v.i. lª-ninkhoa häc, c¸c nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn c¸c tr−êng ®¹i...

V « s ¶ n t Ê t c ¶ c ¸ c n − í c, ® o µ n k Õ t l ¹ i!

V.I. Lª-nin

Toµn tËp

17

V.I. Lª-nin

Toµn tËp

TËp 17

Th¸ng Ba 1908 - th¸ng S¸u 1909

Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi - 2005

Nh÷ng t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin trong tËp nµy in theo b¶n dÞch cña Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi

© Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, 1979 10 102⎯222 Л016(01)⎯79 790⎯80 0101020000

Lêi nhµ xuÊt b¶n

Kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh lµ nÒn t¶ng t− t−ëng vµ kim chØ nam hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi çch m¹ng ViÖt Nam; lµ b−íc ph¸t triÓn vÒ nhËn thøc vµ t− duy lý luËn cña §¶ng ta trong c«ng cuéc ®æi míi, quyÕt t©m x©y dùng ®Êt n−íc theo con ®−êng x· héi chñ nghÜa.

Nh÷ng thµnh tùu mäi mÆt do c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc mang l¹i trong nh÷ng n¨m qua thËt ®¸ng tr©n träng vµ khÝch lÖ, ®ång thêi ®ßi hái toµn §¶ng, toµn d©n ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu, ph¸t triÓn lý luËn çch m¹ng khoa häc cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang ®Æt ra trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc trong giai ®o¹n hiÖn nay.

Víi tinh thÇn ®ã, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu cã hÖ thèng vµ vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng t− t−ëng, nh÷ng tinh hoa cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt ®èi víi chóng ta hiÖn nay.

§¸p øng nhu cÇu häc tËp, nghiªn cøu lý luËn cña ®«ng ®¶o b¹n ®äc, ®Æc biÖt lµ cña çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, çc nhµ khoa häc, çc nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn çc tr−êng ®¹i häc, nh©n dÞp kû niÖm 135 n¨m ngµy sinh cña Vla®imia IlÝch Lªnin (22-4-1870 - 22-4-2005), Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n Bé s¸ch quý V. I. Lªnin - Toµn tËp gåm 55 tËp vµ 2 tËp Tra cøu.

Bé s¸ch V. I. Lªnin - Toµn tËp ra m¾t b¹n ®äc lÇn nµy ®−îc xuÊt b¶n theo ®óng nguyªn b¶n cña Bé V. I. Lªnin - Toµn tËp, tiÕng ViÖt, do Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi, hîp

t¸c víi Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸txc¬va, xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 70-80 thÕ kû XX.

* *

* TËp 17 gåm nh÷ng t¸c phÈm do V. I. Lªnin viÕt vµo thêi

gian tõ th¸ng Ba 1908 ®Õn th¸ng S¸u 1909. Néi dung tËp nµy ph¶n ¸nh cuéc ®Êu tranh cña Lªnin chèng chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa xÐt l¹i trong néi bé §¶ng vµ trªn tr−êng quèc tÕ, luËn chøng cho lËp tr−êng cña chñ nghÜa b«nsªvÝch vÒ vÊn ®Ò phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë çc n−íc thuéc ®Þa vµ phô thuéc, vÊn ®Ò ®Êu tranh chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ nguy c¬ chiÕn tranh ®Õ quèc.

Néi dung nh÷ng t¸c phÈm chÝnh trong tËp nµy ®−îc ph©n tÝch kh¸ toµn diÖn trong phÇn Lêi tùa in ë ®Çu s¸ch, do ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lªnin (Liªn X«) viÕt cho lÇn xuÊt b¶n b»ng tiÕng ViÖt.

PhÇn Phô lôc vµ çc B¶n chØ dÉn (víi nh÷ng sè trang t−¬ng øng cña phÇn néi dung trong tËp) ë cuèi s¸ch ®−îc tr×nh bµy hÕt søc khoa häc vµ chuÈn x¸c; ®©y lµ phÇn tra cøu rÊt bæ Ých, gãp phÇn lµm s¸ng tá nhiÒu vÊn ®Ò trong néi dung t¸c phÈm, gióp b¹n ®äc hiÓu s©u s¾c h¬n t− t−ëng cña V. I. Lªnin.

Chó thÝch cuèi trang b»ng dÊu (*) lµ cña V. I. Lªnin; Chó thÝch b»ng ch÷ sè ArËp (1)) lµ cña ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lªnin trùc thuéc Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn X« (tr−íc ®©y).

Hy väng Bé s¸ch sÏ lµ tµi liÖu nghiªn cøu vµ tham kh¶o bæ Ých cho b¹n ®äc.

Th¸ng 9 n¨m 2005 Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

VII

Lêi tùa

TËp 17 trong V. I. Lª-nin Toµn tËp gåm nh÷ng t¸c phÈm viÕt tõ th¸ng Ba 1908 ®Õn th¸ng S¸u 1909, trong thêi kú bän ph¶n ®éng Tr¨m ®en hoµnh hµnh ë Nga. C¨n cø vµo tÝnh chÊt nh÷ng vÊn ®Ò tr×nh bµy trong çc tr−íc t¸c cña tËp nµy th× nh÷ng tr−íc t¸c Êy cã liªn quan trùc tiÕp víi nh÷ng t¸c phÈm in trong tËp 16.

Trong nh÷ng n¨m nµy Lª-nin ®Êu tranh ®Ó duy tr× vµ cñng cè ®¶ng, tiÕp tôc tæng kÕt nh÷ng bµi häc cña cuéc çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt, ph©n tÝch lùc l−îng so s¸nh gi÷a çc giai cÊp, nghiªn cøu vÊn ®Ò ruéng ®Êt, x¸c ®Þnh nh÷ng nhiÖm vô vµ chÝnh s¸ch cña ®¶ng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn míi. Çc tr−íc t¸c in trong tËp nµy ph¶n ¸nh cuéc ®Êu tranh cña Lª-nin chèng chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa xÐt l¹i trong néi bé ®¶ng vµ trªn tr−êng quèc tÕ, luËn chøng cho lËp tr−êng cña chñ nghÜa b«n-sª-vÝch vÒ vÊn ®Ò phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë çc n−íc thuéc ®Þa vµ phô thuéc, vÒ vÊn ®Ò ®Êu tranh chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ nguy c¬ chiÕn tranh ®Õ quèc.

Lª-nin xuÊt ph¸t tõ chç nh÷ng nhiÖm vô kh¸ch quan cña cuéc çch m¹ng t− s¶n ë Nga vÉn ch−a ®−îc gi¶i quyÕt vµ v× thÕ cho nªn mét cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng míi lµ kh«ng sao tr¸nh khái. KÕ ho¹ch chiÕn l−îc cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch thùc hiÖn trong thêi kú çch m¹ng 1905 - 1907 vÉn cßn gi÷ nguyªn tÊt c¶ ý nghÜa cña nã. Trong çc bµi b¸o "VÒ "b¶n chÊt" cña cuéc çch m¹ng Nga", "VÒ viÖc

Lêi tùa VIII

®¸nh gi¸ cuéc çch m¹ng Nga", ""Xu h−íng t¶" cña giai cÊp t− s¶n vµ nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n", khi v¹ch ra tÝnh chÊt v« c¨n cø trong sù ®¸nh gi¸ cña nh÷ng ng−êi men-sª-vÝch vÒ tÝnh chÊt vµ ®éng lùc cña çch m¹ng Nga, Lª-nin nhÊn m¹nh r»ng b¸ quyÒn l·nh ®¹o cña giai cÊp v« s¶n trong cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n míi s¾p tíi lµ ®iÒu tÊt yÕu vµ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc. "§ît thø nhÊt cña cuéc çch m¹ng t− s¶n ë n−íc ta (n¨m 1905 - 1907), ― Ng−êi viÕt, ― ®· chøng minh mét çch kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc r»ng giai cÊp t− s¶n n−íc ta cã tÝnh chÊt hoµn toµn ng¶ nghiªng vµ ph¶n çch m¹ng, r»ng giai cÊp v« s¶n n−íc ta cã kh¶ n¨ng trë thµnh l·nh tô cña cuéc çch m¹ng th¾ng lîi, r»ng quÇn chóng n«ng d©n d©n chñ cã kh¶ n¨ng gióp giai cÊp v« s¶n ®−a cuéc çch m¹ng ®ã tíi th¾ng lîi" (tr. 507).

Lª-nin phª ph¸n kÞch liÖt s¸ch l−îc c¬ héi chñ nghÜa cña nh÷ng ng−êi men-sª-vÝch muèn giíi h¹n çch m¹ng trong nh÷ng khu«n khæ t− s¶n chËt hÑp, giao quyÒn l·nh ®¹o çch m¹ng vµo tay giai cÊp t− s¶n. Ng−êi chØ ra r»ng tiÕn tr×nh cña çch m¹ng Nga chøng thùc luËn ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c cho r»ng muèn b¶o ®¶m vµ cñng cè v÷ng ch¾c th¾ng lîi cña çch m¹ng t− s¶n th× cÇn ph¶i ®−a cuéc çch m¹ng ®ã ®i thËt xa h¬n nh÷ng môc tiªu trùc tiÕp, nh÷ng môc tiªu mang tÝnh chÊt t− s¶n cña nã. Lª-nin l¹i nhÊn m¹nh r»ng do tÝnh chÊt ph¶n çch m¹ng cña giai cÊp t− s¶n Nga nªn th¾ng lîi cña çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n ë Nga víi tÝnh çch lµ th¾ng lîi cña giai cÊp t− s¶n lµ ®iÒu kh«ng thÓ nµo cã ®−îc. ChØ khi nµo thiÕt lËp ®−îc nÒn chuyªn chÝnh d©n chñ - çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n vµ n«ng d©n th× míi thùc hiÖn ®−îc nh÷ng nhiÖm vô cña çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n vµ më ra kh¶ n¨ng chuyÓn biÕn çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n thµnh çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Giai cÊp c«ng nh©n ph¶i tiÕn hµnh mét chÝnh s¸ch ®éc lËp cña ®éi tiªn phong, cña ng−êi l·nh ®¹o çch m¹ng, ph¶i c« lËp ph¸i tù do vµ b¶o ®¶m mét sù liªn minh v÷ng

Lêi tùa

IX

ch¾c víi n«ng d©n, gi¶i tho¸t hä khái ¶nh h−ëng cña giai cÊp t− s¶n.

Trong thêi kú nµy Lª-nin rÊt chó ý tíi viÖc tiÕp tôc nghiªn cøu vµ luËn chøng cho c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng. Trong tËp nµy cã t¸c phÈm "VÊn ®Ò ruéng ®Êt ë Nga cuèi thÕ kû XIX", b¶n thuyÕt tr×nh "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña §¶ng d©n chñ - x· héi trong cuéc çch m¹ng ë Nga", çc bµi b¸o "P. Ma-xlèp trong c¬n ®iªn lo¹n", "Plª-kha-nèp vµ phe nhãm b¶o vÖ chñ nghÜa xÐt l¹i nh− thÕ nµo?", "Nh÷ng cuéc th¶o luËn vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt t¹i §u-ma III", trong ®ã Lª-nin b¶o vÖ vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn lý luËn m¸c-xÝt vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt.

Trong çc t¸c phÈm cña m×nh, Lª-nin ®· chØ râ tÝnh chÊt ®Þa chñ - t− s¶n cña cuéc c¶i çch ruéng ®Êt do Xt«-l−-pin ®−a ra nh»m ph¸ hñy c«ng x· n«ng d©n vµ t¹o ra ë n«ng th«n mét tÇng líp cu-l¾c ®«ng ®¶o lµm chç dùa v÷ng ch¾c cho chÕ ®é Nga hoµng trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i phong trµo çch m¹ng. Lª-nin nhËn ®Þnh chÝnh s¸ch nµy lµ mét b−íc chuyÓn cña chÕ ®é chuyªn chÕ Nga hoµng vÒ phÝa chñ nghÜa B«-na-p¸c-t¬ trong lÜnh vùc ruéng ®Êt, lµ sù ve v·n bän cu-l¾c. Dùa vµo nh÷ng ý kiÕn cña M¸c, Lª-nin ®−a ra mét ®Þnh nghÜa cã tÝnh chÊt kinh ®iÓn vÒ chñ nghÜa B«-na-p¸c-t¬. Lª-nin viÕt: thùc chÊt cña thuyÕt nµy lµ sù lùa chiÒu cña chÕ ®é qu©n chñ ®· mÊt ®i chç dùa thñ cùu tr−íc ®©y cña nã vµ lóc nµy buéc ph¶i "gi÷ thÕ th¨ng b»ng ®Ó khái bÞ sôp ®æ, ve v·n ®Ó cai trÞ, mua chuéc ®Ó lµm võa lßng, kÕt b¹n víi bän cÆn b· cña x· héi, víi bän ¨n c¾p vµ bÞp bîm c«ng khai ®Ó kh«ng ph¶i chØ dùa vµo l−ìi lª mµ ®øng v÷ng" (tr. 332).

Dùa trªn nhiÒu tµi liÖu thèng kª nãi râ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ - x· héi ë n«ng th«n, Lª-nin ®· chØ râ r»ng nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«, d−íi h×nh thøc çc ®¹i ®iÒn trang cña ®Þa chñ, chÕ ®é n«ng d©n së h÷u phÇn ruéng ®Êt ®−îc chia kiÓu trung cæ vµ chÕ ®é lao dÞch lµ nh÷ng trë ng¹i

Lêi tùa X

chñ yÕu ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt trong n−íc. Khi nªu râ vai trß cña phÇn ruéng ®Êt ®−îc chia trong nÒn kinh tÕ n«ng d©n ®· bÞ gi¶m xuèng, Lª-nin nhÊn m¹nh r»ng sù ph¸ vì chÕ ®é chiÕm h÷u ruéng ®Êt cò (cña ®Þa chñ còng nh− cña n«ng d©n) ®· trë thµnh mét ®iÒu tÊt yÕu tuyÖt ®èi vÒ mÆt kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn nh− vËy gi÷a çc giai cÊp vµ çc ®¶ng ph¸i diÔn ra mét cuéc ®Êu tranh, mét cuéc ®Êu tranh xoay quanh vÊn ®Ò h×nh thøc vµ ph−¬ng thøc ph¸ vì chÕ ®é chiÕm h÷u ruéng ®Êt cò: nªn tiÕn hµnh ph¸ vì theo kiÓu Xt«-l−-pin, tøc lµ duy tr× quyÒn chiÕm h÷u ruéng ®Êt cña ®Þa chñ vµ ®Ó cho bän cu-l¾c c−íp bãc c«ng x· cña n«ng d©n, hoÆc lµ tiÕn hµnh ph¸ vì b»ng con ®−êng çch m¹ng, tøc lµ thñ tiªu hoµn toµn quyÒn chiÕm h÷u ruéng ®Êt cña ®Þa chñ, xãa bá mäi ch−íng ng¹i kiÓu trung cæ.

Lª-nin luËn chøng mét çch toµn diÖn cho c−¬ng lÜnh b«n-sª-vÝch vÒ quèc h÷u hãa ruéng ®Êt, v¹ch ra ý nghÜa chÝnh trÞ vµ kinh tÕ cña c−¬ng lÜnh ®ã. LuËn ®iÓm sau ®©y cña Lª-nin lµ mét luËn ®iÓm cùc kú quan träng: ®Êu tranh ®Ó quèc h÷u hãa ruéng ®Êt lµ ®iÒu kiÖn tÊt yÕu cho th¾ng lîi hoµn toµn cña cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n ë Nga vµ sù chuyÓn biÕn cuéc çch m¹ng ®ã thµnh cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa.

Lª-nin xem xÐt çc c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - lËp hiÕn, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng vµ nh÷ng ng−êi men-sª-vÝch d−íi gãc ®é cña cuéc ®Êu tranh gi÷a hai con ®−êng ph¸t triÓn çc quan hÖ ruéng ®Êt ë Nga. Ng−êi nhÊn m¹nh r»ng vÒ thùc chÊt nh÷ng ng−êi d©n chñ - lËp hiÕn t¸n thµnh chÝnh s¸ch cña Xt«-l−-pin. Lª-nin kiªn quyÕt chèng l¹i nh÷ng quan ®iÓm c¬ héi chñ nghÜa cña ph¸i men-sª-vÝch (Ma-xlèp, v. v.) trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt. Trong mét sè tr−íc t¸c cña m×nh, Lª-nin chØ râ r»ng Ma-xlèp vµ nh÷ng ng−êi ñng hé Ma-xlèp ®øng trªn lËp tr−êng xÐt l¹i, hä b¸c bá lý luËn vÒ ®Þa t« tuyÖt ®èi

Lêi tùa

XI

cña M¸c vµ b¶o vÖ t− t−ëng t− s¶n gi¶ dèi vÒ çi gäi lµ "ruéng ®Êt ngµy cµng gi¶m mÇu mì". Ng−êi kÞch liÖt phª ph¸n Plª-kha-nèp, kÎ ®· bªnh vùc nh÷ng lêi lÏ xÐt l¹i cña Ma-xlèp. Lª-nin v¹ch trÇn tÝnh chÊt v« c¨n cø cña c−¬ng lÜnh men-sª-vÝch vÒ ®Þa ph−¬ng c«ng h÷u hãa ruéng ®Êt, Ng−êi gi¶i thÝch r»ng trong çch m¹ng t− s¶n, c−¬ng lÜnh ®ã lµ mét biÖn ph¸p ph¶n ®éng v× nã c¶n trë qu¸ tr×nh ― mét qu¸ tr×nh tÊt yÕu vµ kh«ng thÓ tr¸nh khái vÒ mÆt kinh tÕ ― thñ tiªu chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt kiÓu trung cæ, dÉn tíi chÕ ®é liªn bang vµ t×nh tr¹ng ph©n t¸n cña çc tØnh.

ViÖc bän men-sª-vÝch xa rêi chñ nghÜa M¸c trong çc vÊn ®Ò c−¬ng lÜnh vµ s¸ch l−îc cña ®¶ng nhÊt ®Þnh dÉn hä tíi chñ nghÜa c¬ héi c¶ trong nh÷ng vÊn ®Ò tæ chøc, trong nh÷ng vÊn ®Ò vÒ h×nh thøc tæ chøc vµ ph−¬ng thøc ho¹t ®éng cña ®¶ng trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng hoµnh hµnh. Ph¸i men-sª-vÝch tiÕp tôc s¸ch l−îc sai lÇm lµ ñng hé giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa, lËp khèi liªn minh víi bän d©n chñ - lËp hiÕn. Hä tõ bá mét çch nhôc nh· c−¬ng lÜnh çch m¹ng vµ nh÷ng khÈu hiÖu çch m¹ng cña ®¶ng, ra søc ho¹t ®éng nh»m chÊm døt c«ng t¸c çch m¹ng bÊt hîp ph¸p, vµ trªn thùc tÕ hä tiÕn hµnh viÖc thñ tiªu ®¶ng çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n. B»ng çch tõ bá nh÷ng truyÒn thèng çch m¹ng ph¸i men-sª-vÝch m−u toan tranh thñ chÝnh phñ Nga hoµng cho phÐp tån t¹i mét ®¶ng c«ng nh©n hîp ph¸p, theo chñ nghÜa c¶i l−¬ng.

Lª-nin ®· tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh kh«ng ®iÒu hßa vÒ mÆt t− t−ëng vµ tæ chøc chèng l¹i trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa ®ã trong §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Vµo nh÷ng n¨m 1908 - 1909, khi c− tró ë n−íc ngoµi, lóc ®Çu ë Gi¬-ne-v¬ råi sau ë Pa-ri, Lª-nin lu«n gi÷ mèi liªn l¹c hÕt søc chÆt chÏ víi çc tæ chøc ®¶ng ë Nga. V−ît qua nh÷ng khã kh¨n kh«ng l−êng ®−îc, tõ n−íc ngoµi Ng−êi ®· chØ ®¹o c«ng t¸c cña ®¶ng b«n-sª-vÝch. Trªn tê b¸o bÊt hîp ph¸p "Ng−êi v« s¶n" do Ng−êi biªn tËp, mµ thùc tÕ lµ c¬

Lêi tùa XII

quan trung −¬ng cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, ®· gi¶i thÝch réng r·i nh÷ng vÊn ®Ò ®Êu tranh trong néi bé ®¶ng. Trong çc bµi ®¨ng trªn tê "Ng−êi v« s¶n" Lª-nin ®· v¹ch trÇn b¶n chÊt chèng ®¶ng, c¬ héi chñ nghÜa cña ph¸i thñ tiªu, kÞch liÖt lªn ¸n ph¸i men-sª-vÝch vÒ viÖc hä ®· sa vµo "thãi ngu ngèc nghÞ tr−êng hÕt søc ti tiÖn", vÒ nh÷ng hµnh ®éng ph¶n béi cña hä chèng l¹i tæ chøc ®¶ng bÊt hîp ph¸p.

Héi nghÞ V toµn Nga cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga häp t¹i Pa-ri vµo cuèi th¸ng Ch¹p 1908 cã mét ý nghÜa to lín trong viÖc ®Êu tranh chèng ph¸i thñ tiªu. B¶n b¸o ço cña Lª-nin "VÒ t×nh h×nh hiÖn t¹i vµ vÒ nhiÖm vô cña ®¶ng" chiÕm vÞ trÝ trung t©m trong c«ng t¸c cña héi nghÞ. VÒ vÊn ®Ò nµy héi nghÞ ®· th«ng qua víi sù söa ®æi ®«i chót b¶n nghÞ quyÕt do Lª-nin ®−a ra (xem tËp nµy, tr. 399 - 403). NghÞ quyÕt cña héi nghÞ thõa nhËn mét trong nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu cña ®¶ng lµ ph¶i ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng hµnh ®éng ®i trÖch ra khái chñ nghÜa M¸c çch m¹ng vµ nh÷ng khÈu hiÖu çch m¹ng cña ®¶ng, chèng l¹i nh÷ng m−u toan thñ tiªu tæ chøc bÊt hîp ph¸p cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "ë mét sè phÇn tö trong ®¶ng do chÞu ¶nh h−ëng cña tho¸i trµo".

Trong khi ®Êu tranh chèng nh÷ng ng−êi men-sª-vÝch theo ph¸i thñ tiªu, Lª-nin ®ång thêi còng chèng c¶ chñ nghÜa c¬ héi "t¶ khuynh" trong ®¶ng, chèng çi gäi lµ chñ nghÜa triÖu håi. Che ®Ëy b»ng nh÷ng lêi lÏ çch m¹ng su«ng, ph¸i triÖu håi tuyªn bè r»ng trong ®iÒu kiÖn thÕ lùc ph¶n ®éng hoµnh hµnh th× ®¶ng chØ ®−îc tiÕn hµnh ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p th«i, ®ång thêi hä kªu gäi ®¶ng tõ bá viÖc sö dông nh÷ng h×nh thøc ho¹t ®éng hîp ph¸p vµ triÖu håi ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi trong §u-ma nhµ n−íc III vÒ.

Vµo th¸ng S¸u 1908, theo ®Ò nghÞ cña Lª-nin, trªn tê "Ng−êi v« s¶n" ®· b¾t ®Çu cuéc tranh luËn víi ph¸i triÖu håi vÒ vÊn ®Ò th¸i ®é ®èi víi §u-ma vµ ®¶ng ®oµn d©n

Lêi tùa

XIII

chñ - x· héi trong §u-ma. Tê b¸o ®· ®¨ng nh÷ng bµi tranh luËn cña ph¸i triÖu håi. §ång thêi tê b¸o còng ®¨ng nh÷ng bµi cña Lª-nin v¹ch râ lËp tr−êng cña ph¸i triÖu håi lµ sai lÇm vµ cã h¹i. Tê "Ng−êi v« s¶n" ®· ®¨ng nh÷ng bµi cña V. I. Lª-nin nh− "VÒ hai bøc th−", "VÒ bµi b¸o "VÒ nh÷ng vÊn ®Ò tr−íc m¾t"" vµ "Sù biÕm häa chñ nghÜa b«n-sª-vÝch". Trong t¸c phÈm "Sù biÕm häa chñ nghÜa b«n-sª-vÝch", Ng−êi phª ph¸n mét çch cÆn kÏ c−¬ng lÜnh hµnh ®éng cña ph¸i triÖu håi ë Pª-tÐc-bua ®−a ra trong thêi gian bÇu ®¹i biÓu ®i dù Héi nghÞ V toµn Nga cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Trong bµi nµy Lª-nin ®· chØ ra r»ng nh÷ng khÈu hiÖu "§¶ ®¶o tæ chøc hîp ph¸p", "§¶ ®¶o ®¶ng ®oµn hîp ph¸p trong §u-ma" cña ph¸i triÖu håi chØ cã lîi cho ph¸i thñ tiªu, nh÷ng kÎ rÊt h©n hoan ®−îc gi¶i tho¸t khái sù kiÓm so¸t cña ®¶ng. Trªn thùc tÕ, çi gäi lµ "tinh thÇn çch m¹ng" vµ "bÖnh t¶ khuynh" cña nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i triÖu håi chØ lµ biÓu hiÖn cña sù bèi rèi vµ bÊt lùc tr−íc mét c«ng t¸c khã kh¨n, tØ mØ vµ phøc t¹p do nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña thêi ®¹i ®Æt ra cho ®¶ng. Sù bèi rèi ®ã tr−íc nh÷ng khã kh¨n cña c«ng t¸c ®¶ng vµo nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng hoµnh hµnh ®· lµm cho nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i triÖu håi xÝch gÇn l¹i víi bän thñ tiªu. C¶ bän thñ tiªu, tøc lµ nh÷ng kÎ ®· c«ng khai kªu gäi tõ bá hoµn toµn c«ng t¸c ®¶ng bÊt hîp ph¸p, lÉn ph¸i triÖu håi tøc lµ nh÷ng kÎ phñ nhËn çc h×nh thøc liªn hÖ hîp ph¸p cña ®¶ng víi quÇn chóng vµ ®−a ®¶ng tíi chç bÌ ph¸i, ― ®Òu lµ mèi nguy c¬ nghiªm träng ®èi víi chÝnh b¶n th©n sù tån t¹i cña ®¶ng çch m¹ng m¸c-xÝt cña giai cÊp c«ng nh©n. ChÝnh v× thÕ Lª-nin ®· gäi nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i triÖu håi lµ "ph¸i thñ tiªu lén tr¸i". Khi v¹ch ra r»ng c¶ ph¸i thñ tiªu lÉn ph¸i triÖu håi ®Òu lµ biÓu hiÖn ¶nh h−ëng cña giai cÊp t− s¶n ®èi víi giai cÊp v« s¶n, Lª-nin ®· kªu gäi ®Êu tranh trªn hai trËn tuyÕn: chèng bän thñ tiªu thiªn h÷u vµ bän thñ tiªu thiªn t¶.

Lêi tùa XIV

Héi nghÞ V toµn Nga cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga sau khi lªn ¸n gay g¾t ph¸i thñ tiªu nh− mét trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa, ®ång thêi còng kiªn quyÕt ®o¹n tuyÖt c¶ víi ph¸i triÖu håi. Nh÷ng bµi ph¸t biÓu cña Lª-nin chèng nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i triÖu håi lµ mét tÊm g−¬ng s¸ng vÒ ®Êu tranh chèng chñ nghÜa gi¸o ®iÒu vµ chñ nghÜa bÌ ph¸i, chèng viÖc ¸p dông mét çch rËp khu«n nh÷ng khÈu hiÖu cò kh«ng cßn phï hîp víi bèi c¶nh lÞch sö míi.

Lª-nin coi nh÷ng nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ V toµn Nga cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga lµ mét b−íc ngoÆt trong sù ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng nh©n ë Nga tõ sau thÊt b¹i cña cuéc çch m¹ng 1905 - 1907. Sau cuéc héi nghÞ nµy Ng−êi ®· tæng kÕt c«ng t¸c cña héi nghÞ qua bµi "B−íc vµo con ®−êng ®óng", viÕt cho tê b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng. Lª-nin chØ ra r»ng, trªn c¬ së ph©n tÝch theo quan ®iÓm m¸c-xÝt nh÷ng mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a çc giai cÊp vµ chÝnh s¸ch cña chÕ ®é Nga hoµng, héi nghÞ ®· gi¶i quyÕt ®óng ®¾n nh÷ng vÊn ®Ò vÒ mèi quan hÖ gi÷a ho¹t ®éng hîp ph¸p vµ ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p cña ®¶ng, luËn chøng cho sù cÇn thiÕt ph¶i sö dông diÔn ®µn §u-ma, vµ ®−a ra nh÷ng chØ thÞ chØ ®¹o ho¹t ®éng cña ®¶ng ®oµn trong §u-ma. Lª-nin kªu gäi ®oµn kÕt ®¶ng vÒ mÆt t− t−ëng, cñng cè vÒ mÆt tæ chøc çc ®¶ng bé bÊt hîp ph¸p mµ ®øng ®Çu ph¶i lµ nh÷ng çn bé l·nh ®¹o xuÊt th©n tr−íc hÕt lµ tõ giai cÊp c«ng nh©n. Ng−êi chØ ra sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn c«ng t¸c cæ ®éng d©n chñ - x· héi mét çch toµn diÖn trong quÇn chóng. Nh»m môc ®Ých cñng cè ®¶ng bÊt hîp ph¸p, Lª-nin ®Ò nghÞ thµnh lËp çc chi bé ®¶ng tr−íc hÕt lµ ë çc xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp. NhiÖm vô cña çc chi bé ®¶ng vµ çc ban chÊp hµnh ®¶ng bé nµy lµ sö dông tÊt c¶ çc tæ chøc hîp ph¸p vµ nöa hîp ph¸p ®Ó gi÷ v÷ng mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi quÇn chóng nh»m ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña quÇn chóng, g¾n tõng vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt riªng biÖt víi nh÷ng nhiÖm vô

Lêi tùa

XV

chung cña giai cÊp v« s¶n, víi cuéc ®Êu tranh cho chñ nghÜa x· héi, b¶o ®¶m vai trß l·nh ®¹o cña ®¶ng trong tÊt c¶ çc tæ chøc hîp ph¸p cña giai cÊp v« s¶n.

Çc nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ V toµn Nga cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga còng ®−îc Lª-nin nãi râ trong bøc th− "Göi Ban l·nh ®¹o §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi §øc", trong ®ã Ng−êi ®· thay mÆt Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng bµy tá sù ph¶n ®èi viÖc xuyªn t¹c nh÷ng nghÞ quyÕt cña héi nghÞ nµy trªn b¸o "Vorw@rts", C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. Nh÷ng l·nh tô c¬ héi chñ nghÜa cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ cña Quèc tÕ II th−êng xuyªn ñng hé ph¸i men-sª-vÝch, cho hä sö dông réng r·i b¸o chÝ cña m×nh ®Ó ®¶ kÝch vu khèng nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch.

Trong mét lo¹t t¸c phÈm in trong tËp nµy, Lª-nin ®· phª ph¸n lý luËn vµ s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa c¬ héi trong Quèc tÕ II. Trong sè nh÷ng t¸c phÈm ®ã, bµi "Chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa xÐt l¹i" chiÕm vÞ trÝ quan träng nhÊt; bµi nµy tiªu biÓu cho cuéc ®Êu tranh cña Lª-nin chèng chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa xÐt l¹i trªn vò ®µi quèc tÕ. Lª-nin viÕt t¸c phÈm nµy vµo nöa cuèi th¸ng Ba 1908 ®Ó ®−a vµo v¨n tËp "Çc M¸c (1818 - 1883)", xuÊt b¶n nh©n dÞp 25 n¨m ngµy M¸c mÊt. §iÒu quan träng lµ Lª-nin ®· lÊy chÝnh nh÷ng vÊn ®Ò ®Êu tranh víi chñ nghÜa xÐt l¹i ®Ó lµm ®Ò tµi cho bµi b¸o viÕt cho v¨n tËp nµy, v× Ng−êi cho r»ng trong thêi kú nµy ®ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt.

Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa M¸c, viÖc truyÒn b¸ vµ cñng cè nh÷ng t− t−ëng cña chñ nghÜa M¸c trong giai cÊp c«ng nh©n, Lª-nin viÕt, nhÊt ®Þnh sÏ lµm cho tÊt c¶ nh÷ng häc thuyÕt thï ®Þch víi chñ nghÜa M¸c ph¶i t¨ng c−êng ®¶ kÝch chñ nghÜa M¸c. Chñ nghÜa M¸c bÞ tÊn c«ng tõ hai phÝa: cïng víi nh÷ng cuéc tÊn c«ng trùc tiÕp cña khoa häc t− s¶n chÝnh thøc, mét nÒn khoa häc ®· tõng uæng c«ng t×m

Lêi tùa XVI

çch b¸c bá vµ thñ tiªu chñ nghÜa M¸c, cßn cã nh÷ng h×nh thøc ®Êu tranh ngÊm ngÇm mµ nh÷ng phÇn tö xÐt l¹i ®ang ¸p dông. Nguy c¬ cña chñ nghÜa xÐt l¹i lµ ë chç nã m−u toan ph¸ ho¹i chñ nghÜa M¸c tõ bªn trong, m−în cí söa ®æi vµ xem xÐt l¹i häc thuyÕt cña C. M¸c. Lª-nin bãc trÇn b¶n chÊt cña nh÷ng quan ®iÓm xÐt l¹i vµ chØ ra r»ng nh÷ng "t×m tßi" cña bän xÐt l¹i vÒ mÆt lý luËn lµ sù l¾p l¹i nh÷ng gi¸o ®iÒu cò rÝch, lçi thêi cña hÖ t− t−ëng t− s¶n, r»ng vÒ thùc chÊt chñ nghÜa xÐt l¹i lµ mét biÕn d¹ng cña nh÷ng quan ®iÓm t− s¶n - tù do chñ nghÜa.

Lª-nin nhÊn m¹nh r»ng chñ nghÜa xÐt l¹i h−íng nh÷ng ®ßn tÊn c«ng cña hä kh«ng ph¶i vµo mét sè luËn ®iÓm riªng biÖt cña chñ nghÜa M¸c, mµ lµ muèn xÐt l¹i tÊt c¶ çc mÆt cña chñ nghÜa M¸c nh− triÕt häc, kinh tÕ chÝnh trÞ häc vµ chñ nghÜa x· héi khoa häc. Trong lÜnh vùc triÕt häc bän theo chñ nghÜa xÐt l¹i lÕt theo ®u«i "khoa häc" t− s¶n, phñ nhËn chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ thay thÕ biÖn chøng çch m¹ng b»ng "sù tiÕn hãa gi¶n ®¬n (vµ yªn lÆng)", cßn chñ nghÜa duy vËt th× thay b»ng chñ nghÜa duy t©m chñ quan.

Nh÷ng lý thuyÕt kinh tÕ cña bän xÐt l¹i, ®Æc biÖt lµ nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh cña chóng nãi r»ng çc cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ d−êng nh− ®· ®i vµo qu¸ khø, lµ hoµn toµn kh«ng cã c¨n cø. B¶n th©n cuéc sèng ®· hoµn toµn b¸c bá nh÷ng lËp luËn cña bän xÐt l¹i cho r»ng çc cuéc khñng ho¶ng ®· biÕn mÊt. "H×nh thøc, sù kÕ tôc, bé mÆt cña mét sè cuéc khñng ho¶ng ®· thay ®æi, ― Lª-nin viÕt, ― nh−ng khñng ho¶ng vÉn lµ bé phËn cÊu thµnh kh«ng thÓ tr¸nh khái cña chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa" (tr. 25). Lª-nin nªu lªn nh÷ng hiÖn t−îng míi trong nÒn kinh tÕ cña x· héi t− b¶n chñ nghÜa, ®Æc tr−ng cho thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa: c«ng nghiÖp ®−îc thèng nhÊt l¹i thµnh nh÷ng çc-ten vµ t¬-rít, ®ång thêi t×nh tr¹ng v« chÝnh phñ trong s¶n xuÊt t¨ng lªn, møc sèng cña ng−êi lao ®éng gi¶m xuèng vµ ¸ch ¸p bøc cña t− b¶n t¨ng lªn. Ng−êi phª ph¸n nh÷ng "lý luËn" cña

Lêi tùa

XVII

bän xÐt l¹i cho r»ng trong ®iÒu kiÖn d©n chñ t− s¶n çc m©u thuÉn giai cÊp vµ cuéc ®Êu tranh giai cÊp sÏ dÞu ®i. B»ng nh÷ng sù kiÖn lÞch sö, Ng−êi chøng minh r»ng chÕ ®é ®¹i nghÞ t− s¶n kh«ng lo¹i trõ ®−îc "nh÷ng cuéc khñng ho¶ng vµ nh÷ng cuéc çch m¹ng chÝnh trÞ".

Thùc chÊt cña chñ nghÜa xÐt l¹i ― ®ã lµ sù tõ bá môc tiªu cuèi cïng cña giai cÊp c«ng nh©n, tõ bá cuéc ®Êu tranh giµnh th¾ng lîi cho chñ nghÜa x· héi. Nh÷ng kÎ theo chñ nghÜa xÐt l¹i hy sinh nh÷ng lîi Ých c¬ b¶n cña giai cÊp v« s¶n v× nh÷ng çi lîi phï du h− ¶o. Chñ nghÜa xÐt l¹i lµ mét hiÖn t−îng quèc tÕ, cã nh÷ng gèc rÔ giai cÊp s©u xa trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa, cho nªn nhiÖm vô cña ®¶ng, ― Lª-nin d¹y, ― lµ ph¶i tiÕn hµnh ®Êu tranh mét çch th−êng xuyªn, cã hÖ thèng vµ ngoan c−êng chèng l¹i sù truyÒn b¸ chñ nghÜa xÐt l¹i trong phong trµo c«ng nh©n. Nh×n thÊy tr−íc cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa xÐt l¹i sÏ trë nªn gay g¾t thªm tïy theo møc ®é çc vÞ trÝ cña chñ nghÜa céng s¶n khoa häc ®−îc t¨ng c−êng thªm, Lª-nin tiªn ®o¸n r»ng chñ nghÜa M¸c nhÊt ®Þnh sÏ chiÕn th¾ng chñ nghÜa xÐt l¹i. Nh÷ng lêi kÕt luËn cña luËn v¨n næi tiÕng nµy ®· tiªn tri: "Cuéc ®Êu tranh t− t−ëng cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng chèng chñ nghÜa xÐt l¹i håi cuèi thÕ kû XIX chØ lµ b−íc ®Çu cña nh÷ng cuéc chiÕn ®Êu çch m¹ng lín lao cña giai cÊp v« s¶n ®ang tiÕn tíi th¾ng lîi hoµn toµn cña sù nghiÖp cña m×nh, bÊt chÊp tÊt c¶ nh÷ng sù do dù vµ yÕu hÌn cña nh÷ng phÇn tö tiÓu t− s¶n" (tr. 30).

Bµi "Chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa xÐt l¹i" cña Lª-nin cã ý nghÜa cÊp b¸ch trong cuéc ®Êu tranh cña phong trµo céng s¶n quèc tÕ chèng chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ chñ nghÜa xÐt l¹i hiÖn ®¹i. Nh÷ng luËn ®iÓm cña bµi b¸o ®ã vÒ chñ nghÜa xÐt l¹i nh− lµ biÓu hiÖn cña ¶nh h−ëng t− s¶n ®èi víi giai cÊp v« s¶n, vÒ nguån gèc giai cÊp cña chñ nghÜa xÐt l¹i, vÒ tÝnh chÊt quèc tÕ cña nã, vÒ nh÷ng ph−¬ng ph¸p mµ chñ nghÜa xÐt l¹i ¸p dông ®Ó chèng l¹i chñ nghÜa M¸c

Lêi tùa XVIII

çch m¹ng, ― nh÷ng luËn ®iÓm Êy gióp chóng ta nhËn biÕt ®−îc râ rµng h¬n thùc chÊt cña chñ nghÜa xÐt l¹i hiÖn ®¹i vµ nh÷ng h×nh thøc ho¹t ®éng chia rÏ cña nã trong phong trµo céng s¶n.

Bµi "Chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa xÐt l¹i" lµ lêi ph¸t biÓu ®Çu tiªn cña Lª-nin trªn b¸o chÝ chèng l¹i bän Ma-kh¬ ë n−íc Nga vµ nh÷ng kÎ theo thuyÕt t¹o thÇn. Tr¶ lêi ®Ò nghÞ cña Goãc-ki lµ kh«ng nªn ph¸t biÓu c«ng khai chèng l¹i B«-g®a-nèp, Ba-da-rèp vµ Lu-na-ts¸c-xki, Lª-nin viÕt: "DÜ nhiªn ®ång chÝ cÇn hiÓu vµ sÏ hiÓu r»ng khi mét ®¶ng viªn ®· thÊy râ mét häc thuyÕt nµo ®ã lµ hoµn toµn sai tr¸i vµ cã h¹i th× ng−êi ®¶ng viªn Êy ph¶i ph¶n ®èi häc thuyÕt ®ã. T«i sÏ ch¼ng lªn tiÕng, nÕu nh− t«i hoµn toµn kh«ng tin (t«i cµng ®äc nh÷ng nguyªn b¶n t¸c phÈm cña Ba-da-rèp, B«-g®a-nèp vµ bÌ lò th× t«i cµng tin) r»ng cuèn s¸ch cña hä lµ v« lý, cã h¹i, tÇm th−êng, cã tÝnh chÊt hoµn toµn ngu d©n kiÓu thÇy tu, tõ ®Çu ®Õn cuèi, tõ ngän ®Õn gèc, ®Õn Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 47, tr. 151). Khi th«ng b¸o cho Goãc-ki biÕt ®· göi bµi ®i ®Ó ®¨ng, Lª-nin gäi bµi b¸o ®ã lµ "lêi tuyªn chiÕn chÝnh thøc" víi nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa xÐt l¹i.

Trong phÇn chó thÝch cña bµi "Chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa xÐt l¹i", Lª-nin tuyªn bè r»ng trong thêi gian s¾p tíi, trong mét sè bµi b¸o hoÆc mét cuèn s¸ch riªng, Ng−êi sÏ phª ph¸n cÆn kÏ nh÷ng quan ®iÓm triÕt häc cña B«-g®a-nèp, Ba-da-rèp vµ nh÷ng phÇn tö xÐt l¹i kh¸c. Lª-nin ®· thùc hiÖn ý ®Þnh ®ã trong cuèn s¸ch "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n"; cuèn s¸ch nµy lµ mÉu mùc s¸ng ngêi vÒ ®Êu tranh kh«ng ®iÒu hßa chèng nh÷ng kÎ thï cña triÕt häc m¸c-xÝt, lµ mÉu mùc cña tÝnh ®¶ng b«n-sª-vÝch vµ lµ mét ®ãng gãp xuÊt s¾c vµo triÕt häc m¸c-xÝt.

Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng hoµnh hµnh, Lª-nin rÊt chó ý tíi vÊn ®Ò th¸i ®é cña ®¶ng ®èi víi t«n gi¸o, cho

Lêi tùa

XIX

r»ng ®ã lµ mét vÊn ®Ò cùc kú quan träng vµ bøc thiÕt. Nh÷ng giíi ph¶n ®éng cè g¾ng lµm cho t«n gi¸o ho¹t ®éng s«i næi lªn, hä trï tÝnh dïng viÖc truyÒn gi¸o ®Ó l«i kÐo quÇn chóng nh©n d©n ra khái cuéc ®Êu tranh çch m¹ng, sö dông t− t−ëng t«n gi¸o ®Ó cñng cè chÕ ®é Nga hoµng vµ chÕ ®é ®Þa chñ - t− s¶n.

Trong çc bµi "VÒ th¸i ®é cña ®¶ng c«ng nh©n ®èi víi t«n gi¸o", "Th¸i ®é cña çc giai cÊp vµ cña çc ®¶ng ph¸i ®èi víi t«n gi¸o vµ gi¸o héi", Lª-nin ®· nªu ra nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña thuyÕt v« thÇn cña giai cÊp v« s¶n. Ng−êi chØ ra r»ng luËn ®iÓm cña M¸c "t«n gi¸o lµ thuèc phiÖn ®èi víi nh©n d©n" lµ hßn ®¸ t¶ng cña toµn bé thÕ giíi quan m¸c-xÝt vÒ vÊn ®Ò t«n gi¸o. V¹ch trÇn nh÷ng gèc rÔ x· héi cña t«n gi¸o, Lª-nin chØ ra r»ng kh«ng nªn ®em cuéc ®Êu tranh víi t«n gi¸o quy l¹i thµnh mét sù thuyÕt gi¸o trõu t−îng vÒ mÆt t− t−ëng, r»ng ph¶i g¾n liÒn cuéc ®Êu tranh ®ã víi thùc tiÔn cô thÓ cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp ®ang dÉn tíi chç lo¹i trõ nh÷ng gèc rÔ x· héi cña t«n gi¸o.

Chó ý tíi nh÷ng bµi häc ®Êu tranh chèng t«n gi¸o trong phong trµo x· héi chñ nghÜa, Lª-nin ph¶n ®èi hai kiÓu xa rêi çc nguyªn t¾c cña thuyÕt v« thÇn cña giai cÊp v« s¶n. Ng−êi phª ph¸n nh÷ng kÎ ba hoa "t¶ khuynh" muèn thay thÕ sù tuyªn truyÒn thuyÕt v« thÇn mét çch cã hÖ thèng vµ viÖc b¶o vÖ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng b»ng nh÷ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh nh»m chèng l¹i nhµ thê vµ çc tÝn ®å. Lª-nin chøng gi¶i r»ng sù tuyªn chiÕn nh− vËy ®èi víi t«n gi¸o vµ viÖc dùa vµo çc ®¹o luËt ®Ó ng¨n cÊm t«n gi¸o chØ cã thÓ lµm cho t«n gi¸o ®−îc t¨ng c−êng vµ lµm c¶n trë cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n. §ång thêi, Lª-nin còng c«ng kÝch kÞch liÖt nh÷ng sù xuyªn t¹c cña bän c¬ héi ®èi víi çc nguyªn t¾c cña thuyÕt v« thÇn cña giai cÊp v« s¶n, khi bän chóng ®em thay thÕ luËn ®iÓm cña M¸c cho r»ng t«n gi¸o ph¶i lµ c«ng viÖc riªng ®èi víi nhµ n−íc b»ng nh÷ng lêi lÏ xÐt l¹i nãi r»ng t«n gi¸o lµ c«ng viÖc riªng

Lêi tùa XX

®èi víi tõng ®¶ng viªn còng nh− ®èi víi toµn ®¶ng nãi chung. Mét lËp tr−êng nh− vËy sÏ dÉn tíi chç ®iÒu hßa víi t«n gi¸o vµ nhµ thê, ®iÒu nµy hoµn toµn m©u thuÉn víi thÕ giíi quan m¸c-xÝt.

Trong bµi "VÒ th¸i ®é cña ®¶ng c«ng nh©n ®èi víi t«n gi¸o", Lª-nin phª ph¸n kÞch liÖt thuyÕt t¹o thÇn. Lª-nin nhÊn m¹nh r»ng ¡ng-ghen ®· tr¸ch cø Ph¬-b¸ch ë chç «ng ta ®Êu tranh víi t«n gi¸o kh«ng ph¶i ®Ó thñ tiªu t«n gi¸o mµ lµ ®Ó ®æi míi t«n gi¸o, ®Ó x©y dùng mét thø t«n gi¸o míi, Ng−êi phª ph¸n thuyÕt t¹o thÇn cña Lu-na-ts¸c-xki vµ chØ ra r»ng lêi kh¼ng ®Þnh cña Lu-na-ts¸c-xki "chñ nghÜa x· héi lµ t«n gi¸o" lµ mét h×nh thøc qu¸ ®é tõ chñ nghÜa x· héi chuyÓn sang t«n gi¸o. Çc t¸c phÈm nãi trªn cña V. I. Lª-nin ®· ph¸t triÓn nh÷ng c¬ së lý luËn cña thuyÕt v« thÇn m¸c-xÝt vµ chÝnh s¸ch cña ®¶ng ®èi víi t«n gi¸o vµ nhµ thê.

Bµi "LÐp T«n-xt«i, tÊm g−¬ng ph¶n chiÕu çch m¹ng Nga" chiÕm mét vÞ trÝ ®Æc biÖt. T¸c phÈm nµy viÕt vµo dÞp kû niÖm 80 n¨m ngµy sinh cña L. N. T«n-xt«i vµ cã mét ý nghÜa v« cïng to lín. Bµi cña Lª-nin nh»m tr−íc hÕt ph¶n ®èi giíi b¸o chÝ chÝnh thøc tr−íc ®©y ®· tõng lµm cho nhµ v¨n ph¶i khã chÞu, nh−ng trong lÔ kû niÖm ngµy sinh cña «ng th× l¹i t¸n d−¬ng hÕt lêi, "®Ó gi÷ g×n lÔ ®é tr−íc ch©u ¢u"; nh»m ph¶n ®èi nh÷ng nhµ nghiªn cøu v¨n häc vµ nh÷ng chÝnh kh¸ch cña giai cÊp t− s¶n - tù do chñ nghÜa ®· gi¶ nh©n gi¶ nghÜa ca ngîi T«n-xt«i lµ mét "con ng−êi vÜ ®¹i ®i t×m Th−îng ®Õ". V¹ch trÇn sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cña nh÷ng lêi t¸n tông ®ã, Lª-nin chØ râ nh÷ng g× lµ thiªn tµi thùc sù, vÜ ®¹i thùc sù trong sù s¸ng t¸c cña T«n-xt«i. Lª-nin coi «ng lµ mét nghÖ sÜ thiªn tµi ch¼ng nh÷ng ®· t¹o nªn nh÷ng bøc tranh v« song vÒ cuéc sèng n−íc Nga mµ cßn x©y dùng ®−îc nh÷ng t¸c phÈm kiÖt xuÊt cña nÒn v¨n häc thÕ giíi. Lª-nin xem xÐt nh÷ng t¸c phÈm cña T«n-xt«i trong mèi liªn hÖ trùc tiÕp víi nh÷ng nhiÖm vô

Lêi tùa

XXI

cña çch m¹ng Nga. Lª-nin nªu lªn sù ph¶n ®èi ch©n thùc cña nhµ v¨n chèng l¹i nh÷ng ®iÒu dèi tr¸ vµ gi¶ dèi cña x· héi ®−¬ng thêi, phª ph¸n kh«ng th−¬ng tiÕc sù bãc lét cña chñ nghÜa t− b¶n, v¹ch trÇn nh÷ng hµnh ®éng b¹o ng−îc cña chÝnh quyÒn; Ng−êi nhÊn m¹nh chñ nghÜa hiÖn thùc cùc kú s¸ng suèt cña T«n-xt«i, mét thø chñ nghÜa hiÖn thùc ®· lét mÆt n¹ hÕt thÈy mäi hiÖn t−îng xÊu xa. "T«n-xt«i vÜ ®¹i, ― Lª-nin viÕt, ― lµ ë chç «ng ®· nãi lªn ®−îc nh÷ng t− t−ëng vµ nh÷ng t©m tr¹ng ®· h×nh thµnh trong hµng triÖu n«ng d©n Nga khi b¾t ®Çu cuéc çch m¹ng t− s¶n Nga. T«n-xt«i ®éc ®¸o, v× toµn bé quan ®iÓm cña «ng, nh×n chung, ®· diÔn ®¹t chÝnh nh÷ng ®Æc ®iÓm cña cuéc çch m¹ng cña chóng ta, lµ mét cuéc çch m¹ng t− s¶n n«ng d©n" (tr. 254).

§ång thêi Lª-nin còng v¹ch ra nh÷ng m©u thuÉn trong çc quan ®iÓm, häc thuyÕt vµ t¸c phÈm cña T«n-xt«i vµ chøng minh r»ng nh÷ng m©u thuÉn ®ã lµ sù ph¶n ¸nh nh÷ng ®iÒu kiÖn cña ®êi sèng n−íc Nga vµo 30 n¨m cuèi cña thÕ kû XIX. Lª-nin ®¸nh gi¸ cao tµi n¨ng vÜ ®¹i cña nhµ v¨n, nh−ng còng v¹ch ra nh÷ng nh−îc ®iÓm trong thÕ giíi quan cña «ng muèn "®em thay thÕ nh÷ng gi¸o tr−ëng lµm c«ng chøc cho nhµ n−íc b»ng nh÷ng gi¸o tr−ëng cã ®øc tin", thay thÕ cuéc ®Êu tranh tÝch cùc chèng nh÷ng ®iÒu ¸c trong x· héi b»ng lêi kªu gäi yÕu ít lµ h·y tù tu d−ìng ®¹o ®øc vµ b»ng sù thuyÕt gi¸o "kh«ng nªn dïng b¹o lùc chèng l¹i ®iÒu ¸c". Lª-nin chÕ giÔu nh÷ng ng−êi Nga vµ nh÷ng ng−êi n−íc ngoµi theo chñ nghÜa T«n-xt«i ®· t×m çch biÕn nh÷ng khÝa c¹nh yÕu nhÊt, l¹c hËu nhÊt cña çc quan ®iÓm cña T«n-xt«i thµnh gi¸o lý.

Bµi viÕt cña Lª-nin "LÐp T«n-xt«i, tÊm g−¬ng ph¶n chiÕu çch m¹ng Nga" lµ mÉu mùc cña sù ph©n tÝch s©u s¾c vÒ mÆt x· héi b¶n chÊt cña v¨n häc vµ quan ®iÓm cña ®¶ng ®èi víi v¨n häc.

Nh÷ng tr−íc t¸c cña Lª-nin vÒ çc vÊn ®Ò chÝnh trÞ quèc

Lêi tùa XXII

tÕ vµ phong trµo gi¶i phãng d©n téc cña nh©n d©n çc n−íc thuéc ®Þa vµ phô thuéc, cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng. Trong çc bµi "Nh÷ng chÊt dÔ ch¸y trªn tr−êng chÝnh trÞ thÕ giíi", "Chñ nghÜa qu©n phiÖt hiÕu chiÕn vµ s¸ch l−îc chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt cña §¶ng d©n chñ - x· héi", "Mét cuéc biÓu t×nh v× hßa b×nh cña c«ng nh©n Anh vµ §øc", "Nh÷ng sù biÕn ë vïng Ban-c¨ng vµ ë Ba-t−", "Phiªn häp cña Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa", Lª-nin lµm s¸ng tá nh÷ng sù kiÖn tèi quan träng trong sinh ho¹t quèc tÕ vµ x¸c ®Þnh s¸ch l−îc cña §¶ng d©n chñ - x· héi trong cuéc ®Êu tranh chèng chÝnh s¸ch thùc d©n vµ ¸ch ¸p bøc d©n téc, chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ nguy c¬ chiÕn tranh.

V. I. Lª-nin rÊt chó ý tíi viÖc bãc trÇn chÝnh s¸ch ®Õ quèc ¨n c−íp cña bän thùc d©n ch©u ¢u trªn ®Êt ch©u ¸. LÊy thÝ dô viÖc bän thùc d©n ®µn ¸p cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc ë Ba-t−, Ên-®é vµ nh÷ng n−íc kh¸c, Lª-nin chØ râ r»ng "nh÷ng "nhµ ho¹t ®éng" chÝnh trÞ "v¨n minh" nhÊt ë ch©u ¢u vµ ®· qua nh÷ng tr−êng cao cÊp nhÊt cña chñ nghÜa lËp hiÕn biÕn thµnh nh÷ng thó d÷ nh− thÕ nµo khi t×nh h×nh ®i tíi chç thøc tØnh cuéc ®Êu tranh cña quÇn chóng chèng l¹i t− b¶n vµ chèng l¹i chÕ ®é thuéc ®Þa t− b¶n chñ nghÜa, tøc lµ chÕ ®é n« dÞch, c−íp bãc vµ b¹o lùc" (tr. 212). Lª-nin nhÊn m¹nh r»ng kh«ng mét lêi lÏ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa nµo, kh«ng mét m¸nh khãe ngo¹i giao x¶o tr¸ nµo cã thÓ che giÊu ®−îc sù liªn minh ph¶n çch m¹ng cña nh÷ng n−íc gäi lµ v¨n minh chèng l¹i çc d©n téc bÞ ¸p bøc ë ch©u ¸ ®ang khao kh¸t tù do. Ng−êi viÕt r»ng cÇn ph¶i lét mÆt n¹ cña bän ®¹o ®øc gi¶ t− s¶n, v¹ch trÇn tr−íc qu¶ng ®¹i quÇn chóng nh©n d©n tÝnh chÊt ph¶n ®éng cña çc chÝnh phñ t− s¶n v× lo sî cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n trªn ®Êt n−íc m×nh nªn ®· ®ãng vai trß tªn sen ®Çm ®èi víi çch m¹ng ë ch©u ¸. Trong çc bµi viÕt cña m×nh, Lª-nin v¹ch trÇn ©m m−u cña çc

Lêi tùa

XXIII

c−êng quèc thùc d©n nh»m ®µn ¸p çc cuéc çch m¹ng ë ph−¬ng §«ng, tiÕp tôc viÖc c−íp bãc thuéc ®Þa vµ x©m chiÕm l·nh thæ.

Lª-nin vui mõng nªu lªn nh÷ng th¾ng lîi cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë Ba-t−, Thæ-nhÜ-kú, Ên-®é, Trung-quèc. Lª-nin coi cuéc ®Êu tranh cña çc n−íc thuéc ®Þa vµ phô thuéc ®Ó tù gi¶i phãng m×nh lµ mét bé phËn cña phong trµo çch m¹ng thÕ giíi. Lª-nin tuyªn bè nhiÖm vô trùc tiÕp cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ lµ ®Êu tranh chèng l¹i mäi ¸ch thùc d©n vµ chÝnh s¸ch thùc d©n. "§¶ ®¶o mäi chÝnh s¸ch thuéc ®Þa, ®¶ ®¶o toµn bé chÝnh s¸ch can thiÖp! §¶ ®¶o mäi cuéc ®Êu tranh do bän t− b¶n tiÕn hµnh nh»m th«n tÝnh ®Êt ®ai cña n−íc kh¸c, n« dÞch nh©n d©n çc n−íc kh¸c, nh»m ®o¹t ®−îc nh÷ng ®Æc quyÒn ®Æc lîi míi vµ nh÷ng thÞ tr−êng míi, nh»m kiÓm so¸t nh÷ng eo biÓn, v.v.!" (tr. 280).

Lª-nin phª ph¸n kÞch liÖt bän c¬ héi chñ nghÜa Hµ-lan vµ §øc, chóng m−u toan lÊy chÝnh s¸ch thùc hiÖn nh÷ng c¶i çch t− s¶n ë çc thuéc ®Þa ®Ó thay thÕ cho cuéc ®Êu tranh chèng sù c−íp bãc thuéc ®Þa, trªn thùc tÕ chóng ®· ®øng trªn lËp tr−êng duy tr× vµ b¶o vÖ chÝnh s¸ch thùc d©n cña çc nhµ n−íc t− s¶n. Bän theo chñ nghÜa c¬ héi kh«ng quan t©m tíi cuéc ®Êu tranh cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi chèng chÝnh s¸ch thùc d©n, tíi viÖc cæ ®éng trong quÇn chóng chèng l¹i sù c−íp bãc thuéc ®Þa, tíi viÖc thøc tØnh tinh thÇn chèng ®èi vµ kh¸ng cù cña quÇn chóng bÞ ¸p bøc ë çc thuéc ®Þa, mµ chØ tËp trung chó ý vµo nh÷ng cuéc "c¶i çch" nÕp sèng ë thuéc ®Þa "d−íi nh÷ng trËt tù nhÊt ®Þnh".

TÊt c¶ nh÷ng luËn ®iÓm ®ã cña Lª-nin cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, khi mµ hÖ thèng thuéc ®Þa cña chñ nghÜa ®Õ quèc ®ang sôp ®æ d−íi nh÷ng ®ßn tÊn c«ng cña çc phong trµo gi¶i phãng d©n téc ®−îc çc n−íc x· héi chñ nghÜa, giai cÊp c«ng nh©n thÕ giíi vµ mäi

Lêi tùa XXIV

lùc l−îng tiÕn bé ñng hé, khi mµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng nhÊt cña thêi ®¹i chóng ta lµ ®Êu tranh ®Ó hoµn toµn thñ tiªu thËt nhanh, ë kh¾p mäi n¬i chñ nghÜa thùc d©n d−íi mäi h×nh thøc vµ biÓu hiÖn cña nã.

Trong çc bµi viÕt vÒ t×nh h×nh quèc tÕ, Lª-nin v¹ch ra mét sè nÐt quan träng ®Æc tr−ng cho thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa. Ng−êi nªu râ cuéc ®Êu tranh ngµy thªm gay g¾t cña giai cÊp v« s¶n chèng giai cÊp t− s¶n ë tÊt c¶ çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn, viÖc ®Èy m¹nh çc phong trµo quÇn chóng nh©n d©n chèng l¹i çc t¬-rít, viÖc kÕt hîp cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n ë çc n−íc ch©u ¢u víi phong trµo gi¶i phãng d©n téc cña çc d©n téc ch©u ¸ vµ mét sè nh©n tè kh¸c chuÈn bÞ ®iÒu kiÖn cho sù th¾ng lîi cña çch m¹ng x· héi chñ nghÜa.

"Nh÷ng chÊt dÔ ch¸y, ― V. I. Lª-nin viÕt, ― ®· chÊt ®èng l¹i nhanh chãng ë tÊt c¶ çc n−íc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi, ®¸m ch¸y râ rµng lµ ®ang lan ®Õn phÇn lín çc n−íc ch©u ¸ h«m qua h·y cßn trong giÊc ngñ mª man ®Õn nçi tuyÖt ®èi kh«ng thÓ tr¸nh khái ®−îc t×nh h×nh lµ ho¹t ®éng ph¶n ®éng cña giai cÊp t− s¶n quèc tÕ t¨ng lªn vµ çch m¹ng trong mçi n−íc riªng biÖt gay g¾t h¬n" (tr. 221).

Khi nªu lªn sù lín m¹nh cña phong trµo çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n, Lª-nin nhÊn m¹nh r»ng phong trµo ®ã kh«ng thÓ diÔn ra ®ång ®Òu vµ d−íi nh÷ng h×nh thøc gièng nhau ë tÊt c¶ çc n−íc. Sù kh¸c biÖt vÒ ®iÒu kiÖn lÞch sö, chÕ ®é chÝnh trÞ ë çc n−íc kh¸c nhau vµ vÒ nh÷ng h×nh thøc cña phong trµo c«ng nh©n quyÕt ®Þnh nh÷ng nhÞp ®é vµ nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau cña mét qu¸ tr×nh çch m¹ng thèng nhÊt. Lª-nin chøng minh r»ng mçi mét n−íc ®Òu ®ãng gãp nh÷ng nÐt ®éc ®¸o, cã gi¸ trÞ cña m×nh vµo dßng th¸c chung.

Trong nh÷ng n¨m ®ã Lª-nin rÊt chó ý tíi nguy c¬ chiÕn tranh thÕ giíi ®ang ngµy cµng t¨ng vµ cuéc ®Êu tranh

Lêi tùa

XXV

chèng l¹i nguy c¬ ®ã. Ng−êi chØ ra r»ng çc giíi cÇm quyÒn cña çc n−íc ®Õ quèc, Èn giÊu d−íi nh÷ng lêi lÏ ngo¹i giao vÒ cñng cè hßa b×nh, ®ang chuÈn bÞ chiÕn tranh nh− thÕ nµo, ®ang t¹o ra mét mµng l−íi réng r·i nh÷ng hiÖp −íc c«ng khai vµ bÝ mËt, vµ thµnh lËp nh÷ng liªn minh qu©n sù nh− thÕ nµo.

Lª-nin dÉn ra luËn ®iÓm trong nghÞ quyÕt cña §¹i héi x· héi chñ nghÜa Stót-ga cho r»ng çc cuéc chiÕn tranh cã nguån gèc trong chÝnh b¶n chÊt cña chñ nghÜa t− b¶n. G¾n liÒn viÖc lo¹i trõ vÜnh viÔn nh÷ng nguyªn nh©n x· héi vµ d©n téc lµm nÈy sinh ra mäi lo¹i chiÕn tranh víi th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi trªn toµn thÕ giíi, Lª-nin ®ång thêi kªu gäi çc ®¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n ®Êu tranh chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt, nh»m ng¨n ngõa çc cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, vµ Ng−êi còng v¹ch ra ý nghÜa to lín cña ho¹t ®éng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ cña viÖc phæ biÕn réng r·i trong quÇn chóng lao ®éng nh÷ng t− t−ëng ®oµn kÕt quèc tÕ. Lª-nin ®· phª ph¸n nh÷ng lËp luËn cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ph¸i h÷u (Ph«n-ma, v.v.) tuyªn bè r»ng nÕu chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ chiÕn tranh lµ nh÷ng b¹n ®−êng tÊt nhiªn cña chñ nghÜa t− b¶n th× ch¼ng cÇn g× ph¶i ®Êu tranh chèng l¹i chóng, ch¼ng cÇn g× ph¶i tiÕn hµnh mét ho¹t ®éng ®Æc biÖt chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt. Lª-nin viÕt r»ng sù cÇn thiÕt ph¶i tuyªn truyÒn chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt ch¼ng nh÷ng b¾t nguån tõ nh÷ng lý do cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c mµ cßn ®−îc kinh nghiÖm lÞch sö x¸c nhËn r»ng trªn thùc tÕ nã hîp lý vµ mang l¹i kÕt qu¶ tèt. Lª-nin dÉn ra mét sè thÝ dô tèt vÒ c«ng t¸c cæ ®éng chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt cña mét sè ®¶ng d©n chñ - x· héi ë ch©u ¢u, nªu lªn ch¼ng h¹n cuéc mÝt-tinh chung cña nh÷ng c«ng nh©n Anh vµ §øc tiÕn hµnh t¹i BÐc-lanh ngµy 20 th¸ng ChÝn 1908 ®Ó ph¶n ®èi nguy c¬ chiÕn tranh ngµy cµng t¨ng, vµ tr×nh bµy b¶n nghÞ quyÕt ®· ®−îc

Lêi tùa XXVI

th«ng qua trong cuéc mÝt-tinh ®ã nãi r»ng viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chiÕn tranh vµ hßa b×nh n»m trong tay giai cÊp c«ng nh©n.

Lª-nin chØ ra r»ng nh÷ng lËp luËn cña Ph«n-ma, N«-xkª vµ nh÷ng kÎ ®ång t×nh víi hä vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i tham gia vµo cuéc chiÕn tranh "phßng thñ", ®· ®Èy hä vµo con ®−êng chñ nghÜa d©n téc, vµo con ®−êng b¶o vÖ tæ quèc t− s¶n cña hä. Ng−êi phª ph¸n s¸ch l−îc c¬ héi chñ nghÜa cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ph¸i h÷u, s¸ch l−îc nµy vÒ sau, trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, ®· dÉn hä tíi lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh.

Khi v¹ch ra r»ng lËp tr−êng d©n téc chñ nghÜa cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ph¸i h÷u cña §øc m©u thuÉn víi luËn ®iÓm cña "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" cho r»ng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cña chñ nghÜa t− b¶n "nh÷ng ng−êi v« s¶n kh«ng cã tæ quèc", Lª-nin kiªn quyÕt chèng l¹i nh÷ng lêi nãi v¨n hoa trèng rçng theo kiÓu v« chÝnh phñ vµ thuyÕt h− v« d©n téc cña Guy-xta-v¬ Ðc-vª, mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p, mét kÎ ®· tuyªn bè r»ng ®èi víi giai cÊp v« s¶n th× sèng ë tæ quèc nµo còng thÕ. Lª-nin v¹ch râ thùc chÊt cña chñ nghÜa yªu n−íc ch©n chÝnh cña giai cÊp v« s¶n, nã kh«ng cã mét chót g× gièng víi chñ nghÜa yªu n−íc gi¶ dèi, vô lîi cña giai cÊp t− s¶n. "Tæ quèc, nghÜa lµ hoµn c¶nh chÝnh trÞ, v¨n hãa vµ x· héi, ― Lª-nin nhÊn m¹nh, ― lµ mét nh©n tè m¹nh mÏ nhÊt trong cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n... Giai cÊp v« s¶n kh«ng thÓ cã th¸i ®é thê ¬ vµ l·nh ®¹m ®èi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ, x· héi vµ v¨n hãa cña cuéc ®Êu tranh cña m×nh, do ®ã còng kh«ng thÓ thê ¬ ®èi víi vËn mÖnh cña ®Êt n−íc m×nh" (tr. 230).

VÊn ®Ò th¸i ®é ®èi víi chiÕn tranh, ― Lª-nin d¹y, ― nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ph¶i gi¶i quyÕt kh«ng ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm cuéc chiÕn tranh ®ã mang tÝnh chÊt phßng thñ hoÆc tiÕn c«ng, mµ lµ ®øng trªn lËp tr−êng b¶o vÖ lîi Ých giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ.

Lêi tùa

XXVII

Lª-nin víi t− çch lµ mét chiÕn sÜ hßa b×nh vÜ ®¹i ®· kªu gäi ®Êu tranh chèng çc cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. Ng−êi ®−a ra lêi kªu gäi ®ã ngay tõ khi mµ chñ nghÜa t− b¶n ®· thèng trÞ trªn vò ®µi quèc tÕ cßn çc lùc l−îng x· héi vµ chÝnh trÞ kh«ng muèn chiÕn tranh th× vÉn cßn yÕu, ch−a ®−îc tæ chøc mét çch ®Çy ®ñ vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng ng¨n chÆn bän ®Õ quèc. Ngµy nay, khi mµ chñ nghÜa x· héi lµ mét hÖ thèng thÕ giíi, trë thµnh nh©n tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi, th× chiÕn tranh kh«ng cßn lµ mét ®iÒu tÊt yÕu kh«ng thÓ tr¸nh khái n÷a. Víi nh÷ng nç lùc chung cña hÖ thèng x· héi chñ nghÜa thÕ giíi, cña giai cÊp c«ng nh©n quèc tÕ, cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc, cña tÊt c¶ çc n−íc chèng chiÕn tranh, vµ tÊt c¶ çc lùc l−îng yªu chuéng hßa b×nh, ng−êi ta cã thÓ ng¨n ngõa ®−îc chiÕn tranh thÕ giíi.

* * *

Trong tËp 17 cã 12 v¨n kiÖn cña Lª-nin lÇn ®Çu ®−îc ®−a vµo bé V. I. Lª-nin Toµn tËp. T¸m trong sè nh÷ng v¨n kiÖn ®ã tr−íc ®©y ®· ®−îc in trong V¨n tËp Lª-nin, t. XXV, lµ nh÷ng b¶n tuyªn bè, dù th¶o quyÕt ®Þnh vµ nghÞ quyÕt do Lª-nin ®−a ra trong héi nghÞ toµn thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng vµo th¸ng T¸m 1908 vµ trong Héi nghÞ V toµn Nga cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµo th¸ng Ch¹p 1908. Nh÷ng tµi liÖu ®ã cho ta thÊy Lª-nin ®· ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh c¨ng th¼ng nh− thÕ nµo ®Ó chèng l¹i bän men-sª-vÝch theo ph¸i thñ tiªu, giµnh th¾ng lîi cho s¸ch l−îc çch m¹ng cña ®¶ng. ë phÇn "Çc tµi liÖu chuÈn bÞ" cã in 4 v¨n kiÖn cña Lª-nin: "Nh÷ng ®iÓm söa ®æi cho b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt ― ®−îc ®−a ra th¶o luËn t¹i héi nghÞ toµn thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ― vÒ viÖc triÖu tËp

Lêi tùa XXVIII

héi nghÞ toµn Nga cña ®¶ng", "Tãm t¾t lêi ph¸t biÓu vÒ vÊn ®Ò tæ chøc t¹i Héi nghÞ V toµn Nga cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga", "§Ò c−¬ng c¸c bµi gi¶ng vÒ chñ nghÜa M¸c" vµ "§Ò c−¬ng b¶n thuyÕt tr×nh "T×nh h×nh hiÖn t¹i cña n−íc Nga"".

ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin

trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«

1

§i vµo con ®−êng th¼ng1

§¨ng ngµy 19 th¸ng Ba (1 th¸ng T−) 1908 trªn b¸o "Ng−êi v« s¶n", sè 26

Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o

3

ViÖc gi¶i t¸n §u-ma II vµ cuéc ®¶o chÝnh ngµy 3 th¸ng S¸u

19072 lµ mét b−íc ngoÆt trong lÞch sö çch m¹ng n−íc ta, lµ b−íc ®Çu cña mét thêi kú ®Æc biÖt nµo ®ã hay cña mét qu·ng ®−êng ngo¾t ngoÐo trong sù ph¸t triÓn cña cuéc çch m¹ng Êy. Chóng t«i ®· nhiÒu lÇn nãi ®Õn ý nghÜa cña qu·ng ®−êng ngo¾t ngoÐo ®ã vÒ ph−¬ng diÖn so s¸nh chung lùc l−îng giai cÊp ë Nga vµ nh÷ng nhiÖm vô cña cuéc çch m¹ng t− s¶n ch−a hoµn thµnh. B©y giê chóng t«i muèn bµn vÒ t×nh h×nh c«ng t¸c cña ®¶ng ta nh©n b−íc ngoÆt ®ã cña çch m¹ng.

Tõ cuéc ®¶o chÝnh ph¶n ®éng ngµy 3 th¸ng S¸u ®Õn nay ®· h¬n nöa n¨m, vµ kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, ®Æc ®iÓm cña nöa n¨m ®Çu sau cuéc ®¶o chÝnh ph¶n ®éng lµ sù suy sôp vµ suy yÕu ®¸ng kÓ cña tÊt c¶ çc tæ chøc çch m¹ng, kÓ c¶ tæ chøc d©n chñ - x· héi. Dao ®éng, bÊt ®ång ý kiÕn vµ tan r· ― ®ã lµ ®Æc ®iÓm chung cña nöa n¨m ®ã. TÊt nhiªn lµ kh«ng thÓ nµo kh¸c ®−îc, v× trong ®iÒu kiÖn cuéc ®Êu tranh giai cÊp trùc tiÕp gÆp tr¾c trë, t×nh h×nh thÕ lùc ph¶n ®éng hoµnh hµnh ®−îc t¨ng c−êng ®Õn cùc ®é vµ t¹m thêi th¾ng lîi kh«ng thÓ kh«ng ®i ®«i víi cuéc khñng ho¶ng cña çc ®¶ng çch m¹ng.

Nh−ng hiÖn nay ®· thÊy hoµn toµn râ rµng c¶ mét lo¹t dÊu hiÖu chøng tá sù chÊm døt cña cuéc khñng ho¶ng ®ã,

V. I. L ª - n i n 4

chøng tá r»ng thêi gian gay go nhÊt ®· qua, con ®−êng ®óng ®¾n ®· ®−îc v¹ch ra vµ ®¶ng l¹i ®i vµo con ®−êng th¼ng ― con ®−êng triÖt ®Ó vµ kiªn tr× l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n x· héi chñ nghÜa.

Çc ®ång chÝ h·y lÊy mét trong nh÷ng biÓu hiÖn rÊt tiªu biÓu, tÊt nhiªn ®ã hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn s©u xa nhÊt, nh−ng cã thÓ nãi lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn bªn ngoµi râ rÖt nhÊt vÒ sù khñng ho¶ng cña ®¶ng. §ã lµ viÖc nh÷ng ng−êi trÝ thøc ®µo ngò khái ®¶ng. Sè ®Çu tiªn cña C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng ta3 ra vµo th¸ng Hai n¨m nay cung cÊp rÊt nhiÒu tµi liÖu ®Ó ®¸nh gi¸ sinh ho¹t néi bé cña ®¶ng ― chóng t«i ®· ®¨ng phÇn lín nh÷ng tµi liÖu ®ã, ― ®· nhËn ®Þnh hÕt søc næi bËt vÒ sù ®µo ngò ®ã. Tõ nhµ m¸y Cu-lª-ba-ki (tæ chøc quËn Vla-®i-mia cña Khu trung t©m c«ng nghiÖp), ng−êi ta viÕt trong mét bµi b¸o nh− sau: "GÇn ®©y, v× thiÕu çn bé trÝ thøc, nªn tæ chøc quËn ®· chÕt". Tõ U-ran ng−êi ta viÕt: "Nh÷ng lùc l−îng t− t−ëng cña chóng ta ®ang tan ®i nh− tuyÕt". "Nh÷ng phÇn tö quen lÈn tr¸nh çc tæ chøc bÊt hîp ph¸p... vµ ®· gia nhËp ®¶ng chØ vµo lóc cã cao trµo vµ lóc thËt sù cã tù do ë nhiÒu n¬i, nh÷ng kÎ ®ã ®· rêi bá çc tæ chøc ®¶ng cña chóng ta". Vµ bµi b¸o cña C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng "VÒ nh÷ng vÊn ®Ò tæ chøc" ®· tæng kÕt nh÷ng tin tøc Êy (vµ nh÷ng tin tøc kh¸c kh«ng ®¨ng) vµ viÕt: "Nh− ng−êi ta ®· biÕt, gÇn ®©y nh÷ng phÇn tö trÝ thøc ®· ®µo ngò hµng lo¹t".

Nh−ng viÖc gi¶i phãng ®¶ng khái nh÷ng phÇn tö trÝ thøc nöa v« s¶n, nöa tiÓu thÞ d©n ®ang b¾t ®Çu thøc tØnh nh÷ng lùc l−îng míi, thuÇn tóy v« s¶n, ®i vµo mét cuéc sèng míi, nh÷ng lùc l−îng nµy ®· ®−îc tÝch lòy trong thêi kú ®Êu tranh anh dòng cña quÇn chóng v« s¶n. ChÝnh tæ chøc Cu-lª-ba-ki, theo bµi b¸o mµ chóng t«i võa trÝch, ®· cã lóc ë trong mét t×nh tr¹ng tuyÖt väng, thËm chÝ hoµn toµn ®· "chÕt", th× b©y giê ®ang sèng l¹i.

§i vµo con ®−êng th¼ng

5

Chóng ta ®äc thÊy trong bµi b¸o Êy: "Çc tæ ®¶ng c«ng nh©n r¶i r¸c kh¾p quËn, phÇn lín kh«ng cã lùc l−îng trÝ thøc, kh«ng cã s¸ch b¸o, thËm chÝ kh«ng cã bÊt cø liªn hÖ nµo víi çc c¬ quan trung −¬ng cña ®¶ng, nh−ng hä kh«ng muèn chÕt... Sè l−îng nh÷ng ng−êi ®−îc tæ chøc kh«ng hÒ gi¶m ®i mµ cßn t¨ng lªn... V× kh«ng cã lùc l−îng trÝ thøc nªn b¶n th©n nh÷ng c«ng nh©n gi¸c ngé nhÊt ph¶i lµm c«ng t¸c tuyªn truyÒn". Cã thÓ kÕt luËn chung r»ng "trong mét lo¹t ®Þa ph−¬ng ("Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 1, tr. 28), do viÖc ®µo ngò cña nh÷ng phÇn tö trÝ thøc nªn c«ng t¸c quan träng ®ã ®· chuyÓn sang tay nh÷ng c«ng nh©n tiªn tiÕn".

§−¬ng nhiªn, viÖc x©y dùng l¹i çc tæ chøc ®¶ng trªn mét c¬ së míi, cã thÓ nãi lµ trªn c¬ së giai cÊp, lµ mét c«ng t¸c khã kh¨n, vµ c«ng t¸c Êy kh«ng thÓ ph¸t triÓn mµ l¹i kh«ng cã nh÷ng sù dao ®éng. Nh−ng chØ cã b−íc ®Çu lµ khã vµ b−íc nµy ®· qua råi. §¶ng ®· ®i vµo con ®−êng th¼ng, con ®−êng l·nh ®¹o quÇn chóng c«ng nh©n do nh÷ng "trÝ thøc" tiÒn phong xuÊt th©n tõ chÝnh hµng ngò c«ng nh©n, tiÕn hµnh.

C«ng t¸c trong çc c«ng ®oµn vµ hîp t¸c x· lóc ®Çu tiÕn hµnh mét çch mß mÉm, th× nay ®ang h×nh thµnh hoµn toµn vµ mang nh÷ng h×nh thøc æn ®Þnh. C«ng t¸c ®Þa ph−¬ng ®ang ph¸t triÓn ®· dÉn ®Õn hai nghÞ quyÕt cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng vÒ c«ng ®oµn vµ vÒ hîp t¸c x·, c¶ hai nghÞ quyÕt ®Òu ®−îc nhÊt trÝ th«ng qua. Thµnh lËp çc chi bé ®¶ng trong tÊt c¶ çc tæ chøc ngoµi ®¶ng; l·nh ®¹o çc tæ chøc ®ã theo tinh thÇn nh÷ng nhiÖm vô chiÕn ®Êu cña giai cÊp v« s¶n, theo tinh thÇn ®Êu tranh giai cÊp çch m¹ng; "tõ chç kh«ng cã tÝnh ®¶ng tiÕn tíi cã tÝnh ®¶ng" ("Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 1, tr. 28), ― ®ã lµ con ®−êng mµ c¶ ë ®©y n÷a, phong trµo c«ng nh©n còng ®· ®i vµo. Th«ng tÝn viªn cña mét tæ chøc ®¶ng ë Min-xc¬, mét thµnh phè nhá cña mét tØnh hÎo l¸nh, cho biÕt: "nh÷ng c«ng nh©n

V. I. L ª - n i n 6

çch m¹ng h¬n ®· xa rêi hä (nh÷ng c«ng ®oµn hîp ph¸p bÞ chÝnh quyÒn lµm hñ b¹i) vµ ngµy cµng t¸n thµnh viÖc thµnh lËp nh÷ng c«ng ®oµn bÊt hîp ph¸p".

C«ng t¸c trong mét lÜnh vùc hoµn toµn kh¸c, tøc c«ng t¸c cña ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi trong §u-ma, còng ®ang ph¸t triÓn theo chiÒu h−íng ®ã, chiÒu h−íng "tõ chç kh«ng cã tÝnh ®¶ng tiÕn tíi cã tÝnh ®¶ng". TÊt nhiªn ®iÒu ®ã nghe nh− lµ kú l¹, nh−ng ®ã lµ sù thËt: chóng ta kh«ng thÓ ngay lËp tøc ®−a c«ng t¸c cña nh÷ng nghÞ sÜ cña chóng ta lªn ngang tÇm cao cña ®¶ng, còng nh− ë trong çc hîp t¸c x· chóng ta kh«ng thÓ ngay lËp tøc tiÕn hµnh c«ng t¸c "theo ph−¬ng thøc cña ®¶ng" ®−îc. Nh÷ng ®¶ng viªn d©n chñ - x· héi cña chóng ta trong §u-ma ®· ®−îc bÇu ra theo luËt bÇu cö gi¶ m¹o ý chÝ cña nh©n d©n, ®· ®−îc bÇu trong sè nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi cßn gi÷ ®−îc ®Þa vÞ hîp ph¸p vµ hµng ngò cña hä ®· gi¶m ®i rÊt nhiÒu sau nh÷ng vô truy n· trong thêi gian hai §u-ma ®Çu; do ®ã mµ lóc ®Çu, trong thùc tÕ, tÊt nhiªn hä ®· xö sù nh− nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ngoµi ®¶ng h¬n lµ nh÷ng ®¶ng viªn thùc sù.

§iÒu nµy thËt ®¸ng buån, nh−ng ®ã lµ sù thËt, vµ trong mét n−íc t− b¶n chñ nghÜa bÞ rµng buéc bëi hµng ngh×n mèi quan hÖ n«ng n«, ®¶ng c«ng nh©n míi c«ng khai tån t¹i vÎn vÑn ®−îc hai n¨m, th× lÏ nµo cã thÓ lµm kh¸c ®−îc. ThÕ mµ vin vµo sù thËt Êy, nh÷ng phÇn tö trÝ thøc lµm ra bé d©n chñ - x· héi, nh÷ng phÇn tö kh«ng nh÷ng kh«ng ®¶ng ph¸i mµ thËm chÝ "kh«ng cã ®Çu n·o" n÷a, b¸m vµo ®¶ng ®oµn trong §u-ma nh− lò ruåi b©u quanh ®Üa mËt, ®· muèn x©y dùng s¸ch l−îc cña hä nh»m thµnh lËp mét §¶ng d©n chñ - x· héi kh«ng çch m¹ng. Nh−ng d−êng nh− nh÷ng cè g¾ng cña çc vÞ theo chñ nghÜa BÐc-stanh ®¸ng kÝnh mÕn Êy ®ang bÞ thÊt b¹i! ë ®©y, d−êng nh− c«ng t¸c cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi còng b¾t ®Çu ®−îc uèn n¾n l¹i. Chóng ta kh«ng nªn tiªn ®o¸n vµ còng kh«ng nªn nh¾m m¾t


7

mµ kh«ng thÊy lµ, trong ®iÒu kiÖn cña chóng ta, muèn tæ chøc cho c«ng t¸c cña §¶ng d©n chñ - x· héi trong nghÞ viÖn kha kh¸ ®«i chót th× chóng ta sÏ cßn ph¶i cè g¾ng rÊt nhiÒu, nh−ng chóng t«i xin nªu ra r»ng trong sè ®Çu tiªn cña C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cã bµi phª b×nh cña ®¶ng ®èi víi ®¶ng ®oµn vµ cã mét nghÞ quyÕt râ rµng cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng vÒ ph−¬ng h−íng c«ng t¸c ®óng ®¾n h¬n cña ®¶ng ®oµn. Chóng t«i tuyÖt nhiªn kh«ng cho r»ng lêi phª b×nh ®¨ng trªn C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng ®· nãi hÕt ®−îc tÊt c¶ çc khuyÕt ®iÓm; tû dô chóng t«i nghÜ r»ng nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi kh«ng ®−îc bá phiÕu t¸n thµnh viÖc chuyÓn giao çc thuÕ ruéng ®Êt ®· thu ®−îc tr−íc hÕt cho çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng, còng nh− kh«ng ®−îc bá phiÕu t¸n thµnh viÖc chuéc l¹i víi mét gi¸ rÎ nh÷ng ruéng ®Êt cña thµnh phè ®· cho bÇn n«ng lÜnh canh (xem tr. 36, sè 1, C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng). Nh−ng nãi mét çch cã so s¸nh th× ®ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò thø yÕu. VÊn ®Ò c¬ b¶n vµ chñ yÕu nhÊt lµ: viÖc biÕn ®¶ng ®oµn thµnh mét tæ chøc thùc sù cña ®¶ng ®· hoµn toµn lé râ trong toµn bé c«ng t¸c cña chóng ta vµ, do ®ã, dï ph¶i cè g¾ng bao nhiªu, dï trªn con ®−êng ®ã cßn ph¶i tr¶i qua bao nhiªu thö th¸ch, dao ®éng, bao nhiªu cuéc khñng ho¶ng bé phËn, bao nhiªu va ch¹m ç nh©n, v.v., ®¶ng còng sÏ ®¹t ®−îc ®iÒu ®ã.

Mét trong sè nh÷ng dÊu hiÖu cña viÖc uèn n¾n c«ng t¸c thËt sù d©n chñ - x· héi, c«ng t¸c thËt sù cã tÝnh ®¶ng, lµ viÖc t¨ng c−êng c«ng t¸c xuÊt b¶n bÊt hîp ph¸p, viÖc nµy ®· biÓu hiÖn ra râ rµng. Trong C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng, chóng ta ®äc thÊy: "ë U-ran xuÊt b¶n t¸m tê b¸o, Cr−m hai tê, ¤-®Ðt-xa mét tê, vµ ë £-ca-tª-ri-n«-xl¸p mét tê s¾p ®−îc xuÊt b¶n; c«ng t¸c xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua, Çp-ca-d¬ vµ ë çc tæ chøc d©n téc còng m¹nh". Ngoµi hai tê b¸o d©n chñ - x· héi ë n−íc ngoµi, th× C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng vÉn ®−îc xuÊt b¶n ë Nga bÊt chÊp nh÷ng trë

V. I. L ª - n i n 8

ng¹i v« cïng to lín do c¶nh s¸t g©y nªn. B¸o "Ngän cê c«ng nh©n"4, c¬ quan ng«n luËn khu vùc, ®ang ®−îc chuÈn bÞ xuÊt b¶n ë Khu trung t©m c«ng nghiÖp.

Tõ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nãi ë trªn, ta thÊy r»ng con ®−êng mµ §¶ng d©n chñ - x· héi ®ang ®i mét çch v÷ng vµng, ®· ®−îc x¸c ®Þnh hoµn toµn. ViÖc tæ chøc bÝ mËt, v÷ng ch¾c çc c¬ quan trung −¬ng cña ®¶ng, viÖc xuÊt b¶n bÝ mËt, th−êng xuyªn, vµ chñ yÕu lµ nh÷ng chi bé ®¶ng ë çc ®Þa ph−¬ng vµ nhÊt lµ ë çc nhµ m¸y d−íi sù l·nh ®¹o cña nh÷ng phÇn tö tiªn tiÕn xuÊt th©n ngay tõ hµng ngò c«ng nh©n vµ sèng s¸t víi quÇn chóng, ― ®ã lµ c¬ së mµ trªn ®ã chóng ta x©y dùng vµ x©y dùng ®−îc h¹t nh©n v÷ng ch¾c kh«ng g× lay chuyÓn næi cña phong trµo c«ng nh©n çch m¹ng vµ d©n chñ - x· héi. Vµ h¹t nh©n bÝ mËt ®ã sÏ më réng ch©n rÕt cña nã, më réng ¶nh h−ëng cña nã, h¬n rÊt nhiÒu so víi ngµy tr−íc, th«ng qua §u-ma còng nh− çc c«ng ®oµn, çc hîp t¸c x· vµ çc héi v¨n hãa - gi¸o dôc.

Míi nh×n qua th× chÕ ®é c«ng t¸c ®ã cña ®¶ng vµ chÕ ®é c«ng t¸c cña ®¶ng t¹i §øc vµo thêi kú cã ®¹o luËt ®Æc biÖt (1878-1890)5 rÊt gièng nhau. Con ®−êng mµ phong trµo c«ng nh©n §øc ®· tr¶i qua trong ba m−¬i n¨m sau cuéc çch m¹ng t− s¶n (1848 - 1878), th× phong trµo c«ng nh©n Nga tr¶i qua trong ba n¨m (cuèi 1905 - 1908). Nh−ng ®»ng sau sù gièng nhau bªn ngoµi ®ã cã Èn giÊu mét sù kh¸c nhau s©u s¾c bªn trong. ë §øc, qu¸ tr×nh ba m−¬i n¨m sau cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n ®· hoµn thµnh ®Çy ®ñ nh÷ng nhiÖm vô kh¸ch quan cÇn thiÕt cña cuéc çch m¹ng Êy. Nã ®· chÊm døt lu«n c¶ víi Quèc héi lËp hiÕn vµo thêi kú ®Çu nh÷ng n¨m 60 thÕ kû XIX, c¶ víi nh÷ng cuéc chiÕn tranh gi÷a çc triÒu vua, nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®· thèng nhÊt phÇn lín çc quèc gia §øc, vµ c¶ víi viÖc thµnh lËp ®Õ quèc §øc nhê ¸p dông quyÒn ®Çu phiÕu phæ th«ng. ë Nga, trong thêi gian ch−a ®Çy ba n¨m sau th¾ng lîi vÜ ®¹i ®Çu tiªn vµ sau


9

thÊt b¹i to lín ®Çu tiªn cña cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n, kh«ng nh÷ng kh«ng hoµn thµnh nh÷ng nhiÖm vô cña cuéc çch m¹ng Êy, mµ ng−îc l¹i lÇn ®Çu tiªn qu¶ng ®¹i quÇn chóng v« s¶n vµ n«ng d©n ®· gi¸c ngé vÒ nh÷ng nhiÖm vô Êy. Trong h¬n hai n¨m ®ã, nh÷ng ¶o t−ëng lËp hiÕn vµ sù tin t−ëng vµo tÝnh chÊt d©n chñ cña ph¸i tù do lµm tay sai cho chÕ ®é Nga hoµng Tr¨m ®en, còng ®· chÊm døt.

V× nh÷ng nhiÖm vô kh¸ch quan cña cuéc çch m¹ng t− s¶n ë Nga ch−a ®−îc thùc hiÖn, nªn khñng ho¶ng lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. Nh÷ng sù biÕn, nh÷ng t×nh h×nh vµ nh÷ng biÕn ®éng vÒ kinh tÕ thuÇn tóy, vÒ tµi chÝnh chuyªn m«n, vÒ chÝnh trÞ trong n−íc vµ ngoµi n−íc cã thÓ lµm cho cuéc khñng ho¶ng ®ã trë nªn gay g¾t. Vµ sau khi ®· b−íc vµo con ®−êng th¼ng lµ thµnh lËp mét tæ chøc d©n chñ - x· héi bÊt hîp ph¸p, v÷ng ch¾c, cã nh÷ng c«ng cô nhiÒu h¬n vµ phong phó h¬n so víi tr−íc ®Ó g©y ¶nh h−ëng hîp ph¸p vµ nöa hîp ph¸p, ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n sÏ biÕt ®−¬ng ®Çu víi cuéc khñng ho¶ng ®ã víi sù chuÈn bÞ tèt h¬n cho cuéc chiÕn ®Êu quyÕt ®Þnh so víi håi th¸ng M−êi vµ th¸ng Ch¹p 1905.

10

vÒ "b¶n chÊt" cña cuéc çch m¹ng nga

Trong mét bµi x· luËn gÇn ®©y cña m×nh, tê b¸o d©n chñ -

lËp hiÕn "Ng«n luËn"6 thèt lªn r»ng: b¶n chÊt nh− thÕ nµo th× nã nhÊt ®Þnh cø ph¶i nh− vËy. CÇn ph¶i ®Æc biÖt nhÊn m¹nh lêi thó nhËn quý gi¸ ®ã cña c¬ quan ng«n luËn chÝnh thøc cña ph¸i tù do ph¶n çch m¹ng ë n−íc ta, v× ®©y lµ nãi vÒ b¶n chÊt cña cuéc çch m¹ng Nga. CÇn ph¶i nãi ®i nãi l¹i m·i r»ng nh÷ng sù biÕn ®· x¸c minh mét çch hïng hån nh− thÕ nµo quan ®iÓm c¬ b¶n cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch vÒ "b¶n chÊt" Êy cña cuéc çch m¹ng t− s¶n n«ng d©n; chØ cã chèng l¹i chñ nghÜa tù do t− s¶n dao ®éng, bÊp bªnh, ph¶n çch m¹ng, th× cuéc çch m¹ng Êy míi giµnh ®−îc th¾ng lîi.

Tr−íc khi cã §u-ma I, vµo ®Çu n¨m 1906, «ng Xt¬-ru-vª viÕt: "ng−êi n«ng d©n trong §u-ma sÏ lµ ng−êi d©n chñ - lËp hiÕn". Khi Êy ®ã lµ lêi kh¼ng ®Þnh m¹nh d¹n cña mét ng−êi theo chñ nghÜa tù do, mét ng−êi cßn nghÜ ®Õn viÖc c¶i t¹o ng−êi mu-gÝch tõ mét ng−êi b¶o hoµng ng©y th¬ thµnh mét ng−êi theo ph¸i ®èi lËp. Còng lóc ®ã, tê "Nhµ n−íc Nga"7, c¬ quan ng«n luËn cña bän quan liªu, tê b¸o cña bän tay sai cña ngµi VÝt-te, ®o¸n ch¾c r»ng "ng−êi d©n ®en sÏ lµ cøu tinh", nghÜa lµ t×nh tr¹ng cã nhiÒu ®¹i biÓu n«ng d©n sÏ cã lîi cho chÕ ®é chuyªn chÕ. Vµo

VÒ “b¶n chÊt” cña cuéc çch m¹ng Nga

11

thêi kú Êy (thêi kú xa x«i biÕt bao! tõ ®ã ®Õn nay ®· hai n¨m tr−êng!) nh÷ng ý kiÕn lo¹i nh− thÕ ®−îc phæ biÕn réng ®Õn nçi t¹i §¹i héi Xtèc-kh«n8 nh÷ng ®iÖu nh¹c cïng lo¹i ®ã ®· vang lªn mét çch râ rÖt ngay c¶ trong nh÷ng bµi diÔn v¨n cña ph¸i men-sª-vÝch.

Nh−ng ngay tõ §u-ma I9 nh÷ng ¶o t−ëng ®ã cña bän qu©n chñ vµ nh÷ng ¶o t−ëng cña ph¸i tù do ®· tiªu tan hoµn toµn. Ng−êi mu-gÝch dèt n¸t nhÊt, l¹c hËu nhÊt, ng©y th¬ nhÊt vÒ chÝnh trÞ, kh«ng n»m trong mét tæ chøc ®¶ng nµo, ®· tá ra lµ v« cïng t¶ h¬n nh÷ng ng−êi d©n chñ - lËp hiÕn10. Trong suèt thêi kú hai §u-ma ®Çu, néi dung chñ yÕu trong "ho¹t ®éng" cña ph¸i tù do lµ cuéc ®Êu tranh cña bän d©n chñ - lËp hiÕn chèng "tinh thÇn cña ph¸i lao ®éng" vµ chÝnh s¸ch cña ph¸i lao ®éng11. Vµ sau khi gi¶i t¸n §u-ma II12, «ng Xt¬-ru-vª, nh©n vËt tiÒn phong trong bän ph¶n çch m¹ng thuéc ph¸i tù do, ®· trót lªn ®Çu ph¸i lao ®éng mét trËn l«i ®×nh vµ ®· tuyªn bè tiÕn hµnh cuéc thËp tù chinh chèng l¹i nh÷ng l·nh tô "trÝ thøc lµm ra bé cÊp tiÕn" cña giai cÊp n«ng d©n, th× nh− thÕ lµ «ng ta ®· nãi lªn sù thÊt b¹i hoµn toµn cña chñ nghÜa tù do13.

Qua kinh nghiÖm hai §u-ma, chñ nghÜa tù do ®· hoµn toµn thÊt b¹i: nã ®· kh«ng thÓ "thuÇn phôc ®−îc ng−êi mu-gÝch". Nã ®· kh«ng thÓ lµm cho ng−êi mu-gÝch chÞu lÐp, nh−îng bé, s½n sµng tháa thiÖp víi chÕ ®é chuyªn chÕ cña bän ®Þa chñ. Chñ nghÜa tù do cña bän tr¹ng s−, gi¸o s− t− s¶n vµ cña bän r¸c r−ëi trÝ thøc kh¸c kh«ng thÓ "thÝch øng" víi ng−êi mu-gÝch thuéc "ph¸i lao ®éng". Nã l¹i l¹c hËu h¬n ng−êi mu-gÝch vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ kinh tÕ. Ng−êi ta cã thÓ tãm t¾t tÊt c¶ ý nghÜa lÞch sö cña thêi kú ®Çu cña cuéc çch m¹ng Nga nh− sau: chñ nghÜa tù do ®· hoµn toµn chøng minh tÝnh chÊt ph¶n çch m¹ng cña nã, chøng minh r»ng nã kh«ng cã kh¶ n¨ng l·nh ®¹o cuéc çch m¹ng n«ng d©n; giai cÊp n«ng d©n ch−a hiÓu ®Çy ®ñ r»ng th¾ng lîi thùc sù chØ cã thÓ giµnh ®−îc b»ng con ®−êng céng hßa - çch

V. I. L ª - n i n

12

m¹ng, d−íi sù l·nh ®¹o cña giai cÊp v« s¶n x· héi chñ nghÜa.

Sù thÊt b¹i cña chñ nghÜa tù do cã nghÜa lµ sù th¾ng lîi cña phe ph¶n ®éng ®Þa chñ. Run sî tr−íc phe ph¶n ®éng Êy, bÞ nã khinh bØ vµ phØ nhæ, biÕn thµnh kÎ tßng ph¹m kiÓu n«ng n« trong tÊn hµi kÞch lËp hiÕn cña Xt«-l−-pin, hiÖn nay chñ nghÜa tù do thØnh tho¶ng l¹i sôt sïi nhí l¹i dÜ v·ng. §−¬ng nhiªn, cuéc ®Êu tranh chèng l¹i tinh thÇn cña ph¸i lao ®éng lµ mét cuéc ®Êu tranh gian khæ, hÕt søc gian khæ. Nh−ng... dï sao... nÕu tinh thÇn ®ã l¹i ®−îc t¨ng c−êng th× liÖu chóng ta cã thÓ th¾ng keo thø hai ®−îc kh«ng? Lóc ®ã chóng ta h¸ l¹i kh«ng ®ãng ®−îc thµnh c«ng h¬n vai trß ng−êi m«i giíi hay sao? ¤ng P. Xt¬-ru-vª ®¸ng kÝnh vµ næi tiÕng cña chóng ta, ngay tõ tr−íc çch m¹ng, h¸ ch¼ng viÕt r»ng bao giê nh÷ng ®¶ng trung gian còng ®−îc lîi khi cuéc ®Êu tranh gi÷a çc ®¶ng cùc ®oan trë nªn gay g¾t, hay sao?

§Êy, ph¸i tù do, kiÖt søc trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i ph¸i lao ®éng, ®ang dùa vµo viÖc lµm sèng l¹i tinh thÇn cña ph¸i lao ®éng ®Ó chèng l¹i bän ph¶n ®éng! Còng bµi x· luËn Êy cña tê "Ng«n luËn" viÕt r»ng: "Nh÷ng dù ¸n ruéng ®Êt cña n«ng d©n ph¸i h÷u vµ cña çc gi¸o sÜ võa míi ®−îc ®−a ra t¹i §u-ma nhµ n−íc còng béc lé tinh thÇn cò cña ph¸i lao ®éng. ChÝnh lµ tinh thÇn cña ph¸i lao ®éng chø kh«ng ph¶i tinh thÇn cña ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn". "Mét dù ¸n lµ cña n«ng d©n vµ cã ch÷ ký cña 41 ®¹i biÓu §u-ma nhµ n−íc. Mét dù ¸n kh¸c lµ cña çc gi¸o sÜ. Dù ¸n thø nhÊt cÊp tiÕn h¬n dù ¸n thø hai, nh−ng vÒ mét sè ph−¬ng diÖn th× ngay c¶ dù ¸n thø hai (h·y nghe b¸o "Ng«n luËn" cña bän d©n chñ - lËp hiÕn!) còng v−ît xa dù ¸n c¶i çch ruéng ®Êt cña ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn". Ph¸i tù do b¾t buéc ph¶i thõa nhËn r»ng sau tÊt c¶ nh÷ng viÖc chän läc cö tri ®−îc ¸p dông vµ thùc hiÖn theo luËt næi tiÕng ngµy 3 th¸ng S¸u, th× sù thùc Êy kh«ng ph¶i lµ chøng minh cho tÝnh


13

chÊt ngÉu nhiªn (nh− chóng t«i ®· nªu ra tr−íc ®©y trong sè 22 b¸o "Ng−êi v« s¶n") mµ chøng minh cho b¶n chÊt cña cuéc çch m¹ng Nga1).

B¸o "Ng«n luËn" viÕt r»ng n«ng d©n cã quü ruéng ®Êt kh«ng ph¶i víi ý nghÜa lµ mét biÖn ph¸p l©m thêi mµ "víi ý nghÜa lµ mét chÕ ®é cè ®Þnh". Trong khi thõa nhËn ®iÒu ®ã, ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn ®· khiªm tèn lê ®i kh«ng nãi ®Õn viÖc chÝnh bän hä, ®Ó lµm võa lßng phe ph¶n ®éng, ®Ó nÞnh bî chóng trong thêi kú qu¸ ®é tõ §u-ma I ®Õn §u-ma II, ®· g¹t bá vÊn ®Ò quü ruéng ®Êt ra khái c−¬ng lÜnh cña hä (®iÒu ®ã cã nghÜa lµ, b»ng çch nµy hay çch kh¸c, ë møc ®é nµy hay møc ®é kh¸c, thõa nhËn viÖc quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt) vµ ®· t¸n thµnh quan ®iÓm cña Guèc-c«14 vÒ quyÒn t− h÷u hoµn toµn vÒ ruéng ®Êt.

B¸o "Ng«n luËn" viÕt r»ng n«ng d©n mua ruéng ®Êt theo sù ®Þnh gi¸ c«ng b»ng (nghÜa lµ theo sù ®Þnh gi¸ cña §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn), nh−ng ― ch÷ "nh−ng" ®¸ng chó ý thay! ― ng−êi tiÕn hµnh viÖc ®Þnh gi¸ Êy l¹i lµ nh÷ng c¬ quan ruéng ®Êt ®Þa ph−¬ng "®−îc toµn thÓ d©n c− ®Þa ph−¬ng Êy bÇu ra".

Vµ mét lÇn n÷a, çc ngµi d©n chñ - lËp hiÕn l¹i ph¶i lµm thinh vÒ mét ®«i ®iÒu. Hä ph¶i lµm thinh kh«ng nãi ®Õn mét sù thùc lµ viÖc lùa chän nµy cña toµn thÓ d©n c− râ rµng lµm cho ng−êi ta nhí ®Õn b¶n dù ¸n næi tiÕng cña "ph¸i lao ®éng" ®−îc ®−a ra tr−íc §u-ma I vµ II, ®Õn dù ¸n vÒ çc uû ban ruéng ®Êt ®Þa ph−¬ng ®−îc bÇu ra theo lèi ®Çu phiÕu phæ th«ng, trùc tiÕp, b×nh ®¼ng vµ bá phiÕu kÝn. Hä ph¶i lµm thinh kh«ng nãi ®Õn chç ph¸i tù do trong c¶ hai §u-ma ®Çu tiªn ®· tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh hÌn h¹ nh− thÕ nµo chèng l¹i b¶n dù ¸n ®ã, b¶n dù ¸n duy nhÊt cã thÓ thùc hiÖn ®−îc xÐt theo quan ®iÓm

1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 16, tr. 538 - 543.

V. I. L ª - n i n

14

d©n chñ, hä ®· ngo¾t ngoÐo quanh co th¶m h¹i nh− thÕ nµo ®Ó trªn diÔn ®µn §u-ma kh«ng nãi hÕt tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu mµ hä ®· nãi trong b¸o chÝ cña hä, trong x· luËn cña b¸o "Ng«n luËn" mµ vÒ sau Mi-li-u-cèp in l¹i ("Mét n¨m ®Êu tranh")15, trong b¶n dù th¶o cña Cót-le vµ trong bµi b¸o cña Tsóp-rèp ("VÊn ®Ò ruéng ®Êt" cña bän d©n chñ - lËp hiÕn, tËp 2)16. Cô thÓ lµ: hä ®· thõa nhËn trªn b¸o chÝ cña hä r»ng theo ý ®å cña hä th× çc ñy ban ruéng ®Êt ®Þa ph−¬ng cÇn ph¶i bao gåm mét sè ®¹i biÓu ngang nhau cña n«ng d©n vµ ®Þa chñ vµ mét ®¹i biÓu cña chÝnh phñ ®Ó ®ãng vai trß träng tµi. Nãi mét çch kh¸c: bän d©n chñ - lËp hiÕn ®· b¸n ®øng ng−êi mu-gÝch cho ®Þa chñ b»ng çch ®¶m b¶o cho bän nµy chiÕm ®−îc ®a sè ë kh¾p n¬i (®Þa chñ céng víi ®¹i biÓu cña chÕ ®é chuyªn chÕ ®Þa chñ sÏ lu«n lu«n chiÕm ®a sè so víi n«ng d©n).

Chóng ta hoµn toµn hiÓu t¹i sao nh÷ng tay bÞp bîm thuéc ph¸i tù do t− s¶n trong nghÞ viÖn ph¶i lµm thinh kh«ng nãi ®Õn ®iÒu ®ã. Sai lÇm cña hä lµ nghÜ r»ng c«ng nh©n vµ n«ng d©n cã thÓ quªn ®−îc nh÷ng çi mèc quan träng nhÊt Êy trªn con ®−êng çch m¹ng Nga.

Ngay c¶ bän linh môc, nh÷ng tªn cùc kú ph¶n ®éng Êy, nh÷ng tªn thi hµnh chÝnh s¸ch ngu d©n Tr¨m ®en, ®−îc chÝnh phñ cè t×nh nu«i d−ìng, còng ®· cã mét b¶n dù ¸n ruéng ®Êt tiÕn xa h¬n b¶n dù ¸n cña bän d©n chñ - lËp hiÕn. ThËm chÝ hä cßn nãi vÒ viÖc h¹ gi¸ ruéng ®Êt "®· ®−îc n©ng cao mét çch gi¶ t¹o", vÒ thuÕ luü tiÕn ®¸nh vµo ruéng ®Êt vµ viÖc hoµn toµn miÔn thuÕ cho nh÷ng m¶nh ruéng ®Êt nµo kh«ng v−ît qu¸ tiªu chuÈn sö dông. T¹i sao tªn linh môc ë n«ng th«n, tªn ®éi c¶nh s¸t cña ph¸i chÝnh gi¸o quan liªu Êy l¹i thiªn vÒ phÝa ng−êi mu-gÝch h¬n lµ ng−êi t− s¶n thuéc ph¸i tù do? V× y ph¶i sèng bªn c¹nh ng−êi mu-gÝch, trong nhiÒu tr−êng hîp ph¶i phô thuéc vµo hä, thËm chÝ cã lóc, víi nÒn s¶n xuÊt nhá kiÓu n«ng d©n cña çc gi¸o sÜ trªn nh÷ng ruéng ®Êt cña gi¸o héi, y


15

còng ph¶i thùc sù ë vµo ®Þa vÞ nh− ng−êi n«ng d©n. Dï linh môc ë n«ng th«n lµ ®¹i biÓu cña çi §u-ma cùc kú Du-ba-tèp ®i n÷a, th× y còng ph¶i trë vÒ n«ng th«n; thÕ mµ çc cuéc cµn quÐt trõng ph¹t vµ nh÷ng ®éi qu©n th−êng tró ë n«ng th«n cña Xt«-l−-pin cã thanh läc n«ng th«n ®Õn thÕ nµo ®i n÷a, th× nh÷ng kÎ ®øng vÒ phÝa ®Þa chñ còng kh«ng thÓ trë vÒ n«ng th«n ®−îc. Nh− vËy lµ ®èi víi mét gi¸o sÜ cùc kú ph¶n ®éng, viÖc ph¶n béi ng−êi mu-gÝch lµm lîi cho ®Þa chñ khã h¬n lµ ®èi víi mét tr¹ng s− hoÆc mét gi¸o s− cã häc vÊn.

Ph¶i, ph¶i! B¶n chÊt nh− thÕ nµo th× nã nhÊt ®Þnh cø ph¶i nh− vËy. B¶n chÊt cña cuéc çch m¹ng t− s¶n vÜ ®¹i ë n−íc Nga n«ng d©n lµ nh− sau: chØ cã th¾ng lîi cña cuéc khëi nghÜa n«ng d©n, ― kh«ng thÓ cã th¾ng lîi Êy nÕu kh«ng cã vai trß l·nh ®¹o cña giai cÊp v« s¶n, ― th× míi cã kh¶ n¨ng ®−a cuéc çch m¹ng Êy tíi th¾ng lîi, bÊt chÊp tÝnh chÊt ph¶n çch m¹ng cè h÷u cña chñ nghÜa tù do t− s¶n.

Ng−êi thuéc ph¸i tù do chØ cßn çch: hoÆc lµ kh«ng tin vµo søc m¹nh tinh thÇn cña ph¸i lao ®éng ― ®iÒu ®ã kh«ng thÓ ®−îc, v× sù thËt ®· hiÓn nhiªn ― hoÆc lµ tr«ng chê vµo mét sù bÞp bîm míi vÒ chÝnh trÞ. Vµ ®©y lµ c−¬ng lÜnh cña trß bÞp bîm Êy trong phÇn kÕt luËn cña b¸o "Ng«n luËn": "ChØ cã nghiªm tóc vµ thùc tÕ ®Ò ra thø c¶i çch Êy (cô thÓ lµ: c¶i çch ruéng ®Êt "trªn c¬ së d©n chñ réng r·i nhÊt") míi cã thÓ ch÷a cho d©n c− bá ®−îc nh÷ng ý ®Þnh kh«ng t−ëng". H·y ®äc lµ: th−a ngµi Xt«-l−-pin, ngay víi tÊt c¶ nh÷ng gi¸ treo cæ vµ nh÷ng luËt ngµy 3 th¸ng S¸u cña ngµi, ngµi còng kh«ng thÓ "ch÷a" cho d©n c− khái "tinh thÇn kh«ng t−ëng cña ph¸i lao ®éng". VËy chóng t«i xin phÐp thö mét lÇn n÷a: chóng t«i sÏ høa víi nh©n d©n mét cuéc c¶i çch d©n chñ réng r·i nhÊt, nh−ng sù thùc lµ chóng t«i "sÏ ch÷a" cho hä b»ng çch chuéc l¹i cña ®Þa chñ vµ lµm cho ®Þa chñ chiÕm −u thÕ trong çc c¬ quan ruéng ®Êt ®Þa ph−¬ng!

V. I. L ª - n i n

16

Cßn vÒ phÝa chóng t«i, tõ trong th©m t©m, chóng t«i xin c¶m ¬n c¸c ngµi Mi-li-u-cèp, Xt¬-ru-vª vµ ®ång bän vÒ sù sèt s¾ng cña hä trong viÖc "ch÷a" cho d©n c− khái bÖnh tin cËy "kh«ng t−ëng" vµo nh÷ng con ®−êng lËp hiÕn hoµ b×nh. Ng−êi ta ®ang ch÷a vµ ch¾c lµ ch÷a khái.

"Ng−êi v« s¶n", sè 27, ngµy 26 th¸ng Ba (8 th¸ng T−) 1908

Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o "Ng−êi v« s¶n"

17

Chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa xÐt l¹i

ViÕt vµo nöa cuèi th¸ng Ba - chËm nhÊt lµ ngµy 3 (16) th¸ng T− 1908 In kho¶ng gi÷a ngµy 25 th¸ng ChÝn vµ 2 th¸ng M−êi (8 vµ 15 th¸ng M−êi) 1908 trong v¨n tËp: "C¸c M¸c (1818-1883)", Xanh Pª-tÐc-bua, nhµ xuÊt b¶n O. vµ M. Kª-®rèp Ký tªn: V l. I-lin

Theo ®óng b¶n in trong v¨n tËp

V. I. L ª - n i n

18

19

Mét c©u çch ng«n næi tiÕng nãi: nÕu nh÷ng ®Þnh lý h×nh

häc mµ ph¹m tíi quyÒn lîi cña con ng−êi, th× nhÊt ®Þnh chóng sÏ bÞ b¸c bá. Nh÷ng lý luËn lÞch sö - tù nhiªn xóc ph¹m tíi thµnh kiÕn cò cña thÇn häc, ®· g©y ra vµ cho tíi nay vÉn g©y ra mét cuéc ®Êu tranh hÕt søc kÞch liÖt. Kh«ng cã g× lµ l¹ nÕu häc thuyÕt cña M¸c, mét häc thuyÕt trùc tiÕp dïng ®Ó gi¸o dôc vµ tæ chøc giai cÊp tiªn tiÕn cña x· héi hiÖn ®¹i, ®· v¹ch ra nhiÖm vô cña giai cÊp Êy vµ chøng minh r»ng, do kinh tÕ ph¸t triÓn, nh÷ng trËt tù míi nhÊt ®Þnh sÏ thay thÕ chÕ ®é hiÖn t¹i; kh«ng cã g× lµ l¹ nÕu mçi b−íc tiÕn cña häc thuyÕt Êy trªn con ®−êng sinh tån ®Òu ph¶i kinh qua chiÕn ®Êu.

Ch¼ng cÇn g× ph¶i nãi ®Õn khoa häc vµ triÕt häc t− s¶n lµ nh÷ng thø ®−îc bän gi¸o s− cña nhµ n−íc ®em ra d¹y theo quy ®Þnh cña nhµ n−íc, ®Ó lµm u mª nh÷ng thanh niªn ®ang tr−ëng thµnh, xuÊt th©n tõ çc giai cÊp h÷u s¶n vµ ®Ó "tËp luyÖn" cho hä chèng l¹i kÎ thï bªn ngoµi vµ bªn trong. Khoa häc Êy thËm chÝ kh«ng muèn nghe nãi ®Õn chñ nghÜa M¸c, tuyªn bè r»ng chñ nghÜa M¸c ®· bÞ b¸c bá vµ bÞ thñ tiªu råi; c¶ bän häc gi¶ trÎ tuæi chuyªn kiÕm ch¸c danh lîi qua viÖc bµi b¸c chñ nghÜa x· héi, c¶ bän giµ nua suy yÕu «m gi÷ lÊy di huÊn cña tÊt c¶ nh÷ng "hÖ thèng" ®æ n¸t, ®Òu c«ng kÝch M¸c h¨ng nh− nhau. Chñ nghÜa M¸c ph¸t triÓn, t− t−ëng cña chñ nghÜa M¸c lan réng vµ ®−îc cñng cè trong giai cÊp c«ng nh©n, ®iÒu ®ã tÊt nhiªn lµm cho nh÷ng cuéc

V. I. L ª - n i n

20

c«ng kÝch Êy cña giai cÊp t− s¶n chèng chñ nghÜa M¸c cµng th−êng xuyªn vµ cµng gay g¾t, nh−ng chñ nghÜa M¸c, sau mçi lÇn bÞ khoa häc chÝnh thèng "thñ tiªu" th× l¹i cµng v÷ng m¹nh, cµng ®−îc t«i luyÖn vµ cµng sinh ®éng h¬n.

Nh−ng, ngay trong sè nh÷ng häc thuyÕt cã liªn hÖ víi cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n vµ ®−îc phæ biÕn chñ yÕu trong giai cÊp v« s¶n, th× chñ nghÜa M¸c hoµn toµn kh«ng ph¶i ngay lËp tøc ®· cñng cè ®−îc vÞ trÝ cña m×nh. Trong 50 n¨m ®Çu kÓ tõ khi míi ph¸t sinh (tõ nh÷ng n¨m 40 thÕ kû XIX), chñ nghÜa M¸c ®· chiÕn ®Êu chèng nh÷ng lý luËn vÒ c¨n b¶n hoµn toµn thï ®Þch víi m×nh. Trong nöa ®Çu nh÷ng n¨m 40, M¸c vµ ¡ng-ghen ®· thanh to¸n víi ph¸i Hª-ghen trÎ cÊp tiÕn lµ ph¸i theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy t©m triÕt häc. Cuèi nh÷ng n¨m 40 cã cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa Pru-®«ng17 trªn lÜnh vùc çc häc thuyÕt kinh tÕ. Trong nh÷ng n¨m 50, cuéc ®Êu tranh ®ã kÕt thóc: phª ph¸n nh÷ng ®¶ng vµ häc thuyÕt ph¸t sinh ra trong n¨m 1848 b·o t¸p. Trong nh÷ng n¨m 60, cuéc ®Êu tranh chuyÓn tõ lÜnh vùc lý luËn chung sang mét lÜnh vùc gÇn h¬n víi phong trµo trùc tiÕp cña c«ng nh©n: ph¸i Ba-cu-nin bÞ ®uæi ra khái Quèc tÕ18. §Çu nh÷ng n¨m 70, Muyn-bÐc-g¬, thuéc ph¸i Pru-®«ng, cã lóc ®· næi bËt lªn ë §øc; cuèi nh÷ng n¨m 70 ®Õn l−ît §uy-rinh, mét ng−êi thuéc ph¸i thùc chøng. Nh−ng ¶nh h−ëng cña hai ng−êi nµy ®èi víi giai cÊp v« s¶n hoµn toµn kh«ng cã nghÜa lý g×. Chñ nghÜa M¸c ®· th¾ng mét çch tuyÖt ®èi tÊt c¶ nh÷ng hÖ t− t−ëng kh¸c cña phong trµo c«ng nh©n.

§Õn nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû tr−íc, vÒ ®¹i thÓ, th¾ng lîi Êy ®· hoµn thµnh. Ngay trong nh÷ng n−íc la-tinh, n¬i mµ truyÒn thèng cña chñ nghÜa Pru-®«ng ®−îc duy tr× l©u h¬n hÕt, th× çc ®¶ng c«ng nh©n còng ®· thùc sù x©y dùng c−¬ng lÜnh vµ s¸ch l−îc cña m×nh trªn c¬ së chñ nghÜa M¸c. Tæ chøc quèc tÕ cña phong trµo c«ng nh©n ®−îc phôc håi d−íi h×nh thøc nh÷ng ®¹i héi quèc tÕ häp ®Òu kú, tæ chøc nµy ngay lËp tøc ®øng trªn lËp tr−êng cña chñ nghÜa M¸c trong

Chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa xÐt l¹i

21

tÊt c¶ çc vÊn ®Ò c¨n b¶n vµ hÇu nh− kh«ng cÇn ph¶i ®Êu tranh g× c¶. Nh−ng khi chñ nghÜa M¸c ®· lo¹i trõ tÊt c¶ nh÷ng häc thuyÕt Ýt nhiÒu hoµn chØnh, thï ®Þch víi nã, th× nh÷ng xu h−íng biÓu hiÖn trong çc häc thuyÕt Êy l¹i ®i t×m nh÷ng con ®−êng kh¸c cho m×nh. H×nh thøc vµ lý do cña cuéc ®Êu tranh ®· thay ®æi, nh−ng cuéc ®Êu tranh vÉn tiÕp tôc. ThÕ lµ 50 n¨m thø hai sau khi chñ nghÜa M¸c ra ®êi (nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû tr−íc) ®· b¾t ®Çu b»ng cuéc ®Êu tranh cña mét trµo l−u thï ®Þch víi chñ nghÜa M¸c trong néi bé chñ nghÜa M¸c.

Trµo l−u ®ã mang tªn BÐc-stanh19, nhµ cùu m¸c-xÝt chÝnh thèng, v× BÐc-stanh ®· lµm Çm Ü nhÊt vµ nãi lªn ®Çy ®ñ nhÊt vÒ nh÷ng ®iÓm söa ch÷a häc thuyÕt M¸c, vÒ viÖc xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c, tøc lµ chñ nghÜa xÐt l¹i. Ngay ë Nga lµ n¬i mµ cè nhiªn ― v× nÒn kinh tÕ trong n−íc l¹c hËu, v× n«ng d©n bÞ chµ ®¹p d−íi nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«, vÉn chiÕm ®¹i ®a sè ― chñ nghÜa x· héi kh«ng m¸c-xÝt sèng dai d¼ng h¬n c¶, ngay ë Nga, tr−íc m¾t chóng ta chñ nghÜa x· héi Êy còng chuyÓn biÕn râ rÖt thµnh chñ nghÜa xÐt l¹i. Trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt (c−¬ng lÜnh vÒ ®Þa ph−¬ng c«ng h÷u hãa toµn bé ruéng ®Êt) còng nh− trong nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ c−¬ng lÜnh vµ s¸ch l−îc, bän x· héi - d©n tuý ë n−íc ta ngµy cµng ®−a ra thªm nhiÒu "®iÓm söa ®æi" chñ nghÜa M¸c ®Ó thay thÕ cho nh÷ng tµn d− ®ang tiªu vong vµ ®ang biÕn ®i cña hÖ thèng cò, hoµn chØnh theo kiÓu cña nã vµ vÒ c¨n b¶n thï ®Þch víi chñ nghÜa M¸c.

Chñ nghÜa x· héi tr−íc M¸c ®· bÞ ®¸nh b¹i. Nã kh«ng cßn tiÕp tôc ®Êu tranh trªn miÕng ®Êt riªng cña nã n÷a, mµ l¹i lÊy t− çch lµ chñ nghÜa xÐt l¹i ®Ó tiÕp tôc ®Êu tranh trªn miÕng ®Êt chung cña chñ nghÜa M¸c. VËy ta h·y xem néi dung t− t−ëng cña chñ nghÜa xÐt l¹i lµ g×.

Trong lÜnh vùc triÕt häc, chñ nghÜa xÐt l¹i theo ®u«i thø "khoa häc" cña çc gi¸o s− t− s¶n. Çc gi¸o s− "quay vÒ víi Can-t¬", cßn chñ nghÜa xÐt l¹i th× lÏo ®Ïo theo sau ph¸i Can-

V. I. L ª - n i n

22

t¬ míi20, çc gi¸o s− lÆp l¹i nh÷ng luËn ®iÖu nhµm tai mµ bän thÇy tu ®· nh¾c ®i nh¾c l¹i hµng ngh×n lÇn ®Ó chèng chñ nghÜa duy vËt triÕt häc, cßn bän xÐt l¹i th× mØm c−êi tá vÎ ¸i ng¹i vµ nãi Êp a Êp óng (tõng tõ mét theo ®óng s¸ch gi¸o khoa xuÊt b¶n gÇn ®©y) r»ng: chñ nghÜa duy vËt ®· bÞ "b¸c bá" tõ l©u råi; çc gi¸o s− cho Hª-ghen lµ "®å v« dông"21 vµ tù m×nh còng truyÒn b¸ chñ nghÜa duy t©m, mét thø chñ nghÜa duy t©m ngh×n lÇn tÇm th−êng vµ nh¹t nhÏo h¬n chñ nghÜa duy t©m cña Hª-ghen, nh−ng hä l¹i nhón vai tá vÎ khinh bØ phÐp biÖn chøng, cßn bän xÐt l¹i th× ®i theo hä mµ sa vµo vòng lÇy tÇm th−êng ho¸ vÒ mÆt triÕt häc ®èi víi khoa häc, b»ng çch lÊy sù "tiÕn ho¸ gi¶n ®¬n" (vµ tÜnh) thay thÕ cho phÐp biÖn chøng "tinh vi" (vµ çch m¹ng). Çc gi¸o s− ®−îc lÜnh l−¬ng cña nhµ n−íc ®Ó söa hÖ thèng duy t©m chñ nghÜa vµ cã tÝnh chÊt "phª ph¸n" cña hä cho hîp víi "triÕt häc" trung cæ rÊt thÞnh hµnh håi bÊy giê (nghÜa lµ hîp víi thÇn häc), cßn

v.i. lª-ninkhoa häc, c¸c nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn c¸c tr−êng ®¹i...

Documents