vai troâ cuãa töí chûác phi chñnh phuã trong phaãn …...code viïån tû vêën phaát...

CODEViïån Tû vêën phaát triïín

Vai troâ cuãa Töí chûác Phi chñnh phuã trong phaãn biïån chñnh saách:

Trûúâng húåp cuãa Viïån Tû vêën phaát triïín trong quaãn lyá bïìn vûäng taâi nguyïn khoaáng saãn úã Viïåt Nam

Haâ Nöåi, tHaáNg 8 Nùm 2011

CODEViïån Tû vêën phaát triïín

Vai troâ cuãa Töí chûác Phi chñnh phuã trong phaãn biïån chñnh saách:

Trûúâng húåp cuãa Viïån Tû vêën phaát triïín trong quaãn lyá bïìn vûäng taâi nguyïn khoaáng saãn úã Viïåt Nam

caác taác giaãtrêìN truNg KiïN vaâ PHaåm QuaNg tuá

Haâ Nöåi, tHaáNg 8 Nùm 2011

Muåc luåc

GIÚÁI THIÏåU 7

1. Xaác àõnh vêën àïì vaâ biïån giaãi 7

2. Muåc tiïu cuãa chûúng trònh phaãn biïån chñnh saách 8

3. Àêìu ra mong àúåi 8

4. Caách tiïëp cêån vaâ phûúng phaáp triïín khai 8

5. Caác kïët quaã nghiïn cûáu 10

5.1 Nghiïn cûáu töíng thïí vïì taâi nguyïn khoaáng saãn vaâ ngaânh cöng nghiïåp khai khoaáng Viïåt Nam 10

5.2 Nghiïn cûáu nïìn taãng vïì thûåc thi EITI úã Viïåt Nam 17

6. Tiïën trònh vaâ kïët quaã vêån àöång chñnh saách 18

6.1 Tiïën trònh vaâ kïët quaã cuãa chûúng trònh phaãn biïån chñnh saách vïì Luêåt khoaáng saãn 18

6.2 Tiïën trònh vaâ kïët quaã cuãa chûúng trònh phaãn biïån chñnh saách vïì thûåc hiïån EITI 19

7. AÃnh hûúãng cuãa Chûúng trònh phaãn biïån chñnh saách 21

a. Nhûäng àiïím àaä thûåc hiïån 21

b. Nhûäng àiïím coân töìn taåi 22

8. Baâi hoåc 23

9. Kïët luêån vaâ kiïën nghõ 24

TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO 25

PHUÅ LUÅC 26

DANH Muåc cAÁc cHÛÄ VIÏËT TÙÆT

BVMT: Baão vïå möi trûúâng

CNKT: Cöng nghïå khai thaác

CODE: Viïån Tû vêën Phaát triïín

VCCI: Phoâng Thûúng maåi vaâ Cöng nghiïåp Viïåt Nam

CoST: Saáng kiïën minh baåch trong ngaânh xêy dûång.

ÀMC: Àaánh giaá taác möi trûúâng chiïën lûåc

ÀTM: Àaánh giaá taác àöång möi trûúâng

EITI: Saáng kiïën minh baåch ngaânh cöng nghiïåp khai khoaáng.

FDI: Doanh nghiïåp coá vöën àêìu tû nûúác ngoaâi.

G20: Khöëi 20 nûúác cöng nghiïåp phaát triïín.

KTKS: Khai thaác khoaáng saãn.

MOIT: Böå Cöng thûúng.

NÀ: Nghõ àõnh.

NGO: Töí chûác phi chñnh phuã

OECD: Khöëi caác nûúác coá nïìn kinh tïë phaát triïín.

RWI: Viïån Minh baåch nguöìn thu.

Pan Nature: Trung têm Con ngûúâi vaâ Thiïn nhiïn

PTBV: Phaát triïín bïìn vûäng.

PVN: Têåp àoaân dêìu khñ Viïåt Nam.

TNHH: Traách nhiïåm hûäu haån.

TNMT: Taâi nguyïn vaâ Möi trûúâng.

TNKS: Taâi nguyïn khoaáng saãn.

TKV: Töíng cöng ty Than Viïåt Nam.

TT: Thöng tû

UBND: UÃy ban Nhên dên.

UN: Liïn húåp quöëc.

UNCAC: Cöng ûúác phoâng chöëng tham nhuäng cuãa Liïn húåp quöëc.

Vinacomin: Têåp àoaân Than-Khoaáng saãn Viïåt Nam.

Vusta: Liïn hiïåp caác höåi Khoa hoåc vaâ Kyä thuêåt Viïåt Nam

7

ConsultanCy on Development InstItute - CoDe

lÚÂI cAÃM ÚN

Baáo caáo naây àûúåc hoaân thiïån nhúâ nöî lûåc vaâ sûå tham gia àoáng goáp cuãa nhiïìu caá nhên vaâ töí chûác. Chuáng töi xin gûãi lúâi caãm ún chên thaânh túái Töí chûác Liïn giaáo höåi vò sûå Húåp taác Phaát triïín (ICCO), Viïån Minh baåch Nguöìn thu (RWI), Àaåi sûá quaán Vûúng quöëc Haâ Lan taåi Viïåt Nam vaâ Àaåi sûá quaán Vûúng quöëc Nauy taåi Viïåt Nam àaä höî trúå caác hoaåt àöång cuãa chuáng töi trong suöët böën nùm vûâa qua.

Àùåc biïåt, chuáng töi cuäng xin gûãi lúâi caãm ún túái Töí chûác Baão Töìn Thiïn Nhiïn Quöëc Tïë (IUCN) Viïåt Nam vaâ Quäy Dên chuã

Liïn Hiïåp Quöëc (UNDEF) àaä höî trúå kyä thuêåt vaâ taâi chñnh cho chuáng töi thûåc hiïån baáo caáo naây. Cuöëi cuâng, chuáng töi xin chên thaânh caám ún túái caác caá nhên bao göìm öng Phaåm Quang Tuá (CODE), öng Trêìn Trung Kiïn

(CODE), öng Jake Brunner (IUCN) vaâ baâ Nguyïîn Thuây Anh (IUCN) - nhûäng caán böå phuå traách viïët baáo caáo, tû vêën, biïn têåp vaâ höî trúå kyä thuêåt trong quaá trònh hoaân thiïån baáo caáo naây

GIÚÁI THIÏåu1. Xaác àõnh vêën àïì vaâ biïån giaãi

Khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn noái chung vaâ taâi nguyïn khoaáng saãn noái riïng nhùçm àaáp ûáng nhu cêìu cuãa con ngûúâi laâ caác hoaåt àöång àaä diïîn ra trong haâng ngaân nùm suöët chiïìu daâi lõch sûã cuãa loaâi ngûúâi. Taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ quaâ tùång cuãa thiïn nhiïn do vêåy vïì nguyïn tùæc lúåi nhuêån thu àûúåc tûâ viïåc khai thaác taâi nguyïn phaãi àûúåc sûã duång cho muåc àñch phaát triïín quöëc gia hay cöång àöìng nhû xoáa àoái giaãm ngheâo, phoâng chöëng vaâ giaãm thiïíu aãnh hûúãng cuãa thiïn tai, taái àêìu tû cho giaáo duåc, xoáa muâ chûä, phaá triïín nguöìn nùng lûúång múái hay tröìng rûâng…vv.

Theo lyá thuyïët thò caác quöëc gia giaâu taâi nguyïn thiïn nhiïn coá nhûäng lúåi thïë lúán àïí phaát triïín hún caác quöëc gia ngheâo taâi nguyïn. Tuy nhiïn, thïë giúái àaä chûáng kiïën nhiïìu quöëc gia giaâu taâi nguyïn thiïn nhiïn nhû Nigeria vaâ Cöng Gö thò vêîn laâ caác quöëc gia ngheâo àoái vaâ chêåm phaát triïín. Àiïìu coá veã rêët mêu thuêîn naây àûúåc àïì cêåp vaâ miïu taã nhû laâ hêåu cuãa cuãa “lúâi nguyïìn taâi nguyïn” hay laâ “nghõch lyá cuãa sûå giaâu coá” trong àoá caác quöëc gia coá nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn döìi daâo thò dûúâng nhû phaãi àöëi mùåt vúái tó lïå ngheâo àoái, tham nhuäng vaâ laåm phaát cao, xung àöåt xaä höåi vaâ möåt nïìn kinh tïë eâo uöåt (NDI, 2009; World Bank, 2005). “Lúâi nguyïìn taâi nguyïn” bao göìm ba vêën àïì: àaánh giaá cao àöìng tiïìn, biïën àöång giaá caã haâng hoaá vaâ taác àöång gêy nhiïîu, vaâ aãnh hûúãng tiïu cûåc trong möi trûúâng chñnh trõ.

Khöng coá möåt liïìu thuöëc àùåc trõ naâo cho caác vêën àïì maâ lúâi nguyïìn taâi nguyïn gêy ra. Tuy nhiïn, cuäng coá möåt söë biïån phaáp coá thïí àûúåc sûã duång nhùçm tùng mûác àöå minh baåch vaâ traách nhiïåm giaãi trònh trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác nhû Chiïën dõch cöng böë caác khoaãn chi traã (Publish What You Pay-PWUP) vaâ Saáng kiïën minh baåch ngaânh cöng nghiïåp khai thaác (Extractive Industries Transparency Initiative -EITI) (Palley, 2003). Trong àoá, EITI àang àûúåc coi laâ möåt möåt trong caác cöng cuå hiïåu quaã nhêët, àang àûúåc sûã duång röång raäi úã trïn 35 nûúác trïn thïë giúái. EITI coá thïí mang àïën nhiïìu lúåi ñch khaác nhau nhû àaãm baão möåt phêìn nguöìn thu lúán hún àûúåc sûã duång nhùçm àem laåi lúåi ñch cho ngûúâi dên; tùng cûúâng khaã nùng giaám saát vaâ kiïím tra quyä; cuãng cöë viïåc phoâng chöëng tham nhuäng vaâ tùng cûúâng quaãn trõ cöng; xêy dûång niïìm tin cuãa cöng dên vïì caác thïí chïë cöng; giaãm thiïíu cùng thùèng giûäa chñnh phuã, cöng ty vaâ cöång àöìng. Vñ duå, thöng qua viïåc thûåc thi EITI, Nigeria àaä phaát hiïån ra khoaãn chïnh lïåch laâ 230 triïåu àöìng naira (tûúng àûúng vúái 1,5 triïåu USD) giûäa con söë maâ cöng ty thöng baáo àaä traã cho chñnh phuã vaâ con söë maâ chñnh phuã thöng baáo àaä nhêån àûúåc. Àêy laâ möåt vñ duå roä raâng vïì lúåi ñch thu àûúåc tûâ viïåc thûåc thi EITI (NDI vaâ cöång sûå., 2009).

Viïåt Nam coá nguöìn taâi nguyïn khoaáng saãn àa daång vúái nhiïìu chuãng loaåi, trong àoá möåt söë loaåi khoaáng saãn coá trûä lûúång/tiïìm nùng lúán nhû than àaá, titan, bö xñt vaâ àêët hiïëm. Sau khi Àöíi múái vaâo cuöëi nhûäng nùm 80 cuãa thïë kyã trûúác, Viïåt Nam àaä tùng cûúâng khai thaác taâi nguyïn khoaáng saãn phuåc vuå nhu cêìu tiïu thuå trong nûúác vaâ xuêët khêíu tùng nhanh. Kïët quaã laâ àoáng goáp cuãa taâi nguyïn khoaáng saãn túái nïìn kinh tïë tiïëp tuåc tùng möåt caách tûúng ûáng. Trong 20 trúã laåi àêy, ngaânh cöng nghiïåp khai thaác khoaáng saãn dûúâng nhû laâ möåt ngaânh àûáng àêìu trong phaát triïín kinh tïë.

Tuy nhiïn, Viïåt Nam àaä vaâ àang phaãi àöëi mùåt vúái caác aãnh hûúãng tiïu cûåc do khai thaác khoaáng saãn àem laåi nhû suy thoaái möi trûúâng, cùng thùèng xaä höåi vaâ thêët thoaát nguöìn thu. Nhiïìu hoaåt àöång khoaáng saãn gêy ra taác haåi nùång nïì túái hïå sinh thaái nhû khai thaác titan úã caác vuâng ven biïín miïìn Trung, khai thaác quùång cröm úã Thanh Hoáa, khai thaác keäm vaâ chò úã Bùæc Kaån, vv àaä chó ra rùçng nhûäng töìn taåi àaáng lo lùæng cuãa ngaânh khai moã. Caác hoaåt àöång khai thaác than úã Quaãng Ninh haâng nùm thaãi ra möi trûúâng khoaãng 200 triïåu têën àêët àaá thaãi vaâ tûâ 20-30 triïåu m3 nûúác thaãi chûáa axñt vaâ caác chêët hoáa hoåc àöåc haåi khaác vúái nöìng àöå cao (IRV, 2009).

8

vIïån tû vêën phaát trIïín

Gêìn àêy, tranh luêån xung quanh dûå aán khai thaác bö xñt trõ giaá 15 tó àö la Myä úã Têy nguyïn àaä nöí ra vaâ thu nhêån nhiïìu chuá yá cuãa dûå luêån hún bao giúâ hïët do nhûäng aãnh hûúãng tiïu cûåc tiïìm taâng cuãa dûå aán túái möi trûúâng sinh thaái, xaä höåi vaâ an ninh quöëc gia. Nhiïìu hoåc giaã vaâ caán böå cao cêëp àaä kiïën nghõ chñnh phuã taåm dûâng hoùåc àiïìu chónh kïë hoaåch àêìy tham voång naây nhùçm àaãm baão rùçng taâi nguyïn bö xñt phaãi àûúåc sûã duång möåt caách khön ngoan vaâ viïåc khai thaác gêy ñt aãnh hûúãng tiïu cûåc túái möi trûúâng, an toaân cho con ngûúâi vaâ an ninh quöëc gia. Möåt àiïìu roä raâng laâ viïåc tranh luêån xung quanh dûå aán khai thaác bö xñt àaä àûa ra möåt tñn hiïåu vïì sûå tham gia lúán hún vaâ maånh meä hún cuãa cöng luêån trong quaá trònh lêåp àõnh chñnh saách. Dûå aán khai thaác bö xñt seä vêîn laâ möåt chuã àïì quan têm trong tranh luêån xaä höåi trong caác nùm túái.

Taåi Viïåt Nam, tham nhuäng àûúåc coi laâ möåt “thaãm hoåa quöëc gia” vaâ laâ möåt cùn bïånh trêìm kha úã Viïåt Nam trong nhiïìu nùm qua. Trong thúâi gian qua, Chñnh phuã àaä chûáng toã nhûäng nöî lûåc rêët àaáng ghi nhêån trong viïåc phoâng, chöëng tham nhuäng thöng qua viïåc ra àúâi Luêåt Phoâng chöëng tham nhuäng nùm 2005, thûúâng xuyïn àûúåc nhùæc laåi taåi Àaåi höåi Àaãng lêìn thûá 10 vaâ 11, cuäng nhû ban haânh nhiïìu quy àõnh chó thõ. Sûå ra àúâi cuãa UÃy ban Phoâng chöëng tham nhuäng Quöëc gia vaâ Höåi àöìng phoâng chöëng tham nhuäng àïí tiïu tùng cûúâng phoâng vaâ chöëng tham nhuäng möåt caách hïå thöëng. Tuy nhiïn, hiïåu quaã phoâng chöëng tham nhuäng úã Viïåt Nam coân rêët thêëp thöng qua chó söë nhêån thûác tham nhuäng (CPI) gêìn nhû khöng thay àöíi thöng qua baãng dûúái àêy.

Baãng 1. chó söë nhêån thûác vïì tham nhuäng (corruption Perception Index- cPI) cuãa Viïåt Nam tûâ nùm 2000-2010 1

Nùm 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Àiïím 2.5 2.6 2.4 2.4 2.6 2.6 2.6 2.6 2.7 2.7 2.7

thûá haång 76 75 85 100 102 107 111 123 121 120 116

töíng söë caác quöëc gia 90 91 102 133 146 159 163 180 180 180 178

1 Dûä liïåu àûúåc töíng húåp tûâ töí chûác Minh baåch quöëc tïë. Nguöìn http://www.transparenccy.org

9


Thûåc tïë, tham nhuäng hiïån diïån úã hêìu hïët moåi núi trong xaä höåi, vaâ ngaânh cöng nghiïåp khai thaác cuäng khöng phaãi laâ möåt ngoaåi lïå. Tuy nhiïn, cho túái hiïån nay coá rêët ñt caác dûä liïåu àaáng tin cêåy àïí chó ra rùçng lûúång nguöìn thu àaä mêët vaâ gêy ra búãi nhûäng caác nhên, töí chûác cuå thïí naâo. Möåt vñ duå àiïín hònh laâ tònh traång buön baán than lêåu úã Quaãng Ninh trûúác kia. Khöng kïí caác loaåi khoaáng saãn khaác, ûúác tñnh chó riïng trong nùm 2007 coá khoaãng 10 triïåu têën than úã àûúåc xuêët bùçng con àûúâng tiïíu ngaånh sang Trung Quöëc, vúái giaá trõ khoaãng 4500 tó àöìng (tûúng àûúng vúái 250 triïåu àö la Myä) (Lao àöång, 2009; Tuöíi treã, 2009).

Coá rêët nhiïìu cêu hoãi àùåt ra cêìn àûúåc traã lúâi trong thúâi gian túái nhû laâ: tònh traång hiïån taåi (kinh tïë, xaä höåi vaâ möi trûúâng) cuãa ngaânh cöng nghiïåp khai thaác cuãa Viïåt Nam laâ thïë naâo? Mûác àöå minh baåch trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác?; Laâm thïë naâo àïí sûã duång vaâ quaãn lyá nguöìn quaâ tùång cuãa thiïn nhiïn naây möåt caách thöng minh?; Àêu laâ nhûäng keä húã vaâ bêët cêåp trong khuön khöí phaáp lyá hiïån haânh gêy ra tònh traång thiïëu hiïåu quaã trong quaãn lyá nguöìn taâi nguyïn khoaáng saãn?; Vaâ ngaânh cöng nghiïåp khai thaác phaãi laâm thïë naâo àïí tiïën túái sûå phaát triïín bïìn vûäng trong àoá lúåi ñch tûâ khai thaác khoaáng saãn àûúåc chia àïìu giûäa nhaâ nûúác, doanh nghiïåp vaâ ngûúâi dên?. Nhûäng cêu hoãi naây àûúåc xaác àõnh vaâ xem xeát möåt caách kyä lûúäng. Àïí traã lúâi cho caác cêu hoãi quan troång naây, möåt baãn phên tñch sêu vïì khuön khöí phaáp lyá hiïån haânh (Luêåt Khoaáng saãn vaâ caác chñnh saách liïn quan), nghiïn cûáu vïì tònh traång hiïån taåi cuãa viïåc quaãn lyá vaâ sûã duång taâi nguyïn khoaáng saãn, EITI vaâ khaã nùng thûåc thi, sûå gùæn kïët cuãa xaä höåi dên sûå cuäng nhû laâ cuãa cöng luêån trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác àaä àûúåc chó ra vaâ xem xeát.

Vúái têët caã caác lyá do nïu trïn, CODE quyïët àõnh tiïën haânh möåt chûúng trònh phaãn biïån chñnh saách vïì khoaáng saãn vaâ ngaânh cöng nghiïåp khai thaác, cuå thïí laâ phaãn biïån Luêåt Khoaáng saãn sûãa àöíi nùm 2010 vaâ vêën àïì thûåc thi EITI úã Viïåt Nam. Muåc tiïu cuãa chûúng trònh naây laâ àoáng goáp vaâ sûå phaát triïín hûúáng túái bïìn vûäng cuãa ngaânh cöng nghiïåp khai thaác bùçng caách chó ra caác vêën àïì vaâ bêët cêåp hiïån taåi trong nïìn taãng phaáp lyá vaâ trïn thûåc tïë. Sau àoá, chûúng trònh cung cêëp caác kiïën nghõ nhùçm àaãm baão rùçng taâi nguyïn thiïn nhiïn àûúåc sûã duång cho sûå phaát triïín cuãa quöëc gia.

2. Muåc tiïu cuãa chûúng trònh phaãn biïån chñnh saáchMuåc tiïu daâi haån: Nhùçm àoáng goáp nöî lûåc àïí quaãn lyá taâi nguyïn khoaáng saãn hûúáng túái sûå phaát triïín bïìn vûäng úã Viïåt Nam.Caác muåc tiïu ngùæn haån:Trong giai àoaån ngùæn haån, chûúng trònh naây nhùçm tùng cûúâng tñnh traách nhiïåm giaãi trònh, minh baåch vaâ traách nhiïåm

cao hún trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác cuãa Viïåt Nam. Chûúng trònh seä thiïët lêåp möåt nïìn taãng ban àêìu nhùçm theo àuöíi möåt dûå aán daâi hún trong àoá CODE vaâ caác cöång taác cuãa mònh seä laâm viïåc cuâng nhau nhùçm àoáng goáp vaâ sûå phaát triïín bïìn vûäng cuãa ngaânh cöng nghiïåp khai thaác. Cuå thïí laâ:

• NhùçmàûaramöåtbûáctranhtöíngthïívïìtaâinguyïnkhoaángsaãnvaângaânhkhaimoãcuãaViïåtNam• Nhùçmkhuyïënkhñchsûågùænkïëtvaâthamgiacuãaxaähöåidênsûåvaâcöångluêåntrongquaátrònhlêåpàõnhchñnhsaáchliïn

quan túái quaãn lyá taâi nguyïn khoaáng saãn;• Nhùçmtùngcûúângminhbaåchvaâtraáchnhiïåmgiaãitrònhtrongngaânhcöngnghiïåpkhaithaácvúáimuåctiïukiïënnghõ

Viïåt Nam thûåc thi EITI;

3. Caác kïët quaã mong àúåi• Xuêëtbaãnmöåtbaáocaáovïìtònhtraångquaãnlyávaâkhai

thaác taâi nguyïn khoaãng saãn cuãa Viïåt Nam, bao göìm caã khña caånh tñch cûåc vaâ tiïu cûåc;

• Töíchûácthaânhcönghöåithaãoquöëcgiavïìsûãduång,khai thaác vaâ quaãn lyá taâi nguyïn khoaáng saãn cuãa Viïåt Nam vúái sûå tham gia cuãa caác cú quan chñnh phuã, nhaâ khoa hoåc, töí chûác xaä höåi dên sûå vaâ truyïìn thöng;

• Xuêët baãn möåt baáo caáo vïì Saáng kiïën minh baåchngaânh cöng nghiïåp khai thaác, hoåc thuyïët vïì lúâi nguyïìn taâi nguyïn, caác baâi hoåc trïn thïë giúái trong quaãn lyá vaâ sûã duång taâi nguyïn khoaáng saãn;

• Gûãi möåt baãn kiïën nghõ khoa hoåc túái Quöëc höåi vaâcaác cú quan chñnh phuã liïn quan nhùçm phaãn biïån cho Luêåt Khoaáng saãn sûãa àöíi nùm 2010 (têåp trung vaâo caác vêën àïì giaãm thiïíu caác aãnh hûúãng tiïu cûåc tûâ khai thaác khoaáng saãn túái xaä höåi, möi trûúâng, vaâ vaâo vêën àïì minh baåch nguöìn thu);

• XuêëtbaãnmöåtbaáocaáonghiïncûáunïìntaãngvïìSaángkiïën minh baåch ngaânh cöng nghiïåp khai thaác- EITI vaâ Khaã nùng thûåc thi cuãa Viïåt Nam.

4. Tiïëp cêån vaâ phûúng phaápTiïëp cêånNhòn chung, chûúng trònh phaãn biïån chñnh saách naây nhùçm àoáng goáp cho sûå phaát triïín bïìn vûäng trong ngaânh cöng

nghiïåp khai thaác cuãa Viïåt Nam bùçng caách àûa ra nhûäng kiïën nghõ nhùçm giaãm thiïíu caác aãnh hûúãng tiïu cûåc túái cöång àöìng vaâ möi trûúâng, vaâ thuác àêíy minh baåch vaâ traách nhiïåm giaãi trònh, trong àoá nguöìn thu tûâ khai thaác taâi nguyïn khoaáng saãn

Hònh 1. Khung lyá thuyïët vïì quaãn lyá taâi nguyïn khoaáng saãn bïìn vûäng

10


phaãi àûúåc sûã duång cho sûå phaát triïín cuãa dên töåc. Bûúác àêìu, chûúng trònh naây yá àõnh tùng cûúâng nhêån thûác cuãa chñnh phuã, xaä höåi dên sûå vaâ cöng ty khai khoaáng vïì tònh traång hiïån taåi cuãa ngaânh cöng nghiïåp khai thaác; sûå cêìn thiïët cuãa minh baåch vaâ traách nhiïåm giaãi trònh. Chûúng trònh naây cuäng cöë gùæng giúái thiïåu vïì EITI cho caác bïn liïn quan khaác vaâ khuyïën khñch chñnh phuã cên nhùæc kyä lûúäng Saáng kiïën naây.

Möåt àiïìu àaáng ghi nhêån laâ chûúng trònh phaãn biïån naây tiïëp nöëi möåt söë caác hoaåt àöång phaãn biïån maâ CODE àaä tiïën haânh trong suöët 2 nùm qua nhùçm thiïët lêåp möåt nïìn taãng cho möåt chûúng trònh vêån àöång chñnh saách daâi hún cho ngaânh cöng nghiïåp khai thaác úã Viïåt Nam (trong thúâi gian 3-5 nùm túái).

Mö hònh thay àöíiÀiïìu kiïån tiïn quyïët àïí phoâng chöëng sûå xaãy ra cuãa “lúâi nguyïìn taâi nguyïn” cuäng nhû giaãm thiïíu nhûäng aãnh hûúãng tiïu

cûåc cuãa lúâi nguyïìn taâi nguyïn nhû tham nhuäng vaâ thêët thoaát nguöìn thu laâ tùng cûúâng minh baåch vaâ traách nhiïåm giaãi trònh trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác. Àïí laâm àûúåc àiïìu naây vaâ dûåa theo caác nguyïn tùæc cuãa EITI, xaä höåi dên sûå àoáng möåt vai troâ chñnh yïëu trong giaám saát vaâ àaánh giaá giûäa lûúång tiïìn maâ chñnh phuã nhêån àûúåc vaâ lûúång tiïìn maâ cöng ty chi traã cho chñnh phuã liïn quan túái nguöìn thu tûâ hoaåt àöång khai thaác khoaáng saãn.

Sûå tham gia cuãa xaä höåi dên sûå trong kiïím tra vaâ giaám saát caã quaá trònh chi traã seä giuáp chñnh phuã vaâ cöng ty khai thaác tùng cûúâng khaã nùng giaãi trònh vaâ quaãn trõ cuãa mònh.

Caác tiïëp cêån mang tñnh tham gia vaâ linh hoaåt seä àûúåc sûã duång àïí liïn kïët têët caã caác bïn liïn quan bao göìm cú quan chñnh phuã, caác cöng ty khai thaác vaâ caác töí chûác xaä höåi dên sûå àûúåc trònh baây trong hònh 1 dûúái àêy.

Àöëi taác vaâ húåp taácNhùçm àaåt àûúåc caác muåc tiïu nïn trïn, CODE cuâng vúái caác àöëi taác cuãa mònh bao göìm Trung têm con ngûúâi vaâ Thiïn

nhiïn (Pan Nature), Phoâng Thûúng maåi vaâ Cöng nghiïåp Viïåt Nam (VCCI), Hiïåp höåi caác höåi Khoa hoåc vaâ Kyä thuêåt Viïåt Nam (VUSTA), Höåi Àõa chêët Viïåt Nam, Àaåi sûá quaán Na-uy vaâ Àaåi sûá quaán Thuåy àiïín seä nêng cao nhêån thûác cho caác bïn liïn quan quan troång thöng qua viïåc töí chûác caác sûå kiïån nhû höåi thaão, thaão luêån baân troân,vv. Àïí phöí biïën thöng tin túái cöng chuáng, CODE seä húåp taác chùåt cheä vúái giúái truyïìn thöng bao göìm Taåp chñ Àêìu tû nûúác ngoaâi, Viïåt Nam Net, Tuöíi treã, Àaâi truyïìn hònh Viïåt Nam, Àaâi tiïëng noái Viïåt Nam, vv.

Bïn caånh caác àöëi taác trong nûúác, CODE cuäng húåp taác chùåt cheä vúái möåt söë töí chûác quöëc tïë nhû IESR (Institute for Essential Services Reform) (Indonisia), Viïån Minh baåch nguöìn thu (Revenue Watch Institute) (USA), Chiïën dõch Cöng böë caác khoaãn chi traã (Publish Watch You Pay) vaâ Ban EITI quöëc tïë nhùçm àêíy maånh sûå cêìn thiïët cuãa minh baåch vaâ traách nhiïåm giaãi trònh trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác thöng qua giúái thiïåu viïåc thûåc thi EITI úã Viïåt Nam vaâ úã caác nûúác ASEAN.

Phûúng phaáp Àïí àaåt àûúåc muåc tiïu söë 1 vaâ 2, möåt söë phûúng phaáp àûúåc sûã duång nhû sau:• Raâsoaátvùnbaãn:raâsoaátkhuönkhöíphaáplyáhiïånhaânhvïìtaâinguyïnkhoaángsaãn;tònhtraånghiïåntaåicuãaviïåcquaãnlyá vaâ sûã duång khoaáng saãn;• Nghiïncûáuthûåcàõa:tiïënhaânhkhaãosaáttaåi3àiïímmoãbaogöìm:khaithaácthanúãQuaãngNinh,titanúãcaáctónhvenbiïín miïìn Trung (Haâ Tônh, Bònh Thuêån, Bònh Àõnh, Thûâa Thiïn Huïë vaâ Quaãng Nam) vaâ khai thaác bö xñt úã Têy Nguyïn (Lêm Àöìng vaâ Àùk Nöng);• Tûvêënchuyïngia:möåtsöëchuyïngiatûâcaáccúquankhoahoåcàûúåcmúâiàïíàoánggoápchobaáocaáo.

Àïí àaåt àûúåc muåc tiïu söë 3, caác phûúng phaáp sau àûúåc sûã duång:• Raâsoaátvùnbaãn:raâsoaátkhuönkhöíphaáplyávaâcaácquyàõnhliïnquantúáinguöìnthu-chitrongkhaithaáckhoaángsaãnbao göìm caã dêìu, khñ; caác quy àõnh vïì minh baåch vaâ traách nhiïåm giaãi trònh;• Phoãngvêën:- Tiïën haânh phoãng vêën sêu àaåi diïån cuãa 21 cöng ty vaâ cú quan chñnh phuã úã 5 tónh bao göìm: Haâ Nöåi, Quaãng Ninh, Bònh Àõnh, Baâ Rõa-Vuäng Taâu vaâ thaânh phöë Höì Chñ Minh nhùçm thu nhêån yá kiïën cuãa hoå vïì thûåc thi EITI úã Viïåt Nam vaâ quaãn lyá nguöìn thu trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác;- Gûãi baãn cêu hoãi túái 17 cöng ty khai moã àïí thu thêåp thöng tin chi tiïët vïì caác khoaãn chi traã, yá kiïën cuãa hoå vïì thûåc thi EITI;• Thamvêëncaácbïnliïnquan:bùçngcaáchtöíchûáchöåithaãotûvêënbaântroân;• Thamvêënchuyïngia:caãchuyïngiaquöëctïëvaâtrongnûúácàûúåcmúâiàïíàoánggoápyákiïënchoàïìcûúngvaâbaáocaáo.

5. Kïët quaã nghiïn cûáu5.1 - Tiïën haânh nghiïn cûáu nhùçm àûa ra möåt bûác tranh töíng thïí vïì taâi nguyïn khoaáng saãn vaâ ngaânh cöng nghiïåp khai thaác cuãa Viïåt Nam

Nghiïn cûáu vïì ngaânh cöng nghiïåp khai moã úã Viïåt Nam àaä àûúåc tiïën haânh tûâ nùm 2009 vaâ kïët thuác vaâ thaáng 5/2010 bao göìm töíng quan vïì taâi nguyïn khoaáng saãn úã Viïåt Nam, ngaânh khai moã, khuön khöí phaáp lyá vaâ kinh nghiïåm thïë giúái trong quaãn lyá vaâ sûã duång taâi nguyïn khoaáng saãn. Phêìn dûúái àêy àûúåc trñch tûâ nghiïn cûáu bao göìm caác phaát hiïån vaâ caác kiïën nghõ.

11


a) Töíng quan vïì taâi nguyïn khoaáng saãnViïåt Nam coá coá nguöìn taâi nguyïn khoaáng saãn rêët àa daång vúái hún 60 loaåi khoaáng saãn, phên böë úã trïn 5000 àiïím moã.

Trong àoá, möåt söë khoaáng saãn coá trûä lûúång hoùåc tiïìm nùng lúán úã cêëp àöå thïë giúái vaâ trong khu vûåc nhû bö xñt (5,5 tó têën), than (trïn 210 tó têën) vaâ titan (500 triïåu têën) (Quyïët àõnh 167/2007/ QÀ-TTg, 2009; VISTA, 2006; MOI, 1999; MONRE, 2009). Tuy nhiïn, vúái trûä lûúång xaác àõnh hiïån coá, taâi nguyïn khoaáng saãn noái chung àûúåc cho rùçng khaá haån chïë. Hêìu hïët caác àiïím moã àïìu úã daång phên taán vúái trûä lûúång thêëp vaâ úã àiïìu kiïån khai thaác khoá khùn. Möåt söë loaåi khoaáng saãn coá giaá trõ cao nhû vaâng, baåc vaâ niken thò coá trûä lûúång thêëp. Möåt söë loaåi khoaáng saãn àûúåc khai thaác trong thúâi gian daâi nhû dêìu khñ vaâ than àaá seä súám khöng àaáp ûáng àûúåc nhu cêìu tiïu thuå trong nûúác. Möåt söë loaåi khoaáng saãn coá trûä lûúång lúán nhû titan vaâ bö xñt thò rêët phöí biïën trïn thïë giúái, do vêåy maâ nhu cêìu caác khoaáng saãn naây khöng cao. Do vêåy, Viïåt Nam nïn taái àõnh hûúáng chiïën lûúåc phaát triïín khoaáng saãn cuãa mònh àïí taâi nguyïn khoaáng saãn àûúåc quaãn lyá vaâ phaát triïín möåt caách bïìn vûäng. Lúåi ñch tûâ taâi nguyïn khoaáng saãn phaãi àûúåc töëi àa hoáa vaâ nguöìn thu tûâ ngaânh cöng nghiïåp khai thaác khoaáng saãn phaãi àûúåc sûã duång möåt caách khön quan phuåc vuå cho sûå phaát triïín cuãa quöëc gia.

Trûúác nùm 1990, tham gia hoaåt àöång thùm doâ, khai thaác, chïë biïën khoaáng saãn chuã yïëu laâ do doanh nghiïåp nhaâ nûúác hoùåc töí chûác kinh tïë têåp thïí thûåc hiïån. Sau khi Luêåt Khoaáng saãn àûúåc ban haânh àaä coá nhiïìu thaânh phêìn kinh tïë tham gia thùm doâ, khai thaác, chïë biïën khoaáng saãn. Söë lûúång cöng ty khai thaác khoaáng saãn tùng nhanh vúái mûác tùng trûúãng trung bònh trïn 21,7%/nùm. Söë lûúång caác cöng ty chó laâ 427 vaâo nùm 2000, nhûng àaä tùng 4 lêìn vaâo nùm 2008 (Baãng 2). Trong giai àoaån 1988-2008, söë lûúång caác dûå aán coá vöën àêìu tû nûúác ngoaâi laâ 126 vúái söë vöën àùng kyá lïn túái 10,584 tó àö la Myä.

Caác cöng ty khai thaác taåi Viïåt nam bao göìm ba thaânh phêìn chñnh bao göìm Nhaâ nûúác, doanh nghiïåp tû nhên vaâ doanh nghiïåp coá vöën àêìu tû nûúác ngoaâi. Caác thaânh phêìn khöng nhûäng khaác nhau vïì cêëu truác kinh doanh, maâ coân vïì loaåi khoaáng saãn khai thaác. Möåt söë khoaáng saãn quan troång nhû than, sùæt, vaâ vaâng, àïí öín àõnh nïìn kinh tïë nïn nhûäng khoaáng saãn naây thûúâng àûúåc giao cho caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác, trong khi àoá nhûäng khoaáng saãn ñt quan troång hún thò àûúåc giao múã cho caã doanh nghiïåp tû nhên vaâ doanh nghiïåp àêìu tû nûúác ngoaâi.

• Nhoámdoanhnghiïåpnhaânûúác:nhoámnaâycoáthïíchiathaânh2daångdûåavaâophaåmvidoanhnghiïåp:quöëcgiavaâàõa phûúng. Hêìu hïët caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác àõa phûúng coá phaåm vi nhoã vúái àêìu tû vöën thêëp vaâ thûúâng xuyïn chïë biïën nguyïn liïåu thö, ngûúåc laåi caác doanh nghiïåp quy mö quöëc gia khai thaác àa daång khoaáng saãn vúái àêìu tû vöën cao. Thuöåc nhoám naây coá caác doanh nghiïåp lúán cuãa Nhaâ nûúác nhû: Têåp àoaân hoaá chêët quöëc gia Viïåt Nam (Vinachem), Töíng cöng ty cöng nghiïåp xi mùng Viïåt Nam (Vinacem), Têåp àoaân Dêìu khñ Viïåt Nam (PVN); Têåp àoaân Cöng nghiïåp Than- Khoaáng saãn Viïåt Nam (Vinacomin) saãn xuêët khoaãng 43 tyã têën than möîi nùm vaâ töíng doanh söë baán haânh nùm trung bònh laâ 57,000 2 tyã àöìng (2.98tyãàölaMyä)(XaäLuêån,2009).

• NhoámdoanhnghiïåptûnhênNhoám naây göìm caác cöng ty hûäu haån vaâ cöng ty liïn doanh hoaåt àöång chuã yïëu trong lônh vûåc khai thaác vaâ chïë biïën

nguyïn vêåt liïåu xêy dûång, vaâ têån thu khoaáng saãn kim loaåi quy mö nhoã. Nhoám naây coá söë lûúång lúán nhûng phêìn lúán quy mö, nùng lûåc cöng nghïå, thiïët bõ, vöën coân haån chïë. Thúâi gian gêìn àêy möåt vaâi cöng ty àaä saáp nhêåp coá khaã nùng thùm doâ, khai thaác moã quy mö trung bònh.

• NhoámdoanhnghiïåpcoávöënàêìutûnûúácngoaâiNhoám naây hoaåt àöång chuã yïëu dûåa vaâo khai thaác vaâ chïë biïën khoaáng saãn cho caác cöng ty cöng nghiïåp xi mùng nhû Nghi

Sún, Chinfon, vaâ LaskVietnam, trong khai thaác àaá khöëi cho caác cöng ty nhû Latina An Giang, Yabashi, vaâ Carbinate Canxi YBB J, vaâ trong thùm doâ, khai thaác moã quy mö vûâa.

• Nhoámkinhtïëtêåpthïí,caánhên,höågiaàònh(höåkinhdoanh)Nhoám àún võ kinh tïë têåp thïí (húåp taác xaä, töí húåp taác), höå kinh doanh thûúâng tham gia khai thaác, chïë biïën khoaáng saãn

laâm vêåt liïåu xêy dûång thöng thûúâng nhû àaá, caát, seát gaåch ngoái... vúái quy mö nhoã hoùåc rêët nhoã chuã yïëu àïí cung cêëp nhu cêìu nguyïn liïåu khoaáng saãn trïn àõa baân àõa phûúng.

Baãng 2. Söë lûúång caác cöng ty trong ngaânh cNKT tûâ nùm 2000 - 2008

TTT Stt Danh muåc 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

1 than cûáng, than buân vaâ than non 38 46 52 58 72 73 89 103

2 Dêìu thö vaâ khñ tûå nhiïn 2 2 2 6 6 9 11 15

3 Khoaáng saãn kim loaåi 25 51 64 85 87 99 145 187

4 Àaá xêy dûång vaâ caác loaåi khoaáng saãn khaác 362 780 911 1,044 1,112 1,188 1447 1879

Töíng 427 879 1,029 1,193 1,277 1,369 1,692 2,184

nguöìn: töíng cuåc thöëng Kï, 2009

2 1 USD tûúng àûúng 19,100 VNÀ (tyã giaá thaáng 1/2010)

12


Trïn thûåc tïë, sûå töìn taåi cuãa cú chïë àöåc quyïìn trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác laâ roä raâng trong àoá hêìu hïët caác moã lúán vaâ quan troång hiïån nay àïìu àûúåc quaãn lyá vaâ khai thaác búãi caác doanh nghiïåp quöëc doanh. Vñ duå hêìu hïët caác moã than hiïån nay àïìu àûúåc quaãn lyá búãi Têåp àoaân Than-Khoaáng saãn Viïåt Nam, àún võ saãn xuêët khoaãng 95% saãn lûúång than cuãa caã nûúác. Trong ngaânh dêìu khñ, Têåp àoaân Dêìu khñ Viïåt Nam (PVN) àûúåc chó àõnh laâm àaåi diïån cuãa chñnh phuã quaãn lyá taâi nguyïn dêìu khñ trong caã nûúác. Do vêåy, sûå tham gia cuãa caác doanh nghiïåp coá vöën àêìu tû nûúác ngoaâi trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác coân khaá haån chïë. Caác doanh nghiïåp ngoaâi quöëc doanh tham gia khai thaác, chïë biïën khoaáng saãn quy mö nhoã vaâ trung bònh. Loaåi hònh doanh nghiïåp naây gùåp nhiïìu khoá khùn caã vïì nguöìn nhên lûåc vaâ vöën; thûúâng sûã duång cöng nghïå sú chïë, laåc hêåu nïn hïå söë thu höìi khoaáng saãn thêëp dêîn àïën laäng phñ taâi nguyïn. Tònh traång “dïî laâm - khoá boã” khai thaác khöng theo quy hoaåch, khöng theo thiïët kïë mùåc duâ àaä coá xu hûúáng giaãm nhûng vêîn coân khaá phöí biïën. Tûâ nhûäng hïå quaã cuãa tònh traång àöåc quyïìn cao trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác vaâ sûå chöìng cheáo chûác nùng, möåt söë doanh nghiïåp quöëc doanh lúán nhû Vinacomin vaâ PVN àöi khi hoaåt àöång vúái tû caách nhû laâ cú quan quaãn lyá nhaâ nûúác. Vñ duå, PVN coá thïí cho ra àúâi möåt söë vùn baãn coá tñnh phaáp lyá trong ngaânh cöng nghiïåp dêìu khñ hoùåc tham gia maånh meä trong viïåc xêy dûång chiïën lûúåc vaâ chñnh saách phaát triïín dêìu khñ. Do vêåy, tñnh caånh tranh giûäa caác thûåc thïí doanh nghiïåp laâ khöng cöng bùçng nhùçm àaãm baão möåt möi trûúâng àêìu tû coá tñnh caånh tranh cao vaâ minh baåch trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác.

Vai troâ cuãa ngaânh cöng nghiïåp khai thaác luön coá möåt võ thïë quan troång trong nïìn nïn tïë quöëc dên vúái àoáng goáp khoaãng 9.6-10.6% töíng GDP kïí tûâ nùm 2000. Trong nùm 2009, xuêët khêíu tûâ dêìu thö àaåt 8,5 tó USD chiïëm 25% töíng ngên saách quöëc gia. Àoáng goáp cuãa ngaânh cöng nghiïåp khai thaác túái GDP tiïëp tuåc tùng do viïåc múã röång khai thaác khoaáng saãn. Hún nûäa, ngaânh khai moã àoáng taåo ra nhiïìu cöng ùn viïåc laâm vúái 431.200 lao àöång tham gia, chiïëm 0,96% lûåc lûúång lao àöång cuãa caã nûúác (GSO, 2008). Ngaânh cöng nghiïåp khai thaác cuãa Viïåt Nam àang tiïëp tuåc múã röång hoaåt àöång khöng chó trong nûúác maâ coân úã nûúác ngoaâi nhû Campuchia, Laâo, Liïn bang Nga vaâ Venezuela, àùåc biïåt laâ trong lônh vûåc khai thaác dêìu moã vaâ bö xñt. Vñ duå, nùm 2009, chñnh phuã Viïåt Nam àaä kyá biïn baãn ghi nhúá vúái chñnh phuã Campuchia möåt húåp àöìng trõ giaá 6 tó USD àïí àêìu tû nhiïìu dûå aán, trong àoá coá dûå aán khai thaác bö xñt úã Mondulkiri trõ giaá 2 tó USD (Quöëc höåi Viïåt Nam, 2009). Thûåc tïë laâ, töíng àêìu tû cuãa ngaânh khai khoaáng chiïëm tyã troång khaá cao so vúái caác ngaânh kinh tïë khaác. Tuy nhiïn, hiïåu quaã àoáng goáp vaâo GDP vaâ taåo cöng ùn viïåc laâm chûa tûúng xûáng vúái vöën àêìu tû. Cuå thïí laâ, töíng vöën àêìu tû cho ngaânh khai thaác àûáng thûá 6/18 vaâ thûá 5/18 so vúái caác ngaânh kinh tïë khaác trong nùm 2000 vaâ 2008. Tuy nhiïn, hiïåu quaã àoáng goáp vaâo tùng trûúãng GDP chó àûáng thûá 6/18 vaâ thûá 8/18 so vúái caác ngaânh khaác trong cuâng thúâi àiïím. Hiïåu quaã àoáng goáp vaâo taåo cöng ùn viïåc laâm cuãa ngaânh khai thaác chó àûáng thûá 11/18 so vúái caác ngaânh kinh tïë khaác trong giai àoaån tûâ 2000-2008 (CODE, 2010).

Cho túái thúâi àiïím hiïån taåi, ngaânh cöng nghiïåp khai moã àaä khöng àûúåc quaãn lyá vaâ phaát triïín töët vaâ àaä böåc löå nhiïìu vêën àïì vaâ bêët cêåp dêîn túái caác aãnh hûúãng tiïu cûåc túái möi trûúâng vaâ xaä höåi. Lyá giaãi cho nhûäng vêën àïì naây, àoá laâ Viïåt Nam vêîn têåp trung cao àöå vaâo phaát triïín kinh tïë, cuå thïí laâ tùng trûúãng GDP nhùçm àaáp ûáng nhu cêìu hiïån taåi. Thïm vaâo àoá, viïåc quaãn yïëu keám lyá taâi nguyïn khoaáng saãn do thiïëu cú chïë giaám saát tûâ caác cú quan quaãn lyá nhaâ nûúác vaâ ngûúâi dên. Sûå tham gia cuãa ngûúâi dên, àùåc biïåt laâ cöång àöìng àõa phûúng, trong khêu kiïím tra, àaánh giaá vaâ lêåp àõnh chñnh saách coân yïëu. Hêåu quaã laâ tònh traång buön baán lêåu taâi nguyïn khoaáng saãn diïîn ra úã caác àõa phûúng trong nhiïìu nùm daâi. Tònh traång tröën thuïë, cú chïë “xin-cho”3 trong quaá trònh cêëp pheáp diïîn ra phöí biïën. Do vêåy, quöëc gia khöng chó mêët caác nguöìn thu lúán, maâ coân mêët ài nguöìn taâi nguyïn quyá baáu cho phaát triïín kinh tïë trong tûúng lai khi maâ nguöìn taâi nguyïn naây caån kiïåt trong khi nhu cêìu vïì khoaáng saãn cho phaát triïín kinh tïë vêîn cao.

b) Àõnh võ ngaânh khai thaác khoaáng saãn trong thúâi gian túái Taâi nguyïn khoaáng saãn phêìn lúán laâ khöng taái taåo, vò vêåy coá thïí coi nhû laâ taâi saãn hay vöën dûå trûä cuãa quöëc gia, viïåc khai

thaác sûã duång nguöìn dûå trûä naây laâ chi tiïu vaâo vöën. Vò thïë, cêìn coá caác phûúng aán sûã duång húåp lyá àïí àaãm baão nguöìn vöën thiïn nhiïn khöng bõ thêët thoaát, laäng phñ vaâ keám hiïåu quaã.

Kïët quaã àaánh giaá chung cho thêëy taâi nguyïn khoaáng saãn cuãa Viïåt Nam àa daång vïì chuãng loaåi nhûng tiïìm nùng haån chïë. Phêìn lúán khoaáng saãn cuãa Viïåt Nam phên böë manh muán, nhoã leã vaâ gùåp khoá khùn trong khai thaác. Caác loaåi khoaáng saãn coá giaá trõ, àûúåc thõ trûúâng thïë giúái ûa chuöång thò Viïåt Nam khöng coá nhiïìu (nhû vaâng, baåc…) hoùåc àaä khai thaác gêìn nhû caån kiïåt (nhû dêìu moã, than). Nhûäng loaåi khoaáng saãn chuáng ta coá nhiïìu (nhû bauxite, ilminite, àêët hiïëm…) möåt mùåt chûa àûúåc àaánh giaá möåt caách àêìy àuã, mùåt khaác caác loaåi khoaáng saãn naây trïn thïë giúái cuäng coá nhiïìu, nhu cêìu tiïu thuå hiïån taåi khöng cao, coân coá thïí sûã duång haâng trùm nùm túái.

Trong thúâi gian túái viïåc khai thaác, quaãn lyá taâi nguyïn khoaáng saãn cêìn chuyïín biïën tûâ hoaåt àöång theo chiïìu röång sang phaát triïín chiïìu sêu. Tùng cûúâng têåp trung cho khoa hoåc vaâ cöng nghïå chïë biïën sêu àïí àaãm baão taåo giaá trõ gia tùng cho caác saãn phêím khai thaác vaâ chïë biïën tûâ khoaáng saãn, phuåc vuå chuã yïëu cho nhu cêìu trong nûúác. Nïëu phaát triïín dûåa vaâo taâi nguyïn vaâ kyâ voång quaá nhiïìu vaâo nguöìn khoaáng saãn hiïån coá, Viïåt Nam coá thïí seä rúi vaâo “bêîy taâi nguyïn”4 maâ rêët nhiïìu quöëc gia gi-aâu taâi nguyïn trïn thïë giúái àaä mùæc phaãi.

3 Cú chïë “xin-cho” nghôa laâ hïå thöëng thïí chïë chung núi caác cöng ty thûúâng coá àûúåc giêëy pheáp khai thaác moã dûåa trïn möëi quan hïå nhiïìu hún laâ nùng lûåc taâi chñnh vaâ cöng nghïå.

4 Bêîy taâi nguyïn àûúåc goåi búãi caác hoåc giaã tranh luêån rùçng nhûäng nûúác giaâu taâi nguyïn thûúâng gùåp phaãi mûác àöå ngheâo àoái, tham nhuäng vaâ mêu thuêîn xaä höåi cao hún caác nûúác ngheâo taâi nguyïn.

13


c) Quaãn lyá Nhaâ nûúác àöëi vúái hoaåt àöång khai thaác khoaáng saãn Hiïånnaychûácnùngquaãnlyánhaânûúácàûúåcgiaocho3àêìumöëilaâBöåTN&MT,BöåCöngThûúngvaâBöåXêydûång.Viïåc

phên nhiïåm vuå nhû vêåy chûa àaåt muåc tiïu caãi caách haânh chñnh vaâ dïî gêy ra tònh traång thiïëu traách nhiïåm àöëi giûäa caác cú quan naây. Theo Dûå thaão Luêåt khoaáng saãn, vïì nguyïn tùæc giao cho Böå TN&MT chõu traách nhiïåm quaãn lyá nhaâ nûúác vïì khoaáng saãn trïn phaåm vi caã nûúác laâ húåp lyá. Tuy nhiïn, àïí quaãn lyá coá hiïåu quaã cêìn laâm roä traách nhiïåm nhû sau:

• BöåTN&MTquaãnlyátaâinguyïnkhoaángsaãntrïnphaåmvicaãnûúác,chõutraáchnhiïåmvïìàiïìutraàõachêët,khaãosaátthùm doâ tiïìm nùng trûä lûúång khoaáng saãn töíng thïí àïí àûa vaâo quaãn lyá; chõu traách nhiïåm phên àõnh caác vuâng dûå trûä quöëc gia (àïí dûå trûä, vuâng cêëm khai thaác) vaâ caác moã, caác vuâng àûúåc àûa vaâo khai thaác vaâ baân giao trûä lûúång caác moã àûúåc khai thaác cho Böå Cöng thûúng quaãn lyá cêëp pheáp khai thaác theo hònh thûác àêëu thêìu (hoùåc chó àõnh thêìu àöëi vúái loaåi khoaáng saãn chiïën lûúåc) theo quy hoaåch, kïë hoaåch khai thaác úã caác vuâng, vaâ nhu cêìu nguyïn nhiïn liïåu cuãa nïìn kinh tïë.

• ÀöëivúáiUBNDcêëptónh,nïëuxeáttheotònhhònhquaãnlyáhoaåtàöångkhoaángsaãnthúâigianquathòviïåctaåmthúâihaånchïë phên quyïìn cho caác cêëp laâ húåp lyá do trònh àöå quaãn lyá úã caác àõa phûúng hiïån nay coân yïëu vaâ tû tûúãng nhiïåm kyâ, hoaân thaânh kïë hoaåch. Tuy nhiïn xeát vïì lêu daâi, UBND cêëp tónh chõu traách nhiïåm quaãn lyá nhaâ nûúác vïì laänh thöí vaâ laâ àaåi diïån quyïìn súã hûäu taâi nguyïn cuãa nhên dên thò hoå cêìn coá quyïìn quyïët àõnh àöëi vúái viïåc sûã duång taâi nguyïn trïn àõa baân. Vò vêåy cêìn coá löå trònh àiïìu chónh phaáp luêåt vaâ nêng cao nùng lûåc quaãn lyá cho àõa phûúng àïí coá thïí tûâng bûúác thûåc hiïån phên quyïìn cêëp pheáp vaâ quaãn lyá hoaåt àöång khoaáng saãn cho àõa phûúng.

d) Cöng taác àiïìu tra, thùm doâ khoaáng saãn Mùåc duâ àaä coá cöë gùæng trong àêìu tû khaão saát àõa chêët vaâ thùm doâ caác àiïím moã nhûng thûåc tïë cho thêëy cöng taác àiïìu tra

thùm doâ chûa ài trûúác möåt bûúác theo yïu cêìu kinh tïë xaä höåi. Kïët quaã àiïìu tra thùm doâ möåt söë trûúâng húåp àöå tin cêåy coân thêëp, cú súã dûä liïåu chûa àûúåc cêåp nhêåt vaâ hïå thöëng hoaá… Cöng taác thùm doâ chi tiïët khoaáng saãn úã Viïåt Nam àang phoá thaác, khoaán trùæng cho caác doanh nghiïåp khai thaác khoaáng saãn. Vò thïë cú quan quaãn lyá nhaâ nûúác vïì taâi nguyïn khöng biïët chñnh xaác trûä lûúång moã cuäng nhû haâng nùm doanh nghiïåp lêëy tûâ loâng àêët bao nhiïu khoaáng saãn vaâ Nhaâ nûúác chó thu thuïë dûåa trïn söë liïåu baáo caáo cuãa doanh nghiïåp dêîn àïën thêët thoaát taâi nguyïn vaâ nguöìn thu ngên saách laâ rêët cao.

Àïí àaãm baão hiïåu quaã, nhaâ nûúác cêìn thuác àêíy àiïìu tra thùm doâ tyã myã khoaáng saãn àïí xaác àõnh cuå thïí taâi nguyïn khoaáng saãn Quöëc gia coá nhûäng gò vaâ àïën àêu. Nhaâ nûúác cêìn àêìu tû ngên saách àïí thûåc hiïån hoaåt àöång naây vaâ coi àêy nhû laâ khoaãn àêìu tû ban àêìu àïí sau àoá thu laåi thöng qua àêëu thêìu moã, tñnh vaâo giaá moã.

e) Cöng taác lêåp quy hoaåch, chiïën lûúåc Phêìn lúán caác quy hoaåch, chiïën lûúåc vïì khoaáng saãn chó àûúåc xêy dûång, phï duyïåt tûâ 2006 – 2008. Viïåc lêåp quy hoaåch triïín

khai chêåm, thiïëu caác cú súã dûä liïåu vûäng chùæc vïì trûä lûúång, thõ trûúâng vaâ khöng phuâ húåp vúái nhû cêìu thûåc tïë nïn nhiïìu quy hoaåch múái ban haânh nhûng àaä bêët cêåp ngay vúái thûåc tïë, phaãi àiïìu chónh böí sung nhû than, bö xñt, titan… ÚÃ tónh Bònh Àõnh, söë lûúång quùång Titan khai thaác nùm 2009 laâ 930.000 têën, cao gêëp hún 15 lêìn söë lûúång àaä àûúåc phï duyïåt taåi Quy hoaåch theo Quyïët àõnh 104/2007/QÀ-TTg cuãa Thuã tûúáng chñnh phuã.

Trïn cú súã quy àõnh cuãa Luêåt khoaáng saãn vaâ Luêåt dêìu khñ, cêìn xêy dûång chñnh saách quöëc gia hoùåc chiïën lûúåc quöëc gia vïì

14


quaãn lyá sûã duång taâi nguyïn khoaáng saãn laâm cú súã cho viïåc xêy dûång chiïën lûúåc, quy hoaåch quaãn lyá àöëi vúái tûâng loaåi khoaáng saãn möåt caách húåp lyá, coá hiïåu quaã phuâ húåp vúái tûâng thúâi kyâ. Nhaâ nûúác cêìn àiïìu chónh tùng kinh phñ cho cöng taác nghiïn cûáu, lêåp chiïën lûúåc, quy hoaåch, kïë hoaåch àïí àaåt àûúåc chêët lûúång cao vaâ saát vúái thûåc tïë.

f) Cöng taác cêëp pheáp hoaåt àöång khoaáng saãn Viïåc phên cêëp quaãn lyá khoaáng saãn úã Luêåt khoaáng saãn sûãa àöíi, böí sung nùm 2005 àaä taåo keä húã cho viïåc cêëp giêëy pheáp

khai thaác khoaáng saãn traân lan taåi caác àõa phûúng coá khoaáng saãn. Söë liïåu thöëng kï cho thêëy trong voâng 12 nùm (1996 – 2008), Böå Cöng nghiïåp vaâ Böå TN&MT cêëp 928 giêëy pheáp hoaåt àöång khoaáng saãn. Trong khi àoá chó trong voâng 3 nùm, tûâ thaáng 10/2005 àïën thaáng 8/2008, UBND caác tónh, thaânh phöë àaä cêëp 3.495 giêëy pheáp khai thaác. Tònh traång cêëp pheáp hoaåt àöång khöng theo quy hoaåch, cêëp pheáp traân lan chia nhoã àïí cêëp vêîn diïîn ra úã nhiïìu núi, coá trûúâng húåp cêëp pheáp cho caã caác töí chûác caá nhên khöng àuã nùng lûåc theo quy àõnh hay khai thaác chûa coá höì sú thiïët kïë moã…

Trong thúâi gian túái cêìn taåm thúâi haån chïë viïåc phên quyïìn cêëp pheáp cho caác àõa phûúng àïí cuãng cöë luêåt phaáp, giaãm thiïíu cú chïë “xin – cho” vaâ cêëp pheáp traân lan trong hoaåt àöång khoaáng saãn.

g) Cöng taác khai thaác vaâ chïë biïën khoaáng saãn Thûåc traång khai thaác chïë biïën trong ngaânh khai khoaáng trong thúâi gian qua coân nhiïìu bêët cêåp, haån chïë. Nhiïìu loaåi cöng nghïå

àûúåc àûa vaâo sûã duång laâ cöng nghïå laåc hêåu, khöng phuâ húåp vúái loaåi khoaáng saãn khai thaác dêîn àïën laäng phñ taâi nguyïn, mûác àöå thu höìi thêëp, khöng thu höìi àûúåc caác húåp phêìn coá ñch ài keâm vaâ taác àöång xêëu àïën möi trûúâng sinh thaái vaâ àúâi söëng xaä höåi cuãa ngûúâi dên trong vuâng khai thaác khoaáng saãn. Möåt söë àiïìu tra nghiïn cûáu cho thêëy töín thêët trong khai thaác than hêìm loâ laâ 40%-60%; khai thaác apatit 26% - 43%; quùång kim loaåi 15%-30%; vêåt liïåu xêy dûång 15%-20%; vaâ dêìu khñ laâ 50%-60%.

Nhaâ nûúác àaä coá chuã trûúng khuyïën khñch vaâ taåo àiïìu kiïån cho caác doanh nghiïåp chïë biïën sêu taâi nguyïn khoaáng saãn. Tuy nhiïn, khaái niïåm chïë biïën sêu chûa roä raâng vò thïë trïn thûåc tïë coá rêët ñt doanh nghiïåp thûåc sûå àêìu tû cöng nghïå àïí thûåc hiïån. Vò thïë, caác saãn phêím sau khai thaác, chïë biïën coân ngheâo naân, phêìn lúán daång thö, chêët lûúång thêëp, coá giaá trõ thûúng maåi khöng cao vaâ chuã yïëu àïí xuêët khêíu nhû dêìu thö (xuêët gêìn 100% - trûúác thúâi àiïím coá nhaâ maáy loåc dêìu Dung Quêët), than (hún 50%) vaâ xuêët phêìn lúán caác loaåi quùång. Trong khi àoá nïëu saãn xuêët àûúåc xó titan (tûâ ilmenit) thò giaá trõ saãn phêím tùng khoaãng 2,5 lêìn so vúái saãn xuêët Ilmenite nhû hiïån taåi; saãn xuêët àûúåc Pigment thò giaá trõ saãn phêím tùng khoaãng 10 lêìn vaâ nïëu saãn xuêët àûúåc titan kim loaåi thò giaá trõ saãn phêím tùng àûúåc khoaãng gêìn 80 lêìn.

Àïí giaãi quyïët vêën àïì naây Nhaâ nûúác cêìn coá chñnh saách tùng cûúâng àêìu tû chïë biïën sêu. Phaãi quy àõnh cuå thïí cöng nghïå chïë biïën sêu cho tûâng loaåi khoaáng saãn cuå thïí (àùåc biïåt àöëi vúái caác loaåi khoaáng saãn quyá hiïëm); àïí tûâ àoá buöåc caác ngaânh, caác cú súã saãn xuêët trong nûúác sûã duång nguyïn liïåu khoaáng saãn tiïët kiïåm vaâ àaåt hiïåu quaã cao nhêët. Àaä àïën luác cêìn coá quy àõnh cêëm xuêët khêíu thö vaâ tinh quùång nhû hiïån nay. Khöng duâng tûâ “haån chïë” nhû quy àõnh hiïån haânh, búãi leä haån chïë cuäng coá nghôa laâ cho pheáp. Bïn caånh àoá cêìn nghiïn cûáu xêy dûång caác trung têm dûå trûä khoaáng saãn. Khi chûa coá caác nhaâ maáy chïë biïën sêu vaâ phaãi khai thaác têån thu àïí thûåc hiïån caác dûå aán khaác theo quy hoaåch (xêy dûång khu kinh tïë, khu cöng nghiïåp…) cêìn khuyïën khñch xêy dûång caác trung têm dûå trûä àïí chúâ àêìu tû chïë biïën sêu. Caác trung têm naây nïn àùåt úã caác àõa phûúng coá nguöìn taâi nguyïn lúán vïì khoaáng saãn;

h) Cöng taác quaãn lyá vêën àïì möi trûúâng vaâ xaä höåi trong khai thaác khoaáng saãn Nhiïìu Quy hoaåch khoaáng saãn (nhû quy hoaåch thùm doâ khai thaác, chïë biïën bö xñt, titan, crom, mangan…) chûa lêåp baáo

caáo möi trûúâng chiïën lûúåc (ÀMC). ÚÃ caác dûå aán khai thaác khoaáng saãn cuå thïí, hêìu hïët àaä thûåc hiïån lêåp ÀTM theo quy àõnh nhûng chêët lûúång rêët thêëp. Nhiïìu höì sú ÀTM chó mang tñnh hònh thûác, àöëi phoá, húåp lyá hoaá höì sú laâ chñnh. Quaá trònh thûåc hiïån khöng triïín khai àuáng vúái caác baáo caáo ÀTM àaä xêy dûång nhû:

(i) Khöng thûåc hiïån caác biïån phaáp BVMT; (ii) Thiïëu traách nhiïåm vïì giaãm thiïíu buåi, tiïëng öìn, xûã lyá nûúác thaãi…; (iii) Khai thaác khoaáng saãn chûa coá quy hoaåch baäi thaãi vaâ hïå thöëng xûã lyá nûúác thaãi; (iv) Chûa thûåc hiïån àûúåc phuåc höìi möi trûúâng (v) Chûa thûåc hiïån àêìy àuã viïåc quan trùæc vaâ baáo caáo möi trûúâng àõnh kyâ…

ÚÃ nhiïìu vuâng khai thaác khoaáng saãn cho thêëy, ÀTM àûúåc lêåp nhûng cöng taác quaãn lyá, giaám saát BVMT cuãa caác cú quan quaãn lyá nhaâ nûúác chûa àûúåc thûåc hiïån àuáng theo yïu cêìu nöåi dung cuãa baáo caáo ÀTM, àùåc biïåt laâ vai troâ tham gia giaám saát cuãa caác töí chûác xaä höåi, cöång àöìng àõa phûúng coân yïëu.

Taåi nhiïìu àõa phûúng, viïåc kyá quyä phuåc höìi möi trûúâng nhiïìu núi chûa triïín khai thûåc hiïån àûúåc. Hoaåt àöång caãi taåo, phuåc höìi möi trûúâng chûa thûåc hiïån àûúåc nhiïìu, chuã yïëu laâ múái úã daång mö hònh; àùåc biïåt laâ tònh traång khai thaác traái pheáp khöng àûúåc hoaân thöí àaä gêy hêåu quaã xêëu àïën möi trûúâng nûúác, möi trûúâng àêët, gêy aãnh hûúãng àïën viïåc canh taác nöng nghiïåp cuãa nhên dên trong vuâng.

Traách nhiïåm xaä höåi cuãa caác doanh nghiïåp thêëp vaâ chó múái dûâng laåi úã daång hònh caác hoaåt àöång tûâ thiïån. Ngûúâi dên vuâng moã chûa àûúåc höî trúå trûåc tiïëp vïì trñch tûâ nguöìn thu hoaåt àöång khoaáng saãn àïí phaát triïín kinh tïë xaä höåi àõa phûúng, trong khi phaãi hûáng chõu hêåu quaã vïì möi trûúâng vaâ nhûäng aáp lûåc do hoaåt àöång khoaáng saãn gêy ra (cú súã haå têìng xuöëng cêëp, gia

15


tùng dên söë cú hoåc, vv).

Vúái thûåc traång nhû thïë Luêåt khoaáng saãn sûãa àöíi böí sung cêìn laâm roä, àùåc biïåt: • CêìncoáquyàõnhcuåthïíngaytrongLuêåtkhoaángsaãncaácvêënàïìliïnquanàïënBVMTàïícoáthïíthûåchiïånngaymaâ

khöng cêìn caác hûúáng dêîn thïm cuãa Chñnh phuã vò àiïìu àoá seä laâm chêåm tñnh hiïåu lûåc cuãa Luêåt. Nöåi dung chñnh cêìn quy àõnh laâ (i) Traách nhiïåm caác bïn; (ii) Trònh tûå, thuã tuåc lêåp vaâ thûåc hiïån ÀMC, ÀTM; (iii) Quan trùæc vaâ giaám saát möi trûúâng; (iv) Thu phñ vaâ sûã duång phñ BVMT, caác loaåi phñ möi trûúâng phaãi tuên thuã theo Luêåt BVMT; (v) Kyá quyä vaâ sûã duång quyä phuåc höìi möi trûúâng; (vi) Quy àõnh vïì àïìn buâ, xûã lyá vi phaåm khi xaãy ra sûå cöë möi trûúâng vaâ quy àõnh vïì möi trûúâng… • ÀaãmbaãothuphñvaâsûãduångphñBVMTgùænliïìnvúáihiïåuquaãBVMT.ThöëngnhêëtkyáquyätaåiquyäBVMTtrûúângàõa

phûúng núi coá khoaáng saãn khai thaác àïí thuêån lúåi cho àõa phûúng thûåc hiïån cöng taác quaãn lyá, giaám saát vaâ sûã duång quyä naây khi cêìn thiïët nïëu doanh nghiïåp khöng thûåc hiïån hoaân thöí phuåc höìi möi trûúâng.

• VêënàïìbaãovïåquyïìnlúåinhêndênvuângcoákhoaángsaãnkhaithaáccuängcêìncoáquyàõnhcuåthïíngaytrongLuêåtkhoaáng saãn. Nïëu cêìn, muåc naây phaãi àûúåc taách ra thaânh 1 chûúng àïí àaãm baão quyïìn lúåi cuãa ngûúâi dên nhû tinh thêìn chñnh Luêåt àaä nïu laâ “taâi nguyïn khoaáng saãn thuöåc súã hûäu toaân dên”. Nhûäng nöåi dung chñnh cêìn àïì cêåp laâ:

(i) Quy àõnh traách nhiïåm vaâ quyïìn lúåi cuãa cöång àöìng àõa phûúng trong hoaåt àöång khoaáng saãn trïn àõa baân; (ii) Quy àõnh quyïìn cuãa cöång àöìng tham gia yá kiïën, giaám saát thûåc hiïån caác giaãi phaáp BVMT vaâ thûåc hiïån phûúng aán

höî trúå phaát triïín kinh tïë xaä höåi tûâ nguöìn thu hoaåt àöång khoaáng saãn; (iii) Quy àõnh chïë àöå khuyïën khñch vaâ bùæt buöåc caác töí chûác, caá nhên hoaåt àöång khoaáng saãn tham gia höî trúå xêy dûång

cú súã haå têìng, höî trúå phaát triïín kinh tïë xaä höåi cho àõa phûúng vaâ cöång àöìng… (iv) Traách nhiïåm xaä höåi cuãa doanh nghiïåp khai thaác moã cuäng phaãi àûúåc luêåt àõnh chûá khöng dûâng laåi úã viïåc kïu goåi

caác hoaåt àöång tûâ thiïån cuãa doanh nghiïåp nhû hiïån nay.

i) Chñnh saách kinh tïë hoáa taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ caác chñnh saách taâi chñnh Àïí àaãm baão khai thaác taâi nguyïn khoaáng saãn coá hiïåu quaã, giaãm thiïíu cú chïë xin – cho trong khai thaác khoaáng saãn, Ban

caán sûå Àaãng böå Taâi nguyïn vaâ Möi trûúâng àaä ban haânh Nghõ Quyïët thuác àêíy kinh tïë hoáa ngaânh taâi nguyïn möi trûúâng. Àêy laâ chuã trûúng àuáng nhûng quaá trònh thûåc hiïån phaãi àûúåc nghiïn cûáu cêín thêån vaâ coá löå trònh thûåc hiïån tûâng bûúác cuå thïí, roä raâng. Laâm thñ àiïím trûúác khi nhên röång, àùåc biïåt àöëi vúái hoaåt àöång àêëu thêìu, àêëu giaá moã do thûåc traång àêëu thêìu Viïåt Nam coân nhiïìu bêët cêåp vaâ sûå luäng àoaån cuãa caác hònh thûác àêëu thêìu nhû “quên xanh”, “quên àoã”. Nïëu khöng thêån troång chñnh saách naây möåt mùåt seä thuác àêíy maånh meä hún viïåc khai thaác vaâ mùåt khaác taâi nguyïn khoaáng saãn seä rúi vaâo tay cuãa möåt söë caác nhaâ “taâi phiïåt” nhû trûúâng húåp nûúác Nga àaä gùåp phaãi.

Caác chñnh saách taâi chñnh khaác cêìn lûu yá bao göìm: • Caáchtñnhphñbaãovïåmöitrûúângcêìnxeátàïëncaácyïëutöëaãnhhûúãngàïënmöitrûúângnhûphûúngphaápkhaithaác,

chïë biïën (löå thiïn, hêìm loâ, phûúng phaáp tuyïín, cöng nghïå chïë biïën), àùåc àiïím tûå nhiïn, vuâng miïìn, mûác àöå gêy ö nhiïîm àïën möi trûúâng cuãa tûâng loaåi khoaáng saãn… Thuïë taâi nguyïn cêìn thay àöíi caách tñnh thuïë phuâ húåp: Tñnh theo trûä lûúång coá thïí khai thaác àûúåc, xeát àïën lúåi thïë vïì àiïìu kiïån khai thaác moã, vv.

• Quyàõnhcúsúãphaáplyáchoviïåcàõnhgiaácaácsaãnphêímkhoaángsaãntheocúchïëthõtrûúâng,khuyïënkhñchchïëbiïënkhoaáng saãn trong nûúác;

j) Kiïën nghõ vïì cöng khai minh baåch trong hoaåt àöång khoaáng saãn

Chuã trûúng “Thûåc hiïån cöng khai, minh baåch” àaä àûúåc cuå thïí hoaá úã möåt söë Luêåt nhû Luêåt Phoâng chöëng tham nhuäng, Luêåt doanh nghiïåp, vv. Vò vêåy vêën àïì naây cuäng nïn cuå thïí hoaá trong Luåêt khoaáng saãn. Àùåc biïåt, thûåc hiïån cöng khai thöng tin vïì möi trûúâng theo àiïìu 104, 105 cuãa Luêåt BVMT vaâ cöng khai nguöìn thu hoaåt àöång khoaáng saãn theo quy àõnh (thuïë taâi nguyïn, thuïë sûã duång àêët, caác loaåi phñ…). Cöng khai viïåc trñch nguöìn thu tûâ hoaåt àöång khoaáng saãn vaâ sûã duång nguöìn thu naây höî trúå phaát triïín kinh tïë xaä höåi vuâng khai thaác khoaáng saãn;

Tham gia saáng kiïën Minh baåch cöng nghiïåp khai thaác (EITI – Extractive Industries Transparency Initiative). Àêy laâ saáng kiïën toaân cêìu lêìn àêìu àûúåc giúái thiïåu taåi Höåi nghõ thûúãng àónh thïë giúái vïì phaát triïín bïìn vûäng taåi Johanesburg (Nam Phi) nùm 2002 búãi Nguyïn Thuã tûúáng Anh, Tony Blair. EITI laâ möåt liïn minh giûäa caác Chñnh phuã, cöng ty vaâ caác töí chûác xaä höåi dên sûå vúái muåc tiïu nöî lûåc àïí quaãn lyá vaâ sûã duång hiïåu quaã taâi nguyïn thiïn nhiïn. Vúái vai troâ cuãa ngaânh khai thaác khoaáng saãn trong phaát triïín àêët nûúác, Viïåt Nam cêìn cên nhùæc vaâ quyïët àõnh tham gia vaâo saáng kiïën Quöëc tïë naây.

16


Höåp 1. Nghiïn cûáu àiïím: Khai thaác than úã Quaãng Ninh

Theo khaão saát cuãa têåp àoaân Than Khoaáng Saãn Viïåt Nam thò Viïåt Nam laâ möåt trong nhûäng nûúác coá trûä lûúång than khaá döìi daâo vúái trûä lûúång thùm doâ trïn 225tó têën, trong àoá khoaãng 10,1 tó têën than Anthracite phên böë úã vuâng Àöng Bùæc (chuã yïëu úã Quaãng Ninh), 210 tó têën than bitum (bituminous) phên böë úã àöìng bùçng Söng Höìng. Trong àoá, hún 90% saãn lûúång than cuãa caã nûúác àûúåc khai thaác taåi Quaãng Ninh. Saãn lûúång than cuãa Viïåt Nam vaâo nùm 2008 khoaãng 44 triïåu têën chiïëm 0,69% saãn lûúång than töíng saãn lûúång toaân cêìu vaâ àûáng thûá 17 caác nûúác saãn xuêët than lúán nhêët thïë giúái (EIA, 2010).

Mùåc duâ taâi nguyïn than àaä àûúåc khai thaác úã Quaãng Ninh trïn 170 nùm, nhûng trûúác thúâi àiïím nùm 1990 cuãa thïë kyã trûúác thò than chó àûúåc khai thaác vúái quy mö nhoã, ngaânh than chó thêåt sûå phaát triïín tûâ khoaãng 1995 trúã laåi àêy vúái saãn lûúång than trung bònh tùng khoaãng 12%, àùåc biïåt trong giai àoaån 2005-2007 (Baáo Quaãng Ninh, 2010). Kïët quaã hoaåt àöång khai thaác than thúâi gian qua cho thêëy saãn lûúång than khai thaác tùng quaá nhanh, vûúåt rêët nhiïìu so vúái quy hoaåch àûúåc phï duyïåt nùm 2003. Nùm 2005 khai thaác than àaåt 33,5 triïåu têën, vûúåt gêëp àöi quy hoaåch nùm 2003 (quy hoaåch 2003 laâ 16 - 17 triïåu têën) vaâ vûúåt caã chó tiïu quy hoaåch nùm 2020 (20 – 30 triïåu têën), nùm 2009 àaåt 43 triïåu têën, vûúåt quy hoaåch 2010 laâ 20 triïåu têën.

Nùm 2007, chó tñnh riïng caác cöng ty khai thaác vaâ chïë biïën than thuöåc têåp àoaân TKV, àaä àoáng goáp cho ngên saách nhaâ nûúác 25,950 tó, chiïëm khoaãng 2,3% GDP cuãa caã nûúác vaâ 46,3% cho ngên saách cuãa tónh Quaãng Ninh (Cuåc Thöëng kï Quaãng Ninh, 2007; Töíng cuåc Thöëng kï, 2008). Khöng nhûäng thïë, ngaânh than coân taåo ra khoaãng 120,000 cöng ùn viïåc laâm, cung cêëp nùng lûúång cho caác ngaânh cöng nghiïåp muäi nhoån cuãa caã nûúác.

Hoaåt àöång khai thaác than trïn àõa baân Quaãng Ninh tuy coá nhûäng àoáng goáp tñch cûåc cho nïìn kinh tïë cuãa tónh nhûng cuäng gêy ra nhiïìu taác àöång bêët lúåi àöëi vúái kinh tïë xaä höåi vaâ möi trûúâng. Tònh traång khai thaác, chïë biïën, vêån chuyïín, buön baán, xuêët khêíu than traái pheáp, gêy ö nhiïîm möi trûúâng diïîn ra phûác taåp, nghiïm troång biïíu hiïån coá töí chûác vaâ trïn diïån röång, gêy thêët thoaát taâi nguyïn quöëc gia, phaát sinh nhiïìu tiïu cûåc, tïå naån xaä höåi, dû luêån xaä höåi rêët bûác xuác, àùåc biïåt tûâ nùm 2007 - 2008.

Trûúác tònh hònh àoá chñnh quyïìn àõa phûúng Quaãng Ninh vaâ caác Böå ngaânh liïn quan àaä chó àaåo caác cú quan chûác nùng kiïím tra, xûã lyá caác vi phaåm trong lônh vûåc khai thaác, chïë biïën, vêån chuyïín, tiïu thuå than traái pheáp. Mùåc duâ tònh traång khai thaác, kinh doanh than traái pheáp trïn àõa baân bûúác àêìu àaä àûúåc kiïìm chïë, tuy nhiïn hiïån tûúång àaâo búái, khai thaác traái pheáp, tònh traång tranh chêëp cuãa caác àöëi tûúång mua gom than tûâ caác nguöìn tröi nöíi, vv vêîn diïîn ra phûác taåp vaâ àùåc biïåt laâ vêën àïì xûã lyá ö nhiïîm möi trûúâng vêîn chûa àûúåc caãi thiïån khùæc phuåc .Möåt söë vêën àïì bêët cêåp lúán trong caác hoaåt àöång khai thaác than úã Quaãng Ninh laâ:

1. Quaãn lyá taâi nguyïn vaâ khai thaác than chöìng cheáo vaâ khöng hiïåu quaã: Taâi nguyïn than àûúåc quaãn lyá búãi cú quan quaãn lyá àõa phûúng (UBND caác cêëp vaâ ban ngaânh chuyïn mön- bïn àaåi

diïån quyïìn súã hûäu taâi saãn trïn àõa baân) vaâ Vinacomin – bïn àûúåc giao quaãn lyá hêìu hïët caác moã than trïn àõa baân tónh). Cöng taác quaãn lyá chöìng cheáo vaâ khöng phên àõnh roä raâng thêím quyïìn cuãa caác bïn nïn nhûäng bêët cêåp naãy sinh rêët khoá giaãi quyïët. Nhûäng vêën àïì bêët cêåp chñnh trong cöng taác quaãn lyá khai thaác taâi nguyïn than taåi Quaãng Ninh àaä töìn taåi tûâ lêu chûa àûúåc giaãi quyïët àûúåc, hoùåc chêåm giaãi quyïët göìm:

• Trûúác2008,Möåtthúâigiandaâicaácdoanhnghiïåpkhaithaácthantrïnàõabaântónhkhöngcoágiêëypheápkhaithaác,àïën;

• NhiïìudûåaánhoaåtàöångkhoaángsaãnchûacoábaáocaáoÀTM(theobaáocaáocuãaTKVàïën9/2009vêîncoân8dûåaánchûa coá ÀTM vaâ àang lêåp);

• Caácdûåaánhoaåtàöångkhoaángsaãnchûakyáquyäphuåchöìimöitrûúâng. Ttheo TKV: àïën cuöëi nùm 2008 múái coá 10 àún võ kyä quyä; theo Súã TNMT Quaãng Ninh àïën hïët nùm 2009 múái coá 6 àún võ kyá quyä.

• Do àõa phûúng khöng quaãn lyá àûúåc saãn lûúång khai thaác vòchûa cêëp pheáp nïn caác doanh nghiïåp khai thaác than khöng àoáng àêìy àuã phñ baão vïå möi trûúâng, gêy thiïåt haåi àaáng kïí cho ngên saách àaåi phûúng. Chùèng haån nùm 2005 nïëu theo saãn lûúång khai thaác phaãi thu àûúåc 200 tyã àöìng, nhûng chó thu dûúái 100 triïåu àöìng - chó chiïëm 0,05% söë tiïìn phaãi thu. Sau khi àûúåc cêëp pheáp nùm 2009, ngên saách àõa phûúng thu àûúåc laâ 290 tyã àöìng;

• TrïncúsúãQuyïëtàõnh481/QÀ-QLTNngaây08/06/1995cuãaBöåCöng nghiïåp vïì giao quaãn lyá, baão vïå vaâ töí chûác thùm doâ, khai thaác than, ngaânh than (TKV) àaä coá quyïët àõnh giao vaâ àiïìu chónh ranh giúái cho caác doanh nghiïåp. Nhû vêåy TKV àaä laâm thay chûác nùng quaãn lyá

Nûúác thaãi tûâ moã than Möng Dûúng

17


5.2 - Nghiïn cûáu nïìn taãng vïì thûåc thi EITI úã Viïåt NamCaác muåc tiïu nghiïn cûáu bao göìm: Nhùçm chó ra tònh traång ngaânh cöng nghiïåp khai thaác cuãa Viïåt Nam; • NnhùçmraâsoaátcaácchñnhsaáchvaâquyàõnhcuãaViïåtNamvïìminhbaåchvaâcöngböëthöngtin;• Nhùçmraâsoaátcaácquyàõnhhiïånhaânhvïìcaácnghôavuåtaâichñnhtrongngaânhcöngnghiïåpkhaithaác;• Nhùçmchórayákiïëncuãacaácbïnliïnquanvïìminhbaåch,thûåcthiEITIúãViïåtNam,nhûängthaáchthûácvaâcúhöåi,löå

trònh thûåc thi EITI úã Viïåt Nam.

Bïn caånh nghiïn cûáu baân giêëy, nghiïn cûáu naây coân tiïën haânh phoãng vêën 21 àaåi diïån tûâ caác bïn liïn quan mêåt thiïët nhêët bao göìm caác cú quan chñnh phuã vaâ caác cöng ty khai thaác úã 5 tónh.

nhaâ nûúác cêëp pheáp khai thaác cho töí chûác khai thaác.

2. Chûa àaãm baão lúåi ñch cho cöång àöìng àõa phûúng núi coá khai thaác than:Theo chuã trûúng cuãa Àaãng vaâ nhaâ nûúác, phaát triïín kinh tïë phaãi “àaãm baão haâi hoaâ lúåi ñch giûäa Nhaâ nûúác, doanh

nghiïåpvaâdêncû;-NghõquyïëtàaåihöåiIX”vaâ“Cùncûávaâonguöìnthutûâhoaåtàöångkhaithaác,chïëbiïënkhoaángsaãn,Nhaâ nûúác haâng nùm daânh möåt khoaãn àêìu tû tûâ ngên saách àïí phaát triïín kinh tïë xaä höåi úã àõa phûúng núi coá khoaáng saãn àûúåc khai thaác chïë biïën” (khoaãn 1 àiïìu 7 Luêåt khoaáng saãn 1996). Trïn thûåc tïë, lúåi ñch tûâ hoaåt àöång khai thaác than úã Quaãng Ninh múái chó àûúåc àaãm baão cho doanh nghiïåp laâ chñnh vaâ lúåi ñch nhaâ nûúác noái chung bùçng caác nguöìn thu tûâ hoaåt àöång khaáng saãn doanh nghiïåp nöåp; phêìn lúåi ñch cuãa cöång àöìng núi coá khoaáng saãn àûúåc khai thaác, chïë biïën hêìu nhû bùçng khöng. Cuå thïí laâ:

• Phêìntrñchnguöìnthutûâhoaåtàöångkhoaángsaãn(khoaãn1àiïìu7Luåêtkhoaángsaãn)àïíphaáttriïínkinhtïëxaähöåiúãàõa phûúng núi coá khoaáng saãn àûúåc khai thaác, chïë biïën chûa thûåc hiïån àûúåc (àêy laâ quyïìn lúåi vaâ coá thïí xem laâ phêìn lúåi ñch cuãa ngûúâi dên vuâng moã). Do chûa coá chñnh saách quy àõnh roä trñch bao nhiïu cho àõa phûúng nïn rêët khoá thûåc hiïån vaâ giaám saát. Àõa phûúng vuâng coá khoaáng saãn khai thaác chïë biïën chó àûúåc hûúãng kïë hoaåch àêìu tû phaát triïín kinh tïë xaä höåi chung, chûá chûa coá àêìu tû riïng vò quyïìn lúåi vuâng moã.

3. Hïå luåy khai thaác than àïën phaát triïín kinh tïë xaä höåi cuãa àõa phûúngAÁp lûåc túái cú súã haå têìng: Saãn lûúång khai thaác than tùng quaá nhanh àaä laâm phaá vúä quy hoaåch chung cuãa ngaânh.

Viïåc tùng cûúâng khai thaác dêîn túái sûå xuöëng cêëp cuãa caác hïå thöëng cú súã haå têìng nhû giao thöng, àiïån, trûúâng hoåc, y tïë, nûúác saåch, do caác hïå thöëng naây khöng àûúåc nêng cêëp hoùåc àêìu tû phaát triïín kõp thúâi àïí aáp nhu cêìu saãn xuêët vaâ gia tùng lao àöång àöåt biïën tûâ caác tónh khaác àöí vïì. Thûåc tïë àoá àaä gêy nïn aáp lûåc rêët lúán cho cöng taác quaãn lyá cuãa àõa phûúng.

Bêët öín xaä höåi: Hiïån taåi, khoaãng 40% dên söë söëng phuå thuöåc ngaânh than. Do vêåy, khi phaãi giaãm khai thaác hoùåc khi caác moã khai thaác caån kiïåt seä gêy ra aáp lûåc rêët lúán cho xaä höåi vïì chuyïín àöíi nghïì nghiïåp vaâ giaãi quyïët viïåc laâm (Sûå kiïån haån chïë vaâ cêëm xuêët khêíu than tiïíu ngaåch nùm 1999 laâ minh chûáng vïì vêën àïì naây). Bïn caånh àoá mêu thuêîn xaä höåi do tranh chêëp taâi nguyïn, mêu thuêîn lúåi ñch mùåc duâ gêìn àêy coá thuyïn giaãm nhûng vêîn coá nguy cú buâng phaát. Caác tïå naån xaä höåi nhû nghiïån huát, tröåm cùæp vaâ tyã lïå nhiïîm HIV coá xu hûúáng gia tùng.

Ö nhiïîm möi trûúâng vaâ nguy cú tai biïën möi trûúâng: Caác hoaåt àöång khai thaác than gêy taác àöång tiïu cûåc lúán àïën möi trûúâng sinh thaái vaâ àúâi söëng haâng ngaây cuãa cöång àöìng dên cû àõa phûúng. Àoá laâ:

• Önhiïîmvaânguycútûâchêëtthaãirùæn:lûúångàêëtàaáthaãiramöitrûúângquaálúán.ÛúáctñnhngaânhkhaithaácthanúãQuaãng Ninh thaãi ra khoaãng 200 triïåu têën àêët àaá haâng nùm (IRV, 2009). Trong khi àoá, chûa coá quy hoaåch cho caác baäi thaãi, vaâ àêët àaá thaãi àöí quaá cao vaâ thûúâng nùçm trïn àêìu nguöìn, gêìn khu dên cû. Hún nûäa, sau khi khai thaác, hêìu hïët caác khai trûúâng chûa thûåc hiïån hoaân thöí phuåc höìi möi trûúâng, vv. Tònh traång saåt lúã baäi thaãi, saåt lúã nuái úã caác khai trûúâng, xoái moân raänh, böìi lêëp caác hïå thöëng thoaát nûúác (söng, suöëi, ao höì) thûúâng xuyïn xaãy ra vaâ nguy cú thaãm hoåa möi trûúâng khi coá mûa lúán luön laâ rêët lúán ;

• Nûúácthaãi:Nûúácthaãitûâhêìmloâvaâbaäithaãikhöngàûúåcxûãlyámaâthaãitrûåctiïëpramöitrûúângxungquanhquacaáchïå thöëng thoaát nûúác. Khoaãng 20-30 triïåu m3 nûúác thaãi àûúåc thaãi thùèng ra ra möi trûúâng haâng nùm tûâ hoaåt àöång khai thaác than úã Quaãng Ninh (IRV, 2009);

• Önhiïîmmöitrûúângkhöngkhñ:ngûúâidênsöëngtrongmöitrûúângcoánöìngàöåbuåicaovûúåtnhiïìulêìntiïuchuêìncho pheáp, aãnh hûúãng lúán túái sûác khoãe cöång àöìng.

Taác àöång bêët lúåi àïën taâi nguyïn vaâ ngaânh kinh tïë khaác: Khai thaác than trïn diïån röång úã Quaãng Ninh vi phaåm vaâ

aãnh hûúãng àïën nhiïìu khu vûåc rûâng phoâng höå, rûâng ngêåp mùån, nguöìn nûúác, khu vûåc nuöi tröìng thuyã saãn. Àùåc biïåt hoaåt àöång khai thaác than coân coá aãnh hûúãng àaáng kïí àïën ngaânh du lõch khu vûåc võnh Haå Long, võnh Baái Tûã Long, khu vûåc thùæng caãnh Yïn Tûã, vv.

18


6. Quaá trònh phaãn biïån vaâ kïët quaã6.1 - Quaá trònh vaâ kïët quaã cuãa chûúng trònh phaãn biïån Luêåt Khoaáng saãn

a) Húåp taác vúái Liïn hiïåp Caác höåi Khoa hoåc vaâ Kyä thuêåt Viïåt Nam Nghiïn cûáu vïì khung phaáp lyá vaâ thûåc thi phaáp luêåt àaä chó ra möåt caách roä raâng nhûäng haån chïë cuãa ngaânh cöng nghiïåp

khai moã úã Viïåt Nam. Vêën àïì naây cêìn àûúåc àûa àïën cho cöng chuáng vaâ caác cú quan liïn quan àïí tranh luêån. Do vêåy, CODE quyïët àõnh töí chûác möåt höåi thaão quöëc gia vïì vêën àïì naây nhùçm phaãn biïån cho Luêåt Khoaáng saãn sûãa àöíi nùm 2010.

Tûâ khi bùæt àêìu, CODE àaä àïì nghõ cuâng phöëi húåp töí chûác höåi thaão vúái Liïn hiïåp caác höåi Khoa hoåc vaâ Kyä thuêåt Viïåt Nam (VUSTA) vaâ Böå Cöng thûúng nhùçm gêy sûå chuá cao hún túái cöng chuáng vaâ chñnh phuã cuäng nhû thiïët lêåp sûå húåp taác sêu hún giûäa CODE vaâ Böå Cöng thûúng. Tuy nhiïn, Böå Cöng thûúng àaä tûâ chöëi àïì nghõ cuãa CODE. Do vêåy, CODE múâi Höåi àõa chêët Viïåt Nam thïë Böå Cöng thûúng cuâng töí chûác höåi thaão.

Trong böëi caãnh Luêåt Khoaáng saãn sûãa àöíi seä àûúåc thaão luêån trong phiïn hoåp cuãa Quöëc höåi tûâ thaáng 5-6/2010, CODE quyïët àõnh töí chûác höåi thaão vúái VUSTA vaâ Höåi àõa chêët Viïåt Nam vaâo ngaây 14/5/2010. Höåi thaão àûúåc töí chûác möåt tuêìn trûúác khi kyâ hoåp cuãa Quöëc höåi. CODE cuäng húåp taác chùåt cheä vúái giúái truyïìn thöng (àùåc biïåt vúái Viïåt Nam Net- möåt trong nhûäng taåp chñ trûåc tuyïën nöíi tiïëng nhêët úã Viïåt Nam) nhùçm àaãm baão rùçng thöng tin tûâ höåi thaão seä àûúåc truyïìn taãi túái cöng chuáng vaâ caác nhaâ lêåp àõnh chñnh saách.

Coá 170 àaåi biïíu àaä tham dûå höåi thaão bao göìm caác àaåi diïån cuãa Quöëc höåi, caác böå ngaânh vaâ caác tónh (19 àaåi biïíu), caác cöng ty khai thaác (9 àaåi biïíu), caác nhaâ khoa hoåc, chuyïn gia (62 àaåi biïíu), caác töí chûác phi chñnh phuã (16 àaåi biïíu), truyïìn thöng (62 àaåi biïíu), vaâ chuyïn gia quöëc tïë (5 àaåi biïíu). Kïët luêån chñnh cuãa höåi thaão bao göìm:

• ViïåtNamcoánguöìntaâinguyïnkhoaángsaãnàadaångvaâphongphuá,tuynhiïntiïìmnùngvaâgiaátrõcuãacaáckhoaángsaãn laâ haån chïë. Viïåt Nam coá trûä lûúång bö xñt, titan vaâ àêët hiïëm coá thïí khai thaác úã quy mö cöng nghiïåp. Tuy nhiïn, caác loaåi khoaáng saãn naây cuäng rêët phöí biïën trïn thïë giúái vaâ nhu cêìu hiïån taåi vïì caác loaåi khoaáng saãn naây hoùåc laâ thêëp hoùåc laâ öín àõnh. Do vêåy, seä rêët khoá khùn cho Viïåt Nam trong viïåc tham gia vaâo thõ trûúâng caác mùåt haâng khoaáng saãn naây.

• Gêìnàêy,möåtsöëcaánböåcaocêëpcuãachñnhphuã(cêëpböå)àaächorùçngViïåtNamrêëtgiaâutaâinguyïnkhoaángsaãnvaâmong muöën hûúáng àêët nûúác tiïëp tuåc phaát triïín dûåa vaâo khai thaác taâi nguyïn khoaáng saãn trong phaát triïín kinh tïë xaä höåi.

Höåp 2. Kïët quaã nghiïn cûáu nïìn taãng thûåc thi EITI úã Viïåt Nam

Ngaânh cöng nghiïåp khai thaác cuãa Viïåt Nam àaä vaâ àang phaát triïín thiïëu bïìn vûäng do thiïëu minh baåch vaâ möåt cú chïë quaán trõ ngheâo naân. Tònh traång tröën thuïë taâi nguyïn, khai thaác vaâ buön baán khoaáng saãn traái pheáp, khai thaác vaâ sûã duång laäng phñ taâi nguyïn vaâ ö nhiïîm möi trûúâng diïîn ra khaá phöí biïën úã nhiïìu àõa phûúng. Viïåt Nam àaä xêy dûång möåt nïìn taãng phaáp lyá khaá àêìy àuã vïì quaãn lyá taâi nguyïn khoaáng saãn. Tuy nhiïn, giûäa caác quy àõnh vaâ viïåc thûåc thi phaáp luêåt liïn quan túái caác nghôa vuå taâi chñnh vaâ baão vïå möi trûúâng coân laâ khoaãng möåt caách rêët lúán. Möåt söë nghôa vuå taâi chñnh thûúâng khöng hoùåc khöng àûúåc thûåc hiïån töët dêîn túái kïët quaã laâ khaã nùng nhaâ nûúác thêët thu laâ rêët lúán. ÚÃ möåt khña caånh khaác, úã möåt söë àõa phûúng, caác cöng ty phaãi chi traã möåt söë phñ khöng chñnh thûác cho chñnh quyïìn, àiïìu naây àaä gêy khoá khùn cho doanh nghiïåp khi lêåp baáo caáo taâi chñnh cho cú quan thuïë

Minh baåch, cöng böë thöng tin, traách nhiïåm giaãi trònh têët caã àïìu àûúåc àïì cêåp vaâ khuyïën khñch trong nhiïìu luêåt, quy àõnh vaâ chñnh saách cuãa nhaâ nûúác vaâ Àaãng trong suöët caác nùm vûâa qua. Tuy nhiïn, khöng coá möåt vùn baãn phaáp luêåt cuå thïí naâo quy àõnh vïì viïåc thûåc thi caác vêën àïì naây trong thûåc tïë. Trong khi Luêåt Cöng böë thöng tin àang àûúåc xêy dûång thò àêy vêîn laâ quy àõnh thiïëu roä raâng vïì traách nhiïåm vaâ quyïìn haån cuãa têët caã caác bïn trong vêën àïì naây.

Mûác àöå minh baåch vaâ cöng böë thöng tin trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác laâ khaá haån chïë. Chó coá möåt söë cú quan nhaâ nûúác laâ coá khaã nùng tiïëp cêån caác dûä liïåu vïì nguöìn thu-chi, mùåc duâ caác dûä liïåu naây khöng phaãi laâ thöng tin mêåt. Do vêåy, sûå tham gia vaâ gùæn kïët cuãa cöng chuáng trong kiïím tra vaâ giaám saát caác hoaåt àöång khoaáng saãn, àùåc biïåt laâ trong quaãn lyá nguöìn thu chi vaâ baão vïå möi trûúâng cuäng rêët haån chïë.

Khoaãng 67% caác ngûúâi àûúåc phoãng vêën àïìu uãng höå viïåc Viïåt Nam nïn thûåc thi EITI. Trong àoá, hêìu hïët hoå laâ àaåi diïån cuãa caác cú quan chñnh phuã vaâ caác doanh nghiïåp lúán. Phêìn coân laåi thò thûúâng tûâ chöëi àûa ra caác yá kiïën cuå thïí hoùåc phaãn àöëi viïåc tham gia EITI. Möåt söë yá kiïën lo ngaåi vïì vêën àïì an ninh quöëc gia trong ngaânh dêìu khñ.

Do caác raâo caãn coá thïí vïì chñnh trõ vaâ taâi chñnh cuäng nhû raâo caãn vïì nguöìn nhên lûåc trong thûåc thi EITI, phaåm vi chûúng trònh EITI trong giai àoaån àêìu nïn têåp trung vaâo möåt söë loaåi khoaáng saãn coá àoáng goáp lúán cho ngên saách trung ûúng hoùåc àõa phûúng nhu than, titan, dêìu khñ. Chûúng trònh EITI coá thïí múã röång cho caác loaåi khoaáng saãn khaác trong pha tiïëp theo khi maâ Viïåt Nam coá thïí thûåc thi EITI möåt caách hiïåu quaã vaâ nhêån thûác vïì minh baåch vaâ EITI cuãa cöng chuáng àaä tùng cao.

19


Rêët nhiïìu àaåi biïíu tham dûå àaä caãnh baáo rùçng àêy laâ möåt nhêån àõnh/àõnh hûúáng sai lêìm. Nïëu Viïåt Nam tiïëp tuåc phûúng thûác khai thaác taâi nguyïn khoaáng saãn nhû àaä laâm trong caác thêåp kyã trûúác thò viïåc dûåa dêîm vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn seä keáo luâi sûå phaát triïín cuãa àêët nûúác.

• Caácàaåibiïíucuängchórarùçngcoárêëtnhiïìutrûúânghúåpkhaithaáctaâinguyïnvúáihiïåuquaãkinhtïëthêëplaâdoviïåcsûãduång cöng nghïå laåc hêåu, xuêët khêíu khoaáng saãn thö vaâ gêy aãnh hûúãng nùång nïì túái àúâi söëng xaä höåi vaâ möi trûúâng úã vuâng khai moã. Hoå kiïën nghõ luêåt khoaáng saãn sûãa àöíi phaãi quan têm túái caác vêën àïì naây.

Àïí tiïëp tuåc vaâ tùng cûúâng nhûäng hoaåt àöång trûúác kia, CODE vaâ Töí chûác Con ngûúâi vaâ Thiïn nhiïn (Pan Nature) àaä cuâng töí chûác möåt höåi thaão vúái tiïu àïì “Quaãn trõ taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ Phaát triïín bïìn vûäng” vaâo thaáng 8/2010. Höåi thaão naây têåp trung cao àöå vaâo viïåc quaãn lyá nguöìn taâi nguyïn khoaáng saãn möåt caách khön ngoan, trong àoá möåt söë phaát hiïån quan troång trong nghiïn cûáu cuãa CODE vaâ vêën àïì EITI àaä àûúåc trònh baây trong höåi thaão. Höåi thaão àaä àûúåc sûå quan têm lúán cuãa möåt söë àaåi biïíu Quöëc höåi, caác cöng ty khai thaác vaâ möåt söë töí chûác xaä höåi dên sûå.

Luêåt Khoaáng saãn àûúåc Quöëc höåi thöng qua vaâo thaáng 11/2010 vaâ bùæt àêìu coá hiïåu lûåc tûâ ngaây 1/7/2011. Möåt söë àiïím thay àöíi quan troång trong Luêåt múái giöëng vúái nhûäng àiïím maâ caác nghiïn cûáu vaâ hoaåt àöång phaãn biïån cuãa CODE chó ra vaâ vêån àöång nhû vêën àïì trong quaá trònh cêëp pheáp, sûå thiïëu minh baåch trong quaãn lyá khoaáng saãn, mûác àöå cam kïët thêëp liïn quan túái baão vïå möi trûúâng vaâ traách nhiïåm xaä höåi, vv.

b) Tiïëp cêån Quöëc höåi Ngay sau khi höåi thaão kïët thuác, CODE àaä gûãi baãn kiïën nghõ vaâ caác baáo caáo cho möåt söë cú quan chñnh phuã quan troång nhû

Vùn phoâng Thuã tûúáng, Vùn phoâng Quöëc höåi, Böå Taâi nguyïn vaâ Möi trûúâng (cú quan àûúåc phên cöng sûãa àöíi Luêåt Khoaáng saãn) vaâ 14 àaåi biïíu quöëc höåi- nhûäng ngûúâi rêët quan têm túái vêën àïì naây. Möåt söë ngûúâi nhêån taâi liïåu vaâ baãn kiïën nghõ, àùåc biïåt laâ caác àaåi biïíu Quöëc höåi àaä ghi nhêån sûå àoáng goáp cuãa CODE. Baãn kiïën nghõ cuäng àûúåc àùng taãi trïn trang web cuãa Quöëc höåi, àêy laâ trang web múã cho cöng chuáng tham gia àoáng goáp yá kiïën vaâ tranh luêån vïì caác baãn thaão vùn baãn luêåt.

Sau àoá, rêët nhiïìu àiïím tûâ baãn kiïën nghõ vaâ baáo caáo nghiïn cûáu cuãa CODE àaä àûúåc möåt söë àaåi biïíu Quöëc höåi sûã duång vaâ trñch dêîn trong khi Quöëc höåi thaão luêån vaâ tranh luêån trûåc tiïëp vïì Luêåt Khoaáng saãn sûãa àöíi. Vñ duå nhû vêën àïì suy thoaái möi trûúâng úã caác vuâng khai moã, tònh traång khöng kiïím soaát trong khai thaác titan úã caác tónh ven biïín miïìn Trung...vv laâ nhûäng àiïím quan troång chó ra traång thaái thûåc tïë cuãa ngaânh cöng nghiïåp khai moã úã Viïåt Nam. Kïët quaã laâ, taåi phiïn àöëi thoaåi trûåc tiïëp giûäa Quöëc höåi vaâ Chñnh phuã ngaây 12/6/2010, trong baáo caáo böí sung vaâ giaãi trònh cuãa Chñnh phuã cho Quöëc höåi (baáo caáo söë 78/BC-CP ngaây 11/6/2010), Phoá Thuã tûúáng Chñnh phuã àaä àûa vêën àïì “Quaãn lyá, baão vïå vaâ khai thaác khoaáng saãn vaâ Möi trûúâng” vaâo 3 trong 6 vêën àïì quan troång maâ Chñnh phuã àöìng yá vúái caác yïu cêìu cuãa Quöëc höåi àïí chuá yá hún nûäa vaâ hoaåt àöång töët hún trong thúâi gian túái.

c) Xuêët baãn saách vïì tònh traång cuãa ngaânh khai moã úã Viïåt Nam vaâ kinh nghiïåm quöëc tïë trong quaãn lyá taâi nguyïn khoaáng saãn

Baáo caáo nghiïn cûáu vïì ngaânh cöng nghiïåp khai moã vaâ kinh nghiïåm quöëc tïë trong quaãn lyá taâi nguyïn khoaáng saãn bao göìm thuyïët vïì “lúâi nguyïìn taâi nguyïn” vaâ EITI àûúåc xuêët baãn búãi Nhaâ xuêët baãn Khoa hoåc vaâ Kyä thuêåt vúái söë lûúång 300 baãn. Möåt söë àûúåc phên phaán miïîn phñ cho caác bïn liïn quan chñnh, àùåc biïåt laâ caác cú quan chñnh phuã.

Saách daâi 176 trang vúái 4 chûúng bao göìm:• TaâinguyïnkhoaángsaãncuãaViïåtNam;• Caáchoaåtàöångkhaithaác;• KhungphaáplyávïìhoaåtàöngkhaithaáckhoaángsaãnúãViïåtNam;vaâ• Xuhûúángquaãnlyávaâkhaithaáctrïnthïëgiúái.

Àêy àûúåc àaánh giaá laâ möåt taâi liïåu böí ñch, àùåc biïåt àöëi vúái caác nhaâ lêåp àõnh chñnh saách búãi vò saách cung cêëp möåt caách roä raâng vaâ cêåp nhêåt vïì traång thaái taâi nguyïn khoaáng saãn vaâ khuön khöí phaáp lyá cuãa Viïåt Nam vïì taâi nguyïn khoaáng saãn vaâ xu hûúáng quaãn lyá taâi nguyïn khoaáng saãn trïn thïë giúái.

6.2 - Quaá trònh vaâ kïët quaã cuãa chûúng trònh vêån àöång thûåc thi EITIa) Húåp taác vúái Phoâng Thûúng maåi vaâ Cöng nghiïåp Viïåt Nam tiïën haânh nghiïn cûáu nïìn taãng thûåc thi EITI Àïí àaåt àûúåc kïët quaã töët, CODE àaä múâi VCCI tham gia tiïën haânh nghiïn cûáu búãi vò VCCI coá lúåi thïë riïng khi laâm viïåc vúái

doanh nghiïåp vaâ caác cú quan chñnh phuã. Hún nûäa, VCCI coá nhiïìu kinh nghiïåm trong viïåc tiïën haânh nghiïn cûáu vïì minh baåch trong möi trûúâng kinh doanh.

Àïí coá àûúåc nhûäng àoáng goáp tû vêën cho nghiïn cûáu cuäng nhû coá cú höåi giúái thiïåu EITI túái caác bïn liïn quan, CODE vaâ VCCI àaä töí chûác möåt buöíi thaão luêån baân troân vaâo ngaây 9/11/2010. Buöíi thaão luêån6àaä thu huát àûúåc 30 àaåi diïån àïën tûâ caác böå khaác nhau, caác cú quan nghiïn cûáu, nhoám khai moã (têåp húåp caác cöng ty khai moã) vaâ caác töí chûác xaä höåi dên sûå.

Vaâo ngaây 14/4/2011, CODE vaâ VCCI cuâng töí chûác möåt buöíi höåi thaão baáo caáo kïët quaã nghiïn cûáu. Höåi thaão naây àûúåc múã ra cho àaåi diïån úã cêëp böå, caác cöng ty khai thaác, àùåc biïåt laâ caác cöng ty àaä àûúåc phoãng vêën trong chûúng trònh nghiïn cûáu,

20


caác chuyïn gia àöåc lêåp, möåt söë caác töí chûác xaä höåi dên sûå vaâ truyïìn thöng. Muåc tiïu cuãa höåi thaão laâ baáo caáo caác kïët quaã nghiïn cûáu; thu thêåp caác yá kiïën àoáng goáp cho nghiïn cûáu àïí têåp húåp trong baãn baáo caáo cuöëi cuâng.

Höåi thaão àaä thu huát àûúåc hún 70 àöëi taác tham gia chuã yïëu àïën tûâ caác cú quan chñnh phuã, caác cöng ty khai thaác vaâ truyïìn thöng. Trong àoá coá sûå hiïån diïån cuãa caác bïn liïn quan chñnh yïëu nhû Böå Cöng thûúng, Böå TN&MT, Böå Taâi chñnh, UÃy ban phoâng chöëng tham nhuäng Quöëc gia, v.v vaâ caác cöng ty khai thaác nhû Têåp àoaân Than-Khoaáng saãn Viïåt Nam vaâ Têåp àoaân dêìu khñ Viïåt Nam, v.v. Sau höåi thaão, möåt söë lûúång lúán caác baâi baáo phaãn aánh vïì höåi thaão vaâ nïu vêën àïì EITI àaä àûúåc àùng taãi trïn caác taåp chñ. Trong àoá, hai baâi baáo tiïëng Anh àûúåc àùng taãi trïn caác baáo nöíi tiïëng nhû Viïåt Nam Net vaâ Viïåt Nam News .

Sau khi chónh sûãa, 600 baáo caáo (trong àoá 400 baãn tiïëng Viïåt vaâ 200 baãn tiïëng Anh) àûúåc in êën vaâ phên phaán miïîn phñ cho caác töí chûác liïn quan, àùåc biïåt cho caác cú quan chñnh phuã, caác cöng ty khai thaác, caá töí chûác phi chñnh phuã vaâ möåt vaâi caá nhên quan têm. Möåt söë baãn tiïëng Anh àûúåc phên phaát cho caác nhaâ taâi trúå, caác töí chûác quöëc tïë nhû Ngên haâng Thïë giúái, töí chûác Hûúáng túái Minh baåch, nhoám Khai moã, vv. Baãn mïìm baáo caáo bùçng caã tiïëng Viïåt vaâ tiïëng Anh àûúåc àùng taãi trïn trang web cuãa CODE vaâ coá thïí taãi miïîn phñ (www.codeinter.org ).

Baáo caáo nghiïn cûáu sau àoá àûúåc gûãi cho caác bïn liïn quan quan quan troång bao göìm caác cú quan chñnh phuã (Böå Cöng thûúng, Böå TN&MT, Böå Taâi chñnh, Quöëc höåi, UÃy ban Phoâng chöëng tham nhuäng…vv. ), caác cöng ty khai thaác khoaáng saãn (Têåp àoaân dêìu khñ Viïåt Nam, Têåp àoaân Than-Khoaáng saãn Viïåt Nam, vv), caác töí chûác xaä höåi dên sûå (Hûúáng túái minh baåch, Trung têm Con ngûúâi vaâ Thiïn nhiïn, Hiïåp höåi moã..vv). Baáo caáo cuäng àûúåc choån laâm àêìu vaâo cho Höåi thaão Àöëi thoaåi Phoâng chöëng tham nhuäng trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác do Àaåi sûá quaán Thuåy àiïín vaâ Thanh tra Chñnh phuã töí chûác vaâo ngaây 25/5/2011. Vaâ quan troång hún, baáo caáo àûúåc sûã duång trong Höåi nghõ tham vêën (Consultative meeting) giûäa chñnh phuã Viïåt Nam vaâ caác nhaâ taâi trúå quöëc tïë vaâo thaáng 6/2011. Baáo caáo àaä nhêån àûúåc sûå taán dûúng cuãa caác töí chûác quöëc tïë nhû Ngên haâng Thïë giúái, Àaåi sûá quaán Na-uy, Àaåi sûá quaán Thuåy àiïín. Baáo caáo àûúåc giúái thiïåu vaâ trñch dêîn nhiïìu trong Höåi thaão Àöëi thoaåi Phoâng chöëng tham nhuäng trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác vaâ Höåi nghõ tham vêën. Kïët quaã laâ àaåi diïån cuãa nhiïìu töí chûác quöëc tïë àaä gúåi yá chñnh phuã Viïåt Nam nïn tñch cûåc xem xeát viïåc thûåc thi EITI trong thúâi gian túái.

b) Trúå giuáp vaâ tham gia Höåi thaão Àöëi thoaåi Phoâng chöëng tham nhuäng trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác vaâ Höåi nghõ tham vêën

Höåi thaão Àöëi thoaåi Phoâng chöëng tham nhuäng giûäa caác nhaâ taâi trúå vaâ Chñnh phuã Viïåt Nam àûúåc töí chûác haâng nùm. Trong nùm 2011, tham nhuäng trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác àûúåc lûåa choån laâ chuã àïì cuãa Höåi thaão àöëi thoaåi vaâ höåi thaão àûúåc töí chûác vaâo thaáng 5/2011 trûúác khi diïîn ra Höåi thaão Höåi nghõ tham vêën. Nhêån thêëy têìm quan troång cuäng nhû mûác àöå liïn quan cuãa sûå kiïån túái chûúng trònh vêån àöång viïåc thûåc thi EITI, CODE àaä chuã àöång tham gia kiïån naây thöng qua viïåc cung cêëp caác höî trúå kyä thuêåt cho caác bïn töí chûác sûå kiïån, trònh baây kïët quaã baáo caáo nghiïn cûáu nïìn taãng thûåc thi EITI taåi cuöåc Àöëi thoaåi. Hún nûäa, baáo caáo nghiïn cûáu nïìn taãng thûåc thi EITI àaä àûúåc sûã duång laâm àêìu vaâo cho caã hai sûå kiïån nhû àaä àïì cêåp úã trïn.

Möåt àiïìu roä raâng laâ sûå tham gia vaâ höî trúå cuãa CODE trong caã hai sûå kiïån quan troång àaä àoáng goáp rêët tñch cûåc cho viïåc quaãng baá EITI trong böëi caãnh baãn thên EITI cuäng nhû vêën àïì tham nhuäng trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác úã Viïåt Nam

21


hiïëm khi àûúåc xem xeát vaâ nghiïn cûáu, àùåc biïåt laâ àûúåc tiïën haânh búãi caác töí chûác phi chñnh phuã.

c) Húåp taác vúái caác töí chûác trong nûúác vaâ quöëc tïë trong vêën àïì thuác àêíy thûåc thi EITI Taán thaânh viïåc thûåc thi EITI úã caác nûúác ASEAN:Trong khuön khöí Diïîn àaân Nhên dên ASEAN lêìn thûá 6 (ASEAN People Forum) àûúåc töí chûác taåi Haâ Nöåi vaâo thaáng 9/2010,

cuâng vúái caác nhoám xaä höåi dên sûå ASEAN, CODE àaä töí chûác möåt tiïìn höåi thaão vaâo 23/9/2010 trûúác Diïîn àaân Nhên dên ASE-ANvúáichuãàïì“HûúángtúáiXêydûångmöåtcöångàöìngASEANvïìMöitrûúâng”nhùçmthiïëtlêåpmöåtTruåcöåtChiïënlûúåcvïìMöitrûúâng trong àoá vêën àïì thûåc thi EITI laâ möåt trong caác chuã àïì thaão luêån chñnh trong höåi thaão. Kïët quaã laâ tñnh cêìn thiïët cuãa viïåc thûåc thi EITI àaä àûúåc khuyïën nghõ trong kiïën nghõ gûãi cho caác nhaâ laänh àaåo ASEAN trong höåi nghõ thûúång àónh ASE-AN taåi Haâ Nöåi vaâo thaáng 10/2010.

Taåi Diïîn àaân Nhên dên ASEAN lêìn thûá 7, töí chûác taåi Jakarta, Indonesia vaâo thaáng 5/2011, CODE cuäng tham gia maånh meä trong viïåc thuác àêíy minh baåch vaâ traách nhiïåm giaãi trònh trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác thöng qua viïåc chia seã kiïën thûác vaâ kinh nghiïåm vïì ngaânh cöng nghiïåp khai thaác cuãa Viïåt Nam cho caác töí chûác xaä höåi dên sûå úã khu vûåc. Ngay sau àoá, cöång àöìng nhên dên ASEAN àaä taán thaânh möåt sûå xem xeát nghiïm tuác vïì viïåc thûåc thi EITI úã caác nûúác ASEAN.

Thiïët lêåp möåt liïn minh/maång lûúái vïì EITINhùçm khuyïën khñch hún nûäa sûå tham gia cuãa caác töí chûác xaä höåi dên sûå trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác cuäng nhû

thuác àêíy viïåc thûåc thi EITI úã Viïåt Nam, CODE phöëi kïët húåp vúái caác töí chûác trong nûúác vaâ quöëc tïë cuâng töí chûác möåt buöíi toåa àaâm nhùçm thiïët lêåp möåt maång lûúái hoaåt àöång vïì vêën àïì EITI. Toåa àaâm àûúåc töí chûác vaâo ngaây 18/5/2011 vúái sûå tham dûå caãu 31 töí chûác. Caác àaåi biïíu tham dûå àïìu àöìng yá vïì nguyïn tùæc rùçng cêìn phaãi thuác àêíy tñnh minh baåch vaâ traách nhiïåm gi-aãi trònh trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác úã Viïåt Nam vaâ thûåc thi EITI coá thïí laâ möåt lûåa choån töët cho Viïåt Nam nhùçm nêng cao tñnh minh baåch vaâ traách nhiïåm giaãi trònh. Möåt söë töí chûác àûúåc àïì xuêët laâ caác thaânh phêìn tham gia chñnh cuãa maång lûúái do nùng lûåc vaâ mûác àöå quan têm cuãa hoå liïn quan túái ngaânh cöng nghiïåp khai thaác.

Hiïån taåi, CODE vaâ Pan Nature cuâng húåp taác chùåt cheä vúái caác àöëi taác trong khu vûåc vaâ quöëc tïë nhû Cöng böë caác khoaãn chi traã, Viïån Minh baåch nguöìn thu, Ban EITI quöëc tïë vaâ Viïån IESR àang xêy dûång cêëu truác vaâ chiïën lûúåc hoaåt àöång cuãa maång lûúái.

7. AÃnh hûúãng cuãa Chûúng trònh phaãn biïån chñnh saáchChûúng trònh phaãn biïån chñnh saách àûúåc tiïën haânh tûâ nùm 2009, vaâ seä tiïëp tuåc trong thúâi gian túái. Muåc tiïu cuãa chûúng

trònh laâ thuác àêíy sûå phaát triïín bïìn vûäng trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác, àùåc biïåt trong ngaânh khai moã, vúái hai muåc tiïu chñnh: phaãn biïån cho Luêåt Khoaáng saãn sûãa àöíi nùm 2010 vaâ Thuác àêíy viïåc thûåc thi EITI úã Viïåt Nam. Cho àïën nay, hêìu hïët caác muåc tiïu àaä àûúåc hoaân thaânh vúái nhûäng kïët quaã coá thïí nhên ra vaâ caác aãnh hûúãng tñch cûåc nhû àaä àïì xuêët tûâ ban àêìu. Sau àêy laâ caác aãnh hûúãng cuãa chûúng trònh phaãn biïån.

a. Caác àiïím thay àöíi Sau àêy laâ möåt söë thay àöíi chñnh àaáng chuá yá trong luêåt khoaáng saãn múái maâ chûúng trònh vêån àöång chñnh saách àaä chó ra

(xem muåc 2.5.1 bïn trïn).

Àöëi vúái chûúng trònh phaãn biïån cho Luêåt Khoaáng saãn sûãa àöíiÀõnh giaá moã vaâ àêëu giaá quyïìn khai thaác khoaáng saãn: möåt trong caác thay àöíi lúán nhêët vaâ àiïín hònh nhêët trong Luêåt khoaáng

saãn múái laâ quy àõnh vïì àõnh giaá moã vaâ àêëu giaá quyïìn khai thaác khoaáng saãn. Do cú chïë “xin-cho” trong cêëp pheáp àaä diïîn trong thúâi gian daâi vaâ gêy ra rêët nhiïìu vêën àïì nhûác nhöëi nhû tham nhuäng, thêët thoaát nguöìn thu vaâ taâi nguyïn, quy àõnh vïì àõnh giaá moã vaâ àêëu giaá quyïìn khai thaác khoaáng saãn cho pheáp möåt cú chïë quaãn lyá töët hún, àaãm baão Nhaâ nûúác nhêån àûúåc thïm nguöìn thu, caånh tranh laânh maånh giûäa caác thaânh phêìn kinh tïë vaâ möåt möi trûúâng minh baåch hún trong ngaânh khai moã. Caác quy àõnh múái naây àûúåc cho laâ nhûäng cöng cuå hiïåu quaã àïí loaåi boã cú chïë “xin –cho” trong cêëp pheáp.

Cú chïë giaám saát saãn lûúång: tònh traång tröën thuïë taâi nguyïn vaâ phñ baão vïå möi trûúâng do thiïëu möåt cú chïë giaám saát saãn lûúång chùåt cheä àaä dêîn túái thêët thu lúán cho nhaâ nûúác cuäng nhû laäng phñ nguöìn taâi nguyïn quöëc gia àaä àûúåc ghi nhêån trong nghiïn cûáu vaâ kiïën nghõ cuãa CODE túái caác cú quan chûác nùng. Vêën àïì naây cuäng àûúåc nhiïìu töí chûác, caá nhên, cú quan nhaâ nûúác àïì cêåp. Nhêån thûác àûúåc vêën àïì naây, Luêåt Khoaáng saãn múái àaä bao göìm quy àõnh vïì cú chïë thöëng kï, kiïím kï trûä lûúång vaâ saãn lûúång khai thaác (Àiïìu 63). Àêy laâ möåt àiïím nhêën cuãa Luêåt khoaáng saãn múái. Tuy nhiïn, viïåc thûåc thi phaáp luêåt cuäng nhû cú chïë giaám saát cuãa cú quan quaãn lyá nhaâ nûúác múái laâ yïëu töë quyïët àõnh saãn lûúång khai thaác coá àûúåc baáo àuáng hay khöng.

Chuyïín nhûúång moã: àïí giaãm thiïíu tònh traång trong àoá nhiïìu cöng ty chó xin giêëy pheáp khoaáng saãn sau àoá baán cho cöng ty khaác àïí khai thaác, Luêåt Khoaáng saãn múái àaä àûa ra caác yïu cêìu vaâ trònh tûå cuå thïí cho viïåc chuyïín nhûúång moã. Trong àoá quy àõnh chó chuã thïí coá àêìy àuã nùng lûåc trong triïín khai dûå aán khai thaác khoaáng saãn laâ àûúåc pheáp chuyïín nhûúång vaâ möåt moã chó àûúåc chuyïín nhûúång vúái àiïìu kiïån àaä hoaân thaânh 50% khöëi lûúång cöng viïåc cuãa möåt dûå aán thùm doâ. Àöëi vúái dûå aán khai thaác thò phaãi hoaân thaânh xong phêìn xêy dûång cú baãn vaâ bùæt àêìu ài vaâo hoaåt àöång (Àiïìu 66).

Sûã duång thöng tin àõa chêët: Luêåt Khoaáng saãn trûúác kia khöng àïì cêåp roä raâng vïì phñ sûã duång, mua thöng tin àõa chêët mùåc duâ àaä coá möåt söë vùn baãn dûúái luêåt quy àõnh vïì khoaãn phñ naây nhû Thöng tû 186/2009/TTLT-BTC-BTNMT do Böå TN&MT

22


vaâ Böå Taâi chñnh ban haânh. Tuy nhiïn, trong thûåc tïë viïåc thu khoaãn phñ naây rêët haån chïë. Àïí xûã lyá vêën àïì naây, Luêåt Khoaáng saãn múái àaä quy àõnh roä raâng vïì khoaãn phñ naây möåt caách chi tiïët ”Töí chûác, caá nhên sûã duång thöng tin vïì khoaáng saãn phuåc vuå thùm doâ khoaáng saãn phaãi hoaân traã chi phñ àiïìu tra cú baãn àõa chêët vïì khoaáng saãn; trûúâng húåp sûã duång thöng tin vïì khoaáng saãn phuåc vuå khai thaác khoaáng saãn phaãi hoaân traã chi phñ àiïìu tra cú baãn àõa chêët vïì khoaáng saãn, chi phñ thùm doâ khoaáng saãn” (Àiïìu 7).

Cam kïët maånh meä hún vïì baão vïå möi trûúâng vaâ cuå thïí hún vïì traách nhiïåm cuãa caác thaânh phêìn khai thaác khoaáng saãn: Caác thûåc thïí khai thaác khoaáng saãn phaãi coá traách nhiïåm xaä höåi, xêy dûång cú súã haå têìng úã àõa phûúng, vv. Àiïìu 5 àïì cêåp roä raâng laâ caác thûåc thïí khai thaác khoaáng saãn “Höî trúå chi phñ àêìu tû nêng cêëp, duy tu, xêy dûång haå têìng kyä thuêåt sûã duång trong khai thaác khoaáng saãn vaâ xêy dûång cöng trònh phuác lúåi cho àõa phûúng núi coá khoaáng saãn àûúåc khai thaác theo quy àõnh cuãa phaáp luêåt; Kïët húåp khai thaác vúái xêy dûång haå têìng kyä thuêåt, baão vïå, phuåc höìi möi trûúâng theo dûå aán àêìu tû khai thaác khoaáng saãn; nïëu gêy thiïåt haåi àïën haå têìng kyä thuêåt, cöng trònh, taâi saãn khaác thò tuây theo mûác àöå thiïåt haåi phaãi coá traách nhiïåm sûãa chûäa,duytu,xêydûångmúáihoùåcböìithûúângtheoquyàõnhcuãaphaápluêåt;Ûutiïnsûãduånglaoàöångàõaphûúngvaâokhaithaác khoaáng saãn vaâ caác dõch vuå coá liïn quan; Cuâng vúái chñnh quyïìn àõa phûúng baão àaãm viïåc chuyïín àöíi nghïì nghiïåp cho ngûúâi dên coá àêët bõ thu höìi àïí khai thaác khoaáng saãn”.

Thuác àêíy minh baåch vaâ traách nhiïåm giaãi trònh trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác thöng qua viïåc giúái thiïåu EITI• Hiïåntaåi,EITIàaäàûúåcbiïëtàïënnhiïìuhúnàöëivúáicöngchuáng,caáctöíchûácxaähöåidênsûåvaâchñnhphuãsovúáithúâi

àiïím trûúác àoá do EITI àaä àûúåc àïì cêåp röång raäi trïn caác phûúng tiïån truyïìn thöng vaâ trong caác höåi thaão, toåa àaâm,vv (xem Phuå luåc A: danh saách caác baâi baáo vïì EITI). Möåt àiïìu cêìn ghi chuá laâ sau khi cöng böë baáo caáo nghiïn cûáu nïìn taãng thûåc thi EITI, thúâi baáo Kinh tïë Viïåt Nam àaä trñch dêîn kïët quaã nghiïn cûáu vïì möåt söë àiïím chûa roä raâng liïn quan túái nguöìn thu nhû phñ baão vïå möi trûúâng trong ngaânh dêìu khñ. Ngay sau àoá, PVN àaä gûãi möåt cöng vùn túái thúâi baáo Kinh tïë Viïåt Nam phaãn aánh vïì tñnh àuáng àùæn cuãa thöng tin vaâ yïu cêìu thúâi baáo phaãi gúä boã baâi baáo trïn maång àoá. Hún nûäa, PVN cuäng gûãi möåt cöng vùn túái Thuã tûúáng Chñnh phuã vúái muåc àñch giaãi thñch vïì caác àiïím naây vaâ yïu cêìu VCCI phaãi sûãa chûäa baáo caáo nghiïn cûáu. Ngay sau sûå kiïån naây, VCCI vaâ CODE àaä lêåp möåt baáo caáo giaãi trònh gûãi cho Thuã tûúáng Chñnh phuã vaâ PVN. Trong àoá, baáo caáo giaãi trònh chó ra vaâ giaãi thñch têët caã caác àiïím maâ PVN yïu cêìu vaâ caã hai töí chûác àïìu vêîn giûä nguyïn quan àiïím cuãa mònh. Cho túái hiïån nay, caã PVN vaâ Thuã tûúáng chûa coá phaãn ûáng gò. Nhû vêåy, vêën àïì EITI àaä àûúåc àûa túái cêëp àöå cao nhêët cuãa chñnh phuã.

• EITIàaäàûúåcghinhêånbúãicaáccúquanchñnhphuãnhûBöåCöngthûúng,BöåTN&MT,vv.Trongàoá,BöåCöngthûúngàang tiïën haânh lêåp möåt nhoám cöng taác vïì vêën àïì EITI bao göìm caác àaåi diïån cuãa caác cú quan chñnh phuã liïn quan, khöëi do-anh nghiïåp vaâ xaä höåi dên sûå. Nhoám cöng taác naây seä tiïën haânh xem xeát kyä hún vïì EITI nhùçm traã lúâi cho cêu hoãi liïåu Viïåt Nam coá nïn thûåc thi EITI hay khöng. Sau àoá, Böå Cöng thûúng seä àaåi diïån nhoám cöng taác àïå trònh baáo caáo tham vêën vïì EITI cho Thuã tûúáng Chñnh phuã.

• TaåiHöåithaãoÀöëithoaåiPhoângchöëngthamnhuängdoÀaåisûáquaánThuåyàiïínvaâThanhtrachñnhphuãtöíchûácvaâongaây 25/5/2011 vaâ Höåi nghõ tû vêën do Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû (àaåi diïån chñnh phuã Viïåt Nam) vaâ Ngên haâng Thïë giúái töí chûác tûâ ngaây 8-10/6/2011, caã hai àaåi diïån chñnh phuã laâ Thanh tra chñnh phuã vaâ Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû àïìu hûáa seä xem xeát EITI möåt caách kyä lûúäng vaâ seä baáo caáo àêìy àuã cho Chñnh phuã vïì vêën àïì naây.

b. Caác àiïím coân töìn taåiLiïn quan túái Luêåt Khoaáng saãn sûãa àöíi: Ra àúâi caác vùn baãn dûúái luêåt möåt caách thiïëu àöìng böå: CODE àaä kiïën nghõ cêìn phaãi thûåc thi Luêåt Khoaáng saãn ngay lêåp

tûácngaykhicoáhiïåulûåctrongböëicaãnhrêëtnhiïìuquyàõnhphaápluêåtbõtròhoaäntrongkhiàúåicaácvùnbaãnhûúángdêîn(Xemmuåc 2.5.1 bïn trïn). Àêy laâ möåt àiïím àaä àûúåc cên nhùæc, trong àoá vaâo ngaây 25/1/2011, Thuã tûúáng Chñnh phuã àaä kyá Quyïët àõnh söë 299/QD-TTg vïì viïåc ban haânh danh muåc vùn baãn quy àõnh chi tiïët thi haânh caá luêåt àûúåc thöng qua taåi kyâ hoåp thûá 8 QuöëchöåikhoáaXIIvaâphêncöngcúquanchuãtròsoaånthaão,trònhchñnhphuã,thuãtûúángchñnhphuãbanhaânh.BöåTN&MTàûúåcphên cöng soaån thaão caác vùn baãn sau:

• NghõàõnhhûúángdêînthûåcthiLuêåtKhoaángsaãn,trònhvaâothaáng5/2011;• Nghõàõnhhûúángdêînàêëugiaáquyïìnkhaithaáckhoaángsaãn,trònhvaâothaáng5/2011;• QuyïëtàõnhcuãaThuãtûúángvïìChiïënlûúåckhoaángsaãntúáinùm2020,têìmnhòntúáinùm2030,trònhvaâothaáng5/2011.

Tuy nhiïn, cho àïën thúâi àiïím hiïån taåi 31/8/2011, têët caã caác vùn baãn naây vêîn chûa àûúåc ra àúâi. Do vêåy, Luêåt Khoaáng saãn vêîn chûa àûúåc thûåc thi àêìy àuã trong thûåc tïë mùåc duâ àaä coá hiïåu lûåc kïí tûâ ngaây 1/7/2011.

Khöng quy àõnh vïì cöng khai vaâ minh baåch hoáa thöng tin: Luêåt múái khöng quy àõnh vïì cöng khai minh baåch vaâ cöng böë thöng tin liïn quan túái nguöìn thu, saãn lûúång, trûä lûúång, phñ baão vïå möi trûúâng…vv nhû kiïën nghõ trong phêìn 2.5.1 muåc j. Do vêåy, vêën àïì minh baåch hoáa, cöng böë thöng tin vaâ traách nhiïåm giaãi trònh trong quaãn lyá taâi nguyïn khoaáng saãn cuäng nhû trong ngaânh cöng nghiïåp khai khoaáng tiïëp tuåc laâ möåt chuã àïì cho caác àúåt sûãa àöíi luêåt sau naây.

Khöng quy àõnh vïì sûå tham gia cuãa caác töí chûác xaä höåi trong giaám saát hoaåt àöång khoaáng saãn: Sûå tham gia cuãa xaä höåi dên sûå laâ möåt àiïím quan troång maâ chûúng trònh vêån àöång chñnh saách cuãa CODE cuäng nhû caác töí chûác xaä höåi dên sûå khaác vêån àöång tñch cûåc nhùçm taåo thïm tiïëng noái cuãa xaä höåi dên sûå trong quaãn lyá taâi nguyïn khoaáng saãn. Àiïìu 4, Luêåt Khoaáng saãn 1996 quy àõnh “Cú quan nhaâ nûúác, töí chûác kinh tïë, töí chûác chñnh trõ - xaä höåi, töí chûác xaä höåi, àún võ vuä trang nhên dên vaâ moåi cöng dên coá traách nhiïåm thi haânh phaáp luêåt vïì khoaáng saãn, coá quyïìn vaâ traách nhiïåm phaát hiïån, töë caáo haânh vi vi phaåm

23


phaáp luêåt vïì khoaáng saãn”. Tuy nhiïn, Luêåt Khoaáng saãn múái khöng nhûäng khöng laâm roä hún sûå tham gia cuãa caác töí chûác xaä höåi trong hoaåt àöång khoaáng saãn maâ coân loaåi boã àiïìu naây. Àêy laâ möåt àiïím thuåt luâi cuãa Luêåt Khoaáng saãn múái so vúái Luêåt cuä cuäng nhû laâ möåt àiïím maâ chûúng trònh vêån àöång chñnh saách chûa àaåt àûúåc.

Nhiïìu àiïím mú höì hoùåc thiïëu trong luêåt: chaã haån nhû thiïëu àõnh nghôa vïì “cöng nghïå tiïn tiïën”, “chïë biïën sêu”. Do vêåy, chuã trûúng cuãa Luêåt laâ khuyïën khñch caác àún võ khai thaác khoaáng saãn tùng cûúâng sûã duång cöng nghïå tiïn tiïën, coá haâm lûúång cöng nghïå cao khöng àûúåc cuå thïí hoáa.

Liïn quan túái vêën àïì thûåc thi EITI EITI àang àûúåc cên nhùæc búãi caác ban ngaânh möåt caách chêåp chaåp. Quaá trònh vêån àöång cho EITI seä phaãi diïîn ra trong thúâi

gian daâi búãi vò chñnh baãn thên EITI coân laâ vêën àïì khaá múái meã úã Viïåt Nam vaâ phoâng chöëng tham nhuäng cuäng nhû minh baåch, àùåc biïåt trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác laâ nhiïåm vuå rêët khoá khùn. Do vêåy, quaá trònh naây àoâi hoãi nhiïìu thúâi gian vaâ nöî lûåc àïí àaåt àûúåc nhûäng bûúác tiïën àaáng kïí.

8. Caác baâi hoåc ruát raChûúng trònh vêån àöång chñnh saách trong luêåt khoaáng saãn sûãa àöíi cuäng nhû trong vêën àïì thûåc thi EITI àaä àïí laåi nhiïìu baâi

hoåc quyá giaá. Mùåc duâ coá möåt söë àiïím töìn taåi, tuy nhiïn nhòn töíng thïí thò chûúng trònh vêån àöång chñnh saách vïì Luêåt Khoaáng saãn sûãa àöíi cuäng nhû vêën àïì thûåc thi EITI àaä àaåt àûúåc nhûäng thaânh cöng àaáng ghi nhêån. Sau àêy laâ möåt söë baâi hoåc ruát ra àïí coá àûúåc nhûäng thaânh cöng àoá:

Bùçng chûáng khoa hoåc: àïí coá àûúåc nhûäng lêåp luêån coá tñnh thuyïët phuåc thò chûúng trònh vêån àöång phaãi cung cêëp àûúåc nhûäng chûáng cûá/ luêån chûáng coá tñnh khoa hoåc cao. Do vêåy, chûúng trònh vêån àöång chñnh saách phaãi coá nhûäng nghiïn cûáu chuyïn sêu vïì caác lônh vûåc nhû khuön khöí phaáp lyá, thûåc traång thûåc thi phaáp luêåt….vv nhùçm àûa ra möåt bûác tranh töíng thïí cuãa ngaânh cöng nghiïåp khai thaác. Trong chûúng trònh vêån àöång cho Luêåt Khoaáng saãn nhùçm àûa ra nhûäng phaãn biïån xaác thûåc vaâ khaách quan, CODE àaä tiïën haânh caác nghiïn cûáu chuyïn sêu bao göìm viïåc raâ soaát vaâ phên tñch caác quy àõnh phaáp luêåt vaâ caác taâi liïåu liïn quan túái taâi nguyïn khoaáng saãn. Trong àoá chó ra caác àiïím mêëu chöët cêìn thay àöíi. Nhùçm böí sung cuäng nhû kiïím tra caác nhêån àõnh àoá, CODE tiïën haânh caác nghiïn cûáu thûåc àõa taåi 3 àiïím úã 3 vuâng miïìn khaác nhau nhû àaä àïì cêåp úã trïn. Hún nûäa, àïí coá àûúåc nhûäng nhêån àõnh, phên tñch chuyïn sêu hún, CODE àaä cöång taác vúái caác chuyïn gia haâng àêìu vïì lônh vûåc quaãn lyá vaâ khai thaác taâi nguyïn khoaáng saãn. Nhû vêåy, vúái nhûäng hoaåt àöång nghiïn cûáu chuyïn sêu kïí trïn, CODE hoaân toaân coá thïí àûa ra caác luêån chûáng xaác thûåc coá haâm lûúång khoa hoåc cao khi phaãn biïån Luêåt Khoaáng saãn.

Sûå tham gia cuãa caác bïn liïn quan quan troång: Roä raâng laâ möåt töí chûác khöng thïí coá àêìy àuã nguöìn lûåc cuäng nhû võ thïë àïí vêån àöång möåt vêën àïì lúán vaâ mang tñnh phûác taåp nhû Luêåt Khoaáng saãn hay thûåc thi EITI. Do vêåy, phaãi coá sûå cöång taác vúái caác àöëi taác quan troång (töí chûác hoùåc caá nhên) nhùçm taåo thïm uy tñn vaâ chêët lûúång cho chûúng trònh vêån àöång. Àiïìu quan troång laâ phaãi lûåa choån àûúåc töí chûác húåp taác phuâ húåp. Vñ duå, àöëi vúái chûúng trònh phaãn biïån cho Luêåt Khoaáng saãn, CODE àaä phöëi húåp vúái VUSTA, cú quan coá chûác nùng vïì phaãn biïån xaä höåi lúán nhêët cuãa caã nûúác, vaâ coá võ thïë lúán trong xaä höåi. Àïí tùng cûúâng chêët lûúång cuãa Höåi thaão, CODE cuäng húåp taác vúái Töíng höåi Àõa chêët Viïåt Nam, núi têåp húåp caác nhaâ khoa hoåc haâng àêìu vïì àõa chêët moã. Do àoá, caác húåp taác naây tùng thïm chêët lûúång cho höåi thaão vaâ caác kiïën nghõ sau höåi thaão. Trong chûúng trònh vêån àöång thûåc thi EITI, CODE phöëi húåp vúái VCCI- cú quan àaåi diïån cho khöëi doanh nghiïåp vaâ coá uy tñn cuäng nhû nùng lûåc trong vêën àïì thuác àêíy minh baåch trong möi trûúâng kinh doanh.

Húåp taác chùåt cheä vúái truyïìn thöng: àïí caác thöng tin vïì chûúng trònh vêån àöång chñnh saách àûúåc truyïìn taãi röång hún túái nhaâ lêåp àõnh chñnh saách vaâ ngûúâi dên, chûúng trònh vêån àöång àaä kïët húåp chùåt cheä vúái caác phûúng tiïån truyïìn thöng àaåi chuáng nhû TV, àaâi, baáo…Cuå thïí laâ:

• Múâicaácphûúngtiïåntruyïìnthöngquantroångthamdûåcaácbuöíihöåithaão,toåaàaâm,cungcêëp,höîtrúåcaáctaâiliïåu,thöng tin cêìn thiïët. Vñ duå nhû trong Höåi thaão Taâi nguyïn khoaáng saãn vaâ phaát triïín bïìn vûäng úã Viïåt Nam, coá 62 àaåi diïån cuãa caác phûúng tiïån truyïìn thöng tham dûå. Kïët quaã laâ àaä coá 96 baâi baáo viïët vïì höåi thaão vaâ caác thöng tin liïn quan vïì taâi nguyïn khoaáng saãn. Trong àoá, rêët nhiïìu baâi baáo trñch dêîn caác nghiïn cûáu cuãa CODE cuäng nhû caác baâi tham luêån trong höåi thaão.

• Àïítruyïìntaãicaácthöngàiïåpcuãachûúngtrònhvêånàöång,CODEàaächuãàöångviïëtmöåtloaåtbaâibaáochocaáctaåpchñuy tñn úã Viïåt Nam nhû Vietnam Net, Tia Saáng…(danh saách caác baâi viïët xem úã Phuå luåc).

• KïëthúåpvúáiàaâitruyïìnhònhViïåtNamthûåchiïånmöåtchuöîiphoángsûåvïìtònhtraångquaãnlyávaâkhaithaáctaâinguyïnkhoaáng saãn úã Viïåt Nam. Caác phoáng sûå àaä àûúåc truyïìn hònh trïn kïnh VTV1 cuãa Àaâi truyïìn hònh Viïåt Nam .

Vêån àöång theo nhiïìu chiïìu: àïí chûúng trònh vêån àöång àaåt àûúåc nhûäng muåc tiïu àïì ra, thò ngoaâi viïåc taác àöång trûåc tiïëp túái caác cú quan lêåp àõnh chñnh saách, thò chûúng trònh vêån àöång cuäng nïn xem xeát caác cú höåi giaán tiïëp. Àöi khi caác taác àöång giaán tiïëp àem laåi nhûäng hiïåu quaã lúán. Trong vêën àïì vêån àöång Viïåt Nam thûåc thi EITI, CODE àaä tiïëp xuác vúái caác töí chûác quan têm túái vêën àïì naây nhû Àaåi sûá quaán Thuåy Àiïín, Ngên haâng Thïë giúái, töí chûác Hûúáng túái minh baåch nhùçm tòm kiïëm sûå höî trúå vaâ aãnh hûúãng cuãa caác töí chûác naây. Sau àoá, caác töí chûác naây taác àöång trûåc tiïëp túái chñnh phuã thöng qua caác sûå kiïån nhû Höåi thaão Phoâng chöëng tham nhuäng trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác, Höåi nghõ tham vêën (Consultative Meeting)…vv. Do vêåy maâ vêën àïì EITI àaä àûúåc truyïìn taãi túái caác cú quan cao coá traách nhiïåm cuãa chñnh phuã.

Quyä thúâi gian àêìy àuã: Möåt chûúng trònh vêån àöång chñnh saách thûúâng àûúåc tiïën haânh trong thúâi gian àuã daâi àïí coá thïí

24


àaåt àûúåc nhûäng kïët quaã cuå thïí. Cuå thïí trong chûúng trònh naây, CODE àaä tiïën haânh tûâ nùm 2009, chûa kïí túái caác hoaåt àöång phaãn biïån chûúng trònh khai thaác bö xñt úã Têy Nguyïn tûâ nùm 2007.

Tñnh thúâi àiïím: Caác hoaåt àöång phaãn biïån chñnh saách cêìn àûúåc sùæp xïëp vaâo thúâi àiïím thñch húåp àïí taåo àiïím nhêën. Vñ duå, caác höåi sûå kiïån àûúåc töí chûác trûúác khi Quöëc höåi hoåp vïì Luêåt khoaáng saãn khoaãng 2-3 tuêìn. Nïëu caác hoaåt àöång phaãn biïån xaãy ra súám hún thò seä rúi vaâo quïn laäng hoùåc nhêån àûúåc ñt chuá yá. Nïëu xaãy ra trong khi Quöëc höåi hoåp thò seä laâ quaá muöån àïí chûúng trònh àûa ra caác yá kiïën àoáng goáp cuäng nhû cung cêëp taâi liïåu cêìn thiïët cho caác àaåi biïíu Quöëc höåi vaâ caác nhaâ lêåp àõnh chñnh saách khaác.

Tñnh liïn tuåc: Chûúng trònh phaãn biïån chñnh saách cêìn àûúåc duy trò liïn tuåc trong suöët quaá trònh vêån àöång. Traánh tònh traång khöng coá bêët kyâ hoaåt àöång naâo hoùåc hoaåt àöång yïëu úát trong möåt thúâi gian daâi. Caác sûå kiïån chñnh trong chûúng trònh vêån àöång cuãa CODE minh chûáng vïì tñnh liïn tuåc àûúåc trònh baây dûúái àêy:

• Thaáng5/2010:Töíchûáchöåithaãovïìtaâinguyïnkhoaángsaãnvaâgûãikiïënnghõtúáicaáccúquancuãachñnhphuã(Vùnphoâng Thuã tûúáng, Böå TN&MT, Vùn phoâng Chñnh phuã…vv);

• Thaáng6-8/2010:àùngcaácbaâitrïncaácbaáovaâtaåpchñ;phöíbiïëncaáckïëtquaãkiïënnghõ,baáocaáonghiïncûáutrïntrang web cuãa Quöëc höåi;

• Thaáng8/2010:KïëthúåpvúáiPanNatureàöìngtöíchûáchöåithaão:Quaãntrõbïìnvûängtaâinguyïnkhoaángsaãntrûúáckyâhoåp cuöëi cuâng vïì giaãi trònh Luêåt khoaáng saãn sûãa àöíi cuãa Quöëc höåi;

• Thaáng9/2010:KïëthúåpvúáicaácàöëitaáctrongnûúácvaâkhuvûåctöíchûáchöåithaãovïìTaâinguyïnthiïnnhiïn,NûúácvaâNùng lûúång cuäng nhû caác sûå kiïån bïn lïì trong khuön khöí Diïîn àaân nhên dên ASEAN taåi Haâ Nöåi;

• Thaáng10/2010:TöíchûáctoåaàaâmtûvêënvïìchûúngtrònhnghiïncûáunïìntaãngthûåcthiEITIúãViïåtNam;• Thaáng4/2011:TöíchûáchöåithaãocöngböëkïëtquaãnghiïncûáuvïìkhaãnùngthamgiaEITIcuãaViïåtNam;• Thaáng5/2011:thamgiatrònhbaâyvêënàïìEITItrongToåaàaâmÀöëithoaåivïìphoângchöëngthamnhuängvaâHöåithaão

Phoâng chöëng tham nhuäng trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác khoaáng saãn; Töí chûác toåa àaâm nhùçm thiïët lêåp maång lûúái caác töí chûác xaä höåi dên sûå vïì EITI;

• Thaáng6/2011:PhênphaátbaáocaáonghiïncûáuvïìnïìntaãngthûåcthiEITItrongHöåinghõcaácnhaânhûvêënhaângnùm(CG).

9. Kïët luêån vaâ kiïën nghõVúái nhûäng kïët quaã àaåt àûúåc trong Luêåt Khoaáng saãn vaâ tiïën trònh quaãng baá cho viïåc thûåc thi EITI úã Viïåt Nam, möåt àiïìu

roä raâng laâ chûúng trònh vêån àöång chñnh saách do CODE tiïën haânh àaä coá nhûäng aãnh hûúãng nhêët àõnh túái quaá trònh lêåp àõnh chñnh saách. Cuå thïí laâ nhûäng àiïím thay àöíi quan troång trong Luêåt Khoaáng saãn nhû àêëu giaá khoaáng saãn, quy àõnh traách nhiïåm xaä höåi cuãa doanh nghiïåp roä raâng hún, vêën àïì baão vïå möi trûúâng…vaâ tiïën trònh thuác àêíy sûå thûåc thi EITI úã Viïåt Nam. Àaánh giaá möåt caách khaách quan thò nhûäng thay àöíi vïì chñnh saách nhû àaä àïì cêåp úã trïn chùæc chùæn àïìu khöng phaãi hoaân toaân do chûúng trònh phaãn biïån chñnh saách cuãa CODE taác àöång, maâ coân bùæt nguöìn tûâ nhûäng chûúng trònh vêån àöång cuãa caác bïn liïn quan khaác vaâ caã sûå vêån àöång nöåi taåi cuãa caác nhaâ lêåp àõnh chñnh saách. Chûúng trònh vêån àöång cuãa CODE chó goáp möåt phêìn vaâo nhûäng thay àöíi tñch cûåc àoá.

Ngoaâi nhûäng thaânh cöng trïn, coá möåt söë àiïím maâ chûúng trònh phaãn biïån chñnh saách hoùåc laâ thêët baåi hoùåc laâ chûa àaåt àûúåc. Khöng kïí möåt söë caác haån chïë mang tñnh khaách quan, chûúng trònh phaãn biïån àaä thêët baåi trong viïåc thu àûúåc nhûäng kïët quaã cao vaâ töët hún àïí giuáp xûã lyá caác vêën àïì töìn taåi dai dùèng trong ngaânh cöng nghiïåp khai thaác, àùåc biïåt laâ trong ngaânh khai moã. Àoá laâ, CODE àaáng ra nïn coá möåt sûå cöång taác töët hún tûâ giai àoaån ban àêìu vúái caác töí chûác khaác, àùåc biïåt laâ nhûäng cú quan nghiïn cûáu, nhûäng núi cuäng tiïën haânh chûúng trònh phaãn biïån cho Luêåt Khoaáng saãn, nhùçm tùng cûúâng chêët lûúång nghiïn cûáu cuäng nhû tùng cûúâng aãnh hûúãng cuãa caác hoaåt àöång phaãn biïån. Tiïën trònh saáng suãa cuãa viïåc vêån àöång Viïåt Nam thûåc thi EITI laâ möåt vñ duå àiïín hònh phaãn aánh vïì tñnh hûäu duång cuãa viïåc húåp taác trong hoaåt àöång vêån àöång chñnh saách, trong àoá caã CODE vaâ VCCI àïìu cam kïët cuâng laâm viïåc tûâ giai àoaån ban àêìu. Hún nûäa, sûå tûúng taác trûåc tiïëp giûäa CODE vaâ cú quan àûúåc giao soaån thaão Luêåt laâ Böå TN&MT laâ khaá haån chïë. Do vêåy, aãnh hûúãng cuãa chûúng trònh phaãn biïån vaâ caác kïët quaã nghiïn cûáu àaä khöng àûúåc töëi àa hoáa vaâ xem xeát cêín troång búãi caác nhaâ lêåp àõnh chñnh saách. Vò vêåy, caác chûúng trònh phaãn biïån chñnh saách trong thúâi gian túái nïn tùng cûúâng sûå tûúng taác theo chiïìu doåc mang tñnh trûåc tiïëp nhùçm truyïìn taãi töët hún thöng àiïåp cuãa chûúng trònh túái caác nhaâ lêåp àõnh chñnh saách.

Phaãn biïån chñnh saách laâ möåt lônh vûåc khaá múái meã vaâ khoá khùn trong àiïìu kiïån Viïåt Nam, àùåc biïåt úã cêëp àöå cao. Tuy nhiïn, qua chûúng trònh vêån àöång naây, möåt àiïìu àûúåc chûáng toã rùçng caác töí chûác phi chñnh phuã hoaân toaân coá thïí tham gia vaâo hoaåt àöång phaãn biïån, vêån àöång chñnh saách vúái hiïåu quaã àaáng ghi nhêån kïí caã trong caác lônh vûåc àêìy nhaåy caãm nhû phoâng chöëng tham nhuäng, quaãn lyá taâi nguyïn thiïn nhiïn…vv. Vai troâ vaâ aãnh hûúãng cuãa caác NGO trong àúâi söëng xaä höåi ngaây caâng àûúåc khùèng àõnh. Tuy nhiïn, hoaåt àöång cuãa caác NGO úã Viïåt Nam vêîn vêëp phaãi nhiïìu thaách thûác vaâ haån chïë àùåc biïåt trong lônh vûåc phaãn biïån chñnh saách àoá laâ:

• Khuönkhöíphaáplyáchûaàêìyàuã(chûacoáLuêåtvïìHöåi);• Nhiïìucúquannhaânûúácvêîncoáthaáiàöådeâdùåtvaâthiïëutintûúãngkhilaâmviïåc/cöångtaácvúáicaácNGO;• NùnglûåcvaâsûåthamgiacuãacaácNGOvêîncoânhaånchïëàùåcbiïåttronglônhvûåcphaãnbiïånchñnhsaách.

Do vêåy, àïí àaåt àûúåc caác muåc tiïu àïì ra, thò chiïën lûúåc vêån àöång chñnh saách phaãi àûúåc xêy dûång kyä lûúäng, linh hoaåt, huy àöång töëi àa àûúåc caác nguöìn lûåc khaác trong xaä höåi, àùåc biïåt laâ truyïìn thöng vaâ têån duång töëi àa nhûäng cú höåi coá lúåi cho viïåc vêån àöång chñnh saách.

25


TAÂI lIÏåu THAM KHAÃoCODE (2010). Thûåc traång quaãn lyá, khai thaác vaâ sûã duång taâi nguyïn khoaáng saãn trong böëi caãnh phaát triïín bïìn vûäng úã Viïåt

Nam.NXB:Khoahoåc&Kyäthuêåt.HaâNöåi.CPV(ÀaãngCöångsaãnViïåtNam).(2006).ToaânvùnBaáocaáoChñnhtrõcuãaBanchêëphaânhTrungûúngÀaãngkhoaáIXtaåi

ÀaåihöåiÀaåibiïíuToaânquöëclêìnthûáXcuãaÀaãng.Nguöìn: http://www.cpv.org.vn/cpv/Modules/News/NewsDetail.aspx?co_id=30618&cn_id=5177 [Truy cêåp 16/11/2009].

CuåcThöëngkïQuaãngNinh.(2007).NiïngiaámthöëngkïtónhQuaãngNinh2007.QuaãngNinh:NXBThöëngKï.Quyïët àõnh.167/2007/QD-TTg. (2007). Quyïët àõnh vïì kïë hoaåch thùm doâ, khai thaác, chïë biïën vaâ sûã duång bö xñt trong giai

àoaån tûâ 2007-2015, xem xeát túái nùm 2025”. Quyïët àõnh cuãa Thuã tûúáng Chñnh phuã. EIA.(2010). Vietnam energy profile. Nguöìn: http://tonto.eia.doe.gov/country/country_energy_data.cfm?fips=VM. [Truy

cêåp: 15/03/2009].GSO. (2008). Niïn giaám thöëng kï Viïåt Nam. Haâ Nöåi. Nhaâ xuêët baãn Thöëng kï.Lï Vùn Thaânh. (2008). Thûåc traång ngaânh khai khoaáng Viïåt Nam vaâ vêën àïì phaát triïín bïìn vûäng.Lao àöång. (2009). Cuöåc chiïën chöëng than lêåu úã Quaãng Ninh: liïåu coá höìi kïët. Nguöìn: http://www.laodong.com.vn/Home/

Cuoc-chien-chong-than-lau-o-Quang-Ninh-Lieu-co-hoi-ket/20084/85862.laodong [Truy cêåp 19/11/2009]. NDI, Revenue Watch Institute & USAID. (2009). EITI Guide for legislators: how to support strengthen resource transpar-

ency. MOI (1999). Baáo caáo biïn têåp xuêët baãn taâi nguyïn khoaáng saãn Viïåt Nam. Haâ Nöåi. Viïån Nghiïn cûáu Àõa chêët vaâ Khoaáng

saãn. MONRE .(2009). Red River Delta to be mined for coal. Nguöìn: http://www.monre.gov.vn/MONRENET/Default.

aspx?tabid=256&ItemID=75635 [Truy cêåp 19/11/ 2009]. IRV (Industrial Review Vietnam). (2009). Cam kïët vaâng cuãa TKV. Nguöìn: http://www.tapchicongnghiep.vn/News/Print-

View.aspx?ID=21739 Palley, T. I. (2003). Lifting the natural resource curse. Nguöìn: http://www.globalpolicy.org/component/content/

article/198/40112.html SGTT (Saâi Goân tiïëp thõ). (2009). Quang Ninh taái diïîn than lêåu. Nguöìn: http://www.sgtt.com.vn/detail29.aspx?newsid=5

6631&fld=HTMG/2009/0908/56631 Tuöíi treã (2009). Vò sao chuã tõch têåp àoaân TKV bõ kyã luêåt?. Nguöìn: http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleI

D=335093&ChannelID=3 [Truy cêåp 20/11/ 2009]. VISTA (Trung têm thöng tinKhoahoåcvaâ CöngnghïåViïåtNam). (2006).Xuêët khêíu than:nhûänghêåuquaã nhaän tiïìn.

Nguöìn: http://vst.vista.gov.vn/home/database/an_pham_dien_tu/MagazineName.2004-04-22.2018/2006/2006_00022/MItem.2006-05-10.1252/MArticle.2006-05-24.2134/marticle_view [Truy cêåp 12/11/ 2009]

Xaäluêån.(2009).TKV-15nùmhònhthaânhvaâphaáttriïín:Bûúáctiïënvûúåtbêåctrïnmoåilônhvûåc.Nguöìn:http://www.xaluan.com/modules.php?name=News&file=article&sid=144743 [Truy cêåp 23/10/2010].

World Bank. (2005). Aid the resource curse. Nguöìn: http://rru.worldbank.org/Documents/PublicPolicyJournal/291Harford_Klein.pdf [Truy cêåp 13/11/2009].

26


PHuå luåcDanh saách caác baâi baáo do caán böå nghiïn cûáu vaâ chuyïn gia cuãa CODE viïët trïn caác baáo

1. Tran Trung Kien (2011). Extractive Industries Transparency Initiative (EITI) - Solution to Sustainable Development. Available from: http://www.vccinews.com/news_detail.asp?news_id=23299 [Accessed 20 July 2011].

2. Jason Morris-Jung & Tran Trung Kien. (2010). Lúâi nguyïìn taâi nguyïn hay hïå quaã cuãa nïìn quaãn trõ keám? (The natural resource curse or the consequence of weak governance?). [In Vietnamese]. Vietnam net Newspaper on 24th May, 2010. Available on: http://www.tuanvietnam.net/2010-05-24-loi-nguyen-tai-nguyen-hay-he-qua-cua-nen-quan-tri-kem-

3. Jason Morris-Jung & Tran Trung Kien (2010). Lúâi nguyïìn taâi nguyïn liïåu coá traánh àûúåc? (Can the re-source curse be avoided?)[In Vietnamese]. Vietnam net Newspaper on 27 May 2010. Available from: http://www.tuanvietnam.net/2010-05-24-loi-nguyen-tai-nguyen-lieu-co-tranh-duoc-

4. Tran Trung Kien & Jason Morris-Jung (2010). Viïåt Nam vúái lúâi nguyïìn taâi nguyïn (Vietnam and the re-source curse). [in Vietnamese]. Vietnam Net newspaper on 28th May, 2010. Available from: http://www.tuanviet-nam.net/2010-05-25-viet-nam-voi-loi-nguyen-tai-nguyen .

5. Tran Trung Kien (2010). Ngaânh khai khoaáng vaâ möëi lo lúåi ñch nhoám (The extractive industry sector of Vietnam and the concern over the interest group) [in Vietnamese]. Viet Nam Net newspaper on 16th June, 2010. Available from: http://www.tuanvietnam.net/2010-06-14-nganh-khai-khoang-va-moi-lo-loi-ich-nhom

6. Bui Quang Binh (2010). Ngaânh khai khoaáng: Mêët boâ múái lo laâm chuöìng (The mining sector: locking the stable door after the horse has bolted) [in Vietnamese]. Viet Nam Net newspaper on 1st June 2010. Available from: http://www.tuanvietnam.net/2010-06-01-nganh-khai-khoang-mat-bo-moi-lo-lam-chuong

7. Bui Quang Binh (2010). Cûáu möi trûúâng vuâng khai khoaáng (Rescuing the environment in the mining area). [in Vietnamese]. Viet Nam Net newspaper on 12nd June, 2010.Available from: http://www.tuanvietnam.net/2010-06-11-cuu-moi-truong-vung-khai-khoang

8. Bui Quang Binh (2010). Khai thaác vaâ xuêët khêíu khoaáng saãn thö: Nhûäng baâi hoåc lúán (Exploiting and ex-porting raw mineral: big lessons. [in Vietnamese]. Tia Sang newspaper on 2nd July 2010. Available from: http://news.tiasang.com.vn/2010/07/02/khai-thac-va-xuat-khau-khoang-san-tho-nhung-bai-hoc-lon/

9. Nguyen Thanh Son (2010). Bêët cêåp ngaânh than (The problem in the coal extraction sector). [in Vietnam-ese]. Vietnam Net newspaper on 17th May, 2010. Available from: http://www.tuanvietnam.net/2010-05-13-bat-cap-nganh-than

Nguyen Thanh Son (2010). Tûâ “kó luêåt vaâ àöìng têm” sang “caånh tranh vaâ minh baåch (From “Discipline and una-nimity” to “completion and transparency”). [in Vietnamese]. Vietnam Net newspaper on 19th May 2010. Avail-able from: http://tuanvietnam.net/2010-05-16-tkv-tu-ki-luat-va-dong-tam-sang-canh-tranh-va-minh-bach-