»قىرىق سوئالغا بىر جاۋاپ«

ئهپسۇسكى، مېنى بهزىلهر ماڭا سىياسهت ئۆگهتمهكچى بولۇشتى،دۇنياغا ئاپىرىدە قىلغان كۈندىن باشالپ ئالالھ ماڭا سىياسهت ئۆگۈتۈپ

.بولغان ئىدى دىن»1- ئۇيغۇرنىڭ ئورنى نهدە؟ «: سىدىقهاجى روزى —

.ئىت سۆڭهك يهيدۇ، كۆتى بىلهن كېڭىشىپ

تهمسىللىرىدىن -خهلق ماقال ئۇيغۇر —

ئويلۇنۇشالر دەسلهپكى

. پهرەز قىلغان سهۋەپلهر بار ئىدى سىدىقهاجى روزىالر. جاۋاپ يېزىش مهسىلىسىدە كۆپ ئىككىلهندىمبۇنداق . ئهگهر تهلهپپۇزى نورمال ئهخالق ئۆلچهملىرىدە بولغان بولسىمۇ بىر گهپ. دۈشمهنگه تاماشا بوالتتى

ققا قانداق جاۋاپ بېرىش كېرەك؟بىر مهسخىرىۋازلىئىككىلىنىشىمنىڭ ياكى جاۋاپ يېزىشتا كېچىكىشىمنىڭ سهۋەپلىرىنى يېزىپ ئېالن قىلماقچى

. كېيىن ئۇمۇ مۇۋاپىق ئهمهستهك قىلدى. شۇنىال ئېالن قىلىپ بولدى قىاليمىكىن دېدىم. يازدىم. بولدۇمۈلۈك چۈشۈنهلهيدىغان بولسا، جاۋاپ يازمىساممۇ ئهگهر مىللهتنىڭ ساپاسىغا ئىشهنچ قىلغىلى بولسا، كۆپچ

يوقۇرىدا مهن ئىپىگراپ (غىال ئاشۇ سۆزلهرنى »بىسمىلالسى«ھېچ خىجىل بولمايال كىتاپنىڭ . بوالتتىسىدىقهاجىنىڭ كىملىكىنى چۈشىنىشته ئهينهك يېزىپ قويالىغانلىقى،) قىلىپ ئالغان جۈملىلىرى

ئامېرىكىدىكى . نلىرىدىنمۇ بۇنداق كارامهت قۇرالرنى ئىزدەپ تاپااليتىشۇنداقال ماڭا قارشى يازغا. بوالاليتىچۈشهنسه كېرەك، ئۆزلىرىنىڭ بۇ كىشى ھهققىدە بىر مۇقىمالشقان باھاسى بارلىقىنى ئوبدان ۇئۇيغۇرالرغ

ئهمما بهختكه قارشى يىراقتىكى ئۇيغۇرالر تېخىچه بۇ ئادەمنىڭ تهيپۈنۈمنىڭ ۋاختىدا . سېزىپ تۇرىمهنبىلهن بولغاچقا، خۇالسىنى ئاسانال ) كىالسسىك ئىككى ماقالىسى(ئىسمى » ياغلىقاپاق«ىلىپ قالغان ئات

مانا بۇ ھال » !ھه، يهر بىلهن يهكسان قىلىۋەتتى، دېمهك ئۇنىڭ خاتا، بۇنىڭ توغرىكهن«: چىقىرىدۇ .قورقۇنۇچلۇق ئىدى، شۇنىڭ ئۈچۈنمۇ جاۋاپ يېزىشىم مهجبۇرىي ھال ئالدى

دەپ » ئۇ ئادەم بىلهن تهڭ بولۇپ بىرنېمه يېزىپ ئۆزەڭنى چۈشۈرۈۋالمىغىن«ن دەسلهپته بۇ سهۋەپتىكىچىككىنه «نهسىههتته بولىۋاتقانالرمۇ، ھۇجۇمنىڭ چهكتىن ئېشىشى بىلهن پىكىرلىرى ئۆزگۈرۈپ،

.دەيدىغان بولۇشتى» تهگدۈرۈپ قويمامسهنگه جاۋاپ بېرىمهن؟ تىلالشقا تىلالش بىرى بۇ چالغىتمىالرنىڭ نېمىسى. ئىككى مهسىله بار ئىدى

كۆتۈرۈپ چىققان نۇقتىئىينهزەرلىرىگه قارشى يازغانلىرىم . بىلهن جاۋاپ بېرىشنىڭ ھېچ قىممىتى يوقئۆزەمنى ئاقاليدىغانغا كۈچلۈك ئاساسالر بىلهن ئاغدۇرۇپ تاشالنغان . يېتىدۇ ياكى يهنه دېسهم يهنه شۇ

.هر، قانداق؟الر، قېنى؟الرقارىشىممۇ يوق؛ بهلگىسىز نېمه ئۈچۈن؟لئىلگىرىدىن بىرمۇنچه نۇقتىالردا ئوخشاشلىقىمىز بولغان بىر ئادەمنىڭ بۈگۈن بىرال يۇمۇالپ قارشىمدىن چىقىشىغا قارىتا قانداق قىلىشىم مۈمكىن؟ بىر بىرىگه رەپ يىمهيدىغان قاراشلىرىنى بىر

2

بۇ خىل ئۇسۇل بىزنىڭ كونىالردا ئىككى .يهرگه توپالپ، بىر بىرىگه سوقۇش سېلىپ قويسامال بوالتتى، ئهمما بۇ بهك سهت گهپ بولغاچقا مهن بۇنداق »نوخۇنۇسىنى ئېلىپ كۆتىگه تىقىش«: خىل ئاتىلىدۇ

يا بولمىسا . ، بۇ بىراز بولۇدۇ»ئۆز يېغىدا گۆشىنى قورۇش«يهنه بىرى . ئاتالغۇالرنى ئىشلهتمهسلىكىم كېرەك .ىنى ئهكىلىپ ئاغزىغا چىشلىتىپ قويۇشقۇيرۇق: شۇنداق ئاتىساممۇ بولۇدۇ

قانـداق تهلهپپـۇزدا يازسـام بـوالر؟ . قالـدىكى، تهلهپپـۇز مهسىلىسـى جاۋاپ يېزىش قارار قىلىنغاندىن كېيىن ــۆز قاراشــلىرىمنىڭال خاتاســىنى ــلهن، ك ــل بى ــاس تى ــا خ ــدا، ئوبزورغ ــاقلىغان ھال ــى س ســىدىقهاجى ئىززىتىن

ــ ــۈجىمهللىكلهرگه ئېنىقلىمـ ــهتكهن، مـ ــوالتتى؛ كۆرسـ ــى بـ ــا ياخشـ ــان بولسـ ــوئال قويغـ ــپ سـ ا تهلهپ قىلىـــهۋىيهگه ــر س ــمايدىغان بى ــىغا ياراش ــۆزىگه، يېش ــخىرىۋازلىقلىرى ئ ــان مهس ــتىدە قىلىنغ ــىيىتىم ئۈس شهخس

ــدىم ــۇر ئى ــۇزدا جــاۋاپ بېرىشــكه مهجب ــڭ . يهتكهچــكه، خــۇددى شــۇنداق تهلهپپ ــا يهنه لوقمــان ھېكىمنى : ئهممدېگهن مهشهۇر سۆزى بىـلهن ئـۆزۈمگه ھـاي بېرىـپ، مـۈمكىن » ەپسىزلهردىنئهدەپنى كىمدىن ئۆگهندىڭ؟ ئهد«

.بولغىنىچه پهيلىمنى تىزگىنلهپ، سىپايه جاۋاپ بېرىشنى تاللىدىمبىلهنـال چهكلهنـمهي، رادىئـو »ماقـالىلهر «ھامىنى سىدىقهاجى روزى بىلهن يېزىشىدىغان بولغاندىكىن، بۇ

ئــــوبزورلىرى، ماڭــــا مهلــــۇم ھهمــــمه قىلىنغــــان كىتــــابى، تېلىــــۋىزىيه نۇتــــۇقلىرى، يېقىنــــدا نهشــــىر –ــن ــۇالتلىرىدىن ئهركى ــۇ مهھس ــدىم ۋە ب ــا كهل ــدىلىنىش قارارىغ ــارۋىنى «پاي ــهرلهر ك ــىدىن »ئهس ــڭ قارشىس نى

.چىقىدىغان بۇ ماقالهمنى ئهپهندى لهتىپىلىرىنىڭ بىر مهۋزۇسى بىلهن ئاتاشنى مۇۋاپىق كۆردۈمــار ــىلىمۇ بـ ــر مهسـ ــوغرا يهنه بىـ ــ. ھه، تـ ــۇنچىلىك سـ ــپ، شـ ــى دېيىلىـ ــچىكنىڭ بالىسـ ىدىقهاجى پومىشـ

مهن . خاپىلىقالردا قالغان بولۇشىغا قارىماي، يهنىال ئـالىي مهكتهپـته ئوقـۇش بهخـتىگه مۇيهسسـهر بولـۇپتىكهن ئالىي مهكـتهپكه بېرىشـتىن چهكلهنـگهن، ئـۇدا ئىككـى يىـل ) مىغانالۋەتهندىكى چاغدا خىتايغا ئالىيىپ باق(

ئېتىكـا » «پوبلىسـتىك، موبلىسـتىك «شـۇڭا سـىدىقهاجىدەك . بولساممۇ بارغۇزمىغان ئىدىئىمتاھان بهرگهن تلىك چهتـئهل تېرمىنلىرىنـى بىلمىسـهم بـۇ ئهلالمىـگه قانـداقمۇ بهس كهلگىلـى ەدېگهندەك ھهيۋ» پېتىكا –

غان مهن پهقهت كوچىــدىكى ســاددا ئۇيغــۇر تىلىنــى، مهھهللهمــدە كــۆپ ئىشــلىتىلىدى . دەپمــۇ قورقتــۇمبــوالر؟ ئۇسـتاز ئـۆزى بولغانـدىكىن رەھبهرلىـك . بىلگىنىمنى چىلاليـمهن . چارە يوق. ئاددىي تهمسىللهرنىال بىلىمهن

.قىالر

لىرىنىڭ كېلىپ چىقىشىدىكى سىياسىي ئارقا كۆرۈنۈش»تهنقىد«سىدىقھاجى روزى

» چىققاندەكتۇلۇمدىن توقماق «لىرىم تارقىلىپ بىر يېرىم يىلچه ۋاقىت ئۆتكهندە تۇيۇقسىز كىتاپيېقىندا بازارغا سېلىنىدىغا : قهپهزدىن چىقىرىلغان بۇ تهنقىدلهرنىڭ سىياسىي ئارقا كۆرۈنۈشى شۇنداق

. سهپسهتىسى ئۈچۈن مهنهۋىي ئاتموسفىرا يارىتىش» ئاپتونومىيىچىلىك«ياكى » ئىككى ئايرىلماسلىق«ئۇجۇقتۇرۇپ، سۈكۈتكه «نى بۇنىڭ ئۈچۈن ئهڭ كۈچلۈك ئۆكتىچى بولۇش ئىهتىمالى بولغان ئۆكتىچى

توخۇنى بوغۇزالپ، مايمۇننى «يهنى، .ئارقىلىق باشقا ئۆكتىچىلهرنىڭ ئاغزىنى تۇۋاقالش» چۆمدۈرۈۋېتىش .»قورقۇتۇش

» ئايرىلماسلىق» «ئاپتونومىيه«يىلى بىر قېتىم - 2000چۈنكى سىدىقهاجى روزى شۇنى بىلهتتىكى، دېيىشىچه ئامېرىكىدا . خهۋەردار قىلىشى بىلهن بىلىنگهن بۇمۇ سىدىقهاجى روزىنىڭ(شامىلى چىققاندا

3

ئامېرىكىلىق بىرلىرى تهيۋەن خىتايلىرى، دېموكراتىك خىتايالر، تىبهتلىك ۋە شهرقىي تۈركىستانلىقالرنى بىريهرگه ئهكىلىپ، مۇستهقىللىقتىن ۋاز كېچىپ، ئالدى بىلهن كوممۇنىست خىتاينى ئاغدۇرۇپ تاشالشتا

بۇنى يازما ھۆججهتلهشتۈرىدىغان چاغدا . ھهممىسى قوشۇلۇپتۇ. نى تهشهببۇس قىلىپتۇبىرلىكسهپ بولۇشچىقىپ قېلىپ، ھۆججهتكه ئايلىنىپ —بهلكىم سىدىقهاجىدۇر —بىزنىڭكىلهردىن بىر دانا ئادەم

) قۇپبۇنى ئۇ. دەپ بۇ پاالكهتنىڭ ئالدىنى ئاپتۇ... كهتكهندىن كېيىن باشنى تاشقا ئۇرۇپمۇ ئۆزگهرتمهك تهس،يۈزلهرچه . مهن سهبداشلىرىم بىلهن ئىستانبۇلدا بىر قارشى ئىمزا توپالش پائالىيىتى ئۇيۇشتۇرغان

ھازىر بۇ . بۇ ئىمزا قويۇشنى بىرال سهيپۇلالھ پامىر رەت قىلغان ئىدى(ئۇيغۇرنىڭ ئىمزاسىنى ئالغان ئىدۇق بۇنى ئاڭلىغان . )ئىچىدە» النمىالرتور ئارخىبىمدىن تال«تورىنىڭ مۇنبىرىدە، » ئهينهك«ئىمزا ھۆججىتى

ئۈزۈلكېسىل ئىنقىالپچىلىق مهيدانى بىلهن بۇ ھهرىكهتنى قهتئىي —سىدىقهاجى روزى غا )قازى(قولاليدىغانلىقىنى، ھهتتا بۇ ئىمزا توپالنغان ۋاراقالرنى ئهۋەتىپ بهرسهك ئامېرىكا كونگىرېسى

. بېرىدىغانلىقىنى ئېيتقان ئىدىمالنىڭ ىمۇ توغرىسى بۇ ختې. قايتا بازارغا سېلىنىش ئالدىدا تۇرۇدۇ» ئايرىلماسلىقئىككى «ئهمدى ئاشۇ

مائاشلىق ئىنقىالپچىلىرىمىز مائاشقا داۋا باشلىغاندىن باشالنغان بولسىمۇ، ئۆز بازارغا سېلىنىشى تا ئاستا خۇددى ئاۋازى چىقىپ كهتمىسۇن دەپ ئاس - ئهمدى ئاستا . هلقىدىن يوشۇرۇپ كېلىنگهن ئىدىخ

بهلكىم پۇل . چىقىرىپ، ئهتراپنى بۇ سېسىقچىلىققا تولدۇرۇشقا باشلىدىپهم بىلهن قويۇپ بهرگهندەك، هلقىڭگه باشقا، چهتئهللىكلهرگه باشقا گهپ قىلىدىكهنسهن، بۇنداق قىلساڭ خئۆز «بېرىۋاتقان خوجايىنالر

چۈنكى پۇل . بولۇشى مۈمكىن دەپ تهلهپ قىلغان» بولمايدۇ، خهلقىڭنىمۇ مۇشۇنىڭغا كۆندۈرۈشۈڭ كېرەك .بهرگهن بۇيرۇقمۇ بېرەلهيدۇ ئهمهسمۇ

مهنپهئهت ئالدىدا ئۆزگۈرۈپ «(بۇ قېتىم ئىشنىڭ بېشىدىكىلهردىن بىرى سىدىقهاجى ئۆزى

ي» كهتمهيدىغان تۇغۇلغاندا ①ئىنقىالپچىللىق پىرىنسىپىنى ئوتتۇرىغا قويغان كىشى، جىيا باۋيۈسىزنىڭ قهلىمىڭىز بهك «. بار) ىياسهتنى بىلىپال تۇغۇلغان ئهلالمهچىشلهپ چۈشكهندەك، س قاشتېشىنى

شىالپ ئۇچۇرۇشالر دېگهندەك » ... سىزال تهڭ كهلمىسىڭىز بىكار، سىزدەك بىر ئادەم تۇرغان يهردەئۆتكۈر، ئۆز شۇنداق پهرۋاز قىلغانكى، قانداق چۈشۈش توغرىسىدا ئويالپمۇ ئولتۇرماي، سايىسىدە بۇ كىشى

نامايهن قىلىپ كهلگهن مهيدانىغا ئۆزى سۈپىتىدە غايىسى تاالش شهكلىدە ئۆمۈرلۈك سىياسىي قۇيرۇقىنىئهمما بۇنىڭدا مېنىڭ قارشى ھۇجۇمغا ئۆتۈش ئىهتىماللىقىم نۆل . قارشى چىقىشقا ئاتالنغانلىقى مهلۇم

ى چاپانچىلىرىنىڭ سهۋەبى، ئىلگىرى مهن سىدىقهاجى ۋە ئۇنىڭ گېرمانىيىدىك. ئهتراپىدا پهرەزدە تۇتۇلغانكۈشكۈرتۈپ، ئهركىن ئالىپتېكىنگه قارشى ماقاله يازدۇرۇش ئۇرۇنۇشلىرىنى رەت قىلغانلىقىمدىن ئىلهام

گهرچه مهن ياخشى كۆرمىسهممۇ، ئالپتېكىننى دۇنيا ئۇيغۇرنىڭ ۋەكىلى دەپ «مهن ئۇ چاغدا ( ئالغانيهنى، ئومۇمىيلىقنى نهزەردە تۇتۇپ، . )دىمدەپ ئۇنىمىغان ئى» تونۇيدۇ، شۇڭا ئۇنى سۇندۇرۇش توغرا ئهمهسبۇنىڭ بىلهن . شهكلىدە چۈشۈنۈدۇ» قورقۇش، يېڭىلىش«قارشى چىقمايدۇ، بۇنى ئۇيغۇر جامائىتى

شۇنىڭ بىلهن مهشهۇر ئوبزورچى، سىياسهت ئىلمىنىڭ .دەپ پهرەز قىلىشقان! ئۆكتىچىلهرنىڭ ئۈنى ئۆچۈدۇتور بهت باشقۇرىدىغان چاپانچىالر . ھۇجۇمىنى باشاليدۇ ئهلالمهسى سىدىقهاجى روزى مهسخىرىۋازلىق

� .ئا —نىڭ باشقهھرىمانى »قىزىل راۋاقتىكى چۈش«خىتاي كىالسسىك ئهدەبىيات نهمۇنىلىرىدىن —) ساختا قاشتېشى مهنىسىدە( —يا باۋيۈي جى

4

قارشى ئىنكاسالر ئۆچۈرۈلۈپ، گويا ھهممه كىشى سىدىقهاجىنىڭ قاراشلىرىغا قوشۇلۇۋاتقان . ماسلىشىدۇشهكلىدە بۇ » ئىنكاس«بهزى دۈشمهن ئايغاقچىلىرى بۇنى ئالتۇندەك پۇرسهت بىلىپ، . مهنزىرە يارىتىلىدۇ

...ۋەتلهپ بېرىدۇپىكىر ئېقىمىنى قۇۋ

قاراشلىرى ۋە قاراشلىرىم

تۈرلهرگه ) قاراش دېسهم توغرا بوالمدۇ، يوق ئىشهنچ قىاللمايمهن(سىدىقهاجى روزىنىڭ قاراشلىرىنى ئايرىپ ئاندىن جاۋاپ بهرسهم ئاسانراق بوالر، چۈنكى مهن تېخىچه ئۈگۈنۈش باسقۇچىنى تاماملىيالمىغان

سهم ئېزىپ چىڭگىش قىلىۋەت» ھورۇن خوتۇننىڭ پايتىمىسىدەك«غاچقا، بول» ئۇستا كۆرمىگهن شاگىرت« .دەيمهن كهتمهي

:بۇنداق تۈرلهرگه بۆلدۈم قويمايدۇ؛ —ئامېرىكا ئازات قىلىپ قويۇدۇ

؛)ئهسلىدە بۇنى تىلغا ئېلىشمۇ ئهيپ، بىراق، چارە يوق(ۋەتهن ئىسمىنى مهتۇالرچه تالىشىش بولمايدۇ؛ —دۇ تېنچلىق بىلهن ئازات قىلغىلى بولۇ

رادىئو ۋە قۇرۇلتاي ئادۋۇكاتلىقى ۋە تهنقىد؛ ؛چهتئهلدىكىلهرنىڭ بۈيۈك ئىش تهۋرىتىۋاتقانلىقى سهپسهتىسى ۋە بۇنىڭ يالغانلىقىبۇنىمۇ ئىنكار –مېنىڭمۇ ئهمهلىيهتته ھېچقانداق يول كۆرسهتمىگهنلىكىم، پهقهتال ئۇنىمۇ

قىلغانلىقىم؛ .مهسخىرىۋازلىقالر

يهنه بىرى، سىدىقهاجى روزىنىڭ ئۇزاق مهزگىللىك مهيدانى؛ : ه مۇنداقمۇ تۈرلهشكه بولۇدۇبۇنى يهن .تهسىرىدە ئۆزگۈرۈپ تۇرىدىغان مهيدانى» ئىچكىي تاشقىي شهرتلهر«

سى ھهر ھالدا ئۇزاق مهزگىللىك ئهقىدىسى دېيىشكه »ئامېرىكا ئازات قىلىپ قويۇدۇ«بۇالردىن قاراش بولۇپ، ) امېرىكىغا كهلگهندىن بېرى ئىزچىللىقىنى ساقلىغانھېچ بولمىغاندىمۇ ئ(بولىدىغان

شۇڭا . شهكلىدە ئىدى» سوۋېت قۇتقۇزىۋالىدۇ«ياشلىق دەۋرىدىكى ئىنقىالپچىلىق ھاياتىدا بۇ كېيىن بىردىنال . سىدىقهاجىنىڭ توپىدىكىلهر سوۋېتكه قاچقان ياكى قېچىش يولىدا تۇتۇلغان ئىدى

ئهگهر بۇنى ئىنكار قىلماقچى بولسا ماڭا تېلىپۇن قىلسا پاكىتنى (ۆتهردى تۈركىيهگه چوقۇنۇش باش كدېگىنىمۇ ئۇزاق مهزگىللىك » تېنچلىق بىلهن ۋەتهن ئازاد قىلىش«). قۇلىقىغا پىچىرلىساممۇ بولۇدۇ

بۇنى ۋەتهندىكى چاغدا باشلىغان، ياشلىق ۋاقتىدىكى . دېيىشكه بولىدىغان قاراشلىرىدىن بىرىئىش پۈتمهيدىغانلىقى توغرىسىدىمۇ بىرمۇنچه بىلهن ئهمما تېچلىق . ىڭ تىپى شۇئىنقىالپلىرىن

:ھىكمهتلىك سۆزلىرىنى تىزىشىمىز مۈمكىنــاپتونومىيه (ســهن تهلهپ قىلىــدىغان نهرســىلهر « ــاكى ئ ــان تهلهپ ) مۇســتهقىللىق ي ــدىن ق ســهندىن، مهن

تهييارلىقىڭ بارمۇ، يوقمۇ، تىلهمچى ئهپهندى؟! قىلىدۇ، قان

5

قۇق تىلىگهنگه بېرىـدىغان نهرسـىمۇ ئهمهس، قـاراپ تۇرغانغـا تهقـدىم قىلىنىـدىغان نهرسـىمۇ ئهمهس، ھو«ھوقـــۇق كـــۈچ ئىشـــلىتىپ تارتىـــپ ئالىـــدىغان ۋە تىلهمچىلىـــك قىلىـــپ ئهمهس، قارشـــىلىق كۆرســـۈتۈپ

».ئېرىشىدىغان نهرسىدۇردېـگهن سـوبېكتىپ ئىبـارىنى ›مېنىـڭ ۋەتىـنىم ‹ئۇيغۇرالر ئىرادىسىنىڭ بـۇ يهردىكـى ۋەزىپىسـى شـۇكى «

كــۆرەش ئــارقىلىق يــاكى تېــنچ يــولالر ئــارقىلىق يــاكى قــان تۆكــۈش ئــارقىلىق ئوبېكتىــپ پائــالىيهتكه ئىگىـلهش . ئايالندۇرۇشى كېرەك يـاكى مۇنـداق ئېيتقانـدا، ۋەتهننـى ئهمهلىـي ئىگىلهشـكه كىرىشىشـى الزىـم

.بولۇشى كېرەكھهركىتى ئۇيغۇرالر ۋاسىته تالالپ ئولتۇرمايدىغان ھهركهت تهۋەككۈلچىلىـك روھـى يـوق مىلـلهت . ئاڭلىق مهقسهتنى قوغلۇشۇدىغان قارام ھهركهت تهييارلىشى الزىم«

دۇنيانىـڭ يېقىنقـى زامـان تـارىخى شـۇ مىللهتنىـڭ پهقهت قوراللىـق ئىـنقىالپ .ئىستىقبالى يوق مىللهتتـۇر ــىي تهلهپلىرى ــپاتالش، سىياسـ ــۇنى ئىسـ ــڭ مهۋجۇدلۇقـ ــارقىلىق ئۆزىنىـ ــارقىلىق ئـ ــهكلى ئـ ــۆرەش شـ ــى كـ نـ

①».ئىسپاتالشتىن باشقا ھهرقانداق بىر شهرتنىڭ يوق ئىكهنلىكىنى ئىسپاتلىدىتىپىدىكى ئادۋۇكاتلىق بولۇپ، » يالىقىنى قوغداش«ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى ۋە رادىئو ھهققىدىكى ئاقالشلىرى

ئىككى «ىن ت»ئۈزۈلكېسىل مۇستهقىلچىلىق«شۇنداقال . كه تهۋە»پىشانىسىنى سىلىۋېتىش«قا ئۆزگۈرۈشىمۇ، چهتئهلدىكى تهشكىالتالرنىڭ ئالهمشۇمۇل ئىش قىلىۋاتقانلىقى ياكى »ئايرىلماسلىق

چهتئهللهردە ۋاي دېگۈدەك بىر ئىشنىڭ يوقلۇقى ھهققىدىكى قاراشلىرىمۇ ئاشۇ تىپته بولۇپ، كېيىنكى چهتئهلدىكى تهشكىالتالرنىڭ : هرزىيدۇئهمما بىر نۇقتا ئهسكهرتىشكه ئ. زامانالردا سۈپهت ئۆزگۈرىشى ياسىدى

ئالهمشۇمۇل ئىش قىلىۋاتقانلىقى ياكى چهتئهللهردە ۋاي دېگۈدەك بىر ئىشنىڭ يوقلۇقى مهسىلىسىدىكى ئىلگىرى چهتئهللهردىكى تهشكىالتالر ئۆلۈكتهك : قارىشىغا بىر ئاز ئېنىقلىما بېرىشكه توغرا كېلىدۇ

همما سىدىقهاجىالم توختىماي نۇرغۇن ئهھمىيهتلىك ئىشالرنى ياتاتتى، ياكى ھهتتا ۋەتهننى ساتاتتى؛ ئھازىر ئهمدى توپقا قوشۇلۇپ، .يال دەپ قالغان چاغلىرىمۇ بولغان ئىدىالقىالتتى، ھهتتا ۋەتهننى ئازات قى

.لهشكهچكه، چهتئهلدە بۈيۈك ئىشالر بارلىقىنىڭ ئىسپاتچىسى بولىۋاتىدۇ»...ئۆز«چهتئهلدىكى ھهركهتلهر .ۋاپ بېرىشكه تىرىشىپ كۆرەيئهمدى جا

دا بىـر »ماقالىسـى «ۋە سىياسـهت پهنلىـرى بـويىچه ئهلـالمه سـىدىقهاجى روزى پىشقهدەم، مهشهۇر ئوبزورچى ئانــدىن كــۆپ چېكىــت بىــلهن ئايرىلغــان ئــۈزۈنته نهقىلــلهر بىــلهن . ھــازا ئىســىملىرىم بىــلهن ھهپىلىشــىدۇ

).غا ھهجىم قازاندۇرماقچىدۇر»قالىسىما«نېمه قىلماقچىدۇ؟ بهلكىم (قۇرالرنى تولدۇرىدۇ ماقــــاله تــــۈرىگه كىرىــــدىغانلىقىنى » پوبلىســــتىك«بــــۇ ئــــۈزۈنتىلهردىن كېــــيىن ماقالىلىرىمنىــــڭ

بۇ پىشـقهدەم ئوبزورچىنىـڭ ئاساسـىي خاسـلىقلىرىدىن بىـرى (بىلىۋېلىشىم ئۈچۈن مهرھىمىتىنى ئايىمايدۇ بـۇ . لغۇالرنى كـۆپ بىلىدىغانلىقىـدا ئىپادىلىنىـدۇ دېگهندەك ئاتـا » پوبلىستىك، موبلىستىك«دەل مۇشۇنداق

).نى بىزەشتىكى ئاالھىدە مېتودلىرىدىن بىرى»ئوبزورلىرى«ئۇنىڭ كوممۇنىســتالرنىڭ ھهقىقهتنـى بـۇرمىالپ چۈشهندۈرۈشــتىكى » ئـۈزۈنته ئېلىــپ تهنقىـد قىلىـش «بۇنـداق

كهلـگهن مهنـا مـۈجىمهللىكى يـاكى ئـۈزۈك چـاال جـۈملىلهردىن مهيـدانغا -مېتودلىرىدىن بىرى بولۇپ، ئۈزۈك مهنانىـــڭ تهتـــۈرىگه ئۆزگـــۈرۈپ كۆرۈنۈشـــى، ئهســـلى تېكســـتنى كـــۆرۈش ئىمكـــانى بولمىغـــان ئوقۇغۇچىغـــا

.ئا — غا قارالسۇنناملىق كىتابى» ئۇيغۇرنىڭ ئورنى نهدە؟«ئهلالمهنىڭ يېقىندا نهشىردىن چىققان ①

6

—بۇرمىلىغۇچىنىـڭ مۇددىئاسـىغا ئۇيغـۇن —ھهقىقهتهنمۇ ئاشۇنداق خاتا، ئاشـۇنداق بىـمهنه، زىيـانلىقتهك .تۇيغۇ بېرەتتى

بىــراقال كىتاپنىــڭ ئاخىرىســىدىن ①ۇ ئــوبزورچى چــۆمگهكتهكئانــدىن، كىتاپنىــڭ بېشــىدىن كىــرگهن بــ ) ھهتتـا سـوغۇق سـۇغا تۆگـۈرۈپ يېۋېلىشـقىمۇ ئۈلگـۈرمهي (» ...قۇرۇق نـاننى سـومكىغا سـېلىپ «دە، -چىقىدۇ

— ھازىراليـدىغان سـىدىقهاجى » ماتىرىيـال «مۈكچىيىپ ئولتـۇرۇپ يېزىق ئۈستىلىدەئىشقا ماڭغان داھى ۋە .پچىنىڭ جاپالىق ئىنقىالبىي ھاياتىنى ئۇستىلىق بىلهن رېكالم قىلىدۇئىككى پىشقهدەم ئىنقىال

ھــازىرالپ بېرىــدىغان يېزىــق ئۈســتىلىدە مۈكچىيىــپ ئولتــۇرۇپ «مېنىڭمــۇ ئهنســىرەيدىغىنىم دەل شــۇ چـۈنكى بۇنـداق سهۋىيهسـىز يـازمىلىرىڭىزدىن كۆرۈشـكىمۇ تـوغرا كهلگهچـكه ! ئهپهنـدىم ،لىرىڭىز»ماتىرىيال

يىلــالردا - 50! كاشــكى ماتىرىيالســىز، ئــاق قالســاق ئىــدۇق، دېگــۈدەكال. ن بهك ئهنســىرەيمهندەل شــۇنىڭدىــالال، ــاپ قالغــان ســهۋىيه، قېتىــپ قالغــان ك ــدى ھادىســىلهرنىڭ توخت ــدىن ســۇنۇلغان ئال ــاتالر تهرىپى مهتبۇئ !يۈزىگىال ئىشىنىدىغان بالىالرچه سىياسىي ساپا

ىدىغانـدۇ؟ نـامرات ۋە دوسـتى يـوق مىللهتنىـڭ داھىلىـرى نېمىشكه قۇرۇق نـاننى سـومكىغا سـېلىپ ماڭ ــدۇ؟ ــبهدىن بولغاچقىمى ــر مهن ــى يهنه بى ــامراتلىقتىن ئىكهنلىك ــلىقىدىنمىدۇ؟ ن ــڭ بهك قىس ــاكى ۋاقتىنى يــدۇ . ئىســپاتلىنىدۇ ــدا شــۇنداق يازى ــۇ كىتابى ــپ ۋەتهنداشــلىرىمغا ھهقســىز «: ئ ــاپلىرىمنى نهشــىر قىلى كىت

شۇڭالشــقىمۇ (» ...بىــراق، مېنىــڭ ئۇنــداق ئىقتىســادىي كۈچــۈم يــوق،. تارقىتىــپ بېرىشــىم مــۈمكىن ئىــدىــپه دېيىلىــپ، ئۇيغۇرالرغــا تېڭىلمــاقتىكهن ــۇنى ســېتىۋېلىش بىــر خىــل سىياســىي ۋەزى ــامرات ). ئ ــمهك، ن دې

بـۇ يهرنـى كېـيىن ئۆچۈرىـۋەتتىم، ئهگهر ... (ئهممـا . مىللهتنىڭ نامرات لېدىرلىرى بولغاچقاچقا شۇنداق ئىكهنــۇر ق ــازارمهن مهجب ــنچه ي ــر خــالىس «بولمىســا ).الســام كېيى ــورۇن »بى ــدىغان ئ ، دېمــوكراتىيهنى ھىمــايه قىلىكهتـمهن چېپىشـىنى سـائهتلهپ 16بـۇ خىـراجهتلهر بهدىلىـگه » خـالىس ئـورۇن «بـۇ . پۇل بېرىلىـدۇ تهرىپىدىن

ــوق تهلهپ ــى ي ــگهن، ئاســان ب . قىلغىن ــپ، پهقهت ئهرزىمى ــدىن چىقىرى ــا كۆڭلى ــرنهچچه ســاخاۋەتچى بولغاچق ى :ماقۇل دېسىال بېرىدىغان پۇلى بار —توغرىسى قۇرۇق گهپكه —شهرتكه !دېگهننى قولالنمايسهن» شهرقىي تۈركىستان« — .خوپ بولىدۇ — !خىتاي بىزنى بېسىۋالغان دېمهيسهن — .خوپ بولىدۇ — .مۇستهقىللىق دېمهيسهن، كىشىلىك ھوقۇق، دېموكراتىيه تهلهپ قىلىسهن — .خوپ —

.نچىلىكال، ئاددىي، ئاسان تهلهپلهرمانا شۇدېموكراتىيهنى ھىمايه قىلىـدىغان بولىشـىغا قارىمـاي، بـۇ بىچـارە مىللهتنىـڭ ۋەتىنىنـى » خالىس ئورۇن«

بهك ئهقهللىـــي بىـــر كىشـــىلىك (ئـــۆز تىلـــى بىـــلهن ئاتىشـــىغا يـــول قويماســـلىقنى بىـــر شـــهرت قىلىـــدۇ ).ھوقۇقىمىزمۇ بولمايدۇ

ىكىن، لېـــدىرلىرىمىزمۇ دېمـــوكراتىيه تهلهپ قىلىـــدىغان تۇرۇغلـــۇق، بـــۇ ئورۇنـــدىن نـــان يهۋاتقـــاچم

① .ئا —ما جۇغى كىچىك سۇ قۇشلىرىدىن بىرى ئهم ئۆدەك ئائىلىسىگه كىرىدىغان، —چۆمگهك

7

مهنــدىن باشــقا كىشــى «. باشــقىالرنىڭ دېموكراتىــك ھهقلىرىنىــڭ بولۇشــىغا يــول قويماســلىققا تىرىشــىدۇ ....»!مۇشۇ بىردىن باشقا تهشكىالت بولماسلىقى كېرەك«، »!سۆزلىمهسلىكى كېرەك

دە ئـوبزورچى دېـگهن، ئـۆزى باھـا بېرىۋاتقـان ماقـاله ئىچىـدىكى ئهمدى ئهسلى گېپىمىزگه قايتسـام، ئهسـلى ــى كېــرەك بولســىمۇ، ــالىرىنى كۆرسىتىشــى، ئىسپاتلىش ــپ، ئۇنىــڭ خات ــۇم نــۇقتىئىينهزەرنى تۇتىۋېلى مهل

قېنـــى؟ «دە، -تاپقانــدىن باشــالپ، ئهڭ ئاخىرىســىغا ئاتاليــدۇ » ئىســىمالر خــاپىلىقى «كىتاپنىــڭ بېشــىدا نـدەك ســوئالالر بىـلهن ھېچنېمىنـى كـۆرمىگهنلىكىنى بايــان قىلىـپ، گويـا، بىــر دېگه» ....نېمىنـى؟ قايسـى؟

. ئېنىقسىزلىق ھهققىدە سوراقالۋاتقاندەك مهنزىرە يارىتىشقا ئۇرىنىدۇدېگهنلىكىــم » خهلــق ئۈچــۈن بىــر تۈرلــۈك سىياســىي دەرس«يهنه بىــر تاپقــان خــاپىلىقى، ماقــالىلىرىمنى

ھىســاپاليدىغان بــۇ ... بهك ئۆتكــۈر،... زىنى بهك سىياســىيون، ئۇســتاز،بولــۇپ، ئهســلىدە بۇنىڭــدىكى چاتــاق، ئــۆيهنــى مهنــدىن چوڭلــۇق تاالشــماقچىمۇ؟ دېــگهن ئــاچچىقتىن . گه تهكــكهن»بۈيۈكلــۈك شــهنى«ئوبزورچىنىــڭ

ۈپ چىققــان كىتابىــدىن خالىغــان مىقتــاردا دەلىــل كهلتــۈر بــۇ نــۇقتىنى ئۇنىــڭ يــېڭىال نهشــىردىن . ئىبــارەتسـۆزىنىڭ ئـوبېكتى ئـۆزى بولـۇپ قېلىـۋاتقىنىنى سـېزىپال قالسـا » ئۆگۈتـۈش «ئـۇ . ۈمكىنىشىمىز مـ ئىسپاتل

ئىـكهن چۈنكى، ئۇ تۇغۇلغاندىال سىياسهتنى بىلىـپ تـۆرەلگهن . ىغانلىقىنى نامايان قىپتۇنېرۋىسىدىن كېتىدتىـــن نېرۋىســى قوداڭشـــىپ »ۈتــۈش گئۆ«ســىزگه ئوخشاشـــال ) ھۆكۈمـــدار(ئهگهر ھهر بىـــر لېــدىر !ئهمهســمۇ

ــۈمكىن ــلىقى م ــك بولماس ــى بهك مۇۋەپپىقىيهتلى ــڭ ئىش ــمهك ئۇنى ــا، دې ــدىغان بولس ــىز . كېتى ــم س ،بهلكى .سىياسهتنى بىلىپ تۇغۇلغاچقا مۇستهسنادۇرسىز

چــۈنكى ســىز سىياســهتنى بهك بىلىســىز . دېــگهن بولســام ســىز ئۈچــۈن ئهمهس ئىــدى» سىياســىي دەرس«ۇنىڭ ئۈچۈنمـــۇ ســـىز شـــ. قالمىغـــان ۋەزىيهتـــته ئهمهســـمۇ، توشـــۇق بـــولغىنىڭىزدىن ھىـــچ بىكـــار يېرىڭىـــز

ــانىغۇچتهكشاخ ــڭ ①س ــۇ يېشــىڭىزغىچىمۇ ئۆزىڭىزنى ــهكرەپ، مۇش ــاخقا س ــۇ ش ــردەم ب ــاخقا، بى ــۇ ش ــردەم ئ بىئهســئهت سـۇاليمان مىللىـي خــاراكتېرىمىزنى ئانـالىز قىلغـان ماقالىلىرىــدە . تۇتـۇمىنى بهلگىلىيهلمىـدىڭىز

ــبهگه « ــر مهنـ ــبهدىن يهنه بىـ ــر مهنـ ــۈ بىـ ــېغىش مهڭگـ ــدىيه (ئـ ــان، ئىـ ــول، نىشـ ــاس يـ ــۆزىگه خـ ــان ئـ ھىچقاچـ

» سـوۋېت بىزنـى ئـازات قىلىـپ قويـۇدۇ «دەپ تهرىپلىگهندەك، ياش چـاغلىرىڭىزدا ②»)شهكىللهندۈرەلمهسلىك. دېگهنــگه ئىشــهنگهن، ســىز، بىــردىنال يهنه بىــر مهنــبهگه ئېغىــپ، تــۈركىيهگه چوقۇنغــۇچى بولغــان ئىــدىڭىز

ئامېرىكـا بىزنـى ئـازات «دە، يهنه بىر مهنبهگه ئېغىـپ، -ۆچ كۆرۈشكه باشلىدىڭىز كېيىن بىردىنال تۈركىيهنى ئخىتايغـا ئالىيىـپ «ۋەتهنـدىكى چاغـدا —دەپ ئىشـىنىپ غهرپـكه كېلىـپ ياتقانـدا؛ كهمىـنه » قىلىپ قويـۇدۇ

» كبىزنى ھىچكىم ئازات قىلىپ قويمايدۇ، ئـۆزىمىز جـاننى ئالقانغـا ئېلىشـىمىزال كېـرە « —مهن » باقمىغان .دېگهنگه ئىشىنىپ، شهرق تهرەپكه كهتكهن ئىدىم

ــېغىش ــبهگه ئ ــدۇ ۋە »قېيــداش«كــۈتكهن نهتىجىــگه ئېرىشــهلمىگهندە —بىــر مهن ــى كهلتــۈرۈپ چىقىرى نبـۇنى سـىزنىڭ ئهمهلىيىتىڭىـزدىن . ئىلگىرى تهلپۈنگهن مهنـبهگه ئۆچمهنلىـك قىلىشـقا ئايلىنىـپ كېتىـدۇ

ۇشىڭىزنىڭ ھېچقانداق مهنتىقىلىـق ئاساسـى يـوق ئىـدى، تامـامهن تۈركىيهگه چوقۇن: ئىسپاتلىغىلى بولىدۇئهمـدىكى ئۆچمهنلىكىڭىزنىڭمـۇ ھېچقانـداق ئاساسـى . ئۆزىڭىزنىڭ تهنتهك خىيالىڭىز بىلهنال چوقۇنـاتتىڭىز

①� .ئا —شاخقا ئاتالپ تۇرىدۇ، –ئۇ دەرەخكه قونسا ھېچ تۇرماستىن شاختىن . ئاققۇچقاچ ئائىلىسىگه كىرىدىغان بىر خىل قۇش —شاخسانىغۇچ .»تهكلىماكانغا دۈملهنگهن روھ«: ئهسئهت سۇاليمان

8

ئوتتۇرا ئاسىيا جۇمهۇرىيهتلىرىـدىنمۇ بىكـاردىنال ئۈمىـد كۈتكهنسـىز !يوق، بۇمۇ ئۆزىڭىزنىڭال تهنتهكلىكىدىنكىتابىڭىزدا ئوچۇق دەپسىز، ھهتتا كېچىسى ئۇخلىمـاي، ھـاراق ئىچىـپ تهبرىكلىگهنلىكىڭىزمـۇ بايـان بۇنى (

، كۈتكهن نهتىجه چىقمىغاندىن كېيىـنال خـۇددى خهقـقه ئۆتكـۈزۈپ قـويغىنىڭىز بـاردەك قېيـداپ، )قىلىنىپتۇمۇ تېنىــپ، تــارىخنى دۈشــمهن تىزىملىكىمىــزگه ئۇالرنىمــۇ قېتىۋالغانــدىن باشــقا، ھهتتــا قانداشــلىقىمىزدىن

.تهھرىرلهشكه باشلىدىڭىزئاشۇ ئېغىپ يۈرۈشـلىرىڭىز، بۈگـۈنكى كۈنـدە سىياسـىي ھادىسـىلهرنىڭ تهشـۋىقات تهرىپىـدىن سـۇنۇلغان

ئامېرىكــا ئىراقنــى ســاددامنىڭ زۇلمىــدىن ئــازات قىلغىلــى بــاردى؛ تېرورغــا قارشــى تــۇرۇش ۋە (ئالــدى يــۈزىگه )ق قىلىش ئۈچۈن بـاردى، كـۇۋەيتنى ئـازات قىلىـپ قويـدى، دېگهنـدەكلهرگه ئاممىۋىي قهتلىئام قوراللىرىنى يو

ــۇ پهدەزلهپ ــېخىچىال ئهنه ش ــىز ت ــاي، س ــىغا قارىم ــان بولىش ــاز قالغ ــالىالرمۇ بهك ئ ــك ب ــىنىدىغان كىچى ئىشــۈزىنى راســت دەپ ئىشىنىســز ــارغىنىڭىز (كۆرســىتىلگهن ي ــا چىقىرىۋېتىــپ ب سىياســهتنى بهك بىلىــپ، توپ

ئىككى جۇمهۇرىيهتنى قۇرغـانالر سىياسـهتنى بىلمهيتـى، شـۇڭا مهغلـۇپ «ارتىنماي دەيسىزكى، ھېچ ت). ئۈچۈندەپ تهنه قىلىشــتىن » ئۇســتازىم«يهنه ماڭــا ! دېيىشــكىمۇ پېتىنىســىز!) ئهلــالمه! ياشــاپ كېتىــڭ(» بولــدى

بـۇ ئۇسـتاز مهن، «دېگهن تهنىڭىزنىڭ ئاسـتىدا ياتقـان مهنـا ھهركىمـگه ئايـانكى، » ئۇستازىم«بۇ . تارتىنمايسىزبهلكـى سـىزنى ئـۆزىڭىزگه . دېمهكچـى بولىسـىز » !مهندىن باشقا كىمىڭ بۇنـداق سـاالھىيهتنى تالىشـااليتىڭ

سىياسهت ئالىمىدەك ھىس قىلدۇرغىنى كىتابىڭىزنىڭ كېيىنكـى يېرىمىـدا بېـرىلگهن ئاجايىـپ سىياسـىي بهڭگـى (راتېگىيه تهھلىللىرىڭىـز تسـ ئـۆزىنى خـۇش قىلىـش تۈرىـدىكى سىياسـىي ئى -مۇالھىزىلىرىڭىز، ئۆز

.بولسا كېرەك) خىيالى دېيىشكه بولىدۇۋەتهنـدىكى «مېتـودى بىـلهن بىـر سـهكرەپال ماڭـا » پهللهمـپهي ئـاتالش «سۆزنى ئهپقـېچىش ئۇسـۇلى يـاكى

دېگهندەك سـوئالالرنى قويۇشـتا، ئۆزىڭىزنىـڭ ئاشـۇ ياشـلىق يىللىرىڭىزدىكـى » چاغدا خىتايغا ئالىيالىغانمۇ؟يـاكى ھېلىقـى (ىڭىزنى مىنـنهت قىلمـاقچى بولىسـىز ھهركىت -مهستانىلىكىدىن مهنبهلهنگهن ئىش سوۋېت

مېنىــڭ ۋەتهنــدىكى چاغــدا نــېمىلهر قىلغــانلىقىمنى ئوبــدانراق ). ئىككــى ماقــالىڭىزنى » كىالسســىك«گىنىممـۇ دې» ئازاتلىق كۆرىشىمىزنىڭ تهقدىرىگه سـاختا مۇئـامىله قىاللمـايمهن « .سۈرۈشته قىلىپ باقارسىزئۇنـداقكهن، نـېمه چـارە، سـىزدىنال مسـىال . دېمهك، ئهينهكتىن ئـۆزىڭىزنى تونۇۋاپسـىز . ئۇتتۇر سىزگه تېگىپتۇ

:بېرەيمهن ئــۇ گهپلهرنــى يېزىۋاتقانــدا، ســىزنى كــۆز ئالــدىمغا كهلتــۈرمىگهن ئىكهنــمهن، ئــۆزىڭىزنى ئهســلىتىپ (

شــهرقىي تۈركىســتان «ان كىشــى بولســىڭىز، ســىز بهك ئهســتايىدىل مۇئامىلىــدە بولىــدىغ). ياخشــى قىپســىزمىــدى؟ يــاكى »داۋانىــڭ رېئــال ئىهتىيــاجى«نــى قۇرۇشــتىكى ســهۋەبىڭىز نېمىــدى؟ »ســهرگهردان ھۆكــۈمىتى

ــدە ــڭ ئهقلى ــۆپ ئادەمنى ــى ك ــز خېل ــته دېگهنلىرىڭى ــۇ ھهق ــمۇ؟ ب ــوزېر كۆرسۈتۈش ــالىپتېكىنگه ك ــن ئ . ئهركىــولغىنىمىز پهقهت ســىزنىڭ بۇنىڭــدىكى ھۆكۈمهتنىــڭ مۇۋەپپىقىيهتســىزلىكى باشــقا مهســىله؛ دې مهكچــى ب

!مۇددىئاڭىزخــارجى ئىشــالر بۆلــۈمى، بىخهتهرلىــك باشقارمىســىنىڭ قارمىقىــدىكى بىــر ئورگــانغۇ؟ مــاھىنۇر يۈســۈپ «

»خارجى ئىشالر بۆلۈمىدە ئىشلهيدۇغۇ؟ل ئـاپتونوم بـۇ ئايـا (ئاتۇشلۇق يۈسۈپ ھهسهننىڭ ئوغلى ئهنۋەر يۈسۈپ ۋە ئۇنىڭ ئاچىسـى مـاھىنۇر يۈسـۈپ «

9

ــارمىقى . رايونلــۇق خــارجى ئىشــالر ئىشخانىســىدا ئىشــلىگهن ــۇ بۆلــۈم بىخهتهرلىــك باشقارمىســىنىڭ بىــر ت ب

①»)...ئىدىكىتــابىڭىزدا ئىككــى يهردە ئىككــى قېــتىم تىلغــا ئېلىنغــان ئوخشــاش ئىســىمغا ھهر ئىككــى قېتىمــدا

ــدىغان ــا يېتهكلهي ــۇچىنى گۇمانغ ــۈملىلهرنى قوشــۇپ قويۇســىز ئوقۇغ ــڭ سىياســىي كىملىكــى دە-ج ، ئۇالرنىــىز ــى بولۇس ــۈبهىلىك دېمهكچ ــىز دەل . ش ــا س ــۈبهىلىك «ئهمم ــۇ ش ــۈردىڭىز، »ش ــاپ ي ــورۇنىدا قاين ــڭ س لهرنى

ھۆكۈمهتنىمۇ شـۇالر بىـلهن قـۇردىڭىز ئهمهسـمۇ؟ يهنه كېلىـپ، سـىز دېـگهن سىياسـىي جهھهتـته بهك سـهزگۈر مهن بۇنـداق ئادەملهرنىـڭ «: هسمۇ؟ بـۇنى ئـۆزىڭىز دېـگهن بولغاچقا ئادەملهرنى بىرال قاراپ بىلىۋاالاليتىڭىز ئهم

②».ئۆزگۈرۈشچان كهيپىياتىنى ھهرقانداق سورۇنالردا ئوڭايال بىلىپ قاالتتىمئىچىــدە ســاق ئــادەم » ئۇيغــۇر قــۇرۇلتىيى«ســىزنىڭ ئاغزىڭىزغــا بېقىلســا، ئــۆز ۋاقتىــدا : يهنه بىــر مىســال

ــدىنىڭ قول . يوقىــدى ــالىپتېكىن ئهپهن ــۇ چاغــدىغۇ ئ ــدا ئىــدى، ئ ــاكى ئىلگىــرى يهنه باشــقىالرنىڭ قولى ــدا ي ىــاكى ســىزنىڭ ــازىلىۋەتتىڭىزمۇ؟ ي ــاپىقالرنى ت ــدى؟ ئاشــۇ مۇن ــداق بول ــى، ئهمــدى قان ــدىڭىز دەيل چارىســىز ئى

رەھبهرلىكىڭىزگه ئۆتكهندىن كېيىنال ئۇ مۇناپىقالرنىڭ ھهممىسى ئىنقىالپچىغا ئايلىنىپ كهتتىمۇ؟ !شۇ يېتهرمۇ يا؟ يېتهر

ا قهتئىي ئىشىنىمهنكى، ئهگهر تاسادىپىي ھوقۇق قولدىن كېتىپ، يهنه باشقا بىـر تېكىـنلهر يـاكى شۇنىڭغبېكىنلهردىن بىرى لېدىر بولۇپ قالىدىغان بولسا، بۇ مهشهۇر ئـوبزورچىمىز قىلىچىنـى يالىڭـاچالپ ئوتتۇرىغـا

ــلهن ھۇجۇمغــ ــۇش ســۈپىتىدە، مۇرەسسهســىزلىك بى ــال ئىنقىالپچــى بول ــان ۋە رادىك ــوالتتى چىقق ــۆتكهن ب . ا ئــدىرلىرىمىز ــۈكرىكى، لې ــا ش ــايالم «ئالالھق ــك س ــا » دېموكراتى ــدىغان بولغاچق ــا كېلى ــلهن ۋۇجۇتق ــقا ،بى باش

بىرىنىڭ چىقىپ قېلىشى تهسـهۋۋۇر تېشـى؛ يهنـى، تـاكى ماۋزەيدوڭـدىن كېيىـنال ئانـدىن خۇاگوفىڭغـا نـۆۋەت .تهككهندەك داۋام قىلىپ كېتىۋېرىدۇ

**** مهن . ئالغـانلىقىممۇ سـىزنى ھهيـران قالـدۇرۇپتۇ ) بهلكىـم تهتـۈر ئىلهـام (غهلىته ئىلهـام دىن»ياۋا كهپتهر«

قىپتـۇ » دىكلىماتسـيه «رادىئومـۇ . نـاملىق بىـر ژۇرنالـدىن ئوقـۇدۇم » مهرىـپهت «ئۇنى رادىئـودىن ئاڭلىمىـدىم، هپهنــدىم؟ مېنىـڭ دېگىـنىم نېمىشــكه خاتـا چىقىـپ قالـدى ئ . دېگهننـى ئۇقـۇپ بـۇ ئىلهـامنى ئالغــان ئىـدىم

ئىككىمىزنىڭ رادىئودىن كۈتىدىغانلىرىمىز ئوخشاش ئهمهسمىدى، ئهجهبا؟ رادىئــو ئــارقىلىق، ئۇيغــۇرالر يوقاتقــان مىللىــي روھنــى ئهســلىگه كهلتۈرەيلــۇق، مىللىــي روھىمىزنــى ۋە «

ــداق قىلىــپ؟ رادىئــو مۇشــۇنداق بىــر ③».مىللىــي غــورۇرىمىزنى قۇتقــۇزۇپ قــااليلۇق دېمىگهنمىــدىڭىز؟ قانمهن بـۇ ھىكايىنىـڭ : پروگرامما تهسىس قىلىپ بهرگهندىن كېيىنمۇ؟ ياكى ھهر باھـانىگه يۆلهپمـۇ؟ مهسـىلهن

ســىمۋوللۇق مهنالىرىغــا بىــر يېشــىم بېــرىش شــهكلىدە، ئهمهلىيهتــته خهلقــقه بىــر قېتىملىــق مىللىــي روھ پ قويـدى، ھىكايىنىـڭ ئـۆزى تهربىيىسى ئېلىپ بارغىلى بوالتتى، رادىئو پهقهت ھىكايىنىڭ ئـۆزىنىال ئاڭلىتىـ

ــدىغان ــى بولماي ــدە قىلغىل ــدى ۋەتهن ئىچى ــدىكىن، ئهم ــان بولغان ــىر قىلىنغ ــدە نهش دېمىســىمۇ ۋەتهن ئىچى

�� »1—ئۇيغۇرنىڭ ئورنى نهدە؟ «سىدىقهاجى روزى � »1—ئۇيغۇرنىڭ ئورنى نهدە؟ «سىدىقهاجى روزى »1—ئۇيغۇرنىڭ ئورنى نهدە؟ «سىدىقهاجى روزى

10

يېرىنــى ئهركىــن دۇنيــادا قىلغــان بولســاق ياخشــى بــوالتتى، دېمهكچــى ئىكهنلىكىــم شــۇ قهدەر چۈشۈنۈكســىز هپســىزۇ، يهنه مىۋالىــدىغان تــۇرۇپ، بــۇنى چۈشهن؟ ســىز ئهلــالمه، بىــر قــاراپ ھهر نېمىنــى بىل ، ســىزگهكهلــدىمۇ

: قارشـى گېپىڭىـز -يهنه بىـر قـارىمۇ . دەپسـىز » غۇالم ئوسمان چۈشهنگهن بولسا، ئۇيغۇر خهلقىمـۇ چۈشـهندى «ــدائىي – 20« ــهتته ئىپتى ــدا سىياس ــىي سهۋىيىســى ھېچبولمىغان ــڭ سىياس ــاۋاتقان ئۇيغۇرالرنى ــىردە ياش ئهس

ــرگهن بولســ ــقۇچىغا كى ــهۋىيه باس ــۇق س ــانىغان بوالتت ــك س ــۆزىمىزنى بهختلى ــز ئ ــدى، بى ــىي ①».ا ئى سىياسسهۋىيىسى ئىپتىدائىي سـهۋىيهگىمۇ يهتمىـگهن بـۇ ئۇيغـۇرالر ئهمـدى سـىمۋوللۇق بهدىئىـي ئهسـهرلهرنى سـىز

ــدىمۇ؟ ــۇپ قال ــۈنۈدىغان بول ــوبزورچىمىزدەكال چۈش ــلهر، ئ ــۇن ئهيپلهش ــقىمۇ نۇرغ ــدىن باش ــابىڭىزدا بۇنىڭ كىتــڭ م ــهنئهتكار ئۇيغۇرالرنى ــڭ ھهممىســىنى س ــدا، ئۇالرنى ــۇ ماقالى ــا ب ــۋىرلهيتى، ئهمم ــيهت ساپاســىنى تهس هدەنى .قىلىۋېتىپسىز

ئهسـهرلىرىڭنى ئاڭالتمىغاننىـڭ › كىالسسـىك ‹سـېنىڭ «: يهنه بىر گهپمۇ بهك چهكتىن ئېشىپ كېتىپتـۇ ــۇ؟ ــاچچىقىمۇ ب ــاق، ســىزنىڭ . دەپ ھۇجــۇم قىپســىز » ئ » ىماتســيهدىكل«ئهســهرلىرىڭىزنى » كىالسســىك«ي

ــارقى ھىكــايىنى (قىلســۇن ــۈپ، مــۇ ســىز، مهنســىزقىلــدى دەپتىكهن» دىكلىماتســىيه«يوق ئۇســتازدىن ئۆگۈنــمهن كشــۇنداق دېســه ــرەك دەپ دەۋاتى ــى، )كې ــي روھ، ۋەتهنپهرۋەرلىــك روھ ــى مىللى ــۇ خهلقن ــۆزىڭىز ب ، ســىز ئ

ــهببۇ ــنى تهش ــپ بېرىش ــيه ئېلى ــۈن تهربى ــتۈرۈش ئۈچ ــى ئۆس ــۈتۈش روھىن ــىلىق كۆرس ــىزغۇ؟ قارش س قىلىســۆزىنى ئالمىــدىم ( ــاي دەپ ســۆزلىرىڭىزنىڭ ئ ــى ئاۋۇتم ــۇ يهردە بهرســىڭىز ) نهقىلن ــۇ تهربىيهنــى مۇش ــا ش مان

بوالتتىغۇ؟ خىتاينىڭ ھۆكۈمهت مهتبۇئاتلىرىدا نهشىر قىلىنغـان كىتـاپنى ئوقۇشـقا بـۇ قىممهتلىـك ۋاقىتنـى ئهســهرلىرىممۇ » كىالسســىك«قــى ســىز دېــگهن مېنىــڭ ھېلى(ئىســراپ قىلىشــنىڭ زۆرۈرىيىتــى بارمىــدى؟

خىتاي ھۆكۈمهت مهتبۇئاتلىرىـدا ئـېالن قىلىنىـپ بولغـان، شـۇڭا ئـۆلچهم ئوخشـاش بولغاچقـا، مهن ھهرگىزمـۇ سـىز كۈچلـۈك قهلىمىڭىـز ). لىرىيبۇنى بهكال ئاشۇرۇۋېتىپسىز، ئـالى . ئۇنى ئوقۇمىدى دېگهن تامادا بولمايمهن

) تنى بىلىـپ تۇغۇلغـان پهۋقۇلئـاددە سىياسـىيون بولغانـدىكىن ئۇنىڭ ئۈستىگه سىز دېـگهن سىياسـه (بىلهن، خهلقنى مهۋھـۇم ئـۈمىتلهرگه بـاغالپ ئالدايـدىغان ئهمهس، يـاكى تاشـقى ئۈمىـدلهرگه ئېسـىلدۇرۇپ قويۇدىغـان

ئىچكــى ئۈمىــد، يهنــى مهنىــۋىيىتىنى كــۈچهيتىش ئــارقىلىق، ئــۆزىگه خهلقنــى تهربىيىلهيــدىغان، ئهمهس، ــا ــىنىدىغان قىلىـــش ئـ ــۇ؟ پهقهت ئىشـ ــىڭىز بوالتتىغـ ــۇر«رقىلىق تهربىيىلىسـ ــهن، ھهي ئۇيغـ ھهي، ! بىلهمسـ

دېگهنــدەك ھۆكــۈمرانچه پهش قىلىــپ ئهمهس، ئۇســتازچه تهلهپپــۇزدا، » !...ھهي مــاڭقۇرت! ھهي بهنــدە! بــايقۇش .لسىڭىز بوالتتى ئهمهسمۇكۆيۈنگهن ھالدا بۇنى سىز قى

لىـپ بېـرىش پروگراممىسـى بولمىسـىمۇ، سـىزدەك بىـر ئهدەبىي ئهسهرلهر ھهققىدە مـۇالھىزە ئې : مهسىلهنوبزورچىنى زىيارەت قىلىش شهكلىدە، ھىكايه ھهققىدىكى قاراشلىرىڭىزنى سـورىغان شـهكىلدە بـۇنى مهشهۇر ئ

قىلغان بولسا، بۇنىڭغا يۆلهپ، ئاشـۇ ئـۆزىڭىز دېـگهن مىللىـي روھنـى تىرىلدۈرۈشـكه دائىـر ھهمـمه مهزمـۇننى دېگىلى بوالتتىغۇ؟

ــ ــالشرادىئـ ــدىڭىزدا ۇنى تىلـ ــويىچه ئالـ ــپ، بـ ــراپ قىلىـ ــهلمهيدىغانلىقىمنى ئېتىـ ــپ ئېشـ ــڭ يىـ مېنىـــىرلهندۈردىڭىز ــى بهك تهسـ ــلهن مېنـ ــهمىمىيىتىڭىز بىـ ــائىلىۋىي(. سـ ــۇ ئـ ــاي، ... ئهگهر بـ ــهۋەپلهردىن بولمـ سـ

ردە ھهقىقهتهنمــۇ ھهقنــى تونۇغــان، خاتــا قىلغــانلىقىڭىزنى ئېتىــراپ قىلغــانلىقىڭىزدىن، ئومــۇمىيلىقنى نهزە

� »1—ئۇيغۇرنىڭ ئورنى نهدە؟ «سىدىقهاجى روزى

11

. مـاڭىمۇ ئـالالھ ئىنسـاپ بېـرەر .) تۇتقانلىقىڭىزدىن بولغان بولسا تېخىمـۇ كـۆپ رەھـمهت ئېيتىشـقا تـېگىش ئۇششـاق شهخســلهرگىچه تىلالشــتىكى -ئهممـا شــۇنىڭغا ئـۇالپال قۇرۇلتــاي داخىـل بــارلىق تهشـكىالتۇ، ئۇلــۇغ

ىيىتىڭىزدىن ئىلهاملىنىـپ سـهمىم .چىمپيونلۇقىڭىزنىمۇ دەۋەتكهن بولسىڭىز تېخىمۇ مـۇكهممهل بـوالتتى شۇنى دەي، رادىئو ھهققىدە ئاچچىقراق كهتكهن بولىشى تهبىئىـي، ئهممـا مهنمـۇ سـىزدەك، رادىئـودىن خهلقنـى

كېيىنكــى چــاغالردا رادىئوغــا كىــرگهن . تهربىيىلهشــته پايــدىالنغىلى بولــۇدۇ، دەپ ئۈمىــدلهنگهچكه، ئاغرىنــدىملهپ بهردىكى، دېمهك قىالي دېـگهن قهتئىـي نىـيهت بولسـىال، شۆھرەت ھوشۇرنىڭ تېمىلىرى ماڭا شۇنى دەلىل

دىپلومـاتىيه، پاالنالرغـا . ئىككىمىز رادىئودىن كـۈتكهن ئاشـۇ ئىشـالرنىڭ ھهممىسـىنى قىلغىلـى بولىـدىكهن .پۇتلىشىپمۇ قالمايدىكهن

*** لگهنــدە ئامېرىكــا ئــازات قىلىــپ قويــۇش قويماســلىق مهسىلىســىگه كهلســهك، بــۇ ماقــاله ســىز كاناداغــا كه

بىـراق مۇبـارەك دىققىتىڭىـزدىن چهتـته . توردا بـار ئىـدى . ئېالن قىلىنغىلى ئىككى يىل بولۇپ ئاشقان ئىدى .قاپتۇ

ئالدى بىلهن تۈركىيهنىـڭ ئـازات قىلىـپ قويۇشـى، ئوتتـۇرا ئاسـىيا جۇمهۇرىيهتلىرىـدىن ئۈمىـد كۈتۈشـلهر، ئهممـا مهنـدە بۇنـداق . سـىز بـار ئىـدىڭىز سوۋېت ئىتتىپاقىدىن ئۈمىد كۈتۈشـلهرنىڭ ھهممىسـىنىڭ بېشـىدا

بهلكىــم مېنــى تــۈركىيهدىن ئۈمىــد كۈتكــۈچى دەپ تونــۇپ قېلىــپ، ئۇيغــۇردىن ( بىــر ئۈمىــد بولــۇپ باقمىــدىتىـن » ئهيـنهك «يىلىـدىكى كىتـابىم -1998مهن سـىزگه . ئۆچۈرۈپ تـۈرك قىلىـۋەتكهن بولىشـىڭىز مـۈمكىن

ن ماقــالهمنى تهكــرار ھــاۋاله قىلىــمهن، كــۆز قارىشــىمنىڭ دېــگه» بىزنىــڭ ئــالالھتىن باشــقا پانــاھىمىز يــوق«چهتنىــڭ يــاردىمىنى چهتــكه قاقمــايمىز، بىــراق ھهمــمه ئۈمىــدنى «: ئۇنىڭــدا يهنه. ئىزچىللىقــى بۈگۈنمــۇ شــۇياردەم تاماسىدا بولغـان بولسـاممۇ، ئـازات قىلىـپ قويۇشـىنى . )دېگهن مهزمۇنالر بار» ئۇنىڭغا باغلىۋېلىش خاتا

غانلىقىنى چۈنكى سىياسهتنى بىلمىسـهممۇ، بۇنـداق ئـاددىي ئىـش بولمايـدۇ . تۈرۈپ باقمىدىمخىيالىمغا كهل .بۇ ھهقته يوقۇرىدا بىر ئاز توختالغىنىم يادىمدا، شۇ يېتهر. بىلىمهن

بىــر ئېغىــز ســۆز . ئهمــدى پهقهت، ئامېرىكىنىــڭ ئــازات قىلىــپ قويۇشــى مهسىلىســىدە پىكرىمنــى قويــاي ئـۆز خهلقىمىـز شـوتا : مېنىـڭ قارىشـىم ھامـان . ئىشنىڭ بولۇشىغا ئىشهنمهيمهن بىلهن ئېيتسام، بۇنداق بىر

ۋە بـۇ يانـداق بولـۇش تىپىـدىكى (. ئات بواللىسا، ئاندىن باشـقىالر يانـداق بولۇشـى مـۈمكىن دېـگهن تهقلىتـته ــىنىڭ ــۇم مۇددىئاسـ ــڭ مهلـ ــاردەم قىلغۇچىنىـ ــانچىلىقتىن ئهمهس، يـ ــانپهرۋەرلىكتىن، تۇققـ ــاردەممۇ ئىنسـ يـ

ئىشــىك ئالدىمــدىكى قاپــاق تېــرەك «ئامېرىكــا ئــازات قىلىــدۇ دېگىنىڭىــزگه مېنىــڭ .) هززاســىدىن بولــۇدۇتهقــدىغان ــاپ قالى ــازىنىم توخت ــدىغان، ق ــۈپ كېتى ــش ئهمهس، »ئۆرۈل ــدىنى ئى ــڭ ئۈمى ــقى خهلقنى ــداق تاش بۇن

كهتكهنـدەك ئامىلالرغا باغالپال قويسىڭىز، خۇددى ئىلگىرى سـىز ھهممىـدىن ئۈمىـد كۈتـۈپ كېـيىن قېيـداپ بۇنداق خهقنىـڭ قولىغـا بـاغالپ قويۇدۇغـان شـهكىلگه كهلتـۈرۈپ ھهم تېخـى بـۇنى شۇڭا بۇنى . ھال يۈز بېرىدۇ

. قىلىپ قويمىساق دېمهكچىمهن »يهككه لېنىيهلىك داۋا«بىر بىردىن بىر توغرا يول دەۋالمىساق، دۇ، دەيــدىغان ئۇيغــۇر جهمىيىتىنىــڭ تــۈركىيه بىــرنېمه دەيــدۇ، ئهرەبىســتان بىــر نــېمه دەيــ) رابىــيه قــادىر(«

ھهركىـم ھهر نـېمه دەيـدۇ، ئۇيغـۇر ئۆزىنىـڭ تهقـدىرى ‹ئۇ روھىي دۇنياسـىدا ... چاكىنا قاراشلىرىنى ئويالۋاتاتتى

12

. مانـا بـۇ قارىشـىڭىز جايىـدا ①».دەۋاتـاتتى › توغرىسىدا ئۆزى بىر نېمه دېمىگـۈچه ھـېچكىم ھېچنـېمه دېمهيـدۇ دېـگهن » جان ئۆزنىڭ جېنى، كىشـىنىڭ جېنـى ئىتنىـڭ جېنـى -جانمۇ«ىز؟ نېمىشكه شۇنىڭدا چىڭ تۇرمايس

ئهممـا، . ھىكمهتلىـك سـۆزىنى رابىـيه قادىرنىـڭ خىيالىـدىن شـۇنداق جايىـدا بهرگهنسـىز كونىلىرىمىزنىڭ بۇ ....ئهمدى

يهنه بىر نۇقتىدىن ئېيتقاندا، ئامېرىكىنىڭ بىزنى ئازات قىلىـپ قويىشـى ئۈچـۈن ئامېرىكـا خىتـاي بىـلهن خـوپ بولـۇپ تـۇرۇپ، ھهتتـا -خىتـاي بىـلهن ياخشـى . ئوچۇق دۈشمهنلىشىدىغان ۋەزىـيهتكه كېلىشـى كېـرەك

!نورمال مۇناسىۋەت ساقالپ تۇرۇپ سىز تاما قىلغان ئىشنى قىلغىلى بولمايدۇخىتـاي مۇناسـىۋىتى قانـداق؟ ھـازىر يـاكى يـېقىن كهلگۈسـىدە دۈشمهنلىشـىپ –ئۇنداق بولسا، ئامېرىكا

ــېلىش ئى ــوق قـ ــارمۇ؟ يـ ــاللىقى بـ ــهۇر ! هتىمـ ــر مهشـ ــان ئامېرىكىنىـــڭ بىـ ــىز چوقۇنۇدىغـ ــۇنى دەل سـ مهن بـــۈرۈپ ئىزاھالشــقا تىرىشــقان ئىــدىم ــزدىن . سىياســىيونى تىلىــدىن دەلىــل كهلت ــارەك دىققىتىڭى ئهممــا مۇب

دا تــوغرا، زىبگىنىــۋ برىزىنســكىي ســىز قهدەر سىياســهت بىلمهيــدۇ، ئهممــا ھهرھالــ . ســىرتتا قالغانــدەك تۇرىــدۇســابىق رەئىســجۇمهۇر جىممــى كاتېرغــا سىياســهت مهسلىههتچىســى بولغــان، دۇنيــادىكى داڭلىــق سىياســهت

.مۇالھىزىچىسىدىن بىرى دېگهن نامى بار پروففىسسوربىـرى ئامېرىكىنىـڭ : مۇنداق دەيلى، ئامېرىكىغا تايىنىشنىڭ نهتىجه بېرىشى ئۈچۈن ئىككى يـول بـار يهنه

مهنپهتى بىلهن توقۇنۇشۇپ، بـۇ ئىـش سىياسـىي يـول بىـلهن ھهل بولمىغـۇدەك جانىجان مهنپهئهتى خىتاينىڭ. بـۇ قانچىلىـك ئۇزاقتـا؟ بىـر نـېمه دېـيىش تهس . بولسا، ئامېرىكا خىتاينى پارچىالشقا بهل باغلىشـى مـۈمكىن

ــڭ ــى دۆلهتنى ــۇ ئىكك ــلىتىپ، ب ــتۇلۇق ئىش ــهتچىلهر ئۇس ــالمه سىياس ــىدىقهاجىدەك ئهل ــول س ــى ي ئىككىنچيهھــۇدىي تىــرىلىش ھهركىتىــدە ). كۈتــۈپ تۇرماســلىق(دىيىتىنى ســۈنئىي بارلىققــا كهلتــۈرۈش كهســكىن زىــد

ــا شــۇنداق ئوينۇتۇلغــان ــلهر مان ــى ئارزۇمىزغــا ئۇيغــۇن هئهممــا بىزنىــڭ ھــازىرقى ئهھــۋالىمىزدا دۆلهتل . دۆلهت رن .ئوينۇتالىغۇدەك كۈچىمىز يوقكهن، باشقىالر بىزنى ئوينايدۇ

نـداق سىياسـىي يـول بىـلهن ھهل بولۇدۇغـانال ئىهتىمـاللىق بولسـا، ئامېرىكـا بۇ توقۇنۇشيهنه بىر تهرىپى، ئهكسىچه مانـا شـۇنداق چاغـدا ئـۆز ۋاقتىـدا سـوۋېت ئىتتىپاقىنىـڭ قىلغىنىـدەك، . شنى قىلمايدۇقارشىلىشى

بولسـاقمۇ، ئاشــۇ ھالـدا روھىمىزغـا قـان يـۈگرەپ قالغـان -خېلـى كـۆزگه كـۆرۈنگهن، بـويىمىز ئۆسـۈپ، رەڭگـى بىزنىــڭ ھــازىرقى بېقىلىشــىمىز ئاشــۇنداق بىــر سىياســىي ( .ىپلوماتىــك سودىســى ئۈچــۈن ئىشــلىتىۋېتىدۇد

.زېر قىلغۇدەك ھالدىمۇ ئهمهسوتۇرقىمىز ئۇنچىلىك سودىالرغا ك -ئهمما ھازىرقى بوي .) ئىهتىياج ئۈچۈنردىن بىـر يـول دەپ، مانا شۇنداق بهلگىسىز بىر مۇددەتكىچه كۈتۈشـتىن دېـرەك بېرىـدىغان بـۇ يـولنىال بىـ

ئهگهر، بىـــر دۆلهتنىـــڭ بىزنـــى كـــوزېر قىلىـــپ . باشـــقا ئىزدىنىشـــلهردە بولماســـلىقال مېنـــى ئهنســـىرىتىدۇ شـهرقىي . بولـۇدۇ مېـنىڭچه ئىشلىتىپ تاشلىۋېتىشىنى بىلىپ تۇرۇپ، بۇنىڭغا قورال بولۇپ بهرسهك بوالمـدۇ؟

دى، ئـۆز ئىشـى پۈتكهنـدىن كېيىـنال بىزنـى ېت ئـۆز مهنـپهتىگه قولالنـ ۋتۈركىستان مىللىـي ئىنقىالۋىنـى سـو ــدى ــوغا قىل ــا س ــېهىت بهردۇق . خىتايغ ــۈزمىڭالپ ش ــۋىي . ي ــۇن مهنى ــۈن نۇرغ ــارىخىمىز ئۈچ ــڭ ت ــا بۇنى ئهمم

ــبلهردە قالــدى . قىممىتــى بولــدى، بولۇۋاتىــدۇ ــۇزاققىچه قهل . قــان بىــر قېــتىم ئۇرغۇغــان ۋە بۇنىــڭ تهســىرى ئېر بولۇشمۇ ياخشى، بىـر قېـتىم قهھرىمـانلىق روھىمىـز ئهسـلىگه ئاشۇنداق بىر ئهمهلىي قوللۇنۇلىدىغان كوز

� »1—ئۇيغۇرنىڭ ئورنى نهدە؟ «: سىدىقهاجى روزى

13

ئهممـا، ئـۇزاققىچه ئهمهلىـي قوللۇنۇلمايـدىغان . كېلىشى، خىتايغـا قارشـى نهپرىتىمىـز يالقۇنلىشـى مـۈمكىن نورمالــدا ئۆلــۈك بىــلهن تىرىكنىــڭ » ئۇيقــۇدىكى كــوزېر«. كــوزېر بولــۇپ قالســاق، بــۇ پايدىســىز» ئۇيقــۇدىكى«

ــر ــۇدۇ ئارىســىدا بى ــته تۇتۇل ــازراق . ۋەزىيهت ــۈن ئ ــلىكىڭ ئۈچ ــۇپ كهتمهس ــلهپ يوقۇل ــۈيى «كىچىك ــدە س » دېمىــۇدۇ ــلهپ قوي ــرىلهي دېســهڭ، چهك ــپ تى ــۇدۇ، جانلىنى ــپ قوي ــۇ ئهنه . تېمىتى ــۈركىيهدىكى ئهھۋالم ــارىختىن ت ت

ــدا دەرھــال بىــراز : شــۇنداق بولــدى ــۆزىگه الزىمــى بولغان ــۈپ » گــاز بېســىپ«تۈركىيهنىــڭ ئ قويــدى، ئىــش ئۆتبــۇ ھهرگىزمــۇ تۈركىيهنىــڭ . كهتكهنــدە، ئىككــى دۆلهتنىــڭ دىپلوماتىيىســىگه تهســىر يېتىــدۇ، دەپ چهكلىــدىھهرقانــداق دۆلهت بىــر ئورتــاق . ئىنساپســىزلىقى، ئامېرىكىنىــڭ ئۇنــداق قىلمايــدىغلىقى مهنىســى بهرمهيــدۇ

ــدۇ ــدۇ . پىرىنســىپقا ئهمهل قىلى ــۇرغىلى بولماي ــۇپ ت ــى تۇت ــداق قىلمىســا دۆلهتن ــپ، ھ. ئۇن ىســىياتقا بېرىلىئىشلىتىشـنى «ئهھـۋال بۇنـداق ئىـكهن، . ئۆزىنىڭ دۆلهت مهنپهئهتىنى زىيانغـا ئۇچرىتىـدىغان ئىـش بولمايـدۇ

ــان ئۇيقــۇدىكى كــوزېر ــۇزاق يېتىــپ قالىــدىغان ئىــش بولســا، » كۈتىۋاتق ــۇپ ئ ــى بول ــاقىۋىتى خهلقن بۇنىــڭ ئپاالنچىكـام : ۆپ ئىشـالردىن مهھـرۇم قىلىـدۇ ، بـۇ ئهلـۋەتته بىزنـى تېخىمـۇ كـ بىخۇدالشتۇرۇش بولۇشى مۈمكىن

.ئۆزىمىزنى بهزلهپ قالىمىز -قىلىپ بېرىدۇ، دەپ ئۆز ئاندىن بۇنداق ئـازات قىلىـپ قويۇشـالرغا بىرمـۇنچه مىسـالالرنى بېرىپسـىز، ئهممـا بـۇ مېنـى ھـېچ قايىـل

ئـازات قىلىـپ قويـدى؟ ئوتتۇرا ئاسىيانى كىـم : مهسىلهن. باشقىالرنىمۇ قايىل قىاللمىسا كېرەك. قىاللمىدىغهرپنىــڭ : شــهرتلهر پهرقلىــق. دە-سىياســهتنى بىلگهچــكه مانــا شــۇنداق سورااليســىز . دەپ ياخشــى سوراپســىز

ئىزچىل رىقابهتچىسى بولغان سوۋېتنى پارچىالش ئۈچـۈن، ھهرگىزمـۇ ئوتتـۇرا ئاسـىيالىقالرغا كۆيۈنـۈپ ئهمهس؛ نچى، سـوۋېت ئافغانىسـتان ئۇرۇشـىدىكى يېڭىلىشـتا ئىككىنچى، ئۇالر ئهسـلىدىنال فىدراتسـىيه ئىـدى؛ ئـۈچى

ــى ــيهت كېلىـــپ چىقتـ ــۇ يېڭـــى ۋەزىـ ــۆككهنلىكتىن بـ ــادى چـ ــى . ئىقتىسـ ــۇ ھهقتىكـ ــابىڭىزدا بـ ــىز كىتـ سـ : مۇستهملىكىچى شهرتلىرىنى ياخشى سېلىشتۇرۇپسىز

.خىتاي ۋەھشىي مىللهت، دىنسىز، ئهخالقسىز مىللهت« .هن اللما ئىتقا ئوخشايدىغان مىللهتتۇرخىتاي، ئىگىسى ئۆيدىن قوغالپ چىقىرىۋەتك«ــلىرىنى « ــىلىك قاراشـ ــالق ۋە كىشـ ــڭ ئهخـ ــايلىق، خىتاينىـ ــىيهتچىلىك، رودۇپـ ــىزلىك، شهخسـ رەھىمسـ

①».بهلگىلىگهن بىردىن بىر سۈپهتتۇربۇنىڭ قارشىسىدا رۇسالر ھهققىدە ئۇالرنىڭ مهرتلىـك تۇيغۇسـىغا ئىـگه، مهدەنىيهتلىـك، ياۋروپـا مىللىتـى

بۇنى ئۇنتۇپ قالمىغانسىز؟. ى تىلغا ئاپسىزئىكهنلىكىن بىزنىڭ شهرتلىرىمىز ئوخشاشمۇ؟

ئـايروپالن بىـلهن ئاپىرىـپ ئامېرىكـا ) گهرچه قـانۇنهن خىتـاي پۇخراسـى بولسـىمۇ (بۇ خۇددى خانىمىڭىزنى ) گهرچه كانــــادا پۇخراســـــى بولســـــىمۇ (ئهلچىخانىســــىغا تاپشـــــۇرۇپ بهرگهن ۋە ھۈســــهيىنجان جېلىلنـــــى

.دىن تۇتۇپ كهتكهندەكال بىر ئىشئۆزبهكىستان. ئامېرىكىنىڭ دۇنيـا ئىستراتېگىيىسـىنىڭ تهقهززاسـىدىن يـاردەم بهردى . ئافغانىستانغا ياردەم مهسىلىسى

ئوتتــۇرا ( زغــا چىقىــش ئارزۇســى ئهمهلــگه ئاشســا، ئامېرىكىنىــڭ نېفىــت ئــامبىرىڭىرۇســىيهنىڭ ئىسســىق دېخىتـــايالرمۇ يـــاردەم بهردىغـــۇ؟ خهۋىرىڭىـــز بـــاردۇر؟ نىســـتانغا ئافغا... تهھـــدىتكه ئـــۇچرايتى، ۋاھاكـــازا )شـــهرق

� »1—ئۇيغۇرنىڭ ئورنى نهدە؟«: سىدىقهاجى روزى

14

ئـۇ . ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشـىدا ناتسىسـتالر بېسـىۋالغان دۆلهتلهرنـى ئـازات قىلغـانلىقى تېخىمـۇ كۈلكىلىـك ئهممــا . بولمىسـا غهلىبىســى ئۈزۈلكېسـىل غهلىــبه بولمـايتى . ئۆزىنىـڭ دۈشـمىنىنى تازىالشــقا مهجبـۇر ئىــدى

تـاكى بۈگـۈنگىچه ياۋروپـا مانـا شـۇ ئىقتىسـادىي ۋە . لماي، ياۋروپادا يهنه كونتروللـۇق سـاقلىدى بۇنىڭ بىلهنال قا ...سىياسىي كونتروللۇق ئىچىدە

ــداق مهيلــى كونترللــۇق ئاســتىدىكى بولســۇن ھهتتــا بېقىنــدى دۆلهت بولســۇن، خىتايــدىن باشــقا ھهرقانــۇ ئهنه ــالىمىز دېســهكمۇ، ئ ــى ئ ــۇنى قارش ــدىمۇ ئ ــۇچ بولغان ــارائىتنى يىرتق ــارىخىي ش ــر ت ــۇنداق بى ــۇرۇش ش ، ئ

.چېكى يوق كۈتۈش دېمهكتۇر -بۇ ئۇچ . تهلهپ قىلىدۇ ھالىتىنى .ھهققىدە ئازراق توختۇالي... ئهمدى داۋانىڭ خاراكتېرى، تىبهتكه سېلىشتۇرۇشالر،

پ كهتتـى، زامـانالر ئۆتـۈ -ئۇ تۈرككه بهقهسهم كىيـدۈرۈپ، بـۇ تـۈرككه دوپپـا كىيـدۈرۈپ زامـان «:كىتابىڭىزدائىسا يۈسۈپ ئۈچـۈنال دېسـىڭىز بـۇ بهك ئادالهتسـىزلىك . ھهقىقهتهنمۇ توغرا. دەپسىز» ئېرىشكهن نهتىجه نېمه؟

غـا ئىـش پۈتۈدىغـان بولسـا، »دوپپا تهقدىم قىلغان«قانداق؟ ئۇنىڭ بىلهن، بۇنىڭ بىلهن كۆرۈشكهنگه، ،بوالرمۇبهلكىـم سـىز . ئىشـى پـۈتكهن بـوالتتى بىـلهن »ىشـى خادا تهقدىم قىل« بىزنىڭكىسى پۈتمىگهندىمۇ، داالينىڭ

چـۈنكى بـۇ كىتـاپنى . بۇنى تۈركىيهدە بولۇپ كهلگهن داۋانى خۇنۇكلهشتۈرۈپ كۆرسـۈتۈش ئۈچـۈنال قولالنـدىڭىز يازغانــدا ئۆزىڭىزنىڭمــۇ بىركــۈنلىرى كېلىــپ، ئىســانىڭ يولىغــا چۈشــۈپ قېلىشــىڭىزنى ئــويالپ كــۆرمىگهن

ــدىڭىز ــۆزىڭىز . ئى ــدى ئ ــم ئهم ــىۋاتقان بهلكى ــش «قاتنىش ــدىم قىلى ــا تهق ــى » دوپپ ــدىكى داۋا ھهركىتىن تىپىتــــارىختىكى مىســــلى كــــۆرۈلمىگهن ســــهۋىيهگه يهتتــــى، دەپ، ئىســــانىڭكىدىن پهرقلىــــق كۆرسىتىشــــكه

ئهمما سىز ئىسانىڭ قانچه پادىشـا، قـانچه جۇمهۇررەئىسـلهر بىـلهن كۆرۈشـكهنلىكىنى . تىرىشىشىڭىز مۈمكىنــىز؟ ب م ت ــتىم چاقى يى -50بىلهمس ــى قې ــال ئىكك ــانرلالردى ــدىكى . تق ــۇ چاغ ــش «ئ ــدىم قىلى ــا تهق » دوپپ

تىپىدىكى داۋا ھهركىتى شۇ دەرىجىگه يهتكهنكى، سـهئۇدى ئهرەبىسـتان مهخسـۇس ئـايروپالن ئهۋەتىـپ، ئىسـانى ــۇق ــي دوكتورل ــامبۇرگ ئۇنىۋېرســىتېتى پهخرى ــا ھ ــېمىن بۇغراغ ــۇھهممهد ئ ــگهن؛ م ــا ئهكهل ــدىن رىيادق جىددى

.شۇنداقال ئۇ چاغدىكى خىتاي بۈگۈنكىدىن كۆپ ئاجىز ئىدى. بهرگهن ئىدىئۇنۋانى ، بىـز غهرپلىكـكه ›دوپپـا كهيـدۈرگهن ‹ئۇالر كارغا كهلمهيـدىغان تـۈركلهر ۋە مۇسـۇلمان دۆلهتـلهرگه «: بهلكىم

ــدۈرىۋاتىمىز ــنا (كهي ــۇقى مۇستهس ــامبۇرگ دوكتورل ــڭ ھ ــن بۇغرانى ــۇھهممهد ئىمى ــڭ ) م ــلهر دوپپىنى غهرپلىكئهممــا، يــاق، . ، دېمهكچــى بوالرســىز») بهلكىــم ئــۇالر ئىنســاپلىقراق(ىنــى بىلىــدۇ يــاكى ئــۇالر كۈچلــۈك، قهدر

ــۇدۇ . ئهپهنــدىم ــدۇ . پايدىســى بولســا ئوخشــاش بول ــۈركىيهدىكى . بولمىســىمۇ ئوخشاشــال بولماي ــا «يهنــى ت دوپپــش ــدىم قىلى ــۇتتى »تهق ــۈركىيهدە تون ــى ت ــلهرگه . الر داۋان ــىزنىڭ غهرپلىك ــا ته«س ــش دوپپ ــدىم قىلى ــز، »ق ىڭىئـۇ ھالـدا . يـاكى بهك ئـاز تۈركىيهگه تونۇلغاننىڭ پايدىسى نېمه بولدى؟ بهلكىم ھېچنېمه. غهرپلىككه تونۇتۇدۇ

ــاز سىزنىڭكىســىمۇ ھېچنــېمه ــاكى بهك ئ ــۇدۇي : پهرق بولســا پهقهت شــۇنچىلىك پهرق بولۇشــى مــۈمكىن . بولتوشــقان بايغــا مــاالي بولســا يۇندىســى قويــۇقراق چــۇپهيراق بايغــا مــاالي بولســا يۇندىســى ســۇيۇقراق چقىــدۇ؛

. تـوغرا، غهرپلىكـلهر بولۇپمـۇ ئامېرىكـا ماقۇلاليـدۇ . »غهپلىكـلهر قـانۇن ماقۇلاليـدۇ «: بهلكىم دەيسـىز . چىقىدۇــۇ قۇئهممــا بۇنىــڭ خىتايغــا بىــر تهســىرى بوالرمــۇ؟ تىــبهت ئۈچــۈن نۇرغــۇن قــانۇن ما لالنــدى، ئهممــا خىتــاي ب

بىزنىـڭ ھهققىمىزدىكـى قـانۇنالرغىمۇ شـۇنچىلىك پىسـهنت . الپ كېلىۋاتىدۇ»ياق«ە قانۇنالرنى ئىزچىل تۈرد .قىلىدۇ

15

ئىچىنـى ئـاغرىتىش، ھىسسىداشـلىق قوزغـاش قارىشـىڭىزنى رەت —تۈرىـدىكى » دوپپا تهقـدىم قىلىـش «. چـۈنكى بۇنىڭـدا ئۇسـۇل ۋە سـاپا مهسىلىسـى مهۋجـۇت . قىلمايمهن، ئهممـا پۈتـۈنلهي قوشـۇلۇپمۇ كهتمهيـمهن

:كىتابىڭىزدا شۇنداق جۈملىلهرنى كۆردۈمسهندىن، مهندىن قان تهلهپ ) مۇستهقىللىق ياكى ئاپتونومىيه(سهن تهلهپ قىلىدىغان نهرسىلهر «

تهييارلىقىڭ بارمۇ، يوقمۇ، تىلهمچى ئهپهندى؟! قىلىدۇ، قانھوقــۇق تىلىگهنــگه بېرىــدىغان نهرســىمۇ ئهمهس، قــاراپ تۇرغانغــا تهقــدىم قىلىنىــدىغان نهرســىمۇ ئهمهس، ھوقـــۇق كـــۈچ ئىشـــلىتىپ تارتىـــپ ئالىـــدىغان ۋە تىلهمچىلىـــك قىلىـــپ ئهمهس، قارشـــىلىق كۆرســـۈتۈپ

ــىدۇر ــىدىغان نهرسـ ــدىكى ①».ئېرىشـ ــى«بۇنىڭـ ــۇنى » تىلهمچـ ــپ، بـ ــام ئېلىـ ــىڭىزدىن ئىلهـ دەپ سۈپهتلىشـ لهمچىلىكتىكى مېتود بويىچه كۆرسۈتۈشنى اليىق تاپتىم؛تى

ھىسىداشـلىق قوزغـايمهن . تىلهمچىلهر پۇل تىلىگهنـدىمۇ ئوخشاشـال ھىسىداشـلىق قوزغاشـقا تىرىشـىدۇ يـۇ، -بولـۇپ كهتسـىمۇ، كىشـىلهرنىڭ ھىسىداشـلىقى قوزغۇلـۇدۇ » كۆك پـوتال «كېپهن، بهك -دەپ بهك جۇلدۇر

كېيىنكـى چـاغالردا مهملىكىتىمىـزدە بىـر . ننى سىلكىشـلهپ تـۇرۇپ بېرىـدۇ ھۆرمهت قىلمايدۇ، ئىككى تىيى، بىـر ياخشـى )بهلكىـم ئۇالرمـۇ ئىسـالھات ئېلىـپ بارسـا كېـرەك (تۈرلۈك مهدەنىي دىۋانىالر پهيدا بولغان ئىدى

: كېيىــنگهن كىشــى تارتىنغــان كهيپىيــات بىــلهن، پاراڭلىشــىپ تۇرغــان بىــر تــوپ ياشــنىڭ يېنىغــا كېلهتتــى ــۇلىمىز تــۈگهپ كهتتــى، ئهمــدى ئــۈرۈ« ــۇزۇراپ كېتىــپ، پ مچىگه كېســهل ئهكهلگهنــتىم، كېســهلنىڭ ۋاقتــى ئ

ــوق، ــۇل ي ــا پ ــهك ئاپتوۋۇزغ ــى دېس ــتۇق، ... كېتىل ــادەم ئهمهس ــداق ئ ــۇ بۇن ــۇ، ... بىزغ ــادەم ش ــل … ئ بهك خىجىەم قىلغـان بولىدىكهن، ئىش تېپىشىپ بهرسهڭالر كىراغا چۇشلۇق ئىشلىسهممۇ بولـۇدۇ، بولمىسـا ئـازراق يـارد

كېـپهنگه دوقۇسـلۇتۇپ تـۇرۇپ ئىككـى -ھېچكىم ئۇنى تىلهمچى كۆرمهستىن، ھېلىقى جۇلـدۇر » ...بولساڭالر .تىيىن بهرگهنلهر ماۋۇنىڭغا ئهڭ ئاز ئهللىك تىيىندىن، ئىككى سومغىچه پۇل بېرىشهتتى

، ئهممــا )نــبهلهردىننۇرغــۇن مه(تىــبهتلىكلهرگه مىليــونالپ پــۇل بېرىلىــدۇ : ئهمــدى ئهمهلىــيهتكه قايتســاقنامـاز (مىڭ دولالر بىلهن خۇش بولـۇپ كېتىـپ، قولـۇڭالرنى ئىگىـز كۆتـۈرۈپ دۇئاغـا باشاليسـىلهر 200سىزلهر

مانا بۇ سېلىشـتۇرمىالردىن كۆرۈنۈۋاتىـدۇكى، تىلهمچىلىـك ئۈچۈنمـۇ ). ئوقۇمىغان بىلهن، مۇسۇلمان بولغاچقاــالىچ .ســاپا مهسىلىســى مهۋجــۇت دەپ » خــوش تهخســىر«امىله قىلىنىــدۇ؛ داموللىغــا مۇئــ هكىچىــك بالىغــا ب

.خهلقارا مۇناسىۋەتلهر ئهمهلىيهتته شهخسلهر ئارا مۇناسىۋەتنىڭ چوڭايتىلغان شهكلى. تۇرۇلۇدۇمىللىي كىملىك تۇيغۇسىنى ئۆستۈرۈش ئۈچۈن قىلىنىۋاتقان بىـر خىـزمهت بـارمۇ؟ —ساپانى ئۆستۈرۈش

دوپپـا «بۇنىـڭ بىـلهن كۆرۈشـۈپ، -پهقهت ئۇنىڭبۇ ! زمهت بارمۇ؟ يوقيهنى ئۆز خهلقىمىزگه قارىتىلغان بىر خىغـان بىـر ئىـش، ىھهل قىلغىلى بولىـدىغان، ئومـۇمىي خهلـق سـهپهرۋەر قىلىنمىسـىمۇ بولۇد » تهقدىم قىلىپ

شۇنداقمۇ ئهپهندىم؟ئۈچۈنمـــۇ ئـــۆز خهلقىمىـــزگه ) توغرىســـى چهتئهللىكلهرنىـــڭ نهزىـــرىگه ئىلىـــنىش(ئېتىۋارغـــا ئېرىشـــىش

ــۇنى قا ــنا ۋە ئ ــا تهش ــى، ئازاتلىقق ــق ئىكهنلىكىمىزن ــاق خهل ــا، ئويغ ــۋىقاتى بولس ــهپهرۋەرلىك تهش ــان س رىتىلغــاق، ــپات قىاللىس ــلهت ئىكهنلىكىمىزنــى ئىس ــار مىل ــهنگۈچىلىگىمىز ب ــى قهشــقهر (چۈش —ئهگهر ھهر يىل

، دىقـقهت قىلىشـقا ئېتىبـارىمىزمۇ ئاشـىدۇ، دۆلهتـلهر ) سهمهن ۋەقهسىدەك ۋەقهدىن تۆرت قېـتىم بولـۇپ تۇرسـا

� »1—نهدە؟ ئۇيغۇرنىڭ ئورنى«سىدىقهاجى روزى

16

بىزنــى . زېر قىلىــپ پايــدىلىنىش ئۈچــۈن ئــۆزلىرى يېقىنلىشــىدۇو، كــباشــاليدۇ چــوڭراق قىمــمهت بېرىشــكهتېخىمۇ كۆزىگه ئىلىدۇ، ھازىرقىدەك ئاز پۇل بىـلهن گولداشـقا يـۈزى چىدىمايـدۇ، لېـدىرلىرىمىزنىڭمۇ مائاشـى

.ىشقا ماڭمايدۇئ» قاتتىق ناننى سومكىغا سېلىپ«رابىيه خانىممۇ . ئۆسۈدۇــهپهرۋەرلىك ــدىيىۋىي س ــۇ ئى ــۋىقاتى (ب ــك تهش ــى —ۋەتهنپهرۋەرلى ــمهنگه قارش ــى، دۈش ــتهقىللىق ئېڭ مۇس

ــيه ــدىئولوگىيىلىك تهربى ــى ئى ــرەت، قىسقىس ــدىن ) نهپ ــى، ئان ــگه كېڭهيتىلىش ــدا ۋەتهن ئىچى ــي ھال تهدرىجىــارام قىلىــدىغان ئهمهلىــي زەربه بېــرىش ھهركهتلىــرى تهشكىللى ــداق بىــر . نىشــى كېــرەكدۈشــمهننى بىئ بۇن

ئىشـهنچ ) چهتـئهللىكلهردە (بىـز كىشـىلهردە . ۋەزىيهتكه كهلگهندە بىزگه ياردەم بېرىدىغانالر تېخىمـۇ كۆپىيىـدۇ . بـۇ نۇقتـا قهشـقهر سـهمهن ۋەقهسـى مۇناسـىۋىتى بىـلهن روشـهن ئىسـپاتقا ئېرىشـتى . تۇغدۇرالىشىمىز كېـرەك

پهقهت، . نلىقىنى كۆرگهنلىرىــــدە ســــۆيۈنۈپ، تهبرىكلىــــدىچهتــــئهللىكلهر ئۇيغۇرالرنىــــڭ كارغــــا يارايــــدىغاــرى ــانلىقى «ئۆزىمىزنىــڭ تېنچلىقچىلى ــايىتى قايغۇرغ ــدى »ناھ ــا چاينى ــى ئېيتىــپ الت ــداق ! ن ئهســلىدە بۇن

ئهھۋالالر كۆپ بولغانسېرى تېنچلىق بىلهن داۋا قىلىدىغانالرنىڭ تىلـى ئـۇزۇراپ، يـۈزى يـورۇق ھالـدا تېخىمـۇ ئىشـهنچ قىلغىلـى بولمايـدىغان بىـر خهلقنىـڭ ۋەكىلـى . ق سـۆزلىيهلهيدىغان بـوالتتى دادىل، تېخىمۇ جـانلى

بــۇ ســهۋەپتىن ئــۆز خهلقىمىــزگه قارىتىلىــدىغان خىــزمهت . بولــۇش ھهم مهســخىرىلىك ھهم نهتىجىســى تــۆۋەنيهنــى، .لهر قوشـۇمچه بولۇشــى كېـرەك »دوپپــا تهقـدىم قىلىــش، تـون كهيــدۈرۈش «بىرىنچـى ئورۇنغــا چىقىشـى،

جـار سـالىدىغانالرنىڭ » ئۆگزىگه چىقىۋالسا ئىتـتىن قورقمـاي «ر ۋەتهن ئىچىدە قان تۆكۈدىغانالر بولمىسا، ئهگهيىلىغىـچه ئىسـانىڭ تېنچلىـق ئۇسـۇلى قولغـا - 1990يىلىدىن - 1926: مهسىلهن. ئاۋازى پىسىلداپ قالىدۇ

نالر نهچــچه قــاتلىۋەتكهن، دۇنيــا يىلىــدىكى بارىنــدا ئاققــان قــا - 1990كهلتــۈرگهن ئالهمشــۇمۇل نهتىجىلهرنــى، .بىردىنال ئۇيغۇرنىڭ تېخى ھايات ئىكهنلىكىنى كۆرگهن ئىدى

نىـڭ بهك زور بىـر »چهتـئهللىكلهرگه دوپپـا تهقـدىم قىلىـش «شۇغۇنىسى خهلقـقه خىـزمهت بېـرىش بىـلهن لىـدىغان بىـر بىرى سىلىق، ئاسـان مهشـهۇر بـولغىلى بولۇدۇغـان، ھهر كـۈنى خهۋەرلهردىـن ئـورۇن ئا : پهرقى بار

ــدىغان، دۈشــمهنلىككه ــدىغان، ئهكســىچه دەشــنام يهي ــامى چىقماي ــېچ ن ــاكى ھ ــۇزاققىچه ي ــرى ئ ــش؛ يهنه بى ئىــول ــالىق ي ــام . قالىــدىغان جاپ ــداكارلىق بولمىســا، شهخســىي ن ــاق، شــۆھرەت -بۇنىــڭ ئۈچــۈن خــالىس پى ئات

.ۇتامالىرى بىلهن كۆزى توسۇلۇپ قالغان ھالدا بۇ خىزمهتنى قىلغىلى بولمايدبىرىنچى كۈنتهرتىپ، خهلققه قارىتىلغان خىزمهت بولۇش، دۈشمهنگه قارشى ھهركهت خۇالسه شۇكى،

بولۇش، ئهمما ) »دوپپا كهيدۈرۈش«سىدىقهاجى تىلى بىلهن (بولۇش، قوشۇمچه تاشقى تونۇتۇش پائالىيىتى شهكىلدە ئېلىپ بۇنى ھازىرقىدەك چۇۋالچاق، ئىپتىدائىي سهۋىيهدە ئهمهس، سىستېمىلىق، پىالنلىق

باشقا دۆلهتلهر .باھاسى تۇغدۇرۇش كېرەك» دۆلهتچىلىك ئېڭىغا ئىگه مىللهت«بېرىپ، چهتئهللىكلهردە شۇڭا بهك ئهقىللىقچه . ھېچقاچان ئىچ ئاغرىتىش، ھىسسىداشلىق تۈپهيلى ياردەم بهرمهيدۇ

ىڭ كۆزىگه ئۇالرن. نى تېپىپ چىققاننىڭمۇ پايدىسى يوق»ھىسسىداشلىق قوزغاش مېتودلىرى«قانچه . قوللۇنۇشقا بولۇدىغان كۈچلۈك كوزېر بولۇپ كۆرۈنگهنسېرى، ئۇالر بىزگه چوڭراق قىممهت بېرىدۇ

تېنچلىقچى، بىچارە كۆرۈنگهنسېرى كۇرسىمىز تۆۋەنلهپ، پىچكا ئورنىدىمۇ كۆرمهيدىغان ۋەزىيهتكه چۈشۈپ .قالىمىز

:سىدىقهاجى روزى مهن بىلهن ئوخشاش قاراشتا تهربىيىلهشنىڭ زۆرۈرىيىتى توغرىسىدا ئهلالمه خهلقنى

17

ئادەمگه خاس بولغان ساالھىيهتنى بىلىش جهريانىدا ئىجتىمائىي تهربىيىنىڭ كهم بولسا ...« .بولمايدىغانلىقىنى تونۇپ يېتهلهيمىز

ئىنقىالپ سوبېكتىنىڭ پىشىپ يېتىلىشى، مىللىي ئويغۇنۇش، ئىنقىالپنى باشالشتا ۋە ئىنقىالپنى «

①».ه ئېرىشتۈرۈشته ئىنتايىن موھىم ئامىلدۇرغهلىبىگيېتهكلهش، تهشكىللهش ئارقىلىق ئهمهلگه . تهبىئىيكى بۇ پىشىپ يېتىلىش ئۆزلۈكىدىن بولمايدۇ

.ئاشىدۇ***

دېگۈزىــۋەتمهكچى بولغانــدەك » ۋالــلهي» «يــاردا قىســتاپ«مهنــدىن يــول ســوراۋاتقاندەك كۆرۈنۈشــته، مېنــى ېتىپسىز؟ مهن كىمدىن سـوراي، ئۇسـتاز؟ مهن بىـر شـهخس، سـىز بىـر تهشـكىالت رىتورىك سوئالالرنى ياغدۇرىۋ

) كۆرۈنۈشــته بولســىمۇ(مهن ئىزدىنىــۋاتىمهن، ئهممــا ســىز . يېــرىم ئهســىرلىك داۋانىــڭ بۈگــۈنكى ۋارىســى — :پهرقىمىز بۇنداق ئىكهن مهن سىزدىن سوراي. ئىجرائات يولىدا

ېمغا ئاساســالندى؟ بىــرەر نهزەرىيىــۋىي ئاساســىڭالر يېــرىم ئهســىرلىك دەۋا قايســى ئىــدىيىۋىي سىســت —بارمۇ؟ ۋە شۇ ئاساستا بارلىققا كهلگهن تهلهپپۇز ئورتاقلىقىڭالر بـارمۇ؟ يـاكى ھهر بىـر قۇرۇلتـايچى ئهگهر مـۇخبىر

: مهسـىلهن تهرىپىدىن سورالسا، ئوخشاش سوئالغا ئون ئـالته خىـل جـاۋاپ بېرىـپ پـارتىزانچه كېتىۋاتامسـىلهر؟ ئىســمى بىــرلىككه كهلمىگهننىــڭ ئۈســتىگه، مانــا ئهمــدى ئاپتونومىيهچىلىكنىــڭ مهجبــۇرىيىتى دۆلهتنىــڭ

چـۈنكى شـهرقىي تۈركىسـتان دېـگهن ئىسـىم بىـلهن ئـاپتونومىيه . دېـيىش كېـرەك بولـۇدۇ » شـىنجاڭ «بىلهن ــدۇ ــقا ئۇنىمايـ ــدە (. تهلهپ قىلىشـ ــى ھهققىـ ــۇش كېرەكلىكـ ــى بولـ ــۇز بىرلىكـ ــېمىلهردە تهلهپپـ ــي «نـ مىللىـ

بـۇ ماقـاله ھـازىر تـوردا، نـوۋەتتىكى . ناملىق ماقالهمدە توختالـدىم » هقىللىق ئىدىيىمىزنىڭ ئاساسلىرىمۇست .)كىتابىمغا كىرگۈزۈلۈدۇ

مهن بىــر يهكــكه ئىزدەنگــۈچى ســۈپىتىدە، يىــپ ئــۇچى بېرىشــىم، مهســلىههت بېرىشــىم يــاكى ســىزدەك ــۈمك ــر ئويغــاتقۇچى ســهۋەپچى بولۇشــۇم م ــرىگه پىكى ــداق . ىنتهپهككــۈر ئىگىلى ــنىڭچه يازغانلىرىمــدا بۇن مې

ــار ــالالر ب ــۈرۈك د . دېت ــۈك؟ پۈتۈنس ــېمه دېگۈل ــىڭىز ن ــان بولس ــس قىلمىغ ــۆرمىگهن، ھى ــۇنى ك ــاۇۇۇئ ااااۇ نيپائــالىيىتىنى » دوپپــا كهيــدۈرۈش«ســىز يــولىڭىزنى تاپالمىغــان بولســىڭىز يــاكى . ئويغــور قــۇرۇلتىيى تــۇرۇپ

شــهخس ســۈپىتىدە مېنىــڭ قولۇمــدىن چــوڭ ئىــش كهلمىســه ز، بىــردىن بىــر يــول دەپ ئويالۋاتقــان بولســىڭىبىـر .ئهمما سىز بىر تهشكىالتقا تهۋە، ئۇالرنىـڭ نامىـدىن سۆزلهۋاتىسـىز، ئېسـىڭىزدە بولسـۇن . ئاغرىنالمايسىز

تهشكىالت سـۈپىتىدە ئىزچىـل داۋام قىلىـدىغان بىـر نهزىرىيىـۋىي ئاسـاس بولمىسـا، بۇنـداق بىـر قـۇرۇلمىنى دەك كېتىۋېرەمسىلهر؟»بىر ناننى بهلگه تۈگۈپال ئوۋغا چىققان«بولساڭالر، دېمهك، مهڭگۈ ئۇيۇشتۇرالمىغان

داۋانـى كىمـلهر بىـلهن قىلىۋاتىسـىلهر؟ بـۇش يـاكى . بۇ كىمنىڭ داۋاسى؟ ئۇيغۇرنىڭ: مهن سىزدىن سورايىلىـدىغان بـۇش بىـلهن ق خهلقـى بىلهنمـۇ؟ ) Oyghoristanي�اكى (چىڭالر بىلهنمۇ يـاكى شـهرقىي تۈركىسـتان

ــمهن ــال رەت قىلى ــز گهپ بىلهن ــر ئېغى ــىڭىز بى ــدىغان . بولس ــلهن قىلى ــى بى ــڭ خهلق ــۇنى ئۆزىڭىزنى ئهگهر ببولسىڭىز، بۇ خهلققه قارىتىلغان خىزمىتىڭىز نېمه؟ بۇ داۋادا خهلق قايسـى مهۋقهدە؟ كهينىڭىـزگه ئهگهشـكهن

لسـاق، قـانچه ئۇيغـۇر سـىزنى بىـر رەھـبهر قانچه ئۇيغـۇر بـار؟ پهقهت ئـۆزىڭىز ياشـاۋاتقان مـۇھىتنىال مىسـال قى

� »ئۇيغۇرنىڭ ئورنى نهدە؟«: سىدىقهاجى روزى

18

ــداق ــقه قارىتىلغــان ھېچقان ــېمه ئۈچــۈن؟ چــۈنكى خهلق ــدۇ؟ ئهگهر جــاۋاپ نېگاتىــپ بولســا، ن ســۈپىتىدە كۆرىبىـرنهچچه ئـادەم ! خهلقنىڭ ئىئانه توپلىغان چاغدىن باشقا چاغدا گويـا داۋاغـا مۇناسـىۋىتى يـوق . خىزمهت يوق

قچىمۇ؟ بۇ مۈمكىنمـۇ؟ خهلقنىـڭ زور كـۆپچىلىكىنى سـهپهرۋەر قىلمـاي، زور بىلهنال داۋانى باشقا ئېلىپ چىقماكۆپچۈلــۈكنى قولغــا كهلتــۈرمهي، زور كــۆپچىلىكنى ئويغاتمــاي تــۇرۇپ كىــم بىــلهن پۈتكــۈزمهكچى ســىز؟ بىــر

! تهشـۋىقات ! تهشـۋىقات ! تهشكىالتنىڭ ئاساسىي خىـزمهت فونكىسىيىسـى نـېمه بولۇشـى كېـرەك؟ تهشـۋىقات ت ئارقىلىقال خهلقنى سهپهرۋەرلىككه كهلتۈرگىلى، مىللىي ھىـس ئويغـاتقىلى، ۋەتهنپهرۋەرلىـك پهقهت تهشۋىقا

ئويغاتقىلى، دۈشمهنگه قارشى نهپرەت ئويغاتقىلى، بۇ يولدا جـان پىـدا قىلىـدىغان پىـدائىيالرغا ئايالنـدۇرغىلى . بولىدۇ

ولىـدۇ؛ ئـۆزىڭىزال قۇرسـىڭىزمۇ سىز شـىركهت قۇرسـىڭىز بـۇنى پـۇلى بـار بىـرنهچچه ئادەمـدىن قۇرسـىڭىز ب ئهممــا . ئانــدىن باشــقا كېــرەك خــادىمالرنى مائــاش بېرىــپ ئىشلهتســىڭىزال ئىشــىڭىز يۈرۈشــۈۋېرىدۇ . بولىــدۇ

تهشــكىالت —گــورۇھ -سىياســىي مهخســىدى بولغــان ھهرقانــداق پــارتىيه . قىلىــۋاتقىنىڭىز سىياســىي ئىــشئهممـا سـىزلهردە بۇنـداق بىـر . ا تهشـۋىقاتنى قويـۇدۇ كۆپ سانلىقنى قولغا كهلتـۈرۈش ئۈچـۈن بىرىنچـى ئورۇنغـ

ئىش بولۇپ باقتىمۇ؟كهچـۈرۈڭ، سـىز بىلىسـىز، (. مېنىڭچه سىلهر تېخى قىلىۋاتقان ئىشـىڭالرنىڭ خـاراكتېرىنى بىلمهيسـىلهر

چـۈنكى شـۇ سـۆزلىرىڭىز دىققىتىمنـى .) تېخى باشقىالرغا بۇنى دېيىشكه ئۈلگۈرمىگهن بولۇشـىڭىز مـۈمكىن ھازىر ئۇيغۇرالر ئېلىپ بېرىۋاتقان پائالىيهت، تولۇق مهنىـدىكى ئىـنقىالپ پائـالىيىتى ئهمهس، بهلكـى «: تارتتى

ــان ــپ بېرىلىۋاتق ــلىنىپ ئېلى ــا ئاساس ــرى، نىزامنامىلىرىغ ــڭ مىزانلى ــلهردە دۇنيانى ــك ئهل پهقهت دېموكراتىرتتىكى، بىـز نـېمىش بـۇ جـۈملىلىرىڭىز شـۇنىڭ ئۈچۈنمـۇ دىققىتىمنـى تـا » ...كىشىلىك ھوقۇق پائالىيىتى

. يۇ، قىلىۋاتقان ئىشىمىزنى بىلىـپ قىلمىسـاق، يهنـى تـوغرا سىنىپالندۇرمىسـاق بولمايـدۇ -قىلساق بولۇدۇبـۇنى بهزى بـۇرادەرلهر . مهن بۇ ھهقته بىر ئاز ئىزدەنگهن ۋە سـىزگه يـېقىن كېلىـدىغان خۇالسـىگه كهلگهنىـدىم

ئهمــدى . لىقىنى كــۆرۈپ بهك خۇشــال بولغــان ئىــدىم بىــلهن دېيىشــىپ، ئۇالرنىڭمــۇ كاللىســىدىن ئۆتۈدىغــان ئومـۇمهن . بـۇ ھهقتىكـى ماقـالهم نـۆۋەتتىكى كىتاپتـا، توردىمـۇ بـار . سىزنىڭ بۇ قۇرلىرىڭىز مېنى سـۆيۈندۈردى

مهھكۇم مىللهتلهر چهتئهللهردە ئېلىپ بارىدىغان ياكى ئېلىپ بېرىشى كېرەك بولغان پائـالىيهت ئـۈچ تۈرلـۈك ئــازاتلىق يهنه بىـرى، سـىنىڭ ھهقلىــق ئىكهنلىكىنـى خهلقاراغــا تونۇتـۇش پائــالىيىتى؛ داۋا: بولۇشـى مــۈمكىن

ــى ــى(ھهركىت ــهپهرۋەرلىك، سىي :باشلىنىش ــدىيىۋىي س ــي روھ ائى ــك، مىللى ــي كىملى ــيه، مىللى ــىي تهربى س ش، تهربىـيىلهش، تهشـكىلله قاتـارلىق ئـۆز خهلقىـگه قارىتىلىـدىغان تهشـۋىقات ... تهربىيىسى، ۋەتهنپهرۋەرلىـك،

؛ ئۈچىنچىســـى، مىللىـــي )قاتـــارلىق مهزمۇنـــدا بولىشـــى مـــۈمكىن ۋە بـــۇنى چهتـــئهللهردە قىلغىلـــى بولـــۇدۇ .تهپسىالتىنى بۇ يهردە تهكرارلىمايمهن. كىملىكنى ساقالپ قېلىش پائالىيهتلىرى

ئهمدى مېنىڭ رەنجىشلىرىم ۋە . سىزنىڭ سۆزىڭىزدىن كۆرۈلۈدۇكى، ھازىرقىسى، تونۇتۇش پائالىيىتىمۇشۇ بىرال سهپ بىلهن چهكلىنىپ قالساق : ك ئۇستازالرنى رەنجىتىشىمنىڭ سهۋەبى ئېنىقلىنىدۇسىزدە

چهتئهللهردە ھازىر (يهنى، پهقهت تونۇتۇش پائالىيىتىال بولۇپ، ئازاتلىق ھهركىتى چاتاق چىقىپ قالىدۇ، تېخىمۇ موھىم ئىككىنچىسىنى. بولمىسا زادى بولمايدۇ) شۋىقاتهت —ئۈچۈن ئىدىيىۋىي سهپهرۋەرلىك

.ئورۇنغا قويساق بوالتتى، دېگهندىن ئىبارەت

19

شهكلىدە نهقىل » دېموكراتىيه، كىشىلىك ھوقۇق جهزمهنكى تۇيۇق يولدۇر«مېنىڭ جۈملىلىرىمنى راتىيه ۋە كىشىلىك كداۋانى دېمو :بۇ ئهسلىدە. قىلىپ، ئوبزورچىلىق شهنىڭىزگه سهتچىلىك قىپسىز

.رۈپ قويۇش تۇيۇق يول دېگهن مهنىدىدىغۇ دەيمهن؟ تهكرار قاراپ باقارسىزھوقۇق دەۋاسى دەرىجىسىگه چۈشۈبهخـتكه قارشـى، بـۇالر رېتۇرىـك سـوئال بولمىغاچقـا جـاۋاپنى . سـوئالالر سـورالغان » رېتۇرىك«بىرمۇنچه يهنه

-ســىدىقهاجى روزى بىــلهن روبىــرو ئولتــۇرۇپ ســوئال . ئهپتىــدىن شــۇنداق بىلىنىــپ تۇرىــدۇ. تهقهززا قىالتتــىــوئالالرغا ــۇ س ــا ب ــداق بولمىغاچق ــا ئۇن ــدىم، ئهمم ــى دەر ئى ــاققۇ مهن بىرنېمىلهرن ــاۋاپ قىلىشــىۋاتقان بولس ج

ئىشـنىڭ «ئوبزورچى سـوئالالرنىڭ جـاۋابىنى ئـۆزى بېرىـپ، . مۇئهللىپ ئۆزى ئېنىقلىق بېرىشى كېرەك ئىدىىمۇ، يهنىـال مۇشـۇنداق بىـر دەپ مېنىڭ كۆزۈمنى ئېچىپ قويۇشـى كـۆزلهنگهن بولسـ » يولى دېگهن ماۋۇ، جۇمۇ

بىلىـم «قاتار سوئالالر دۆۋىسى بىـلهن ۋاراقالرنـى تولـدۇرۇپ، ھېچبىـرىگه جـاۋاپ بهرمهيـال، بىـر خىـل سـىرلىق ســوئالالرنىڭ جــاۋاپلىرى ۋە يهنه نۇرغــۇن، نۇرغــۇن بىلىمــلهر —بــۇ غهزىــنه . بىشــارىتى بېرىلىــدۇ» غهزىنىســى

بىلىمـگه «بـۇ بىـر خىـل . ئوبزورچىمىزنىڭ ئهقىللىق بېشىدۇر بىلىنىپ تۇرغىنىدەك، —يوشۇرۇنغان غهزىنه بـۇ ئوبزورچىمىزنىـڭ .(بىشـارىتى بىـلهن ئـادەم ھـۈركىتىش ئۇرۇنۇشـىدىن باشـقا نهرسـه ئهمهس » تولغان غهزىنه

ئىسـمى قىسـتۇرۇلۇپ، سـىرلىقلىق ۋايىغـا » قهدىمقى يۇنـان «بۇ ئۇرۇنۇش، ). ئادەتلهنگهن مېتودلىرىدىن بىرى) تىن كېيىنكى يهنه بىـر بىلىـم بىشـارىتى »پوبلىستىك«بۇ دەسلهپكى ماقالىغا ھۆسۈن بهرگهن (. يهتكۈزۈلۈدۇ

بىـلهن پهش » يۇنـان «بۇنىڭ بىلهن كىمنى كولدۇرالتماقچى سىز، ھۆرمهتلىك ئۇستاز؟ ئىسـمىنى ئاڭلىۋالغـان چـۈنكى . ى، ئۇسـتاز قىلماي، بىلىدىغانلىقىڭىز راست بولسـا، تهپسـىالتىدىنمۇ ئـازراق ئاڭالتقـان بولسـىڭىزىد

.ھازىر دەل مانا شۇنداق بىر دۆلهتچىلىك نهزىرىيىسى ياكى دۆلهت قۇرۇش نهزىرىيىسىگه ئىهتىياجىمىز بار. ئهمما بۇ ماڭا ناھـايىتى تونـۇش بولغـان سـۆزلۈك ئويـۇنى بولـۇپ، بىلىملىـك كۆرۈنۈشـتىكى ئهپچىـل يـول

ــىڭىز ۋە ئۇ ــدىغان بولس ــت بىلى ــى راس ــۇ دېگهنلىرىڭىزن ــار دەپ ئهگهر ش ــى ب ــۈن پايدىس ــۈمىز ئۈچ ــڭ بۈگۈن نىدا »يۇنـان «شـۇ ،قارىسـىڭىز، نېمىشـكه شـۇالرنى يازمـاي، سـوئالالر، ئاتـالغۇالر بىـلهن بهت تولـدۇردىڭىز؟ يېزىـڭ

.نېمىش بوپتىكهن، خهلق پايدىالنسۇن، قاتاردا مهنمۇ بىلىپ قااليدېگهن ئاتالغۇم بهزىلهرگه بهك ئادالهتسـىزلىكتهك، ئـوبزورچىنى قهسـتهن »كۆرۈنۈش ئۇرۇنۇشىبىلىملىك «

شۇ پـاكىتنىمۇ كۆرسـۈتۈمهنكى، ئۇنىـڭ يېقىنـدىن بېرىكـى جىمـى يهنه . يهرگه ئۇرۇشتهك بىلىنىشى مۈمكىنــا، پوتىســدام، ــدىغان بولســىڭىز، يالت ــانچىنچى ئاينىــڭ ... ئوبزورلىرىغــا قاراي ــى ق ــانچىنچى يىل ــى، ق دېگهنلهرن

نلىقى، قانچىسى خىتايدىن كىمنىڭ موسكۋاغا، ياكى كىمنىڭ موسكۋادىن خىتـاي، ۋەيـاكى ئامېرىكىغـا بارغـا ــاردى ــك بـ ــلىرى، دىپلوماتىـ ــىش ئۇچرىشىشـ ــىملهر، سودىلىشـ ــدەك كېلىشـ ــدىله-دېگهنـ ــق كهلـ رنىڭ ئېنىـ

»بۇ ئادەم يېقىنقـى زامـان تـارىخىنى سـۇدەكال يـادا بىلىـدىغان ئـادەمكهن ئهمهسـمۇ؟ «. چىساللىرىنى كۆرۈسىزبۇالرنىـڭ ئهمهلىيهتـته . ھـارامزادە ئويۇنـدىن ئىبـارەت دېگهن تهسىراتقا كهلتۈرۈپ، ھهيران قالدۇرۇش كـۆزلهنگهن

بـۇ ئـادەم بـۇ كىتـاپنى ناملىق بىرال كىتـاپتىن ئېلىنىۋاتقـانلىقىنى، »رەقىپلهر ۋە ئىتتىپاقداشالر«ھهممىسى ئېرەشـهلىگهن، ئـۆزى بىـر –ياكى بۇ كىتـاپ ئۇنىـڭ بىـردىن جهريانىدا يادلىۋالغانلىقى مهلۇمتهرجىمه قىلىش

ئوقۇيالىغان تىلدىكى سىياسىي كىتاپ بولغاچ، دايىم يېنىـدىن ئايرىمايـدىغان بولغاچقـا بىـرەر چىسـال الزىـم ھــال بولســا ئىختىيارســىز يوســۇندا يادىمىزغــا ئۇيغــۇر بــۇ . ل بــۇنى ۋاراقاليــدىغانلىقى بىلىنىــدۇبولســىال دەرھــا

مېنىـڭ ئىگهمـدۇر نهشـهكهش بهڭگـى، باشـلىرى «. نى كهلتۈرىدۇ»بىر ئېشهكنىڭ زارى«خهلق داستانلىرىدىن

20

ىكى بـاش قهھرىمـان ئېشـهكنىڭ زارلىشـىچه، بـۇ دەپ باشلىنىدىغان بۇ داسـتاند »... تازدۇر، غىچ قوماق تهڭگىئۆيــدىكى ھهمــمه ئىــش ئۇنىــڭ ئهجــرى بىــلهن بولۇدىــۇكهن، ئۇنىڭســىز ئىــش پۈتمهيــدىكهن، ھهتتــا شــۇ

ئېتىزىنــى قىغاليــدۇ چىچقــان پوقۇمــدا، قانــداق قىپــتىكىن مېنىــڭ «: خشــايدۇكهنكى، ئــۇ شــۇنداق قاھالــدىــدا؟ ــدا ئهگهر »يوقۇم ــىز ھال ــۇ ئىختىيارس ــاراپ بىزم ــدىن ق ــىدىقهاجىنىڭ قىلىقلىرى ــمهك، س ــپله«دې ر ۋە رەقى

ــالر ــىدىقهاجى روزى »ئىتتىپاقداش ــا، س ــان بولس ــمه قىلىنمىغ ــا تهرجى ــاكى خىتايچىغ ــا ي ــان بولس يېزىلمىغ .دەپ ئويلىماي تۇرالمايمىز »قانداقمۇ قىالتتىكىنه؟

*** :لىنىشىم ھهققىدە توختۇاليئهمدى دۆلىتىمىزنىڭ ئىسمى، مېنىڭ ئۇيغۇرلۇقتىن چىقىرىپ تاش

ئورتــا ئاســىيا جۇمهۇرىيهتلىرىــدە نېمىشــكه ئۇيغــۇر ۋەكىللىــرى يــوق؟ بىــرى ئۆزىمىزنىــڭ ئاجىزلىقىــدىن، بىزنىـڭ جۇمهـۇرىيهتلىرىمىز ۋە ئۇنىـڭ . ئىككىنچىسى، خىتاينىڭ ۋەھشـىي، ئىنساپسـىزلىقىدىن، ئهپهنـدىم

زاغـرا \تۇلۇمـدىن توقمـاق چىققانـدەك «نال، خـۇددى ھهققىـدىكى قـۇرالردىن كېـيىن توسـاتتى ... ئاقىۋەتلىرى،سـىدىقهاجىنىڭ ئهمهس، (» قېرىنداشـلىرىم «ئورتـا ئاسـىيا جۇمهۇرىيهتلىرىـدىكى » ناندىن گۆش چىققانـدەك

نىڭ ئوتتۇرىغا قىستۇرۇلىشـىدىكى مۇددىئـاڭىز بهكمـۇ تۇتـۇق، خـۇددى ) كهمىنه غۇالم ئوسماننىڭ —مېنىڭ شۇنداق بولسىمۇ بۇ پاساھهتلىك قۇرالرنىـڭ ئاسـتىدا ياتقـان گـۆھهرلهرنى . ەكنهسرىددىن ئهپهندىمنىڭ خېتىد

ســـىز بـــۇ دۆلهتـــلهردە ئۇيغۇرالرنىـــڭ ھـــاكىمىيهتته . تىرىشـــىپ قېزىـــپ، ئـــازراق چۈشـــهنگهندەكمۇ قىلـــدىمۋەكىللىـرى يـوق دېـيىش ئــارقىلىق ئـۇالرنى ئىنساپسـىزلىقتا ئهيىپلىمهكچــى، شـۇنداق ئهمهسـمۇ، تهخســىر؟

مـۇنچه نهپ –داش دەيسهن، قېنـى قېرىنداشـلىقى؟ قېرىنـداش بولسـا نېمىشـكه بىزگىمـۇ ئـانچه سهن قېرىن«ئهمما نېمه ھهققىڭىز بار؟ شۇنىڭ ئۈچۈنمـۇ مهن دەۋاتىـمهن، ھهركىـم ئـۆز ! دېمهكچىغۇ؟ قېيداش» ...بهرمهيدۇ؟

چكىمنــى ھــېچكىم ھې. مــۇ شــۇ، ســىزنىڭ يېزنىلىرىڭىزمــۇ شــۇ»مېنىــڭ قېرىنداشــلىرىم«غېمىــدە بولىــدۇ، بـۇ ( !ئۇقۇملىرى بـويىچه ئىـش قىلمايـدۇ » ىمىگهرچىلىكدئىنساپ، ئا«ئازاتمۇ قىلىپ قويمايدۇ، دۆلهت دېگهن

ئهممـا ئـۆزىڭىز بۇنىڭغـا )نـاملىق كىتـاپنى دىققىتىڭىـزگه ھـاۋاله قىلىـمهن ①»ھۆكۈمرانالر دەسـتۇرى «ھهقته ــا ئـــۇ قهدەر رەنجىـــپ، كـــۆڭلىڭى بۈگـــۈن . زنى بۇزىۋېلىـــپ بارىســـىزئىشـــهنگهچكه، كـــۈتكىنىڭىز بولمىغاچقـ

!ئىشهنگهنلىرىڭىزدىنمۇ ئوخشاش نهتىجىگه ئېرىشىسىزيهنه بىر تهرەپتىن، بۇ ئۇالرنىـڭ ئىنساپسـىزلىقىدىن ئهمهس، دەپ ئۆتكىنىمـدەك، بىزنىـڭ ئـاجىزلىقىمىز،

تاينىـڭ بىزنـى دەپ، خى . ئـۆز دۆلىتىنىـڭ مهنپهتىنـى ئويلىشـى كېـرەك الرئـۇ . دۈشمىنىمىزنىڭ ياۋۇزلىقىدىنــۇالر ــۆگهنمىگهچكه «دۈشــمهنلىكىنى ئۈســتىگه ئارتىۋېلىشــى كېرەكمــۇ؟ ئ ــداق » لېــي فىڭــدىن ئ ــۇم ئۇن چوق

!قىاللمايدۇســىرلىق مىســرالىرىڭىزنىڭ چوڭقۇرلۇقلىرىــدىن غهۋۋاس بولــۇپ ســۈزۈپ چىققــان مهنىلهردىــن بىــرى شــۇ

تهڭ شـېرىك (ئـۆزلىرىال سـورىدى، ئۇالر ئىنساپسـىزلىق قىلىـپ، ئـۆزلىرىنىڭال دۆلىتـى بىـلهن بولـدى، : ئىدىــۇپ، )قىلمــاي ــام قوللۇن ــز ئومــۇمىي ن ــلهن ئاتىــدى، نېمىشــكه بى ــامى بى شــهرقىي «، ئۆزلىرىنىــڭ مىللىــي ن

؟ دېمهكچــى بــولغىنىڭىز شــۇغۇ؟ سىياســهتنى بىلىــپ يېرىۋېتىــدىغان !دېيىشــىمىز كېــرەككهن» تۈركىســتان

�يىلـدىن بېـرى 500بـۇ كىتـاپ . ئهسىردە ياشىغان سىياسهت نهزىرىيىچىسى نىككولو ماكياۋىللىنىڭ كىتـابى -15 — »ھۆكۈمدارالر دەستۇرى«

.مهشهۇر كىتاپنىڭ بىرى بولۇپ كهلمهكته 10دۇنيادىكى

21

.ئۇستازيىللىـق مۇسـتهملىكه دەۋرىنـى باشـتىن 70ئاتىلىـپ، ئۇالرنىڭ دۆلىتى فىدراتسىيه سۈپىتىدىمۇ شۇنداق

ئهمــدى ئۇالرنىــڭ ئارقىســىغا يېنىــپ، غهربىــي تۈركىســتان . يېڭــى مىلــلهت بولــۇپ شــهكىللهندى . كهچــۈردىدېيىشى، ياكى تۈركىستان دېيىشى مۈمكىنمىدى، تهخسـىر؟ بۇنىـڭ بىـلهن بىزنىڭكىسـىنىڭ ئوخشاشـلىقى

ەپ ئاتىلىــپ باققــانمۇ؟ بــۇ ھهقــته مهجمۇئهنىــڭ بىرىنچــى كىتابىــدا نهدە؟ بىــز بىــرەر قېــتىم ئۇيغۇرىســتان د .يېتهرلىك توختالغان ئىدىم، شۇڭا گهپنى ئاۋۇتماي

ئـورنى نىـڭ كهلگۈسـىدە سـىز قۇرۇدۇغـان دۆلهتتىكـى »قېرىنداشـلىرىم «مېنىـڭ » ئىنساپسـىز «ئهمدى ئۇ ىـڭ قىلغىنىغـا سـىزمۇ ئـۇالردىن مهسىلىسىگه كهلسهك، ئىگهكىم بار، سـىز شـۇ دۆلهتنـى قۇرسـىڭىزال، ئۇالرن

ــتۇرماڭ ــاكىمىيهتكه قاتناش ــى ھ ــۈزمهڭ، مهن رازى ! ھىچبىرىن ــۇ كىرگ ــا مۇشــۇنداق تهڭشىســىڭىز . مېنىم مانشـۇڭا سـىز تهخسـىرنىڭ . ئهمما بىزنىڭ تارىختا دۆلهت قۇرغىنىمىز راست ۋە ئۇنىڭ ئىسمىمۇ بار ئىـدى . بولۇدۇ

پ، بۇنـداق بىـر ئـاۋارىچىلىق تارتىشـىڭىزغا، خهلـق نامىـدىن ئىسىم قويغىدەك بىر ساالھىيهت قازانمـاي تـۇرۇ .تهشهككۈر ئېيتىمهن

دەپ ئۆتكىنىمـدەك، . بۇ ھهقتىكى ئاغرىنىشلىرىڭىزغا قارىتـا يهنه بىـر گهپنـى سـهمىڭىزگه سـېلىپ قويـاي ڭ داۋاگهرنىـ «ۋەكىللىك ئورنى قازىنالماسلىقىمىزنىڭ بىر سهۋەبى ئـاجىزلىقىمىز بولغـان ئىـكهن، بـۇ دېـمهك

ــگهن گهپ» سۇســلۇقى ــۆزى . دې ــا ئ ــار، ئۇالرغ ــلهر ب ــن ۋەكىل ــدى ســىزنىڭ تهشــكىالتىڭىزدا شــۇ دۆلهتلهردى ئهمــنى ــورنى تهلهپ قىلىشــ ــك ئــ ــاندا ۋەكىللىــ ــۇن ســ ــبىتىگه ئۇيغــ ــۇس نىســ ــلهردە نوپــ ــلۇق دۆلهتــ تۇرۇشــ

ــدىن ھهق تهلهپ قىلىشــقا قارىغ ــدىكىن؟ خىتاي ــڭ سهركهردىســى بولغان ــدىڭىز؟ داۋامىزنى ــدا ئۆگهتمىگهنمى انتوختالغـان ) ته»ئهيـنهك «(بـۇ ھهقتىمـۇ مهن ئاللىقاچـان . ئۇنىسى سهل ئاسانراق بولىشىمۇ مۈمكىن، ئهلـۋەتته

.ئىدىم، تهخسىرتـۈپهيلى » بىلىمسـىزلىكى «الرنـى »سىياسـىنى بىلمهيـدىغان «سىياسىنى بىلىـدىغان سـىدىقهاجى روزى

قۇرۇلغـان دۆلهتنىـڭ نـامىنى تىلغـا ئالغۇسـى تهرىپىـدىن » سىياسـىنى بىلمهيـدىغانالر «ياراتمىغاچقا، ئاشـۇ ئـۇ دۆلهتنـى «؟ !دە -دەپ يـۈرۈپتىكهن ) :Oyghoristanسـىدىقهاجى تهلهپپـۇزى بىـلهن (كهلمهي، ئويغورىستان

.دەپ تامامهن يوققا چىقىرىشقا ئۇرۇنۇدۇ» ...كىم بىلهتتى، كىم ئېتىراپ قىلغانتى؟ايــاتلىرىنى بهرگهن، بىرمــۇنچه دۆلهتــلهر بىۋاســىته يــاكى يىلــالرچه ئــۇرۇش بولغــان، يــۈزمىڭالرچه ئىنســان ھ

ۋاســىتىلىك ئارىلىشــىپ، شــۇ زامــان دۇنيــا سىياســىي سهھنىســىدە قىزىــق نۇقتــا ھاســىل قىلىــپ مهيــدانغا كهلگهن، نۇرغۇن چهتئهللىك تارىخچىالر، جۈملىدىن سـىدىقهاجى روزىنىـڭ يېزنىلىـرى بولغـان ئـامېرىكىلىق

بهلگىلىـك سـهھىپىلهردە بايـان قىلغـان، قىسقىسـى تارىخقـا پۈتـۈلگهن ئىككـى تارىخچىالرمۇ مهخسۇس ياكى قۇرغىنىــدەك، » ســومكا شــىركىتى«مىــش؛ ئهممــا قويمىچىالرنىــڭ »كىمــلهر بىلهتتــى؟«جۇمهــۇرىيىتىمىزنى

ئاغزىـدا قۇرغـان ئۇيغۇرىسـتاننى بىلهرمىشـمۇ؟ ئهلـالمه ئهپهنـدىم، دۆلهتنـى دۆلهتنىـڭ » ئۆگزىگه چىقىۋېلىپ« .ه دەسسهپ تۇرۇپ قۇرۇسىززېمىنىگ

سىزگه شـۇنى دېيىشـكه مهجبـۇرمهنكى، سـىدىقهاجى روزى، سـىز ئالـدى بىـلهن بىـرەر ئهترەتنىـڭ بهش مـو چــۈنكى ســىز سىياســهتنى —) يــاكى ئامېرىكىغــا ئــازات قىلدۇرســىڭىزمۇ بولىــدۇ(ســازلىقىنى ئــازات قىلىــڭ

ئانـدىن شـۇ يهردە —مـۇ ئوبـدان بېجىرەلهيسـىز ئوبدان بىلگهچكه، بۇ ئىشـنى ئهجـداتلىرىمىزغا قارىغانـدا تېخى

22

دەپ Oyghoristanبىر دۆلهتنى جاكـارالڭ؛ بـۇ ئهجرىڭىزنىـڭ مېۋىسـى بولغـان يېڭـى دۆلهتنـى خاھلىسـىڭىز ــىڭىز ــاڭ، خاھلىس ــتان «ئات ــىدىقهاجى روزىس ــولىمىز » س ــز رازى ب ــاڭ بى ــدا مهن رازى . دەپ ئات ــېچ بولمىغان ھ

تـوغرا سـىز قـان (ى قۇرغـۇچى بـولغىنىڭىز، ئۇنىـڭ ئۈچـۈن قـان تـۆككهن چۈنكى سىز ئۇ چاغدا دۆلهتن. بولىمهن، ھېچ بولمىغاندا تهر تۆككهن قۇرغۇچى بـولغىنىڭىز ئۈچـۈن، ئىسـىم قويۇشـقا ھهق قازانغـان )تۆكۈشكه قارشى

االھىيهت يوقىكهن، شـېهىتلهرنىڭ قـانلىرى، جـانلىرى بهدىلىـگه سئهمما ھازىر سىزدە تېخى بۇنداق . بولىسىز ققا كهلگهن دۆلهتنىڭ ئىسمىنى ئۆزگهرتىدىغان نېمه ھهققىڭىز؟بارلى

بۇ ئىسىم مهسىلىسىدە ئىلگىرىكـى كىتاپلىرىمـدا يېتهرلىـك توختالغاچقـا، بـۇ يهردە مۇشـۇنچىلىكال دەپ .تۇراي

ــۇ بهك ســۆيۈندۈم ــدىغانلىقىڭىزدىن ھهقىقهتهنم ــۇر دېمهي ــى ئۇيغ ــرىش . مېن ــوغالپ چىقى ــداق ق گهرچه بۇنشۇمدىكى ھهقىقىي سـهۋەپنى بىلمىسـهممۇ، بهلكىـم بـۇ ئهجـداتلىرىمىزنىڭ بىـزگه قالـدۇرۇپ جازاسىغا ئۇچرۇ

ئۈچـۈن بولسـا » شـهرقىي تۈركىسـتان «كهتكهن دىلىمىزنىڭ چوڭقۇر قاتلىمىدىن خاتىرىسى ئۆچمىگهن ئاشـۇ قالـدۇرغان ئهجـداتلىرىم ئۆيـدە ئولتـۇرۇپال دۆلهت قۇرالمىغاچقـا ئهلـۋەتته شـۇ سـىزدەك قانـداق قىـالي، . كېرەك . ېمهي چارەم يوقنى دمىراس

ئهمدى نېمىشكه ئۇيغۇر تىزىملىكىدىن ئۆچـۈرۈۋەتكىنىڭىزگه خـۇش بولغىنىمغـا كهلسـهم، سـىز دەۋاتقـان خالىمـاس ئـۆزىنى -ئـادەملهردىكى خاھىشـچانلىق ھامـان خـاالر . ئۇيغۇر چوقۇمكى ئۆزىڭىزنى ئـۆلچهم قىالتتـى

ئــۆلچىمىڭىزدىكى ئۇيغــۇر بولۇشــنى شــهرەپ بىلمهيــدىغانلىقىم ســىزنىڭ . ئــۆلچهم قىلىــپ قــالۇدۇ، ئهمهســمۇچــۈنكى ئۇيغــۇر دېــگهن بــۇ مىللهتنىــڭ ئهڭ ئاساســى . كۆپچۈلــۈككه چۈشۈنۈشــلۈك بولۇدۇغــۇ دەپ ئىشــىنىمهن

مهرتلىـك دېگهنـدە سـۆزىدە تۇرىـدىغان، ھهق گهپ ئۈچـۈن ئـۆزىنى . مىللىي خاراكتېرى سـاددىلىق ۋە مهرتلىـك دېگهندەكلهرنىمۇ ئۆز ئىچىـگه ئالىـدىغۇ؟ ئـۇ ھالـدا سـىزنىڭ ئـۆمرىڭىز نىـڭ ئـاخىرقى ...بېغىشلىيااليدىغان،

ــى تىلــالپ رەسۋاســىنى ــاراش ھاســىل قىاللمــاي، ھېل ــا ق ــۆزىڭىزگه خــاس دۇني ــرىگه كهلگۈچىمــۇ ئ مهزگىللىچىقارغان ئىدىيهنى ھېلىال جـان تىكىـپ قوغدايـدىغان، ھېلـى مۇنـاپىق دەپ تىللىغـان ئـادەمنى بىردەمـدىال

، بۇنـــداق ئهقهللىـــي ئهركهكچىلىككىمـــۇ تـــوغرا )خـــوش ئېيتىـــپ قويغـــانغىال-خـــوش(وســـت بىلىـــدىغان دــات ــلىقىغا ي ــي خاس ــۇمىي مىللى ــڭ ئوم ــدىغان تۇتامســىزلىق، ئۇيغۇرنى ــۇر ! كهلمهي ــر ئۇيغ ــۇنداق بى ــا ش مان

.تىزىمىدىن مېنى چىقىرىۋېتىپ بهك ياخشى قىپسىز**** ... چوقۇم قان تۆكۈش كېرەكمۇ؟ چوقۇم جان بېرىشى كېرەكمۇ؟ ئازات بولۇشقا تهشنا بولغان ئۇيغۇرالر«

. چوقۇم جاننى ئالقانغا ئېلىشىمىز كېرەك. شۇنداق ئهپهندىم» ...تېنچ يول بىلهن ھهل قىلىشقا بولمامدۇ؟تېنچ يول بىلهن ھهل قىلىش ئاشۇ جان بېرىشلهرنىڭ بىر ئهكس ئېتىشى، سهھنىدىكى ئىپادىسى بولۇپ

.شى مۈمكىنقوشۇمچه رول ئوينىسىزدەك . بىزنىڭكىدەك ۋەزىيهتتىكى مىللهتلهرنىڭ ھهممىسىنىڭ ئهنه شۇنداق ئىككى تهرىپى بار

دەپ ئۆزىنى پىدا ! قان! ئاشۇ جان. دەيدىغانلىرىمۇ بار! قان! تېنچلىقچى ۋەكىللىرى بار، جانلهر، »بۆلگۈنچى«دىكى شىمالىي ئېرالندىيه، ئىسپانىيه. بولغاندىال گهپنىڭ تورى بولۇدۇ قىلىدىغانلىرى

... تۈركىيهدىكى كۇردالر، سىز مىسال كهلتۈرگهن كوسوۋولۇقالر، ئۇندىن ئىلگىرىكى بوسنىيهلىكلهر،

23

.ھهممىسىنىڭ ئاشۇنداق قوش لېنىيهلىك داۋاسى بولدى، بولۇۋاتىدۇسىياسىي جىنايهتچىلهرگه ئۆلۈم جازاسى ... «داالي المانىڭ غهلىبه قىلىپ،

قىلغانلىقىنى دەپسىز، بىر ئادەمنى ئۆلتۈرۈش ئۈچۈن چوقۇم ئۆلۈم جازاسى بېرىش شهرت »...بېرەلمهيدىغانئهمما . بىز خىتاي بىلهن مۇئامىله قىلىۋاتقىنىمىزنى ئۇنتۇپ، ئۇنداق گول بولمايلى. ئهمهسقۇ دەيمهنئۇنىڭ . مهسكىتى ھهرگىزمۇ تاق لېنىيهلىك داۋا ئهرئىشىنىمهنكى، داالي المانىڭ تىبهت ھه. شۇنىسىمۇ بار

ئۇالرنىڭ دۆلهت ئىچى ۋە سىرتىدا ئوخشاش ۋاقىتتا ئوخشاش . خهلقىگه قارىتىلغان خىزمىتىمۇ بارقارام ھهركهتلىرىنىڭمۇ مهخسهتلىك نامايىشالرنى قىلىۋاتقانلىقىدىن، جهڭگىۋارلىقى ۋە بۇنداق

.ئىستىخىيىلىك ئهمهس تهشكىللىك ئىكهنلىكى بىلىنىپ تۇرۇپتۇ....

بهلكىم بۇ ئۆزىڭىزنىڭ . يىللىق بىر تارىخ بهخش ئېتىپتىكهنسىز، بۇ مېنى ھهيران قالدۇردى 10داۋاغا تۈنۈگۈنگىچه ئىسا ۋە ئهركىن ئالپتېكىنلهرنى تىلالپ، ئهمدى ئۆزىڭىزمۇ شۇ يولغا چۈشكهنلىكىڭىزدىكى

خشىمايدۇ، تۇتامسىزلىقنى پهدازالش ئۈچۈن، گويا بۇ ئۇنىڭ داۋامى ئهمهس، خاراكتېرىمۇ ئۇنىڭغا ئويىللىرىڭىزغا پهيدا بولغانيىلنى چېگرا قىلىشى سىزنىڭ چهتئهلدە 10ۋە ئۇنىڭ . دېمهكچىدۇرسىز

.توغرىالنغانلىقىمۇ ئاالھىدە دىققهتنى تارتىدۇئىسامۇ مۇختارىياتچى ئىدى، ئالدى بىلهن بىر ئاز سۆزلىگۈدەك، مهتبۇئات ئاچالىغۇدەك ھهق قازانغاندىن

بۇ ئىشنى ئۇ )ئاڭلىماققا ھهقىقهتهن توغرا( .بولۇدىغانلىقىنى دەپ ئۆمرى ئۆتتى كېيىن ئاندىن ئاسان .تۇغۇلمىغان بولسا كېرەك مۇبۇ چاغدا داالينىڭ ئۆزى ئهمهس، داالينىڭ دادىسى. يىلىدىن باشلىغان - 1926

بۇنىڭ قانچىلىك ئۈنۈم بهرگهنلىكىنى ئېيتىپ بېرەلهمسىز؟دەپ چوقان سالغاندا ئاساسىي سهۋەپ، ئۆزىڭىز بۇ ئىشنىڭ » !قانقان تهلهپ قىلىدۇ، ) بۇ ئىش(سىز

قانلىق ‹بۇ كىشىلهر ئۇ يهردە ئاتىمهن، بۇ يهردە چاپىمهن، «بېشىدا بولمىغاچقىالممىدى؟ ئهمدى تۇرۇپال دېگىنىڭىزدە بۇ » ...دېمهي، ئۇيغۇرنىڭ مهسىلىسىنى خهلقارا سهھنىگه كۆتۈرۈپ چىقتى› كۆرەش قىلىمهن

نىڭ پۇتلىشىپ قېلىشىدىن ئىچىڭىز پۇشمىدىمۇ؟توقۇناقالر.....

دەپ بىر ئىش قىاللمىدى، دەپ ئهيىپلىگىنىڭىزگه كهلسهم، ئهگهر سىز لېدىر » !يا ئۆلۈم«ئهمدى مېنى دەي دېسهم سىز قورقۇپ كهتمهڭ، »باشالپ بارااليدىغان«(بولۇپ، ئاشۇنداق بىر ئۆلۈمگه يولغا ساالاليدىغان

بولسىڭىز مهن بىرىنچى بولۇپ تىزىمغا ) هربىيىلهپ، قورالالندۇرۇپ، ئهۋەتىدىغانشارائىت يارىتىپ، تمهن ئىلگىرى، ئاشۇنداق بىر ئۆلۈمگه كېتىۋاتىمىزمىكىن . ئالدۇرمىغاندا گېپىڭىزنى قىلسىڭىز بولۇدۇ

غا كهتكىنىمدىن خهۋىرىڭىز يوقمىدى، ئهجهبا؟ شۇ چاغدىمۇ »تاغ تۇرا«دەپ ئىشىنىپ قالغان چېغىمدا ئىككىلىنىپ، ئارقا سهپته قېلىپ . يېشىم قىرىقتىن ئاشقان، ھهمرالىرىم ئوغۇللىرىم بىلهن تهڭ ئىدى

.كادىر بوالي دېمىگهن ئىدىم.....

قان تۆكمهي، جان بهرمهي ۋەتهن بولمايدىغانلىقى توغرىسىدا بىرمۇنچه ھىكمهتلىك سۆزلىرى بولغان ئۇسۇلى بىلهن ۋەتهن » دوپپا كهيدۈرۈش«ئهرز ئېيتىش، غا»قازى«سىدىقهاجى روزى، بىردەمال ئۆزگۈرۈپ،

24

كۈچۈڭ «، »ئهسكىرىڭ بارمۇ؟«: قۇتقۇزۇشقا بهل باغلىغان چېغىدا، ماڭا شۇنداق قىيىن سوئالالرنى قويۇدۇ ... »بارمۇ؟

ئۆز ۋاقتىدا ئىككى . مهن ئېيتىپ ئولتۇرمىساممۇ بىلىسىز ھهربىر ۋەتهن ئوغالنى بىر ئهسكهرئاشۇ ئاڭسىز، قاالق، ساۋادىمۇ يوق، ھازىرقى زامان ) سىياسهتنى بىلمهيدىغانالر(رغان جۇمهۇرىيهتنى قۇ

دۇنياسىدىن ئايرىلىپ قالغان مۇھىتىمىزدا ئۆسكهن دىهقان بالىلىرىنى سهپهرۋەرلىككه كهلتۈرۈپ نىڭ ئهلىخان تۆرەمنىڭ دىنغا تايانغان ۋەزىلىرى ساددا دىهقان بالىلىرى. جهڭچىگه ئايالندۇرغان ئىدى

.قهلبىگه ئوت يېقىپ، ئۆزىنى بىلىپ تۇرۇپ ئۆلۈمگه ئاتىغان ئىدى. بۇ پهقهت تهشكىللهش، تهربىيىلهشكىكىال ئىهتىياجلىق، جىسمانىي تهرەپتىن تهييار بىر كۈچ

سىياسىي غايىسى بولغان تهشكىالت نېمىشكه تهشۋىقاتنى بىرىنچى ئورۇنغا قويۇشى —تهشكىالت للىكلهرگه دوپپا كهيدۈرۈشنى ئهمهس، ئۆز خهلقىگه قارىتىلغان خىزمهتنى كېرەكلىكى، نېمىشكه چهتئه

تهس . بىراق بۇ تهس. بىرىنچى ئورۇنغا قويۇشى كېرەكلىكى بۇ يهردە يهنه بىر قېتىم ئىسپاتقا ئېرىشىۋاتىدۇپ بۇ چاغدا خۇددى ئهپهندىمنىڭ ئۆيدە يقۇتۇ. دەپال، ئاۋۇ سىلىقىغا يۈگرىسهك، بۇ سهپ ئاق قېلىۋېرىدۇ

.قويغان ئۈزۈكنى يورۇقتا ئىزدەي دەپ تاالدا ئىزدىگىنىدەك ئىش بولۇدۇئهگهر بۇنداق . قارىماققا بۇمۇ قىيىن سوئال. مىلتىق؟ قېنى زەمبىرەك؟ دەيدىغانسىز بهلكىم قېنى

بۇنى قويۇۋېرىڭ، ئىدىيىسىنى جهڭچى ئىدىيىسى، . نهرسىلهر بولغان تهقدىردىمۇ يىغىشتۇرغىلى يهر يوقباال . قالغىنى قورال الزىم بولغاندا ئادەم ئامىلىدىنمۇ تهس ئهمهس. ئىدىيىسى قىلىپ تاييارالۋېرىڭپىدائى

:ۋاقتىمىزدا ئوقۇيدىغان خىتاينىڭ پارتىزانالر ناخشىسىدىن شۇ مىسراالر يادىمغا يهتتى

ئاشلىقنى، كىيىمنى ئېلىپ كېلىدۇ دۈشمهن، .مىلتىقنى، زەمبىرەكنى ياساپ بېرىدۇ دۈشمهن

**** ئىلگىرى ( كۆرسۈتۈپ، سېسىتىشقا ئۇرۇنۇپسىز،ئهسكى مېنى ھهممىگه ئوخشاش قارشى چىقىدىغان

دېگهن تهلىملىرىڭىزنى ئۇنۇتۇشتىنمۇ ياكى، سىزدىن » تهنقىد توختاپ قالمىسۇن«: مهدەت بېرىپقا سالسىڭىز ئهمما بۇنداق قىلىش ئۈچۈن بىرەر خالىس ئادەم تېپىپ ئىش )باشقىالرغا تهگسه بولىۋېرەمتى؟

بولمىسا ھهربىر توقامنى ماڭا توقۇۋاتقان چېغىڭىزدا يۈزىڭىز . مۇۋەپپىقىيهتلىكراق بولۇدۇ، دەپ ئوياليمهنقازان «سىز چهتئهلگه چىقىپ تا ). چۈنكى سىزنىڭ نېپىز ئادەملىكىڭىزنى بىلىمهن(قىزارماي قالمايدۇ

نىشىپ باققان ياكى بىرەرى بىلهن ھهمكارلىشىپ ئۆزۈڭىزدىن بولغانغا قهدەر بىرەر تهشكىالتقا قات» بېشىباققىنىڭىز بارمۇ؟ ياكى ئۆزىڭىزدىن باشقا ھهممىنى تىلالپال كهلگهنمىدىڭىز؟ شۇنىڭ ئۈچۈنمۇ يالغۇز

ئويلىسام بىر . دۇنياغا كېلىپ شۇ ياشقىچه ياشاپتىمهن«: خۇددى كىتابىڭىزدا ئېتىراپ قىلىپ. ئىدىڭىز

قاچانالردا سىز بىر ئومۇمىيهتچى بولۇپ كېتىپ، . زدەك ئهھۋالدا ئىدىڭىزدېگىنىڭى ①»دوستۇم يوق ئىكهنماڭا بۇ قهدەر مهسخىرە ھۇجۇملىرىنى قىلىدىغان ساالھىيهت قازاندىڭىز؟ بىلىڭكى، بۈگۈنكى مهرتىۋە ياكى

بولغانلىقىڭىز » رابىيه قادىرنىڭ ئېرى«مهۋقهيىڭىز سىدىقهاجى روزى بولغانلىقىڭىز ئۈچۈن ئهمهس،

� »رنى نهدە؟ئۇيغۇرنىڭ ئو«: سىدىقهاجى روزى

25

.ۈنئۈچباشقىلىرىغا . قارشى) ياكى ئىككى ئايرىلماسلىققا(ئهمدى ئۆزەمگه كهلسهم، مهن پهقهت ئاپتونومىيىگه يهنه بىر . ، بۇنى قارشى تۇرغانلىق دېيهلمهيسىزمهلۇم ئوخشىمىغان پىكرىم بار، نارازى تهرەپلىرىم بار

بهزىلىرى بىلهن ھهمكارالشتىم، جهھهتتىن، مهن چهتئهلگه چىققاندىن كېيىن تهشكىالتالرغا قاتناشتىم، پهقهت لېدىرالردىكى پهزىلهت مهسىلىسى تۈپهيلى نورمال . (نارازىلىق پىكرىمنىمۇ دېگهچ تۇردۇم

خۇددى شۇنداق، يېقىنغىچه سىز .) پىكىرلهرنى بارغانسېرى ئهزۋەيلىتىپ، دۈشمهنلىككه ئايالندۇردىمغۇ؟ قولالپ تۇرۇپ پىكىر بهردىم، دوستلۇق بىلهنمۇ بىر سهپته ئىدۇققۇ؟ سىزلهرنىمۇ قوللىغان ئىدى

نىيىتىدە، ئهمما سىزلهرنىڭ كۈتكىنىڭىز پىكىر ئهمهس، لىن بىياۋنىڭ ماۋزېدوڭنى ماختىشىدەك ئۇسلۇپتىكى ماختاش بولغاچقا، خهقنىڭ ھهرقانداق تۈردىكى پىكرىنى دۈشمهنلىك بىلهن قارشى ئېلىپ،

ئويالپمۇ رنىڭ ماختاشلىرى ئارقىسىدا نېمه بار نېمه يوق، ماختىغۇچىال. ئۆزىڭىز دۈشمهن يارىتىۋاتىسىزسىز بىلهن بىر پىكىردە . قۇلىقىڭىزغا خۇش يېقىپ، ئۇالرنى دوست قىلىۋاتىسىزئولتۇرماستىن،

دېگهندەك ) China(» چاينا«، »خىتاي«بولمىسىال ياكى پهقهت نېمىشكىدۇر سىزگه ياقماي قالغان بولسىال لېدىرنىڭ لېدىر بولىشىدىكى ئاساسىي . نالرنى ئۆزىڭىزدىن قاچۇرىۋاتىسىزلهقهملهرنى قويۇپ، ئىنسا

ئاالھىدىلىكمۇ ئوخشىمىغان پىكىرلهردىكى كىشىلهرنى بىر ئارىغا كهلتۈرەلىشى، ئىتتىپاقلىشىشقا ماھىر ياكى خاتامۇ؟ بولۇشىدا ئىپادىلىنىدىغۇ؟

دۆلهتـلهر ئـارا مۇناسـىۋەتلهر خـۇددى : تـاي ئهمدى ئاپتونۇمىيهگه نېمىشكه بۇنچه قارشـى ئىكهنلىكىمنـى ئېي ئهگهر ئۇنىڭـدا يوغـان بىـر قهدەم يـول قويىۋېتىـپ بېقىـڭ، كېـيىن ۋەزىيهتنـى . ئاغامچا تارتىشـماققا ئوخشـايدۇ

بـۇ مـۈمكىن »...ھازىرچه بۇنى دەپ تۇرۇپ، ئاندىن كېـيىن ۋاقتـى كهلگهنـدە، پـاالن «تىزگىنلىيهلهمسىزكىن؟ ــدىلهر ــاش ۋە ئاجىزال. ئهمهس، ئهپهن ــداق ب ــاللىق، بۇن ــاجلىقى رېئ ــا مۇھت ــڭ ھامىيلىقىغ ــڭ كۈچلۈكلهرنى رنى

ــدۇ ــالرنى تهلهپ قىلىــ ــول قويۇشــ ــۇم يــ ــۇم مهلــ ــىۋىتى چوقــ ــدىلىق مۇناســ ــىزنىڭ (بېقىنــ ــۈنكى، ســ چــئهگهر يــول قويــۇش تهلىپــى ئاساســىي غــايىڭىز بولۇدىغــان . خىيالىڭىزدىكىــدەك ئۇنــداق خالىســلىق بولمايــدۇ

پاالقاليسىز؟ بولسا، يهنه نېمه كويداــۇمىي ــاھنى . سىياســىينى شــاھماتقا ئوخشــۇتۇش ئوم ــۈن مهخســهت ش ــدىن پۈت ــويىچه دېســهك، ئويۇن ــۇ ب ب

شـاھ ئۈچـۈن پـېچكىالر قۇربـان بېرىلىـدۇ؛ ئـات . شاھ ئامان بولغان مۇددەتچه ئويۇننى داۋام قىالاليسـىز . قوغداشارىســـىزلىكته گهردىنىمـــۇ قۇربـــان ئهگهر بهك ئـــاجىز بولســـىڭىز، چ. پىلالرمـــۇ قۇربـــان بېرىلىشـــى مـــۈمكىن

ئهممـــا شـــاھنى قۇربـــان بهرگهنـــدىن كېيىنمـــۇ يهنىـــال شـــاھمات ئوينـــاۋاتىمهن دەپ . بېرىشـــىڭىز مـــۈمكىن ئويالمسىز؟

» ئـاخىرقى مهخسـىدىم «مۇستهقىللىقتىن ۋاز كهچتۈرىۋالغاندىن كېـيىن، قهلبىڭىزنىـڭ چوڭقـۇر قېتىـدا .ھۆججهتلىشىدۇ دەپ ساقلىسىڭىزمۇ، بىرى مهۋھۇم قالىدۇ، بىرى

ســىزنىڭ چهتــئهللىكلهرگه ســۇنۇدىغان ھــۆججهتلىرىڭىز، يــاكى باشــقا يېزىشــمىلىرىڭىزنى چاخچــاق دەپ ئۇالرنىـڭ ھهممىسـى بىـر سـېتىش ) دەپ ئىشـلىتىلىگهنلىكتىن » شـىنجاڭ «ئۇنىڭدا تهلهپ بويىچه . (قالماڭ

پاالنىغـا پـاالن «: رىـڭ، ئۇنىڭغـا ئهگهر بىرسىگه بىـر ھـۆججهت يېزىـپ بې . ھۆججىتى رولىنى ئوينىشى مۈمكىندەپ يېزىلســۇن، ئهممــا تېخــى پــۇلىنى ئالمىغــان بولــۇڭ، قارشــى » نهرســه ســېتىپ، پــۇلىنى تاپشــۇرۇپ ئالــدىم

26

تهرەپ ھۆججهتنى ئېلىۋېلىپال ئۇششۇقلۇق قىلسا، قازى قانـداق بىـر تهرەپ قىـالر؟ ئالمىـدىم دېـگهن ئـاغزاكى ) بـۇرۇنقى ياۋروپـالىق كـۆچمهنلهر (دە بۈگـۈنكى ئـامېرىكىلىقالر گېپىڭىزنىمۇ؟ ياكى ھۆججهتنىمۇ؟ بۇ مهسـىلى

ــا يهتكهنمىـــدى؟ بىـــلهن ھىنـــدىيانالر ئارىســـىدا بولغـــان ھـــۆججهتلهر ھهققىـــدىكى ھىكـــايىالر قۇلىقىڭىزغـبىــر بوتۇلكــا ھاراقنىــڭ پۇلىغــا ســېتىۋەتكهن ئىشــالر دەك يهرلهرنــىيــورك شــىتاتىنىڭ يېرىــ-پۈتۈنســۈرۈك نيــۇ

ئهممــا . انالر ئــۇنى بهلكىـم ھىـچ جىــددىيگه ئالمـاي، مۇنـداقال بىــر ئىـش دەپ قىلغانـدۇر ھىنـدىي . بولـۇپتىكهن ــۈر . بۈگۈنچــۇ؟ بۈگــۈن بــۇ يهرلهرنــى رازىلىقــى بىــلهن ســېتىۋالغاننىڭ دەلىلــى بولىۋېرىــدۇ بــۇ مىســالىمنى تهت

.قالربىزنىـڭ ئۇنـداق بولمـاس، ئـالالھ سـا . بـۇ بىـر ئوخشـۇتۇش . چۈشۈنۈۋېلىپ يهنه چىچاڭشـىپ كهتمهسسـىز . چۈنكى سىز بار ئهمهسمۇ

تۆمــۈر خهلىــپه قۇرئــان كۆتــۈرۈپ قهســهم قىلىــپ ئالــدىغا كهلــگهن تۇڭگانغــا قۇرئــاننى ھــۆرمهت قىلىــپ «سىياسـهت بىـلهن ئىـش . تهسلىم بولغاندا، پۈتۈن مىللهتنىڭ ئىسـتىقبالىنى قوشـۇپ تهسـلىم بولغـان ئىـدى

-ساناقسـىز يوقۇرىقىـدەك مىسـالالرغا تولـۇپ -سـان . تىكۆرگهن بولسا، ئىش شۇ تهرىقىدە ئاخىرالشمىغان بوالتبۈگۈنمـۇ . تاشقان ئۇيغۇر تارىخى مهغلۇبىيهت بىلهن غالىبىيهتنىڭ ئورنىنى ئالماشتۇرۇپ كهلـگهن تـارىخ ئىـدى

قۇرئـان . بـۇ قـۇرلىرىڭىز دىققىتىمنـى تـارتتى ①»شۇنداق سىناقالرغا يهنه دۇچ كهلمهيدۇ دەپ كىـم ئېيتااليـدۇ؟ تۆمـۈر خهلىـپه كۆرەشـنى داۋام قىلغـان بولسـا غهلىـبه . تۇڭگان سۇلهىغا ئۈندەپ كهلگهن ئىـدى تۇتۇپ كهلگهن

ســۇلهى ئۇنىــڭ جېنىغــا، مىللهتنىــڭ كهلگۈســىگه زامىــن بولمىــدىمۇ؟ تېنچلىقچىلىــق مانــا شــۇ . قىالتتــى ھاالكهتكه زامىن بولمىدىمۇ؟

ــايتى «‹ ــايىش قىلم ــۇرالر نام ــا ئۇيغ ــپ قويمىس ــايالر چىشــىغا تېگى ــك، ›خىت ــپ ‹دېگهنلى چىشــىغا تېگىدېگهنلىـك › قويمىسىال ئۇيغۇرالر خىتايالرنىـڭ مىللىـي ھۆكـۈمرانلىقىنى ياۋاشـلىق بىـلهن قوبـۇل قىالتتـى

بولمامدۇ؟ ئۇنداقتا بۇ دەرىجىلىـك قانائهتچـان مىللهتنىـڭ كىشـىلىك ھوقۇقلىرىغـا كۆڭـۈل بۆلۈشـنىڭ نـېمه ۋە ھايـاتىي مهۋجۇدلـۇقىنى قوغـداش ئۈچـۈن ئۇيغـۇرالر زۆرۈرىيىتى بـار ئىـدى؟ ئۆزلىرىنىـڭ كىشـىلىك ھوقـۇق

تىمـاي كــۆرەش قىلىۋاتقـان مىلــلهت ئىـدى، دېيىلگهنــدە، ئۇيغـۇر دېــگهن مىللهتنىـڭ خهلقــارا كىشــىلىك ختو

بـــۇ ســـهتىرلهرمۇ شـــۇنچه ②»قىممىتـــى بوالتتىغـــۇ، دەيـــمهن؟ -ھوقـــۇق تهشـــكىالتلىرىنىڭ ئالدىـــدا قهدىـــر يۇمشـــاق بىـــر خهلقنىـــڭ قهدىـــر قىممىتـــى -خهلقنىـــڭ، يـــاۋاش كـــۆرەش قىلمىغـــان بىـــر. زوقلىنـــارلىق

بۇنداق يۇمشاقباش بىر خهلق بىلهن، قـۇل مىـجهز بىـر خهلـق . بولمايدىغانلىقى، يۈزى بولمايدىغانلىقى راست :يهنه ئۇستازىمىز ئهڭ ياخشى جاۋاپنى ئۆزى بېرىدۇ نىڭغابىلهن كىم كۆزىگه ئىلىپ، سۆھبهت ئۆتكۈزىدۇ؟ بۇ

تنامه ربۇنــداق قــۇلالر بىــلهن ئهھــدىنامه، شــه... ر قــانۇن ئالدىــدا ئىجــرا قىلىنغــۇچى قــۇلالردۇرئۇيغــۇرال... «تۈزۈش بۇياقتا تۇرسۇن، ھهتتا بۇ قـۇلالر بىـلهن سـۆھبهت قـۇرۇش مـۈمكىن بولمىغاننىـڭ سـىرتىدا، يهنه ھهتتـا،

③».ئىبارىلىرىمۇ ئېتىبارغا ئېلىشقا ئهرزىمهيدۇ -ھهركهتلىرى، سۆز-ئۇالرنىڭ ھهددى :داالي الما ھهققىدە بېرىلگهن شۇ بايانالرمۇ ئويالپ كۆرۈشكه ئهرزىيدۇ

خىتــاي دائىرلىــرى داالي المــا بىــلهن ســۆھبهت قىلىشــقا تهييــار ئىكهنلىكىنــى بىلــدۈرگهن بولســىمۇ، ...«

� »1 -ئۇيغۇرنىڭ ئورنى نهدە؟ «: سىدىقهاجى روزى � »1 -ئۇيغۇرنىڭ ئورنى نهدە؟ «: سىدىقهاجى روزى � »1 -ئۇيغۇرنىڭ ئورنى نهدە؟ «: سىدىقهاجى روزى

27

ھـازىرغىچه مۇستهقىللىقتىن ۋاز كېچىشىنى ئالدىنقى سىياسىي شـهرت قىلغـانلىقتىن ئهمما، داالي المانىڭ .ىبهتنىڭ سهرگهردان ھۆكۈمىتى ھېچقانداق رەسمىي ياكى غهيرىي رەسمىي ئۇقتۇرۇش تاپشۇرۇپ ئالمىدىت

ــا« ــۆتتى ...: داالي الم ــپ ئ ــا ئېلى ــتىم تىلغ ــانچه قې ــدىغانلىقىنى بىرق ــۇ. مۇســتهقىللىق تهلهپ قىلماي : ئڭ يهنىـال تىبهتنىـڭ بېيجىـ ... ئـۆزى باشقۇرۇشـى -مېنىڭ ئىزدىنىدىغىنىم تىبهتنىڭ ھهقىقىي ھالدا ئۆزىنى‹

.، دېگهن گهپنى قىلدى›ھهربىي، دىپلوماتىيه ئىشلىرىنى تىزگىنلىسه بولۇدۇتىبهت تارىختا زادى خىتـاي تېرىتورىيىسـىنىڭ بىـر قىسـمىمۇ ئهمهسـمۇ، بۇنىڭغـا تـارىخچىالر بىـر نـېمه «‹

اچــان تهييــارلىق دېســۇن، مهن بــۇ چــوڭ دۆلهت دائىرىســىگه كىرىــپ، خىتــايالر بىــلهن بىــرگه ياشاشــقا ئاللىق

①».دېدى› قىلىپ قويدۇمــۇ ــنى دەپتـ ــتهقىللىقتىن ۋاز كېچىشـ ــهرتى قىلىـــپ، مۇسـ ــتهقىللىقتىن ۋاز . خـــوش، خىتاينىـــڭ شـ مۇسـ

مانــا . مانــا بۈگــۈنگىچه ھېچقانــداق ئىجــابىي نهتىــجه كــۆرۈلگىنى يــوق . كهچتۈرىــۋېلىپال يهنه بهزدەك تۇرىۋاپتــۇ رۈشۈمىز كېرەكمۇ، قانداق؟قا كىرىپ قېلىشنى ئويالپ كۆ»ئاچماس«بۇنداق

مهن داۋاملىق قارشى تۇرۇدىغان قاراش بولغاچقا يهنه . ھازىرچه بۇ قاراش توغرىسىدىمۇ شۇنچىلىك يازاي . كۆپ يېزىشقا پۇرسهتلهر بولىشى تۇرغان گهپ

، كىچىك پهرقلهرنى دۈشمهنلىك دەرىجىسىگه باشقا پىكىرلهردە يهنه كېلىشهلىشىمىز مۈمكىن .الكۆتۈرىۋەتمىسهك

قهلبىڭىزدىكىنى چۈشۈنىمهن، ئهمما . مهن دۈشمىنىڭىز ئهمهس، دوستىڭىز«ھېلىمۇ شۇنى دەيمهن، مهنغۇ ھېچنېمىچى ئهمهس، خهق مهندىن . ئۇسلۇبىڭىز، ئۇسۇلىڭىز مېنىڭكىدىن قېلىشمايدىغان قهبىه

رماستىن يۈزىڭىزگه قىزا - يۈزۈڭىزدىن. ئهمما سىز ئۇنداق بولماڭ. قاچسىمۇ چوڭ ئىش بولمايدۇلىق ئورنىغا چىقىۋېلىش »مائاشلىق ئىنقىالپچى«يا : ماختىيالىغانالرنىڭ ئىككى مهخسىدى بولۇدۇ

. ىغىچه ئۆرلهپ، ئورۇن بىكار بولۇشىنى كۈتۈش نىيىتى بولۇدۇنئهڭ يوقۇرىغا، تاكى ئىزباسارلىق ئورتامايى؛ يا ».ازدۇرۇش نىيىتىال بولۇدۇدەيگه سېلىپ ئ - بۇنىڭدىن باشقا نىيىتى بولسا پهقهت سىزنى دەي

، خهلقنى مهۋھۇم ئۈمىدلهر ياكى تاشقى )ته دېگهن بولساممۇ»ئهينهك«بۇنى ئاللىقاچان (يهنه تهۋسىيهم ئۈمىدلهرگه باغالشقا ئۇرۇنماي، ئۇالردا مهنىۋىيىتىنى كۈچلهندۈرۈش، ئۆزىگه بولغان ئىشهنچ يېتىلدۈرۈش،

خهلققه قارىتىلغان خىزمهتنى بىرىنچى ئورۇنغا، ،ئۈچۈن قىسقىسى ئۈمىدنىڭ ئىچكىي ئاساسىنى يارىتىشمانا شۇنداق قىلساق، تاشقى شهرتلهر . پائالىيىتىنى ئىككىنچى ئورۇنغا قويايلى» دوپپا كهيدۈرۈش«

.ئۆزگۈرۈپ كهتكهندىمۇ، خهلقنىڭ ئۈمىدى بىر خىل تۇرۇدۇمېنى «، »ككه كۆتهرمىدىڭمېنى كۆ«: كۆپ بىلىدىغان بولسىڭىزمۇ، ئهسلهتمه بولسۇن دەپ دەيمهن

كېپهك ئادەملهر بىلهن –چۈشهك، كهپپارە –دەپ ئۇششاق ... ،»ماڭا پىكىر بهردىڭ«، »ئۇلۇغلىمىدىڭلۇشۇپ، تىلالپ يۈرۈش، ھهتتا بۇنداق گهپلهرگه قۇالق سېلىش، ۋە ھهتتا قۇالق سالىدىغان ئادىتى نتېلىپۇ

. نوپۇزنىڭ سۇنىشىغا سهۋەپ بولۇدۇ. لىپ كهلمهيدۇبارلىقىنى كىشىلهرگه چاندۇرۇشمۇ لېدىرغا ئابروي ئې. لېدىر دېگهننىڭ ۋاقتى بهك قىس بولۇدۇ؛ ئۇنداق ئىشالرغا پهقهتال ۋاقتى چىقماسلىقى كېرەك

مۇنچه نهزەر سالساقال، ئۇالرنىڭ –دېموكراتىيهنى تهرغىپ قىلىۋاتقاندىكىن غهرپنىڭ لېدىرلىرىغا ئانچه

� »1 -ئۇيغۇرنىڭ ئورنى نهدە؟ «: سىدىقهاجى روزى

28

غانلىقى، شهخسىي ھاياتى ھهققىدە ئهيپلىرى تاتىلىنىپ تېلىۋىزورالردا ھهجۋى قىلىنىدى ئۇالر ھهربىرىگه تېلىپۇن قىلىپ، ياكى جاۋاپ بېرىپ ئولتۇرمايدۇغۇ؟. نى كۆرۈمىز....چىقىرىلىدىغانلىقى

ئهگهر بۇ پىكىرلهر ئىچىدىن .يهنه، مېنىڭكىدەك پىكىر يازغانالر ھهققىدىمۇ شۇنى دېيىش كېرەك بولۇدۇپىكىر تاپالىسىڭىز، ئۇلۇغلۇق شهنىڭىزگه ئېغىر كهلمىسىال پايدىلىنىڭ؛ سهلبىي نهرسه بىرەر پايدىلىق

ئۇنىڭ ئىچىدىن ئهگهر مېنىڭ يازغانلىرىمغا ئوخشاش، .تاپالىسىڭىزمۇ سهلبىي ئۆرنهك قىلىپ پايدىلىنىڭهنت تېخىمۇ پىس بىرەر پىكىر تاپالماي، قۇرۇق تىلالش دەپ قارىغان بولسىڭىز، ئۇ چاغدا تېخىمۇ

. ئهسلهتمهمنى توغرا چۈشهنگهيسىز. قىلمىسىڭىز لېدىر ساالپىتىڭىز ئاشىدۇئهجهبا «. ئۆزەمگه كۆپ سوئال قويدۇم. بۇ سهمىمىي سۆزۈم. يازمىلىرىڭىزنىڭ بۈيۈك پايدىسىنى كۆردۈم

دەپ » دۇ؟ئۇ قهدەر زىيانلىق كىتاپالرنى يېزىپ ئۆمۈر زايا قىلغاندىمهنمۇ؟ ئۇنىڭدا پايدىلىق ھېچنېمه يوقمىيېقىندا باسمىغا بېرىمهن دەپ . چهتئهلدە نهشىر قىلىنغان بهش پارچه كىتابىمنى قايتا ئوقۇپ چىقتىم

ئاخىرقى كىتابىمدا تهلهپپۇز ئېتىبارى بىلهن سىزنىڭ . تۇرغان يېڭى كىتابىمنى قايتا كۆزدىن كهچۈردۈمباسمىغا بېرىش . لهر ئهلۋەتته ھهقبۇ جهھهتتىكى تهنقىد. ئورنىڭىزنى بېسىپ قالغىنىمنى كۆرۈپ يهتتىم

كهچۈرۈش جهريانىدا سىلىقالشقا، مۈمكىن قهدەر شهخسلهرگه ئالدىدا تۇرغان كىتابىمنى كۆزدىنئهمدى ئوتتۇرىغا قويغان بىلجىرالشلىرىمغا ئىگه چىقىۋاتقاچقا، گهپنى دېدىم . چېقىلماسلىققا تىرىشتىم

بولۇش، تېخىمۇ ئهستايىدىل بولۇش ھهققىدە تهربىيه دەپال دەۋەرمهسلىك ھهققىدە، تېخىمۇ دىققهتلىك .بۇ جهھهتتىكى رولى نۇقتىسىدىن سىزگه قانچه رەھمهت ئېيتساممۇ ئاز. الندىمۋە ئاگاھئالدىم

پهقهت ئوتتۇرىغا قويۇش ئۇسۇلۇمنى تىرىشىپ . ئهمما قاراشلىرىمدا پىرىنسىپال قېيىش بولمىدى .ئۆزگهرتىمهن

قىلىۋېلىش نىيىتىدىن خالىي بواللمىدىم، » تهڭ زەمبىل«يېزىشتا بۇ ئۇزۇن چۇۋالچاق يازمىنىئىختىيارسىز كېتىپ قالغان بولسا —ئۆگهنگهن خۇي —ئاشۇرىۋەتكهن بولسام . ھهرھالدا تهڭ بولغاندۇر

سىز دېگهن ئادەتتىكى ئادەم بولمىغاندىكىن، لېدىرلىرىمىزدىن بىرى بولغاندىكىن، . ئۆزۈر تىلهيمهنيهتته قېتىم . دەتتىكى سولتهك يازغۇچى بىلهن تهڭ بولۇپ يۈرمهيدىغانلىقىڭىغا ئىشىنىمهنمهندەك بىر ئا

شۇڭا غالىپلىق كهڭ . ئاتقان زەمبىرىكىڭىزگه قارشى تاۋىمغا چۇشلۇق بىر تال مىناميۇت ئاتتىمپ ۋاقتىڭىز قىس، يېزىق شىرەسى ئالدىدا مۈكچۈيۈپ ئولتۇرۇ. قوساقلىقىڭىز بىلهن توختاپ قالغايسىز

ئهگهر زۆرۈر تېپىلسا كهلگۈسىدە قاراشلىرىمىز ئۈستىدىكى زىددىيهتلىك . ماتىيال تهييارلىشىڭىز كېرەك .مۇنازىرە قىلساق بولۇدۇ –نۇقتىالردا ئىلمىي تىل بىلهن بهس

.كهچۈرىمىڭىزگه سېغىنىپ، شاگىرتىڭىز .ئۇستازىمىز سىدىقهاجى روزىغىمۇ، باشقا ئوقۇغانالرغىمۇ رەھمهت