venuwaꞋatayamumunamaki giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · maki1:1 1 maki1:2-3...

84
MAKI 1:1 1 MAKI 1:2-3 VenuwaꞋata Yamumuna MAKI giꞋetoladina amanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida VenuwaꞋata Yamumuna Yesu faꞋine gimidiꞋetoladina tu muliya Madiu Luke Yoni yadi buki hiꞋetoladina. Maki keke Yesu yana yoꞋo tuwelo kalivana tu kaliva halamanidiyao hivaitana Fita yana laumamala againe Maki Yesu kahihina ginogalini-yo giꞋetoladina. Atu Yelusalema againe gilakata faꞋina, Yesu yana gugai tauna giꞋitana. KaꞋi kwanatubulakahina kahihina Maki 14:51-52 againe gidadauda-ma bana Maki tauna. Kadu muliya Folo Banabasi yadi faisewa againe givelugadi. Tu Maki nuwanuwana badi miLoma fafali moyaꞋaina hivehimeyedi-ma Yesu kahihina hinahalamanena. Badi miLoma faiwala kadu kaiwabu nuwadi givaina faꞋina, Yesu tofaiwala-moꞋa kadu kaliva yana waꞋabavehimeya ma Maki yana buki againe giseyemaunena be higa miLoma kadu moyaꞋaida adafaiweya kanahalamanena Yesu vele- mona Yaubada Natuna. Yesu yana aituha fifiwalana moyaꞋaina gilukahihiyena tu yana vehawala tufonaga giyakahina. SaꞋeyana ma Yesu yafune balauma moyaꞋaidi gifaiwalahegedi kadu Bana kaliva ada Toveluga ada Tok- ibababala ma gihawavemogatalena. Tu buki ana lauyabu againe kahihi mali kaliva giꞋetoladina-ma [ ] hinagene gidadauda. Yoni Tobafitaiso Yesu yana ela faꞋina givenuwaꞋata. Madiu 3:1-12 Luke 3:1-18 Yoni 1:19-28 1 VenuwaꞋata Yamumuna Yesu Keliso Yaubada Natuna faꞋina hidede amine. 2-3 Tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Aiseya gahe saꞋeyana

Upload: others

Post on 19-Aug-2021

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 1:1 1 MAKI 1:2-3

VenuwaꞋata Yamumuna MAKIgiꞋetoladina amanadiBana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

VenuwaꞋata Yamumuna Yesu faꞋine gimidiꞋetoladinatu muliya Madiu Luke Yoni yadi buki hiꞋetoladina.Maki keke Yesu yana yoꞋo tuwelo kalivana tu kalivahalamanidiyao hivaitana Fita yana laumamala againeMaki Yesu kahihina ginogalini-yo giꞋetoladina. AtuYelusalema againe gilakata faꞋina, Yesu yana gugai taunagiꞋitana. KaꞋi kwanatubulakahina kahihina Maki 14:51-52againe gidadauda-ma bana Maki tauna. Kadu muliya FoloBanabasi yadi faisewa againe givelugadi.

Tu Maki nuwanuwana badi miLoma fafali moyaꞋainahivehimeyedi-ma Yesu kahihina hinahalamanena. BadimiLoma faiwala kadu kaiwabu nuwadi givaina faꞋina, Yesutofaiwala-moꞋa kadu kaliva yana waꞋabavehimeya maMaki yana buki againe giseyemaunena be higa miLomakadu moyaꞋaida adafaiweya kanahalamanena Yesu vele-mona Yaubada Natuna. Yesu yana aituha fifiwalanamoyaꞋaina gilukahihiyena tu yana vehawala tufonagagiyakahina. SaꞋeyana ma Yesu yafune balauma moyaꞋaidigifaiwalahegedi kadu Bana kaliva ada Toveluga ada Tok-ibababala ma gihawavemogatalena.

Tu buki ana lauyabu againe kahihi mali kalivagiꞋetoladina-ma [ ] hinagene gidadauda.

Yoni Tobafitaiso Yesu yana ela faꞋina givenuwaꞋata.Madiu 3:1-12 Luke 3:1-18 Yoni 1:19-28

1 VenuwaꞋata Yamumuna Yesu Keliso Yaubada NatunafaꞋina hidede amine. 2-3 Tuwai-moꞋena Yaubada bonanaana toꞋawatalatalaina ana egana Aiseya gahe saꞋeyana

Page 2: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 1:4 2 MAKI 1:8giꞋetoladina. Yaubada yana gahe Natuna againe giꞋetolad-ina gigayo,UꞋita, hida yaku tovenuwaꞋata.Bana ganaꞋiveninisena be wai ginanagona,ya eda kaliva aseꞋasediya ginakidewedewena.Kaliva agona hinanogalinawalaꞋaiya ginakovakovadadana ginagayo,Kaiwabu yana eda wanavetauna,yana eda aseꞋasemiya wanaꞋihagihagiyena.Hidedemi Aiseya gigahe.

4 Ada gavaimi tuwai-moꞋena Aiseya gigaheye-vagahina, medemi gilakayemu velemoꞋena. FaꞋina YoniwalaꞋaiya yana ivemogatala gilakayemu gilulumamalagigayo, “Yami dewa koyona wanavenikohiyena bewanahagavilami-yo wanabafitaiso be Yaubada yamikoyona ginayawelina.” Hidedemi Yoni gilulumamala.5 Kaliva moyaꞋaidi Yudiya ana fafali kadu Yelusalemaagaine hitauya be hina Yoni yana laumamalahinanogalina. Yadi dewa koyona hiyau-yo gufa ana eganaYolidani againe gikivebafitaisoyedi. 6 Bana Yoni ma yanamiyami kaliva koyokoyo-Ꞌavana amine. Aikeva kameliutuutuna againe hiyogona-ma giꞋosena ada gaiyonabulumakau kwafiline hiyogona ma goline gihifona. Adaanaga ma koloma kadu maꞋawa gufadi amine. 7 Adagilulumamala gigayo, “Iya wai ganagona tu kalivasaꞋeyana wai ginamulina-ma gifaiwalahegeku. Banakikaiwabu-moꞋena tu iya kwamana kabisoku faꞋina, kekeakufaiweya Bana againe ganaveꞋagetoga be ganaꞋaiboꞋula-yo ana ageyafayafa adi abaꞋaiyauga ganayauni.8 Iya gufa againe gakivebafitaisoyemi tu BanaꞋe ma

Page 3: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 1:9 3 MAKI 1:14-15AluꞋaluwa Mahalina againe ginakivebafitaisoyemi beginavemagami.” Hidedemi Yoni gilulumamala.

Yesu gibafitaiso tu Setani giꞋaladibidibiyena.Madiu 3:13-17, 4:1-11 Luke 3:21-22, 4:1-13

9 Himiyami tu Yesu Nasaledi Galili ana fafaliya gi-tauya be Yoni againe giꞋela, ada Yoni Yolidani againegikivebafitaisoyena. 10 Ada Yesu gibafitaiso gihavaina,gufeya giꞋaꞋalakahini tu auheꞋama lobama giꞋayavalini-yo Yaubada AluꞋaluwana ana ita vaita bunebune amineBana againe gihobuꞋelama giꞋitana. 11Ada Yaubada agonalobameya gikova gigayo, “OꞋeni natuꞋaseꞋaseku, nuwakuukiveyamumu-moꞋena.”

12 Yesu Yolidani againe gibafitaiso tu auheꞋamaAluꞋaluwa Mahalina babigaga againe giwavina. 13 Adaaiyeta foti agaidiya babigaga againe gimiyami tuSetani giꞋalaꞋaladibidibiyena. Ada kevakeva walawalaꞋahinafadiya gimiyami keke tamo kaliva tu lobama anatovenuwaꞋata hiꞋela hiꞋitaveꞋavina.

Yesu tobayauma gikovadi be hinavetomuliya.Madiu 4:12-22 Luke 5:1-11

14-15 Tu Yesu Yoni valeyana ginogalina higa deliyahisena. Ada hidedemi ginogalini-yo gilowoga fafali anaegana Galili againe gina be Yaubada yana VenuwaꞋata Ya-mumuna gilulumamalena gigayo, “Yaubada yana aituha agilakayemu. Tova kabisona kaliva yana itaveꞋavina againehinamiyami be aseꞋasediya ginavehivehimeya. Au yamidewa koyona wanavenikohiyeni-yo wanahagavilami beVenuwaꞋata Yamumuna wanavetumaganena.” HidedemiYesu gilulumamala.1:8: Mal 3:1, Lu 7:27, Ais 40:3 Af 13:34, Lu 1:77 Af 1:5 1:13: Yo 1:32 Sam

2:7 Hi 4:15

Page 4: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 1:16 4 MAKI 1:2716Tova saꞋeyana Yesu tobu ana egana Galili ana taliyeya

ginauna tu Saimoni kadu taina Anidulu giꞋitadi. Alevatuhisesehobuyeni tu giꞋitadi faꞋina badi tobayauma. 17 AdaYesu gigahedi gigayo, “WaꞋela wanamuliyeku be kalivaadi bayauma ganavehawalemi.” 18 Ada auheꞋama kalivaadiꞋiselu yadi alevatu hisehobuye-vagahini tu himuliyena.

19 Kadu ginauna tu matalaviseya Yemesa wataina YoniSebedi natuneyao giꞋitadi, wakeya hihiyoto yadi alevatugiꞋakaninina-ma hikikidewedewena. 20 Ada auheꞋamagikovadi be hinamuliyena. Au tamadi Sebedi yana to-faisewa buye wakeya himiyami-ma hinuyabuyabudi beYesu himuliyena.

Yesu kaliva wayafunena gikiveyamumuna.Luke 4:31-37

21 Hinauna tu Kafeneumi againe hiyemu. Ada sabatiagaine Yesu manuwa-abavehawala ana egana sinagogiagaine giluku givebutu givehawala. 22 Ada yoꞋo yanavehawala faꞋina hiyaulowoga higayo, “Keke Mosese yanavehimeya ana tovehawala amine gidavehawala, au vaitatovehimeya velemoꞋena amine givehavehawala, yanavehawala aseꞋaseda giꞋonana.” 23-24 Higahegahe tukaliva wayafunena yadi sinagogi againe giluku giko-vaꞋawafatafata gigayo, “Yesu kwanaNasaledi gavadi imeagaimeya unagani-yo uꞋela? KaꞋi O uꞋela be ime yafuneama loi unamunuma-yo anabwavi? O ya inuba gahalama-nena. OꞋeni Yaubada yana Kaliva Mahamahali.”

25 Tu Yesu yafune gihawatana gigayo, “GiꞋalove. Una,kaliva unuyabuyabuni.” 26Yafune kaliva gikivefavefaninatoyogina gitatawayana-yo ginuyabuyabuna.

27 Kaliva moyaꞋaidi hiꞋita-yo hiyaulowoga-moꞋa buyehiveꞋagahegahe higayo, “Hida hima gavaꞋana? Yana1:20: Md 3:2 Md 19:27

Page 5: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 1:28 5 MAKI 1:36-37vehawala tuli-moꞋena kadu ana wavehimeya. Yafunenonogana hida kaliva gihawatadi-ma bonana hiꞋabina.”28 Ada au Yesu valeyana Galili ana fafali matatabunaagaine giveꞋaliyahega.

Yesu toꞋaulolo moyaꞋaidi gisiveyawadi.Madiu 8:14-17 Luke 4:38-41

29TuYesumanuwa-abavehawala againe gihobu-yo ginaSaimoni Anidulu yadi manuweya. Ada Yemesa Yoni badibuye hina manuweya hiluku. 30 Saimoni lawana adi iviyahidauda wowodi vaita ai, ada badi faꞋidiya Yesu himadu-venuwaꞋatana. 31 Au gina giꞋitadi nimadiya giꞋabi begisivemidididi. Wowodi auheꞋama gituluna ada hivebutuadi wakawaka adiga hikidewedewena.

32 Mala gibogi kauwana giholu-yo kaliva yaditoꞋaulolo moyaꞋaidi kadu wayafunediyao Yesu againehiꞋaliyedi. 33-34Melala ana kaliva moyaꞋaidi Saimoni yanaedaꞋawaneya hivagaꞋauta-Ꞌowoga, ada Yesu toꞋaulolomoyaꞋaidi yadi aulolo tulina tulina ma gisiveyawadi.Kadu yafune moyaꞋaidi kaliva hiluvaiyedi-ma giwavidi,ada yafune Bana inubana hihalamanena faꞋina gihawatadibe keke hinalukahihiyeni.

Yesu Galili ana fafaliya gilulumamala.Luke 4:42-44

35 Tu aiyeta anavelu mala aimo keke gidalauni tuYesu giꞋenohobu be gina melalagaga saꞋeyana againegiveꞋoveꞋoꞋola. 36-37 Saimoni tobohiyaneyao buye hinahilelena ada hinuhagana againe higayo, “KalivamoyaꞋaidiO hilelele.”1:28: Md 7:28 Mk 5:7, Yo 6:69 1:33-34: Md 4:24 Mk 3:11-12, Af 16:17-18

Page 6: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 1:38 6 MAKI 1:4538 Yesu gigayo, “WaꞋela be kana mali melaleya be

kadu badi agaidiya ganalulumamala. Hidema faꞋina ga-hobuꞋela.” 39Ada au Galili ana melala moyaꞋaina agaidiyaginunuwaliliuga, yadi manuwa-abavehawala agaidiyagilulumamala, adi yafune giwaviwavidi.

Yesu tovedawodawowo gikiveyamumuna.Madiu 8:1-4 Luke 5:12-16

40 Tu tovedawodawowo saꞋeyana giꞋela Yesu againetugana giveꞋetodonena be gihawayafeyafena gigayo, “KaꞋinuwanuwa digo, afaiweya unakiveyamumuku.”

41 Gigahe-yo Yesu gihinekalikaliyena nimana gitunenakaliva giꞋabina gigayo, “Iya nuwanuwaku. Au unaya-mumu.” 42 Ada auheꞋama ana dawodawowo gihavaina begiyamumu.

43-44Giyamumu tu Yesu gimaduꞋatuhegena ana hawatagivelena gigayo, “Unogali. Keke tamo hakwadi un-avenuwaꞋatani, au abaveyao ana tofaisewa againe una-maduna be wowo unavehawalena. Kadu ya yamumufaꞋina manuga luhei ada sifi, higa abaveyao Mosese boituwai-moꞋena givehimeyena amine ma unanauwedi bemoyaꞋaidi o uyamumu velemoꞋena ma hinahalamanena.”

45 Atu kaliva gilowoga be gina yana yamumu valeyanagivebutu kaliva moyaꞋaidi agaidiya gilukahihiyena, adaau valeyana ginauna. MoyaꞋaidi hiyoꞋoyoꞋo faꞋina, Yesukeke anafaiweya melaleya ginaluku kaliva matadiya. Aumelalagaga agaidiya gimiyami. Atu kaliva melala tulinatulina agaidiya hitauya be Yesu againe hiyoꞋo.

2Yesu tovefela gisiveyawana.Madiu 9:1-8 Luke 5:17-26

1:39: Md 14:23, Lu 5:16 Md 4:23-25 1:45: 1Veh 14:1-4 Mk 7:36

Page 7: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 2:1 7 MAKI 2:10-111Aiyeta gavaiyehi himiyami tu Yesu Kafeneumi againe

giyewana ada valeyana ginauna vaita yana manuweyagidamiyami. 2 Kaliva moyaꞋaidi Bana againe hivagaꞋautabe manuwa vetawana hibabalina, keke tamo abaga, kaduedaꞋawana keke tamo abaluku. Hidede amine hiyoꞋoy-oꞋo tu Yesu badi agaidiya gilulumamala. 3 Kaliva tu-foidi hiꞋela kaliva walogina giꞋaꞋuwana-ma hiꞋaliyena anatowahi kaliva adivefowa. 4 YoꞋo lakahina faꞋina kekeadifaiweya tovefela Yesu liline hinaseni. Hidema faꞋinahilaka manuwa getane ada hami Yesu gimiyami aminehifolena. Manuwa getana hiꞋetovahivahini-yo tovefelawaꞋivina hisehobuyena. 5 Ada Yesu yadi vetumaganagiꞋita-yo tovefela againe gigahe gigayo, “Natuku, ya koy-ona ahe gayawelidi.”

6-7 Tu Mosese yana vehimeya ana tovehawala tufoidimedede againe hihiyoto-maYesu yana gahehinogalini-yonuwahinagediya hitoliluvaluva higayo, “Gavadi-yo hidakaliva gigahe vaita Bana tauna koyona adi toꞋaiyawela?Hima Yaubada gihawatagona. Yaubada anakaibe koyonaana toꞋaiyawela.”

8Hidede amine nuwahinagediya hitoliluvaluva tu Yesuyadi nuwanuwa aseꞋasene gimaduꞋayaunena ada giga-hedi gigayo, “Gavadi-yo medede amine aseꞋasemiya wa-toliluvaluva? 9 Gavaimi tovefela againe ganagahe-yoginalakayemu? KaꞋi ganagayo, Ya koyona ahe gayawelina,o kaꞋi ganagayo, Umidi a ivi uꞋavalani be unaudadana.Hadema vehimeya vita-moꞋena? Me kaliva ana siveyawavaita vita-moꞋena faꞋina kaꞋi ganavehimeya tu keke gi-nayamumu, au taumiyao amifaiweya wanaꞋitahalama-nena kaliva adi siveyawa keke akufaiweya. 10-11 Atuhida kaliva ganasiveyawana be wanaꞋitani-yo Iya faꞋikuyawanagahe wanagayo, Velemodi. Bana TohobuꞋela kalivayadi koyona adi aiyawela au ana tagalowalowa.” Ada au

Page 8: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 2:12 8 MAKI 2:17tovefela againe gigahe gigayo, “Ganagahe. Umidi a iviuwahi be una ya manuweya.”

12 Au tovefela gimidi ana ivi gimaduꞋavalani-yo moy-aꞋaidi matadiya gina gihobu. Kaliva moyaꞋaidi hiꞋita-yo hiyaulowoga Yaubada ana egana hikilakahina higayo,“Boi keke tamo hidede amine gavadi kadaꞋitani.”

Yesu Livai ana egana velugana Madiugikovana be ginamuliyena.Madiu 9:9-13 Luke 5:27-32

13 Tu Yesu kadu gihobu tobu ana egana Galili anataliyeya gina. Kaliva moyaꞋaidi Bana againe hiyoꞋoyoꞋoada givebutu givehawaledi. 14 Ginauna tu takesi anatoyaudi saꞋeyana giꞋitana ana egana Livai, Alifiyo natuna.Bana Livai takesi ana abayaudi againe gihiyoto. Ada giꞋita-yo gigahena gigayo, “Unamuliyeku.” Au bana Livai gimidibe gimuliyena.

15 Muliya Livai yana manuweya giluku be ginaꞋa. Adatolameya giꞋauꞋa tu takesi ana toyaudi moyaꞋaidi kadutokoyona velugadiyao Bana Yesu kadu ana tomuliya buyehiꞋenolukekela tu hiꞋauꞋa. FaꞋina badi kalivai-dina tufoidimoyaꞋaidi himuliyena. 16 Tu Mosese yana vehimeya anatovehawala, higa Falisi adi loi, Yesu tokoyona kadu takesiana toyaudi buye hiꞋauꞋa ma hiꞋitadi againe, ana tomuliyahigahedi higayo, “GavaiꞋona-yo wama kaliva koyodiyaotakesi ana toyaudi kadu tokoyona velugadiyao Bana badibuye hiꞋaꞋauꞋa?”

17 Yesu yadi gahe ginogalini-yo gigahedi gigayo, “Badiyadi aulolo keke ma keke doketa againe hinana tutoꞋaulolo ma nuwanuwadi doketa yana leme. Ada toy-amumu keke doketa yana leme hinaleleni amine, medaanafaiweya Iya gahobuꞋela be keke toyamumu vehimeya2:12: Lu 7:48 1Yn 1:9, Ais 43:25 Md 9:33

Page 9: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 2:18 9 MAKI 2:22hiꞋitaꞋitaveꞋavina-ma ganayowanidi. Au gahobuꞋela betokoyona ganayowanidi be yaku leme againe hinanuwav-ilana.”

Labewaviyo faꞋina Yesu hitoliluveluvena.Madiu 9:14-15 Luke 5:33-35

18 Tova saꞋeyana Yoni ana tomuliya kadu tonag-ona tafatafalolodiyao adi egana Falisi hilabelabewaviyo.Kaliva tufoidi hiꞋela Yesu hitoliyena higayo, “GavanafaꞋina Yoni ana tomuliya kadu Falisi adi tomuliya hil-abelabewaviyo be hinaveꞋoꞋola faꞋina, tu a tomuliya keketamo tova hidalabelabewaviyo?”

19 Yesu gigahedi gigayo, “Nagi ana avemwamwalaagaine tonagi ana yoꞋo keke hinamiya-kawowo, au aꞋahinaꞋauꞋa, faꞋina bana tonagi aimo badi buye himimiyami.Aimo tonagi buye himimiyami keke adifaiweya hinala-belabewaviyo. 20 Tu aimo tonagi hinanauwena lauveyaana toveya, au medema tovai-nadi ana yoꞋo hinamiya-kawowo, aꞋa keke hinaꞋani. Meda anafaiweya Iya yakukaliva buye amimiyami faꞋina keke hidalabelabewaviyo.”Au hidedemi Yesu gigahedi.

Yesu yana vehawala ivaguna keke kaliva yadi nuwanuwatuwaina buye kanaveꞋatutamoꞋaini.

Madiu 9:16-17 Luke 5:36-3921 Kadu Yesu gigayo, “Keke tamo hakwadi aikeva

tuwaina kaleko ivaguna keke gufeya gidaꞋutuvini-maagaine ginabwadini. KaꞋi hidede amine gidabwadinadigo aikeva ana bwadi gidaꞋakaninina, faꞋina kaleko iva-guna gidalautaina ada au kaliva ana aikeva gidakoyo-moꞋa. 22Kadu keke tamo hakwadi oine ivagunamanugosekwafilidi tuwaina againe ginahiwani. KaꞋi hidede aminegidahiwana digo, oine ivaguna gidatubuga be kwafilidi2:17: Md 11:19, Lu 15:1-2 Lu 19:10, 1Ti 1:15 2:20: Yo 3:29

Page 10: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 2:23 10 MAKI 2:28tuwaina a gikwakwana-ma gidaꞋafolena, ada au oine kadumanugose kwafilidi gidakoyo. KaꞋi oine ivaguna digo,kadu kwafilidi ivaguna.” Au hidede amine Yesu gigaheta-lahobuhobu.

Sabati ana vehimeya faꞋina.Madiu 12:1-8 Luke 6:1-5

23 Sabati saꞋeyana againe Yesu witi ana faheya gin-unudadana. Ana tomuliya buyehinauna tu tomuliya hive-butu witi nafona hikikikolukolu. 24 Ada Falisi higahenahigayo, “UꞋita, gavadi-yo a tomuliya sabati ana vehimeyakeke hidaꞋitaveꞋavini?”

25-26 Yesu gigayo, “Tokaiwabu Devida tuwai-moꞋenagimiyami-ma kahihina maꞋi wahawahawana o kaꞋi keke?Tova saꞋeyana abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabuana egana Abaiyata yana toveya, Devida tobohiyaneyaobuye adiga keke be mafu gilaudi tu Yaubada yanamanuweya giluku, aꞋa Yaubadamatane hisena-ma givainatu hawahawatana nonogana giꞋana kadu yana kaliva-momo giveledi be buye hiꞋana. Mena aꞋai-nadi kaliva-kawowo faꞋidiya hawahawatana tu abaveyao ana to-faisewagaga adifaiweya hinaꞋana.” Hidedemi Yesu bonadigifatana.

27 Kadu gigahedi gigayo, “Kaliva adi veluga faꞋinaYaubada veyawai ana tova gisena. Keke kaliva gidabubudiveyawai ana tova ana hawata faꞋina. 28Au Iya TohobuꞋelaaku egana tovehimeya, faꞋina Iya kadu sabati ana toꞋi-taveꞋavina. Yaku kaliva sabati ana hawata hinaꞋitaveꞋav-ina o kaꞋi keke hinaꞋitaveꞋavini, medema Iya yaku abave-himeya.” Hidede amine Yesu gigahedi.2:22: 1Ko 10:21, 2Ko 6:16 2:28: 2Veh 23:25 1Sam 21:1-16 2Veh 5:14

Page 11: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 3:1 11 MAKI 3:7-83

Yesu kaliva nimana koyona sabati againe gikiveyamu-muna.

Madiu 12:9-14 Luke 6:6-111 Kadu tova saꞋeyana Yesu manuwa-abavehawala ana

egana sinagogi againe giluku. Medede againe kalivasaꞋeyana gimiyami, nimana gifwalele-vagata. 2 Kaliva tu-foidi nuwanuwadi Yesu yana dewa hinahawavekoyoyenafaꞋina, Bana hiꞋitaꞋita-kwanekwanena be hinaꞋitana kaꞋinimakoyo sabati againe ginakiveyamumuna o kaꞋi keke.3Yesu nimakoyo againe gigahe gigayo, “UꞋela weꞋai.”

4 Ada tolauboda agaidiya gigahe gigayo, “Yada buki-vehimeya sabati faꞋina gavaimi givehimeyeda? KaꞋi kalivasabati againe kanakiveyamumuna o kaꞋi kanakivekoyona?KaꞋi kanalugolegolena o kaꞋi kanaluveꞋalikana?” Hid-edemi Yesu gitoliluvaluva tu badi hiveꞋamata.

5 Ada keke nimakoyo hidaꞋitanuwakabubuyeni faꞋina,Yesu aseꞋasena giꞋuꞋaulolo ada yana wanuwakoyogilumataviledi tu nimakoyo againe gigahe gigayo, “Nimautune.” Nimana gitunena ada auheꞋama giyamumu.6 Badi Falisi hihobu be hina Helodi yana yoꞋo kalivadibuye hivagaꞋauta hivevai be higa gavaiyaꞋamine YesuhinaluveꞋalikani.

Kaliva Yesu againe hiyoꞋoyoꞋo Galili ana tobu liline.7-8 Tu Yesu mena melala gihege tu ana tomuliya buye

hina Galili ana tobu liline, ada yoꞋo lakahi-moꞋena hib-waꞋulina. Fafali moyaꞋaina agaidiya hitauya, Galili anafafali Yudiya ana fafali Yelusalema ana melala Idumiyaana fafali kadu melala moyaꞋaina yuwa Yolidani fafa-line, kadu Taiya Saidoni adi melala moyaꞋaina agaidiya3:6: Lu 13:14 Md 9:13 Md 22:15-16

Page 12: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 3:9 12 MAKI 3:19

hitauya. Gavadi gavadi moyaꞋaina gififaisewana-ma va-leyana hinogalina againe hivagaꞋauta. 9 Ada yoꞋo lakahi-moꞋedi faꞋina Yesu ana tomuliya gigahedi gigayo, “WakakabiꞋona wanaꞋihagihagiyena faꞋina kaliva hiyoꞋoyoꞋo bekaꞋi hinavetuwahegeku, au ganayage.” 10 Kaliva moy-aꞋaidi gisiveyawadi faꞋina toꞋaulolo adi aulolo tulinatulina hiveveꞋatuwahega be hinakibwaꞋeni-yo hinaya-mumu. 11 Ada badi wayafunediyao hiꞋita-yo agene hi-beꞋu hitatawayana higayo, “Iyoi. OꞋeni Yaubada Natuna.”12 Atu Yesu gihawatadi toyogina be Bana inubana kekehinahawavemogataleni.

Yesu afositolo tuwelo givenuwadadanedi.Madiu 10:1-4 Luke 6:12-16

13 Tu Yesu oyeya gilaka ada kaliva gaveyaonuwanuwana, medema giyowanidi be Bana againehilakaꞋela. 14-15 Ada kaliva tuwelo givegidedi adagivewagadi afositolo higa bonana ana towahidadana.Givegidedi be higa badi Bana buye hinamiyami kaduginaꞋiveninisedi be hinalulumamala, ada abavehimeyaginaveledi-yo yafune hinawavidi. 16 Ada kaliva tuwelogivenuwadadanedi-ma adi egana hidede amine. Saimonitu ana egana velugana givelena-ma Fita. 17 Yemesakadu taina Yoni Sebedi natuneyao tu adi egana veluganagiveledi-ma Bowanedisi, higa ana kaivila atala natuneyaofaꞋina yadi gahe vaita atala amine. 18 Kadu Anidulu FilifiBatolomiu Madiu Tomasi Yemesa Alifiyo natuna, kaduTadiyasi, kadu Saimoni bana yoꞋo miLoma hivenibainedi-ma kalivana. 19 Kadu Yudasi-Isikaliyota bana Yesunibaineyao nimadiya gihawavemogatalena amanadi.

Tufoidi higahe vaita Biyelisibuli higa Setani3:19: Lu 9:1 Yo 1:42 Lu 9:54

Page 13: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 3:20 13 MAKI 3:30Yesu gidaluvaiyeni.Madiu 12:22-37 Luke 11:14-23

20 Yesu yana yoꞋo tuwelo givegidedi gihavaina, giye-wana yana manuweya. KaduꞋe kaliva hiyoꞋoyoꞋo faꞋina,Bana ana tomuliya buye keke adifaiweya hinaꞋa. 21Ma anaunuma hidedemi hinogalina againe, hilowoga be hinave-gaꞋaulena faꞋina higahegahe higayo, “Givekabakabaleya.”

22 Ada Mosese yana vehimeya ana tovehawalaYelusalema againe hitauya-ma higahe higayo,“Biyelisibuli giluvaiyena. Bana Biyelisibuli yafune aditovehimeya yana faiwala againe yafune giwaviwavidi.”

23 Hidede amine higahegahe faꞋina Yesu giyowanidibe hiꞋela, gahetalahobuhobu amine gilukahihiyedi gi-gayo, “Keke Setani tauna ginawavini, keke-moꞋa. 24 Haifafali ana melala tulina tulina buye hilulugaviya, medemataudiyao hinavehavaidi. 25 Kadu hai yoꞋo ana kaliva tovamoyaꞋaina buye hivekwavekwageya, medema hinaꞋabiꞋo-taꞋota be yoꞋo ana egana ginahavaina. 26Meda anafaiweyakaꞋi Setani tauna yana yoꞋo higa yafune ginavekwageyedibe ginawavidi digo, bana tauna yana yoꞋo ginavehavaidiada au yana abavehimeya ginahavaina. 27 KaꞋi kalivamanimaninina yana manuweya ginamiyami, au keketamo hakwadi anafaiweya ginaluku kaliva yana lokolokoginavaini. Nagona kaliva manimaninina ginayogoni-yoyana lokoloko ginavaina. Meda anafaiweya Iya Setaniganayogoni-yo kaliva wayafunedi ganaꞋihagihagiyedi.

28 Gagahe velemoꞋena, Yaubada kaliva yadi dewa koy-ona tulina tulina ginayawelina, kadu gavadi gavadi yadigahe-kawowo againe Yaubada hinahawatagona-ma gi-navenuwauluyena. 29 Atu hai kaliva yana gahe-kawowoagaine AluꞋaluwa Mahalina ginahawatagona, medemayana koyona Yaubada keke ginayawelini, keke-moꞋa. Auyana hawatagona ana vita ginawahi-vagahina.” 30 Yesu

Page 14: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 3:31 14 MAKI 4:5hidede amine gigahe, faꞋina AluꞋaluwa Mahalina yanafaiwala againe yafune giwaviwavidi tu badi kaliva higahevaita yafune Yesu gidaluvaiyeni.

Yesu hinana kadu taineyao hilakayemu.Madiu 12:46-50 Luke 8:19-21

31 Yesu gimiyami tu hinana kadu tobohiyaneyao hi-lakayemu. Melaleya himidimidi tu kaliva saꞋeyana hi-gahena be Yesu ginagahena. 32 YoꞋo hitogafifina adahigahena higayo, “Hina kadu tobohiyamomo melaleyahimimiyami, nuwanuwadi hinaꞋita.”

33 Bana Yesu gigayo, “HakwaꞋadi hinaku? Kadugaveyao tobohiyakweyao?” 34 Ada badi hitogafifina-magilumataviledi-yo gigahe gigayo, “Hidema hinaku kadutobohiyakweyao. 35 FaꞋina hai kaliva o vevine Yaubadayana nuwanuwa hiꞋitaꞋitaveꞋavina, medema tobohiyaku onouku o hinaku.” Hidedemi Yesu gigahe.

4Otova babi tulina tulina againe ana gahetalahobuhobu.Madiu 13:1-9 Luke 8:4-8

1 KaduꞋe tova saꞋeyana Yesu givebutu Galili ana tobuana taliyeya givehawala. Kaliva moyaꞋaidi hiyoꞋoyoꞋo adahimidififina faꞋina, tobuya waka againe giyage tu yoꞋoavaleya himidimidi. 2 Ada nuwanuwa tulina tulina ga-hetalahobuhobu amine givehawaledi, ada yana vehawalaagaine gigahedi gigayo, 3 “Wanogali. Kaliva saꞋeyanawiti nafona yana faheya ginauwena be ginaꞋiyauyaulena.4 Witi nafona giꞋiꞋiyauyaulena tu tufona edeya gibeꞋu aumanuga hiꞋela be hiꞋana. 5 Tufona babi dabodabonaagaine gibeꞋu. Medede againe babi yamumuna kekelakahina gidadauda. Ada babi yamumuna keke vewabana3:30: Mk 6:31 Yo 10:20 Md 9:34 3:30: 1Yn 3:8 Hi 6:4-6 3:35: Mk 6:3

Yo 15:14

Page 15: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 4:6 15 MAKI 4:12

faꞋina, witi nafona gimadukabu. 6 Ada kauwana gilakaagaine witi tubuvaguna gikabuna be gibou, walaminakeke gidavegilili velemoꞋena faꞋina. 7 Kadu tufona abodaagaine gibeꞋu ada au yogo gifaiwala be witi gilufaveꞋa-likana, keke tamo guwana. 8Kadu tufona babi yamumunaagaine gibeꞋu be gitabo yamumuna. Gitabotabo tu gi-boyalina ada witi guwana tufona teti (30) amine, tufonasikisiti (60) amine kadu tufona hanaledi (100) amine.”Yesu hidedemi gigahetalahobuhobu.

9Kadugigayo, “Omi kalivawatagami, au bonakuwadav-enogalena.”

Yesu gahetalahobuhobu inubana gilukahihiyena.Madiu 13:10-17 Luke 8:9-10

10 Ada muliya yoꞋo a hina tu Yesu anakaibe gimiyamitu yana yoꞋo tuwelo kadu tomuliya velugadiyao tufoidiBana buye himiyami-ma yana gahetalahobuhobu faꞋinahitoliluveluvena. 11 Gigahedi gigayo, “Yaubada yanaitaveꞋavina ana nuwanuwa sevasevauyana omi agaimiyagiyauna, tu badi kaliva-kawowo keke Yaubada yana yoꞋoagaidiya hidaluku-ma gahetalahobuhobu amine hino-galina. 12Gahetalahobuhobugaga hinoganogalina, tuwai-moꞋena Yaubada bonana etoꞋetoladina gigahe amine gi-gayo,Tova moyaꞋaina bonaku hinaꞋitaꞋitanatu keke hinaꞋitahalamaneni.Kadu hinanoganogalinatu keke ana nuwanuwa hinahalamaneni.KaꞋi hidahalamanena digo,Iya agaikuya hidahagaviladibe yadi koyona gadavenuwauluyena.”4:12: 1Ko 2:10 Ais 6:9-10, Yo 12:40

Page 16: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 4:13 16 MAKI 4:20Yesu gahetalahobuhobu guwana ana iyauyaula faꞋina

gikivetuvetunudi.Madiu 13:18-23 Luke 8:9-15

13 Tu Yesu Veyao Tuwaina ana gahe giyakahini-yoau gigahedi gigayo, “Mena gahetalahobuhobu adamoyagalukahihiyena-ma ana nuwanuwamaꞋi wahalamanena okaꞋi keke? Gavaimi be gahetalahobuhobu velugana aimoganalukahihiyena-ma wadahalamaneni? Yami halamanagivekwalu. Mena gahetalahobuhobu saꞋeyana faꞋinaganakivetuvetunumi. 14 Guwana ana toꞋiyauyaula mavaitaYaubadabonana kaliva aseꞋasediya gidaꞋiyauyauleni.15Kaliva tufoidi vaita witi nafona edeya gibeꞋu-ma amine.Yaubada bonana hinogalina tu Setani giꞋela be gavanuwanuwa tolaumamala kaliva aseꞋasediya gifahana-ma givaina. 16 Kadu meda anafaiweya kaliva tufoidivaita nafona babi dabodabona againe gibeꞋu-ma amine.Yaubada bonana hinogalina be yadi wavemwamwalaaseꞋasediya himadusena. 17 Atu bonana keke hidanuwa-nunauyeni walamina keke aseꞋasediya gidavegilili faꞋina,tova kabisonaga hiꞋatuvefaꞋila. KaꞋi tova vitana badiagaidiya ginalakayemu o kaꞋi yadi hawahega Yaubadaagaine faꞋina aulolo tagiya kaliva nimadiya hinanuha-gana, au hinamadunuwayewa. 18-19 Kadu tufoidi vaitanafona abodeya gibeꞋu-ma amine. Yaubada bonana hino-galina tu babi ana gaitoma faꞋina hivenuwanauna, kadutova moyaꞋaina mani lokoloko nuwadi givaivaina adagavadi tulina tulina hiꞋitaꞋitaluvadigena faꞋina nuwadigiulu. Au mena gaitomai-dina Yaubada bonana gilu-faveꞋalikana ada guwadi keke. 20 Atu tufoidi vaita nafonababi yamumuna againe gibeꞋu-ma amine. Yaubada bo-nana hinogalina be aseꞋasediya hisena, ada au yadi dewaagaine guwadi hiseseyemaunena kaꞋi 30 o 60 o 100 amine.”

Page 17: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 4:21 17 MAKI 4:27Hidede amine Yesu gigahe.

Yaubada bonana ana venogala lamufa againe giluvefosena.Luke 8:16-18

21 Kadu Yesu gigahedi gigayo, “Keke tamo hakwadilamufa ginakabuni-yo avaeka hinagene o kaꞋi ivi dibuneginaseni, keke-moꞋa. Au ana abasewadi againe ginasena.22 Gavadi gavadi moyaꞋaina tova adamoya keke iꞋive-mogatalina medema aimo tova mulina kabuꞋavane gi-nalakayemu, kadu gavadi gavadi sevasevauyana medemaaimo moyaꞋaidi hinahalamanena. 23 Hai kaliva tagaafolegina, medema bonaku udavenogalena.” HidedemiYesu gigahe.

24 Kadu gigayo, “Yaubada yana nuwanuwawananogalina, wananogali-hagihagiyena. KaꞋiYaubada bonana ana nogala againe wanadibumuhiga,halamana wanavaina kadu Yaubada yami halamanaginakivetubugina. 25 FaꞋina hai kaliva Yaubada yananuwanuwa ginogalina be giꞋitaꞋitaveꞋavina, medemaagaine kadu nuwanuwa moyaꞋaina ginayauna. Atu haikaliva Yaubada yana nuwanuwa keke gidaꞋitaꞋitaveꞋavini,medema yana halamana kabiꞋona Yaubada ginavaihegenabe ginamiya-kawowo.” Hidedemi Yesu gigahe.

Faha yana tabo ana gahetalahobuhobu.26 Kadu gahetalahobuhobu saꞋeyana Yesu

gilukahihiyena gigayo, “Kaliva Yaubada yana itaveꞋavinaagaine himimiyami be aseꞋasediya givehivehimeya-mayadi miyami hidede amine. Kaliva saꞋeyana yana fahaagaine nafona giꞋiyauyaulena. 27 Bogi gidada uyadayadagimimiya tu nafona gitabotabo be gilakalaka. AtugavaiyaꞋamine yana faha gitaboma keke gidahalamaneni.4:20: Kl 2:7 Mk 10:21-22, 1Ti 6:9-10 4:25: Lu 6:38

Page 18: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 4:28 18 MAKI 4:3628 Au babi tauna faha gikivetabona, nagona gikabuhinafane gitabo muliya aꞋa-moꞋena gisena. 29 AꞋa-moꞋenaginaboyalina againe, ilama tubuꞋoduna againe ginayaudifaꞋina aꞋa ana yaudi ana tova a gilakayemu.” HidedemiYesu gigahe.

Yaubada yana itaveꞋavina vaita masitadayana tubutubuga amine.Madiu 13:31-32,34 Luke 13:18-19

30 Kadu Yesu gigayo, “Kaliva Yaubada yana itaveꞋavinaagaine himimiyami be aseꞋasediya givehivehimeya-ma yadi tubutubuga gavaiyaꞋamine kanalukahihiyeni?Gava gahetalahobuhobu amine kanakivetuvetunu?31-32Masitada yana tabo amine kanalukahihiyena. Nafonatulina tulina adi loi againe masitada nafona kabikabiꞋona.Kaliva givaina be gifahana. Babiya gidauda tu gikabu, adanafona kabikabiꞋona nonogana gikabu againe giveꞋaihala.E, laganina lakahina gisena be manuga hiꞋela aiwaꞋunehiveꞋuba.” Hidedemi Yesu gigahe.

33 Ada au Yesu gahetalahobuhobu moyaꞋainahidede amine kaliva agaidiya gilumamalena. Yadihalamana gavaiyaꞋamine medemi givehawaledi. 34 YoꞋoagaidiya gahetalahobuhobugaga amine givehawaledi,keke gidagahe-moꞋedi. Tu Tauna ana tomuliyaadikaibeꞋuyanina buye himiyami ana toveya, gaitomamoyaꞋaina faꞋina gikivetuvetunudi.

Yesu mala lakahina gihawatana be giꞋalovena.Madiu 8:23-27 Luke 8:22-25

35 Tu medema aiyetai-nadi mala gisilavina Yesu anatomuliya gigahedi gigayo, “WaꞋela be yuwa kanadamanatobu fafaline.” 36 Yesu wakeya gimiyami tu ana tomuliya4:29: Ha 14:15 4:34: Yo 16:25

Page 19: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 4:37 19 MAKI 5:3-4yoꞋo hihegedi-yo hiyage be hiwoiyedamanena. Kaduwaka velugadiyao buye hilowoga. 37Hinauna tu bolimanalakahina gimadu ada lefo waka againe gibifuwafuwanabe gufa gilukuluku. 38 Tu Yesu ma waka muline anafila againe giꞋenonuwaulu be gidauda. Badi tomuliyahiluvaguna higayo, “Tovehawala, gavana anada? KaꞋikeke udanuwanuwa kabisona kanaꞋalika?”

39 Au gimidi bolimana gihawatana, gigayo, “Malaauwe.” Kadu lefo gigahedi gigayo, “Au giꞋatago.” AdaauheꞋama bolimana giꞋatagona ada niwalova-Ꞌutuutugisena.

40Ana tomuliya gigahedi gigayo, “Gavadi-yo wamatau-taveꞋine. Hai yami vetumagana?”

41Ada au aseꞋasedi giꞋakolukoluna buye hiveꞋagahegahehigayo, “Bana hida gava kaliva? Taumadi, bolimana kadulefo Bana bonana giꞋabina!”

5Yesu kalivawayafunena gikoyo-moꞋama gikiveyamumuna.Madiu 8:28-34 Luke 8:26-39

1 Tu Yesu ana tomuliya buye Galili ana tobu yuwa fafa-line hidamana be miGadala yadi fafaliya hiyemu. 2 Yesuwakeya gihobu tu kaliva saꞋeyana wayafunena aiboꞋuveyagitauya be Bana amine giꞋela. 3-4 Bana kalivai-nadi ai-boꞋuveya giveꞋabaga ada keke tamo hakwadi anafaiweyabulava againe ginayogoni, higa-wayoga. FaꞋina bulavakainumula nonogana gidobona. E, nimana kadu agenabulava kainumula againe hiyogoyogona tova a gavaiyehitu gififaiwala be bulava nimane giꞋatudobodobona, kadubulava agene giꞋutudobodobona. Keke tamo hakwadi4:41: Md 14:31 Sam 89:9

Page 20: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 5:5 20 MAKI 5:16anafaiweya ginahawatani, au kaliva moyaꞋaidi gifaiwala-hegedi. 5 Bogi uyadayada aiboꞋuveya kadu oyeya gin-unudadana gikovakovaꞋawafatafata, kuga againe taunagitalatalana.

6-7 Au kaliva aimo lauveya giꞋelaꞋela tu Yesu gi-daꞋitana ma gimadu Bana agene giꞋiboꞋula-moꞋa giko-vaꞋawafatafata agona lakahina gigayo, “Yesu, OꞋeniYaubada Getane-moꞋane Natuna. Gavadi iya agaikuyaunagani-yo uꞋela? Iya gaveꞋoꞋole, Yaubada matane una-gahe be higa keke unakivetavetagigiku.” 8 Hidede aminegigahe faꞋina Yesu yafune gimidigahena gigayo, “O yafunehida kaliva unanuyabuyabuna.”

9 Bana kaliva gigahe-yo, Yesu gitoliyena gigayo,“Gavaimi a egana?” Bana gigayo, “Aku egana YoꞋo,faꞋina ime yafune moyaꞋaima kaliva aluvaiyena.”

10Ada Yesu againe giveꞋoꞋoladona gigayo, “Yafune kekeunawavidi be hida fafali hinanuyabuyabuni.”

11-12 Tu yuwa oya fafaline bawe adi yoꞋo lakahinaadiga hilelele faꞋina yafune hihawayafeyafena higayo,“Udavehimeyema be yuwa bawe agaidiya unawavima-yo analuvaiyedi.” 13 Au gihawahegedi ada yafune kalivahinuyabuyabuni-yo bawe hiluvaiyedi, au bawe adi yoꞋoluhei tausani (2,000) amine ma awaloloya hiꞋotahobu,tobu againe hitowaꞋalika.

14 Tu bawe adi tolufolofologahi hiꞋota be hina melala-moꞋena kadu awaꞋawanine mena gaitomai-dina hilukahi-hiyedi. Ada kaliva vevine hitauya be gavadi gilakayemu-ma hinaꞋitana. 15 Ada Yesu againe hiꞋela kaliva wayafu-nena hiꞋitana, medede againe gihiyoto uꞋuna a giyamumube ana kaleko giꞋosena, boi yafune moyaꞋaidi adi eganaYoꞋo hiluvaiyena-ma kalivai-nadi. HiꞋita-yo himatau-taveꞋine. 16 Ada badi toꞋita gavadi kaliva boi wayafu-

Page 21: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 5:17 21 MAKI 5:25nena kadu bawe agaidiya gilakayemu-ma hilukahihiyena.17 Ada au hivebutu Yesu higaheyaꞋayaꞋalina be higa yadifafali ginanuyabuyabuna.

18 Yesu gina wakeya giyageyage tu kaliva boi waya-funena gihawayafeyafena gigayo, “Iya O buye kadana.”19 Atu Yesu gihawatana gigayo, “Una ya melaleya be aunuma agaidiya unalukahihi. Gavadi lakahina Kaiwabuo faꞋiniya gigugaiyeni kadu gavaiyaꞋamine giꞋitanuwak-abubuye ma unalukahihiyedi.” 20 Ada au kaliva gina begivebutu gavadi lakahina bana faꞋine Yesu gigugaiyena-ma melala teni adi fafali ana egana Dekafolisi agaidiyagilukahihiyena. Ada kaliva moyaꞋaidi hinogalini-yohiyaulowoga.

Yailo natuna kwamayoku yana aulolo kahihina.Madiu 9:18-19 Luke 8:40-42

21 Yesu wakeya giyage-yo kadu tobuya gidamana adayuwa fafaline giyemu-yo yoꞋo lakahi-moꞋena taliyeya hi-madu Bana againe hivagaꞋauta. 22-23 Taliyeya gimiyamitu manuwa-abavehawala ana tonagona saꞋeyana giꞋela,ana egana Yailo. Ada bana tonagona Yesu giꞋita-yoagene giꞋiboꞋula-moꞋa gihawayafeyafena gigayo, “Natukukwamayoku kabiꞋona giꞋaulolo lakahina kaꞋi ginaꞋalika.UdaꞋela nima bana againe udasena be gidabwaina, gi-damiyami hagihagina.” 24 Au Yesu gilowoga be tonagonabuye hina. Ada yoꞋo lakahina hibwaꞋulina hinauna tu Yesuliline hiveveꞋatuwahega.

Kwamayoku Yesu ana kaleko bwatana gikibwaꞋena kahi-hina.

Madiu 9:20-22 Luke 8:43-4825Tu kwamayoku saꞋeyana yoꞋo agaidiya ginauna, bana

yana vaikohi be dayagina tova moyaꞋaina gimadu-vagata.5:20: Mk 1:23 Mk 1:24 5:24: Mk 7:32, Lu 13:13

Page 22: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 5:26 22 MAKI 5:36Tuwaina givebutu giꞋuꞋaulolo ada ginunauwenamalamalatuwelo. 26Doketa moyaꞋaidi agaidiya ginauna ada yadi lu-mulamula againe aulolo lakahina ginuhagana. Yanamanimatatabuna badi agaidiya gihavaina. Gilulumulamula tudoketa keke adifaiweya, au yana aulolo gitubuga-moꞋa.27 Yesu valeyana ahe ginogalina faꞋina yoꞋo hinafadiyaBana wamuline giꞋela be ana kaleko bwatana gikibwaꞋena.28 FaꞋina nuwahinagene gigahe gigayo, “KaꞋi ana kaleko-gaga ganakibwaꞋena, au ganayamumu.” 29 GikibwaꞋeni-yo auheꞋama dayagina giꞋagolohina, ada gava wowonegiꞋayaunena yana aulolo a gihavaina.

30Ada Yesu yana faiwala tamo hakwadi againe gina magiꞋayaunena, au yoꞋo hinafadiya gihagavilana gitoliluval-uva gigayo, “HakwaꞋadi aku kaleko gikibwaꞋeni?”

31 Ada ana tomuliya higahena higayo, “YoꞋohiveveꞋatuwahega-ma uꞋitadi. Gavadi-yo ugahe ugayo,HakwaꞋadi aku kaleko gisibutuni?”

32Tu Yesu aimo giꞋitaꞋitalele be hakwaꞋadi gikibwaꞋeni-ma ginaꞋitana. 33 Au kwamayoku gavadi bana againegilakayemu-ma gihalamaneni-yo yana wamatauta yanawavetatava giꞋela, Bana agene giꞋiboꞋula-moꞋa be taunakahihina matatabuna gilukahihiyena. 34 Gilukahihi gi-havaina Yesu gigahena gigayo, “Natuku, uvetumaganekufaꞋina ubwaina. Ya wanuwayamumu unana ya aulologihavai-moꞋena.”

Yesu Yailo natuna alikeya gisivemididina.Madiu 9:23-26 Luke 8:49-56

35 Yesu aimo gilulukahihi tu kaliva tufoidi Yailo yanamanuweya hitauya-ma hiyemu be higahena higayo,“Natu kwamayoku yawaina gihavaina. Au keke Tove-hawala unaluveꞋavaleni-yo unaꞋaliye-kawowoni.” 36 Yesu5:34: Mk 6:56 Lu 6:19 Mk 10:52, Lu 7:50, 17:19

Page 23: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 5:37 23 MAKI 6:2bonadi keke gidavenogaleni, au manuwa-abavehawalaana tonagona againe gigahe gigayo, “Keke unamatauta,au unavetumaganeku.”

37 Ada kaliva moyaꞋaidi gihawatadi be keke hinab-waꞋulini. Fita ada Yemesa wataina Yoni adiꞋitotogagaginauwedi. 38 Bana manuwa-abavehawala ana tonag-ona yana manuweya hiyemu-yo Yesu alika ana bu-tubutu ginogalina, tagiya veꞋalulaukuhi. 39Au manuweyagiluku gigahedi gigayo, “GavaiꞋona-yo alika ana butubutuganogalini? Gavadi-yo waveꞋalulaukuhi? Kwamana kekegidaꞋalika, au giꞋenonuwaulu.”

40Ada badi hihawavelaigena. Atu Yesu moyaꞋaidi giwa-vidi bemelaleya hihobu au kwamana tamana hinana kadutomuliya adiꞋitoto Bana buye hiꞋela-ma vetawana kwa-mana gidauda-ma againe gilukuwedi. 41Nimana giꞋabinaada gigahena gigayo, “Talida kumi.” Mena gahe anakaivila bonadeya ma “Natuku, Iya gagahe umidi.” 42 AdaauheꞋama kwamana kwamayoku gimidi ginudadana. Anamalamala ma tuwelo. HiꞋita-yo aseꞋasedi giꞋalilihiwana.

43 Atu Yesu gihawatadi gigayo, “Keke gaveyaowanavenuwaꞋatadi, au gahawatami.” Kadu gigayo, “TamoaꞋa kwamana wavele be giꞋani.”

6MiNasaledi Yesu hikilowena.Madiu 13:53-58 Luke 4:16-30

1 Yesu Yailo yana fafali gihege tu gina Tauna yanamelaleya. Ada ana tomuliya hivebwaꞋuliyena. 2 Adasabati againe givebutu manuwa-abavehawala ana eganasinagogi againe givehawala. Ada tufoidi moyaꞋaidiyana vehawala hinogalini-yo hiyaulowoga higayo, “Hidahima kaliva-kawowo nonogana givehavehawala. Hida5:43: Yo 11:11 Lu 7:14

Page 24: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 6:3 24 MAKI 6:11nuwahuya givaina-ma gavana ana inuba? Hai faiwalagivaini-yo abaveyaulowoga gififaisewani? 3 Ide banakalivai-nadi inubana kahalamanena. Bana Meli natudi,manuwa ana toꞋaiyogona, Yemesa Yosese Yudasi Saimonitawadi. Kadu nouneyao buye kamimiyami.” Au hidedemimiNasaledi yadi waꞋagoꞋuga buye hiveꞋagahegahe tu hik-ilowena.

4Ada Yesu gigahedi gigayo, “Kaliva moyaꞋaidi Yaubadabonana ana toꞋawatalatalaina hiveꞋamohimohinena tutauna yana melala tauna yana yoꞋo tauna ana unumakalivai-dina keke hidaveꞋamohimohineni.”

5 Ada medede againe keke tamo aituha fifiwalanaanafaiweya gidafaisewani. Au toꞋaulolo tufoidiga agaidiyanimana gisena be gisiveyawadi. 6 Ada yana yoꞋo yadivetumagana keke faꞋina, giyaulowoga. Ada au melalatulina tulina agaidiya ginunuwaliliuga tu givehavehawala.

Yesu yana yoꞋo tuwelo kaliva adi veluga faꞋinagiꞋiveninisedi.

Madiu 10:5-15 Luke 9:1-67-8 Tu Yesu yana yoꞋo tuwelo giyowanidi be givebutu

luhei luhei amine giꞋatuhegedi. Abavehimeya yafunefaꞋidiya giveledi ada hidede amine givehimeyedi gigayo,“Keke tamo gavadi yamina againe wananauweni, keke aꞋakeke vainuwana keke mani ami foseya wananauweni, auyami aiwalagaga. 9 Ageyafayafa wanaꞋosena kadu amiaikeva saꞋeyanaga wanaꞋosena. 10 Hai tonimanuwa yanamanuweya ginalukuwemi, medede againe wanamiyamitu wanalowoga-havagi ana toveya. 11KaꞋi melala saꞋeyanaagaine wanayemu tu kaliva keke hinavetobohiyanemi ada6:6: Yo 7:15 Yo 6:42

Page 25: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 6:12 25 MAKI 6:19-20yami laumamala kekehinavenogaleni digo,menamelalai-nadi wanahegena againe fwayafwaya agemiya wanavaga-hegehegena, higa Yaubada yana ilaꞋa badi agaidiya anaiyaꞋiyaya.” Hidedemi Yesu ana tomuliya givenuwaꞋatadi.

12 Ada au hilowoga be hina kaliva moyaꞋaidiagaidiya hilulumamala be higa yadi dewa koyonahinavenikohiyeni-yo Yaubada againe hinahagaviladi.13 Yafune moyaꞋaidi hiwavidi ada toꞋaulolo moyaꞋaidihibunamidi be higa hisiveyawadi.

Yoni Tobafitaiso giꞋalika.Madiu 14:1-12 Luke 9:7-9

14 Tu kini Helodi Yesu ana tomuliya yadi faisewa va-leyana ginogalina, faꞋina melala moyaꞋaina agaidiya Yesuana egana giveꞋaliyahega. Kaliva tufoidi higahegahe hi-gayo, “Bana wadevama Yoni Tobafitaiso gimididi-havagi.Hidema faꞋina abaveyaulowoga tulina tulina gififaise-wana.”

15 Kadu tufoidi higayo, “Bana hima toꞋawatalata-laina tuwaina ana egana Elaiya.” Kadu tufoidi higayo,“Hida hima Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina baditoꞋawatalatalaina tuwaidiyao amine.”

16 Atu Helodi yadi veꞋagahegahe ginogalina againe,gigahe gigayo, “Bana au velemodi Yoni Tobafitaiso.Iya gavehimeya be uꞋuna hinikehegena-ma kalivai-nadigimididi-havagi.”

17-18Helodi hidedemi gigahe faꞋina boi tobohiyana vavi-nena adi egana Helodiyasi givaidi ada bana Yoni Helodigidakeyena gigayo, “Tobohiya Filifi vavinena uluhabuyedifaꞋina, nagi ana vehimeya keke udaꞋitaveꞋavini.” HidedemiYoni gigahe faꞋina Helodi yana kaliva giꞋiveninisedi beYoni hikiveꞋavina ada hiyogona be deliya hisena. 19-20Badi6:13: Lu 10:1 Af 13:51, 18:6 Ye 5:14

Page 26: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 6:21 26 MAKI 6:27-28Helodiyasi yadi nuwakoyo Yoni againe hiluluꞋuyena adahigahegahe vaita kaliva hinaluveꞋalikana tu higa-wayoga,faꞋina Helodi Yoni giveꞋamohimohinena. Bana Yoni kalivamahamahalina yana dewa yegayegana ma gihalamanenafaꞋina, gilugolegolena. Nuwanuwana Yoni yana lauma-mala ginanogalina tu ana nogala againe nuwana giveg-afoꞋuyaꞋuya.

21Helodiyasi himiyami himiyami tu yadi tova hagihag-ina gilakayemu. Helodi yana tubuga ana toveya yana aꞋalakahina gitagova be yana yoꞋo buye hiꞋa. Ana tovelugakikaiwabudiyao kadu yana togiyomatana kadu Galili anakaliva lakahidiyao giyowanidi be hiꞋela.

22 Hivemwavemwamwala tu Helodiyasi natudikwamayoku giluku yoꞋo matadiya givagavaga. Helodiana wakawaka buye himatamatawabuwabu tu nuwadigikiveyamumu-moꞋena. Au kini kwamayoku gigahenagigayo, “Gavadi gavadi faꞋina unaveꞋoꞋola, medemaganavele.” 23 Kadu kwamayoku againe giwonadabadabagigayo, “Yaubada matane gagahe velemoꞋena be gavadigavadi faꞋina unaveꞋoꞋola au yaku abavehimeya hafunaamine ganavele.”

24 Ada ulaulatanina gihobu be gina hinana agaidiyagitoliluvaluva gigayo, “Gavadi faꞋina ganaveꞋoꞋola?” Badihigayo, “Yoni Tobafitaiso uꞋuna ana ainike faꞋina.”

25 Ada auheꞋama gimaduna Helodi againe gilukugiveꞋoꞋolena gigayo, “Tova adamoya udavehimeya be YoniTobafitaiso uꞋuna hinanikehegeni tu nauꞋa againe hi-naꞋaliyena be bana aliꞋalikana ganaꞋitana.”

26 Kini Helodi kwamayoku yana veꞋoꞋola ginogalini-yo nuwana gikabubu-moꞋa tu ana wakawaka moyaꞋaidimatadiya giwonadabadaba faꞋina, kekenuwanuwana yanawonadabadaba bana againe ginayawelini. 27-28 Au yana

Page 27: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 6:29 27 MAKI 6:37

tolugaviya saꞋeyana gimaduꞋiveninisena be higa YoniuꞋuna ginanikena be ginaꞋaliyena. Au gina deliya YoniuꞋuna ginikena ada nauꞋa againe giꞋaliyena be ulaula-tanina givelena. Ada ulaulatanina gina hinana giveledi.29 Ada au Yoni ana tomuliya valeyana hinogalini-yohiꞋela wowona hivaina be hinauwena tomohuyehuyeyahihuyana.

Yesu kaliva faifi tausani giveꞋadi.Madiu 14:13-21 Luke 9:10-17 Yoni 6:1-15

30 Tu afositolo Yesu againe hiyewadi gavadi gavadimoyaꞋaina higugaiyena kadu hivehawalayena-mahivenuwaꞋatana. 31 Ada kaliva nau ela keke yawaidifaꞋina, Yesu ana tomuliya buye keke adifaiweyahinaveyawai-yo hinaꞋa. Hidema faꞋina Yesu gigahedigigayo, “IdeꞋeyaogaga waꞋela be kana melalagaga againekanaveyawai.” 32 Au wakeya hiyage melalagaga againehina adikaibe himiyami.

33 Tu tufoidi moyaꞋaidi yadina hiꞋitana-mahiꞋitayakahidi, ada melala moyaꞋaina agaidiya hitauyaagediya himaduna be Yesu ana tomuliya buye magigidihimadubodana. 34 Yesu wakeya gihobu ada yoꞋo lakahinagiꞋitadi-yo giꞋitanuwakabubuyedi, faꞋina yadi miyami anaitaꞋita vaita sifi adi toꞋitaveꞋavina keke ma amine. Augivebutu gaitoma moyaꞋaina faꞋina gikivetuvetunu.

35 Ginunauwena tu mala gisilavina ada tomuliya Banaagaine hiꞋela higayo, “Mala a gisilavina ada melalagagaagaine kamimiyami. 36 YoꞋo unaꞋatuhegedi be melalaedaꞋufoya kadu awaꞋawanidi agaidiya hinana adiga hi-nakimonena.”

37 Tu Bana gigayo, “Auwe, omi wanaveꞋadi.” Badihigayo, “Hima yoꞋo lakahina. Hai mani anavaini-yo anana6:29: Md 16:14

Page 28: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 6:38 28 MAKI 6:48aꞋa anakimoneni adifata amine? FaꞋina aꞋa fatana vaitakaliva saꞋeyana yana faisewa vaikohi eita fatana amine.”

38 Au Yesu gigahedi gigayo, “AꞋa gavaiyehi omiagaimiya? Wana waꞋita.” Ada hina hiꞋitana againe YesuhivenuwaꞋatana higayo, “Beledi kabiꞋodi faifi kadu iganaluhei.”

39 Hidede amine hivenuwaꞋata-yo Yesu gigahedi beyoꞋo hinavehimeyedi be higa unuma unuma amine isisiꞋuagaine hinavetoga. 40 Au unuma unuma hanaledi o kaꞋififiti amine hivetoga. 41 Hivetoga-yo aꞋa faifi kadu iganaluhei givaidi digo lobameya giꞋitalele Tamana againe give-siule, au aꞋa gikihinehineni-yo ana tomuliya giveledi behiga badi yoꞋo agaidiya hinafolakena. Kadu igana luheigikihinehinena be moyaꞋaidi agaidiya hifolakena. 42 Adaau moyaꞋaidi hiꞋa be hiꞋahiyauwa. 43 Ada tomuliya hinaaꞋa kadu igana ana tufo kwadakwada hikwakwana againefeyawa tuwelo hivemagadi. 44 Badi kaliva aꞋai-nadi hiꞋa-ma adi kilagalaga au 5,000.

Yesu niꞋu getane ginudadana.Madiu 14:22-23 Yoni 6:16-21

45 Tu tomuliya kwadakwada hikwakwana gihavaina,auheꞋama Yesu gigahedi be wakeya hinayage wai hi-nanagona be yuwa fafaline melala ana egana Bedasaidaagaine hinamididamana tu Bana Tauna ginamiya be yoꞋoginaꞋatuhegedi. 46 Ada ahe gilukafoiyedi-yo oyeya gilakabe Tamana againe ginaveꞋoꞋola.

47 Ada au mala gibogi-moꞋa tu badi tomuliya wakeyawese gawaneya hinauna tu BanaꞋe ma anakaibe avaleyagimiyami. 48 Bolimana lakahina gimadu be waka gilulu-veyeveyewana faꞋina tomuliya hiwoifaiwala-wayoga maYesu giꞋitadi. Ada mala kabisona ginalauna tu Yesu badi6:44: Lu 10:17 Md 9:36 Mk 8:1-9

Page 29: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 6:49 29 MAKI 7:1agaidiya giꞋelaꞋela, niꞋu getane ginunudadana tu au gi-nanuꞋatuvagavaga. 49 Tu Yesu niꞋu getane ginunudadanama hiꞋita-yo hitatawayana hivaitana balauma hidaꞋitani.50 FaꞋina tomuliya moyaꞋaidi hiꞋitana be himatautaveꞋine.AuheꞋama gigahedi gigayo, “WaꞋasevatu. Hima Iya gaꞋe-laꞋela, keke wanamatauta.”

51-52AdaBana badi agaidiyawakeya giyage-yo bolimanagiꞋatagona. Ada hiyaulowoga-moꞋa, faꞋina Yesu yana fai-wala aꞋa ana kivetubuga againe keke hidaꞋitahalamaneni,nuwadi au abodana.

Yesu toꞋaulolo Genesaleda againe gisiveyawadi.Madiu 14:34-36

53 Tu tobuya hidamanaꞋela-yo fafali ana egana Gene-saleda againe hihobu waka hiluhifona. 54-55 Wakeyahidahobu ma kaliva Yesu hiꞋitayakahina ada medemaawaꞋawana melalina moyaꞋaina agaidiya himaduna, hive-butu toꞋaulolo adi waꞋivi hiwahidi ada hai Yesu gimiyamivaleyana hinogalina, medede againe hiꞋaliyedi. 56 Adaau hai Yesu giꞋelaꞋela kaꞋi melala kabiꞋona o lakahinao kaꞋi awaꞋawanine, medede againe toꞋaulolo hiꞋaliyedibe melala hinafane hisedi ada hihawayafeyafena behiga toꞋaulolo ginahawahegedi be ana kaleko bwatanagahinakibwaꞋena. Ada gaveyao moyaꞋaidi hikibwaꞋena,medema hiyamumu.

7Yaubada yana vehimeya bwanenedeyao yadi dewagitubuhegena.Madiu 15:1-9

1 Tova saꞋeyana tonagona tafatafalolodiyao adi eganaFalisi kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala6:51-52: Mk 1:35, Lu 5:16, 6:12 Lu 24:36-37 Mk 8:17 6:56: Mk 5:27-28

Page 30: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 7:2 30 MAKI 7:10Yelusalema againe hitauya-ma Yesu againe hivagaꞋauta.2 Himiyami tu ana tomuliya tufoidi hiꞋitadi adiga hiꞋauꞋawanimabwanenedi, higa nimadi keke hidakolani Fal-isi yadi tafalolo-vehimeya amine. 3 FaꞋina badi Fal-isi kadu miYuda moyaꞋaidi bwanenediyao yadi dewahimulimuliyena. Keke hidamidiꞋa tu nagona nimadihikolana tafalolo-vehimeya amine. 4KaꞋi abakimokimoneamine hinatauya keke hinamidiꞋa tu nagona adi kivebutahinafaisewana. Ada kadu dewa tuwaina moyaꞋaina hiꞋi-taꞋitaveꞋavina, higa gowa abaꞋaihiwaga nauꞋa kainumulaana ikolakola tafalolo-vehimeya amine.

5 Au Falisi kadu Mosese yana vehimeya ana tove-hawala Yesu hitoliyena higayo, “Gavadi-yo a tomuliyabwanenedeyao yadi dewa amine keke hidahuluhuluva?FaꞋina wanimabwanenedi hiꞋauꞋa.”

6Yesu gigayo, “Wona velemona tuwai-moꞋena Yaubadabonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Aiseya omimeyami lagalaganina faꞋimiya gigaheye-vagahina, ada auyana buki againe gigahe velemoꞋena gigayo,Hida yoꞋo miIsileli kebuladiya hiveꞋamohimohinekutu aseꞋasedi Iya agaikuya keke hidahawahegeni.7 Iya agaikuya hihawadavadava-kawowo.Yadi vehawala ma taudiyao yadi vehimeya hikilakahina,ada hivewagana Iya Yaubada yaku vehimeya.”Hidedemi Yaubada Aiseya awane gigahe tu Yesu Aiseyayana gahe giyakahina.

8 Kadu gigayo, “Omi Yaubada yana vehimeyawadibudibutoyogena tu kaliva yadi dewa tuwaina againewamiyaveꞋavina.” Hidemi Yesu gigahe.

9 KaduꞋe gigayo, “Wavaitana omi nuwahuyahuyamiyaobeꞋena taumiyao yami dewa tuwaina waꞋitaꞋitaveꞋavinaada au Yaubada yana vehimeya wasehegena. 10 Yaubadabana Mosese awane givehimeyeda gigayo, Tama be hina

Page 31: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 7:11-13 31 MAKI 7:18-19unaveꞋamohimohinedi. Kadu vehimeya saꞋeyana ma,Gava kaliva tamana o kaꞋi hinana ginaꞋihawadamanedi,medema anafaiweya gidaꞋalika. 11-13 Tu omiꞋiyao mawagahe vaita kaꞋi kaliva tamana o hinana ginagahediginagayo, Gavadi gavadi againe vaita gadavelugami,medema Yaubada againe gahawahegena. KaꞋi hidedeamine ginagahe digo, omi wahawatana be keke tamolokoloko, aꞋa o kaꞋi gavaꞋadi againe tamana hinana gi-navelugadi. Au mena yami hawata faꞋina Yaubadayana vehimeya tamamiyao o hinamiyao adi veꞋamohi-mohina faꞋina wayawelina be higa taumiyao yami ve-hawala wanakilakahina. Kadu kaliva moyaꞋaidi hidedeamine wahawaveleveledi. Mena yami vehawala saꞋeyanagayakahina tu vehawala moyaꞋaina againe meda anafai-weya Yaubada yana vehimeya wayawelina-ma keke ga-dayakahini.”

Gavadi kaliva aseꞋasene gidadauda medema gikivekoyona.Madiu 15:10-20

14 Tu Yesu yoꞋo gikova-havagiledi be Bana liline hiꞋelaada gigahedi gigayo, “MoyaꞋaimi bonaku wananogalinabe wanahalamanena. 15 Keke gavadi kabuꞋavanegidadauda-ma kaliva awane ginaluku-yo Yaubadamataneginakivekoyoni. Atu gavadi kaliva hinagene gidadaudatu kabuꞋavane ginayemu, medema Yaubada mataneginakivekoyona. [ 16 Hai kaliva taga afolegina, medemabonaku udavenogalena.] ”

17Hidede amine Yesu gigahe tu yoꞋo gihegedi be gilukumanuweya, au ana tomuliya yana gahetalahobuhobufaꞋina hitoliluveluvena. 18-19Ada gigahedi gigayo, “A! Omikadu tagami keke gidaꞋafoleni. Wanogali! Gavadi kabuꞋa-vane gidadauda-ma kaliva awane ginaluku, medema keke7:11-13: Ais 29:13 Yem 20:12

Page 32: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 7:20 32 MAKI 7:26Yaubada matane ginakivekoyoni, faꞋina keke aseꞋasenegidaluku, au kamone gihobu be walaꞋaiya gihegena.”Mena yana gahe againe Yesu givehawaleda keke tamo aꞋahawahawatana, au aꞋa moyaꞋaina hagihagina.

20 Kadu gigayo, “Gavadi gavadi kaliva againehiyemuyemu, medema gaitomai-dina Yaubadamatane hikivekoyona. 21-22 FaꞋina gavadi kalivanuwahinagene gidadauda, higa gavadi gavadi koyonaaseꞋasene ginuwenuwedi, medema yana dewa againegiseyemaunedi, nuwanuwa koyona, udo tulina tulina,kaiꞋafu luveꞋalika kelele italuvadiga, dewa koyo-moꞋena,fwaya vehimeya ana ivehawavelaiga, gaꞋumaꞋumaveyainaselakalaka, dewa kwavakwavana. 23 Mena dewai-dinakoyodi moyaꞋaidi kaliva nuwahinagene hidadauda-yoyana dewa againe giseyemaunedi be Yaubada matanehikivekoyona.” Hidedemi Yesu gikivetunudi.

VinemiFinisiya Yesu hivetumaganeni-yo natudigiyamumu.

Madiu 15:21-2824 Tu Yesu mena melalai-nadi gihegena ana tomuliya

buye hina Taiya Saidoni adi fafali againe. ManuwasaꞋeyana againe giluku, ada Bana medede againegimiyami-ma keke nuwanuwana tamo hakwadiginahalamaneni, tu keke anafaiweya sevasevauyanaginamiyami. 25 Au kwamayoku saꞋeyadi himiyami natudikwamayoku kabiꞋona yafune giluvaiyena, ada Yesuvaleyana hinogalini-yo Bana againe himaduna agenehiꞋiboꞋula-moꞋa. 26Badi kwamayoku ma hawahawala kekevinemiYuda, melala ana egana Finisiya, Siliya ana fafaliagaine hitubuga. Ada Yesu hihawayafeyafena be yafunenatudi giluvaiyena-ma ginawavina.7:23: Md 12:34 Lo 1:29-31, Ga 5:19-21

Page 33: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 7:27 33 MAKI 7:3727 Bana gigahedi gigayo, “MiYuda badi vaita weꞋoweꞋo

amine ganamidiveꞋadi, faꞋina kaꞋi weꞋoweꞋo adigaganavaina be yoꞋo tulidiyao badi vaita galuꞋeta amineganahegeveꞋabidi digo, medema keke gidalubodani.”

28 Badi higayo, “Ika Kauveya, ugahe velemoꞋena. AtugaluꞋeta tolama dibune weꞋoweꞋo adiga kwadakwadanagibeꞋubeꞋu-ma hiꞋauꞋana.”

29 Au gigahedi gigayo, “Yami wavetumagana bonakuwafatana faꞋina wanana yami manuweya. Yafune natumiahe ginuyabuyabuna.” 30Ada au hina yadi manuweya adakwamana iviya gidauda-ma hinuhagana tu yafune a gina.

Yesu kaliva tagana abodana meyana daluna gisiveyawana.31 Tu Yesu Taiya ana fafali gihegena ada gina

Saidoni hinafane ginauna tu melala teni adi eganaDekafolisi amidiya ginuwaliliuga be Galili ana tobuyagihobu. 32 Medede againe kaliva saꞋeyana Bana againehiꞋaliyena tagana abodana kadu meyana daluna. Adahihawayafeyafena be nimana bana againe ginasena.

33-34 Au Yesu kaliva gisiꞋaliyeni tu yoꞋo himiyave-haila, ada nimalagolagona kaliva tagane gisena, kadugikiwala be kaliva meyana gikibwaꞋena digo lobameyagiꞋitalele au giyawaiꞋohi lakahina tu gigahena gigayo,“Efafada.” Ana kaivila bonadeya ma “GiꞋayau.” 35 Gigahe-yo auheꞋamakaliva tagana giꞋafolena,meyana giꞋayagilinaada gilukahihi yamumuna.

36 Au Yesu yoꞋo gihawatadi be keke tamo hakwadiagaine hinalukahihiyeni. Gihawatadi a gavaiyehi tubadi tova moyaꞋaina hilulukahihiyena. 37 Ada au7:30: Mk 9:17-18 Yo 4:50-51

Page 34: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 8:1-3 34 MAKI 8:9-10hiyaulowogahega-moꞋa higayo, “Gaitoma moyaꞋaina gi-fifaisewana yamumuna. Kaliva tagadi abodana meyadidaluna nonogana anafaiweya gikiveyamumudi.”

8Yesu kaliva fowa tausani giveꞋadi.Madiu 15:32-39

1-3 Kadu tova saꞋeyana yoꞋo lakahina hivagaꞋauta beYesu yana vehawala hinanogalina. Himiyami tu adigagihavaina faꞋina, Yesu ana tomuliya giyowanidi be hiꞋelayana hinekalikali yoꞋo agaidiya giyemaunena gigayo,“Hida kaliva vevine hagihagidiyao. Aiyeta tohiye badiIya buye amimiyami tu adamoya adiga keke. Ada kaꞋimafu gilaudi tu ganaꞋatuhegedi be hinana yadi melaleya,au edeya matadi ginaluwaliwaliliuga be hinabeꞋu, faꞋinatufoidi lauveya hiꞋela.”

4 Ana tomuliya higayo, “Melalagaga againekamimiyami. HaꞋagaine aꞋa kanavaini-yo hida yoꞋolakahidi kanaveꞋadi?”

5Yesu gigayo, “AꞋa gavaiyehi omi agaimiya gidadauda?”Badi higayo, “WeꞋa beledi kabiꞋodi seveni.”

6Higahe-yo yoꞋo givenuwaꞋatadi be babiya hinavetoga.Hivetoga tu Yesu aꞋa seveni givaidi digo Tamana againegivesiule gikihinehinedi, au ana tomuliya giveledi beyoꞋo agaidiya hinafolakena. Ada au hifolakena. 7 Kaduigana kabiꞋodi tufoidi badi agaidiya gidauda. Ada Yesugivaidi be kadu Tamana againe givesiule-yo ana tomuliyagivehimeyedi be yoꞋo agaidiya hinafolakena. 8Aubadi hiꞋabehiꞋahiyauwa. Ada tomuliya hiveꞋadi tu adi tufo kwadak-wadana feyawa seveni hivemagana. 9-10 Ada badi kalivahiꞋa-ma adi kilagalaga 4,000. Ada Yesu giꞋatuhegedi-yo7:37: Mk 5:23

Page 35: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 8:11 35 MAKI 8:18ana tomuliya buyewakeyahiyage behinaDalimanuda anafafali againe.

Falisi aituha fifiwalana faꞋina hiveꞋoꞋola.Madiu 16:1-4

11 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisitufoidi Yesu againe hiꞋela be hivebutu hivekwageyena.Nuwanuwadi hinavebauna faꞋina hiveꞋoꞋolena be tamoaituha fifiwalana ginafaisewana, higa vaita Yaubadaagaine gidaveꞋinuba. 12 Ada Yesu nuwahinagenegiyawaiꞋohi tu gigahe gigayo, “Gavadi-yo omi kalivatova adamoya babiya watubuyemu-ma nimaku anaiyaꞋiyaya waleleleni? Gagahe velemoꞋena keke tamoiyaꞋiyaya ganafaisewani-yo higa medede againe inubakuwanahalamaneni.” 13Ada hidedemi gigahedi-yo gihegedibe kadu ana tomuliya buye wakeya hiyage-havagi,hivebutu yuwa fafaline hidamana.

Falisi kadu Helodi yana yoꞋo kalivadi yadi gahevaita isi amine.Madiu 16:5-12

14 Hiyage tu ana tomuliya nuwadi giulu be keke tamoaꞋa hidanauweni, au beledi kabiꞋona saꞋeyanaga wakeyagidauda. 15 Au Yesu givenuwaꞋatadi gigayo, “TaumiyaowanaꞋitaveꞋavimi be Falisi kadu Helodi yana yoꞋo kalivadiyadi isi keke nuwami ginavaini.”

16 Ada badi tomuliya hivebutu buye hiveꞋagahegahehigayo, “Keke tamo aꞋa agaideya faꞋina hidedemi gigahe.”

17 Yesu yadi nuwanuwa gihalamanena faꞋina gigahedigigayo, “Gavadi-yo aꞋa nuwami giulu-ma faꞋina buyewaveꞋagahegahe? KaꞋi tagami aimo keke gidaꞋafoleni-yo halamana wadavaini? KaꞋi nuwami aimo abodana?18 Omi wamatami tu keke wadaꞋitahalamaneni. Omi8:9-10: Mk 6:44 8:13: Md 12:38, Yo 6:30

Page 36: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 8:19 36 MAKI 8:27watagami tu keke wadanogalini. Vaita yoꞋo-hala luhei adiveꞋa nuwami gidaꞋafoleni. 19 AꞋa faifi kaliva faifi tausanifaꞋidiya gakihinehinena ana toveya, adi tufo wakwakwafeyawa gavaiyehi?” Badi higayo, “Feyawa tuwelo.”

20 Bana gigayo, “Kadu aꞋa seveni kaliva fowa tausanifaꞋidiya gakihinehinena ana toveya, adi tufo wakwakwafeyawa gavaiyehi?” Badi higayo, “Feyawa seveni.”

21 Kadu gigahedi gigayo, “Gavadi-yo halamana aimokeke wadavaini? 5,000 o 4,000 gaveꞋadi amine, omi kaduakufaiweya ganaveꞋami.”

Yesu tomatakoyo Bedasaida againe gisiveyawana.22 Tu Yesu ana tomuliya buye Bedasaida againe

hiyemu tu kaliva tufoidi tomatakoyo saꞋeyana Yesu againehiꞋaliyena ada hihawayafeyafena be ginakibwaꞋena. 23AuYesu tomatakoyo nimane giꞋabina be ginauwena melalakwaune. Kaliva matane gikiwala ada nimana bana againegiseni-yo gitoliyena gigayo, “KaꞋi mene tamo gavadi afai-weya unaꞋitana?”

24Kaliva giꞋitalele gigayo, “Ehe, kaliva gaꞋitadi tu adi itavaita ai hidanunaudadana.”

25KaduYesu nimana kalivamatane gise-havagilena adakaliva giꞋitadona, ada au giyamumube gaitomamoyaꞋainagiꞋita-hagihagiyena.

26AdaYesu giꞋatuhegena gigayo, “Unana yamanuweya.Keke Bedasaida melaleya unaluku.”

Fita Yesu inubana faꞋina gihawavemogatala.Madiu 16:13-20 Luke 9:18-20

27 Tu Yesu gilowoga be Sisaliya-Filifai melalina amineana tomuliya buye hina. Edeya hinauna tu gitolilu-veluvedi gigayo, “Iya inubaku faꞋina kaliva gavaimi hi-gahe? Iya vaita hakwaꞋadi?”8:21: Lu 12:1 Mk 6:52 Mk 6:41-44 Mk 8:6-9

Page 37: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 8:28 37 MAKI 8:3428 Ada badi higayo, “Tufoidi higahe vaita O Yoni To-

bafitaiso. Kadu tufoidi higahe vaita O Yaubada bonanaana toꞋawatalatalaina ana egana Elaiya. Kadu tufoidihigahe vaita O Yaubada bonana ana toꞋawatalatalainakadu saꞋeyana.”

29 Ada gitoliyedi gigayo, “Tu omiꞋiyao Iya vaita hak-waꞋadi ma gavaimi wagahe?”

Fita gigahena gigayo, “OꞋeni Yaubada yana Tovegidahiga Keliso.”

30 Au gihawatadi be Bana inubana faꞋina keke tamohakwadi againe hinaꞋawatalatalaina.

Yesu yana aulolo yana alika faꞋina gigaheye-vagahina.Madiu 16:21-23 Luke 9:21-22

31Medema tovai-nadi Yesu givebutu ana tomuliya give-hawaledi gigayo, “Iya TohobuꞋela aku vehimeya gavaina,higa aulolo moyaꞋaina kaliva nimadiya gananuhagana.Badi kaliva lakahidiyao kadu abaveyao ana tofaisewakikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tove-hawala hinakiloweku. Au kaliva hinaluveꞋalikaku tuaiyeta tohiye kanahegeni-yo au ganamididi-havagi.”

32-33 Ada mena yana aulolo yana alika faꞋina gigahe-mataꞋatadi. Au Fita gisiꞋaliyeni-yo givebutu gidakeyena tuYesu gihagavilana ana tomuliya giꞋitadi tu Fita gidakeyenagigayo, “Setani o una kwaukuya. Mena ya nuwanuwaulukahihiyena-ma keke Yaubada yana nuwanuwa. Au yanuwanuwa tomiyababi yadi nuwanuwa amine.” HidedemiYesu Fita gidakeyena.

Yesu ana muliya faꞋina vita kananuhagana.Madiu 16:24-28 Luke 9:23-27 Yoni 12:23-26

34 Ada yoꞋoyoꞋo kadu ana tomuliya buye giyowanidibe Bana againe hiꞋela gigahedi gigayo, “Gava kaliva8:30: Yo 6:69

Page 38: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 8:35 38 MAKI 9:1

nuwanuwana tavagiku ginamafuna, medema gilubodanabe tauna yana nuwanuwa gidavenuwauluyena ada Iyaagaikuya gidavetomuliya-yo gidahawahegena be vitatulina tulina gidanuhagana. 35 Ada gava kaliva kekenuwanuwana Iya agaikuya ginahawahegeni tu taunagafaꞋine tova moyaꞋaina ginuwanuwa, medema yawaina gi-nanuhegena. Atu gava kaliva Iya givetumaganeku be yakuVenuwaꞋata Yamumuna gilumamalena faꞋina yawainaginanuhegena, medema yawai-vagahina ginanuhagana.36 KaꞋi kaliva babi ana lokoloko matatabuna ginavai-Ꞌowona tu tauna aluꞋaluwana yana miya hagihaginaginanuhegena digo, keke tamo gavadi hagihagina gi-nanuhagani. 37 KaꞋi aluꞋaluwana yana miya hagihag-ina ginanuhegena digo, keke tamo laufata anafaiweyaginaseni-yo yawaina kadu ginanuhagani. 38Kaliva vevinetova adamoya babiya hitubuyemu-ma kaliva koyodi, kekeYaubada againe hidamiyaveꞋavina. Hai kaliva o yakukaliva be bonaku uvetumaganena ma keke nuwanuwabadi yoꞋo matadiya unahawavemogataleni yadi hawave-laiga umatausena faꞋina, medema faꞋiniya aimo tovamulina Iya keke ganagahe vaita o yaku kaliva. E, Iya To-hobuꞋela Kamaku yana wakikaiwabu yana tovenuwaꞋatamahamahalidiyao buye anayewaꞋela ana toveya, o faꞋiniyakeke ganagahe vaita o yaku kaliva.” Hidemi Yesu yoꞋokadu ana tomuliya gigahedi.

91 Kadu gigahedi gigayo, “Gagahe velemoꞋena, tufoimi

hidedei wamidimidi-ma aimo keke alika wananuhaganitu nagona Yaubada givebutu yana yoꞋo aseꞋasediya yanawafaiwala givehivehimeya ma wanaꞋitana.”9:1: Md 10:33

Page 39: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 9:2 39 MAKI 9:11Yesu lobama ana nuya kikaiwabuna giꞋosena.Madiu 17:1-13 Luke 9:28-36

2 Aiyeta sikisi himiyami tu Yesu Fita kadu Yemesa wa-tobohiyana Yoni adiꞋitotogaga ginauwedi be oya lakahinaagaine gilakavedi. Ada medede againe wowona ana itatulina gilakayemu. 3 Au ana kaleko giveꞋakinamana-malena kadu gikwaya-moꞋena, vaita keke tamo hakwadibabiya gimimiyami-ma anafaiweya gidakolani. 4 AdaYaubada yana kaliva tuwai-moꞋena himiyami-ma adiegana Mosese kadu Elaiya badi matadiya hihobuꞋela Yesubuye hilulukahihi.

5 Ada Fita Yesu gigahena gigayo, “Yaku Tovehawala,ime hidedei amimiyami ma gilubodana. Vada tohiyeanayogodi, saꞋeyana O faꞋiniya, saꞋeyana Mosese faꞋinekadu saꞋeyana Elaiya faꞋine.” 6 Hidede amine gigahefaꞋina vaita gavaimi ginagahe keke gidahalamaneni faꞋinabanaꞋe tobohiyaneyao buye himatautaveꞋine.

7 Au buhibuhi tomuliya adiꞋitoto giwaꞋutagodi,ada buhibuhi hinagene agoꞋago saꞋeyana hinogalinagigayo, “Bana hidevama NatuꞋaseꞋaseku. Au bonanawanavenogalena.” 8 Ada auheꞋama hiꞋitalele ada keketamo hakwadi hidaꞋitani. Au Mosese Elaiya hina tu Yesuanakaibe badi buye himiyami.

9Ada oyeya hitauya hihobuhobuꞋela tu Yesu gihawatadigigayo, “Tova adamoya yami ita faꞋina keke tamo hak-wadi againe wanahawavemogatala. Aimo Yaubada IyaTohobuꞋela alikeya ginasivemididiku againe, au wana-hawavemogatalena.” 10 Yadi ita keke tamo hakwadiagaine hidalukahihiyeni tu taudiyaogaga buye hiveꞋaga-hegahe higayo, “Alikeya ginamididi-havagi ma gavaimiana nuwanuwa?”

11 Ada Yesu hitoliyena higayo, “Gahe anogalina higavaita Elaiya ginamidilakayemu tu muliya Yaubada yana

Page 40: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 9:12 40 MAKI 9:18Tovegida ginayemu. Gavana faꞋinaMosese yana vehimeyaana tovehawala hidede amine higahegahe?”

12Yesu gigahedi gigayo, “Makewa Elaiya ginamidiyemube Kaiwabu yana eda aseꞋasemiya ginakidewedeweni-yo muliya Yaubada yana Tovegida ginalakayemu.Atu Yaubada bonana etoꞋetoladina Iya TohobuꞋelafaꞋikuya gavaimi gigahe? Gigahe vaita aulolo moyaꞋainagananuhagana be kaliva hinakiloweku. 13 Ada Iyagagahemi, bana kaliva vaita Elaiya amine ahe gilakayemuada kaliva gavaimi hinuwanuwa amine hikivekoyona,Yaubada bonana etoꞋetoladina tuwai-moꞋena Elaiya faꞋinegigahe amine.” Hidedemi Yesu gikivetuvetunudi.

Yesu kwamana wayafunena gisiveyawana.Madiu 17:14-21 Luke 9:37-43

14Tu Yesu ana tomuliya adiꞋitoto buye oyeya hihobu to-muliya velugadiyao agaidiya hihobuꞋela-yo yoꞋo lakahinahimidififidi-ma hiꞋitadi, kadu Mosese yana vehimeya anatovehawala buye hivekwavekwageya-ma hiꞋitadi. 15 Adakaliva moyaꞋaidi Yesu hiꞋita-yo hiyaulowoga-moꞋa, adaBana againe himadu be hinalusiuleyena.

16 Ada Yesu ana tomuliya gitoliyedi gigayo, “GavadifaꞋina wavekwageyedi?”

17 Ada kaliva saꞋeyana yoꞋo agaidiya gigahena gigayo,“Tovehawala, natuku kaliva O againiya gaꞋaliyena faꞋinayafune giluvaiyeni-yo agona gisebodana. 18 YafunegiꞋabiꞋabina ana toveya, babiya gibaibaina ada awabugogiꞋalaꞋala-hiwahiwagena gadona giveveꞋatalaweno lulunagitoyotoyoga. Ada a tomuliyamomo gaveꞋoꞋoledi be ya-fune hinawavidi tu keke adifaiweya.”9:13: Mk 5:37 Md 3:17, 2Fi 1:16-18 Mal 4:5, Ais 53:3

Page 41: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 9:19 41 MAKI 9:2819 Au Yesu gigahedi gigayo, “Omi kaliva tova adamoya

watubuyemu-ma keke maꞋita wadavetumaganeku. Mala-mala gavaiyehi omi buye kanamiyami tu yami vetuma-gana ginayemu? Malamala gavaiyehi keke wanavetu-maganeku tu ganaꞋatuvefaꞋilemi? Au kwamana waꞋaliyeweꞋai.”

20 Au kwamana Bana againe hiꞋaliyena. Ada yafuneYesu giꞋita-yo auheꞋama kwamana gikivefavefanina. Aubabiya gibeꞋu giꞋenoꞋeno-bwatabwatavilani tu awabugogiwahitoyogena. 21Ada Yesu kwamana tamana gitoliyenagigayo, “Gava tova givebutuhidede amine gihuluhuluva?”Bana gigayo, “Tuwaina kabiꞋone givebutu. 22 Ada tovamoyaꞋaina yafune aiya o kaꞋi gufeya givebevebeꞋuna beginaluveꞋalikana. Atu kaꞋi afaiweya digo, unahineka-likaliyema be unavelugama.”

23 Yesu gigahena gigayo, “Gavadi-yo afaiweyauyakahini? Hai kaliva ginavetumaganeku, medemagaitoma moyaꞋaina anafaiweya ginafaisewana.”

24 AuheꞋama kwamana tamana gikova gigayo, “O gave-tumagane. Atu yaku vetumagana kabiꞋona faꞋina udavel-ugaku be gidatubuga.”

25Yesu yoꞋo hiꞋabiyemuyemu-ma giꞋitadi againe yafunegidakeyena gigayo, “O yafune kwamana tagana uꞋiveꞋa-bodana agona usebodana-ma gavehimeye be kwamanaunanuyabuyabuna. Keke-moꞋa unaluvaiye-havagileni.”26 Gigahe-yo yafune gitatawayana kwamana gikivefave-fanidoneni tu ginuyabuyabuna. Ada kwamana ana belavaita alika amine faꞋina moyaꞋaidi higayo, “Kwamana agiꞋalika.” 27Atu Yesu nimane gisilakahina be gimidi.

28 Ada muliya Yesu manuweya giluku-yo ana tomuliyaadikaibeꞋuyanina Bana buye himiyami tu hitoliluveluvenahigayo, “Gavana faꞋina imekeke amafaiweyawada yafune-nadi adawavini?”

Page 42: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 9:29 42 MAKI 9:3529Yesu gigayo, “Mena yafune adi loi yadi faiwala lakahi-

moꞋena faꞋina keke amifaiweya wanawavi-kawowodi. AuwanaveꞋoꞋola-faꞋila kadu au ana tova againe wanamiyamibe Yaubada wanaveꞋoꞋolena amine, amifaiweya wanawa-vidi.” Au hidede amine Yesu gikivetuvetunudi.

Yesu yana alika yana mididi-havagi faꞋina gilukahihi-havagi.

Madiu 17:22-23 Luke 9:44-4530 Medema melalai-nadi hihege tu Galili ana fafali

hinafane hinauna, ada Yesu keke nuwanuwanahai gimiyami-ma kaliva hinahalamaneni. 31 Kekenuwanuwana hinahalamaneni faꞋina ana tomuliyagivehavehawaledi gigayo, “Iya TohobuꞋela makewa kalivanimadiya hinahegenauweku be hinaluveꞋalikaku. Atuaiyeta anaveto againe Yaubada alikeya ginakivemididiku.”32Hidede amine Yesu gigahe tu ana tomuliya mena yanagahe ana nuwanuwa hifaniyena, ada himatauta faꞋinakeke hidaveꞋoꞋola be higa ginakivetuvetunudi.

Hakwadi kikaiwabuna Yaubada matane?Madiu 18:1-5 Luke 9:46-48

33 Hinauna tu Kafeneumi againe hiyemu. Adamanuweya hiluku-yo Yesu ana tomuliya gitoliyedi gigayo,“Gavadi-yo edeya buye wavekwavekwageya?” 34 Tu badihiveꞋamata. FaꞋina edeya hinauna tu hakwadi badiagaidiya kaiwabu againe wai ginago-moꞋena ma buyehivekwavekwageyena.

35 Ada Yesu givetoga be yana yoꞋo tuwelo gikovav-agaꞋauhidi gigahedi gigayo, “Gava kaliva nuwanuwanakaiwabu againe wai ginanagona, medema gidanuwahobubewai gidamulina kadu tobohiyaneyao agaidiya gidaveto-faisewa.”9:29: Mk 11:23 Lu 17:5 9:32: Mk 8:31 Lu 18:34

Page 43: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 9:36-37 43 MAKI 9:4236-37 Ada Yesu kwamana kabiꞋona givaina digo ana

tomuliya hinafadiya gisena, ada au gifewana be giwahinagigahedi gigayo, “Hai kaliva kwamanakabiꞋona banahide-vama amine aku eganeya ginasiveꞋauyena, medema vaitaIya ginasiveꞋauyeku. Ada hai kaliva Iya ginasiveꞋauyeku,medema keke vaita IyaꞋekugaga gidasiveꞋauyeku, au vaitaBanaꞋe giꞋiveniniseku-ma buye gidasiveꞋauyema.” Hid-edemi Yesu gikivetuvetunudi.

Gava kaliva keke nibaida, medema higa vaita tobohiyada.Luke 9:49-50

38 Bana Yoni gigahena gigayo, “Tovehawala, kalivasaꞋeyana aꞋitana a eganeya yafune giwaviwavidi, ada banakeke yada yoꞋo kalivana faꞋina ahawatana.”

39 Atu Yesu gigahe gigayo, “Keke wanahawatani,faꞋina hai kaliva aituha fifiwalana aku eganeya gi-faisewana, medema aimo keke anafaiweya ginamadu-hawavekoyoyeku. 40 Au gava kaliva keke ada nibaina,medema tobohiyada. 41 Gagahe velemoꞋena gava kalivaomi Iya Keliso yaku kaliva faꞋina ginanuwakabubuyemi begufa-abayuyu ginavelemi, medema wona velemona analaufata ginavaina.

Keke kaliva koyona againe kanavebeꞋudi.Madiu 18:6-9 Luke 17:1-2

42 Tu kaꞋi kaliva saꞋeyana vaita kwamana aminegivetumaganeku-ma dewa koyona againe wanavebeꞋuna,au vita lakahina wananuhagana. KaꞋi kuga vita-moꞋenaodomiya hinaluhifona be lehageya hinahegehobuyemi-yo wanaꞋalika, medema vitana. Atu kaꞋi matahiwadiYaubada againe ginanuhagana, au medema vita-moꞋena.9:36-37: Mk 10:43-44, Lu 22:24 Yo 13:20 9:41: Ail 11:27-29 Lu 11:23

Page 44: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 9:43-46 44 MAKI 10:143-46 KaꞋi nima koyona againe ginavebeꞋu, au unanike-hegena. KaꞋi nima fafalatamo unamiyami tu lobameyaunaluku, au medema vita kabiꞋona. Atu nima luheiunamiyami tu abaga koyona againe unaluku, au medemavita lakahi-moꞋena. Kadu kaꞋi age koyona againe ginave-beꞋu, au unanikehegena. KaꞋi age fafalatamo unamiyamitu lobameya unaluku, au medema vita kabiꞋona. Atu ageluhei unamiyami tu abaga koyona againe unaluku, aumedema vita lakahi-moꞋena. 47 KaꞋi mata koyona againeginavebeꞋu, au unamwamwalina. KaꞋi mata fafalatamounamiyami tu Yaubada yana yoꞋo lobameya unaluku, aumedema vita kabiꞋona. Atu mata luhei unamiyami tuabaga koyona againe unaluku, au medema vita lakahi-moꞋena. 48 Abaga koyona againe nawabuluma tokoyonawowodi hinaꞋauꞋana tova inaga inaga, ada ai giꞋalata-vagata faꞋina yadi aulolo keke ginahavaini. 49 Aulolotulina tulina vaita ai alaꞋalata amine omi kaliva moy-aꞋaimi ginaꞋalahi-luvaluvami be yami dewa vaita lehagayamumuna amine giludigadigaga o kaꞋi kekema ginaseye-maunena.

50 Lehaga gaitoma hagihagina. KaꞋi kanahiwavek-ibona, ana digadigaga ginahavaina ada keke adafai-weya kanakivedigagi-havagileni. Lehaga aꞋa againekadodona be giludigadigaga amine, meda omi yami gahewanakivedigagina be veyao againe tobohiyamiyao buyewanamiyami.”

10Yesu vevine adi kilowa faꞋina givehawala.Madiu 5:31-32, 19:1-12 Luke 16:18

1 Tu Yesu Kafeneumi gihege tu Yudiya ana fafaliyagina be yuwa Yolidani fafaline gidamana, ada kaliva Bana9:50: Lu 14:34, Kl 4:6, 1Te 5:13

Page 45: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 10:2 45 MAKI 10:12againe kadu hiyoꞋoyoꞋo. Ada yana dewa tova moyaꞋainaamine kadu givehavehawaledi.

2 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi tufoidiBana againe hiꞋela. Nuwanuwadi hinavebauna faꞋinahitoliluveluvena higayo, “Gavaimi unuwanuwa? KaꞋikaliva nuwanuwana vavinena ginakilowena, yada buki-vehimeya gihawahegena o kaꞋi keke?”

3 Yesu gigayo, “Tuwai-moꞋena Mosese gavaimi give-himeyemi?”

4 Badi higayo, “Mosese kaliva gihawahegena be kilowaana fefe ginaꞋetoladini-yo vavinena ginaveledi be ginawa-vidi.”

5 Yesu gigahedi gigayo, “Omi tagami kuluna faꞋinaMosese mena vehimeya vevine adi kilowa faꞋina givelemi.6 Atu boi tuwai-lokalokana Yaubada babi gimidibubunaana toveya, kaliva adi aibubuna faꞋina kahawana higaYaubada kaliva gimidibubuna tu kwamayoku kaliva lu-lune gibubuna. 7-8Kadu gigahe gigayo,Kwamayoku lulune gabubuna faꞋina, bana kaliva ma

tamana hinana ginahegedi tu ginavemanuwa-damana be vavinena againe ginamiyaveꞋavina adaadiꞋiselu hinavewowotamoꞋai.

Hidedemi Yaubada gigahe faꞋina, boi tulina tulinahimiyami tu adamoya hivesaꞋeya. 9 Ada au kaꞋi Yaubadakaliva kwamayoku giveꞋatutamoꞋaidi amine o keke tamohakwadi ginavemiyavehailidi.” Hidede amine Yesu Falisibonadi gifatana.

10Muliya Yesu ana tomuliya buye manuweya himiyamitu vevine adi kilowa faꞋina kadu hitoliluveluvena. 11 Adagigahedi gigayo, “Hai kaliva vavinena ginakilowedi-yokwamayoku velugadi ginanagidi, medema ana eganatoꞋudo faꞋina vavinena givagavekoyodi. 12 Kadu meda

Page 46: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 10:13 46 MAKI 10:19anafaiweyahai kwamayokumoganedi hinaviholiliyeni-yomali kaliva hinanagina, medema adi egana toꞋudo.”

Yesu weꞋoweꞋo giꞋitanuwakabubuyedi.Madiu 19:13-15 Luke 18:15-17

13 Himiyami tu weꞋoweꞋo Yesu againe hiꞋaliꞋaliyedi beginakibwaꞋedi higa ginagahenuwakabubuyedi, atu anatomuliya toꞋaliya hidakeyedi. 14 Yesu ginogalidi-yo gin-uwakoyo gigahedi gigayo, “WeꞋoweꞋo kekewanahawatadi,au Iya agaikuya hinaꞋela faꞋina gaveyao vaita weꞋoweꞋokeke yadi wakikaiwabu amine, medema Yaubada yanaitaveꞋavina againe hinamiyami be aseꞋasediya ginave-hivehimeya. 15 Gagahe velemoꞋena gava kaliva Yaubadamatane keke ginanuwahobu be kwamana kabiꞋona amineginanuwanuwa, medema keke Yaubada yana yoꞋogagaagaidiya ginaluku-yo be yana itaveꞋavina againe gi-namiyami, keke-moꞋa.” 16 Ada au weꞋoweꞋo saꞋeyanasaꞋeyana gifewadi be giwahidi, nimana badi agaidiyagisena au gigahe gigayo, “Yaubada ginanuwakabubuye.”

Kwanatubulakahina yana walokoloko Yesu gikilowena.Madiu 19:16-26 Luke 18:18-27

17 Tu Yesu yanana Yelusalema againe gidalowogama kaliva saꞋeyana Bana againe gimadu giꞋiboꞋula-moꞋabe gitoliyena gigayo, “Tovehawala yamumu, gavaimiganadewa-yo yawai-vagahiku gananuhagani?”

18 Ada Yesu gigahena gigayo, “Gavana faꞋina Iyauhawaveyamumuyeku? Keke tamo hakwadi yamumuna,auYaubada anakaibeꞋu-moꞋa yamumuna. 19Yaubada yanavehimeya ahe uhalamanena higa keke unaluveꞋalika kekeunakelele kekeunakaiꞋafu, tobohiya yanadewa faꞋina keke10:12: 2Veh 24:1 Aba 1:27 Aba 2:22-24, Ef 5:31 10:12: 1Ko 7:10-1110:16: Md 18:2-3

Page 47: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 10:20 47 MAKI 10:27unagahe-kawowo, keke unaveꞋalololo yo tobohiya yanagaitoma ginavele tu aimo keke unafatani. Kadu saꞋeyanama tama be hina unaveꞋamohimohinedi.”

20 Bana kaliva gigayo, “Tovehawala, mena vehimeyai-dina aimo kabiꞋokuya gavebutu gaꞋitaꞋitaveꞋavina be ga-nunauwena tova adamoya.”

21AdaYesu giꞋitadoneni tu yananuwanuwabana againeginauna ada gigahena gigayo, “Dewa saꞋeyanaga againeukaliꞋuho. Au unana ya lokoloko moyaꞋaina unakimon-evedamanena be fatana koyokoyo agaidiya unafolakenaada au aimo laufata hagihagina lobameya unanuhagana.Unafolakeni-yo unaꞋela be Iya agaikuya unavetomuliya.”22 Bana kaliva Yesu yana gahe ginogalini-yo gilumagibouada yana wanuwavita gina, faꞋina yana lokoloko moyaꞋai-moꞋena.

23AuYesu ana tomuliya gilumataviledi gigahedi gigayo,“Badi wakalivadiyao yadi luku Yaubada yana yoꞋogagaagaidiya au vita-moꞋena.” 24 Ana tomuliya yana gahefaꞋina hiyaulowoga. Atu Yesu gigahe-havagiledi gigayo,“Natukweyao, badi wakalivadiyao yadi luku Yaubadayana yoꞋogaga agaidiya au vita-moꞋena. 25 KaꞋi yomuy-omu lakahina ana egana kameli gaima matane ginaluku,medema vitana. Atu kaꞋi wakalivana Yaubada yana yoꞋoagaidiya ginaluku be yana itaveꞋavina againe ginamiyami,medema vita-moꞋena.”

26 Tomuliya mena yana gahe hinogalini-yohiyaulowogahega-moꞋa ada higahe higayo, “Ha! Keketamo hakwadi anafaiweya kibababala ginanuhagani.”

27 Yesu giꞋitakwanekwanedi gigayo, “Kaliva keketaudiyao adifaiweya kibababala hinanuhagani, atumedema Yaubada ana tagalowalowa. FaꞋina kaliva adi

Page 48: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 10:28 48 MAKI 10:33-34kibababala o kaꞋi gavadi gavadi moyaꞋaina au Yaubadaana tagalowalowa.”

Yesu hawahega ana laufata faꞋina gilukahihi.Madiu 19:27-30 Luke 18:28-30

28 Tu Fita givebutu Yesu gigahena gigayo, “UꞋita imegaitoma moyaꞋaina ahegena be O againiya avetomuliya.”

29-30Yesu gigayo, “Gagahe velemoꞋena, gava kaliva yanamanuwa gihegena o kaꞋi tobohiyaneyao o nouneyao o hi-nana o tamana o natuneyao o yana babi Iya faꞋikuya kaduyaku VenuwaꞋata Yamumuna ginalumamalena faꞋina gin-uyabuyabudi, medema tova adamoya ana laufata lakahi-moꞋena gavadi gavadi hagihagina wona velemona gi-navaina, manuwa tobohiyaneyao nouneyao hinaneyaonatuneyao ada babi ginanuhagadi. Kadu bana yaku kalivafaꞋina aulolo tulina tulina kaliva nimadiya ginanuhagana.Tova adamoya au hidede amine ginanuhagana, ada kadutova mulina yawai-vagahina ginanuhagana.

31 Tu badi adamoya vaita wai hidanagoni-ma aimo waihinamulina, kadu badi adamoya vaita wai hidamulini-maaimo wai hinanagona.” Hidedemi Yesu gigahe.

Tova anaveto Yesu yana alika faꞋina gilukahihi.Madiu 20:17-19 Luke 18:31-34

32 Tu Yesu ana tomuliya edeya ginagoyedi tuhinauna Yelusalema againe, ada badi tomuliya nuwadigivegafoꞋuyaꞋuya ada mali kaliva wai himuli-moꞋena mahimatauta. Au Yesu yana yoꞋo tuwelo gisiꞋaliyedi begavaimi Bana againe ginalakayemu-ma givenuwaꞋatadi.33-34 Gigahedi gigayo, “WaꞋita, Yelusalema againekananauna ada Iya TohobuꞋela badi abaveyao anatofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya10:27: Yem 20:12-17 Mk 8:34 Mk 4:18-19 Lu 1:37 10:31: Mk 1:16-20, Lu

5:28

Page 49: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 10:35 49 MAKI 10:40ana tovehawala nimadiya hinahegenauweku, be badialikeya hinahegeku. Au yoꞋo tulidi keke miYudanimadiya hinahegenauweku ada badi hinahawavelaigeku,hinakiwaliku hinamunukoyokoyoku tu hinaluveꞋalikaku.Atu tova anaveto againe ganamididi-havagi.” HidedemiYesu givenuwaꞋatadi.

Yemesa Yoni hiveꞋoꞋola be Yesu buye hinakaiwabu.Madiu 20:20-28

35 Tu medema tovai-nadi Yemesa Yoni Sebedinatuneyao Yesu againe hiꞋela higayo, “Tovehawala,yama nuwanuwa saꞋeyana analukahihiyena beudanuwakabubuyema.”

36 Bana Yesu gitoliyedi gigayo, “Gavadi nuwanuwamiomi faꞋimiya ganagani?”

37 Badi higayo, “Udahawahegema be aimo tova mulinaunakaiwabu-moꞋa againe ime amaꞋiselu buye adakaiwabu,higa iꞋataginiya kadu iꞋimawaniya adavetoga.”

38 Atu Yesu gigahedi gigayo, “Gavadi waveꞋoꞋolena-ma ana nuwanuwa keke wadahalamaneni. Aimo tagiyaaulolo ana gowa ganayuyena. Iya ganayuyena amine,kaꞋi kadu omi amiꞋiselu amifaiweya wanayuyena o kaꞋikeke? Kadu bafitaiso amine aulolo againe hinaꞋutuviku.KaꞋi omi amifaiweya kadu mena aulolo lakahi-moꞋenawanawahina.”

39 Badi Yemesa Yoni higayo, “Au ime amafaiweya.” AdaYesu gigayo, “Wona velemona yaku tagiya yaku aulolo anagowa Iya ganayuyena-ma kadu omi wanayuyena. Kaduaulolo againe ganabafitaiso amine,meda omimena auloloagaine wanabafitaiso. 40 Atu gaveyao iꞋatagikuya iꞋi-mawakuya hinavetoga, medema keke yaku abavehimeya.Au gaveyao faꞋidiya Yaubada mena abavetoga kikai-wabuna gikidewedewena, medema hinavaina.”10:33-34: Mk 8:31, 9:31

Page 50: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 10:41 50 MAKI 10:4841Tu tomuliya velugadiyao teni, tobohiyadiyao Yemesa

Yoni yadi veꞋoꞋola hinogalina againe, hivebutu hin-uwakoyoyedi. 42 Au Yesu gikovavagaꞋauhidi gigahedigigayo, “Omi wahalamanena gaveyao yoꞋo tulidiyaoagaidiya hivewagadi tovehimeya, medema yadi waꞋago-dadaga yadi yoꞋo hiꞋitaꞋitaveꞋavidi, kadu yadi tokikaiwabuyadi waselakalaka kaliva koyokoyodiyao higahegahedi.43 Tu omiꞋiyao ma keke medede amine wanahuluhuluva.Au gaveyao omi agaimeya nuwanuwami wanakikaiwabu,au gilubodami be tobohiyamiyao agaidiya wanaveto-faisewa. 44Kadu gaveyao nuwanuwami wanavetonagona,medema tobohiyamiyao moyaꞋaidi agaidiya wanaveꞋage-toga. 45 Meda anafaiweya Iya TohobuꞋela keke omitomiyababi agaimiya gadaꞋela be omi wanavelugakufaꞋina. Au gaꞋela be Iya omi ganavelugami ada yawaikuganahawahegena bemena yaku laufata againemoyaꞋaimiyami koyona faꞋina yogoyogonimiyao wamimiyami-maganayaumi.” Hidedemi Yesu gigahe.

Yesu tomatakoyo ana egana Batimiyo gikiveyamumuna.Madiu 20:29-34 Luke 18:35-42

46 Tu Yesu ana tomuliya buye hinauna tu melalaana egana Yeliko againe hiyemu. Himiyami tu kaduhilowoga. YoꞋo lakahina badi buye hilowolowoga tutomatakoyo saꞋeyana ana egana Batimiyo, bana higaTimiyo natuna, edeya gihiyoto be tonaudadana agaidiyamani giveꞋoveꞋoꞋola. 47 Ada Yesu kwanaNasaledi ginaunama ginogalini-yo givebutu gikovakova gigayo, “Yesu, ODevida bwanenena, udaꞋitanuwakabubuyeku.”

48 Kaliva moyaꞋaidi hidakeyena be higa ginaveꞋamata.Atu bana kadu agona gilakata-moꞋa gikovadona gigayo, “ODevida bwanenena udaꞋitanuwakabubuyeku.”10:45: Mk 14:36 Af 12:2, Ha 1:9 Mk 9:35 1Ti 2:5-6

Page 51: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 10:49 51 MAKI 11:749 Au Yesu ginumidi gigayo, “Wayowanini be giꞋela.”

Ada tomatakoyo hiyowanina higayo, “UꞋasevatu be umidifaꞋina Bana giyowani.” 50 Au ana aikeva givehalilina digogitowamidi be Yesu againe giꞋela.

51 Au Yesu gigahena gigayo, “Gavadi nuwanuwa ofaꞋiniya ganagani?” Ada tomatakoyo gigayo, “Tove-hawala, nuwanuwaku gadaꞋitalele.”

52Au Yesu gigayo, “Unana, uvetumaganeku faꞋina uya-mumu.” Ada auheꞋama matana giꞋitalele ada Yesu edeyagimuliyena.

11Yesu doniki kwaune Yelusalema againe giyemu.Madiu 21:1-11 Luke 19:28-40 Yoni 12:12-19

1 Yesu ana tomuliya buye Yelusalema hiꞋivedaꞋufonatu melala luhei Bedefegi kadu Bedani oya Olive againehiyemu. Medede againe hiyemu tu ana tomuliya adiꞋiselugigahedi be wai hinanagona. 2 Gigahedi gigayo, “Omiwai wananagona yuwa melala againe wanaluku, adawanalukuluku tu doniki natudi ai againe hiluhifona-ma wanamaduꞋitana. Mena doniki kwaune keke tamohakwadi boi gidayage. Au wanayauna be wanaꞋaliyena.3 Ada kaꞋi tamo hakwadi ginagahe ginagayo, GavanafaꞋina wayauyauni? au wanagahena wanagayo, YamaKaiwabu nuwanuwana meꞋama ada aimo tova kabiꞋonaginaveleyewemi.

4 Au tomuliya adiꞋiselu hina doniki natudi manuwaedaꞋawaneya gava melaleya hiluhifona-ma hinuhagana,ada au hiyauna. 5 Ada badi tolauboda medede againehimidimidi-ma higahedi higayo, Gavadi wagagauga? Ga-vana faꞋina doniki natudi wayauyauni?” 6AdaYesu gigaheamine higahedi, ada au hihawahegedi be hina. 7 Au10:52: Md 9:27 Mk 5:34

Page 52: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 11:8 52 MAKI 11:14doniki natudi Yesu againe hiꞋaliyena, adi aikeva kwaunehiyavelina be Bana giyage. 8 Ada kaliva moyaꞋaidi yoꞋoagaidiya adi aikeva edeya hiyaveyavelina, kadu tufoidiai laganina walukulukumina faheya hikuyana-ma edeyahiyaveyavelina. 9-10 Ada kaliva tufoidi wai hinagona tu-foidi wai himulina, ada Yesu buye hinauna tu hikovakovahigayo,“Hosana, O adavadava.Kaiwabu ana eganeya uꞋelaꞋela-ma au Yaubada

ginanuwakabubuye.Tuwai-moꞋena bwaneneda Devida yoꞋo moyaꞋaidi give-

himeyedi amine,OꞋeni Devida bwanenena unavehimeyema.Yaubada ya abavehimeya ginanuwakabubuyena,kadu tomiyalobama o hinadavadavayadi hosana hinayakahina.”

11 Ada Yesu Yelusalema againe gilakayemu ginamanuwa-tafalolo lakahina againe giluku ada gaitomamoyaꞋaina gilumatavilena. Kadu gihobu ada mala ahegilavina faꞋina yana yoꞋo tuwelo buye Bedani againe hina.

Yesu ai ana egana fiki giꞋalatabutabuyena.Madiu 21:18-19

12 Bogi hida mala gilauna Bedani againe hitauyaYelusalema againe hinauna tu Yesumafu gilauna. 13Yuwalauveya ai ana egana fiki walukulukumina giꞋita-yo ginabe kaꞋi tamo guwana gisena-ma ginaꞋitana. GidaꞋita malukuminaga gidauda, faꞋina medema keke fiki yana tovayoyo. 14 Au ai againe gigahe gigayo, “Aimo tova mulinakadu keke unayoyo be kaliva guwa ginaꞋani, keke-moꞋa.”11:11: Sam 118:25-26

Page 53: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 11:15 53 MAKI 11:19Hidedemi Yesu ai giꞋalatabutabuyena tu tomuliya hino-galina.

Yesu manuwa-tafalolo lakahina againe giluku.Madiu 21:12-17 Luke 19:45-48 Yoni 2:13-17

15 Hinauna tu Yelusalema againe hilakayemu, auYesu manuwa-tafalolo lakahina ana edaꞋawaneyagiluku givebutu badi mene manuwa-tafalolo againehilukimokimone-ma giwavidi, mani tulina tulina anatosenisi yadi tolama givetalaꞋafufuna kadu kalivabunebune abaveyao faꞋina hikimonevedamanedi-ma yadiabavetoga gituwabwatavilana. 16 Ada kaliva moyaꞋaidigihawatadi be keke tamo lokoloko kimone faꞋinamanuwa-tafalolo ana edaꞋawaneya hinaselukuweni.

17 Au givebutu yoꞋo givehawaledi gigayo, “Yaubadabonana etoꞋetoladina gavaimi gigahe ma maꞋi wahalama-nena o kaꞋi keke? Gigayo,Yaku manuwa hinavewagana abaveꞋoveꞋoꞋola ana

manuwa yoꞋo tulina tulina faꞋidiya.Tu omiꞋiyao ma vaita tokaiꞋafu yadi abaga amine wafaise-wana.” Hidede amine Yesu gidakeyedi.

18Tu badi abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kaduMosese yana vehimeya ana tovehawala Yesu yana dakeyahinogalina, au himatausena faꞋina hivebutu eda hilelenabe higa hinaluveꞋalikana. Kaliva moyaꞋaidi Yesu yanavehawala nuwadi giꞋabina be hiyaulowoga faꞋina, menakaliva kikaiwabudiyao Yesu himatausena.

19 Ada au mala gisilavina Yesu ana tomuliya buyehilowoga be Yelusalema hihegena.

Yesu vetumagana be veꞋoꞋola faꞋina givehawala.Madiu 21:20-22

11:14: Mk 11:20 11:19: Ais 56:7 Mk 14:1

Page 54: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 11:20 54 MAKI 11:2820 Bogi hida mala gilauna kadu hitauya ada edeya hin-

auna tu ai ana egana fiki hiꞋitana, ai lukuminamatatabunagiꞋawaꞋulona tu walamina giwelolona. 21 Fita nuwanagiꞋafolena ada Yesu againe gigahe gigayo, “TovehawalauꞋita. Fiki uꞋalatabutabuyena-ma a giꞋawaꞋulona.”

22 Yesu gigahedi gigayo, “Yami vetumagana Yaubadaagaine wanasena. 23 Gagahe velemoꞋena hai kalivaginavetumaganadona, medema hida oya againeanafaiweya ginagahe ginagayo, Una lehageya utowa.KaꞋi aseꞋasena keke ginaꞋamalakibo tu ginavetumaganavaita gavaimi gigahe amine ginalakayemu velemoꞋena, augivetumagana amine ginanuhagana. 24Yami vetumaganaamine wananuhagana faꞋina kadu ganagahe. Gavadigavadi faꞋina waveꞋoꞋola, wanavetumagana be higavaita medema ahe wavaina, ada au gavadi faꞋinawaveꞋoꞋola-ma wananuhagana. 25 WaveꞋoꞋola tova,kaꞋi tamo hakwadi omi agaimiya gikoyo, au yanakoyona wanavenuwauluyena be higa Tamami lobameyagimimiyami-ma kadu yami koyona ginavenuwauluyena.[ 26 Atu kaꞋi omi tobohiyamiyao yadi koyona kekewanavenuwauluyeni, kadu keke Tamami lobameyagimimiyami-ma yami koyona ginavenuwauluyeni.] ”

Yesu yana abavehimeya inubana faꞋina hitoliluveluvena.Madiu 21:23-27 Luke 20:1-8

27 Tu Yesu ana tomuliya buye Yelusalema againekadu hilakayemu. Ada Yesu manuwa-tafalolo lakahinaana edaꞋawaneya ginunudadana tu abaveyao ana to-faisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya anatovehawala kadu kaliva lakahidiyao Bana againe hiꞋela.28 Ada hitoliluveluvena higayo, “O ugahema, haꞋagaine11:26: Mk 11:14 Lu 17:6 Md 7:7, Yo 14:13-14 Md 6:14-15

Page 55: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 11:29 55 MAKI 11:33ya abavehimeya uvaini-yo mena gaitoma tulina tulinaboiyesedi hideimanuwa-tafalolo lakahina againe ufifaise-wadi? HakwaꞋadi mena abavehimeya givele-yo hidedemiuhuluva?”

29 Yesu gigayo, “Yaku toliluvaluva saꞋeyana omiagaimiya ganasena. KaꞋi bonaku wanafatana amine oyaku abavehimeya inubana faꞋina ganavenuwaꞋatami.30 HakwaꞋadi abavehimeya Yoni Tobafitaiso givele-yo kaliva gikivebafitaisoyedi? KaꞋi yana abavehimeyaYaubada againe giveꞋinuba o kaꞋi kaliva agaidiya? Bonakuwafata.”

31 Yesu gigahe-yo badi hivebutu buye hivekwageyahigayo, “KaꞋi kanagahe vaita Yoni yana abavehimeyaYaubada againe gidaveꞋinuba au Bana ginagahe ginagayo,KaꞋi Yaubada againe digo, gavadi-yo Yoni yana gahe kekewadavetumaganeni? 32 Tu kaꞋi kanagahe vaita kalivaagaidiya gidaveꞋinuba....” A! Mema yoꞋo himatausedihiga vaita gavaimi hinakivekoyodi, faꞋina moyaꞋaidi hin-uwanuwa vaita Yoni Yaubada bonana ana toꞋawatalata-laina.

33 Hidedemi tonagona hinuwanuwa faꞋina Yesu yanatoliluvaluva hidede amine hifatana higayo, “KaꞋiwa. Imekeke adahalamaneni.”

Ada Yesu gigayo, “Omi keke wadagaheku faꞋina, medaanafaiweya Iya keke ganavenuwaꞋatami hadeꞋagaine yakuabavehimeya giveꞋinuba-yo hida gaitoma gafifaisewani.”Hidede amine YesumiYuda adi tonagona agaidiya gigahe.

12Faha ana toꞋitaveꞋavina koyodiyao adi gahetalahobuhobu.Madiu 21:33-46 Luke 20:9-19

11:33: Yo 2:18 Md 21:46

Page 56: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 12:1 56 MAKI 12:101 Tu Yesu givebutu badi miYuda adi tonagona agaidiya

gahetalahobuhobu amine gilukahihiyedi. Gigayo, “KalivasaꞋeyana ai guwana ana egana kelefi yana babi againegifahana. Faha giꞋalana, kahu giyalana be aimo guwanaana abavagafuwafuwa faꞋina, kadu kweda tunuginafaha ana itaveꞋavina faꞋina giyogona. Kelefi ana fahagikidewedewena gihavaina, kaliva tufoidi faha ana toꞋi-taveꞋavina gisedi tu yana melala gihegena gina malifafaliya ginunudadana. 2 Himiyami tu kelefi ana aikoluana tova giyemu againe, tonifaha ana agetoga fahaana toꞋitaveꞋavina agaidiya giꞋiveninisena be yana fahaagaine ana guwa ginavaina. 3 Badi toꞋitaveꞋavina anaagetogai-nadi hikiveꞋavina digo himunukoyokoyona bemakagekagena hiwavina. 4 Au kadu agetoga velu-gana giꞋiveninisena tu toꞋitaveꞋavina agetoga uꞋune hi-laulauna ada hikivekoyo-moꞋena. 5Kadu agetoga saꞋeyanagiꞋiveninisena tu toꞋitaveꞋavina hiluveꞋalikana. Medaanafaiweya agetoga kadumoyaꞋaidi hikivekoyodi. Tufoidihimunukoyokoyodi, tufoidi hiluveꞋalikadi.

6 Tu kaliva saꞋeya-moꞋena gimiyami, higa tonifahanatuna natuꞋaseꞋasena. Muliya-moꞋane banaꞋe badi toꞋi-taveꞋavina agaidiya giꞋiveninisena ada gigahe gigayo,Natuku be hinaveꞋamohimohinena.

7 Giyemu-yo wama toꞋitaveꞋavina taudiyao hiveꞋaga-hegahe higayo, Hida hima bana ana hilafa. WaꞋela bekanaluveꞋalikana ada yana babi taudeyao kanavaina. 8AuhikiveꞋavina digo hiluveꞋalikana be ala kwaune hihegevi-hilena.

9 Tonifaha gavaimi ginaga? Au ginayewaꞋela be baditoꞋitaveꞋavina ginaluveꞋalikadi ada yana faha toꞋitaveꞋav-ina velugadiyao nimadiya ginasena. 10 Tu gahe saꞋeyanaVeyao Tuwaina ana bukiya maꞋi wahawahawa o kaꞋi keke?Gigayo,

Page 57: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 12:11 57 MAKI 12:16Ogola manuwa ana toꞋaiyogona hikilowena-maau holiliꞋabi manuwa hinafane-moꞋane gimidimidi.11Kaiwabu yana vehimeya againe au hidemi gilakayemu,ada medema giluboda-moꞋena ide matadeya.”Hidedemi Yesu Yaubada yana gahe Natuna ana kilowafaꞋina giyakahina.

12 Au miYuda adi tonagona Yesu badi faꞋidiya menagahetalahobuhobu gilukahihiyenamahiꞋayaunena faꞋina,hivebutu eda hilelelena be higa hinakiveꞋavina. Atu yoꞋohimatausedi faꞋina hinuyabuyabuna be hina.

Yesu takesi ana sewadi faꞋina hitoliluveluvena.Madiu 22:15-22 Luke 20:20-26

13 Muliya miYuda adi tonagona yadi kalivamomo higaFalisi tufoidi kadu Helodi yana yoꞋo kalivadi tufoidihiꞋiveninisedi be yadi toliluvaluva againe hinavebaunabe higa tamo gavadi koyona ginagaheyena. 14 Hiyemu-yo higahena higayo, “Tovehawala, ime ahalamanena Oya gahe velemoꞋena, keke udaveꞋalololo. Ada kaliva yavehawala faꞋina gavaimi hinagahema keke udamatauseni.Kadu kaliva yadi kikaiwabu keke udanuwenuweni, auugahe-moꞋedi be Yaubada yana eda faꞋina uvehavehawalavelemoꞋena. Au anatoliye, kwanaLoma yada tokaiwabulakahina Sisa againe takesi kanasena, kaꞋimedema gilubo-dana o kaꞋi keke? KaꞋi mena takesi kadasena o kaꞋi keke?”

15 Hidedemi hitoliluvaluva tu Yesu yadi veꞋalololoaseꞋasediya giꞋita-yo gigayo, “Gavadi-yo wanuwanuwavaita wanavebauku? Mani kabala waꞋaliye be ganaꞋitana.”

16 Au kabala hiꞋaliyena. Bana gitoliyedi gigayo, “Hidahakwadimagigina? Kaduhakwadi ana eganamene kabalaagaine hikilumini?” Badi higayo, “Bana Sisa.”12:12: Hi 13:12 Sam 118:22-23, 1Fi 2:6-8

Page 58: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 12:17 58 MAKI 12:2517 Au Yesu gigahedi gigayo, “Hadema Sisa yana

lokoloko, medema Sisa againe wanasena. Kadu hademaYaubada yana lokoloko, medema Yaubada againewanasena.” Ada au yana bonalaufata giveyaulowogidi.

ToꞋalika yadi mididi-havagi faꞋina Yesu hitoliyena.Madiu 22:23-33 Luke 20:27-40

18 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Sadusitufoidi Yesu againe hiꞋela be hinatoliluveluvena.BadiꞋiyao ma higahe vaita aimo tova mulina toꞋalika kekehinamididi-havagi. 19 Badi higayo, “Tovehawala, Moseseyana buki-vehimeya againe hidede amine giꞋetoladi. KaꞋikaliva saꞋeyana kwamayoku ginanagina ada natudi keketu ginaꞋalika, au kaliva tobohiyana yana vayasi anafaiweyagidanagina be tobohiyana ana hilafa faꞋina natuneyaoginaꞋivetubugidi. Au hidede amine Mosese givehimeya.20 Au kaliva tobohiyaneyao adi yoꞋo seveni himiyami tutomoꞋainagona kwamayoku ginagina ada natudi keketu giꞋalika. 21-22 Ada taina yana vayasi ginagina adanatudi keke tu giꞋalika. Meda anafaiweya kaliva anavetoginagina ada natudi keke tu giꞋalika, ada hinunauwenahinunauwena tu taina kaliva anaveseveni natuna keke tugiꞋalika. Muliya-moꞋane kwamayoku giꞋalika. 23 Au aimotova mulina kaliva hinamididi-havagi ana toveya banakwamayoku-nadi ma gava kaliva vavinena? FaꞋina kalivaadiveseveni kwamayoku saꞋeyana hinagina.”

24Tu Yesu gigayo, “Yaubada bonana ana vehawala kaduYaubada yana faiwala maꞋi wanuwenuwena o kaꞋi keke?Keke wadahalamaneni faꞋina, omi keke wadanuwanuwatunutunugina. 25 Tova mulina toꞋalika hinamididi-havagiana toveya, lobama ana tovenuwaꞋata himimiyami amine12:17: Lo 13:7

Page 59: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 12:26 59 MAKI 12:31meda kaliva hinamiyami. Kaliva vevine keke hinanag-inagi keke hinavenavenagi. 26 Tu toꞋalika yadi mididi-havagi faꞋina ganagahe. Yaubada yana gahe saꞋeyanaMosese yana buki againe maꞋi wahawahawana o kaꞋikeke? Ai giyabelina tu keke gidaꞋalahini-ma kahihinaagaine Yaubada Mosese gigahena gigayo, Iya Abelahamoyana Yaubada gamimiyami, kadu Aisake yana Yaubadagamimiyami, kadu Yakobu yana Yaubada gamimiyami.Hidedemi Yaubada gigahe. 27 Badi kaliva wavewagadialiꞋalikadiyao ma Yaubada yawayawadiyao giꞋitaꞋitadi. AuBanaꞋe kaliva aluꞋaluwadi yawayawana yadi Yaubada,keke aliꞋalikadiyao yadi Yaubada. Gavadi-yo wagahevaita kaliva aluꞋaluwadi wowodi buye gidaꞋalika? Kekewadanuwanuwa tunutunugina, keke-moꞋa.” Hidemi YesuSadusi gigahedi.

Hadema vehimeya lakahi-moꞋena?Madiu 22:34-40 Luke 10:25-28

28 Tu badi Sadusi Yesu buye hivekwavekwageya tuMosese yana vehimeya ana tovehawala saꞋeyana gi-vanevanenega. Yesu Sadusi bonadi gifatana hagihag-ina ma ginogalini-yo kadu bana gitoliluveluvena gigayo,“Ada vehimeya moyaꞋaina Yaubada gisena-ma hademavehimeya lakahi-moꞋena?”

29 Yesu gigayo, “Vehimeya lakahi-moꞋena hidedeamine. MiIsileli kanogali. Yaubada yada Kaiwabu auKaiwabu anakaibeꞋu-moꞋa. 30 AseꞋase matatabuna kadualuꞋaluwa matatabuna kadu nuwa matatabuna kaduya faiwala matatabuna Yaubada ya Kaiwabu againeunahawahege-Ꞌowona be Bana againe unanuwanuwalakahina. 31 Kadu vehimeya anavelu ma hidedeamine. Tauni unuwakabubuye amine, tobohiyamomo12:27: Af 23:8 2Veh 25:5 Yem 3:2-6

Page 60: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 12:32 60 MAKI 12:36unanuwakabubuyedi. Au mena vehimeyai-dina luheivehimeya lakahi-moꞋedi. Kadu keke tamo vehimeyagidakaiwabuhegedi.”

32 Bana Mosese yana vehimeya ana tovehawala Yesuagaine gigahe gigayo, “Tovehawala, ugahe yamumuna.Wona velemona Yaubada anakaibeꞋu-moꞋa kadu keketamo Yaubada velugana O ugahe amine. 33 KaꞋi aseꞋasedamatatabuna, kadu nuwada matatabuna kadu yada fai-wala matatabuna Yaubada againe kanase-Ꞌowona beBana faꞋine kananuwanuwa lakahina, kadu taudeyaokananuwakabubuyeda amine tobohiyadeyao kananuwak-abubuyedi, au medema giluboda-moꞋena. KaꞋi kevakevaabaveyao faꞋina kanakabukabuna o yada yomuyomu yadafaha Yaubada againe kanahawahegena, medema gilubo-dana. Atu kaꞋimena vehimeyai-dina luhei kayakahina-makanaꞋitaꞋitaveꞋavina medema giluboda-moꞋena.”

34 Ada Yesu mena tovehawala yana bonalaufata aunuwahuyahuyanama ginogalina againe, gigahena gigayo,“Vaita tova kabiꞋona Yaubada againe unahawahege beyana yoꞋogaga agaidiya unaluku-yo BanaꞋe aseꞋaseniyaginavehivehimeya.” Hidedemi Yesu tovehawala bonanagifatana yamumuna yo kaliva velugadiyao himatauta betoliluvaluva kadu keke velugana Bana againe hidaseni.

Keliso inubana faꞋina.Madiu 22:41-46 Luke 20:41-44

35 Muliya Yesu manuwa-tafalolo lakahina againe give-havehawala tu gigahe gigayo, “Gavadi-yoMosese yana ve-himeya ana tovehawala higahe vaita Yaubada yana Toveg-ida ana egana Keliso Devida bwanenena? 36 FaꞋina tuwai-moꞋena AluꞋaluwa Mahalina Devida gikivetuvetununi-yobana tauna gigahe gigayo,12:34: 2Veh 6:5 1Veh 19:18, Lo 13:9-10, Ga 5:14 Hos 6:6

Page 61: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 12:37 61 MAKI 12:41Bana Yaubada Kaiwabu iya yaku Kaiwabu gigahena gi-

gayo,Nima iꞋatagikuya unahiyoto, O unamiyami tunibaimomo ageyafayafaniya ganasedi.37 Au hidede amine Devida tauna Keliso givewaganayaku Kaiwabu, tu gavaiyaꞋamine yana Kaiwabu kadubana bwanenena muliya gitubuga amanadi?” Hidedeamine Yesu givehawala ada kaliva hiyoꞋoyoꞋo-ma yadiwavemwamwala bonana hinogalina.

Yesu Mosese yana vehimeya ana tovehawalagihawavekoyoyedi.Madiu 23:1-12 Luke 11:43, 20:45-47

38 Tu Yesu yana vehawala againe kadu gigahe gi-gayo, “Taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be Mosese yana ve-himeya ana tovehawala yadi dewa keke nuwami gi-naꞋabini. Nuwanuwadi aikeva tunugina hinaꞋoseni-yoabakimokimone againe hinanunudadana be kaliva hi-nalusiuleyedi kadu hinagayo, Velemodi. 39 Nuwanuwadimanuwa-abavehawala ana egana sinagogi agaidiya kaduavemwamwala againe abavetoga kikaiwabuna againe hi-navetoga. 40Ada sikwasikwadiyao yadi lokoloko hilemadi,ada hiveꞋoveꞋoꞋola-faꞋila be higa kaliva hinahawaveya-mumuyedi. Yadi koyona veꞋoꞋola-faꞋila againe hike-vana faꞋina adi vita gavatubuga hinanuhagana.” Hid-edemi Yesu tovehawala tovehawalai-dina yadi dewa faꞋinagivenuwaꞋata.

Sikwa saꞋeyadi yadi velekawowo faꞋina.Luke 21:1-4

41 Ada Yesu manuwa-tafalolo lakahina againe givetogaada velekawowo ana abavedodoga gihagana. YoꞋo yadivelekawowo hidododona-ma gilubodedi. Wakalivadiyao12:37: Sam 110:1, Af 2:34-35

Page 62: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 12:42 62 MAKI 13:4moyaꞋaidi hiꞋela mani lakahina hidodona. 42 Tu sikwakoyokoyodi hiꞋela kabala kukwauhina luhei hidodona,fatana vaita toea saꞋeyana amine.

43 Au Yesu ana tomuliya gikovavagaꞋauhidi be gi-gahedi gigayo, “Gagahe velemoꞋena mena kaliva moy-aꞋaidi yadi velekawowo mani lakahina hidodona tu hidasikwa koyokoyodi yadi velekawowo kabiꞋona againe hi-tubuhegedi. 44 FaꞋina badi wakalivadiyao yadi mani tu-fonaga hidodona ada yadi tufo lakahina aimo gidadauda,tu badi sikwa koyokoyodi yadi mani matatabuna hidodo-Ꞌowona, au gavadi againe adiga o adi kalekohidakimonenamani-nadi Yaubada againe hihege-Ꞌowona.”

13Yesu manuwa-tafalolo ana lauyawela faꞋina gilukahihi.Madiu 24:1-2 Luke 21:5-6

1 Yesu manuwa-tafalolo lakahine gihobuhobu tu anatomuliya saꞋeyanamanuwa giyofena gigayo, “TovehawalauꞋita. Manuwa ana kabala gavatubuga! Aiyoi, hima anaaiyogona tulina tulina manuwa vewaga!”

2 Yesu gigahena gigayo, “Ika, wadema manuwa adi itavewaga faꞋina ganagahe. Kabala againe hikivetalana tuaimo keke tamo kabala kabalahiyana tabone ginada, aumoyaꞋaina hinatutuyauyaulena.”

Tova mulina aulolo tagiya lakahina babiya ginalakayemu.Madiu 24:3-22 Luke 21:7-19

3 Tu Yesu gina oya Olive againe gilaka givetogaada manuwa-tafalolo lakahina gihagana. Au badi FitaYemesa Yoni Anidulu adikaibeꞋuyanina Bana againehiꞋela hitoliyena higayo, 4 “UnavenuwaꞋatama, gava tova12:44: 2Ko 8:12 13:2: Lu 19:44

Page 63: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 13:5 63 MAKI 13:9manuwa-tafalolo ana lauyawela ulukahihiyena-ma gi-nalakayemu? Mena gaitomai-dina gavadi gavadi hi-nalakayemu ma gava aituha anaꞋita-yo anahalamane-hagihagiyeni?”

5 Au Yesu givebutu aituha faꞋina givenuwaꞋatadi gi-gayo, “Taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be keke tamo hak-wadi yana fwaya againe ginanuwaꞋabiyemi. 6 FaꞋinaaimo tufoidi moyaꞋaidi hinaꞋela aku egana hinayakahinahinagayo, Kaliva Yaubada givegidena-ma iya kaliva-moꞋeku. Hidedemi hinagahe be kaliva moyaꞋaidi yadifwaya againe hinanuwaꞋabiyedi. 7 Kadu aituha saꞋeyanama gaviya moyaꞋaina ginalakayemu ada kaliva yadi veꞋa-munumunuga butudi wananogalina, kadu hai lauveya hi-nalulugaviya medema valeyadi wananogalina. Hidedemiwananogalina amine keke aseꞋasemi ginaꞋakolukoluni.Mena gaitomai-dina anafaiweya hidalakayemu tu tovaana lauyabu au aimomuliya-moꞋane ginalakayemu. 8YoꞋosaꞋeyana mali yoꞋo buye hinaveꞋamunumunuga, kadufafali saꞋeyana mali fafali buye hinalulugaviya. LiꞋuliꞋulakahina fafali tulina tulina agaidiya hinalakayemu,kadu meda anafaiweya loka moyaꞋaina. Venatuna anatova ginaluvedaꞋufo againe kwamayoku hinavefahedi-yoyadi aulolo ginavebutu amine, meda anafaiweya menagaitomai-dina galukahihiyedi-ma hinalakayemu againeaulolo tagiya lakahina ginavebutu.

9 Atu taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi faꞋina aimo kalivahinakiveꞋavimi be kotu againe hinahegenauwemi, kaduyadi manuwa-abavehawala ana egana sinagogi agaidiyahinavekotumi be bulava againe hinalaulaumi. Ada hina-hegenauwemi be kabemani kadu kini matadiya wanamidiada omi aku tomuliya faꞋina hinavedewayaugimi. E,badi matadiya wanamidi be Iya faꞋikuya wanaꞋawata-

Page 64: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 13:10 64 MAKI 13:18latalaina. 10 Ada yaku kaliva Yaubada yana VenuwaꞋataYamumuna yoꞋo tulidi tulidi agaidiya hinalumamalenabe babi matatabuna hinaluyabuna. Hidedemi yoꞋo moy-aꞋaidi hinavenuwaꞋatadi tu muliya tova ana lauyabu gi-nalakayemu. 11 Tu hinakiveꞋavimi be hinavekotumi anatoveya, keke yami wamatauta wanavenuwanauna-vagatavaita kaꞋi gavaimi wanagahe. Au medema tovai-nadigavaimi Yaubada ginaꞋalavelevelemi, medema wanaga-heyena. FaꞋina hifufu wanagaheyena-ma keke taumiyaoyami nuwanuwa againe ginalakayemu, au AluꞋaluwa Ma-halina awamiya ginalukahihi.

12 Ada kaliva saꞋeyana tauna tobohiyana kalivanimadiya ginahawavemogatalena be hinaluveꞋalikanafaꞋina, kadu anafaiweya kwamana tamana natunaginahawavemogatalena be hinaluveꞋalikana. AdaweꞋoweꞋo badi tamadiyao agaidiya hinavenibaina betamadiyao hinadiyao alika hinanuhagana faꞋina. 13 Adaomi aku tomuliya faꞋina kaliva moyaꞋaidi omi agaimiyahinanuwanuwakoyo, tu gaveyao wanaꞋatuvefaꞋila beYaubada againe wanamiyamiyaveꞋavina tu alika anamaka, medema ginakibababalemi.

14 Tu aimo abakivekoyo koyo-moꞋena abaga hawa-hawatana againe hinakivemididina-mawanaꞋitana againeomi Yudiya ana fafali againe wanamiyami-ma au oyeyawanaꞋota. (E, omi tohawa wanaꞋitanuwenuwena.) 15 Haikaliva yana tolameya ginamiyami, medema keke yanamanuweya ginaluku be higa yana lokoloko ginavaini. AuginamaduꞋota. 16 Hai kaliva yana faheya ginamiyami,medema keke melaleya ginayewani be higa ana lifi gi-navaini. Au ginamaduꞋota. 17 Hoiyoi vevine wahifu-gadiyao kadu vevine aimo hivehuvehuhu amanadi! Menaota ana toveya vita lakahina hinanuhagana. 18 Yaubada

Page 65: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 13:19 65 MAKI 13:23

againe wanaveꞋoꞋola be higa mena gaitoma koyona kekewehi ana toveya ginalakayemu. KaꞋi wehi digo gavaimi beoyeya wadaꞋota? 19 FaꞋina medema aiyetai-dina agaidiyavita lakahi-moꞋena ginalakayemu. Mena vitai-nadi maboi tuwai-lokalokana Yaubada babi gimidibubuna anatoveya kadu tova hinafane keke hidanuhagani. Kaduaimo tova mulina keke hidede amine hinanuhagani.20 Tu Kaiwabu mena tova vita-moꞋena galukahihiyena-ma ana aiyeta yana nuwanuwa againe ahe gidabana beginakaliꞋuho. KaꞋi keke gidadabani digo, kaliva moyaꞋaidihidabwavi. Atu Tauna yana kaliva giluwafadi be yanayoꞋogaga agaidiya hiluku-ma adi lugolagola faꞋina menatovai-nadi hinafane ginadabana be ginakaliꞋuho.

Yesu keliso-fwayafwaya faꞋidiya givenuwaꞋata.Madiu 24:23-28 Luke 17:23-24

21 Tu kaꞋi tamo hakwadi ginagahemi ginagayo, WaꞋelahida kalivai-nadi givekeliso-ma wanaꞋitana, o kaꞋi gi-nagayo, Wanana yuwa kaliva givekeliso-ma wanaꞋitana.KaꞋi hidede amine ginagahe o keke bonana wanavetu-maganeni. 22 Au tova mulina toveꞋalololo hinalakayemube hinagahe vaita hidavekeliso o kaꞋi hidavefalofita higaYaubada bonana ana toꞋawatalatalaina. Aituha fifiwal-adi ada abaveyaulowoga badi hinafaisewadi be hinagalu-valuva kaꞋi yadi fwaya againe Yaubada yana kaliva hi-nanuwaꞋabiyedi. E, kaliva vevine Yaubada giluwafadibe yana yoꞋogaga agaidiya hiluku-ma hinagaluvaluvadivaita hinanuwaꞋabiyedi. 23Au taumiyaowanaꞋitaveꞋavimi.ToveꞋalololo yadi dewa faꞋina gavenuwaꞋata-vagahimi.”Hidedemi Yesu gigahe.13:20: Mk 13:21-22, 1Yn 2:18 Md 10:17-22 Md 28:19 13:20: Yo 15:18-21

Dan 11:31 Dan 12:1 13:23: 2Te 2:9, Ha 13:13

Page 66: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 13:24 66 MAKI 13:32TohobuꞋela yana yemuna-havagi faꞋina.Madiu 24:29-35 Luke 21:25-33

24 Tu Yesu kadu gigayo, “Mena vita lakahi-moꞋena anatova ginahavaini-yo kauwana ginaꞋuyuyu kadu vaikohiana mahalina ginakweꞋu. 25 Ibadibadi lobameya gi-naꞋakolukoludi be hinabeꞋu, ada lobama ana gaitomafifiwaladiyao adi iviya ginaꞋatuliyeliyedi.

26 Hidedemi lobama ana loi hinahuluva tu Iya To-hobuꞋela buhibuhi againe gayewayewaꞋela-ma hinaꞋitaku.Yaku wafaiwala lakahina kadu yaku wamahalina veꞋak-inamanamalina gayewayewaꞋela-ma hinaꞋitaku. 27 Auyaku tovenuwaꞋata ganaꞋiveninisedi be kaliva vevineYaubada giluwafadi-yo yana yoꞋogaga agaidiya hiluku-ma hinavagaꞋauhidi. Fafali tulina tulina wabolimaneyawayavalaseya walaubeꞋuya waꞋoyeya, kaꞋi hai yuwa babianalauyabu o wese lobameya hinamiyami-ma hinava-gaꞋauhidi be Iya TohobuꞋela agaikuya hinavegaꞋauledi.

28 WaꞋita, lalava ana dewa wananuwenuwena be eno-hega wanavaina. Lalava ginatafa ma kaꞋita-yo kagayo,Kauwana yana tova giluvedavedaꞋufo. 29Meda anafaiweyamena aituhai-dina hinalakayemu ma wanaꞋitana againe,au wanahalamanena yaku yewaꞋela giluvedaꞋufo-moꞋa.30 Gagahe velemoꞋena hida tova ana yoꞋo keke moyaꞋaidihinaꞋalika-Ꞌowoga tu nagona mena gaitomai-dina moy-aꞋaina hinalakayemu. 31 Lobama be babi ginayawowola tubonaku keke ginayawowola, au ginaduva-vagata.

Yesu yana yewaꞋela ana tova keke tamo hakwadigidahalamaneni.Madiu 24:36-44 Luke 21:34-38

32Tuyaku tova kaꞋi gava aiyeta o gava bai ganayewaꞋela-ma keke tamo hakwadi gidahalamaneni. Badi13:31: 2Fi 3:10, Ha 6:12-13 Md 26:64 1Te 4:16-17

Page 67: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 13:33 67 MAKI 14:2tovenuwaꞋata lobameya keke hidahalamaneni, kaduIya Yaubada Natuna keke gadahalamaneni. Au Kamakuanakaibe gihalamanena. 33 Yaku yewaꞋela tova kekewadahalamaneni faꞋina, aseꞋasemi wanakidewedewenabe wanalulauboda. 34 Yaku yewaꞋela ana dewaganalukahihiyena. Vaita kaliva lakahina mali fafaliyaginana amine IyaꞋeku. Ana agetoga givehimeyedi beyana manuwa kadu yana faha hinaꞋitaveꞋavina. KalivasaꞋeyana saꞋeyana yadi faisewa giveledi, ada edaꞋawanaana toꞋitaveꞋavina againe gigahe gigayo, Keke unadaudaau unalulauboda.

35-36 Meda anafaiweya omi wanalulauboda faꞋina Iyatonimanuwa amine yaku yewaꞋela ana kauwana kekewadahalamaneni. KaꞋi mala ginabogi o bogi nafoneo kamukamu ginakwage o mala ginalauna, kauwanagavaiyaꞋamine be Iya ganaꞋela. Hidema faꞋina wanalu-lauboda be keke ganavefutaꞋami-yo omi wadadauda magananuhagami. 37 Ada gavaimi omi agaimiya gagaheamine, meda kalivamoyaꞋaidi agaidiya gagahe bewanalu-lauboda.” Hidedemi Yesu ana tomuliya givenuwaꞋatadi.

14MiYuda adi tonagona hivevai be Yesu hinaluveꞋalikana.Madiu 26:1-5 Luke 22:1-2 Yoni 11:45-54

1 Tu aiyeta luhei hinahegedi tu tafalolo ana eganalobama ana tovenuwaꞋata yana Abamaduviviyaginayemu. Medema tafalolo-nadi ana toveya beledikeke waꞋisina hiꞋauꞋana. Ada abaveyao ana tofaisewakikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya anatovehawala eda hilelelena be Yesu hinakiveꞋavikauyeni-yo hinaluveꞋalikana. 2 Ana kiveꞋavina faꞋina hinuwanuwa13:37: Af 1:7 Md 25:13 Lu 12:37-38

Page 68: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 14:3 68 MAKI 14:9higayo, “KaꞋi yoꞋo hinaveꞋatalalakalaka faꞋina, keketafalolo lakahina ana toveya kanakiveꞋavini.”

Kwamayoku saꞋeyana Yesu Bedani againe gibunamina.Madiu 26:6-13 Yoni 12:1-8

3 Tu Yesu Bedani melaleya gina Saimoni againe gi-wakawaka. Bana boi givedawodawowo faꞋina hivewaganatovedawodawowo. Au Yesu Saimoni yana manuweyagiꞋenolukekela giꞋauꞋa tu kwamayoku saꞋeyana giꞋela,bunama yamumu-moꞋena ana egana nado giꞋaliyena fa-tana lakahina. Mena bunamai-nadi abaꞋaihiwaga kugaku-gana againe gidauda, kuga ana egana alabasita. Adakwamayoku abaꞋaihiwaga gikidobona digo Yesu uꞋunagibunamina.

4 Atu kaliva tufoidi hiꞋita-yo hinuwakoyo higayo,“Gavadi-yo hida bunama hidede amine gihiwa-kawowoni? 5 KaꞋi hida bunama gidakimonevedamanenao mani lakahina vaita kaliva saꞋeyana yana faisewamalamala saꞋeyana fatana amine gidavaina be koyokoyogidaveledi.” Au kwamayoku higolahegehegena.

6 Tu Yesu gigayo, “Au gimiya. Gavadi-yo hidakwamayoku waꞋivewowomumuni? GinuwakabubuyekufaꞋina yana gugai kanahawaveyamumuyena. 7 TovamoyaꞋaina koyokoyo hinafamiya himimiyami ada gavatova nuwanuwami wananuwakabubuyedi, au amifai-weya wananuwakabubuyedi. Tu IyaꞋeku ma aimo kekebuye kanamiyami tova moyaꞋaina. 8 BanaꞋe ma gavadianafaiweya, medema gigugaiyena. Hida bunamai-nadiwowoku againe gihiwa-vagahina be aku aihuya faꞋinagikidewedeweku. 9 Gagahe velemoꞋena fafali haꞋamine14:2: Yem 12:1-27, Mk 10:33-34

Page 69: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 14:10 69 MAKI 14:15haꞋamine kibababala ana VenuwaꞋata Yamumuna hinalu-lumamalena, meda yana huluva yamumuna Iya agaikuyama hinalukahihiyena be ana abanuwaꞋuduꞋudu faꞋina.”

Yudasi Yesu nibaineyao agaidiya ginahawavemogatalena.Madiu 26:14-16 Luke 22:3-6 Yoni 11:45-54

10 Yesu gigahe-yo Yudasi-Isikaliyota yoꞋo tuwelokalivana gina abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyaoagaidiya be higa badi nimadiya ginahawavemogatalena.11 Badi yana nuwanuwa hinogalina againehivemwamwala, ada higahena vaita mani hinavelena.Au Yudasi givebutu tova hagihagina gilelena be Yesunibaineyao agaidiya ginahawavemogatalena.

Yesu ana tomuliya buye Abamaduviviya aꞋana hiꞋana.Madiu 26:17-25 Luke 22:7-13

12Tu tafalolo ana egana Beledi kekeWaꞋisina ana aiyetanagona giyemu. Medema aiyetai-nadi Abamaduviviyaana sifi kabiꞋodi yadi abaveyao faꞋina himunumunudi.Kadu tovai-nadi tomuliya Yesu againe hiꞋela higayo,“Yada tafalolo ana egana lobama ana tovenuwaꞋatayana Abamaduviviya giluvedaꞋufo. HaꞋagaine nuwanuwaime anana Abamaduviviya aꞋana anakidewedeweni-yokanaꞋa?”

13-14 Au Yesu ana tomuliya adiꞋiselu giꞋiveninisedi gi-gahedi gigayo, “Wanana Yelusalema ana melaleya adakaliva gufa watuwavina giꞋavalana-ma ginamaduhagami.Wanamuliyena be gavamanuwa againe ginaluku, mededeagaine tonimanuwa wanagahena wanagayo, Tovehawalagigahe gigayo, Hadema vetawana Iya faꞋikuya uhawahe-geni be Abamaduviviya aꞋana aku tomuliya buye anaꞋani?15Hidede amine wanagahe tu vetawana lakahinamanuwa14:9: Yo 19:40

Page 70: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 14:16 70 MAKI 14:25getane ivi ahe hiꞋiyaveyavela-ma bana ginavehawalemi.Medede againe aꞋa wanakidewedewena ide faꞋideya.”

16 Ada au tomuliya adiꞋiselu hilowoga be Yelusalemaagaine hina, ada Yesu gilukahihiyena amine hinuhagana.Au Abamaduviviya aꞋana hikidewedewena.

17 Mala gibogi Yesu yana yoꞋo tuwelo buye hilukumanuweya. 18 Ada hiꞋenolukekela hiꞋauꞋa tu Bana gigayo,“Gagahe velemoꞋena mene kaliva saꞋeyana agaimiya badinibaikweyao agaidiya ginahawavemogataleku, bana buyekaꞋaꞋauꞋa-ma kalivai-nadi.”

19 Au hiꞋaseꞋuꞋaulolo hivebutu saꞋeyana saꞋeyana hi-toliluveluvena higayo, “IyaꞋeku ma kaꞋi keke?” Hidemihigahe.

20 Yesu gigayo, “Kaliva saꞋeyana omi yoꞋo tuweloagaimiya bana aꞋa nauꞋa againe Iya buye aꞋutuvina kalivai-nadi. 21 FaꞋina Iya TohobuꞋela ganaꞋalika Yaubada bonanaetoꞋetoladina gigaheyena amine. Tu hoiyoi kaliva IyaTohobuꞋela nibaikweyao agaidiya ginahawavemogatalekuamanadi! Bana vita lakahina ginanuhagana. KaꞋibana kalivai-nadi keke gidatubuga, medema gidalubo-dana faꞋina keke vita gidawahini.”

Yesu sakalameni ana dewa giseyemaunena.Madiu 26:26-30 Luke 22:14-20 1 Kolinita 11:23-25

22 Tu au ana toveya Yesu aꞋa givaina digo Yaubadaagaine givesiule gikihinena au ana tomuliya giveledi gi-gayo, “Hida wowoku, au wavaini.”

23Ada gowa givaina digo givesiule giveledi bemoyaꞋaidihiyuyena. 24 Ada gigahedi gigayo, “Hida dayagikugimadumadu-ma moyaꞋaidi faꞋidiya, higa Yaubadayana veyao omi agaimiya gisena-ma ana iyaꞋiyaya.25 Gagahe velemoꞋena agaimiya hida babi ana oine14:21: Yem 12:14-20 Sam 41:9

Page 71: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 14:26 71 MAKI 14:32aimo keke ganayu-havagileni tu tova mulina Yaubadayana avemwamwala ginasena ana toveya, oine ivagunaganayuna. Mena abavemwamwalai-nadi badi yanaitaveꞋavina againe himimiyami-ma faꞋidiya ginasena.”Hidedemi Yesu givenuwaꞋatadi.

26 Ada au kwelidavadava hikweliyena. Hikweliyenagihavaina, hina oya Olive againe hilaka.

Yesu Fita yana vekeke faꞋina gigaheye-vagahina.Madiu 26:31-35 Luke 22:31-34 Yoni 13:36-38

27 Tu Yesu gigahedi gigayo, “Omi moyaꞋaimi wanaꞋo-tayabuyabuku, faꞋina tuwai-moꞋena Yaubada bonanaetoꞋetoladina gigahe gigayo,Sifi adi toꞋitaveꞋavina ganamununaada sifi hinaꞋabinauna.28 Tu Yaubada ahe ginasivemididiku-yo Galili againe waigananagona.”

29Au Fita gigahena gigayo, “KaꞋi badi moyaꞋaidi hinaꞋo-tayabuyabu digo, iya keke ganaꞋotayabuyabu.”

30 Yesu gigayo, “Gagahe velemoꞋena againiya, hidemabogi-nadi kamukamu keke ginakwage luhei tu nagona ounamidivekekeyeku tohiye.”

31 Atu Fita gigahe toyogina gigayo, “KaꞋi nuwanuwadiiya O buye hinaluveꞋalikada, au keke-moꞋa ganavekekeye.”Ada tomuliya moyaꞋaidi kadu hidede amine higahe.

Yesu Gedasemani againe yana watagiya giveꞋoꞋola.Madiu 26:36-46 Luke 22:39-46

32 Tu Yesu ana tomuliya buye hina abaga saꞋeyanaana egana Gedasemani againe himiyami tu gigahedigigayo, “Hidedei unahiyoto tu ganana ganaveꞋoꞋola.”14:26: Yem 24:8, 1Ko 10:16, Yo 6:54-56 14:31: Yo 16:32, Sak 13:7 Mk

16:7 Mk 14:66-72

Page 72: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 14:33 72 MAKI 14:4233 Ada Fita Yemesa Yoni buye ginauwedi be hinaveb-waꞋuliyena, au givebutu giꞋaseꞋuꞋaulolo lakahina be give-divediwe. 34 Gigahedi gigayo, “GaꞋaseꞋuꞋaulolo lakahinavaita yawaiku gidaꞋalagolohini. Hidedei wanamiyamiwanavanevanenega.”

35 Au gina matalaviseya babiya giꞋoduveꞋuveꞋumagigi,givebutu giveꞋoꞋola vaita kaꞋi ihayana be aulolo ana aituhakeke ginaꞋayauneni. 36 Kadu gigayo, “KamaꞋaseꞋaseku,gaitoma moyaꞋaina a tagalowalowa. KaꞋi hida aulolo anagowa udavaihegeni, tu keke yaku nuwanuwa au OꞋeni yanuwanuwa amine unahuluva.”

37 Ada giyewana ana tomuliya adiꞋitoto hidauda-ma gihagadi, ada Fita againe gigahe gigayo, “Sai-moni, kaꞋi o udadauda? Bai saꞋeyanaga kaꞋi kekeafaiweya unavanevanenega? 38 Au wanavanevanenegawanaveꞋoveꞋoꞋola be keke aladibidibi againe wanaluku.AseꞋasemi gihawahegena tu wowomi gifwalele.” Hid-edemi Yesu gigahe.

39 Kadu tova anavelu gina giveꞋoꞋola-havagi yanaveꞋoꞋola nagona amine. 40 GiveꞋoꞋola gihavaina, kadugiyewana badi hidauda-ma gihagadi matadi gineganega-moꞋa faꞋina. Giluvagudi tu hiwowomumu faꞋina keke tamogavadi hidagaheye.

41 Kadu gina giveꞋoꞋola tova anaveto ada giyewanagigahedi gigayo, “KaꞋi aimo wadadauda waveyaveyawai?AuweꞋi. Tova a gilakayemu be Iya TohobuꞋela tokoy-ona nimadiya kaliva saꞋeyana ginahawavemogataleku.42 Wamidi be kana. Ake! WaꞋita, kaliva nibaikweyaoagaidiya ginahawavemogataleku-ma a giyemu.”

Yesu nibaineyao hikiveꞋavina.Madiu 26:47-56 Luke 22:47-53 Yoni 18:3-11

14:42: Yo 12:27 Hi 5:7-8 Yo 6:38

Page 73: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 14:43 73 MAKI 14:5343 Ada aimo gigahegaheni Yudasi giyemu, bana Yesu

ana yoꞋo tuwelo kalivana, kadu yoꞋo yadi wafeto yadiwafuluma buyeꞋi, badi abaveyao ana tofaisewa kikai-wabudiyao kadu kaliva lakahidiyao hiꞋiveninisedi behiꞋela.

44 Tu tohawavemogatala aituha yoꞋo boi giveledigigayo, “Kaliva veyauga againe ganalusiuleyena-mabana kalivai-nadi wanakiveꞋavina be wananauwe-hagihagiyena.” 45 Yudasi giyemu-yo auheꞋama Yesuagaine gina veyaugeya gilusiuleyena gigayo, “AkuTovehawala siule.” 46 Gigahe-yo yoꞋo Yesu hikiveꞋavina.47 Tu kaliva saꞋeyana Yesu liline gimidimidi-ma yana fetolakahina gisiwakana digo abaveyao ana tofaisewa aditokaiwabu ana agetoga gilauna tagana giluyoꞋena.

48 Ada Yesu yoꞋo gigahedi gigayo, “Vaita Iya to-munugakaiꞋafu amine yo aku munuga faꞋina waꞋela wafe-tomiyao wafulumamiyao. 49 Tova tova manuwa-tafalololakahina againe Iya omi buye kamiyami gavehavehawalatu keke wadakiveꞋaviku. Atu gavaimi tuwai-moꞋenaVeyao Tuwaina ana buki Iya faꞋikuya gigahe, medemagidalakayemu velemoꞋena.” 50Yesu hidede amine gigahe-yo ana tomuliya moyaꞋaidi hiꞋotayabuyabuna.

51-52 Tu kwanatubulakahina saꞋeyana Yesu gibwaꞋub-waꞋulina, ana vaigau kaleko kwayakwayana saꞋeyanagagiꞋosena. Ada kaliva tufoidi hikiveꞋavina againe, anakaleko kwayakwayana gimadulovena be konekonenagiꞋota.

Yesu miYuda yadi Koniselo agaidiya hinauwena.Madiu 26:57-68 Luke 22:54-55,63-71 Yoni 18:12-14,19-24

53 Tu badi kaliva Yesu hikiveꞋavina-ma abaveyao anatofaisewa adi tokaiwabu againe hinauwena. Ada abaveyao14:51-52: Yo 18:20 Md 26:31, Yo 16:32

Page 74: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 14:54 74 MAKI 14:62ana tofaisewa kikaiwabudiyao moyaꞋaidi kadu kalivalakahidiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawalaahe hivagaꞋauta. 54 Bana Fita wai gimulina lauveya giꞋela,tokaiwabu yana edaꞋawana-moꞋena againe giluku. Adatuilala buye aliꞋauya hivetoga be ai givevevala.

55-56 Tu abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadumiYuda yadi Koniselo moyaꞋaidi togahe hileledi be higaYesu hinahawavekoyoyeni-yo adifaiweya alikeya hinahe-gena. Togahe-kawowo moyaꞋaidi hihawavekoyoyena tuyadi gahe tulina tulina. Au keke tamo hakwadi toꞋitavelemoꞋena hidahagani.

57-58Ada kaliva tufoidi hitowamidi gahe-kawowo aminehihawavekoyoyena higayo, “Yana gahe anogalina gi-gayo, Hida Yaubada yana manuwa kaliva hiyogona-maganayawelina, ada aiyeta tohiye kanahegeni-yo au kaduvelugana keke kaliva hinayogoni-ma ganakivemididina.Hidedemi gigahe ma anogalina.” 59 Atu kadu badiꞋiyaoyadi gahe tulina tulina, keke gahe saꞋeyanaga hidaga-heyeni.

60 Au abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu tovede-wayauga hinafadiya gitowamidi Yesu againe gigahe gi-gayo, “KaꞋi bonalaufata keke afaiweya? Gavadi-yo hidakaliva yadi hawavekoyo keke udafatani?” 61 Tu YesugiveꞋamata, keke tamo bonalaufata gidayakahini. Autokaiwabu kadu gitoliyena gigayo, “KaꞋi velemoꞋena OKeliso BanaꞋe kadavadavana-ma Natuna, higa kalivaYaubada givegidena be yada yoꞋo ginanagoyeda kalivai-nadi o kaꞋi keke?”

62 Yesu gigayo, “Ika, Iya kalivai-kuna. Ada IyaTohobuꞋela abavetoga kikaiwabuna Tofaiwala-moꞋaiꞋatagine ganahiyoto-ma wanaꞋitaku. E, buhibuhi againelobameya ganaꞋelaꞋela-ma wanaꞋitaku.”

Page 75: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 14:63-64 75 MAKI 14:7163-64 Yesu hidede amine gigahe-yo abaveyao ana to-

faisewa adi tokaiwabu ginuwakoyo, tauna ana vaigaugikaninina gigayo, “Auwe. Kaliva kadu velugadiyaoyana dewa hinalukahihiyena-ma aimo keke kanaleledi.Yaubada gihawatagona ma a wanogalina. Gavaimiwanavehimeya?” Au moyaꞋaidi hihawavekoyoyena higavaita yana hawatagona faꞋina gidaꞋalika. 65 Au tufoidihivebutu Bana againe hikiwakiwala, ada magigina hike-vana au hitutuꞋatugeni tu hihawavelaigena higayo, “Yoi!Hakwadi gimunumunu-ma mene uꞋayauneni?” Ada tu-ilala hinauwedi be himunukoyokoyona.

Fita Yesu givekekeyena.Madiu 26:69-75 Luke 22:54-62 Yoni 18:15-18,25-27

66-67Tu Fita gava melaleya gihiyoto tu abaveyao ana to-faisewa adi tokaiwabu ana agetoga kwamayoku saꞋeyanagiꞋela, ada Fita ai againe givevevala-ma giꞋita-yo giꞋi-takwanekwanena gigahena gigayo, “Kadu oꞋeni YesukwanaNasaledi buye wamiyami.”

68 Atu bana givekeke gigayo, “Iya keke. Keke gadaha-lamane gavadi ugahegaheye.” Au gina yuwa abanaunaagaine ada kamukamu gikwage.

69 Abanauna againe gimiyami tu bana agetogai-nadigiꞋita-yo au givebutu tolauboda agaidiya gigahe-havagigigayo, “Hida hima kaliva au Yesu yana yoꞋo kalivana.”

70 Atu Fita givekeke-havagi. Himiya kabisona tu baditolauboda bana againe kadu higahe higayo, “Au makewaoꞋeni saꞋeya agaidiya, faꞋina o kadu kwanaGalili.”

71 Au Fita gigayo, “KaꞋi keke gadagahe velemoꞋenadigo, Yaubada gidahawaveꞋaviku. Bana kalivai-nadiwagaheyena-ma keke gadahalamaneni.”14:65: Yo 2:19-21 Mk 15:5, Ais 53:7 Mk 13:26, Dan 7:13 14:65: Yo 19:7,

1Veh 24:16 Ais 53:5

Page 76: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 14:72 76 MAKI 15:672 Gigahe-yo auheꞋama kamukamu gikwage-havagi.

Ada Fita Yesu yana gahe nuwana giꞋafolena gigayo,“Kamukamu keke ginakwage luhei tu nagona unamidi-vekekeyeku tohiye.” Au nuwana giꞋafoleni tu givebutugitagitagi.

15Failato Yesu givedewayaugina.Madiu 27:1-2,11-14 Luke 23:1-5 Yoni 18:28-38

1 Tu mala gilauna abaveyao ana tofaisewa kikai-wabudiyao badi kaliva lakahidiyao kadu Mosese yanavehimeya ana tovehawala kadu miYuda yadi Koniselovelugadiyao hikovavagaꞋauhidi be buye hivevai. Ada auYesuhiyogonabehinauwena tovehimeya kwanaLomaanaegana Failato againe hihegeꞋaliyena.

2 Ada Failato Yesu gitoliyena gigayo, “KaꞋi miYudayadi tokaiwabu OꞋeni?” Yesu gigayo, “Au ugahe amineIyaꞋeku.”

3 Ada abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao gait-oma moyaꞋaina faꞋina hihawavekoyoyena. 4 Ada Failatogitoliluvaluva-havagi gigayo, “KaꞋi keke tamo bonalau-fata unagaheye? UꞋita, yadi hawavekoyo gavadawana Oagainiya.”

5 Atu yadi hawavekoyo faꞋina keke tamo bonalaufatakadu gidagaheye. Hidema faꞋina Failato nuwana giveg-afoꞋuyaꞋuya.

Failato Yesu alika againe gihawahegena.Madiu 27:15-26 Luke 23:13-25 Yoni 18:39-19:16

6 Tu tafalolo ana egana lobama ana tovenuwaꞋata yanaAbamaduviviya ana toveya, Failato yana dewa ma yo-goyogonina saꞋeyana, kaꞋi hakwadi yoꞋo hiveꞋoveꞋoꞋolena,14:72: Mk 14:30 15:5: Mk 14:61, Ais 53:7

Page 77: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 15:7 77 MAKI 15:16medema giyauyauna. 7 Ada medema tovai-nadi tovek-wageya himiyami, boi tova saꞋeyana hiveꞋatalalakalakabe kaliva hiluveꞋalikadi. Ada tovekwageyai-dina agaidiyakaliva saꞋeyana ana egana Balaba. 8Au yoꞋo Failato againehivagaꞋauta hivebutu hiveꞋoꞋolena higayo, “Abamadu-viviya ana toveya kaliva uyauyaudi amine, tova adamoyakaliva saꞋeyana unayauna.”

9 Bana gigayo, “KaꞋi nuwanuwami omi miYuda yamitokaiwabu ganayauna be agaimiya ganahawahegena?”10 FaꞋina gihalamanena badi abaveyao ana tofaisewakikaiwabudiyao yadi gaꞋumaꞋuma faꞋina bana againe hi-hegeꞋaliyena. 11 Atu abaveyao ana tofaisewa yoꞋo hiva-gadonedi be Failato hinaveꞋoꞋolena higa keke Yesu tuBalaba ginayauna.

12Au Failato gigahe-havagiledi gigayo, “Au Yesu againegavaimi ganaga, Bana wavewagana ide miYuda yadatokaiwabu?”

13 Badi kadu hikova-havagi higayo, “Kelose againe hi-natutuvefosena.”

14 Bana gigayo, “A! Gavadi yana koyona?” Tu badi kaduagodi gilakata-moꞋa hikovakovadona higayo, “Keloseagaine hinatutuvefosena.”

15 Au Failato nuwanuwana yoꞋo nuwadi ginakiveya-mumuna faꞋina, Balaba giyauna be agaidiya gihawahe-gena. Tu givehimeya be tolugaviya bulava hakahakalu-luna againe Yesu hinalaulauna. Hilauna gihavaina, give-himeyedi be kelose againe hinatutuvefosena.

Tolugaviya Yesu hihawavelaigena.Madiu 27:27-31 Yoni 19:1-3

16 Ada tolugaviya Yesu hinauwena tovehimeya yanamanuwa lakahina ana edaꞋawaneya hilukuwena, ada yadi15:15: Yo 11:47-48, 12:19 Af 3:14

Page 78: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 15:17 78 MAKI 15:28yoꞋo moyaꞋaidi hikovavagaꞋauhidi. 17 Ada aikeva like-likena tovehimeya adi vaigau amine hiveꞋosena, adabadau bulava hakahakaluluna againe hiꞋetowaliwalina beuꞋunehisena. 18Adahivebutuhilusiuleyenahigayo, “Siulesiule miYuda yadi tokaiwabu.” 19 Ada aiwala hivaina beuꞋuna hilaulauna, kadu hikiwakiwalitagona kadu Banamagigine tugadi hiveveꞋetodonena be higa vaita hina-davadavana. 20 Hihawavelaigena gihavaina, ana aikevalikelikena hivehalilina digo Tauna ana aikeva hiveꞋosenaada hinauwena be kelose againe hinatutuvefosena.

Yesu kelose againe hitutuvefosena.Madiu 27:32-44 Luke 23:26-43 Yoni 19:17-24

21 Edeya hinauna tu kwanaSailini himaduhagana, anaegana Saimoni. Bana Alekisanida be Lufasi tamadi, adawalaꞋaiya gitauya be Yelusalema againe ginauna. Au banahikiveꞋavina be higa Yesu ana kelose ginaꞋavalana. 22Adaabaga ana egana Goligota againe hiꞋaliyena. Goligota anakaivila bonadeyama utouto. 23Hiyemu-yo oinemulamulaana egana mulo buye hivilaꞋatutamoꞋaina-ma hitunenabe ginayuni-yo yana aulolo maꞋi ginaꞋatagona. Atu Yesugikilowena. 24Ada kelose againe hitutuvefosena au kabalahihegelakahina be iyaꞋiyaya higaheyena higa hakwadihakwadi ana kaleko hinavaini ma hinahalamanena.

25Kauwana a givekuveꞋine againe hikivekelosena. 26Tuana hawavekoyo ana fefe hiꞋetoladina be hisena. Etoladigigayo, “Hidevama miYuda yadi tokaiwabu.” 27 KadutomunugakaiꞋafu luhei adi kelose againe hitutuvefosedi,saꞋeyana Yesu iꞋatagine kadu saꞋeyana iꞋimawane.

[ 28 TomunugakaiꞋafu Yesu buye hikivekelosedi faꞋinagavaimi Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina tuwai-15:20: Lu 23:11 Ais 50:6

Page 79: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 15:29-30 79 MAKI 15:36moꞋena gigaheye-vagahina, medema a gilakayemu vele-moꞋena gigayo,Hinuwanuwa vaita BanaꞋe tokoyona adi loi kalivana.]

29-30 Kaliva kelose againe hinauna-ma uꞋudi hilewale-wana hihawaluvetonovena higayo, “Ahaiye! O ugahevaita manuwa-tafalolo udayawelina be aiyeta tohiyeagaine kadu udakivemididina. Au Tauni udakibababale bekelose againe udaꞋetoyau.”

31-32 Meda anafaiweya abaveyao ana tofaisewa kikai-wabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawalahihawavelaigena buye hiveꞋagahegahe higayo, “Malikaliva gikibababaledi tu Tauna keke anafaiweya gi-nakibababaleni. KaꞋi OꞋeni velemoꞋena Yaubada yanaTovegida ide miYuda yada tokaiwabu amanadi, auadamoya kelose againe auheꞋamaudahobu be ime anaꞋita-yo anadava.” Hidedemi miYuda adi tonagona hi-hawavelaigena, ada kadu badi Bana buye kelose againehitutuvefosedi-ma hivebutu hihawaluvetonovena.

Yesu giꞋalika.Madiu 27:45-56 Luke 23:44-49 Yoni 19:28-30

33 Kauwana getadiya tu umalovana babi matatabunagiꞋuyuyubodena be ginunauwena mala gilavina againe.34 Au mala gilavina Yesu gikovaꞋawafatafata gigayo, “ElaiElai lama sabakitani?” “Ho yaku Yaubada yaku Yaubada,gavana faꞋina unuyabuyabuku?” Bonana ana kaivila auhidede amine.

35 Ada tolauboda tufoidi hinogalini-yo higayo,“Wanogali, Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ElaiyafaꞋine gikovakova.” 36 Ada kaliva saꞋeyana gimadu balougivaina digo oine golagolana againe giꞋutuvina ai againegiꞋetokwanena ada gitunena be higa ginayuna, ada15:31-32: Sam 22:18 Ais 53:12 Sam 22:7, Yo 2:19

Page 80: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 15:37 80 MAKI 15:45gigayo, “Kanaboda be kanaꞋitana, kaꞋi Elaiya ginaꞋela beginaꞋetoyauna o kaꞋi keke.”

37 Tu Yesu gikovaꞋawafatafata-yo yawaina gihavaina.38GiꞋalika-yo manuwa-tafalolo vetawana-tabu ana abase-boda kaleko giꞋahailugana be higa vaita abaluku Yaubadaagaine giꞋayauna. 39 Tu tolugaviya adi togiyomatanaYesu magigine gihaga-ma yana kova ginogalina adagavaiyaꞋamine giꞋalika ma giꞋitana againe, gigahe gigayo,“Wona velemona hida hima kaliva Yaubada Natuna.”

40 Kadu vevine tufoidi himidilauva be hilulauboda.Badi agaidiya saꞋeyana Meli vineMagidala, saꞋeyadi MeliYemesa kabiꞋo be Yosese hinadi, kadu saꞋeyadi Sa-lome. 41 Boi Yesu Galili ana fafaliya gimiyami anatoveya badi vevine-dina hibwaꞋulina be tova moyaꞋainahiꞋitaꞋitaveꞋavina. Kadu vevine velugadiyao moyaꞋaidiYelusalema againe Bana buye hiꞋela-ma kaduhilulauboda.

Yesu tomohuyehuyeya hihuyana.Madiu 27:57-61 Luke 23:50-56 Yoni 19:38-42

42-43Mala gisilavina tu Yosefa kwanaAlamadiya giyemu.Bana kaliva kikaiwabuna miYuda yadi Koniselo agaidiya,ada kadu bana tauna Yaubada yana aituha ginalakayemufaꞋina gilulauboda, higa kaliva yana itaveꞋavina againehinamiyami be aseꞋasediya ginavehivehimeya. Adamedema tovai-nadi Abamaduviviya ana kidewadewa anatova higa bogiyadi sabati. Hidema faꞋina Yosefa giꞋase-vatu be gina Failato againe giluku Yesu wowona faꞋinagiveꞋoꞋola. 44 Ada Failato Yesu ahe giꞋalika ma ginogalinaagaine nuwana givegafoꞋuyaꞋuya. Au tolugaviya adi togiy-omatana giyowanina be giꞋela gitoliyena kaꞋi Yesu ahegiꞋalika o kaꞋi keke. 45 Bana tonagona givenuwaꞋatana15:41: Sam 22:1 Sam 69:21 Yem 26:31-33, Hi 10:19-20 15:41: Lu 8:2-3

Page 81: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 15:46 81 MAKI 16:7higa vaita a giꞋalika, au Yesu wowona Yosefa againegihawahegena. 46 Au Yosefa gina kaleko kwayakwayanagikimoneni-yo gina wowona gikakilina, kalekoya gi-fafana be tomohuyahuya kuga hinagene giyalana-maagaine giselukuwena. Ada au kabala lakahina againetomohuyahuya ana edaꞋawana giveꞋenobodana. 47 MelivineMagidala kadu Meli Yosese hinana hai wowonagihuyana-ma hiꞋitana.

16Yesu gimididi-havagi.Madiu 28:1-10 Luke 24:1-12 Yoni 20:1-10

1 Tu sabati, higa Satadei, a hihegena tu MelivineMagidala kadu Meli Yemesa hinana kadu Salomehina vanedimodimo hikimonena be hinana Yesu wowonahinabunamina. 2 Au tafaloloya kauwana giyemuna-moꞋa ma hilowoga be hina tomohuyehuyeya. 3 Edeyahinauna tu buye hiveꞋagahegahe higayo, “Hakwadikabala tomohuyahuya ana edaꞋawana giꞋenobodana-maginaveꞋawawani ide faꞋideya?”

4 Mena kabalai-nadi ma lakahi-moꞋena. Tu hiꞋitaleleagaine, tamo hakwadi kabala giveꞋawawana ma hiꞋitana.5 Au tomohuyehuyeya hiluku-yo kwanatubulakahinasaꞋeyana hiꞋitana, vaigau kwayakwayana giꞋosena adatomohuyahuya iꞋatagine gihiyoto. HiꞋita-yo aseꞋasedigiꞋakolukoluna.

6 Bana gigahedi gigayo, “Keke wanamatauta. A gahala-manena Yesu kwanaNasaledi hikivekelosena-ma walele-lena. Keke hidede againe gidamiyami, au gimididi-havagi.WaꞋela be abaga hisena-mawaꞋita. 7WanaꞋita-yo auwana-maduna ana tomuliya Fita buye wanagahedi wanagayo,Yesu Galili againewai ginagona yuwadedeiwanaꞋitana boigigaheyena amine.”

Page 82: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 16:8 82 MAKI 16:158 Au vevine himadulowoga tomohuyahuya

hiꞋotayabuyabuna, faꞋina aseꞋasedi giꞋakolukoluna kaduhivetatava. Ada himatauta faꞋina, keke tamo hakwadihidavenuwaꞋatani.

Yesu Meli vineMagidala againe Tauna giꞋivemogatalina.Madiu 28:9-10 Yoni 20:11-18

[ 9Tu mala gilauna tafaloloya Yesu ahe gimididi-havagiyoMeli vineMagidala againe Tauna gimidiꞋivemogatalina.Bana Meli-nadi boi yafune seveni hiluvaiyena tu Yesu gi-wavidi. 10-11AuMeli gina be badi boi Yesu buye himiyami-ma givenuwaꞋatadi. Badi yadi wanuwavita hitagitagi tugivenuwaꞋatadi gigayo, “Yesu yawayawana gimimiyami.Iya tauku gaꞋitana.” Tu yana gahe keke hidavetuma-ganeni.

Yesu edeya gilakayemu tomuliya adiꞋiselu agaidiya.Luke 24:13-35

12 Muliya Yesu ana ita tulina amine tomuliya adiꞋiseluagaidiya giyemu. Badi melala kabiꞋona walaꞋaiya hinaunatu Yesu badi agaidiya Tauna giꞋivemogatalina. 13 AuYelusalema againe hiyewadi be tomuliya velugadiyaohivenuwaꞋatadi tu badi yadi gahe keke hidavetuma-ganeni.

Yesu yana yoꞋo ileveni agaidiya gilakayemu.Madiu 28:16-20 Luke 24:36-49 Yoni 20:19-23 Afositolo 1:6-8

14 Muliya-moꞋane yana yoꞋo ileveni hiꞋauꞋa tu badiagaidiya Tauna giꞋivemogatalina. Ada gidakeyedi yadivetumagana keke kadu tagadi gikulu faꞋina, badi ahegimididi-havagi yo hiꞋitana-ma yadi gahe keke hidavetu-maganeni. Hidema faꞋina gidakeyedi.

15 Kadu gigahedi gigayo, “Fafali moyaꞋaina agaidiyawanana be kibababala ana VenuwaꞋata Yamumuna kaliva16:8: Mk 14:28 16:10-11: Lu 8:2

Page 83: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

MAKI 16:16 83 MAKI 16:20moyaꞋaidi agaidiya wanalulumamalena. 16 Gava kalivaginavetumaganeku-yo ginabafitaiso, medema kibababalaginanuhagana. Atu gava kaliva keke ginavetumaganeku,medema aimo matahiwadi ginanuhagana. 17-18 Ada badihivetumaganeku-ma faiwala ana iyaꞋiyaya hidede aminehinaseyemaunena. Aku eganeya yafune hinawaviwavidi,meya tulina tulina agaidiya hinalulukahihi. KaꞋi olotohinasilakahina o kaꞋi gufa laulaugina hinayuna digo, kekehinabwavi. Nimadi toꞋaulolo agaidiya hinaseni-yo hi-nayamumu. Vetumagana ana iyaꞋiyaya au hidede amine.”

Yesu lobameya gilaka.Luke 24:50-53 Afositolo 1:9-11

19 Tu Kaiwabu Yesu ana tomuliya agaidiya gigahe gi-havaina, Yaubada lobameya gisilakahina ada abavetogakikaiwabuna Yaubada iꞋatagine gihiyoto. 20 Badi to-muliya ma hitauya fafali tulina tulina agaidiya hiluma-mala, ada Kaiwabu gifaiwalaveledi be aituha fifiwalanahififaisewani-yo kaliva yadi laumamala faꞋina higahe hi-gayo, “Velemodi.” Au hidede amine.]

16:17-18: Af 2:38, 16:31-33 Af 2:4, 8:7, 28:3-6, Lu 10:19 16:20: Af 2:33-34,Ef 1:20 Af 14:3, Hi 2:3-4

Page 84: VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi · 2021. 2. 13. · MAKI1:1 1 MAKI1:2-3 VenuwaꞋataYamumunaMAKI giꞋetoladinaamanadi Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida

84YAUBADA BONANA VEYAO IVAGUNA Bona Iduna

The New Testament in the Iduna Language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Iduna long Niugini

copyright © 1983, 2003 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: IdunaTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.Youmay share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format,provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures includedwith Scriptures and other documents on this site are licensed just forusewith those Scriptures and documents. For other uses, please contact the respectivecopyright owners.2012-11-26PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 14 Aug 2021 from source files dated 24 Jul202173458371-ad55-5c77-8b6b-5eca8d58f667