en yce eyler en az anla-labildiklerinden, bazlar piskoposunbyle davranmasn yorumlarken, bunun bir gsteri olduunu sylediler. Ama busadece salonlarda sylenen bir sz olarak kald. Bir hami gibi olandavranlardan kt anlam karmak detinde olmayan halk duyguland ve hayrankald.Piskoposa gelince, giyotini grmek onda bir ok etkisi yapt; uzun sre kendinegelemedi.Gerekten de, idam sehpasn orada hazrlanm ve kurulmu grmek insanda birhal-sinasyon etkisi yapar. nsan giyotini kendi gzleriyle grmedii sreceidam cezasna kar az ok kaytsz kalabilir, bu konuda ne olumlu ne de olumsuzbir yorum yapabilir, ama onu bir kere grd m, sarsnts ok iddetli olur;artk bir karar vermek, lehinde ya da aleyhinde tavr almak zorundadr. Mais-tregibi bazlar lm cezasna hayrandrlar; Beccaria gibi bazlar ise nefretederler. Giyotin, konunun cisimlemi eklidir, ona cezalandrc derler,kendisi tarafsz olmad gibi, sizin de tarafsz olmanza izin vermez. Onugren, titremelerin en esrarlsyla sarslr. Btn toplumsal sorular birgiyotin satrnn erevesinde kendi soru iaretlerini dikerler. dam sehpas,bir tahta iskele ya da bir makine deildir; tahtadan, demirden ve iplerdenibaret cansz bir mekanizma da deildir. O, ne id bilinmez karanlk niyetleriolan bir tr canl varlk gibidir. Bu ahap iskele sanki gryor, bu makineiliyor, bu mekanizma ak yrtebiliyor, bu tahta, bu demir ve bu ipler istiyor--51-lar, denilebilir. Varlyla, ruhu daldrd korkun rya iinde idam sehpasdehet verici bir grnm ortaya koyar ve yapt ile karp birleir. damsehpas celladn su ortadr; cellat paralar, o insan eti yer, kan ier. damsehpas yargla marangozun birlikte oluturduklar bir tr canavardr veverdii lmlerin toplamndan yaplan korkun bir hayat yaayan bir hayalettirsanki.


18/174

Bu yzden etkisi feci ve derin oldu. nfazn ertesi gn ve hatta zerindenbirok gn getikten sonra bile piskopos bitkin grnyordu. O uursuz annarpc skneti kaybolmu, toplum adaletinin hayaleti ona musallat olmutu.Genellikle btn yapt ilerden gnln nurlandran bir honutlukla dnen buinsan, imdi kendisini sular gibiydi. Zaman zaman hazin bir sesle kendi kendinekonuuyor, yan duyulur bir sesle kekeleyerek mrldanyordu. rnein, kz

kardeinin bir akam duyup kaydettii bir konumasnda yle diyordu: "Bunun bukadar canavarca olduunu hi sanmazdm. nsanolunun yasalarn gremeyecekkadar tanrsal yasalara gmlp kalmak bir yanlsama olsa gerek. lm ancakTann'ya aittir. nsanlar ne hakla bu mehul eye el sryorlar?"Zamanla bu izlenimler hafifledi ve belki de bsbtn silindi. Ama piskoposunidamlarn yapld meydandan gemekten artk kanr olduu da fark edildi.Msy Myriel, hangi saatte olursa olsun hastalarn ve lm deindekilerinbaucu-na arlabilirdi. En byk grevinin, en b--52-yk iinin bu olduunu ok iyi biliyordu. Dullarn ya da ksz ve yetimlerin iseonu armalarna gerek bile yoktu, zaten kendiliinden onlara gidiyordu.Sevdii kadn kaybeden erkein, ocuunu kaybeden anann yannda saatlerce hikonumadan oturmasn biliyordu. Ama, susulacak zaman bildii gibi, konuulacak

zaman da bilirdi. nsanlar avutmas hayranlk vericiydi. Acy unutaraksilmeye deil, umutla yceltmeye alrd. yle derdi: "llere baktarznza dikkat ediniz. ryen eyi dnmeyin. Gznz ayrmadan bakn.Gn derinliklerinde sevgili lnzn canl n greceksiniz." mann ensalkl yol olduunu biliyordu. Umutsuzlua dm insana, kaderine raz olaninsan gstererek, ona t vermeye ve yattrmaya alr, bir yldza ynelenacy gstererek, gzn bir mezar ukurundan alamayan acyla deitirmeyeabalard.5. Monsenyr Bienvenu'nun Cppelerinin Uzun Sre DayanmasMsy Myriel'in zel hayat da sosyal hayatndaki dnceleriyle paraleldi. Onuyakndan tanma frsat bulan biri iin Sayn Digne piskoposunun kendi isteiylesrdrd bu yoksul hayat, ibret verici ve ho bir manzara olurdu.Btn yallar ve ou dnrler gibi o da az uyuyordu. Bu ksa ama derin biruykuydu. Sabahlan bir saat sreyle kendi iine kapanr, sonra katedralde ya dakendi evinde sabah duasn okurdu. Duay bitir--53-dikten sonra kendi ineklerinin stne band avdar ekmeiyle kahvalt eder,daha sonra da alrd.Bir piskopos srekli megul biridir. Her gn, piskoposluk sekreterini -kigenellikle piskoposluk meclisinden bir rahiptir bu- ve her gn olmasa da sk skba yardmclarn, grmek zere kabul etmesi gerekir. Kontrol edilecek dinikurumlar, verilecek imtiyazlar, gzden geirilecek koskoca bir kilisektphanesi, dua ve ayin kitaplar, yazlacak emirler, izin verilecek vaazlar,blge rahipleriyle belediye bakanlar arasnda giderilmesi gerekenanlamazlklar, dini ve idari yazmalar, buyandan devlet, bir yandan papalk;ksacas bir yn i.Bu bir yn iten, ayin ve dualardan artan vaktini muhtalara, hastalara vedertlilere ayryor; dertlilerden, hastalardan, muhtalardan kalan vaktini dealmaya veriyordu. Kh bahesini beller, kh okur, kh yazard. Bu iki ayralmay tek bir kelimeyle ifade eder; 'bahvanlk' diye adlandrr, "Zihinson bahedir," derdi.Eer hava iyiyse, leye doru dar kp krlarda ya da ehirde dolar, sksk yoksullarn ykk dkk evlerini ziyaret ederdi. Tek bana dncelerinedalm, gz yere, uzun bastonuna dayanarak, srtnda pamuklu scack morpaltosu, kaba ayakkablar iinde yine mor oraplar ve banda sivri ucundanaltn yaldzl, pskll top sarkan yass apkasyla yol ald grlrd.Onun olduu her yerde bir bayram havas-54-eserdi. Urad her yerde adeta stc, aydnlatc bir ey vard. ocuklar veyallar gnei grmeye kar gibi piskoposu karlamaya gelirlerdi. O onlar,onlar da onu takdis ederlerdi. Herhangi bir eye ihtiyac olanlara onun evinigsterirlerdi.


19/174

Orada burada kk olanlarla ve kzlarla konuur, onlara glmser, parasolduu zaman yoksullar, olmad zaman da zenginleri ziyaret ederdi.Cppelerini uzun sre kulland ve bunun farkna varlmasn istemedii iin,ehirde dolamaya daima mor paltosuyla kard. Bu da onu yaz mevsiminde birazrahatsz ederdi.Eve dndnde le yemeini yer, bu da sabah kahvaltsna benzerdi.

Akam yemeini saat sekiz buukta kardeiyle birlikte yerdi. Madam Magloiremasann gerisinde ayakta durur, sofrada onlara sayg gsterirdi. yle biryemekten daha m-tevazs olamazd. Eer piskoposun sofrasnda rahiplerindenbiri varsa, Madam Magloire bu frsattan faydalanarak monsenyre nefis bir glbal ya da lezzetli bir av eti sunard. Her rahip, iyi bir yemek iin birbahane olurdu. Piskopos da buna aldrmazd. Bunun dnda, her gnk yemeihalanm sebzelerle zeytinyal orbadan ibaretti. Bu yzden ehirde,"Piskopos, rahip yemei yemedii zaman kei yemei yer," derlerdi.Akam yemeinden sonra Matmazel Bap-tistine ve Madam Magloire ile yarm saatkadar sohbet eder, sonra odasna ekilir ve yaz--55-maya koyulurdu. Bazen tek tek yapraklar zerine, bazen de bir kitabn sayfakenarlarna yazard; az buuk bilginlii de vard. Olduka ilgi ekici be alt

el yazmas eser brakmtr. Bunlardan biri Tekvin'in; 'Balangta Tann'nnruhu sularn zerinde yzyordu' ibaresi zerine bir inceleme yazsdr. Bueserinde, o, sz konusu ibareyi ayr metinle karlatrd. Tann'nnrzgrlar esiyordu' diyen Arapa ibare, 'Yukarlardan gelen bir rzgryeryzne doru kouyordu' eklindeki Flavius Josephe'in ibaresi ve nihayetTann'dan gelen bir rzgr sularn yznde esiyordu' diyen Onkelos'un Kaidedilindeki mealen evirisi. Baka bir yazsnda ise bu kitabn yazarnn bykamcas olan Ptole-maios Piskoposu Hugo'nun, ilahiyatla ilgili eserleriniincelemi ve geen yzylda Barley-court takma adyla yaymlanm eitli kkel kitapklarnn bu piskoposa ait olmas gerektii sonucuna varmt.Bazen de elindeki kitap ne olursa olsun, okurken birdenbire derin bir dnceyedalar ve bu dalgnlndan kurtulduunda hemen elindeki cildin sayfalan zerinebirka satr bir eyler yazard. Bu satrlarn, yazlan kitabn ieriiyle ouzaman hibir ilgisi yoktu. rnein u an karnzda bir kitabn sayfakenarlarna onun tarafndan yazlm bir not duruyor. Kitabn ad: LordGermaine'in General Cnton ve General Cornuallis ve Amerika'daki Amiraller ileMektuplamalar. Versailles'da Poinot kitabevi ve Paris'te des Augustinusrhtmnda Pissot kitabevi.-56-Not yle:"Ey, var olan siz!Siz ki, kilise adamlarna gre Kadir-i Mutlak, Muhabilere gre Yaradan,Efeslilere Yeni Ahit'teki Mektup'a gre zgrlk, Baruch'a gre Ululuk,Mezmurlara gre Hikmet ve Hakikat, Yohanna'ya gre Ik, Krallara gre Rab,Hicret Kitabna gre Takdir-i lahi, Levil-lere gre Kutsal Varlk, Esdras'agre Adalet, Yaratklara gre Tanr, nsana gre Baba'dr; Hz. SleymanBalayan adn veriyor. te btn adlarnz arasnda en gzeli."Akam saat dokuza doru iki kadn birinci kattaki odalarna karlar, onu sabahakadar zemin katta yalnz brakrlard.Burada, Digne piskoposunun evi hakknda tam bir fikir vermemiz gerekiyor.6. Evini Kiminle KoruyorduSylediimiz gibi, piskoposun devaml oturduu ev bir zemin katla, stte tek birkattan ibaretti: Zemin katta , birinci katta oda ve bir de tavan aras.Evin arka tarafnda eyrek dnmlk bir bahe vard. ki kadn birinci katta,piskopos alt katta oturuyordu. Sokaa bakan birinci oda uzun yemek odas,ikincisi yatak odas, ncs de iba-dethanesiydi. badethaneden kabilmekiin yatak odasndan, buradan kabilmek iin de yemek odasndan gemekgerekiyordu. badethanenin dip ksmnda bir yklk ve iinde de misafirler iinbir yatak bulunuyordu. Piskopos bu yata baz iler iin ya da cemaatlerininihtiyalar dolaysyla Digne'ye gelmek-57-zorunda kalan ky papazlarna sunard.


20/174

Hastanenin eczanesiyken eve eklenen ve baheye uzanan kk yap ise mutfak vearap kileri haline getirilmiti.Bahede ayrca, hastanenin eski mutfa olan ve iinde piskoposun iki inekbesledii bir de ahr vard. neklerin verdikleri stn miktar ne olursa olsun,piskopos bunun yansn her sabah mutlaka hastanedeki hastalara gnderiyor,"Vergimi dyorum," diyordu.

Odas olduka bykt ve k mevsiminde stlmas da gt. Digne'de odun okpahal olduundan, inek ahrnda tahta bir blmeyle ayrlm kapal bir yeryaptrmay dnmt. ok souk havalarda akamlarn bu blmede geiriyordu.Buraya klk salon adn takmt.Yemek odasnda olduu gibi, bu klk salonda da beyaz tahtadan drt ke birmasa ile drt hasr sandalye, ayrca zamk ve yumurta akyla yaplm srboyasyla pembeye boyanm bir de eski bfe vard. Piskopos, buna benzer birbfeyi de, beyaz rtler ve taklit dantellerle uygun bir tarzda rterek,ibadethanesini ssleyen bir mihrap haline getirmiti.Digne'deki zengin tvbekar hanmlar, dindar kadnlar, monsenyrn ibadethanesineyaptrlacak yeni bir mihrabn masrafn karlamak iin aralarnda ka kerepara toplamlar, ama piskopos her defasnda paray alp yoksullara vermiti."Mihraplarn en gzeli, teselli bulup Tann'ya kreden bir bahtszn ruhudur,"

diyordu.-58-badethanesinde hasrdan iki dua iskemlesi, yatak odasnda da yine hasrdankollu bir koltuu vard. htiya olduunda yedi sekiz kii birden, rnein vali,general, herhangi bir subay ya da kk ilahiyat okulu rencilerinden bazlarziyaretine geldiinde, ahrdaki klk salonun sandalyelerini, ibadethanedekidua iskemlelerini ve yatak odasndaki koltuu da almak gerekiyor, byleceziyaretiler iin on bir kiilik oturacak yer bulunabiliyordu. Her yeniziyareti geldiinde odalardan birini boaltyorlard.Bazen on iki kii de olurlard. O zaman piskopos, skntl durumu gizlemekiin, eer mevsim ksa minenin yannda ayakta durur, yazsa bahede turlard.Yabanclarn kalaca kameriyede bir sandalye vard, ama hasn yan yanyadklm ve sadece aya kalm olan bu sandalye ancak duvara dayandnldmdabir ie yaryordu. Geri, Matmazel Baptistine'in odasnda da tahta ksmlanvaktiyle altn yaldzl olan, iekli in canfesiyle kapl, yksek arkalklbyk bir koltuk vard, ama merdiven ok dar olduundan bu koltuu birinci kataindirmek iin pencereden geirmek zorundaydlar; bu yzden onu yedek mobilyadansaymaya imkn yoktu.Matmazel Baptistine, dall iekli san Ut-recht kadifesi kapl, kuu boynutarznda maundan kanepesi de olan bir salon takm satn almay dnyordu. Amabu, en azndan be yz franka patlayacandan, oysa bu i iin be ylda ancakkrk iki frank on sou-59-biriktirebildiinden, sonunda bu isteinden vazgemiti. Zaten, kafasndakiideale kim eriebilmitir ki?Piskoposun yatak odasn gz nne getirmek kadar kolay bir ey olamaz: Baheyealan bir kap-pencere, tam karsnda yeil ayaktan cibinlii olan demirdenbir hastane karyolas. Yatan glgesinin vurduu yerde, bir perdenin gerisinde,elenceye dkn bir hayat adamnn kibar alkanlklarn aa vuran tuvaletaletleri ve iki kap; biri minenin yanndaki ibadethaneye alan, brysektphanenin yanndaki yemek odasna. Ktphane ii kitap dolu, caml byk birdolapt. Mermer taklidi boyanm ahap mine genellikle hi yanmazd. mineniniinde ise bir ift demirden ktk destei vard. Bu, bir tr piskoposluklksyd. minenin zerinde yaldz dklm bir tahta ereve iinde, anmsiyah bir kadife stne tutturulmu gm kaplamas anm bir ha, kap-pen-cerenin yannda, stnde bir mrekkep hokkas olan, karmakark ktlarla,kaln ciltlerle dolu bir masa ve masann nnde hasr koltuk. Karyolann nndeise ibadethaneden alnm bir dua iskemlesi.Karyolann iki yanndaki duvarda oval ereveler iinde iki portre aslyd.Resimlerin arka fonu zerine yazlm altn yaldzl kk yazlardananlaldna gre, portrelerden biri Saint-Claude piskoposu rahip Chali-ot'ya,


21/174

dieri ise Chartres piskoposluk blgesi Citeaux tarikatndan Grand-Champ rahibi,Agde piskopos muavini rahip Tourteau'ya ait--60-ti. Piskopos, hastanedeki hastalarn yerini aldnda portreleri burada bulmuve onlara el srmeden olduu gibi brakmt. Bunlar rahipti ve muhtemelen bayapanlard, bu da onlara sayg gstermesi iin yeterli iki sebepti. Bu iki

saygdeer kii hakknda btn bildii kral tarafndan, 27 Nisan 1785 gnbirinin piskoposlua, brnn de mr boyu gelir salayan bir greve getirilmiolmalaryd. Bu zel bilgileri Madam Magloire tozlarn almak iin tablolar birgn yerlerinden kardnda Grand-Champ rahibinin portresinin arkasnda drtadet mhr mumuyla yaptrlp, zamanla sararm drt ke kk bir ktparas zerine artk beyazlam bir mrekkeple yazl olarak bulmutu.Penceresinde kaba ynl kumatan eski bir perde aslyd. Perde o kadareskimiti ki, bir yenisini alma masrafndan kanmak iin sonunda Madam Magloiretam orta yerine kocaman bir diki ekmek zorunda kalmt. Bu diki habiimindeydi. Piskopos bunu sk sk belirtir, "Ne kadar iyi oldu," derdi.Gerek zemin katta gerekse birinci katta olsun istisnasz btn odalar, kla vehastanelerdeki gibi kire suyuyla beyaz badana-lanmt.leride greceimiz gibi Madam Magloire, Matmazel Baptistine'in dairesini

ssleyen resimleri son yllarda badanalanm duvar ktlarnn altndakefetti. Bu ev, hastane olmadan nce ehir burjuvalarnn lokaliymi. Sslerbundan tryd. Odalar krmz ta deliydi. Talar her hafta ykanyordu. Her-61-f 1karyolann nnde bir hasr seriliydi. Ksacas, iki kadnn bakt bu evyukardan aaya tertemizdi. Piskoposun tek izin verdii lks de buydu. "Bulks yoksullardan hibir ey almyor," diyordu.unu da belirtmek gerekir ki, piskoposun nceden sahip olduklarndan elindesadece alt tane gm atal ve bakla bir orba kepesi kalmt. MadamMagloire her gn bunlarn kaln beyaz masa rts zerinde pnl pnlparladklann mutlulukla seyrederdi. Ve bu arada Digne piskoposunun ara sra,"Gm takmlarla yemek yemekten vazgemek dorusu bana g gelirdi," dediinide eklememiz gerekir.Bu gmlere bir de byk halalannm birinden ona miras kalm saf gmten ikibyk amdan eklemeliyiz. Balmumundan iki mum takl olan bu amdanlar,piskoposun minesinin zerinde dururlard. Yemekte bir misafir olduu takdirde,Madam Magloire mumlan yakp, amdanlan sofrann zerine koyard.Piskoposun odasnda, yatann baucun-da kk bir dolap vard. Madam Magloire,her akam gm takmlarla orba kepesini ite bu dolaba koyard. Anahtanndaima dolabn stnde durduunu da belirtmeliyiz.Szn ettiimiz yaplardan tr biimi biraz bozulan bahe, ortadaki bir suukurundan etrafa doru ha eklinde yaylan drt yoldan oluuyordu; baka biryol da baheyi evreleyen beyaz duvar boyunca epeevre uzanyordu. Bu yollannarasnda ke--62-narlan imirlerle evrili kare eklinde drt alan kalyordu. Bu karelerdennde Madam Magloire sebze yetitirmekteydi; drdncsne ise piskopos ieklerekmiti. Orada burada birka meyve aac vard. Bir keresinde Madam Magloiretatl bir muziplikle piskoposa yle dedi: "Monsenyr, siz her eydenyararlanmann yolunu bulursunuz, oysa bakn bu kareyi hibir ie yaramadanbrakyorsunuz. Burada iek yerine salata yetitirmek daha iyi olurdu.""Yanlyorsunuz Madam Magloire," diye cevap verdi piskopos, "gzel de yararlkadar yararldr." Biraz sustuktan sonra ekledi: "Belki daha da fazla." ya da drt iek tarhndan ibaret bu tarla piskoposu neredeyse kitaplan kadaroyalyor; keserek, yolarak, topran orasn burasn eip tohumlar ekerek seveseve bir iki saatini burada geiriyordu. Bceklere kar, bir bahvan kadarinsafsz deildi. Zaten botanik konusunda hibir iddias yoktu. yle iekgruplan, snflandrmalar konusunda hibir ey bilmezdi; Tournefort'la* doalyntem arasnda tercih yapmak gibi bir endiesi hi mi hi yoktu; ne ift eneyaprakllara kar torbackllan ne de Linne'ye** kar Jussieu'yu*** tutard.Bitkileri incelemezdi,


22/174

* Joseph Pitton de Tournefort (1656-1708): Sistematik botaniin nclerindenFransz botaniki ve hekim; bugn bile geerliliini koruyan bir snflandrmasistemi gelitirmitir.** Kari von Linne: sveli doabilimci ve hekim.*** Bemhard de Jussieu: Fransz botaniki; embriyonal zelliklere gresnflandrma yapmtr.

-63-iekleri sadece severdi. Geri bilginleri sayard, ama cahilleri daha da fazlasayard ve her iki saygda da kusur etmeksizin, her yaz akam yeil boyaltenekeden bir bahe ko-vasyla tarhlarn sulard.Evde hibir kap yoktu ki anahtarla kilitlensin. Sylediimiz gibi, yemekodasndan dz ayak katedral meydanna alan kap, nceleri hapishane kapsgibi kilit ve srglerle donatlmt. Piskopos btn bu demirleri kartmtve imdi bu kap, gece gndz yalnzca yayl bir mandalla kapanyordu. Yoldangeen herhangi biri, gnn hangi saatinde olursa olsun bu kapy itip ierigirebilirdi. lk zamanlarda, iki kadn hi kapanmayan bu kap yznden hayliendielenmiler, ama Digne piskoposu onlara, "Uygun gryorsanz odalarnznkapsna birer srg taktrn," demiti. Sonunda, iki kadn da onun gveninipaylamlard ya da yle grnyorlard. Yalnz, Madam Magloire'un ara sra

rkt oluyordu. Piskoposa gelince, onun bu konudaki dncesi bir ncilsayfasnn kenarna yazd u satrda aklanm ya da hi olmazsabelirtilmi saylabilir: "Arada yle ince bir fark var; doktorun kaps hibirzaman kapal olmamal, rahibin kaps ise daima ak olmaldr."Tp Biliminin Felsefesi adl baka bir kitaba da u notu dmt: "Sanki ben deonlar gibi doktor deil miyim? Benim de hastalarm var, bunlar nce, onlarnhasta dedikleri kendi hastalar: sonra da benim bahtsz dediim kendihastalarn."-64-Baka bir yere de yle yazmt; "Sizden kendisini barndrmanz isteyenkiiye adn sormaynz. Snaa muhta olan, asl adndan sklan kiidir."Bir gn bir rahip, Couloubroux rahibi mi, yoksa Pompierry rahibi mi, imdi iyihatrlamyorum, Madam Magloire'un tevikiyle olacak, monsenyre, kapsn hernne gelenin ieri girebilecei ekilde gece gndz ak brakmaklatedbirsizlik yaptndan emin olup olmadn ve sonuta bu kadar az korunan birevde bana bir felaket gelmesinden korkup korkmadn soracak oldu. Piskoposefkatli bir ciddiyetle elini onun omzuna koyarak: "Nii Dominis custodieritdomum, in va-num vigilant qui custodiunt eam,"* dedi.Keyifli bir havayla; "Svari albaynn cesareti olduu gibi, rahibin de cesaretivardr," dedi. Ve ilave etti; "Yalnz, bizimkisi sakin bir cesaret olmaldr."Sonra baka eylerden sz etti.7. CravatteBurada sras gelmiken atlamayp anlatmamz gereken bir olay var, nk bu,Digne piskoposunun nasl bir insan olduunu gzler nne seren olaylardanbiridir.Ollioules geitlerini kasp kavuran Gaspard Bes'in etesi yok edildikten sonra,onun yardaklarndan biri -Cravatte- dalara snmt. Cravatte, Gaspard Bestakmnn kalntlarndan ekya yoldalanyla birlikte bir sre* Lat.: Bu konutu Tann korumazsa, onu koruyanlar bo yere uykusuz kalrlar.-65-Nice eyaletinde saklanm, daha sonra Pi-emonte'ye gemi ve birdenbire yenidenFransa'da, Barcelonnette yaknlarnda boy gstermiti. nce Jauziers'te, sonraTuiles'de grld. Joug-de-1'Aigle'deki maaralarda saklanyor ve oradan Ubayeve Ubayette'deki sel yataklar yoluyla tarlalara ve kylere iniyordu.Hatta bir seferinde Embrun'e kadar uzand ve gece katedrale girip mcevherleri,tren elbiselerini ald. Ekyal lkeyi rahatsz ediyordu. Peine jandarmaytaktlar, ama bouna. Her defasnda kap kurtuluyor, bazen de silahla karkoyuyordu. Gzpek bir sefildi. te bu korku ve dehet arasnda bir gnpiskopos kageldi. Chastelar'a tefti gezisi yapyordu. Belediye bakan onukarlad ve geri dnmesini rica etti. Cravatte, Arc-he'a ve daha telere kadarbtn dalan tutmutu; muhafz eliinde gidilse bile tehlikeliydi. Bo yere drt jandarmann cann tehlikeye atmak olurdu bu.


23/174

Piskopos, "Ben de zaten bunun iin mu-hafzsz gitmeyi dnyorum," dedi.Belediye bakan ard:"Gitmeyi mi dnyorsunuz monsenyr?""Hem de nasl, yanma da jandarma almay kesinlikle reddediyorum, bir saatekadar gideceim.""Gidecek misiniz?"

"Evet, gideceim.""Yalnz?""Yalnz.""Monsenyr! Bunu yapamazsnz.""Orada, dada yaayan kk, kendi ha--66-linde yaayan bir topluluk var, onlar yldr grmedim. Benim iyidostlanmdr, sakin, drst obanlar. Baktklar otuz keiden sadece birionlarndr. Ynden renk renk ok gzel iplikler bkerler, alt delikli kkfltlerle da havalan alarlar. Ara sra kendilerine Tann'dan sz edilmesineihtiyalan vardr. Eer oraya gitmezsem korkak bir piskopos hakknda ne derler?""Peki monsenyr, ya ekya?""Doru," dedi piskopos, "ben de onu dnyorum. Haklsnz. Onlara

rastlayabilirim. Belki onlann da Tann'dan sz edilmesine ihtiyalan olabilir.""Ama monsenyr, bunlar ete! Bir kurt srs!""Sayn bakanm, belki de Hazreti sa beni zellikle bu srnn obanyapmtr. lahi hikmetin yollann kim bilebilir ki?""Monsenyr, bunlar sizi soyarlar.""Soyulacak hibir eyim yok.""Sizi ldrrler.""Acayip eyler mnldanarak geen yal bir rahibi mi? Ph! Neye yarar ki?""Aman Tannm! Ya onlara rastlarsanz?""Onlardan yoksullarm iin sadaka isterim.""Monsenyr, gitmeyiniz. Tann akna! Hayatnz tehlikeye atyorsunuz!""Bakanm," dedi piskopos, "zaten sorun da bu deil mi? Ben yeryznde hayatmkorumak iin bulunmuyorum, ruhlar korumak iin bulunuyorum."Onu brakmak zorunda kaldlar. Yannda sadece kendisine klavuzluk etmek isteyen-67-

bir ocukla birlikte yola kt. Da katr srtnda kimseye rastlamadan sasalim ap "iyi dostlarm" dedii obanlarn bulunduu yere vard. On be gnyanlarnda kalp vaaz verdi, ayini ynetti, retti ve onlara maneviyat alad.Dn yaklamt ki, bir de byk bir trenle Te Deum okumaya karar verdi. Kyrahibine bu niyetinden sz etti. Ama nasl olacakt bu? nk gerekli olanpiskoposluk giysisi ile dier eyalar ortada yoktu. inde, srma taklidieritlerle ssleri olan, hav dklm demelik kumatan birka eski veypranm cppe bulunan fakir bir ky kilisesi dolabndan baka emrineverilebilecek hibir ey yoktu."Vz gelir," dedi piskopos, rahibe, "Biz yine de pazar ayininde Te Deumokuyacamz ilan edelim. Gerisini Tanr bilir."Civardaki kiliseleri aratrdlar. Bu mtevaz kiliselerin btn atafatleyalar bir araya toplansa bile, bir katedral ilahicisini uygun bir ekildegiydirmeye yetmezdi.Herkes bu tela iindeyken, ky rahibinin evine iki mehul atl tarafndanpiskopos adna byk bir sandk getirildi. Atllar hemen gittiler. Sandkald, iinden altn srmal bir ayin bal, bir bapiskopos ha, muhteembir piskopos asas, bir ay nce Notre-Dame d'Embrun hazinesinden alnanpiskopos giyecekleri kt. Ayrca sandn zerinde 'Cra-vatte'tan MonsenyrBienvenu'ya' yazl bir kt vard."Ben Tanr bilir dememi miydim!" dedi piskopos. Sonra glmseyerek ekledi:"Bir-68-papaz cppesiyle yetinene Tanr, bir bapiskopos pelerini gnderir."Ky rahibi ban glmseyerek iki yana sallarken mrldand:"Monsenyr, Tanr m, yoksa eytan m?"


24/174

Piskopos rahibin gzlerinin iine bakt ve emir veren bir tavrla, 'Tanr!"dedi.Chastelar'a dnerken yol boyunca herkes ona merakl gzlerle bakyordu.Chastelar papazevinde Matmazel Baptistine ile Madam Magloire'u kendisini beklerbuldu ve kz kardeine, "Bak, hakl deil miymiim?" dedi. "Yoksul rahip, yoksuldallara eli bo gitti, elleri dolu dnyor. Giderken Tann'ya inancmdan baka

bir ey gtrmyordum, dnerken bir katedralin hazinesini beraberimdegetiriyorum."Akam, yatmadan nce de, "Ne hrszlardan ne de katillerden korkmalyz. Bunlarhep d tehlikelerdir, kk tehlikelerdir. Biz asl kendi kendimizden korkalm.Asl hrszlar btl inanlardr, asl katiller ktlklerdir. En byktehlikeler bizim kendi iimizde-kilerdir. Kafamz ya da kesemizi tehdit edentehlikelerin ne nemi var. Biz, ruhumuzu tehdit eden tehlikelere bakalm," dedi.Sonra kz kardeine dnd. "Kardeim, bir rahibin asla hemcinsine kar alacahibir nlem olamaz. Hemcinsimizin yaptna Tanr izin vermitir. zerimize birtehlikenin geldiine inandmzda dua etmekle yetine -lim. Tann'ya dua edelim,kendimiz iin deil, bizim yzmzden kardeimizin sulu duruma dmemesi iin."-69-Piskoposun hayatnda bu gibi olaand olaylar zaten ok enderdi. Biz, burada

sadece bildiklerimizi anlatyoruz. Piskopos genellikle hayatn daima aynsaatlerde ayn eyleri yapmakla geirirdi; ylnn bir ay, gnnn bir saatigibiydi.Neyin Embrun katedralinin 'hazine'sine dntne gelince, bu konuda sorusorulmas bizi artp zor durumda brakr. Bunlarn arasnda ok gzel eylervard ve ok tahrik edici; yoksul kiilerin iine yarayacak alnacak eyler.Zaten daha nce bakalar tarafndan alnmlard. in yans tamamlanmt.Geriye sadece hrszln ynn deitirmek ve yoksullardan yana bir miktar yolalnmasn salamak kalyordu.Bu konuda kesin bir ey syleyemiyoruz. Ancak sonradan piskoposun ktlararasnda bulunan, anlam olduka karanlk bir not, belki de bu sorunlailgilidir. Bu notta yle deniliyordu: "Btn sorun bunun katedrale mi, yoksahastaneye mi dnmesi gerektiindedir."8. kiden Sonra FelsefeYukarda kendisinden sz etmi olduumuz senatr iini bilir bir adamd amavicdan, yemin, adalet ve grev denen engellerden hibirine aldr etmedenyolunda dmdz gitmi, kendi ilerlemesi, kendi kar dorultusundan bir kerebile sapmakszn dosdoru hedefine yrmt. Eski bir savcyd, baar onuyumuatmt, hi de kt bir adam deildi; oullarna, damatlarna,akrabalarna, dostlarna elinden gelen btn k--70-k yardmlar yapard, akll uslu bir tarzda, hayatn yalnzca iyi yanlarnve frsatlarn benimsemiti. Gerisi ona ok aptalca grnyordu. Esprilikonuurdu ve belki de ancak Pigault-Lebrun'un bir mezi olduu halde, kendisiniEpikr'n bir mezi sanacak kadar okumutu. Sonsuz, ezeli ve ebedi eylere,'Piskopos denen adamcazn zrvalan'na iten ie, tatl tatl glerdi. Hattabazen Msy Myriel'in nnde onu dinlerken bile nazik ama alay eder bir tavrlagld olurdu.Yan resmi trenlerden birinde kontla {szn ettiimiz senatr) Msy Myriel'in,valinin evinde birlikte yemek yemeleri gerekti. Sra tatllara gelmiti ki,biraz akrkeyif olan, ama yine de arballn koruyan senatr seslendi:"Haydi bakalm sayn piskopos, sizinle yle bir konualm. Bir senatrle, birpiskoposun birbirlerinin gzlerine gzlerini krpmadan bakmalar zordur. kikhiniz biz. Size bir itirafta bulunaym. Benim kendi felsefem var.""Haklsnz," diye cevap verdi piskopos, "kii nasl felsefe yapyorsa, yleuzanp yatar. Siz leylak rengi yatakta yatyorsunuz senatr."Senatr cesaretlenmiti, sz yeniden ald:"Akll dostlar olalm.""Hatta akll eytanlar," dedi piskopos."Size unu syleyeyim ki," diye cevap verdi senatr, "Argens Markisi Pyrrhon,Hobbes et M. Naigeon sahtekr insanlar deildir. Ktphanemde btn filozoflarmmevcuttur, kenarlar yaldzl olarak..."


25/174

-71-"Sizin gibi..." diye onun szn kesti piskopos.Senatr devam etti:"Diderot'dan nefret ederim; o bir ideolog, bir demagog, yreinden Tann'yainanan bir devrimcidir ve Voltaire'den ok daha banazdr. Voltaire, Needham'laalay etti, bunda hatalyd; nk Needham iin ylanbalklan, Tann'nm gereksiz

olduunu ispat etmektedir. Bir kak hamura konulan bir damla sirke Jiatlvdui" yerini tuttu. Damlann daha iri, kan daha byk olduunu farz edin.te, aln size dnya. nsan, ylanbaldr. O zaman, 'ezeli ve ebedi babaya'ne gerek var ki? Sayn piskopos, Yehova varsaym beni yoruyor. Bu varsaymancak arpk urpuk bedenli, kafas bo insanlar retmekten baka bir ieyaramaz. Bana eziyet eden u byk evrene lanet olsun! Selam! Sfr! Beniyzst brakan! Sizinle aramzda kalmak zere iimi dkmek ve rahibimegerektii gibi gnahlarm kartmak iin itiraf edeyim ki, saduyusahibiyimdir. Her frsatta feragat ve fedakrlk tleyip duran sa'nz iindeli divane olmuyorum. Bir cimrinin dilencilere nasihati. Feragatmi, niin?Fedakrlkm, neye? Bir kurdun, baka bir kurdun mutluluu iin kendisinikurban ettiini grmedim. yleyse doann iinde kalalm. Biz zirvedeyiz,diyelim ki, en yksek felsefeye biz sahip olalm. Birbirimizin burnunun ucundan

tesini gremeyecek olduktan sonra yksekte olmak neye yarar? Nee iinde ya-* Kutsal Kitap'tan: "Ik olsun," dedi. -72-ayalm nk hayat sahip olduumuz tek ey. Ben, insann baka bir yerde,yukarda, aada, bir taraflarda baka bir gelecei olduu masalnn birkelimesine bile inanmyorum. Ha! Bana fedakrlk ve feragat tavsiye buyuruluyor,her yaptma dikkat etme-liymiim, iyi ile kt, adil ile adil olmayan, fas ilenefas* zerine kafa patlatmalymm. Niin? nk yaptm ilerin hesabnvere-cekmiim. Ne zaman? ldkten sonra. Ne tatl hayal! Ben ldkten sonra beniyakalayana akolsun. Bir avu kl, glgeden bir elin tuttuunu grmek isterdim.Biz ki, yaradln srlarna ermiiz, sis'in rtsn kaldrmz, gereiaka syleyelimf ne iyilik ne de ktlk var, yalnzca canl bir vejitas-yon;bitkiler gibi oalma var. Gerei aratralm. Onu iyice kazalm. Ta dibineinelim ve ite, gerein kokusunu almak, topra demek ve onu yakalamakgerekiyor. O zaman o, size tadna doyulmaz hazlar verir. O zaman gl olursunuzve yznz gler. Aslnda ben akszlymdr. Sayn piskopos, insanlarnlmszl bo laftr. Ah! O tatl vaat! Siz ona inanadurun. Yok, insan ruh-mu; yok, melek olacakm; yok, krek kemiklerinde mavi kanatlar kacakm.Kimdi o? Yardm edin canm; Tertullien deil miydi, hani cennetliklerinyldzdan yldza uacan syleyen. yle olsun bakalm. Biz de yldzlarnekirgesi oluruz. Sonra Tann'y gre-cekmiiz. Hele dur, hele. Elbette btnbun-* Eski Roma inancnda tanrlarn izin verdii ve vermedii eyler.-73-lan tutup da Moneufde yazacak deilim, ne ilgisi var! Sadece dostlar arasndafsldyorum. Inter pocula." Dnyay cennete feda etmek, glge peinde koupeldeki av karmaktr. Sonsuzlua kanmak ha! O kadar budala deilim. Ben birhiim. Benim adm senatr kont, hilik. Domadan nce var mydm? Hayr.ldkten sonra var olacak mym? Hayr. Neyim ben? Bir organizmaylabirlemi bir para toz. Ne yapabilirim bu yeryznde? Semem gerekiyor: Ya acekmek, ya da haz duymak. Ac beni nereye gtrr? Hilie, ama bu arada acyda ekmi olacam. Peki, haz beni nereye gtrr? Hilie, ama bu arada hazduyacam. Ben seimimi yaptm: Ya sen yiyeceksin ya da seni yiyecekler. Benyiyorum; ot olmaktansa di olmay tercih ederim. te ben byle dnyorum.Bundan sonra i oluruna kalr, mezarc orada, bizler iin oras Pantheon, herkeso byk delie der. Son. Fini. Toptan tasfiye. Bu delik her eyin kaybolupgittii yerdir. lm ld, inann bana. Orada birisinin bulunup bana bir eylersyleyeceini dnmek beni gldryor. Bunlar, stnine uydurmalar. ocuklariin umac, insanlar iin Ye-hova. Hayr efendim, bizim yarnmz gecedir.Mezarn gerisinde birbirine eit hiliklerden baka bir ey yok. sterSardanapal olun, ister Vincent de Paul, ikisi de ayn hilik eder, ite gerek.u halde, her eyden nce yaamaya bakn. Kendi nefsinizi, elinizde olduu Lat.: Kadehler arasnda. (Sadece ierken, dostlarla sohbet ederken.)


26/174

-74-srece kullann. Gerekten de size syleyeceim gibi, benim de bir felsefem vefilozoflarm var. Zrvalklarla uyutulmama izin vermem. Ama aadakilere,baldn plaklara, az kazananlara, sefillere bir eyler gerekiyor. Efsaneler,ham hayaller, ruh, ebedi hayat, cennet, yldzlar onlara yutturulur. Bunlaniner dururlar. Kuru ekmeklerine katk yaparlar. Hibir eyi olmayann iyi

Tann's vardr ve bu, hi yoktan iyidir. Buna kar kmam, ama Msy Naigeon'uda kendime saklanm. Tann, halk iin iyidir."Piskopos el rpt."te, konuma diye buna derler!" diye haykrd. "u maddecilik ne mkemmel ey,gerekten harika! Her isteyen ona eriemez, ama bir kere de eritin mi, artkkimse seni kandramaz, ne Caton gibi kendini sersemce srgn ettirirsin neEtienne gibi taa tutulursun ne de Jeanne d'Arc gibi diri diri yaklrsn. Buhayran olunas maddecilii elde etmeyi baaranlar, demek bir yn zevktadyorlar; kendilerini sorumluluklardan kurtulmu hissediyorlar, her eyleriskntszca gvdeye indirebileceklerini dnyorlar; mevkiler, allmadankazan salayan grevler, unvanl kiiler, iyi ya da kt yoldan edinilmiiktidar, kar iin sz verip dnmeler, faydal ihanetler, vicdann seve seveteslim etmeler ve yine dnyorlar ki, btn bunlan hazmettikten sonra rahata

mezara girecekler. Ne mkemmel! Bunlan sizin iin sylemiyorum sayn senatr.Ama yine de sizi kutlamam imknsz. Sizin de dediiniz gibi, siz b--75-yk beyzadelerin size zg, sizin iin yaplm bir felsefeniz var, tadna doyumolmayan, incelikli, yalnz zenginlerce anlalabilen, her trl sosa uygun,hayatn btn haz ve lezzetlerini mkemmelen tatlandran bir felsefe bu. Taderinlerden karlm, zel aratrmaclar tarafndan kefedilmi bir felsefe

victor hugo sefiller cilt 1

Documents