JUL-DECEMBAR, 2007. 23

UDK 630*24Originalni nauøni rad

UZGOJNI CIÇEVI I MERE U IZDANAØKIM ÅUMAMA SLADUNA I CERA NA PODRUØJU

VRAÕEVÅNICE-RUDNIK

ÇUBIVOJE STOJANOVIÕMARINA VUKIN

IVAN BJELANOVIÕ

Izvod: U radu su prikazani rezultati istraÿivaña u izdanaøkim åumama sladuna icera na podruøju Vraõevånice, na obroncima Rudnika. Prouøavaña su obavçena udve razliøite sastojinske situacije koje su tipoloåki opisane kao: åuma sladuna icera sa vlasuçom (Quercetum farnetto-cerris subass. festucetosum heterophyllae) nasredñe dubokom kiselom smeæem zemçiåtu na peåøaru; i åuma sladuna i cera sazeøjom lobodom (Quercetum farnetto-cerris subass. hieracietosum) na plitkom kiselomsmeæem zemçiåtu na peåøaru. Izvråena su detaçna prouøavaña staniånih uslova,sastojinskog staña, razvoja pojedinaønih stabala i kvaliteta sastojine. Na osnovunapred navedenih istraÿivaña, predloÿen je optimalni uzgojni zahvat, odnosno,rekonstrukcija ovih åuma u viåi uzgojni oblik. Ovako definisan uzgojni ciçsastoji se iz kombinacije prirodnog i veåtaøkog obnavçaña ovih åuma putem kon-verzije, restitucije i supstitucije.

Kçuøne reøi: izdanaøke åume, sladun, cer, sastojinsko stañe, predlog uzgojnih zah-vata, rekonstrukcija.

SILVICULTURAL GOALS IN COPPICE FORESTS OF HUNGARIAN OAK AND TURKEY OAK IN THE AREA OF VRAÕEVÅNICA-RUDNIK

Abstract: Coppice forests of Hungarian oak and Turkey oak were researched in the area ofVraõevånica, on the hillsides of Mt. Rudnik. The study was performed in two different standsituations, typologically described as: forest of Hungarian oak and Turkey oak with fescuegrass (Quercetum farnetto-cerris subass. festucetosum heterophyllae) on medium deep acidbrown soil on sandstone; and forest of Hungarian oak and Turkey oak with hawkgrass(Quercetum farnetto-cerris subass. hieracietosum) on shallow acid brown soil on san-dstone. The detailed study includes site conditions, stand state, development of individualtrees and stand quality. Based on the above study, the optimal silvicultural operation is propo-sed, i. e., forest reconstruction in the higher silvicultural form. Thus defined silvicultural goalconsists of the combination of the natural and artificial regeneration of these forests by con-version, restitution and substitution.

Key words: coppice forest, Hungarian oak, Turkey oak, stand state, proposal of silviculturaloperations, reconstruction.

1. UVOD, PROBLEM I ZADATAK RADA

Prema najnovijoj nacionalnoj inventuri åuma u Srbiji (NFI), izda-naøke åume u centralnoj Srbiji i Vojvodini zauzimaju 1. 069. 857 ha ili

dr Çubivoje Stojanoviõ, red. prof.; mr Marina Vukin, dipl. inÿ. åumarstva;Ivan Bjelanoviõ, dipl. inÿ. åumarstva, saradnik u nastavi, Åumarskifakultet Univerziteta u Beogradu

24 „[UMARSTVO” 3-4

45,5% od svih åuma. Hrastove åume i meåovite åume hrastova sa drugimvrstama drveõa, bez bukve, najzastupçenije su u kategoriji izdanaøkih åu-ma. Meæu ñima, najveõu povråinu zauzimaju åume sladuna i cera. Srbijase nalazi u centru rasprostrañeña ovih åuma, i kako navodi J o v a n o v -i õ, B., (1986); ova zajednica se javça kao ñen cenoekoloåki sinonim. Iz-danaøke åume sladuna i cera pokrivaju veliki deo Åumadije i prostiruse do 600 m n. v. Najveõi deo ovih åuma, tokom proålosti, bio je znatnoizloÿen antropogenim uticajima, i one su najøeåõe krøene i pretvaraneu poçoprivredno zemçiåte ili su prevedene u izdanaøku uzgojnu formu.Druga karakteristika ovih åuma je ta da se najveõi deo ovih åuma nalaziu privatnoj svojini (privatne åume zauzimaju 52,2% od svih åuma u Srbi-ji).

Treõa karakteristika ovih åuma je znatno smañeno uøeåõe sladuna,koje øesto iznos ispod 10%, kao posledica uticaja viåe faktora (antro-pogeni, bioekoloåke karakteristike vrste, i drugi).

Karakteristika prouøavanih sastojina sladuna i cera u ovom radu jevisoko uøeåõe sladuna, koje se kreõe 68,4-86,9%, åto se ovde objaåñavabioloåkom osobinom ove vrste koja je viåe prilagoæena silikatnoj geo-loåkoj podlozi i pogoråanim edafskim uslovima, u odnosu na cer.Istraÿivane sastojine nalaze se na silikatnoj geoloåkoj podlozi - peå-øarima.

U posledñe vreme sastojine sladuna i cera su neåto viåe prouøavane,pre svega sa uzgojnog aspekta, od strane: S t o j a n o v i õ, Ç. (1987), S t o -j a n o v i õ, Ç., et al. (1986-88, 2006), K r s t i õ, M., et al. (2006), I s a j e v, V.et al. (2006), S t a j i õ, S. (2006) i drugi.

Na osnovu izloÿenog u vezi sa ovim åumama i znaøajem uzgojne prob-lematike koja se na ñih odnosi, proizilazi sledeõi zadatak rada:

- prouøiti uslove sredine istraÿivanih sastojina; - istraÿiti stañe sastojina, razvoj pojedinaønih stabala i kvalitet

sastojina; - predloÿiti uzgojne ciçeve i mere za unapreæeñe staña konkretnih

izdanaøkih sastojina sladuna i cera.

2. MATERIJAL I METOD RADA

Istraÿivañe je obavçeno u meåovitoj izdanaøkoj åumi sladuna icera u GJ Rudnik II, odeçeñu 2a. Podaci su prikupçeni po principu radana stalnim oglednim poçima, u toku 2007. godine. Prouøene su dve sasto-jine sa razliøitom smeåom sladuna i cera.

Istraÿeni su staniåni uslovi, sastojinsko stañe, razvoj pojedinaø-nih stabala, bioloåki poloÿaj i kvalitet sastojine. Izvråen je premerpreønika svih stabala, a premer visina i uzimañe izvrtaka, samo sa po-trebnog broja stabala u svakom debçinskom stepenu, za konstruisañe vi-sinskih kriva i linija izravnaña debçinskog prirasta. Oceñivan je bio-loåki poloÿaj, kvalitet debla i kroåñe svih stabala. Za debçinskuanalizu uzeta su tri sredña sastojinska stabla sladuna od 20% najdebçihstabala. Podaci su obraæeni na uobiøajen naøin rada koji se primeñujekod ovog tipa istraÿivaña.

JUL-DECEMBAR, 2007. 25

3. REZULTATI ISTRAŸIVAÑA I DISKUSIJA

3. 1 Osnovni podaci o staniåtu i sastojini

Prouøavane sastojine se nalaze na nadmorskoj visini 440-450 m, nagi-bu oko 25° i zapadnoj ekspoziciji. Geoloåku podlogu øine peåøari, a zem-çiåte je plitko do sredñe duboko kiselo smeæe. Ovakvi orografski iedafski faktori uslovçaju slabo proizvodno staniåte za sladun i cer.Na osnovu izvråenih prouøavaña i izvråenih fitocenoloåkih istra-ÿivaña od strane C v j e t i õ a n i n, R. in litt. (2007), definisana je tipo-loåka pripadnost istraÿivanih sastojina. Izdvojene su dve ekoloåke je-dinice u okviru prouøavanih sastojina, i to:I. åuma sladuna i cera sa vlasuçom (Quercetum farnetto-cerris subass. fe-

stucetosum heterophyllae) na sredñe dubokom kiselom smeæem zemçiå-tu na peåøaru;

II. åuma sladuna i cera sa zeøjom lobodom (Quercetum farnetto-cerris su-bass. hieracietosum) na plitkom kiselom smeæem zemçiåtu na peåøa-ru. Izdanaøke åume sladuna i cera nastale su posle øistih seøa za vreme

II svetskog rata i starosti su oko 65-70 godina. Sklop je potpun (0,7). Og-ledne povråine postavçene su na najoøuvanijim delovima åuma, i to napovråinama gde preovladava sladun.

3. 2 Sastojinsko stañe i struktura

Osnovni podaci o istraÿivanim sastojinama prikazani su u tabeli 1i 2, i na grafikonu 1.

Ukupan broj stabala iznosi od 1. 344 do 1. 520 po ha. Uøeåõe sladuna jeod 1. 040 do 1. 168 stabala po ha, ili 68,4 do 86,9%, a cera od 176 do 480 poha, ili 13,1 do 31,6%. U obe sastojine stabla su rasporeæena u debçinskimstepenima od 10 do 25 cm. Maksimum uøeåõa u prvoj sastojini je u debçin-skom stepenu od 15 cm, sa 41,7%, a u drugoj od 10 cm sa 44,2% od svih staba-la u sastojini. Linija raspodele broja stabala po debçinskim stepenima(grafikon 1) ima oblik zvonolike krive, koja karakteriåe jednodobneåume.

Sredñi sastojinski preønik veõi je u ekoloåkoj jedinici I za 2,7 cm ikreõe se od 14,0 cm do 16,7 cm. Sredñi preønik sladuna je od 13,7 cm do 16,6cm, a cera od 14,7 cm do 17,7 cm. U obe sastojine veõi je sredñi preønikcera nego sladuna, åto je posledica brÿeg rasta i razvoja ove vrste drve-õa. Sredña sastojinska visina kreõe se od 12,1 m do 15,9 m, i takoæe je ve-õa kod prve ekoloåke jedinice.

Drvna zapremina u okviru prve ekoloåke jedinice, na oglednom poçuI, je 265,09 m3/ha, sa dominantnim uøeåõem sladuna od 84,5%, dok cera imasvega 15,5%. Druga sastojina ima 175,40 m3/ha, od toga 66,3% sladuna, acera 33,7%. Linija raspodele drvne zapremine po debçinskim stepenimaje karakteristiøna za jednodobne åume, sa jasno izraÿenim jednim maksi-mumom u debçinskom stepenu od 20 cm sa 44,6%, odnosno, 15 cm sa 48,0%(grafikon 1). Tekuõi zapreminski prirast u prvoj sastojini je 5,47 m3/ha

26 „[UMARSTVO” 3-4

i veõi je od druge sastojine, gde iznosi 2,79 m3/ha. Procenat prirasta sekreõe od 1,6% do 2,3%.

Do sliønih rezultata u izdanaøkim åumama sladuna i cera na podruø-ju Srbije doåli su S t o j a n o v i õ, Ç. (1987), S t o j a n o v i õ, Ç., et al.(1986-88, 2006), K r s t i õ, M., et al. (2006), S t a j i õ, S. (2006), V u k i n, M.,B j e l a n o v i õ, I. (2006) i dr., s tim åto je najveõi deo tih istraÿivañaobavçen na znatno produktivnijim staniåtima.

Grafikon 1 - Raspodela stabala i zapremine po debçinskim stepenimaDiagram 1. Distribution of trees and volume per diameter degrees

Slika 1 – Prouøavana izdanaøka åuma sladuna i ceraFigure 1 – Coppice stand of Hungarian oak and Turkey oak

Еколошка јединица I

0

10

20

30

40

50

0 5 10 15 20 25 30

пречник (cm)

N (%

)

укупносладунцер

Еколошка јединица I

0

10

20

30

40

50

0 5 10 15 20 25 30

пречник (cm)

V (%

)

укупносладунцер

Еколошка јединица II

010

203040

5060

0 5 10 15 20 25 30

пречник (cm)

N (%

)

укупносладунцер

Еколошка јединица II

0

10

20

30

40

50

60

0 5 10 15 20 25 30

пречник (cm)

V (%

)

укупносладунцер

JUL-DECEMBAR, 2007. 27

Tab

ela

1 - O

snov

ni p

odac

i o

ist

raÿ

ivan

oj s

ast

ojin

i, e

kolo

åka

jedi

nica

ITa

ble

1. B

asic

dat

a on

stu

dy s

tand

, eco

logi

cal u

nit I

28 „[UMARSTVO” 3-4

Tab

ela

2 - O

snov

ni p

odac

i o

ist

raÿ

ivan

oj s

ast

ojin

i, e

kolo

åka

jedi

nica

IITa

ble

2. B

asic

dat

a on

stu

dy s

tand