ÇOCUK ve KİTAP

Doç. Dr. Nazan Özenç Uçak

H. Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi

İNSANIN YAŞAM EVRELERİ

Çocukluk, Gençlik, Orta yaşlılık, Yaşlılık 

ÇOCUKLUK

• Çocukluk, bebekliğin sona erdiği 18. aydan başlayıp, ergenliğin başladığı 12‐14 yaşlarına kadar süren evredir. 

• Kısa bir dönem olan çocukluk dönemi gelişim ve temel alışkanlıkların kazandırılması açısından önemlidir. 

• Bu dönem edinilen özellikler diğer dönemleri etkilemektedir.

• Bu dönem kendi içinde– ilk çocukluk – son çocukluk olarak ikiye ayrılır. 

İlk çocukluk evresi

• Bebeklikten 6 yaşına kadar olan evredir. • Bu dönemde 

– Konuşma becerisi hızla gelişir. – İçinde yaşanılan çevrenin  tanınmasına çalışılır.– Gözlem, taklit ve oyun yoluyla tanır.– Yeteneklerinin ve ne yapabileceğinin öğrenidiği dönemdir.

– Çok soru sorar, kelime oyunlarından hoşlanır, hayali öykülerden hoşlanır .  

– Kafası çabuk karışır, her şeyi somut algılar.– Bu yaş grubuna seçilecek eserlerde kısa, mecazsız, düz cümleli basit anlatımlı kitaplar seçilmelidir.

Son çocukluk evresi

• 6 yaşında başlar 14 yaşına kadar devam eder. • Öğrenme dönemi olup, çocuğu yetişkinliğe hazırlar. • Bu dönemde çocuk 

– Düşüncelerini daha iyi dile getirebilir. – İletişim kurmada daha beceriklidir. – Dilin inceliklerini bilir ve sözcük kullanım becerisi artar. – Bilmece ve sözcük oyunlarından hoşlanır. – Deneyerek öğrenmeyi, sorunlarıyla başa çıkabilmeyi öğrenir.– Soyut kavramlar daha iyi anlaşılır, neden sonuç ilişkisi kurabilme ve 

eleştiri yeteneği gelişir.– Doğru sayılan davranış kalıplarının ve ahlak anlayışının kazanıldığı 

dönemdir.– Şiir ve öykü yazmaya genelde bu yaşlarda özenilir.  – Bu dönem çocuklarına kitap seçiminde sözcük dağarcığı daha geniş, 

hayal dünyasını besleyen eserlerin yanında sosyal konulara da yer veren eserler dikkate alınmalıdır.

Çocukların Ruhsal Gereksinimleri

Çocukların ruhsal gereksinimleri beş başlık altında toplanabilir:1. Güven2. Başarma3. Bir gruba dahil olmak4. Oyun ve değişiklik5. Estetik

Çocuk Kitabı

• “Çocuk kitabı, çocuğun ilgi ve ruhsal ihtiyaçlarını karşılayan, fakat herşeyden önce çocuğun zevkle okuduğu bir eserdir” (Tuncer, 1974,18).

• Çocuk kitabının temel amacı – çocuğun ruhsal ihtiyaçlarını karşılamak,– gelişimine katkı sağlamak,– okuma alışkanlığı kazandırmak,– estetik değerler kazandırmak,– eğitimine yardımcı olmaktır.

Çocuk Kitabı Türleri

Resimli kitaplarHikayelerMasallarRomanlarFabllarŞiir kitaplarıBiyografilerDanışma kitaplarıFen kitapları

İyi bir çocuk kitabının çocuğun gelişimine katkısı 

• Anadilin gelişimine katkı sağlar.• Dinleme yeteneğini geliştirir.• Çocuğun kendisini ve çevresini tanımasına yardımcıdır. • Kişiliğin oluşmasına yardımcıdır. • Duygusal ve kavramsal gelişimi hızlandırır. • Soyut kavramların öğrenilmesinde yardımcıdır.• Sosyalleşmesini sağlar ve günlük hayatın gerçeklerine hazırlar.• Eleştirici ve yaratıcı düşünmesini sağlar.• Sorunların çözümüne ve istenmedik davranışların 

değiştirilmesine yardımcıdır.• Eğlenme ve dinlenme ihtiyacını karşılar, çocuğa canlılık 

kazandırır.• Sanata ilgi duymasına katkı sağlar.

Çocuk ve Kitap

• Çocuk kitap ilişkisi çocuk 11‐12 aylıkken başlar.• Çocuğa konuşma öğretilirken bir yandan da kitap okunabilir. 

• Çocuklar farklı dönemlerde farklı kitaplara ilgi duyarlar. 

• Kitaba olan ilgide çocuğun gelişim özellikleri kadar kişisel özellikleri de rol oynar. 

• Yaşa ve çocuğun özelliklerine uygun kitapların seçilmesi önemlidir.

Yaşa Göre Kitap Seçimi

1 – 2  yaş:

Bu dönem kitaba ilginin başladığı dönemdir.  Bu dönem için hazırlanan kitaplar yazısızdır. Basit olaylar aslına uygun resimlerle, her sayfaya bir resim gelecek şekilde anlatılır. 

Bu resimler renkli ve basit çizimli olmalıdır. Resimler nesnelerin öğretilmesini kolaylaştırır. Çocuğun dokunma, duyma, görme, tanıma ve oyun gereksinimini karşılar. 

2 – 4 yaş:

Kitaplar renkli  ve bol resimlidir.  Ancak resimlerin altında kısa açıklamalar vardır. Resimlerle yazıların birbirini tamamlaması beklenir.  Yetişkin yazıyı okuduğunda çocuk resimlei takip edebilmelidir. 

Olayların resimlerle anlatılması gerekir.  Anlatım sade ve basittir. Çocuğun kavramsal gelişimine ve anlama becerisine katkı sağlar, sözcük dağarcığını geliştirir ve dinlemeyi  öğretir.

4 – 6 yaş:

Kitapların kapsamı genişler. Resimli öykü, tekerleme, bulmaca ve bilmecelerden hoşlanılır.Hayal dünyası geniştir. Kitaplar bu hayal dünyasının gelişimine yardımcı olur. Bu dönemde masal ve hikayelere duyulan ilgi artar. Bellekleri güçlüdür. Çabuk ezberlerler. Seçilecek kitaplarda  yer ve zaman kavramlarının oluşmasına, dil ve hayal gücünün gelişimine yardımcı olacak özellikler aranmalıdır.

7 – 8   yaş: 

Okul dönemininin başladığı yıllardır. Ders kitaplarının yanı sıra halk masalları, kişilik verilmiş hayvan ve makinalara ait hikayeler, şiirler ve  çocuk edebiyatının da okunmaya başlandığı dönemdir. Bu dönemde kısa öykülerden zevk alınır.Kahramanların iyi özellikler taşıması önemlidir.Çocuk bu kahramanlara öykünür. Okuma, anlatma ve yazma alışkanlığının oluşturulduğu en önemli dönemdir. Seçilecek kitapların bu alışkanlıkların pekişmesine yardımcı olması gerekir.

9 – 10   yaş:

Genelde kendi cislerine göre arkadaş seçtikleri ve beğenilerinin bu yönde olduğu dönemdir. Hayal güçleri geniştir.Çizgi ve resimli romanlara ilgi duyulmaya başlanır. Masal, macera ve gezi kitaplarına ilgi artar.Klasik masallar yoğun okunur ve bunlar hayal gücünü daha da besler. Başka ülke insanlarının yaşam öykülerine  ve kültürlerine ilgi duymaya başlarlar.Seçilecek kitapların çeşitli türde olmasına, anlatımın ve dil kullanımının daha kapsamlı olmasına dikkat edilir.

11 – 12 yaş: 

Cinsiyete göre kitap seçimi daha da belirginleşir.Erkek çocuklar spor ve macera kitaplarıyla ilgilenirken, kız çocukları romantik kitaplara ilgi duyarlar. Tarihi konulara ilgi duyarlar Resimli romanlar yerini yerini edebi romanlara bırakmaya başlar. Bu dönemde kütüphane kullanma alışkanlığı pekişir. Edebiyat kültürünü kazandıracak, sosyal hayattan ve daha gerçekçi konuları işleyen kitaplar seçilebilir.

13 – 14 yaş: 

Çocukluktan gençliğe geçişin başladığı yıllardır.İçe dönük olunan bir dönemdir.  Çocuk bu dönemde kendine bir model arar.Bu nedenle biyografileri bolca okur. Fen, teknik, macera, dedektiflik hikayeleri, romantik hikayeler, tarihi romanlar en fazla  okunan türlerdir.İdealizm ve koleksiyonculuğun geliştiği yıllardır 

(Alpay, 1991; Tuncer, 1991).

Çocuk Kitabı Nasıl Değerlendirilir?

1. İçerik açısından  

Konusu  Dili Anlatım özellikleri

2. Biçim açısından

Kitabın boyutları Kağıdın cinsi  Puntolar  Sayfa düzeni  Resimleri

İçerik açısından bir çocuk kitabı nasıl olmalıdır?

Bir çocuk kitabı içerik açısından değerlendirilirken konusu,  dili ve  anlatım özellikleri

üzerinde durulur. 

Konu

• Çocukları eğlendirip güldürebilen, • Bir anafikir ve temaya sahip, • Kendi içinde tutarlı,• Genelde ilişkiler ve sevgi temasını işleyen, • Çocuğa olumlu değerler kazandırabilen, • Çocuklara neler yapmaları ve yapmamalarını söylemek yerine olumlu olanı seçebilme fırsatı veren kitaplar seçilmelidir.

• İşlenen karakterlerin gerçekçi ve inandırıcı olması gerekir.

Anlatım

• Anlatım sade, yalın ve  anlaşılır, • Cümleler kısa,• Tasvirden uzak olmalıdır.• Kitap bir plana dayanmalı ve kendi içinde konular birbiriyle ilişkili olmalıdır. 

• Ağır ruhsal çözümlemelere girilmemelidir.• Buyurgan bir anlatım yerine çocuğun neden sonuç ilişkisi kurabilmesine yardımcı olacak bir ifade seçilmelidir.

Dil

• Dil sade, yalın ve günlük kullanıma uygun olmalıdır. • Bilinmeyen veya az kullanılan sözcüklere yer verilmemelidir. 

• Yabancı sözcük kullanımından kaçınılmalıdır.• Cümleler kısa ve anlaşılır olmalıdır. • Özellikle ilk dönem çocukluk kitaplarında devrik cümlelerden kaçınılmalıdır.

Biçim açısından bir çocuk kitabı nasıl olmalıdır?

• Biçim açısından değerlendirirken– kitabın boyutlarına, – kağıdın cinsine, – puntolara, – sayfa düzenine, – resimlere dikkat etmek gerekir.

• Çocuk kitabının kolay okunur ve taşınır özellikte olması,

• Ne çok büyük ne de çok küçük boyutta olmaması, • Puntoların yaşa göre olması,• Kağıdın kaliteli olması,• Kapağın ve cildin dayanıklı ve çekici olması, • İmla/yazım kurallarına uygun olması, • Resimlerin renkli ve metinle ilişkili olması,• Resimlerin estetik açıdan değer taşıması gerekir. 

Çocuk kitabında olmaması gerekenler  

Önyargılar, batıl inançlar, bağnazlıklar Her tür ayrımcılık (din, ırk, cinsiyet) Katı ahlak kuralları Hoşgörüsüzlük Ümitsizlik  Pasiflik  (Yörükoğlu, 1996). Acımasızlık

Çocuğa kitap seçerken nelere dikkat edilir?

• Çocuğun ruhsal gereksinimlerini karşılamasına• İçeriğinin çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmasına, – kullanılan dilin, seçilen konunun çocuğun anlayabileceği düzeyde 

olması, – konunun işlenişinin mantıksal bir temele dayanması, – konularının günlük yaşamdan seçilmiş olması, – hayal gücünü beslemesi,önyargı ve hurafelerden uzak olması,– çocuğun ilgi alanına hitap etmesi, – çocukta olumlu değer yargıları uyandırabilmesi gerekir

• Fiziksel özelliklerine• Kitabın yazarı, editörü ve ressamının bu konuda bilinen bir isim olmasına bakılır.

Çocuk kitabı seçimi ile ilgili sorunlar

• Yazar ve çizerlerle ilgili sorunlar.• Editörlük ile ilgili sorunlar• Yayıncılık ile ilgili sorunlar• Bibliyografik denetim ve değerlendirme ile ilgili sorunlar.

İlginize teşekkür ederim…

Nazan Özenç Uçak