uvod vo endokrin sistem 1

Podgotvil:Prof.d-r Vaska Antevska

UVOD VO ENDOKRIN SISTEM

ENDOKRINOT SISTEM KAKO KONTROLEN SISTEM


ENDOKRINI @LEZDI-HORMONI

STRUKTURA I SINTEZA NA HORMONITE

TRANSPORT NA HORMONITE VO KRVTA

METABOLIZAM I EKSKRECIJA NA HORMONITE

MEHANIZAM NA DEJSTVO NA HORMONITE

HORMONI I DEJSTVA NA HORMONITE

REGULACIJA NA SEKRECIJA NA HORMONI


Nerven sistem

Gi kontrolira aktivnostite na teloto preku nervni impulsi sproveduvani preku aksonite na nevronot vo sinapsite nervnite impulsi pottiknuvaat osloboduvawe na medijatorski molekuli-nevrotransmiteri

KONTROLNI SISTEMI

Endokrin sistem

Endokrinite `lezdi osloboduvaat medijatorski molekuli-hormoni vnatre vo krvotokot krvta koja cirkulira gi raznesuva hormonite re~isi do site kletki vo teloto

Koordinacijata na dvata kontrolni sistema ja vr{i povrzuva~ki supersistem nevroendokrinski sistem smesten vo hipotalamus

Koordinacija nafunkciite na site telesni

sistemi


[TO TOA ZNA^I ?Odredeni delovi od nervniot sistem go stimuliraat ili inhibiraat osloboduvaweto na hormonite.

Endokriniot sistem - hormonite promoviraat ili inhibiraat sozdavawe na nervni impulsi i osloboduvawe na nevrotransmiteri

Nervniot sistem predizvikuva

Muskulni kontrakcii na skeletnite muskuli

Ekscitacija na nervite

Regulacija na sekrecija na hormoni

Endokriniot sistem u~estvuva vo regulacijata na aktivnosta na

Maznite muskuli

Srceviot muskul

Nekoi `lezdi

Gi afektira re~isi site ostanati tkiva (alteracija na metabolizmot, regulacija na rastot i razvojot i vlijanie vrz reproduktivnite procesi)


Kомпарација на нервниот и ендокриниот систем

карактеристики нервен систем ендокрин систем

Медијаторски молекули

Невротрансмитери ослободени во

одговор на нервни импулси

Хормони разнесувани преку крвта до

ткивата на секаде во телото

Афектирани клетки Мускулни клетки, жлездени клетки,

други неврони

Речиси сите клетки во телото

Време за отпочнување на

дејство

Типично во мили секунди

Секунди, часови или денови

Траење на дејство Генерално, краткотрајно Генерално, подолготрајно


KOJ GI SEKRETIRA HORMONITE ?Hormonite, biolo{ki aktivni hemiski materii, se produkti na odredeni endokrini kletki ili endokrini `lezdi koi se sekretiraat vo telesnite te~nosti, a potoa tie fiziolo{ki kontroliraat drugi kletki vo organizmot.

Teloto sodr`i dva vida `lezdi: egzokrini i endokrini

Egzokrini `lezdi

Svoite produkti gi sekretiraat vo duktusi-kanali, a potoa vo telesnite praznini, vo lumenot na nekoj organ ili na nadvore{nata povr{ina na teloto (potni, lojni, mukusni i digestivni `lezdi).

Endokrini `lezdi

Sprotivno na egzokrinite, endokrinite жлезди svoite `lezdeni produkti-hormonite gi sekretiraat vo intersticijalnata (me|ukleto~na) te~nost koja ja opkru`uva sekretornata kletka, a potoa navleguvaat vo sosednite kapilari i se raznesuvaat so krvta nasekade.


LOKALIZACIJA NA NEKOLKUTE ENDOKRINI @LEZDI I DRUGI ORGANI KOI SODR@AT ENDOKRINI TKIVA I ASOCIRANI

STRUKTURI

Telesni endokrini `ledi koi go so~inuvaat endokriniot sistem se: hipofizata, pinealnata, tireoidnata, paratireoidnite i adrenalnite `lezdi.

Vo dodatok, nekoi organi i tkiva vo teloto sodràt kletki koi sekretiraat hormoni, no ne se isklu~ivo endokrini `lezdi (hipotalamus, timus, pankreas, ovariumi, testisi, bubrezi, èludnik, tenko crevo, crn drob, koà, srce, masno tkivo, placenta)

FUNKCII NA HORMONITE


1.Pомагаат во регулацијата на :

хемискиот состав и волуменот на внатрешната средина

метаболизмот и енергетската рамнотежа биолошкиот часовник (циркадијански ритам) контракција на мазни мускули и срцеви мускулни

влакна жлездена секреција

2. Kонтрола на раст и развој

3. Rегулација на функциите на репродуктивниот систем


HORMONSKA AKTIVNOST I ULOGA NA HORMONSKI RECEPTORI

Hormonite predizvikuvaat sna`ni efekti i koga gi ima vo mnogu mali koncentracii. Pove}e od 50 hormoni gi afektiraat razliчnite tipovi kletki во целото тело. Objasnuvaweto za toa deka nekoi kletki odgovaraat na odredeni hormoni, a drugi kletki ne, go involvira postoeweto na hormonskite receptori.

Naj~esto, odredeniot hormon so krvta patuva nasekade vo teloto, no afektira samo specijalni target (celni) kletki.

Hormonite (i nevrotransmiterite) vlijaat na nivnite target kletki so hemisko vrzuvawe za specifi~ni proteinski ili glikoproteinski receptori.

ZAPOMNI: Samo target kletkite za odredeniot hormon imaat receptori koi go prepoznavaat i go vrzuvaat hormonot za sebe.(pr: TSH za tireocitite od tir.`l., a ne za ovariumite koi nemaat TSH receptori )


RECEPTORI

Target kletkata ima okolu 2000-100000 receptori za sekoj poseben hormon.

Target kletkata mo`e da ima receptori za pove}e hormoni.

Target kletkata mo`e da go menuva brojot na receptori vo zavisnost od koli~estvoto na hormonot okolu target kletkata.

KOGA HORMONOT GO IMA:

MNOGU

Namaluvawe na efektot na target kletkata-down- regulacija (so namaluvawe na broj na receptori)

Zgolemuvawe na efektot na target kletkata-up- regulacija (zgolemena senzitivnost na kletkite preku zgolemuvawe na brojot na receptorite)

MALKU

Klini~kaaplikacija...


REGULACIJA NA BROJ NA RECEPTORI


KLASIFIKACIJA NA HORMONI (cirkulira~ki i lokalni-tkivni)

Vo odnos na toa kolku daleku od mestoto kade {to se sozdavaat, hormonite dejstvuvaat, postojat dve grupi na hormoni:

Cirkulira~ki hormoni Lokalni (tkivni) hormoni

Cirkulira~kite hormoni deluvaat na oddale~eni target kletki; parakrinite deluvaat na sosedni kletki, avtokrinite deluvaat na istata kletka koja {to i gi

sozdala


HEMISKA KLASIFIKACIJA NA HORMONI

Vo odnos na hemiskata struktura na hormonite postojat:

Proteinski hormoni

Steroidni hormoni

Derivati na aminokiselini (tirozin, triptofan)

Hemiskata struktura vlijae vrz mehanizmot na dejstvo na hormonite vo target kletkite.

Hemiskata struktura vlijae vrz na~inot na sozdavawe na hormonite vo hormonsekretira~kite kletki.


KLASIFIKACIJA NA HORMONI

Vo odnos na rastvorlivosta vo masti, hormonite se delat na liposolubilni i neliposolubilni odnosno hidrosolubilni

LIPOSOLUBILNI HORMONI-plazma membranata e propustliva za ovie hormoni

Steroidni hormoni

Derivati na holesterol, sekoj e edinstven i razli~en zaradi prisustvo na razli~ni funkcionalni grupi na razli~ni mesta na ~etirite prsteni. Malite razliki dozvoluvaat golema raznovidnost na funkciite (kortizol, aldosteron, testosteron, estrogeni, progesteron)

Tireoidni hormoni

Derivati na aminokiselinata tirozin (tiroksin-T4 i trijodtironin-T3)


KLASIFIKACIJA NA HORMONI

HIDROSOLUBILNI HORMONI-plazma membranata e nepropustliva za ovie hormoni

Proteinski hormoni

Peptidi i polipeptidni lanci-najgolemiot broj na hormonite pripa|aat na ovaa grupa (hormoni na hipofiza, pankreas, hipotalami~ni hormoni i drugi).

Amino hormoni

Proizleguvaat od AK so nivna modifikacija-dekarboksilacija (kateholamini-A, NA, histamin, serotonin, melatonin).

Eikosanoids-derivati na arahidonska kiselina (prostaglandini, leukotrieni)


TRANSPORT NA HORMONITE VO KRVTA

Hidrosolubilnite cirkuliraat vo te~nata krvna plazma vo FREE forma (ne se vrzani za proteinski nosa~)

Liposolubilnite cirkuliraat vo plazmata vrzani za transportni proteini (nosачи) koi se sintetiziraat vo crnиот drob.

Transportnite proteini:

Go podobruvaat transportot на хормоните pretvaraj}i gi vo hidrosolubilni.

Go usporuvaat minuvaweto na malite hormonski molekuli niz filter mehanizmite vo bubreg.

Obezbeduvaat rezerva na hormoni koi mo`at da preminat vo FREE forma.

ZAPOMNI:Generalno 0,1 do 10% od molekulite na liposolubilnite hormoni se nao|aat vo krvta vo slobodna frakcija (FREE forma) koja difundira nadvor od kapilarite, se vrzuva za receptorite vo target kletkite i trigeruva odgovori. Ako FREE hormonskite molekuli ja napu{tat krvta i se vrzat za nivnite receptori, TOGA[ od transportnite proteini se osloboduvaat novi hormonski molekuli koi ja nadopolnuvaat FREE-frakcijata

Hormonite vrzani za nosa~i se neaktivni

Hormonite vo

FREE forma se aktivni


SINTEZA NA PROTEINSKI HORMONI


Hemiskata struktura na hormonite vlijae vrz mestoto na sozdavawe na hormonite

Tipi~na sinteza i sekrecija na peptidni i proteinski hormoni

Sekrecijata na deponiranite hormoni od sekretornite vezikuli se ostvaruva preku proces na egzocitoza


SINTEZA NA STEROIDNI HORMONI

Hemiskata struktura na hormonite vlijae vrz mestoto na sozdavawe na hormonite

Tipi~na sinteza i sekrecija na steroidni hormoni

Vo endokrinite kletki steroidnite hormoni se skladirani vo mali koli~estva, me|utoa vo kletkite se nao|a golemo koli~estvo na molekuli prekursori na ovie hormoni (holesterol i me|uproizvodi na holesterolot i hormonot)

SINTEZA NA HORMONIte, DERIVATI NA AMINO KISELINI


Hormoni na amino kiselinata tirozin se kateholaminite (A,NA) i hormonite na tirеoidnata `lezda (tiroksin i trijodtironin)

A, NA se sozdavaat so dejstvo na enzimite od citoplazmata na `lezdenata kletka se apsorbiraat vo vezikulite i se ~uvaat skladirani се do izla~uvaweto

Tireoidnite hormoni se sintetiziraat kako delovi od golemata proteinska molekula nareчена tireoglobulin, se deponiraat vo vnatre{nosta na folikulite na tireoidnata `lezda sekrecijata na ovie hormoni se ostvaruva preku enzimskiot sistem na tireocitite

BRZINA SO KOJA ZAPO^NUVA SEKRECIJATA NA HORMONITE POSLE STIMULACIJA I

TRAEWE NA DEJSTVOTO NA HORMONITE

Nekoi хормони (kateholaminite A, NA) pri Sy simpati~na stimulacija na nervite se sekretiraat posle prvata sekunda, maksimumot go dostignuvaat vo tek na prvata minuta, а deluvaat najmnogu do tri minuti. Brzo se inaktiviraat posle prekin na stimulacijaта.

Hormonite na tireoidnata `lezda vo folikulite se deponirani so meseci, a po izla~uvaweto potrebni se nekolku ~asa do nekolku dena da zapo~ne dejstvoto vlijanieto пак, vrz zgolemuvawe na intenzitetot na metabolizmot trae duri do {est nedeli.

Ostanatite hormoni razli~no



KONCENTRACIJA NA HORMONITE VO KRVTA I DNEVNO KOLIÊSTVO NA SEKRETIRANI

HORMONI

Koncentraciite vo krvta se dviàt vo rang na golemini od pikogrami (10-12) do najmnogu nekolku g (10-6) vo 1 ml krv.

Dnevnoto koli~estvo na izla~enite hormoni e isto taka iskluчително malo i se dviì vo rang na golemini od mikro grami (10-6) do mili grami (10-3)

I pokraj niskata koncentracija vo krvta, hormonite vr{at sna`na kontrola na fiziolo{kite sistemi.


KONTROLA NA KOLI^ESTVOTO NA IZLA^ENI HORMONI

Koli~estvoto na izla~eniot hormon e precizno kontrolirano od nekoj vnatre{en kontrolen sistem, poprecizno od nekoi faktori (parametri) prisutni vo krvta.


Mehanizmot na ovaa kontrola e ,,negativna povratna sprega”

1. Endokrinata `lezda prirodno te`nee da la~i {to pove}e hormoni.

2. Celniot organ odgovara so svojata funkcija.

3. No, koga funkcijata premnogu }e se zgolemi, obi~no nekoj faktor vo vrska so funkcijata deluva povratno na `lezdata i predizvikuva ,,negativno vlijanie” i namaluvawe na koli~estvoto na hormonot.

ZNA^I:

So mehanizmot na negativna povratna sprega se kontrolira stepenot na aktivnosta na `lezdata {to predizvikuva razli~no koli~estvo na sekretiran hormon


ZAPOMNI:

Posle vrzuvaweto na hormonot za specifi~niot receptor se sozdavaat intrakleto~ni signali i glasnici koi go povrzuvaat hormonskoto prepoznavawe so specifi~nite enzimski nastani potrebni za hormonskoto dejstvuvawe.

Bez isklu~ok, hormonot prvo gi aktivira receptorite na celnite kletki pri {to se menuva funkcijata na receptorot, a potoa se slu~uvaat hormonski vlijanija.


MEHANIZMI NA DEJSTVO NA HORMONITE

Postojat dva op{ti mehanizmi na povrzuvawe na hormonskoto prepoznavawe so specifi~nite enzimski nastani potrebni za hormonsko dejstvuvawe

Vrzuvawe so membranski receptori

Vrzuvawe za intrakleto~ni receptori (citoplazmatski ili nuklearni)

Aktivacija(најчесто) na sistem na vtori glasnici koi brzo ja menuvaat enzimskata aktivnost

Sistem na cAMP

Kalcium-kalmodulinski

sistem

Produkti na razgradba na membranskite fosfolipidi

Predizvikuvaat transkripciski i translaciski nastani vo jadroto koi bavno gi menuvaat koncentraciite na enzimite кои предизвикуваат клеточен одговор


MEMBRANSKIте RECEPTORI KOI генерираат создавање на втори гласници

PREDIZVIKUVAAT KLETO^NI ODGOVORI SO prethodno VKLU^UVAWE NA G-PROTEINI


cAMP

MEHANIZAM NA INTRAKLETO^NA FUNKCIJA PREKU cAMP


Vtoriot glasnik cAMP vo kletkata aktivira kaskada na enzimi (aktiviraniot prv enzim aktivira vtor enzim, ovoj tret itn), zna~ajno e deka samo nekolku aktivirani molekuli na adenil ciklaza od kleto~nata membrana aktiviraat mnogu kratno zgolemuvawe na brojot na tretiot enzim taka {to malo koli~estvo na hormon koj deluva na membranata, predizvikuva sna`na kaskadna aktivnost na mnogu enzimi.Aktivacijata na razli~ni tipovi kletki predizvikuva razli~ni fiziolo{ki dejstva (aktivira enzimi, menuva permeabilnost na membrana, predizvikuva kontrakcija ili relaksacija na muskuli, predizvikuva sinteza na proteini, predizvikuva sekrecija na hormoni).

ZAPOMNI:

Preku mehanizmot na cAMP mnogu hormoni ja nadgleduvaat funkcijata na kletkata: ACTH, TSH, LH, FSH, ADH, PTH, glukagon, kateholamini, sekretin, rilizing faktori od hipotalamus (proteinski hormoni).


Kalcium-kalmodulin

MEHANIZAM NA INTRAKLETO^NA FUNKCIJA PREKU KALCIUM-KALMODULIN


Ovoj mesenxerski sistem vlijae vrz vlezot na Ca++- jonite vo kletkata koj potoa se vrzuva za citoplazmatskiot протеин kalmodulin, a toj predizvikuva sozdavawe na drugi tipovi enzimi, razli~ni od onie predizvikani od cAMP. Ovie enzimi predizvikuvaat drugi tipovi na metabolni reakcii (на пр. аktiviraњето на ензимот miokinaza vlijae vrz miozinot od maznite muskuli i predizvikuva мускулна kontrakcija).

Za da se aktivira ovoj sistem potrebno e zgolemuvawe na koncentracijata na Ca++-jonite 10-6 do 10-5, a normalno vo kletkata kalciumot go ima vo koli~estvo od 10-7 do 10-8 vo ml/l.


PRODUKTI NA RAZGRADBA NA MEMBRANSKITE FOSFOLIPIDI

MEHANIZAM NA INTRAKLETO^NA FUNKCIJA PREKU PRODUKTITE NA RAZGRADBA NA MEMBRANSKITE

FOSFOLIPIDI


Nekoi hormoni go aktiviraat transmembranskiot receptor koj go aktivira enzimot fosfolipaza C (PLC) aktiviranata fosfolipaza C gi razgraduva fosfolipidite od kleto~nata membrana na pomali edinici tie mali edinici se vtori glasnici

(Најчесто, лokalniте hormoni ги ostvaruvaat своите dejstva na ovoj na~in - pri imunolo{ki i alergiski reakcii)

Najzna~aen membranski fosfolipid koj se razgraduva e fosfatidil inozitol bifosfat PIP2

Najzna~ajni proizvodi na razgradba na PIP2 koi imaat funkcija na vtori glasnici se inozitol trifosfat IP3 (mobilizira joni na kalcium od mitohondrii i ERP) i diacil glicerol DAG (predizvikuva aktivacija na enzimot proteinkinaza C).

Aktivnata PKC predizvikuva kleto~na delba i proliferacija што претставува клеточен одговор


MEHANIZAM NA DEJSTVO NA хормоните кои имаат интраклеточни рецептори ( цитоплазматски

или нуклеарни )


MEHANIZAM NA DEJSTVO NA STEROIDNITE HORMONITE

Steroidni hormoni se hormoniте od koraта na nadbubreжната жлезда (aldоsteron i kortizol) i hormoniте na oвariumiте i testisiте (estrogeni, progesteron i testosteron).

Vo celnite kletki predizvikuvaat sinteza na proteini koi dejstvuvaat kako

enzimi

transportni proteini

strukturni proteini (koi ovozmo`uvaat ponatamo{ni dejstva vo kletkata)

Steroidni hormoni se vrzuvaat za receptori smesteni vo citoplazmata...................


MEHANIZAM NA DEJSTVO NA DERIVATITE NA AK TIROZIN (TIREOIDNITE HORMONI)

Se vrzuvaat direktno za receptori vo jadroto. Pri toa predizvikuvaat:

Aktivacija na genski mehanizmi za sinteza na golem broj intracelularni enzimi koi ja zgolemuvaat metabolnata aktivnost na kletkite nasekade vo teloto.

Tireoidnite hormoni vrzani za receptorite vo jadroto so denovi i nedeli predizvikuvaat sozdavawe na enzimi koi predizvikuvaat soodvetni efekti.


Komparacija na dejstvuvaweto na steroidnite i peptidnite hormoni vo target kletkata

uvod vo endokrin sistem 1

Documents

regulacija na rastot

dejstva na hormonite

menuva brojot na receptori

lezdi sprotivno na egzokrinite

ina na teloto potni

postojat dve grupi na

lezdihormoni hormoni

r podgotvil