van İli gezginci arıcılık hareketlerinin belirlenmesi

8/7/2019 Van li Gezginci Arclk Hareketlerinin Belirlenmesi

1/73

TC

YZNC YIL NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

ZOOTEKN ANABLM DALI

VAN L GEZGNC ARICILIK HAREKETLERNN BELRLENMES

YKSEK LSANS TEZ

HAZIRLAYAN: VEYSEL SERKAN GNBEY

VAN2007


2/73

1

ZET

VAN L GEZGNC ARICILIK HARKETLERNN BELRLENMES

GNBEY, Veysel Serkan

Yksek Lisan Tezi, Zootekni Ana Bilim Dal

Tez Danman: Prof. Dr. Frat CENGZ

Aralk 2007, 61 Sayfa

Bu almada, bitkilerin farkl ieklenme dnemleri izlenerek, yl ierisinde daha

fazla rn alabilmek amacyla dier blgelerden Vana gelen ve Vandan baka yrelere

giden arclarn mevsimsel hareketleri incelenmitir.almada, Vana farkl blgelerden gelen ve Vandan farkl blgelere giden toplam

140 gezginci arc ile yaplan anketlerden elde edilen orijinal veriler deerlendirilmitir. Drt

ana balk altnda toplanan anket formlarnn ilk blmnde arcnn ve arclk iletmesinin

niteliklerine, ikinci blmde arclarn mevsimsel hareketlerine ve nc blmde iki

gezginci grup arasndaki farkllklarnn belirlenmesine ynelik sorular yer almtr. Son

blmde ise gezginci arclarn hareketleri srasnda karlatklar sorunlar belirlenmeye

allmtr.

Aratrmada Vana gelen gezginci arclarn %56.67sinin, yerli gezginci arclarn ise%62.50sinin asl mesleklerinin arclk olduu belirlenirken arclktan salanan gelirin yllk

gelir ierisindeki pay %50den fazla olanlarn oran Vana gelenlerde %81.67, yerli

gezgincilerde ise %52.50 olarak saptanmtr. Vana gelen arclarn %65.00inin Hatay li

arclarnn olduu belirlenen aratrmada ikinci sray Ordu li arclar almaktadr. Genel

olarak, grlen 60 gezginci arcnn 39u Hatay, 20si Ordu, 1i Antalya linden gelmitir.

Arclarn Van ve evresine geli tarihleri nektar akm balangcna rastlamaktadr.le gelen

arclarn %41.67si haziran aynn ilk haftasnda, %26.67si mays aynn nc haftasnda,

%13.33 mays aynn ilk haftasnda ve %11.67si mays aynn drdnc haftasndagelmektedirler.

Yerli gezginci arclarn % 86.25i Van linden klatma amacyla ayrlrken % 7.50si

klatma ve am bal retimini birlikte amaladklar iin lden ayrlmaktadr. Yerli arclarn

%38.75i konaklama blgesi olarak Adana lini tercih ederken Hatay lini tercih edenlerin

oran % 21.25, Mersin lini tercih edenlerin oran %15.00 olarak saptanmtr. Gittikleri bu


3/73

2

blgelerde arclarn %33.75inin 6-7 ay, %31.25inin 5-6 ay, %17.50sinin ise 4-5 ay

konakladklar belirlenmitir.

nemli bal ars gen merkezlerinden olan Trkiyede son yllarda giderek artan

denetimsiz gezginci arclk, yerel genotiplerin elden kmasna ve bir gen karmaasna neden

olmaktadr. Gezginci arcln, yrelerine adapte olmu ve gelecekte slah almalarna

materyal olabilecek yerel genotiplerin kaybolma riskini ortadan kaldracak biimde

dzenlenmesi gereklidir.

Anahtar kelimeler: Arclk, Gezginci arclk hareketleri, Van


4/73

3

ABSTRACT

THE DETERMINATION of MIGRATORY BEEKEPING MOVEMENTS in the

PROVINCE of VAN

GNBEY, Veysel Serkan

M.Sc., Animal Science

Supervisor: Prof. Dr. Frat CENGZ

December 2007, 61 Page

In this study increase annual production, tracing the seasonal movements of

beekeepers who migrated to the other regions to the different flowering periods wasinvestigated. Data from inquiry questions obtained 140 migratory beekeepers by questioners

were evaluated. Inquery forms included four main topics. The questions of the first section

were related to the quality of beekeeper and beekeeping farming, the questions of the second

section to the determination of seasonal movements of beekeepers, the questions of the third

section to find out differences between in and out migratory beekeeping groups to and from

Van. The last section questions were related to the problems of migratory beekeeping faced

during staying their main causes.

It was determined that 56.67 % of the migratory beekeepers coming to the Van regionfrom other regions of country and 62.50 % of local beekeepers declared that their main

occupation was beekeeping and the share of beekeeping in the annual income was 81.57 %

for beekeepers coming to the Van region whereas it was 52.50 % for local beekeepers.

The biggest group of migratory beekeepers coming to Van biggest was the beekeepers

of Hatay city (39 beekeepers) and the second was the beekeepers of Ordu city (20

beekeepers). Only one beekeeper out of total 60 beekeepers was from Antalya. They come to

Van region at the start of flowering period at different localities. The rates of the migratory

beekeepers in first week of May and fourth week of May, and the first week of June, were22.67 %, 11.67 % and 41.67 %, respectively.

The beekeepers moved out of Van for wintering was 86.26 % and the others (7.5 %)

for honeydew production in addition to wintering. It was observed that the local migratory

beekeepers preferred Adana city (38.75 %), Hatay city (21.25 %) and Mersin city (15.00 %)

respectively. The 33.75 % of them were between 6 and 7 months, 31.25 % of them were

between 5 and 6 months and 17.50 % of them were between 4 and 5 months respectively.


5/73

4

The uncontrolled migratory beekeeping probably endangers the local honeybee trains

through natural crossing and causes the loss of genetic material in closed ecologies.

Key words: Apiculture, Migratory beekepeeing motions, Van


6/73

5

N SZ

Arclk bitkisel retime katks, ksa srede gelir getirmesi, kk bir sermaye ile

yaplabilmesi ve arazi varlna bal olmamas gibi zellikleriyle dier tarmsal

faaliyetlerden farkl yapdadr. Trkiye, iklim koullar, bitki rtsndeki eitlilik ve kovan varl

ile arcla en uygun lkelerden biridir.

Arclkta bilindii gibi yksek verim ile daha fazla kazan salama yollarndan birisi

gezginci arclk yapmaktr. Gezginci arclkta nektar ve polen kaynaklarna bal olarak

kolonilerin belirli zaman aralklar ile farkl yrelere gtrlmesi gerekmektedir. Bu

almada, bitkilerin farkl ieklenme dnemlerini izleyerek yl ierisinde daha fazla rn

alabilmek iin eitli illerden Vana gelen arclar ile Vandan baka illere giden arclarn

mevsimsel hareketlerinin belirlenmesi amalanmtr. Gezginci arcln youn olarak

yapld lde arc hareketleri belirlenerek arclarn karlatklar sorunlar irdelenmi ve

hareketlerin kontrol altna alnmasna katkda bulunulmutur.

almann yrtlmesinde desteini grdm danmanm Prof. Dr. Frat

CENGZe teekkr ederim. Ayrca almann her aamasnda katk ve yardmn benden

esirgemeyen Yrd. Do. Dr. Cengiz ERKANa, Ara. Gr. Sibel elike, Ara Gr. Ferda

KARAKUa, r. Gr. Belgin ZTRKe, verilerin analizi iin Yrd. Do. Dr. Sdk

KESKN ve Yrd. Do. Dr. Abdullah YELOVAya, verilerin toplanmas aamasndakidestekleri iin Ziraat Mhendisi Mehmet Resul FTye sonsuz teekkr ederim.

Veysel Serkan GNBEY


7/73

6

NDEKLER

sayfa

ZET i

ABSTRACT iii

N SZ v

NDEKLER vi

EKLLER DZN viii

ZELGELER DZN ix

EKLER DZN xi

1.GR 1

2.KAYNAK BLDRLER 4

3.MATERYAL ve YNTEM 103.1.Aratrma Blgesinin Tantlmas 10

3.1.1.l hakknda genel bilgiler 10

3.1.2.lin tarmsal yaps 10

3.2.Materyal 11

3.3.Yntem 11

3.3.1.Veri toplam yntemleri 11

3.3.2.Anketler 12

3.3.3.Veri toplama uygulamas 123.3.4.Verilerin deerlendirilmesi 12

4.ARATIRMA BULGULARI ve TARTIMA 13

4.1.Arclarn Sosyo-Ekonomik Nitelikleri 13

4.1.1.Ya 13

4.1.2.renim durumu 14

4.1.3.letme bykl 15

4.1.4.Asl meslek 17

4.1.5.Arclktan salanan gelir 184.1.6.Arcla balama nedeni 19

4.1.7.Arclk deneyimi 20

4.2.Arclk Hareketleri 21

4.2.1.Van line gelen arclarn hareketleri

4.2.1.1.Arclarn nereden geldikleri

21

21


8/73

7

4.2.1.2.Arclarn Van line ne zaman geldikleri 22

4.2.1.3.Van linde ne kadar konakladklar 23

4.2.1.4.Arclarn Vandan ayrldktan sonra konaklamay planladklar yerler 24

4.2.1.5.Arclarn Vandan ayrldktan sonra konaklayacaklar yerde ne kadar

kalacaklar

25

4.2.1.6.Arclarn Van line ka kez geldikleri 26

4.2.1.7.Arclarn Van line geli nedenleri 26

4.2.1.8.Arclarn Van line gelmemeleri halinde baka hangi le gitmek

istedikleri

27

4.2.2.Van linden giden arclarn hareketleri

4.2.2.1.Van linden giden arclarn gidi amalar

27

27

4.2.2.2.Van linden giden arclarn hangi le gittikleri 284.2.2.3.Van linden giden arclarn gidi zamanlar 29

4.2.2.4.Van linden giden arclarn konaklama sresi 30

4.2.2.5.Konaklama alanlarna ka kez gidildii 31

4.2.2.6.Arclarn Vana dnerken konakladklar iller 31

4.2.2.7.Van linden giden arclarn ldeki konaklama yerleri 32

4.2.2.8.Van linden giden arclarn lde konaklama sreleri 33

4.3. Gezginci Arclarn Bal retimi ve Karlatklar Sorunlar 33

4.3.1.Van line gelen arclarn rettikleri ortalama bal miktar 344.3.2.Baln pazarlanmas 35

4.3.3.Hasat zaman 38

4.3.4.retimde kullandklar ar rklar 39

4.3.5.Van linin arclk asndan deeri 40

4.3.6.Van balnn dier blge ballarna gre deeri 41

4.3.7.Blgesel hareketlerde karlalan sorunlar 41

5. SONU 44

KAYNAKLAR 48EKLER 52

ZGEM 61


9/73

8

EKLLER DZN

sayfa

ekil.4.1. Gezginci arclarn blgesel hareket ynleri 22


10/73

9

ZELGELER DZN

sayfa

izelge.3.1.Van li ar kolonisi varl ile bal ve bal mumu retimi 11

izelge 4.1.Arclarn ya 13

izelge 4.2.renim durumu 14

izelge 4.3.lkel kovan saylar 15

izelge 4.4.ereveli kovan saylar 16

izelge 4.5.Asl meslek 17

izelge 4.6.Arclktan salanan gelirin yllk gelir iindeki pay 18

izelge 4.7.Arcla balama nedeni 19

izelge 4.8.Arclk deneyimleri 20

izelge 4.9.Arclarn nereden geldikleri 21izelge 4.10.Van line geli zaman 23

izelge 4.11.Van line gelen arclarn lde konaklama sreleri 23

izelge 4.12.Arclarn Vandan ayrldktan sonra konaklamay planladklar yerler 24

izelge 4.13.Arclarn Vandan ayrldktan sonra konaklayacaklar yerde ne kadar

kalacaklar

25

izelge 4.14.Arclarn Van line ka kez geldikleri 26

izelge 4.15.Arclarn Van line geli nedenleri 26

izelge 4.16.Arclar Van line gelmeseydi baka hangi ile gitmek isterdi 27izelge 4.17.Van linden giden arclarn gidi amalar 28

izelge 4.18.Gidilen iller 29

izelge 4.19.Gidi zamanlar 30

izelge 4.20.Konaklama sresi 30

izelge 4.21.Konaklama alanlarna ka kez gidildii 31

izelge 4.22.Arclarn Vana dnerken konakladklar iller 31

izelge 4.23.Van linden giden arclar ldeki konaklama yerleri 32

izelge 4.24.Van linden giden arclarn lde konaklama sresi 33

izelge 4.25.Geen sezon arclarn koloni bana aldklar ortalama bal miktar 34

izelge 4.26.Arclarn bu sezon tahmini bal retimi 35

izelge 4.27.retilen baln nerede pazarlad 36

izelge 4.28.Bal kime pazarlad 37

izelge 4.29.Hasat zaman 38


11/73

10

izelge 4.30.Ar rklar 39

izelge 4.31.Van linin arclk asndan deeri 40

izelge 4.32.Van balna ynelik deerlendirme

izelge 4.33.Van line gelen arclarn karlatklar sorunlar

izelge 4.34.Van linden giden arclarn karlatklar sorunlar

41

42

42


12/73

11

EKLER DZN

sayfa

Ek.1 Dardan gelen gezginci arclara ynelik rnek anket formu 52

Ek.2 Yerli gezginci arclara ynelik rnek anket formu 57


13/73

1

1. GR

Anadolu insannn geleneksel uralarndan biri olan arclk topraa baml

olmamas, daha az igcne gereksinim duymas, yatrm masraflarnn dk olmas ve ksa

srede gelir getirmesi gibi avantajlaryla yaygn bir tarmsal faaliyet alandr.

Dnyada arl kovan says yaklak 59 milyon, bal retimi ise 1.2 milyon ton

civarndadr. Ortalama 7 milyon arl kovan varl ve 265 bin ton bal retimi ile in dnya

sralamasnda ilk srada gelmektedir. Dnyada arl kovan bana ortalama bal retimi 20 kg

olup bu rakam Avustralya'da 64 kg, Kanada'da 60 kg, in'de 38 kg, Meksika'da 32 kg,

Arjantin'de 30 kg, Macaristan'da 26 kg ve Trkiye'de 16 kg dolayndadr. Bu lkeler dnyann

en ok bal ihra eden lkeleri konumundadr. Son yllarda dnyada en ok bal ithal edenbalca lkeler ise Almanya, ABD, Japonya, ngiltere, talya, svire, Norve, Fransa,

Avusturya ve dier baz Avrupa lkeleridir (Fratl ve ark., 2005).

Bal, balmumu, polen, propolis, ar st ve ar zehiri temel arclk rnleridir. Bu

rnlerin, salkl bir yaam ve dengeli beslenmedeki neminden dolay bata Uzak Dou

lkeleri olmak zere gelimi birok lkede son yllarda arclk rnleri ile tedavi

yntemlerine arlk verilmekte ve bu rnlerden tp alannda etkin bir ekilde yararlanma

yoluna gidilmektedir.

Arclk, sz konusu avantajlarnn yan sra bitkilerin tozlamasnda da etkin bir rolesahiptir. Doada tozlama byk oranda rzgar ve bcekler yardmyla olmaktadr.

Bceklerle gerekleen tozlamann %80'ini ise balarlar salamaktadr. Polen ve nektar

toplamak iin iekleri ziyaret eden arlar bitkilerin dllenmesine yardmc olmaktadr.

Bylece insan gdasn oluturan rnlerin kalite ve miktarlarnda art salanmaktadr

(Gregor, 1976). yle ki arlarn salad tozlama ile elde edilen yllk bitkisel rn art, o

retim sezonunda retilen bal deerinin 50 katn geebilmektedir (Crane, 1975; Levin, 1983).

Trkiye 4.4 milyon koloni varl ile dnyada ikinci srada yer almaktadr. zellikle

69 bin ton bal ve yaklak 3.500 ton balmumu retimi ile arclk, lke ekonomisine nemlikatklar salamaktadr (Fratl ve ark., 2005). Uygun corafik yaps, iklim ve bitki rts

sayesinde nemli bir arclk potansiyeline sahip olan Trkiye, Avrupa ile Asya arasnda doal

bir kpr oluturmakta ve bal arlar iin nemli bir gen merkezi olma zellii tamaktadr.

Ancak mevcut avantajlarna ramen Trkiyede arclk, olduka karmak ve dank bir yap

gstermektedir. Kaynaklarn etkin bir ekilde deerlendirilememesi nedeniyle her yl binlerce


14/73

2

ton nektar bala dnemeden yok olmaktadr. Bu durum, lke geneli iin nemli sorunlardan

biri olarak kabul edilmektedir.

Arclkta gelimi lkeler 1960l yllardan gnmze kadar birim alandan daha etkin

yararlanma yoluna gitmitir. Bylece koloni varl giderek azaltlrken koloni bana

ortalama verimde art salanmtr. Dier yandan Trkiyenin de iinde yer ald gelimekte

olan lkelerde ise koloni varl artarken ortalama verimde art salanamamtr. Son yllarda

Trkiyede ilkel kovan varlnn azalmas ve ereveli kovan saysndaki arta ramen

kovan bana ortalama bal verimi 16 kg dzeyinde kalmtr (Fratl ve ark., 2000). Ayrca ar

yetitiriciliinin nemli unsurlarndan biri olan doal ayr- mera alanlar ile orman alanlar

gibi bitki rtsnn eitli nedenlerden dolay azalmas, tarm alanlarnda zamansz ve

denetimsiz pestisit kullanm nektar kaynaklarnn yok olmasna neden olmutur. Bunun

sonucunda koloni bana den ortalama bal verimi azalm ve gezginci arcln daha younolarak yaplmas gerei ortaya kmtr (Fratl ve ark., 2005).

Gezginci arclarn, daha karl bir faaliyette bulunabilmeleri iin blgelerdeki ana

nektar akmlarn etkin bir biimde deerlendirmeleri gerekmektedir. nk koloninin gc

ve aktivitesi ile ortaya kan ve arclktan salanan geliri dorudan etkileyen verimlilik,

bitkisel kaynaklara dayal olduu kadar kolonilerin bu blgelerde kontroll bir biimde

gezdirilmesine de baldr.

Trkiyede farkl corafik blgelerin farkl iklim koullarna sahip olmas gezginci

arclk iin uygun bir ortam oluturmaktadr. Gezginci arclar retim sezonu ierisinde Ege,Akdeniz ve Karadeniz Blgesinden balayarak Orta ve Dou Anadoluya doru hareket

etmekte; bu blgelerden de tekrar Ege Blgesindeki am bal alanlarna ya da mevsimsel

koullarn daha uygun olduu blgelere gitmektedirler. Ksaca gezginci arclkta koloniler,

ilkbahar sonu ile yaz aylarnn balangcnda sahil ve ovalardan yksek yaylalara doru, yaz

sonu ve sonbahar aylarnda ise am bal retim alanlar ile sahil blgelerine doru

tanmaktadr (Ylmaz, 1996).

Kolonilerin klatlmas, ilkbahar geliimi ve bakm-besleme ilemlerinin

yaplabilmesi iin gerek bitki rts gerekse iklim koullar bakmndan zellikle AkdenizBlgesi olduka elverili bir yapya sahiptir. Bunun yannda Dou Anadolu Blgesinde k

mevsiminin sert ve uzun olmas nedeniyle klatmay sorunsuz geirebilmek iin blge

arclarnn kolonilerini, sonbahar aylarnda mevsimsel koullarn daha uygun olduu gney

blgelere doru hareket ettirmeleri gerekmektedir (Ylmaz, 1996; Kaya, 2004).

Yaklak 23.000 adet koloni varlna sahip olan Van linde yllk bal retimi 361.471

kg, koloni bana verim ise ortalama 15.7 kgdr (Anonim, 2005a). retimde verimlilik olarak


15/73

3

nitelendirilen koloni bana bal retimi Trkiye ortalamasnn altndadr. Yrede arcln ok

eski ve geleneksel bir faaliyet olmas nedeniyle %11lere yaklaan ilkel kovan oran, %3

dolaylarnda olan Trkiye ortalamasndan yksektir. Yaklak 4 kg civarnda bal verimine

sahip olan bu kovanlarn fazlal doal olarak koloni bana bal verimini de aalara

ekmektedir. Van linde gerek sabit gerekse gezginci arclk atak, Bahesaray ve Geva

lelerinde youn olarak yaplmaktadr. Nitekim atak Bal ve Bahesaray Bal lke

genelinde isim yapm durumdadr (Erkan ve Gnbey, 2005). Mays aynn balangcndan

itibaren youn olarak blgeye gelen gezginci arclarn rettikleri ballar genel olarak Trkiye

piyasasnda yksek fiyatla alc bulmaktadr (Fratl ve ark., 2000).

Bu almada, yl ierisinde daha fazla rn alabilmek iin bitkilerin farkl ieklenme

dnemlerini izleyerek dier blgelerden Van line gelen arclar ile lden baka yrelere

giden arclarn mevsimsel hareketlerinin belirlenmesi amalanmtr. Ayrca archareketlerinin denetim altna alnmasna ynelik almalara katkda bulunmay hedefleyen bu

aratrmada, arclarn sorunlar da irdelenerek bu sorunlara zm nerileri getirilmeye

allmtr.


16/73

4

2. KAYNAK BLDRLER

Trkiyede yrelerin bitki rtsnn ieklenme zamanlarn izleyerek kolonileri sz

konusu blgelere nakletmek, olas tarmsal ilalamalardan kolonileri korumak, mevsimsel

farllklardan yararlanarak kolonileri oaltmak ya da gelitirmek ve farkl nitelikteki rnler

elde etmek gibi amalarla yaplan gezginci arcla ynelik almalar olduka snrl sayda

olup bunlardan bazlarna ilikin belirlemeler aada zetlenmeye allmtr.

Bilindii gibi kolonilerin klatlmasndaki baar sadece blgelerin k koullarna

bal deildir. lkbahar dneminde karlalan olumsuz iklim koullarnn yan sra sonbahar

ve ilkbahar aylarndaki yetersiz bakm besleme de koloni kayplar zerinde etkilidir (Fratl

ve Karacaolu, 1988).Gney blgelerde sonbahar bakm beslemesinin daha uzun sre yaplabilmesi

nedeniyle ka daha gen bir populasyonla girilebilmektedir. Buna bal olarak sorunsuz bir

klatma yaplabilmekte ve koloniler ilkbahara daha gl kabilmektedir (Gen ve

Kaftanolu, 1993).

Trkiyede gezginci arclarn byk ounluu kolonilerini Akdeniz ve Ege sahil

blgelerinde klatmaktadr (Gen ve Kaftanolu, 1993; Grel, 1995). zellikle Dou

Anadolu Blgesinde k mevsiminin sert ve uzun srmesi nedeniyle klatmann sorunsuz

gemesi ve gerekli bakm-besleme ilemlerinin daha kolay yaplabilmesi iin arclarkolonilerini, sonbahar aylarnda mevsimsel koullarn daha uygun olduu gney blgelerine

nakletmektedirler (Ylmaz, 1996).

Erzurum linde yaplan bir almada, gezginci arclarn daha gl kolonilerle

klatmaya girdii, sabit arclarn ise klatmay daha zayf kolonilerle geirdikleri

saptanmtr. Ayrca almada, gezginci arclarn sabit arclara oranla klatma konusunda

daha duyarl olduklar ve koloni gcne daha fazla nem verdikleri bildirilmitir (Cengiz,

1999).

Gney blgelerinde klarn lman gemesi, arlarn yararlanabilecei nektarl vepolenli bitkilerin ksmen de olsa bulunmas, kolonilerini bu blgelere gtren arclara nemli

avantajlar salamaktadr. ukurova Blgesi yksek bal verimine sahip olmamasna ramen

ilkbahar dneminde uygun iklim koullar ve bitki rts nedeniyle nemli bir potansiyele

sahiptir. Bu nedenle gezginci arclar, klatma iin sk sk blgeyi ziyaret etmektedir

(Kumova ve Korkmaz, 2000).


17/73

5

Trkiye Kalknma Vakfnn (TKV) 2000 ylnda 8.957 arcyla yapm olduu anket

almasnda arclarn %52.5inin sabit arclk, %47.5inin ise gezginci arclk yapt

saptanmtr (alar ve ner, 2001).

Arl kovan varlnn yaklak %40 lke ierisinde gezdirilmekte olup yllk bal

retiminin %80i bu kovanlardan salanmaktadr. Gezginci arclkta kovanlar, ilkbahar sonu

ile yaz balangcnda sahil ve ovalardan yksek yaylalara; yaz sonu ve sonbaharda ise am

bal retim alanlar ile sahil blgelerine doru tanmaktadr. Gezginci arclkta koloni bana

elde edilen ve 30-40 kgdan fazla olan ortalama bal verimi, 16 kg civarnda olan Trkiye

ortalamasnn zerindedir (Gen, 2004;Kaya, 2004).

Trkiye zellikle bitki rtsnn zenginlii bakmndan gezginci arcla elverili bir

lkedir. Nitekim tm Avrupa ktasnda 12.000 dolaynda bitki tr varken sadece Trkiyede

10.000 dolaynda bitki tr bulunmaktadr. Bunlarn iinde arclk ynnden nem tayanpek ok tr doal olarak yayl gstermektedir. Van Gl Havzasnn flora yapsnn arclk

asndan nemini ortaya koymay ve bilimsel olarak deerlendirilmesini amalayan bir

alma sonucunda Havzada 253 doal, 30 kltr bitkisi olmak zere toplam 283 takson

bulunduu belirlenmitir. Bu taksonlarn 27sinin endemik olduu ve bu endemik yapnn

hem gezginci arclar hem de sabit arclar iin byk nem tad bildirilmitir (ztrk ve

Erkan, 2004).

klim koullar blgeler arasnda farkllk gsterdii iin Trkiyede yl boyu zengin

bir bitki rts sz konusudur. Ancak mevcut kovan varl, farkl iklim koullar ve bitkirtsnn getirdii avantajlar etkin bir biimde deerlendirilememekte, buna bal olarak da

arclkta istenilen verim dzeyine ulalamamaktadr. Bununla birlikte evre ve genotipin

iyiletirilmesi, pazarlama ve rgtlenme sorunlarnn ortadan kaldrlmas ve arclk

tekniklerinin uygulanmas durumunda verimlilik ykseltilebilecektir (Fratl ve ark., 2005).

Gneydou Anadolu Blgesinin (GAP) arclk yapsnn ortaya konulduu bir

almada, blgede kovan says ve kovan bana bal veriminin dk olmasnn yan sra ilkel

kovan saysnn fazla olmasnn byk lde teknik bilgi eksikliinden kaynakland

bildirilmitir (Grel ve Gsterit, 2005).Ankarann Bala lesi ve yakn evresinde yrtlen bir almada, blgenin gezginci

arcla ak olduu ve dardan gelen arclarn kolonilerinin mevcut populasyona katlmas

ile blge arlarnn melezlendii bildirilmitir (Darendeliolu, 1992).

Son yllarda denetimsiz yaplan gezginci arclk, yrelere adapte olmu ekotiplerin

melezlenmesine neden olmaktadr. Ana arlarn, 3-8 km yaraplk bir alanda denetimsiz

iftlemesi doal bir davrantr. Bunun sonucunda melezlenme kanlmazdr. Uzun sre


18/73

6

devam eden denetimsiz melezlenme ise verim dkl ve genetik yapda dejenerasyonlara

neden olmaktadr. Dolaysyla evre koullarna dayankl olan yerel ekotipler, denetimsiz

gezginci arclk nedeniyle zelliklerini koruyamamaktadr. Bu nedenle gen kaynaklarnn

korunmas iin en azndan ar hareketlerinin kolaylkla denetlenebilecei baz blgelerin

"izole alan" olarak ayrlmas gerekmektedir (Fratl ve Gener, 1995; Gler, 1995; Gener,

1996).

Erzurum linde yaplan bir almada, Kafkas ve Anadolu arlarnn gen kayna

olarak korunmas ve bu iki nemli genotipin bilinsizce yaplan gezginci arclk ile birbirine

kararak zelliklerini kaybetmemesi gerektii ortaya konulmutur (Dlger, 1997).

Yaygnlaan gezginci arclk, Anadolu ar populasyonundaki genetik varyasyonu

byk lde deitirmitir. Trkiyedeki hakim genotip, ulam olanaklarnn ok zor olduu

blgelerin orijinal alanlar dnda, btn blgesel rklarn karmndan meydana gelmektedir.Aratrmalarda, Orta Anadoluda hala korunmaya ve slah edilmeye deer zgn ar

populasyonlarnn bulunduu belirtilirken denetimsiz gezginci arclk ve ana ar kullanmnn,

bal ars populasyonlarnn zamanla kaybna neden olabileceine dikkat ekilmektedir

(Gener, 1996; Dlger, 1997; Gen ve ark., 1997; Fratl ve ark., 2000; Fratl ve Gener,

2003).

Arlarn tozlamadaki rolnn, bitkisel rnlerin nitelik ve niceliine salad katk

tartlmazdr. Bu nedenle arclkta ileri lkelerde iftiler, arazisinde konaklayan arcya

koloni bana cret demektedir. Arclarn bu ekilde elde ettii kazancn, yllk arclkgelirlerinin %48ine karlk geldii bildirilmitir (Akdemir ve ark., 1990).

Ankara li Kalecik lesinin arclk faaliyetlerini belirlemeyi amalayan elik (1994),

gezginci arclarn %58.70inin konaklama creti dediklerini, birok gezgincinin ise elde

ettikleri rnden bir miktar vermek kaydyla konakladklarn bildirmitir.

Gezginci arclar gittikleri baz kylerde az miktarda kolonileri olduu halde kye

alnmamaktadr. Yine fazla konaklama creti isteyen baz muhtarlar, snrl dzeydeki ky

arazisine fazla miktarda koloni almaktadr. Bu ekilde, bir yerde doal kaynaklar heba olup

giderken bir yerde de koloni younluu nedeniyle verim dkl yaanmaktadr (Halilolu,ve ark., 1995).

Van li Bahesaray lesinin arclk faaliyetleri ve sorunlarnn belirlenmesini

amalayan Erkan (1998), konaklamada yaanan aksaklklarn gezginci arclarn karlatklar

sorunlarn banda (%86.67) geldiini bildirmitir. almada, yerleim yerlerinden uzakta

konaklayan gezginci arclarn, doadan gelebilecek her trl tehlikeye maruz kalabilmeleri

nedeniyle gvenlik sorunlaryla karlatklar da belirtilmitir.


19/73

7

Baz blgelere ok sayda gezginci arcnn gitmesi, yerel ynetimler ve kyllerle

yaanan konaklama yeri, sresi ve cret anlamazlklar balca konaklama sorunlarn

oluturmaktadr. Trkiyede gezginci arclarn konaklama, gvenlik, rnlerin pazarlanmas,

damzlk ana ar temini ve hastalklarla mcadele gibi temel sorunlarla karlatklar

bilinmektedir. Gezginci arclkta ama daha fazla rn olduu iin konaklama yerinin seimi

byk nem tamaktadr (Erkan, 1998; Cengiz, 1999).

elik (1994), daha gen ve eitimli olan gezginci arclarn daha yksek arclk geliri

ve bilgi-beceri dzeyine sahip olduklarn bildirmitir. Dier yandan Erkan (1998) sabit

arclarn %98.82sinin, gezginci arclarn ise %60.00nn yeterli bilgi birikimine sahip

olmadklarn belirlemitir. almada, gezginci arclarn deneyim ve eitim dzeylerinin

sabit arclardan daha yksek olduu; kovan bana fazla masraf yaparak daha fazla gelir elde

eden gezginci arclarn %73.33 orannda arcl temel geim kayna olarak yrttkleribildirilmitir. Ancak Erzurum linde yaplan benzer bir almada (Cengiz, 1999), sz konusu

oran %51.50 bulunmutur.

Byk emek ve zahmetlerle retilen arclk rnlerinin pazarda gerek deerine

satlamamas ve rn satna ynelik dzenlemelerde etkin bir kurum ya da kuruluun

bulunmamas arclar iin nemli sorunlardan biridir.

reticilerin yaklak %41.70inin kooperatif yesi olduu Adana linde yrtlen bir

almada, ye says arttka rnn pazarlanmasna ynelik sorunlarn daha kolay

alabildii ve bylece arcnn rnn deer fiyata pazarlayabildii bildirilmitir (Akdemirve ark., 1990). Buna karlk bir baka almada, arclarn hem nakit hem de yksek fiyatla

alc bulabildikleri iin bal daha ok bireysel olarak pazarladklar belirtilmitir (Kaftanolu

ve ark., 1993).

Benzer ekilde elik (1994), arclarn %67.39unun rnlerini kendilerinin

pazarladklarn, alc bulamadklar iin ou kez rnlerini vadeli satma yoluna gittiklerini

ve alacaklarn zamannda tahsil edemeyen arclarn byk ekonomik kayplara uradklarn

bildirmitir.

Trkiyede ar rnlerinin pazarlanmasnda reticilerin byk bir blm bireyselpazarlama yolunu setikleri iin rnn pazar fiyatnda da nemli farkllklar ortaya

kmaktadr (Fratl ve Gener, 1995). retilen ballarn blge ve bitkilere gre farkllk

gstermesi, belirli bir taban fiyatnn olmamas ve denetimsizlik farkl fiyatlarn olumasna

neden olmaktadr. te yandan kalitesiz ballarn da piyasaya sunulmas sonucunda kaliteli bal

retimi yapan arclar ballarn deerinden daha dk fiyata satmak zorunda kalmaktadr

(Halilolu ve ark., 1995).


20/73

8

Hatay li arclnn genel durumunu ortaya koymak amacyla yaplan bir almada,

kooperatiflemenin olmamasna bal olarak organizasyon eksikliinin ortaya kt

saptanmtr. Piyasa aratrmas sonucunda arclarn bal hak ettii fiyata pazarlayamamas

nedeniyle kazancn byk bir ksmnn araclara gittii bildirilmitir. almada,

kooperatiflemek suretiyle arclar arasndaki organizasyon eksikliinin giderilebileceine

dikkat ekilmitir (ahinler ve ahinler, 1996).

Erkan (1998), sabit arclarn %4.71inin, gezginci arclarn ise %73.33nn elde

ettikleri bal araclar yardmyla pazarladklarn ortaya koymutur. Aratrc, araclarn

komisyon almalar nedeniyle arclarn eline daha az para getiini ve baln tketiciye

ulancaya kadar piyasa fiyatnn arttn bildirmitir. Ayn blgede yaplan bir baka

almada ise Aar (2004), arclarn %79.31inin rettikleri bal arac tccarlara gerek

duymadan bireysel olarak pazarladklarn belirlemitir.Tekirdalinde yaplan bir almada, yetitiricilerin %70inin baln pazarlanmas

aamasnda sorunlarla karlat bildirilmi ve bu konuda yetitirici birliklerinin aktif rol

almasnn gereklilii zerinde durulmutur (Soysal ve Grcan, 2005).

Gerek gezginci gerekse sabit arclkta, zerinde nemle durulmas gereken

konulardan biri de ar hastalklar ve mcadele yntemleridir. nci (1991), Trkiyede 1990

yl itibariyle arclk iletmelerinin %87.60nda kire hastal olduunu bildirmitir.

Bal arlarnn haemolymphi ile beslenen ve nemli bir d parazit olan varroa (Varroa

jacobsoni) zararls Trkiyeye 1976 ylnda Bulgaristan zerinden girmitir. Yaplandenetimlerde, gezginci arcln etkisiyle Ege ve Akdeniz Blgelerinden balayarak 5 yl

gibi ksa bir zaman diliminde tm lkeye yayld tespit edilmitir (Tutkun ve nci, 1992).

Erkan (1998), varroa zararlsnn grlme orann gezginci arclarda %66.67, sabit arclarda

ise %64.71 olarak bildirmitir.

Trkiyede gerek gezginci gerekse sabit birok arc, kovanlarndaki hastal

tanmamakta, bundan dolay da tedavide ge kalmaktadr. Gezginci arclarn sabit arclara

oranla ar hastalklar konusunda daha fazla bilgiye sahip olmasna ramen hastal tanyan

arclarn bir blm nerilen mcadele yntemleri yerine ruhsatsz ilalar kullanma yolunagitmektedir (Tutkun, 1999).

TKV tarafndan yaplan bir almada, hastalk ve zararllara kar kullanlacak

ilalarn belirlenmesinde arclarn daha nceki deneyimlerinin %38.40 orannda ilk srada

geldii, %19.89 orannda da evredeki arclarn tavsiyelerinin dikkate alnd bildirilmitir

(alar ve ner, 2001).


21/73

9

te yandan nosema (Nosema apis) hastalnn yaylnda, bulak kovanlarda

gezginci arclk yapan arclarn byk rol olduunu belirten Kutlu ve Ekmenin (2003)

Bingl yresinde yrttkleri almada, kolonilerde ortalama %38.50 orannda nosema

hastal bulunduu belirlenmitir. Aratrclar, nosema ile bulakln yksek olmasnn

nedenlerini birim alanda fazla miktarda koloni bulunmas, ar nakli sonras kolonilerin uzun

sre kapal kalmas ve hastala ynelik etkin mcadele yaplamamas eklinde sralamtr.

Trkiyede gezginci arclk hareketlerinin belirlenmesi amacyla yaplan almalar

yok denecek kadar azdr. Buna bal olarak arcla ynelik etkin dzenlemelerin

yaplmasnda ve mevcut sorunlara zm nerilerinin getirilmesinde glklerle

karlalmaktadr. Van li gezginci arclk hareketlerine ynelik yaplan bu aratrma,

arcln planlanmasna olanak salarken, konuya ynelik ileride yaplacak almalara da

kaynak oluturaca dnlmektedir.


22/73

10

3. MATERYAL ve YNTEM

3.1. Aratrma Blgesinin Tantlmas

3.1.1. l hakknda genel bilgiler

Van li, Dou Anadolu Blgesinin Yukar Murat-Van blmndeki Van Gl kapal

havzasnda yer almaktadr. Kuzeyden Arnn Doubeyazt, Diyadin ve Hamur leleri;

gneyden Siirtin Pervari, rnakn Beytebap, Hakkarinin Yksekova lesi; batdan Van

Gl ile Arnn Patnos, Bitlisin Tatvan, Adilcevaz ve Ahlat leleri ile evrilidir.

Dousunda ise ran devlet snr yer almaktadr. l topraklar 19.069 km olup ortalamaykselti 1.730 metredir. Karasal iklimin hakim olduu ilde klar iddetli ve uzun

gemektedir. zellikle yaz ve k aylar arasnda var olan scaklk fark ou zaman gece ve

gndz arasnda da gzlenmektedir. Toplam gneli gn says dikkate alndnda

Trkiyenin en fazla gne alan illeri arasnda ilk sralarda yer almaktadr (Anonim, 2003).

lin 877.524 olan nfusunun %40 merkezde, %60 ise krsal kesimde yaarken

kylerle balants olan aileler nedeni ile krsal nfus zaman zaman %80lere kadar

kmaktadr. Van li Merkez, Bahesaray, Bakale, aldran, atak, Edremit, Erci, Geva,

Grpnar, Muradiye, zalp ve Saray olmak zere toplam 12 ileye sahiptir. lin sahip olduu586kyn 20si orman kydr. 10 bucak ve 446 mezra bulunan Vanda, yz lmnn

byk olmas nedeniyle dank bir yerleim sz konusudur. lin gney kesimleri dnda

kalan yrelerinde mee trleri, bodur ardlar ve geven olmak zere arclk asndan nem

tayan doal meralar bulunmaktadr. Ayrca Gevalesinin gneyinde seyrek de olsa sakz,

kzlck, dou nar ve yabani meyve aalar grlmektedir (Anonim, 2003).

3.1.2. lin tarmsal yaps

Van linde toplam gayri safi haslann byk bir ksm tarmdan salanmaktadr. lde

mevcut tarm iletmesi says 41.658 olup byk ounluu aile iletmesi eklindedir.

letmelerin %87sinde bitkisel ve hayvansal retim birlikte yaplrken %10.6snda yalnzca

bitkisel retim, %2.4nde ise yalnzca hayvansal retim sz konusudur. Yem bitkileri ve

hububat retimi n sralarda gelmekte, meyvecilik ve seraclk faaliyetleri de giderek


23/73

11

yaygnlamaktadr.Van linde ayr ve mera alanlar 1.239.289 ha, orman ve fundalkalanlar ise 26.431 hadr (Anonim, 2003).

lde 2005 yl itibariyle bykba hayvan varl 172.429, kkba hayvan varl

2.359.184, kanatl hayvan varl ise 384.995 adettir. Genel olarak ekstansif bir retim sz

konusu olup elde edilen rnler daha ok aile ii tketimde kullanlmaktadr (Anonim,

2005c).

izelge 3.1. Van li ar kolonisi varl ile bal ve bal mumu retimi (Anonim, 2005a)

Kovan Tipi Bal retimi (kg) Balmumu retimi (kg)Yllar Kovan Says (Adet) Eski Tip Yeni Tip

2003 18.168 2.000 16.168 242.515 20.540

2004 23.012 2.470 20.542 361.471 27.870

izelgede grld gibi 2004 yl itibariyle arl kovan says 2.470i ilkel, 20.542si

ereveli kovan olmak zere toplam 23.012 adettir. Bal retimi 361.471 kg olup koloni bana

verim 15.7 kg civarndadr (Anonim, 2005a).

3.2. Materyal

alma materyalini, Van line farkl blgelerden gelen ve Van linden farkl

blgelere giden toplam 140 gezginci arc ile yaplan anketlerden elde edilen orijinal verileroluturmutur.

3.3. Yntem

3.3.1. Veri toplama yntemleri

Gezginci arclarla yaplan anketlerde, temel olarak blgedeki gezginci arcln yaps

ve karlalan sorunlarn ortaya koyulmas amalanmtr. Anketler gezginci arcln sosyo-ekonomik yapsn, blgeler aras hareketleri ve mevcut sorunlar belirleyecek ekilde

hazrlanmtr.Tarm l ve le Mdrlkleri ve Arclar Birlii ile yaplan grmeler

sonucunda gezginci arclarn urak yeri olmayan Saray ve aldran leleri almaya dahil

edilmemitir.

Aratrmada, Van line farkl illerden gelen 60 gezginci arc ve Van linden eitli

amalar dorultusunda dier illere giden 80 yerli arc olmak zere toplam 140 gezginci arc


24/73

12

ile grlmtr. Tarm l ve le Mdrlklerinin bilgilendirmeleri dorultusunda Vana

gelen gezginci arclarn konakladklar blgeler belirlenmi ve sz konusu blgelere gidilerek

yz yze grmeler sonucunda anket formlar doldurulmutur. Yerli gezginci arclar ise Van

Arclar Birlii kaytlarndan yararlanlarak belirlenmitir. Bu arclara ynelik anket formlar

da ev, kahvehane ve arlklarda gerekletirilen grmeler sonucunda doldurulmutur.

3.3.2. Anketler

Van line gelenler ve Van linden gidenler olmak zere iki gruba ayrlan gezginci

arclarn sosyo-ekonomik niteliklerine ynelik ortak anket sorular hazrlanmtr. Ayrca

anketlerde, arclarn mevsimsel hareketlerindeki farkllklar ve karlatklar sorunlar

belirlemeye ynelik sorular dzenlenmitir (Ekler 1 ve 2). ana balk altnda toplanan anket formlarnn ilk blmnde arcnn ve arclk

iletmesinin niteliklerine ynelik sorular; ikinci blmnde arclarn mevsimsel

hareketlerinin belirlenmesine ynelik sorular; son blmnde ise gezginci arclarn

hareketleri srasnda karlatklar sorunlara ynelik temel belirlemelere yer verilmitir.

3.3.3. Veri toplama uygulamas

almann temel veri kaynaklarn oluturan anket formlar, Vana gelen gezginciarclara 2005 yl Haziran, Temmuz ve Austos aylarnda; yerli gezginci arclara ise 2005

yl Austos, Eyll, Ekim, Kasm ve Aralk aylarnda uygulanmtr. Anket formlar arclarla

yaplan yz yze grmeler sonucunda doldurulmutur.

3.3.4. Verilerin deerlendirilmesi

Anket uygulamas sonucunda 140 gezginci arcdan elde edilen verilerin istatistiksel

analizinde, SAS (Anonim, 2005b) paket program kullanlmtr. Verilerindeerlendirilmesinde ise oransal dalmdan yararlanlmtr. Ayrca toplanan veriler rxc

boyutlu izelgelerde zetlenmi ve verilere ynelik bamszlk testi iin (khi-kare)

yntemi kullanlmtr.


25/73

13

4. ARATIRMA BULGULARI ve TARTIMA

4.1. Arclarn Sosyo-Ekonomik Nitelikleri

Arclarn sosyo-ekonomik niteliklerini ortaya koymak amacyla ya, renim durumu,

iletme bykl, asl meslekleri, arclktan salanan gelir, arcla balama nedeni ve

arclk deneyimi gibi faktrler ele alnm ve bu faktrler arasndaki ilikiler incelenmitir.

Sz konusu faktrlere ilikin bulgular ilgili alt balklar halinde aada verilmitir.

4.1.1. Ya

Arclarn ya dalmnn verildii izelge 4.1den izlenebilecei gibi tm gezginci

arclar iinde 31-40 ya grubunun %33.57lik oranla birinci srada gelmekte, 0-20 ya

grubunun ise %1.43lk oranla son srada yer almaktadr. Dier yandan Vana gelen arclar

iinde 0-20 ya grubunda arc bulunmazken arclar byk lde 31-50 ya arasnda dalm

gstermektedir. Vandan giden arclarda ise 31-40 ya grubu %33.75lik oranla ilk srada yer

alrken 0-20 ya grubu %2.50lik oranla en az paya sahiptir.

izelge 4.1. Arclarn yaTm gezginci arclar Van line gelen arclar Van linden giden arclar

Ya gruplarSay % Say % Say %

0-20 2 1.43 - - 2 2.5021-30 32 22.86 12 20.01 20 25.0031-40 47 33.57 20 33.33 27 33.7541-50 34 24.28 20 33.33 14 17.5051 ve st 25 17.86 8 13.33 17 21.25Toplam 140 100.00 60 100.00 80 100.00

Aratrmaya dahil olan tm arclarda en kk ya 18, en byk ya 70 olarak

belirlenmi; ya ortalamas ise 39.74 olarak hesaplanmtr. Dier yandan ya ortalamasVana gelenlerde 40.17, Vandan giden arclarda ise 39.42 olarak bulunmutur. Vana gelen

ve Vandan giden gezginci arclar arasnda ya gruplar bakmndan gzlenen farkllk nemli

bulunmamtr.

Aratrmada elde edilen ya ortalamalar, elikin (1994) Ankara li Kalecik

lesindeki gezginci arclar iin bildirdii 38.65 deerinden yksek bulunmutur. Buna

karlk Kaftanolu ve ark.nn (1995) Trkiyenin 71 ilindeki sabit ve gezginci olmak zere


26/73

14

tm arclar iin bildirdii 46.50; Van li Bahesaray lesindeki arclar iin Erkann (1998)

bildirdii 40.53 ve ayn yre iin Aarn (2004) bildirdii 40.50 deerlerinden kktr.

Sabit ya da gezginci olmak zere iki ekilde yrtlen arclk faaliyetlerinde genel

olarak gezginci arclarn sabit arclara oranla daha gen olduu sylenebilir. Gezginci

arcln belirli dnemlerde daha youn i gc gerektirmesi bunun en byk nedeni olarak

kabul edilebilir.

4.1.2. renim durumu

Gezginci arcln daha fazla bilgi, beceri ve teknik uygulama gerektirmesi nedeniyle

aratrmada renim durumu deiken bir unsur olarak incelenmitir. Arclarn renim

durumlarna ilikin bulgular izelge 4.2de verilmitir.izelgeden izlenebilecei gibi arclarn byk ounluu ilkokul mezunu (%45.71)

olup herhangi bir yksekokul veya niversite bitirenlerin oran srasyla %3.57 ve %4.29

olarak belirlenmitir. renim durumu asndan Vana gelen arclar incelendiinde okuma-

yazma bilmeyen arc olmamasnn yan sra herhangi bir yksekokul bitiren arc da

bulunmamtr. niversite mezunlar ile sadece okur-yazar olanlarn oran ayn (%3.33)

olurken arclarn yarsndan fazlas (%60.00) ilkokul mezunu olduunu bildirmitir. Vana

gelen arclarla karlatrldnda Vandan giden gezginci arclar iinde daha yksek oranda

okuma-yazma bilmeyen (%12.50) bulunmasna ramen yksekokul (%6.25) ve niversitemezunu (%5.00) daha fazla arcnn olmas dikkat ekicidir. renim dzeyi bakmndan

gruplar arasnda gzlenen farkllk nemsiz bulunmutur.

izelge 4.2. renim durumu

Tm gezginci arclar Van line gelen arclar Van linden giden arclarrenim durumu

Say % Say % Say %Okuma-Yazmabilmiyor

10 7.14 - - 10 12.50

Okur-Yazar 12 8.57 2 3.33 10 12.50

lkokul mezunu 64 45.71 36 60.00 28 35.00Ortaokul mezunu 28 20.00 13 21.67 15 18.75Lise mezunu 15 10.71 7 11.67 8 10.00Yksekokul mezunu 5 3.57 - - 5 6.25niversite mezunu 6 4.29 2 3.33 4 5.00Toplam 140 100.00 60 100.00 80 100.00

ukurova Blgesinde yrtlen bir almada (Kumova ve zktk, 1988), arclarn

%16.30unun okur-yazarlnn olmad, %72.40nn ise ilkokul mezunu olduu


27/73

15

belirlenmitir. elik (1994), ilkokul mezunlarnn orann sabit arclarda %52.38, gezginci

arclarda %28.26 bulmutur. almada, yksek retim kurumlarndan mezun olanlarn

oran sabit ve gezginci arclar iin srasyla %38.10 ve %56.52 olarak bildirilmitir.

Kaftanolu ve ark. (1995) ilkokul mezunu arclarn orann %75.00 olarak belirlerken Hatay

linde yrtlen bir almada sz konusu oran %82.00 bulunmutur (ahinler ve ahinler,

1996).

Van li Bahesaray lesinde yrtlen bir almada (Erkan, 1998), okuma-yazma

bilmeyen gezginci arc bulunmazken sabit arclarda bu oran %23.53 olarak belirlenmitir.

lkokul mezunlarnn oran ise sabit arclarda %21.18, gezginci arclarda %46.66

bulunmutur. Aar (2004), ounluunu sabit arclarn oluturduu iletmelerdeki arclarn

%12.07sinin okuma-yazma bilmediini ve arclarn %48.27sinin ilkokul mezunu olduunu

bildirmitir. Dier yandan Tekirdalinde yaplan bir almada, arclarn %13nn okur-yazar, %50sinin ise ilkokul mezunu olduu belirlenmitir (Soysal ve Grcan, 2005).

Literatr bildirilerinin genel bir deerlendirmesi yapldnda, gezginci arclarn sabit

arclara gre biraz daha yksek renim dzeyine sahip olduklar sylenebilir. Bu

aratrmada, tm gezginci arclarn byk oranda okur-yazar (%92.86) olmalar ve ilkokul

mezunu olanlarn en yksek paya sahip olmas (%45.71) arcla erken yata balamalarndan

ve blge genelinin eitim dzeyinin dk olmasndan kaynaklanmaktadr.

4.1.3. letme bykl

Aratrmada gezginci arclarn iletmelerinde mevcut ilkel kovan says belirlenmitir.

Vana gelen arclarn ilkel kovana sahip olmadklar, buna karlk Vandan gidenlerin

%60nda ilkel kovan bulunduu grlmtr (izelge 4.3). Bu arclarn %50sinin de

ereveli kovanlarnn yannda ilkel kovanlarn da gezdirmek kaydyla gezginci arclk

yaptklar belirlenmitir.

izelge 4.3. lkel kovan saylarVan linden giden arclar

lkel kovan saylar (adet)Say %

Yok 32 40.0010dan az 14 17.5011-20 arasnda 9 11.2521-30 arasnda 7 8.7531-40 arasnda 4 5.0040dan fazla 14 17.50Toplam 80 100.00


28/73

16

Kumova ve zktk (1988), ukurova Blgesindeki gezginci arclarn ilkel

kovannn bulunmadn, sabit arclarn ise %8.04nn ilkel kovana sahip olduunu ve

%61.61inin ereveli kovanlarnn yannda ilkel kovanlarla da retim yaptn bildirmitir.

Erkan (1998), sabit arclarn %51.76snn retimde ilkel kovan kullandklarn,

gezginci arclarn ise byk bir ounluunun ereveli kovanlarla retim yaptklarn

belirlemitir. Aar (2004) ise almasnda, iletmelerin %90.4nn ereveli kovan,

%9.6snn ilkel kovan kullandn bildirmitir.

Verimlilik, koloninin rk ile retim yaplan blgenin iklim ve bitki rtsne bal

olduu kadar bakm-besleme uygulamalarna da baldr. Arcnn teknik arcln tm

ilkelerini bilmesi ve bunlar uygulama becerisine sahip olmas koulunda bile ilkel kovanlarda

bu uygulamalarn pek ounu yerine getirmesi mmkn deildir.

Yrede arcln ok eski ve geleneksel bir faaliyet olmas nedeniyle ilkel kovanorannn Trkiye ortalamasnn biraz stnde olmas doal bir sonu olarak

karlanabilmektedir. Ancak lke genelinde %3lere kadar gerileyen ilkel kovan orannn, Van

li genelinde artarak %11lere kt grlmektedir. Kara kovan bal olarak nitelenen bu

ballarn pazarda daha yksek fiyatlara alc bulabilmesi, ilkel kovan orannn yksek oluunun

en byk nedenidir (Erkan ve Gnbey, 2005).

Aratrmada, gezginci arclarn sahip olduu ereveli kovan saylarna ilikin

bulgular izelge 4.4de verilmitir. Vana gelen arclarn 30 adetten az kovan bulunmazken

Vandan gidenlerin %1.25inin ereveli kovan bulunmad gibi %5inin de 30 adettenazdr. Kovan says 121den fazla olanlarn oran Vana gelen ve Vandan gidenlerde srasyla

%76.67 ve %46.25 olarak belirlenmitir.

izelge 4.4. ereveli kovan saylar

Tm gezginci arclar Van line gelen arclar Van linden giden arclarereveli kovan saylar(adet) Say % Say % Say %

Yok 1 0.71 - - 1 1.2530dan az 4 2.85 - - 4 5.0030-60 arasnda 27 19.29 6 10.00 21 26.25

61-80 arasnda 10 7.14 2 3.33 8 10.0081-120 arasnda 15 10.72 6 10.00 9 11.25121den fazla 83 59.29 46 76.67 37 46.25Toplam 140 100.0 60 100.00 80 100.00

Ankara li Kalecik lesindeki gezginci ve sabit arclarn ortalama kovan saylarnn

srasyla 163 ve 33 adet olduu bildirilmitir (elik, 1994). Van li Bahesaray lesinde 101

adetten fazla ereveli kovan olan sabit arclarn oran %1.37 iken gezginci arclarn oran

%66.66 olarak belirlenmitir (Erkan, 1998). Erzurum linde ise ereveli kovan says 100


29/73

17

adetten fazla olan sabit arclarn oran %9.94, gezginci arclarn oran %65.65 bulunmutur

(Cengiz, 1999).

almada gezginci arc gruplarn iletme byklkleri karlatrlm ve gruplar

arasndaki farkllk nemli bulunmamtr. Temel geim kayna olarak yrtlen gezginci

arclkta iletme bykl karl bir arcln gz ard edilmeyecek bir unsurudur.

4.1.4. Asl meslek

izelge 4.5de grld gibi Vana gelen ve Vandan giden arclarn srasyla

%56.67 ve %62.50si arcl asl meslek olarak semitir. Arcl birinci geim kayna

olarak seenlerin dnda Vana gelen arclarn meslek gruplar ifti (%18.33), serbest

meslek (%18.33), ii (%3.33), memur (%1.67) ve emekli retmen (%1.67) eklindesralanrken yerli gezgincilerde serbest meslek (%17.50), ifti (%6.25), emekli retmen

(%6.25), korucu (%5.00), memur (%1.25) ve renci (%1.25) eklinde sralanmtr.

izelge 4.5. Asl meslek

Tm gezginci arclar Van line gelen arclar Van linden giden arclarMeslek gruplar Say % Say % Say %Arc 84 60.00 34 56.67 50 62.50Memur 2 1.43 1 1.67 1 1.25i 2 1.43 2 3.33 - -

ifti 16 11.43 11 18.33 5 6.25Serbest meslek 25 17.86 11 18.33 14 17.50renci 1 0.71 - - 1 1.25Emekli retmen 6 4.28 1 1.67 5 6.25Korucu 4 2.86 - - 4 5.00Toplam 140 100.00 60 100.00 80 100.00

Yerli gezginci arclarn sahip olduklar ilkel kovan miktar asl mesleklerine gre

deimektedir (P


30/73

18

Sonu olarak, ok sayda kovan ile retim yapan ve daha fazla gelir elde eden gezginci

arclarn asl mesleklerinin arclk olmas doal bir sonutur. Arclk faaliyetlerinin azald

dnemlerde ise arclar bulunduklar evrelerde dier alma alanlarna ynelebilmektedir.

4.1.5. Arclktan salanan gelir

Aratrma kapsamndaki arclarn, arclktan saladklar gelirin yllk gelir iindeki

paylar izelge 4.6da verilmitir. Yllk gelirinin %10dan daha azn arclktan salayan

arclarn oran her iki grupta %5 olarak belirlenmitir. Buna karlk yllk gelirinin %61den

fazlasn arclktan salayanlarn oran Vana gelen ve Vandan gidenlerde srasyla %71.67

ve %26.25 bulunmutur.

izelge 4.6. Arclktan salanan gelirin yllk gelir iindeki pay

Tm gezginci arclar Van line gelen arclar Van linden giden arclarYllk geliriindeki pay (%) Say % Say % Say %10dan az 7 5.00 3 5.00 4 5.0010-20 arasnda 9 6.43 1 1.67 8 10.0021-30 arasnda 15 10.71 1 1.67 14 17.5031-40 arasnda 5 3.57 - - 5 6.2541-50 arasnda 13 9.29 6 10.00 7 8.7551 ile 60 arasnda 27 19.29 6 10.00 21 26.2561den fazla 64 45.71 43 71.67 21 26.25Toplam 140 100.00 60 100.00 80 100.00

Yllk gelirinin %50den fazlasn arclktan salayanlarn oran Vana gelenlerde

%81.67 olup bu deer, elikin (1994) gezginci arclar iin %53.33 ve Erkann (1998) sabit

arclar iin %32.94 olarak belirledii deerlerden yksektir. Buna karlk elikin (1994)

sabit arclar iin %95.23 ve Erkann (1998) gezginci arclar iin %93.33 olarak bildirdii

deerlerden kktr. Yerli gezginci arclarda gelirinin yarsndan fazlasn arclktan

salayanlarn oran ise toplam %52.5 olarak belirlenmitir. Bu deer, elikin (1994) sabit

arclar ve Erkann (1998) gezginci arclar iin bildirdii deerlerden kk; elikin (1994)

gezginci arclar iin bildirdii deere benzer; Erkann (1998) sabit arclarda belirlediideerden yksektir.

Arcln yllk gelir iindeki pay, arcln asl meslek olarak ya da ek gelir

salamak amacyla yaplp yaplmadnn en iyi gstergesidir. almada, gruplarn

arclktan saladklar gelirin yllk gelir ierisindeki pay karlatrlm ve P


31/73

19

Aratrmada Vana gelen gezginci arclarn ortalama 195 adet, yerli gezginci arclarn

ise ortalama 138 adet kovan ile retim yaptklar belirlenmitir. Vana gelen arclar daha

fazla kovana sahip olduklar iin daha yksek gelir elde etmeleri beklenen bir durumdur. Yine

Vana gelenlerin arclktan saladklar gelirin yllk gelir ierisindeki pay, iletme

byklne gre deimektedir (P


32/73

20

(1999) Erzurum lindeki gezginci arclar iin bildirdii deerlerden kk; buna karlk

Cengizin (1999) sabit arclarda belirledii deerden yksektir.

Arcla balama nedenleri bakmndan gezginci gruplar arasnda gzlenen farkllk

nemli bulunmutur (P


33/73

21

(P


34/73

22

ekil.4.1.Gezginci arclarn blgesel hareket ynleri.

Genellikle klatma dneminde kendi blgelerinde kalmay tercih eden arclar

ilkbaharn gelmesiyle birlikte bata Mula, Antalya, Adana, Hatay olmak zere gney

illerinden yola kmakta ve Kahramanmara, Kayseri, Malatya, Diyarbakr illerinde

konaklamaktadr. Arclar mays ay ile birlikte florann daha zengin olduu Bingl, Mu,

Bitlis, Van ve Hakkari illerine hareket etmektedir. Karadeniz Blgesinden hareket eden

arclar ise ilkbahar mevsiminin gelmesiyle birlikte Kars, Erzurum, Bingl, Mu, Van ve

Hakkari ili gzergahlarn kullanmaktadr (Kumova ve zktk, 1988; Tunel, 1992)

(ekil.4.1).

4.2.1.2. Arclarn Van line ne zaman geldikleri

Arclarn Van ve evresine geli tarihleri nektar akm balangcn kapsamaktadr.

Mays ay ile birlikte yreye gelen arclarn %26.67si geli tarihlerini 3. haftaya gre

ayarlarken Haziran ay iinde gelenlerin %41.67si ilk haftay tercih etmektedir (izelge

4.10).


35/73

23

izelge 4.10. Van line geli zaman

Van line gelen arclarGeli zaman

Say %Maysn 1. haftas 8 13.33Maysn 2. haftas 2 3.33

Maysn 3. haftas 16 26.67Maysn 4. haftas 7 11.67Hazirann 1. haftas 25 41.67Hazirann 2. haftas - -Hazirann 3. haftas 2 3.33Toplam 60 100.00

Aratrmada Vana gelen gezginci arclarn geldikleri il ile geli tarihleri arasndaki

iliki P


36/73

24

Gezginci arclarn bir ksm retim sezonu iinde kolonilerini 2-3 ay sre ile

bulunduu blge civarnda gezdirirken, dier bir ksm zengin bitki rtsn izleyerek birka

farkl blgenin florasndan yararlanmaktadr (Akdemir ve Ark., 1990; elik, 1994).

Vana gelen gezginci arclarn yrede kal sreleri geli tarihine gre deimektedir

(P


37/73

25

Bunun yannda Vandan Hakkari li Yksekova lesine giden arclar, bal aromasnn

olumlu etkilenmesi nedeniyle leye gidiin alkanlk haline geldiini belirtmitir.

Vandan ayrldktan sonra konaklanmas planlanan iller, arclarn hangi yreye

mensup olduklarna gre deiiklik gstermektedir (P


38/73

26

4.2.1.6. Arclarn Van line ka kez geldikleri

Blgenin arclk asndan nemini belirlemek amacyla Vana gelen gezginci

arclarn le toplam ka kez geldikleri incelenmitir. Aratrmaya katlan arclarn %10.0u

Van line ilk kez geldiini belirtirken %41.67si le geli saysnn 7den fazla olduunu

bildirmitir (izelge 4.14).

izelge 4.14. Arclarn Van line ka kez geldikleri

Van line gelen arclarKa kez geldiiSay %

lk kez 6 10.002-3kez 12 20.004-5kez 11 18.336-7kez 6 10.00

7den fazla 25 41.67Toplam 60 100.00

4.2.1.7. Arclarn Van linegeli nedenleri

Bilindii gibi koloninin geliimi ve verimi, blgenin iklim koullarnn da etkide

bulunduu polen kaynaklar ve nektar akmna baldr. Arclarn Van line geli nedenleri

izelge 4.15te verilmitir. Grld gibi arclarn Van tercih etme nedenleri; yre balnn

deerli olmas (%15.0), nektar bolluu (%8.33), gvenli ve kolay yer bulunabilmesi (%5.0),

alkanlk (%1.67) ve arnn gelimesi iin uygun blge olmas (%1.67) eklinde sralanmtr.

Genel itibariyle arclarn Van tercih etme nedenleri, blgenin arcla uygun olduunun

ak bir gstergesidir.

izelge 4.15. Arclarn Van line geli nedenleri

Van line gelen arclarle geli nedeniSay %

Nektar bolluu 5 8.33Gvenli ve kolay yer bulabilme 3 5.00

Balnn deerli oluu 9 15.00Alkanlk 1 1.67Arnn gelimesi iin uygun blge 1 1.67Hepsi 41 68.33Toplam 60 100.00


39/73

27

4.2.1.8. Arclarn Van line gelmemeleri halinde baka hangi le gitmek istedikleri

izelge 4.16da arclarn Vana gelmemeleri halinde kolonilerini hangi le nakletmek

istediklerine ilikin bulgular verilmitir. izelgede grld gibi arclarn tercihleri Hakkari,

Erzurum, Kahramanmara, Mu, Kayseri, Bitlis ve Ar eklinde sralanmaktadr.

izelge 4.16. Arclar Vana gelmeseydi baka hangi le gitmek isterdi

Van line gelen arclarlSay %

Ar 2 3.33Bitlis 3 5.00Erzurum 7 11.67Hakkari 31 51.67Kahramanmara 6 10.00Kayseri 5 8.33Mu 6 10.00Toplam 60 100.00

Daha fazla gelir elde etmeyi amalayan gezginci arclar konaklama blgelerini

seerken ncelikle o blgenin iklim ve bitki rtsndeki eitlilie dikkat etmekte daha sonra

gvenlik, ulam ve barnma gibi koullar gz nnde bulundurmaktadr. Gezginci arclarn

olanaklar lsnde byk ounlukla Dou Anadolu Blgesini tercih etmeleri, iklim

koullar ve bitki rts bakmndan blgenin arcla elverili olmasndan

kaynaklanmaktadr.

4.2.2. Van linden giden arclarn hareketleri

4.2.2.1.Van linden giden arclarn gidi amalar

Yerli gezginci arclarn Van linden ayrlma nedenlerine ilikin bulgular izelge

4.17de verilmitir. izelgede grld gibi arclar gidi amalarnn srasyla; sadece

klatma (%86.25), klatma ve am bal retimi (%7.50), sadece am bal retimi (%2.25),sadece ary gelitirmek/oaltmak (%2.25), klatma ve ary gelitirmek/oaltmak (%1.25)

eklinde olduunu bildirmitir.


40/73

28

izelge 4.17. Van linden giden arclarn gidi amalar

Van linden giden arclarAma

Say %Klatma 69 86.25am bal retimi 2 2.25

Ary gelitirmek/oaltmak 2 2.25Klatma ve ary gelitirmek/oaltmak 1 1.25Klatma ve am bal retimi 6 7.50Toplam 80 100.00

Trkiyede iklim koullar, drt mevsimin birden yaanmasna olanak salamaktadr.

Gezginci arclarn byk bir ounluu kolonilerini kn iklim koullarnn daha uygun

olduu lman blgelere tayarak klatmay bu blgelerde yapmaktadr. almada, yerli

arclarn byk bir ounluu klatma amacyla lden ayrldklarn belirtmitir. Bir ksm

arc da sonbahar ile birlikte am bal retim alanlarna gitmekte, retim sonras da kendi

yrelerine dnmeyip kolonilerini Ege ve Akdeniz Blgesinde klatmaktadr.

Aratrmada yerli arclarn Van linden dier yrelere gidi amalar ile renim

durumlar arasndaki iliki P


41/73

29

izelge 4.18. Gidilen ller

Van linden giden arclarHangi le gittikleri

Say % Toplam say Toplam %1 1.256 7.50

Adana

AbdlaaGlbahe

MerkezSeyhanYenice

1626

20.002.507.50

31 38.75

Antalya Kemer 3 3.75 3 3.75Aydn Nazilli 1 1.25 1 1.25

2 2.50Hatay

ArsusDrtyol 15 18.75

17 21.25

1 1.25Mersin

DikilitaMerkezTarsus

83

10.003.75

12 15.00

2 2.50Mula

BodrumFethiyeMerkez

12

1.252.50

5 6.25

Ordu Ulubey 1 1.25 1 1.25

Hakkari ukurca 1 1.25 1 1.25Idr Merkez 1 1.25 1 1.25

SiirtPervariZiyaret

71

8.751.25

8 10.00

Toplam 80 100.00 80 100.00

Tunel (1992) ve Erkan (1998), gezginci arclarn kolonilerini genellikle Ege ve

Akdeniz Ky Blgeleri ile ksmen de Dou Karadeniz Ky Blgeleri, Idr civar ve Bat

Karadeniz Kylarnda klattklarn vurgulamtr.

Sonu olarak, yerli arclarn konaklamay tercih ettikleri blgelerin banda gney

sahillerinin geldii grlmektedir. Sz konusu blgeler iklim, flora, corafik ve ekolojik yap

itibariyle k mevsiminde nemli arclk merkezleri konumuna gelmektedir. Gney

sahillerinde k aylarnn lman gemesi, arlarn yararlanabilecei nektarl ve polenli

bitkilerin k mevsiminde var olmasna olanak salamaktadr. Bu durum, klatma kayplarn

azaltarak kolonilerin erken ilkbaharda geliim hzn artrmaktadr.

4.2.2.3. Van linden giden arclarn gidi zamanlar

izelge 4.19da yerli arclarn dier blgelere gidi zamanlar verilmitir. Buna gre

klatma, am bal retimi, koloninin geliimi ve oaltlmas gibi amalar dorultusunda

arclarn gidi zaman Austos ortasndan balamakta ve ubat aynn ortalarna kadar devam

etmektedir. Onalt-30 Kasm tarihleri hareket zamannn en youn olduu dnem olurken, 15-

31 Austos tarihleri en az hareket dnemi olarak belirlenmitir.


42/73

30

izelge 4.19. Gidi zamanlar

Van linden giden arclarGidi zaman

Say %15-31 Austos 1 1.251-15 Eyll 4 5.00

16-30 Eyll 7 8.751-15 Ekim 2 2.5016-31 Ekim 4 5.001-15 Kasm 4 5.0016-30 Kasm 17 21.251-15 Aralk 10 12.5016-31 Aralk 13 16.251-15 Ocak 6 7.5016-31 Ocak 8 10.001-15 ubat 4 5.00Toplam 80 100.00

Genel bir deerlendirme yapldnda, yerli arclarn konaklamay planladklar

blgelere hareketinin yaklak 7 aylk bir zamana yayld ve byk ounluun gidi

zamann ge sonbahar ile k balangcna gre ayarlad sylenebilir.

Aratrmada ayrca Van linden klatma, am bal retimi ya da koloniyi gelitirip

oaltmak amacyla giden arclarn %93.75inin gidecekleri illere kadar herhangi bir yerde

konaklamadklar belirlenmitir.

4.2.2.4. Van linden giden arclarn konaklama sresi

klim koullarnn salad avantajlardan yararlanarak konakladklar alanlarda

sonbahar ve ilkbahar bakm beslemesi, klatma ve am bal retimi yapan arclarn %33.75i

6-7 aylk bir zaman sresince bu alanlar deerlendirirken %3.75inin sadece 2-3 ay sreyle

konakladklar grlmektedir.

izelge 4.20. Konaklama sresi

Van linden giden arclarKonaklama sresi

Say %

2-3 ay 3 3.754-5 ay 14 17.505-6 ay 25 31.256-7 ay 27 33.757-8 ay 11 13.75Toplam 80 100.00


43/73

31

4.2.2.5. Konaklama alanlarna ka kez gidildii

Arclarn klatma, am bal retimi ve koloni geliimi amacyla nceki yllarda da bu

illeri tercih edip etmedikleri sorusuna ilikin bulgular izelge 4.21de verilmitir. izelgeden

izlenebilecei gibi ilk kez gidenlerin oran %2.50 iken konaklama alanlarna 10dan daha

fazla gidenlerin oran %25.0tir.

izelge 4.21. Konaklama alanna ka kez gidildii

Van linden giden arclarKa kez gidildiiSay %

lk kez 2 2.502-3 24 30.004-5 11 13.756-7 14 17.50

8-9 9 11.2510 20 25.00Toplam 80 100.00

Gemi yllarda da ayn konaklama blgelerini 2-3 kez tercih edenlerin orannn

yksek oluunda gezginci arclk hareketlerinde tercihlerin deimesinin ve ekonomik

snrlamalarn etkili olduu dnlmektedir.

4.2.2.6. Arclarn Vana dnerken konakladklar iller

Aratrmada incelenen 80 arcdan 36snn (%45.0) Vana dnerken en az bir blgede

konakladklar belirlenmitir. izelge 4.22de grld gibi yerli gezginci arclarn Van

line dnerken %36.12si Siirt, %30.55i Batman, %27.77si Diyarbakr ve %5.56s Elaz

linde konaklamtr. Seksen arcdan 44 (%55.0) ise ilkbahar balangcndan itibaren

gittikleri blgelerden ayrlm ve bir baka yerde konaklamadan Vana geri gelmitir.

izelge 4.22. Arclarn Vana dnerken konakladklar iller

Van linden giden arclarKonaklanan illerSay % Toplam Say Toplam %

BatmanKozlukMerkez

101

27.772.78

11 30.55

Diyarbakr Merkez 10 27.77 10 27.77Elaz Karakoan 2 5.56 2 5.56

Baykan 2 4.56Siirt

Ziyaret 11 30.5613 36.12

Toplam 36 100.00 36 100.00


44/73

32

Yerli arclar Vana dnerken kolonilerini Siirt, Batman, Diyarbakr ve Elaz

civarnda korunga, yonca ve gl gibi yem bitkileri ekili alan yaknna brakmakta, bylece

bir yandan da kolonilerin ilkbahar bakm beslemelerini yapmaktadr. Dn yolunda

konaklama alan olarak daha ok Siirt linin tercih edilmesi Vana yaknlndan ve bitki

rtsnn erken ilkbaharda arcla olduka uygun olmasndan kaynaklanmaktadr.

4.2.2.7. Van linden giden arclarn ldeki konaklama yerleri

eitli nedenlerden dolay k aylarn l dnda geiren yerli arclarn bir ksm

(%48.0) kolonilerini ana nektar akm iin dorudan konaklama alanlarna nakletmektedir. Bu

arclarn gittikleri balca konaklama alanlar atak (%21.25), Geva (%11.25), Erci

(%10.0), Bahesaray (%3.75) ve Grpnar (%1.25) ileleridir. Toplam 80 gezginci arcdan42si ise bir sre Van Merkez, Edremit ve Gevata konakladktan sonra yaylalara doru

hareket etmektedir. izelge 4.23ten izlenebilecei gibi bu arclarn %28.75i Merkezden

Edremit, atak ve Grpnara; %20.00si Edremitten Bahesaray, atak, Erci, Geva ve

Grpnara; %3.75i ise Gevatan atak ve Ercie doru ynelmektedir.

izelge 4.23. Van linden giden arclarn ldeki konaklama yerleri

Van linden giden arclarKonaklama yerleri

Ara konaklamayerleri

Ana konaklamayerleri

Say

%

Toplam say

Toplam %

Bahesaray 3 3.75atak 17 21.25

- Eri 8 10.00 38 48.00Geva 9 11.25Grpnar 1 1.25Bahesaray 8 10.00atak 5 6.25

Edremit Erci 1 1.25 16 20.00Geva 1 1.25Grpnar 1 1.25

GevaatakErci

21

2.501.25

3 3.75

Merkez

EdremitatakGrpnar

1211

1.2526.261.25

23 28.75

Toplam 80 100.00 80 100.00

Van line ait ilelerde gerek toporafik yap gerekse mevsimsel zellikler birbirinden

farkllk gstermektedir. Bu nedenle yreye dnen gezginci arclar yksek yaylalara

gitmeden nce daha lman alanlarda bir sre konaklayabilmektedir. Daha sonra ise ana nektar


45/73

33

akmn en iyi ekilde deerlendirmek ve verimlilii artrmak iin yksek yaylalara doru

hareket edilmektedir.

4.2.2.8. Van linden giden arclarn lde konaklama sreleri

Van linden giden yerli arclarn lde ne kadar sreyle konakladklar

incelendiinde, %36.25inin konaklama sresinin 2-3 ay olduu grlmektedir. Aratrmada,

nektar akm dnemini 6-7 ay gibi uzun bir sre yaylalarda geirenlerin orannn %3.75 olduu

ve bunlarn tmnn klatma blgelerinden dorudan Vana dnen arclar olduu

belirlenmitir.

izelge 4.24. Van linden giden arclarn lde konaklama sresiVan linden giden arclarKonaklama sresi

Say %2-3 ay 29 36.253-4 ay 10 12.504-5 ay 24 30.005-6 ay 14 17.506-7 ay 3 3.75Toplam 80 100.00

Genel olarak yerli gezginci arclar kolonilerini lin deiik yrelerinde nektar

akmna hazrladktan sonra konaklama alanlarna ynelmektedir. elik (1994), gezginci

arclarn %34.78inin ilkbahar beslemesine ubat aynda balayp nisan aynda bitirdiini ve

ocak-nisan aylar arasnda ilkbahar beslemesi yapan arclarn orannn ise %41.30 olduunu

bildirmitir.

4.3. Gezginci Arclarn Bal retimi ve Karlatklar Sorunlar

almann nc aamasnda gezginci arclarn retim faaliyetleri ve karlatklar

sorunlar zerinde durulmutur. Bu blmde, Van line gelen gezginci arclarn koloni bana

rettikleri ortalama bal miktarlar,retilen baln pazarlanmas, hasadn zaman, retimde

kullanlan ar rklar, Van linin arclk asndan nemi ve retilen baln dier blge

ballarna gre deerlendirilmesi konular ele alnmtr. Ayrca Vana gelen ve Vandan giden

gezginci arclarn karlatklar sorunlar zerinde durulmutur.


46/73

34

4.3.1. Van line gelen arclarn rettikleri ortalama bal miktar

Trkiyede farkl mevsim ve bitki rtsne bal olarak srekli hareket halinde olan ve

daha fazla rn elde etmeyi amalayan gezginci arclarn esas geim kaynan bal retimi

oluturmaktadr. Arclarn geen sezon koloni bana aldklar ortalama bal miktarlarnn

verildii izelge 4.25te grld gibi, bal retimi 10 kgdan az olanlarn oran %78.72dir.

Geri kalan arclarn %21.28i ise 11-20 kg arasnda bal retirken 20 kgdan fazla bal reten

arcya rastlanmamtr.

izelge 4.25. Geen sezon arclarn koloni bana aldklar ortalama bal miktar

Van line gelen arclarOrtalama (kg/koloni) balmiktar Say %

10 kgdan az 37 78.7211-20 kg 10 21.2821-30 kg - -31 kgdan fazla - -Toplam 47 100.00

Vana gelen gezginci arclarn koloni bana aldklar ortalama bal verimleri ile hangi

yreye mensup olduklar arasndaki iliki P


47/73

35

izelge 4.26. Arclarn bu sezon tahmini bal retimi

Tm gezginci arclar Van line gelen arclar Van linden giden arclarBal retimi(kg/koloni) Say % Say % Say %10 kgdan az 54 38.57 36 60.00 18 22.5011-15 kg 40 28.57 16 26.67 24 30.00

16-20 kg 21 15.00 3 5.00 18 22.5021-25 kg 7 5.00 2 3.33 5 6.2525 kgdan fazla 18 12.86 3 5.00 15 18.75Toplam 140 100.00 60 100.00 80 100.00

Yerli gezginci arclarn daha yksek bal retimine sahip olmasnn, Vanl arclarn

kendi yrelerini iyi gstermesinden ve Vana gelen arclarn bal retimlerinin dk

olduunu ne srmesinden kaynakland dnlmektedir.

Yerli gezginci arclarn bu sezon koloni bana retebilecekleri tahmini bal

miktarlarnn klatma alanlarna gre deitii belirlenmitir (P


48/73

36

izelge 4.27. retilen baln nerede pazarland

Tm gezginci arclar Van line gelen arclar Van linden giden arclarNerede pazarland

Say % Say % Say %Vanda 101 72.14 37 61.66 64 80.00Kendi ilinde 9 6.43 9 15.00 - -

Metropollerde 12 8.57 7 11.67 5 6.25Vanda veya kendi ilinde 7 5.00 7 11.67 - -Vanda veyametropollerde

11 7.86 - - 11 13.75

Toplam 140 100.00 60 100.00 80.00 100.00

elik (1994), arclarn bal pazarlama ilemini yrede tandk, e-dost siparii ile

stanbul, zmit, Bursa ve Yalova gibi illerde gerekletirdiklerini bildirmi ve reticilerin

istenilen dzeyde gelir elde edebilmesinin rnn pazarda gerek deerine satlmasna bal

olduunu belirtmitir. Aar (2004) ise arclarn rettikleri ballar bata kendi ili olmak zere

Siirt, Bitlis ve Mu illerinde pazarladklarn bildirmitir.Arclarn %14.40nn gezginci arclk yapt Erzincan linde, retilen baldan aile

ihtiyalarn karlayacak kadar ayrldktan sonra geriye kalannn bata Erzincan olmak

zere stanbul ve benzeri byk ehirlerde pazarland belirtilmitir (ahin ve Gk, 2004).

Erkan ve Gnbey (2005), Van linde baln byk oranda arclk yapan bal tccarlar

tarafndan pazarlandn ve saylar 35 civarnda olan esnaf yapsndaki bu tccarlarn bal

pazarna yn verdiklerini ortaya koymu, bal pazarlayan dier gruplarn ise marketler ve

sokak satclar olduu bildirilmitir. almada, retilen baln ambalajlanp

etiketlendirilmiyor olmasnn byk ehirlerdeki sat engelledii, bu nedenle de l dnapazarlanan ballarn ancak byk ehirlerde bulunan akrabalar aracl ile tketicilere

ulatrld belirlenmitir.

Yerli gezginci arclarn rettikleri bal pazarlama yerleri ile asl meslekleri arasndaki

iliki nemli (P


49/73

37

bulmasn gletirmektedir. Bu durum, arclarn pazarlama sorunlarn aabilmesi iin birlik

ya da kooperatifeklinde rgtlenmelerinin gerekliliini bir kez daha ortaya koymaktadr.

izelge 4.28de gezginci arclarn bal kime pazarladklarna ilikin bulgular

verilmitir. Vana gelen arclarn %63.33 bal toptancya satarken sadece %1.67si

perakende sat tercih etmektedir. Vandan giden yerli arclarn %72.50si ise rettikleri bal

perakende ve toptanclara pazarlama yoluna gitmektedir. Vana gelen gezginci arclarn bir

ksm ballarn byk irketlere (%13.33) ve vakflara (%10.0) pazarlayabilirken Vandan

giden arclar bu kanallar tercih etmemektedir. Bunun nedeni, bal hasad sonras tekrar

blgelerine dnecek olan arclarn rnlerini erken pazarlamasndan kaynaklanmaktadr.

izelge 4.28. Bal kime pazarlad

Tm gezginci arclar Van line gelen arclar Van linden giden arclarBal kime pazarlad Say % Say % Say %Perakende 13 9.27 1 1.67 12 15.00Toptancya 48 34.29 38 63.33 10 12.50Perakende ve toptancya 65 46.43 7 11.67 58 72.50Byk irketlere 8 5.72 8 13.33 - -TKV veya TEMA 6 4.29 6 10.00 - -Toplam 140 100.00 60 100.00 80 100.00

retilen ballarn blge ve bitkilere gre kalitede farkllk gstermesi, belirli bir taban

fiyatnn olmamas ve denetimsizlik bal pazarnda farkl fiyatlarn olumasna neden

olmaktadr. Bunun yan sra kalitesiz ballarn da piyasaya sunulmas, kaliteli bal retimi

yapan arclar ballarn deerinden daha dk fiyata satmak zorunda brakmaktadr

(Halilolu ve ark., 1995).

ukurova Blgesindeki arclarn %27.90nnn bal, bal tarm sat kooperatiflerine

ve %70.20sinin perakende sat yoluna gittii bildirilmitir (Kumova ve zktk, 1988).

Hatay linde yaplan bir almada arclarn %82.61inin bal perakende, %4.35inin toptan

ve %13.04nn ise perakende ve toptan pazarlamay tercih ettii belirlenmitir (ahinler ve

ahinler, 1996).

Erkan (1998), gezginci arclarn %26.67sinin bal kendilerinin pazarladn,%73.33nnde bal araclara toptan pazarladklarn belirlemi ve pazarlamada ciddi

sorunlarla karlaldna dikkat ekmitir. Kutlu ve Sezen (1999), Bingl linde bal toptan

pazarlayan arclarn orann %56.40, perakende pazarlayanlarn orann ise %43.60 olarak

bildirmi ve pazarlama organizasyonundaki eksikliklerin bir an nce giderilerek baln hak

ettii fiyata alc bulmas gerektiini ileri srmtr.


50/73

38

Baln fiyat standardnn olmamas, gerek deerine satlmamas, kooperatiflerin

yetersiz olmas ve piyasaya d kaynakl rnlerin girmesi arclarn pazarlama sorunlarn

artrmaktadr (Seven ve Akkl, 2005).

Soysal ve Grcan (2005) arclarn, perakende (%84.90), firma (%2.00), toptanc

(%11.00) ve arc birlikleri (%1.00) olmak zere bal 4 farkl ekilde pazarladn ve

arclarn %70.0inin pazarlamada sorun yaadn bildirmitir.

Sz konusu sorunlar dnda yasal olmayan yollardan Vana giren ran Bal sorunlarn

boyutunu deitirmektedir. Arcla ynelik sorunlar ele alnrken birlikler ya da

kooperatifler eklinde rgtlenmenin girdi maliyetini azaltabilecei gibi fiyat politikalarna

yn verebilecei de unutulmamaldr.

4.3.3. Hasat zaman

Arclar sezon boyunca harcadklar emeklerin karln hasatta bal olarak

almaktadr. Vana gelen arclarn hasat zamanlarna ilikin bulgular izelge 4.29da

verilmitir. Toplam 60 arcdan 59unun Van linde hasat yapt ve temmuz ay ortasndan

austos ay sonuna kadar hasat zamannn devam ettii belirlenmitir. Arclarn byk

ounluu (%25.43) temmuz sonu ile austos sonunda hasat yaparken temmuz ortasnda

hasata balayanlarn oran %13.56 olmutur. Austos ayn tercih edenlerin %18.64

aybanda, %10.17si ay sonunda ve %5.09u ayn ortasnda hasat yapmay tercih etmitir.

izelge 4.29. Hasat zaman

Van line gelen arclarHasat zamanSay %

Temmuz ortas 8 13.56Temmuz sonu 5 8.47Austos ba 11 18.64Austos ortas 3 5.09Austos sonu 6 10.17Temmuz ortas ile austos sonu 11 18.64Temmuz sonu ile austos sonu 15 25.43Toplam 59 100.00

Akdemir ve ark. (1990), gezginci arclk yapan iletmelerin mays ay ile eyll ayna

kadar en az iki kez hasat yaptklarn bildirmitir.

Vana gelen gezginci arclar genellikle ilk hasad temmuz aynda yaparken nektar

akm sonunda yrelerine dnene kadar ikinci bir hasat olana daha bulmaktadrlar. kinci bal

hasad ile gelirlerini artran arclar kolonilerini nakil ilemine de hazrlam olmaktadr.


51/73

39

4.3.4. retimde kullandklar ar rklar

Arclkta kullanlan rk, retimi etkileyen nemli faktrden biridir. Bal verimi, oul

eilimi, hrnlk, yamaclk, hastalklara kar dayankllk, klatma yetenei ve koloninin

geliim hz gibi retimi dorudan ilgilendiren zellikler bakmndan rklar arasnda nemli

farkllklar vardr.

Gezginci arclarn retimde kullandklar ar rklarnn verildii izelge 4.30da

grld gibi aratrmada incelenen toplam 140 arcdan 132si Kafkas melezi, 5i Kafkas,

2si Mula ve 1 kiide Karniol rk arlarla retim yapmaktadr. Gruplar incelendiinde, Vana

gelen gezginci arclarn byk ounluu (%88.33) Kafkas melezini tercih ederken daha

dk oranlarda da Kafkas (%6.67), Mula (%3.33) ve Karniol (%1.67) rklar

kullanlmaktadr. Vandan giden 80 yerli arcdan 79u da Kafkas melezi kullanrken sadece 1kiinin saf Kafkas rk ile alt grlmektedir.

izelge 4.30. Ar rklar

Tm gezginci arclar Van line gelen arclar Van linden giden arclarAr rklarSay % Say % Say %

Kafkas 5 3.58 4 6.67 1 1.25Karniol 1 0.71 1 1.67 - -Mula 2 1.43 2 3.33 - -

Kafkas melezi 132 94.28 53 88.33 79 98.75Toplam 140 100.00 60 100.00 80 100.00

Van li Bahesaray lesindeki gezginci arclarn %66.67sinin Kafkas rk,

%20.0sinin ise ran rk arlarla retimde bulunduu bildirilmitir. Tm arclarn

kullandklar ar rklar incelendiinde %84.06lk oranla ilk srada yine Kafkas arsnn

geldii belirlenmitir (Erkan, 1998).

Trkiye arclnn durumunu ortaya koymay amalayan almada, %78.75 arcnn

kolonisinin Kafkas rkndan olutuu, %11.93 arcnn ise kolonilerinin rk hakknda

herhangi bir bilgi sahibi olmad belirlenmitir (alar ve ner, 2001). Soysal ve Grcan

(2005) ise reticilerin %84.60nn Trakya, %6.70inin talyan, %8.60nn Kafkas ars ile

retim yapt bildirilmitir.

Koloninin verimi ve gelecei, retimde kullanlan ar rk ile dorudan ilikilidir. Bu

nedenle blgesel hareketlerde uyum yetenei yksek rklar ile allmas gerekmektedir.

Nitekim Cale ve Rothenbuhler (1984), zellikle hzl gelien kolonilerin populasyon

younluu ile bal verimi arasnda yksek bir korelasyon (r=0.93) olduunu bildirmitir.


52/73

40

Trkiye, arcla uygun koullara sahip olmas nedeniyle nemli bir ar gen merkezi

konumundadr (Fratl ve ark., 2000). Ancak, son yllarda denetimi giderek zorlaan gezginci

arclk ve denetimden yoksun ana ar retimi Trkiye ar populasyonundaki rk kavramn

tehdit etmeye balamtr.

Erkan (2006), ar yetitiricilerinin olduka fazla tercih ettii Kafkas arsna benzer

performans gsteren yerel genotiplerin de birer gen kayna olarak korunmalar gerekliliine

deinmitir. Aratrmac ayrca, kullanm lke genelinde youn olan Kafkas arsna yakn

deerler gsteren ve gelecekteki slah programlarnda yer alabilecek olan yerel ar rklarnn

denetim altnda yetitiriciliinde olumlu sonular alnabileceine dikkat ekmitir.

4.3.5. Van linin arclk asndan deeri

Gezginci arclk nektar ve polen kaynaklarnn younluu, ieklenme sresi ve

konaklama alan gibi birok faktrn gz nnde bulundurulmas gereken bir faaliyettir. Van

linin gezginci arclk asndan deeri izelge 4.31de verilmitir.

lin arclk deerinin ok iyi olduunu dnenlerin oran Vana gelen ve Vandan

giden arclarda srasyla %5.0 ve %36.25, arclk deerini zayf kabul edenlerin oran ise

srasyla %6.67 ve %6.25tir. Vana gelen arclarn byk ounluu (%61.67) lin arclk

deerinin orta dzeyde, Vandan giden arclarn %41.25i de iyi dzeyde olduunu

dnmektedir.Van li arclk asndan olduka nemli bitki rtsne sahiptir. Geven ve kekik

trlerinin youn olarak yer ald bu bitki rts ierisinde arclk asndan nem tayan

253 doal, 30 kltr bitkisi olmak zere toplam 283 takson bulunmaktadr. Bu taksonlarn

27sinin de endemik olmas lin arclk deerinin nemli bir gstergesidir (ztrk ve Erkan,

2004).

izelge 4.31. Van linin arclk asndan deeri

Tm gezginci arclar Van line gelen arclar Van linden giden arclarlin arclk asndandeeri Say % Say % Say %Zayf 9 6.43 4 6.67 5 6.25Orta 50 35.71 37 61.67 13 16.25yi 49 35.00 16 26.67 33 41.25ok iyi 32 22.86 3 5.00 29 36.25Toplam 140 100.00 60 100.00 80 100.0

Vana gelen gezginci arclarn bu yreye toplam ka kez geldikleri ile yrenin arclk

asndan deeri arasnda P


53/73

41

arclk asndan deerli bulan arclarn li daha fazla ziyaret ettikleri eklinde

yorumlanabilir.

4.3.6. Van balnn dier blge ballarna gre deeri

Trkiyede farkl iklim koullar ve zengin bitki rtsne bal olarak retilen ballar

blgeden blgeye, hatta ayn blgede yreden yreye farkl zelliklere sahip olabilmektedir.

Aratrmada, arclarn ifadeleri dikkate alnarak Van linde retilen baln

deerlendirilmesine allmtr. Vana gelen arclarn %35.0inin Van balna ilikin

deerlendirmesi daha fazla talep ediliyor-daha kaliteli eklinde olurken daha pahal olduunu

dnenlerin oran %3.34 olmutur. Vandan giden arclarn sadece %1.25i daha pahal

olduunu bildirirken %72.50sinin kendi yre ballarnn daha kaliteli olduunu dnmesidoaldr.

izelge 4.32. Van balna ynelik deerlendirme

Tm gezginci arclar Van line gelen arclar Van linden giden arclarDeerlendirmeSay % Say % Say %

Daha fazla talep ediliyor 9 6.43 5 8.33 4 5.00Daha kaliteli 71 50.71 13 21.67 58 72.50Daha pahal 3 2.14 2 3.34 1 1.25Daha fazla Talep ediliyor-daha kaliteli

38 27.14 21 35.00 17 21.25

Hepsi 19 13.58 19 31.67 - -Toplam 140 100.00 60 100.00 80 100.00

Ovalardan balayarak yksek yaylalara doru devam eden ieklenme dneminin

uzun srmesi ve arclk asndan nem tayan bitkilerin bolluu nedeniyle Van, nemli bir

arclk potansiyeline sahiptir. Endstriyel etkilerden ve tarmsal ilalamalardan uzakta

retilen, kendine has bir aromaya sahip olan Van balnn piyasadaki kabul derecesi arclar

le eken bir baka etkendir.

4.3.7. Blgesel hareketlerde karlalan sorunlar

Vana gelen gezginci arclarn %35.0i karlatklar sorunlar konaklama, gvenlik,

koloni younluu, pazarlama, ulam ve konaklama creti eklinde; %18.33 ise sadece

konaklama creti, koloni younluu ve ulam sorunlar olarak sralamtr. Arclarn

%46.67si bunlara ilaveten dier sorunlarn Tarm l ve le Mdrlklerinden ar nakil

belgesi alma zorunluluu ve blgede gvenlik glerinin yol denetim noktalarndaki uzun


54/73

42

sreli bekletmelerinin getirdii zorluklar olarak belirtmitir. Ayrca gezginci arclarn Van li

Gevalesine Tarm le Mdrl tarafndan alnmamas dier bir sorun olarak ifade

edilmitir (izelge 4.33).

izelge.4.33. Van line gelen arclarn karlatklar sorunlar

Van line gelen arclarKarlalan sorunlar

Say %KonaklamaGvenlikKoloni younluuPazarlamaUlamKonaklama creti

21

35.00

Konaklama cretiKoloni younluu

Ulam

11 18.33

Dier (ar nakil belgesi almazorunluluu-yol denetimleri)

28 46.67

Toplam 60 100.00

Vandan giden gezginci arclarn klatma alanlarna gidi ve dnleri ile klatma

alanlarnda karlatklar sorunlar izelge 4.34de verilmitir. izelgeden izlenebilecei gibi

arclarn %27.50si konaklama ve koloni gvenlii bakmndan sorun yaadn bildirirken

%22.50si balca sorunlarnn koloni younluu ve ulam olduunu belirtmitir. almada,

arclarn %50.0si tm bu sorunlarn yannda ar nakil belgesi, yol denetimleri ve tarmsal

mcadele almalarnn da sorun yarattn ifade etmitir.

izelge.4.34. Van linden giden arclarn karlatklar sorunlar

Van linden giden arclarKarlalan sorunlar

Say %Koloni younluuUlam

18 22.50

KonaklamaKolonilerin gvenlii

22 27.50

Dier (ar nakil belgesi alma

zorunluluu-yol denetimleri-tarmsal mcadele)

40 50.00

Toplam 80 100.00

Trkiyede arclk faaliyetlerinin byk ounluu gezginci arclk eklindedir. Bu

nedenle gezginci arclarn karlatklar sorunlar, byk lde lke arclnn sorunlarn

yanstmaktadr.


55/73

43

Gezginci arclarn gittikleri blgede konaklama yeri, konaklama creti ve gvenlik

gibi sorunlarla karlatn belirten Erkan (1998), arclarn byk ounluunun pazarlama

aamasnda skntlarla karlatklarn ifade etmitir. almada, gvenlik sorunu ile

karlaanlarn oran %33.33, damzlk ana ar teminine ynelik sorun yaayanlarn oran

%26.67, konaklama ve konaklama creti sorunu olanlarn oran ise srasyla %86.67 ve

%13.33 olarak bildirilmitir.

akmak ve ark. (2003), Gney Marmara Blgesindeki gezginci arclarn %40nn

konaklamada yer sorunu yaadklarn, %12sinin tarmsal ilalamadan kaynaklanan

sorunlarnn olduunu ve yine %12sinin de konaklamada cret alndna ynelik ikayetleri

olduunu ortaya koymutur. Ayrca, gezginci arclarn mevcut sorunlarnn yannda kovan

hrszl, ulam sknts, ky muhtarlarnn keyfi uygulamalar ve yerli arclarn yabanc

arc istememeleri gibi sorunlarna da dikkat ekilmitir.Gezginci arclarn karlatklar en nemli sorunun konaklama olduunu vurgulayan

Akdemir ve ark. (1990), eitli doa koullar ile kar karya kalan gezginci arclarn

tama, konaklama, yer bulma, aileden uzak kalma, doal felaketler gibi maddi ve manevi

sorunlarla da mcadele ettiklerini vurgulamtr. Seven ve Akkl (2005) ise gezginci

arclarn %36.10unun yerel ve brokratik engellerle karlatn bildirmitir.

Genel bir deerlendirme yapldnda, arazi sahiplerinin ve ky muhtarlarnn

kendilerine zg kural ve yasaklarnn gezginci arclarn ciddi sorunlar yaamasna neden

olduu sylenebilir. Dier yandan deiik kurum ve kurulular tarafndan talep edilen yksekkonaklama cretleri de sorunun boyutlarn arttrmaktadr.


56/73

44

5. SONU

Dnyada mevcut yaklak 50 milyon koloninin %90-95i Asya, Afrika ve Avrupa

ktasnda bulunmaktadr. Bu koloni varln elinde bulunduran toplam lke says Trkiye

dahil 30-35 kadardr (Gen, 2004).

Trkiye, gerek iklim ve bitki rts gerek corafik konumu itibariyle arcla olduka

uygun bir yapya sahiptir. Zengin turungil alanlar, kltr bitkilerinin eitlilii ve yayl,

corafik blgelere gre deien bitki kaynaklar ve klatmaya uygun lman blgeleri, daha

fazla rn elde etmeyi amalayan gezginci arcln yaygnlamasna olanak salamaktadr.

Trkiye kovan varlnn yaklak %40 lke ierisinde gezdirilmekte, yllk bal retiminin

%80i de bu kovanlardan salanmaktadr (Kaya, 2004).

Gezginci arclk nektar akm dneminin balangcna ve sresine baldr. Gezginciarclarn tercih edecekleri blgenin arcla uygun yaps, her trl kaynaktan mmkn

olduu kadar etkin bir ekilde yararlanmaya olanak salamaldr. Bu durum arclkta temel

rn olan baln retimini de dorudan etkileyecektir.

Van li gezginci arclk hareketlerini belirlemeyi amalayan bu almada incelenen

arclar, Vana gelen ve Vandan giden olmak zere iki gruba ayrlmtr. Aratrmada,

gezginci arclarn sosyo-ekonomik niteliklerini ortaya koymak amacyla ya, renim

durumu, iletme bykl, asl meslek, arclktan salanan gelir, arcla balama nedeni ve

arclk deneyimi gibi faktrler ele alnm ve bu faktrler arasndaki ilikiler incelenmitir.Vana gelen gezginci arclarn ortalama 195 adet, Vandan giden yerli arclarn ise

ortalama 138 adet kovan ile retim yaptklar belirlenmitir. Temel geim kayna olarak

yrtlen gezginci arclkta iletme bykl, karl bir arclk faaliyetinin gz ard

edilemeyen balca unsurudur.

Vana gelen arclarn byk ounluu Hatay linden gelmektedir. Gezginci

arcln yaygn olarak yapld Karadeniz Blgesinden ise daha ok Ordu ve evresindeki

arclar gelmektedir. Karadeniz Blgesinden gelen arclarn Akdeniz Blgesi arclarndan

daha az olmasnn nedeni, Karadeniz Blgesi arclarnn daha yakn olduu iin Erzurum live evresini tercih etmeleridir. Ayrca Hatay linden gelen arclar, yol gzergahlar boyunca

eitli yerlerde konaklayabilmekte ve son olarak Vanda sezonu geirdikten sonra geri

dnmektedir.

lkbahar aylarnda yaplacak iyi bir bakm beslemenin yan sra sezonun geirilecei

blge, koloni verimlilii ile doru orantldr. Koloninin geliimi, blgenin iklim koullarna


57/73

45

paralel olarak yeterli nektar ve polen kaynaklarna baldr. Bu nedenle karl bir retim iin

yrenin koloni younluu ve mevcut ball bitki miktar dikkate alnmaldr.

Gezginci arclarn byk bir ounluu Van lini, iklim ve bitki rtsnn arclk

iin olduka avantajl olduu mays aynn son haftalar ile haziran aynn ilk haftasndan

itibaren ziyaret etmektedir. AratrmadaVana gelen gezginci arlarn % 63.33nn Vana

gelmeden nce baka bir yerde konaklamadklar, geriye kalan arclarn ise bir sre

Gaziantep, Malatya ve Mu illerinde belirli bir sre konakladklar belirlenmitir. Van line

gelen gezginci arclarn konaklama srelerinin 1.5-2 aydan az olmamas nektar akm

dneminin uzunluundan kaynaklanmaktadr. Ayrca arclar kendi blgelerine dnerken

hareket yollar zerindeki endstriyel bitki ekili alanlar bir sreliine konaklama alan olarak

tercih etmektedir.

Van line dardan gelen gezginci arclar arasnda yreyi 7den daha fazla ziyaretedenlerin orannn (%41.67) yksek olmas, blgenin arclk bakmndan nemini aka

ortaya koymaktadr. Konaklama alanlarnn arclar iin gvenilir ve ulamnn da kolay

olmas gereklidir. Arclar genellikle b

van İli gezginci arıcılık hareketlerinin belirlenmesi

Documents