Uvod

Poštovani prijatelji,

Pred vama su nalazi istraživanja koje je NVO „Centar za socijalne inicijative“ sprovela na

Kosovu, s početka jeseni 2018. godine, a kroz koje smo pokušali da sagledamo opšte društvene

odnose dve najveće etničke zajednice na Kosovu, kroz prizmu jezika i komunikacije.

Istraživanje je deo projekta „Podrška društvenom uključivanju manjinskih zajednica“, koji

finansira Ambasada Velike Britanije u Prištini, a koji sprovodi Međunarodna organizacija za

migracije (IOM), u saradnji sa Kancelarijom poverenika za jezike/Kancelarija premijera

Kosova.

Pokušali smo da proniknemo u razloge, perspektive i opšta viđenja građana o najvažnijim

pitanjima jezika, komunikacije i percepcije jezičkih prava na Kosovu. Gledajući na proces

integracija kroz prizmu jezika, uočili smo mnogo problema i velikih izazova, pre svega među

mladima. Stanje je nepovoljno, a trendovi gotovo alarmantni.

Ipak, postoje razlozi za verovanje da se stanje može popraviti. Bez obzira da li govore jezik

svojih komšija ili ne, među Albancima i Srbima postoji kritična masa ljudi koji shvataju značaj

znanja jezika. Njihov se broj čini manjim, jer nisu vidljivi koliko su vidljivi glasni protivnici

uspostavljanja veza među ljudima, u čemu je jezik prva barijera.

Želja nam je da naša analiza, podaci i preporuke posluže svakoj instituciji ili pojedincu koji

može pomoći da život među ljudima, čak i kada postoje razlike, teče uz uvažavanje, saradnju i

komunikaciju.

Istraživanje nije obuhvatilo druge jezike osim dva zvanična jezika , pa smo ostali uskraćeni za

mišljenja pripadnika drugih zajednica na ovu temu. Osećamo potrebu da nekom budućom

analizom obuhvatimo sve jezike kojima se na Kosovu govori, jer smatramo da je višejezičnost

bogatstvo Kosova.

Sve informacije iz ovog izveštaja su isključivo autorski stav „Centra za socijalne inicijative“ i

navedene informacije ne predstavljaju nužno zvaničan stav IOM i Ambasade Velike Britanije u

Prištini, pa oni ne preuzimaju nikakvu odgovornost za bilo kakav gubitak koji može nastati zbog

oslanjanja na informacije sadržane u ovoj publikaciji.

Bićemo vam zahvalni za svaki komentar, primedbu ili savet, kao i ukoliko bi ovaj dokument

prosledili onima za koje mislite da bi ih zanimao.

S poštovanjem

Decembar 2018. godine NVO „Centar za socijalne inicijative“

ISTRAŽIVANJE JAVNOG MNJENJA – DECEMBAR 2018. GODINE

KOMUNIKACIJA MEĐU PRIPADNICIMA SRPSKE I ALBANSKE ZAJEDNICE NA

KOSOVU

-pitanje jezika-

Nezavisni izveštaj izrađen za potrebe Međunarodne organizacije za migracije (IOM) i

Ambasade Velike Britanije u Prištini, a koji je izradio Centar za socijalne inicijative

Metodološke napomene

Istraživanje javnog mnjenja je sprovela NVO „Centar za socijalne inicijative“ uz podršku

Međunarodne organizacije za migracije (IOM) i Ambasade Velike Britanije u Prištini.

Istraživanje je sprovedeno u periodu septembar - oktobar 2018. godine na teritoriji Kosova,

među građankama i građanima srpske i albanske nacionalnosti starijim od 16 godina, na

reprezentativnom uzorku od 418 građana.

Kao istraživački instrument korišćen je upitnik koji se sastojao od 27 pitanja. U zavisnosti od

regiona i zajednica na koje se istraživanje odnosi, formiran je posebni upitnik koji se razlikovao

u pitanjima odnosa sa institucijama sa kojima komuniciraju.

Intervjuisanje građana je sprovedeno tehnikom „licem u lice“ - direktnim kontaktom sa

ispitanicima. Prilikom obuke anketara, instruktori su insistirali na sprovođenju i poštovanju dva

veoma važna pravila koja pored samog uzorka značajno utiču na reprezentativnost istraživanja

– poštovanje koraka i pravila prvog rođendana.

Poštovanjem koraka je obezbeđena sveobuhvatana pokrivenost kompletnog istraživačkog

zadatka od strane anketara, dok je pravilom prvog rođendana isključena mogućnost da na

upitnik odgovaraju samo oni građani koji prvi otvore vrata domaćinstva anketaru. Naime, od

anketara je zahtevano da u sklopu domaćinstva anketira osobu stariju od 16 godina kojoj je

prvoj rođendan u odnosu na dan posete. Na ovaj način je obezbeđena i polna, obrazovna i

starosna reprezentativnost ispitanika.

Opis uzorka

Na osnovu metodologije koja je uspostavljena prilikom sprovođenja ovog istraživanja,

obuhvaćene su sledeće kategorije ispitanika:

Rodna struktura ispitanika: 43% žena i 57% muškaraca.

Starosna struktura:

između 16 i 24 godina – 25% ispitanika; 25 do 39 godina - 24%; 40 do 49 godina - 21%; 50 do

59 godina - 17%; 60 i više godina 13% ispitanika.

Obrazovna struktura ispitanika:

Osnovna škola i manje - 4% ispitanika, dvogodišnja/trogodišnja srednja škola - 5% ispitanika,

četvorogodišnja srednja - 49%, viša škola/fakultet - 23% ispitanika, učenik/student - 19 %

ispitanika.

Zanimanje ispitanika:

domaćica - 12%, poljoprivrednik - 13%, NK ili PK radnik - 11%, KV ili VK radnik - 20%,

tehničar - 5%, službenik - 16%, učenik ili student - 15%, stručnjak - 8%.

Etinička i regionalna struktura:

• Pripadnici srpske zajednice u većinski srpskim opštinama 42%

(od toga sever Kosova 41%, gnjilanski region (Kosovsko Pomoravlje) - 59 % uzorka)

• Pripadnici srpske zajednice u većinski albanskim opštinama 12%

(opštine Peć, Istok i Klina)

• Pripadnici albanske zajednice u većinski albanskim opštinama 38%

(opština Priština)

• Pripadnici albanske zajednice u većinski srpskim opštinama 8%

(Leposavić, Severna Mitrovica 60% i Klokot, Parteš, Novo Brdo 40%)

• Srbi na Kosovu 54%, Albanci na Kosovu 46%

Izvršena je uporedna analiza najvažnijih istraživačkih oblasti iz ovog dokumenta po etničkom

kriterijumu (ukupno Albanci i Srbi), po kriterijumu etnička većina/manjina u opštini, kao i po

starosnoj strukturi (prelomna tačka 24 godne – mladi i stariji).

Iako je u analizi rezultata urađena i rodna struktura uzorka, istraživanje nije detektovalo razlike

u stavovima između građana i građanki Kosova ni po jednom pitanju iz upitnika, pa

konstatujemo da su stavovi iz ovog istraživanja rodno nesenziblini.

Posebno napominjemo da su svi odgovori lična percepcija ispitanika, posebno kod pitanja

vezanih za njihovo poznavanje jezika. Za razumevanje ove analize je važno znati da su

odgovori na pitanja o poznavanju jezika (nivo i kvalitet) isključivo lično samovrednovanje

ispitanika.

Rezime istraživanja

Na samom početku, izdvojićemo neke od dobijenih rezultata, iako je za razumevanje ovog

istraživanja potrebno sagledati kompletan dokument.

• Srbi na Kosovu gotovo da ne govore albanski jezik. Po sopstvenoj oceni albanski govori

5%, delimično razume 31%, a ne govori 64% ispitanih.

Albanci u većem procentu govore srpski - 18% govori, 49% delimično razume, a 31%

ne govori.

Uočljiv je trend pogoršanja stanja kod mladih i to posebno kod mladih Albanaca od

kojih je 96% odgovorilo da ne govori, a samo 4% da delimično razume srpski jezik.

• Albanski bi volelo da zna 71,3% Srba, što je trend kojih se kod mladih smanjuje (62%)

Srpski bi volelo da zna 73% Albanaca, ali i samo 27% mladih Albanaca.

• 46% Srba ima čestu priliku/potrebu da govori albanski jezik (svakodnevno i bar jednom

nedeljno), dok priliku da često govori srpski ima 36% Albanaca. Kontakte sa drugom

zajednicom nema 39% Albanaca i 31% Srba.

• Kada komuniciraju, Srbi i Albanci razgovore vode na srpskom jeziku (82%

komunikacija), na engleskom (9%), na albanskom jeziku (7%) ili izuzetno na nekom

drugom (2%).

• Samo 19% ispitanih Srba tvrdi da vi bi više komuniciralo sa Albancima kada bi znalo

albanski jezik. Najveći broj ispitanih, međutim ostavlja takvu mogućnost („verovatno

bih više komunicirao/la“ – 60%).

37% Albanaca bi više komuniciralo sa Srbima da govori nihov jezik, 22% ne bi ni tada,

dok 41% takvu mogućnost ocenjuje kao „verovatnu“.

• Skoro polovina ispitanih Srba (45%) odgovorilo je da to ne bi uticalo na njihove češće

odlaske u većinski albanske sredine, 12% da bi, a 31% takvu mogućnost ocenjuje kao

verovatnu.

Češći odlazak u većinski srpske sredine, čak i ukoliko bi znali srpski jezik, odbacuje

30% Albanaca, 10% njih bi češće odlazilo, a 42% ostavlja takvu mogućnost.

• Na pitanje „Da li ste za uvođenje albanskog jezika kao izbornog predmeta u školama?“

34% ispitanih Srba ima pozitivan, ili uslovno pozitivan odgovor (odgovori „Da“ i „Da,

ali nije još vreme“), čemu se suprostavlja 39% sa decidiranim odgovorom „Ne“, uz 27%

onih koji o ovom pitanju nemaju stav.

Sa uvođenjem srpskog kao izbornog predmeta slaže se 44% Albanaca, 45 % se protivi,

a 12% nema stav.

• Da bi međusobno poznavanje jezika smanjilo etničke tenzije smatra - 15% Srba i 31%

Albanaca.

• Svoja jezička prava 62% Srba doživljava kao premala, dok 52% Albanaca smatra da su

jezička prava Srba (tj. prava vezana za upotrebu srpskog jezika) prevelika.

• Velika većina ispitanika iz srpske zajednice je imala negativno iskustvo - u institucijama

nije bilo službenika koji su govorili njihov jezik (44% često, 43% retko, 13% nikad).

• Vezu između nepoznavanja jezika i lične bezbednosti vidi 63% Srba (27% direktno i

36% delimično) i 40% Albanaca (7% direktno i 33% delimično)

• Građani srpske zajednice na Kosovu najviše komuniciraju sa opštinama (23,8%),

policijom (20,3%), javnim službama (Pošta 18%, KEDS 10,9%, autobuska stanica

11,2%), kao sudovima (7,7%).

Ne izdvaja se posebno ni jedna institucija u (ne)poštovanju Zakona o upotrebi jezika,

prema oceni kosovskih Srba. Prosečna ocena na skali od 1 do 5 je nezadovoljavajućih

2,42.

Analiza dobijenih rezultata

Srbi ne govore albanski

Rezultati istraživanja ukazuju na poražavajuću činjenicu da se samo pet procenata (5%)

ispitanih kosovskih Srba izjasnilo da govore albanski jezik. Ako se ima u vidu da samo 2 %

mladih Srba do 18 godina kaže da govori albanski jezik, a da takvih anketiranih na severu

Kosova uopšte nema (ni jedan od ispitanih), jasno je da će i ovaj ukupni broj poznavalaca

albanskog jezika vremenom opadati. U Kosovskom Pomoravlju postotak onih koji su se

izjasnili da delimično govore albanski je nešto veći nego u ostalim srpskim sredi nama (7,4%).

Podatak da 31% onih koji kažu da delimično razumeju albanski (bez analize nivoa tog

razumevanja) svakako ne može biti zadovoljavajući, ali podatak da bi 71% ispitanih volelo da

zna albanski ukazuje na to da postoji svest o potrebi poznavanja albanskog jezika. I ovde

Kosovsko Pomoravlje prednjači u postotku onih koji bi voleli da znaju albanski (85,2 %).

Izjavu anketiranih „Voleo/la bih da znam albanski jezik“ treba razlikovati od „Želeo/la bih da

naučim albanski jezik“. Zato ovaj podatak treba posmatrati u svetlu činjenice da skoro trećina

pripadnika srpske zajednic izjavljuje da ne bi želelo ili ne oseća potrebu da već ima znanje

albanskog jezika.

Postoji trend da među mlađom populacijom u srpskoj zajednici opada procenat onih koji bi

voleli da znaju albanski jezik. Čak 38% mladih Srba izjavljuje da ne bi voleli da znaju albanski

jezik, sa jako izraženom disproporcijom među regionima, dok bi 62% ispitanih volelo da vlada

albanskim jezikom.

Već kod prva dva pitanja može se izvući zaključak da tamo gde je integracija stanovništva više

odmakla i problem sa upotrebom jezika je manje prisutan. Ono što iznenađuje je da „male

enklave“ nisu integrisanije od velikih. Logično je očekivati da u „maloj enklavi“, kakva je na

primer, Goraždevac (opština Peć), više ljudi govori albanski u odnosu na sever Kosova, jer su

upućeni da više komuniciraju sa Albancima o čemu govori naredno pitanje (47,4 % Srba na

5%

64%

31%

Da li govorite albanski jezik?

Da

Ne

Delimično razumem

severu se izjasnilo da nikad nema kontrakt sa Albancima u odnosu na Goraždevac sa 28,6 %).

Međutim, očigledno je da koliko god „mala“ enklava bila, situacija u kojoj Srbi žive nije

doprinela realnoj integraciji.

Jako izražena disproporcija u stavovima unutar srpske zajednice može se videti u pregledu

rezultata po regionima.

Da li bi voleli da govorite albanski jezik?

Sever

Kosova

Region

Peći Pomoravlje Prosek Mladi

Da 66,7% 61,9% 85,2% 71,3% 62,0%

Ne 33,3% 38,1% 14,8% 28,7% 38,0%

Uočljiva je razlika između pozitivnog odnosa prema albanskom jeziku kao veštine koju bi

volelo da ima 85,2% Srba iz Pomoravlja u odnosu na gotovo 20% nižeg nivoa na severu ili u

regionu Peći.

Albanci uskoro neće govoriti srpski jezik

Istraživanje pokazuje bolje stanje kod poznavanja srpskog jezika u okviru albanske zajednice.

Od svih ispitanih Albanaca 18% govori srpski jezik, 49% delimično razume, a 33% izjavljuje

da ne razume.

Drastična razlika je vidljiva kada smo mlade Albance (do 18 godina) upitali da li govore srpski

jezik. Čak 96% anketiranih je odgovorilo da ne govori, a samo 4% da delimično razume.

18%

33%

49%

Da li govorite srpski jezik?

Da

Ne

Delimično razumem

Blizu polovine mladih Albanaca bi volelo da zna srpski jezik (56%), dok nešto manje od

polovine izjavljuje da ne bi volelo da ga zna (44%). Postoji trend naglog opadanja interesovanja

za srpski jezik. To se vidi ako se ovi podaci uporede sa stavovima ukupne populacije koja bi

volela da zna srpski sa 73% i ne bi u 27% .

Ovaj trend smanjenja od 17%, kada je u pitanju postojanje želje da znaju srpski jezik, kao i

činjenica da mladi Albanci (stariji srednjoškolci) gotovo bez izuzetka ne govore srpski jezik (a

samo 4% delimično razume), jasno ukazuje da perspektive komunikacije između dve zajednice,

bez drastične promene jezičkih politika, vode ka potpunoj promeni postojećih načina

komunikacije među zajednicama.

Koliko Albanci i Srbi komuniciraju?

Čak trećina pripadnika srpske zajednice na Kosovu nikada nije imala kontakt sa Albancima, a

tu prednjače Srbi sa severa Kosova, gde gotovo polovina građana nema kontakt sa pripadnicima

većinskog stanovništva. Ovde je podeljeni grad na Ibru odigrao važnu ulogu u (ne)mešanju

stanovništva.

18%

0%

34%

96%

48%

4%

Albanci ukupno Albanci mladi

Da li govorite srpski?

da ne delimično

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Stariji od 18 Mlađi od 18

Da li bi voleli da znate srpski jezik?

da ne

U Kosovskom Pomoravlju procenat onih koji nikada nisu imali kontakt sa Albancima je oko

18,5%, a u „malim enklavama“ je taj procenat iznenađujućih 28,6%. Čest dodir sa albanskim

jezikom ima 46% Srba (svakodnevno i mesečno).

Za razumevanje iste analize u uzorku albanske zajednice potrebno je krenuti od činjenice da je

ona neuporedivo brojnija od srpske. Imajući to u vidu, dobijene rezultate iz donje tabele treba

tumačiti kao otvoreniji odnos Albanaca prema srpskom jeziku, nego obratno.

Na rezultat od 36% procenata Albanaca koji imaju priliku da redovno govore srpski ubedljivo

najviše komunikacije imaju Albanci sa severa Kosova - 30% svakodnevno i 40% bar jednom

nedeljno.

U Kosovskom Pomoravlju procenat onih koji nikada nisu imali kontakt sa Albancima je oko

18,5%, a u „malim enklavama“ je taj procenat iznenađujućih 28,6%. Čest dodir sa albanskim

jezikom ima 46% Srba (svakodnevno i mesečno).

Istraživanje je potvrdilo strepnje o velikoj podeli između Srba i Albanca gde je pitanje jezika

možda i najbolji indikator. Naime, 41% ispitanih izjavljuje da nema ni jednog

prijatelja/poznanika koji govori albanski jezik. Pod pojmom „prijatelj/poznanik“ definisana

26%

20%

23%

31%

12%

24%

25%

39%

SVAKODNEVNO

NEDELJNO

MESEČNO

NIKADA

Koliko često imate potrebu/priliku da govorite albanski/srpski?

Albanci Srbi

18.6%13.8%

20.2%

47.4%

9.5%

28.6%33.3%

28.6%

37.0%

25.9%

18.5% 18.5%

SVAKODNEVNO NEDELJNO MESEČNO NIKADA

Kontakt Srba sa albanskim jezikom po regionima

Sever Kosova

Region Peći

Pomoravlje

je osoba o kojoj ispitanici znaju bar tri podatka više od imena (npr. prezime, odakle je,

oženjen/udata, zanimanje).

Stanje među mladima srpske zajednice je još rigidnije. Čak 71% mladih Srba nema

prijatelja/poznanika među Albancima bilo koje životne dobi.

Takođe, i nivo učestalosti komunikacije sa nekim prijateljem ili poznanikom je izuzetno nizak.

Srbi se sa ljudima kojima je albanski maternji jezik uglavnom sreću u institucijama i to najčešće

u banci i pošti, vladinim institucijama ili zbog obavljanja posla (trgovina, biznis, radni odnos),

u saobraćaju (autobuske stanice, parkinzi) i to opet na severu Kosova najmanje, a Pomoravlje

najviše.

Bolje poznavanje srpskog jezika kod Albanaca nego poznavanje albanskog kod Srba dovodi do

otvorenijeg odnosa u komunikaciji. Tako, 36% procenata Albanaca ima priliku da redovno

govori srpski (ubedljivo najviše Albanci sa severa Kosova - 30% svakodnevno i 40% bar

jednom nedeljno)

Kako gornja tabela pokazuje, najočigledniji dokaz podeljenosti kosovskog društva su mladi i

njihov kontakt.

52.6%

33.3%37.0%

41.0%

15.8%

4.8% 3.7%8.1%10.5%

38.1%

25.6% 26.1%21.1%

23.8%

34.6%

24.8%

SEVER KOSOVA REGION PEĆI POMORAVLJE PROSEK SRBI

Koliko imate poznanika među Albancima?

nemam jednog manje od 3 više od 10

9.0%

21.0% 23.5%

4.5%

42.0%

2.2%8.0%

2.0%

15.8%

72.0%

SVAKODNEVNO NEDELJNO MESEČNO GODIŠNJE NIKADA

Kontakt mladih sa srpskim/albanskim jezikom (osim pisanog govora)

mladi Srbi mladi Albanci

Napominjemo da se ovde ne radi o kontaktu mladih sa mladima (koji bi logično pokazao još

niži statistički rezultat), već kontakt mladih sa ukupnom populacijom druge zajednice.

Kako Albanci i Srbi komuniciraju?

Kada komuniciraju, Srbi i Albanci razgovore vode na srpskom jeziku (82% komunikacija), na

engleskom (9%), na albanskom jeziku (7%) ili izuzetno na nekom drugom (2%).

Zaključujemo da je jezik komunikacije na Kosovu među Albancima i Srbima dominantno

srpski ili ređe engleski i albanski jezik. U populaciji mladih Srba samo 4% Srba komunicira sa

Albancima na albanskom jeziku. Ovaj procenat odnosi se na 4% ne ukupno mlađih od 24

godine, već na procenat od onih mladih Srba koji uopšte komuniciraju sa Albancima bilo koje

dobi.

Postoji blaga razlika u korišćenju engleskog jezika kao jezika komunikacije među Srbima i

Albancima po starosnoj strukturi (ukupna populacija 9%, mlađi 13%).

U Pomoravlju je i po ovom pitanju stanje najmanje loše. Oko 55% ispitanika koji imaju

komunikaciju sa Albancima govore samo srpski jezik, njih 14,8% govori i albanski, a 22,2%

komunikaciju obavlja na engleskom jeziku. Napominjemo da se ovi procenti odnose na one

ispitanike koji imaju kontatke sa Albancima.

Zanimljivo je, iako taj podatak nije statistički obrađivan, da je učestala komunikacija između

pre svega mladih Albanaca i Srba na kombinaciji srpskog, albanskog i engleskog jezika. Ovaj,

sve češći način komunikacije najslikovitije je opisao jedan mladi ispitanik koji je način

komunikacije sa Albancima opisao „malo srpski, malo albanski, malo engleski, malo rukama...

ni sam ne znam da li smo se razumeli na kraju, ali se pravimo da jesmo“.

Zaključujemo na kraju da, ukoliko Albanci ne govore srpski ili engleski, komunikacija između

dve najveće zajednice jedva postoji.

82%

7%

9% 2%

Na kom jeziku Srbi i Albanci komuniciraju

srpski albanski engelski neki drugi

Trend koji je važio pre 1999. godine da Albanci masovno znaju srpski, a Srbi ne znaju albanski,

se očigledno nastavio s tim što se pojavljuje mogućnost komunikacije na engleskom jeziku kod

mladih.

Jezik – barijera i indikator

Stavovi ispitanika o odnosu nepoznavanja jezika i opšte komunikacije među ljudima na Kosovu

govore puno o stanju u kosovskom društvu. Gledajući samo pitanje jezika kao barijeru za

komunikaciju, možemo zaključiti da bi znanje jezika na Kosovu samo delimično poboljšalo

stanje u komunikaciji. Autori ovog dokumenta stoje na stanovištu da je jezik ključan u

uspostavljanju komunikacije među građanima Kosova, ali se njegov značaj ne sme zanemariti,

kao i to da, osim jezika, i opšti društveni odnosi među Albancima i Srbima zahtevaju drastične

promene i poboljšanja.

Samo 19% ispitanih Srba bi više komuniciralo sa Albancima kada bi znalo albanski jezik, do

je 21% njih izjavilo da poznavanje albanskog ne bi povećalo intenzitet komunikacije sa

Albancima. Najveći broj ispitanih, međutim ostavlja takvu mogućnost („verovatno bih više

komunicirao/la“ – 60%)

Kod albanske zajednice postoji jasniji odnos između poznavanja srpskog jezika i komunikacije

sa pripadnicima srpske zajednice. Naime, 37% Albanaca bi više komuniciralo da zna srpski,

22% ne bi ni tada, dok 41% takvu mogućnost ocenjuje kao „verovatnu“.

Kako obe zajednice na pitanje da li bi više razgovarali kada bi znali jezike dominira odgovor

„verovatno“ (60% srpska i 41% albanska zajednica) zaključujemo da postoji prostor za

društvene akcije.

Ono što zabrinjava je stav mladih Albanaca po ovom pitanju. Čak 44% mladih (u odnosu na

22% ukupnog uzorka među albanskom zajednicom) izjavljuje da ne bi u većoj meri

Srbi ukupno Srbi mladi Albanci ukupno Albanci mladi

da 19% 18% 37% 24.0%

ne 21% 21% 22% 44.0%

verovatno 60% 61% 41% 32.0%

19% 18%

37%

24.0%21% 21% 22%

44.0%

60% 61%

41%32.0%

Da li bi više kominicirali sa Albancima/Srbima kada bi znali njihov jezik

da ne verovatno

komuniciralo sa Srbima kada bi znalo srpski jezik. Ovaj podatak se ne može doživljavati samo

kao odnos prema srpskoj zajednici i odbijanju mladih Albanaca da imaju komunikaciju sa

Srbima na srpskom jeziku. Važno je razumeti da veliki deo njih i nema priliku da bude u

kontaktu sa Srbima.

Među Albancima na severu Kosova, u opštinama sa srpskom većinom, postoji vidljiva

korelacija između uklanjanja jezičke barijere i povećanja komunikacije. Od svih ispitanih

Albanaca na severu 50% izjavljuje da bi Albanci komunicirali više sa Srbima a 50% to ocenjuje

kao verovatno.

Ovaj podatak naveo nas je na razmišljanje da nevećinska albanska zajednica u opštinama na

severu Kosova nema sklonost ka „getoiziranju“, što se sa srpskom zajednicom u većinski

albanskim opštinama (region Peći), ali i sa Srbima kao zajednici na celom Kosovu, ne može

reći. Ovaj dokument ne bavi se uzrocima takvog stanja, ali mislimo da uzorke treba tražiti u

suštini konflikta, uticaju politika, objktivnom i subjektivnom osećaju ugroženosti, strahu od

gubljenja identiteta i sl.

Komunikacija na „domaćem terenu“

Pokušali smo da izmerimo uticaj jezika na kretanje ljudi na Kosovu. Zato smo postavili pitanje

„Da li bi češće odlazili u većinski albanske/srpske sredine ako bi govorili njihov jezik?“

Skoro polovina ispitanih Srba (45%) je odgovorilo da to ne bi uticalo na njihove češće odlaske

u većinski albanske sredine, 12% da bi, a 31% takvu mogućnost ocenjuje kao verovatnu.

Da li bi češće odlazili u većinski albansku sredinu da govorite njihov jezik?

Sever Kosova Region Peći Pomoravlje Prosek Mladi

Da 15,8% 5,3% 14,8% 12% 15%

Ne 47,4% 63,2% 25,9% 45% 49%

Možda 31,6% 21,1% 40,7% 31% 31%

Nemam stav 5,3% 10,5% 18,5% 11% 7%

Ne postoji vidljivija razlika u stavovima mladih Srba sa stavom ukupne srpske zajednice po

ovom pitanju. Od ukupnog uzorka srpske zajednice, mladi su samo za 2% spremniji da pod

uslovom znanja albanskog više posećuju većinske albanske sredine, ali i 4% više odbijaju da to

učine, čak i uz uslov da znaju albanski.

Ispitanici u albanskoj zajednici pokazuju manji otpor ka odlascima u srpske sredine gledajući

ga kroz prizmu poznavanja jezika. Češći odlazak u većinski srpske sredine, čak i ukoliko bi

znali srpski jezik odbacuje 30% Albanaca, 10% njih bi češće odlazilo, a 42% ostavlja takvu

mogućnost.

Sa druge strane, među mladim Albancima nema ispitanika koji bi odlazili u većinski srpske

sredine čak i da znaju srpski jezik (manje od 1% ispitanih). Toj mogućnosti jasno se suprostavlja

40%, dok 44% ispitanih ostavlja takvu mogućnost.

Samo 9% Srba bi bilo spremno da plate privatne časove albanskog jezika, dok bi samo 7%

Albanaca platilo časove srpskog jezika. U mlađoj populaciji tu spremnost iskazuje još manji

broj ispitanika (8% mladih Srba i samo 4% mladih Albanaca).

Kao glavni uzrok ovako malog procenta detektujemo:

- odnos prema srpskoj/albanskoj zajednici,

- odnos mladih prema dopunskom učenju,

- finansijsko stanje i

- veće interesovanje za druge jezike (engleski i nemački).

Formalno obrazovanje ne uključuje učenje albanskog i srpskog jezika , dok sa druge strane ne

postoji ni želja (a ni lako dostupna mogućnost) da se stanje popravi privatnim kursevima, pa

perspektive višejezičja među mladima ne deluju optimistički.

Dobijeni rezultati potvrđuju veliku podelu između Srba i Albanaca u kojoj je nepoznavanje

jezika samo njen deo i delimičan, ali svakako ne jedini uzrok.

Jezici okruženja – više od školskog predmeta

Stručna javnost poboljšanje jezičkog stanja, kao ozbiljnu barijeru punoj integraciji, vidi u

uvođenju školskog predmeta (srpski i albanski jezik) u nastavni plan i program. Stanje na terenu

pokazuje još uvek veliki otpor tome unutar obe zajednice.

Na pitanje „Da li bi učenici u školama trebalo da uče albanski jezik kao izborni predmet?“ 18%

ispitanih Srba odgovorilo je „Da“. Tome se suprostavlja 39% ispitanih, uz 16% onih koji

izjavljuju „da, ali sada nije vreme“. Ako pogledamo ukupni procenat decidiranih potvrdnih

odgovora, i procenat onih ispitanika koji učenje albanskog u školama (kao izborni predmet)

vide kao poželjan, ali ne ukupnu klimu smatraju trenutno nepovoljnom, dobija se interesantni

rezultat. Naime, ukupno 34% pozitivnih odgovora (odgovori „Da“ i „Da, ali nije još vreme“)

suprostavljeno je 39% decidnom odgovoru „Ne“. Uz 27% onih koji o ovom pitanju nemaju

stav, možemo zaključiti, da se dominantni javni diskurs, formiran putem medija i javne politike,

bitno razlikuje od dobijenih rezultata među građanima srpske zajednice.

Kod mladih je primetan veći otklon ka uvođenju albanskog u srpske škole, ali su i oni koji tu

ideju podržavaju među mladima brojniji od ukupnog proseka. Odgovor „Da, ali nije vreme“

(27% mladi i 16% ukupni prosek) govori o većem prihvatanju mladih da dobiju mogućnost

izbora da li da uče albanski jezik.

Stav o percepcijama građana srpske zajednice o uvođenju albasnkog jezika kao izbornog

predmeta u osnovnim i srednjim školama dat je u sledećoj tabeli.

Ako ukrstimo nekoliko ranije postavljenih pitanja sa ovim rezultatima videćemo disproporciju

želja i potreba, sa javnim stavom oko uvođenja albanskog jezika u školama. Naime, 5% Srba

govori albanski, 71% njih bi volelo da zna, a samo 18% misli da treba uvesti albanski kao

izborni predmet.

Na slično pitanje albanska zajednica ima puno precizniji stav. Veći procenat Albanaca (i

ukupno i u kategoriji mladih) podražava ovu ideju u odnosu na Srbe. Takođe, upadljivo više

njih se i protivi (pogotovo kod mladih Albanaca – 60%). Ovde je očigledno o različitom nivou

percepcije o potrebama za drugim jezikom, ali i o tome da srpska zajednica stanje na Kosovu

doživljava kao nezavršen proces.

Analizom odgovora na pitanje „Zašto treba/ne treba uvesti albanski jezik u srpske škole“ uočen

je jak uticaj političke klime i nacionalnih diskursa obe zajednice.

18%

39%

16%

27%

16%

31%

27%

26%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%

DA

NE

DA, ALI NIJE VREME

NEMAM STAV

Da li treba uvesti albanski jezik kao izborni predmet u školama?

Srbi mladi Srbi prosek

32%

45%

12%

11%

24%

60%

4%

12%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

DA

NE

DA, ALI NIJE VREME

NEMAM STAV

Da li treba uvesti srpski jezik kao izborni predmet u školama?

Albanci mladi Albanci prosek

Najčešće se u odgovorima može nazreti nacionalna gordost u čestim objašnjenjima

intervjuisanih sa negativnom stavom prema uvođenju albanskog jezika poput „Ovo je Srbija“

(najčešće na severu Kosova), „Deca uče po programu Republike Srbije“, „Neka prvo Albanci

počnu da uče srpski“, „Ovo stanje je privermeno“ i slično.

Kao obrazloženje svog pozitivnog stava ispitanici su navodili „da je korisno“, „da će se lakše

zaposliti“, „da je to stvar opšte kulture“ i sl.

Analiza otvorenog pitanja „Kako bi se na uvođenje albanskog jezika u školama gledalo u vašoj

sredini?“ govori o različitom stepenu integracije Pomoravlja, opština na severu Kosova i „malih

enklava“ u regionu Peći.

Srbi sa sa severa Kosova smatraju da bi uvođenje albanskog kao izbornog predmeta bilo

doživljeno „loše“, „katastrofalno“, „izazvalo bi proteste“ ,ali i „u početku izazvalo proteste, a

kasnije bi svi prihvatili“.

Percepcija da bi njihovi sunarodnici loše reagovali na ovu mogućnost ima manji broj Srba iz

Kosovskog Pomoravlja. U njihovim odgovorima dominiraju „ne tako dramatično“, „u početku

bi negodovali“ i sl.

Tezu da su albanska i srpska zajednica „slične u svojim razlikama“ potvrđuje sličnost kod

obrazloženja odgovora protivnika uviđenja srpskog kao izbornog predmeta u albanske škole.

Tu dominiraju odgovori „Zašto da većina uči jezik manjine“, „Trebalo bi da Srbi govore jezik

države u kojoj žive“, „Kada budu naučili albanski i Albanci treba da počnu sa učenjem

srpskog“.

Iz dobijenih odgovora se ne primećuje da na formiranje stavova o jeziku i jezičkim pravima

obe zajednice ustavna arhitektura Kosova (koja garantuje dvojezičnost) ima značajniji uticaj.

Svoje stavove ispitanici crpe iz odnosa dve zajednice, višedecenijskog konflikta i pod uticajem

medija ili okoline.

Iako ispitanici ne vide direktan odnos između dnevne politike i stava o učenju jezika, jasno je

da je kosovsko društvo visoko politizovano, pa je i pitanje jezika i komunikacija samo refleksija

tog stanja.

21%

4%

36% 36%42%

60%

Srbi Albanci

Koliko politika utiče na stav javnosti o učenju jezika?

mnogo malo nimalo

Ovde treba primetiti dominantnu ulogu politike i medija koji očigledno uspevaju da

svakodnevnom političkom propagandom nametnu političke stavove koji pojednostavljeno

tumače realnost na Kosovu. Odgovori tipa „Ovo je Srbija i oni treba da uče srpski“ ili „I mi

Albanci smo učili srpski u njihovo vreme“ za autore ovog dokumenta dva agresivna pola

kosovskog podeljenog društva.

Kada mlad čovek koji živi u opštini u kojoj ima samo 1000 Srba i preko 100 000 Albanca kaže

da na njegov život ne utiče nepoznavanje jezika i da Srbi ne treba da znaju albanski, kao i da

deca ne treba da uče u školi albanski,a takvi odgovori su dominantniji u odnosu na druge, onda

ne možemo zaključiti ništa drugo nego da oni svoje stavove ne formiraju iz sopstvenih

iskustava, već isključivo kao visokopolitizovani pojedinci obrazuju svoje mišljenje putem

medija.

Za sve političke neuspehe zvaničnici iz Beograda optužuju Prištinu, kao što i prištinski

zvaničnici okrivljuju beogradske. Kod građana, koji svakodnevno bivaju indoktrinisani kroz

različite uticaje, stvara se svest da je njihov loš položaj kriv komšija, pripadnik druge etničke

grupe, pa zašto bi onda oni učili „njegov jezik“.

Jasno je da je pitanje jezika opterećeno političkim konfliktom i većinski doživljeno kao politički

instrument. Iako je lako uočljivo da građani vide korist od jezika, kada ga stavite u kontekt

kosovskog društva, dobijaju se zamagljeni i često iracionalni rezultati.

Nepoznavanje jezika i mirenje sa sudbinom

Kada smo postavili pitanje „Koliko vam nepoznavanje jezika otežava svakodnevni život?“

dobili smo, samo na prvi pogled, iznenađujuće odgovore.

Samo 2% Srba smatra da im nepoznavanje jezika veoma otežava, a 31% da im delimično

otežava svakodnevni život. Da im nepoznavanje albanskog ne otežava svakodnevni život

smatra 42% ispitanih, dok 25% ne razmišlja o tome.

Kako onda razumeti da 67% Srba, koji će u nastavku istraživanja izneti velike primedbe na rad

institucija i poštovanje jezičkih prava, uz zabeleženo jasno izraženo nepoznavanje albanskog

jezika, ima ovakav stav?

Zaključujemo da je problem segragacije kosovskog društva po etničkim šavovima toliko veliko

da ovu društvenu disfunkciju ispitanici doživljavaju kao datu, nepormenljivu i naviknuti su na

nju.

Iz prethodne ilustracije može se videti koliko jezik postaje barijera onda kada se počinje

ostvarivati itnegracija. Što je zajednica otvorenija prema drugoj jezik postaje uočljiviji problem

i prepreka (33% veoma i delimično otežava u ukupnom uzorku i 48% u Pomoravlju).

Od neke aktivnosti, usled nepoznavanje albanskog jezika odustalo je 18% pripadnika srpske

zajednice. Rezultat od 7% mladih Srba koji su zbog ovog razloga odustali od neke aktivnosti

ne treba da zavara. Razlog ove statističke razlike je u tome što mladi ređe komuniciraju sa

institucijama Kosova u većinski albanskim sredinama.

Kod tumačenja stavova ispitanika iz srpske zajednice vezano za odustajanje od neke aktivnosti

važno je uzeti u obzir i sledeće realne okolnosti. Naime, kao što je rečeno, Srbi najčešće

komuniciraju sa institucijama Kosova. U kontaktu sa administracijom građani pre pristaju na

kompromise prilikom ostvarivanja jezičkih prava, u želji da uslugu što pre dobiju, ili je u

pitanju, za naše prostore gotovo ukorenjen strah od „osvete“ administracije.

Da bi međusobno znanje jezika smanjilo etničke tenzije smatra 15% Srba i 31% Albanaca.

Posebno je interesantno mišljenje pripadnika albanske zajednice na severu Kosova koji na ovo

pitanje imaju ubedljivo najpozitivniji stav (50%), dok sa druge strane u „malim enklavama“, u

regionu Peći, Srbi ne vide vezu između obostranog znanja jezika i etničkih tenzija.

Ovi odgovori mogu biti pokazatelj da Srbi na Kosovu ne vide jezik kao najveći prepreku u

srpsko-albanskim odnosima, već da je to nešto drugo. Srbi, više od Albanaca,vide vezu između

nepoznavanja jezika i lične bezbednosti, iako su i odgovori „ne“ i „delimično“ uravnoteženi.

2%

31%

42%

25%

Da li vam nepoznavanje albanskog jezika otežava svakodnevni život?

veoma otežava

delimično otežava

ne otežava

ne razmišljam o tome

7%

41%

15%

37%

Pomoravlje - isto pitanje

veoma otežava

delimično otežava

ne otežava

ne razmišljam o tome

Percepcija komunikacije i jezičkih prava

Možemo zaključiti da pripadnici srpske zajednice nemaju ekstreman stav u odbijanju znanja

albanskog jezika. Bez obzira na mišljenje o suživotu na Kosovu, anketirani velikom većinom

odbijaju stav da Srbi na Kosovu ne treba da uče albanski jezik.

Kao glavnu korist od znanja jezika ispitanici vide u mogućnosti zaposlenja i svoje bolje tržišne

pozicije. Prodor kosovskih institucija u srpske sredine vidi se i u dvotrećinski većinskom stavu

ispitanika koji misle da bi se lakše zaposlili kada bi znali albanski. Sve češće u oglasima za

posao, naročito u državnim institucijama, znanje abanskog jezika je velika prednost ili uslov,

što potvrđuju i odgovori na ovo naše pitanje.

Posebno zanimljiv odgovor ispitanici su dali u vezi poštovanja Zakona o poštovanju jezika.

Kao na ni jednom drugom pitanju ovde postoji razlika u odgovorima Srba i Albanaca. Svoja

jezička prava 62% Srba doživljava kao premala, dok 52% Albanaca smatra da su jezička prava

Srba (tj. prava vezana za srpski jezik) prevelika. Razloge treba tražiti u tome da zbog

nepoštovanja Zakona o upotrebi jezika (iako naprednih i dobrih rešenja) Srbi osećaju

ugroženost, dok Albanci akcenat stavljaju na to da zbog malog broja građana koji govore srpski

jezik, postoji „skup, nepotreban i nesprovodiv Zakon o upotrebi jezika“.

Sve analize zakonodavstva govore da Kosovo ima napredna jezička prava. Kako velika većina

pripadnika srpske zajednice percipira da su im jezička prava nedovoljna, jasno je da je

nesprovođenje Zakona o upotrebi jezika u praksi poništilo dobar osnov za integraciju, kao što

je pozitivno zakonodavstvo iz oblasti jezičkih prava.

27%

37% 36%

7%

60%

33%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

da ne delimično

Da li nepoznavanje jezika utiče na vašu bezbednost?

Srbi Albanci

Skrećemo pažnju na jedan, do sada retko razmatran aspekt delovanja Zakona o upotrebi jezika,

viđen očima srpske zajednice. Naime, pripadnici srpske zajednice se delimično ili potpuno slažu

(prosečna ocena 2,3 na skali od 1 do 3) sa stavom da bi, u slučaju kada bi Srbi masovno govorili

albanski, bila ugrožena i njihova postojeća jezička prava.

Zaključujemo da je percepcija među srpskom zajednicom da institucije Kosova pružaju usluge

na srpskom jeziku (uz puno primedbi o kojima će biti reči u nastavku) pre svega zbog toga što

je drugačije nemoguće sporazumeti se sa Srbima.

Institucije neuspešne u pružanju usluga na drugim službenim jezicima

Izuzetno velika većina ispitanika iz srpske zajednice je imala negativno iskustvo - u

institucijama nije bilo službenika koji su govorili njihov jezik (44% često, 43% retko 13%

nikad). Dakle, prema ovim odgovorima više je nego očigledno da institucije nisu spremne da

pruže usluge na srpskom jeziku, jer je ovaj procenat neprihvatljiv.

1.8%

36.1%

62.2%

71.2%

23.8%

5.0%

prevelika koliko treba premala

Kolika su jezička prava nevećinskih zajednica na Kosovu?

Srbi Albanci

44%

43%

13%

Koliko često se desilo da u institucijama nema službenika koji govore srpski?

često

retko

nikad

Ove podatke dopunjuje i regionalno posmatrani rezultat. U Pomoravlju, u kome pripadnici

srpske zajednice najviše komuniciraju sa institucijama Kosova samo 3,7% izjavljuje da nikada

nije imalo iskustva sa nepostojanjem službenika koji govore srpski jezik.

Kada se uđe u razloge očigledne pojave da institucije ne pružaju usluge na njihovom maternjem

jeziku, pripadnici srpske zajednice dali su prilično koherentne odgovore.

Kao glavni uzrok što svoje usluge ne mogu kvalitetno dobiti na srpskom jeziku ispitanici iz

srpske zajednice navode da nema dovoljno zaposlenih službenika koji govore srpski (ili neki

od srodnih jezika). Jasno je da percepcija građana i građanki iz srpske zajednice o ugroženosti

svojih jezičkih prava dobrim delom zavisi ne samo od nepoštovanja Zakona o upotrebi jezika,

već i kao refleksija nepoštovanja drugog zakona. U pitanju je nepoštovanje Zakona o javnim

službenicima koji propisuje da 10% zaposlenih u javnoj upravi moraju biti pripadnici neke od

nevećinskih zajednica. Kako je i ovo u praksi neprimenjen zakon, nema dovoljno službenika

koji bi svojim sunarodnicima pružili usluge na jeziku koji razumeju. Ovaj dokument ne bavi se

razlozima zbog kojih se Zakon o javnim službenicima ne spovodi u potpunosti.

Zanimljiva je i percepcija da se više ispitanika u srpskoj zajednici složilo sa stavom da Albanci

koji su službenici u institucijama Kosova znaju, a ne žele da govore srpski, nego da ne znaju

srpski jezik.

Da bi se bolje razumela percepcija građana o jezičkim uslugama u institucijama, važno je uzeti

u obzir i ukupni stav prema institucijama. Građani većinski nemaju pozitivno mišljenje o radu

institucija, pa je loša ocena o jezičkim uslugama veoma često samo deo ukupnog negativnog

stava.

Iskustva sa nepoštovanjem jezičkih prava i nemogućnosti da svoje usluge dobiju na albanskom

imalo je i 30% Albanaca sa severa Kosova. Tokom istraživanja, ova grupa ispitanika (Albanci

koji žive u opštinama sa srpskom većinom) prirodno je pokazala određenu vrstu zbunjenosti,

jer je kod brojnih institucija na severu Kosova u toku proces sprovođenja Briselskog sporazuma

i u skladu sa tim nedovršenim procesom funkcionisu.

Kontakt sa institucijama – frkeventnost i problemi

Pokušali smo da ukrštanjem tri pitanja dođemo do rang liste institucija u kojima bi građani

srpske zajednice najpre želeli da vide poboljšanja u pružanju jezičkih usluga.

Zamolili smo ispitanike da (1) izaberu tri institucije sa kojima najčešće komuniciraju, (2)

izaberu tri institucije u kojima su imali problem sa jezikom i (3) zamolili da ocene poštovanje

svojih jezičkih prava u svakoj od ponuđenih institucija.

Građani srpske zajednice na Kosovu najviše komuniciraju sa opštinom (23,8%), policijom

(20,3%), javnim službama (pošta 18%, KEDS 10,9%, autobuska stanica 11,2%), kao sud 7,7%.

Institucije koje su ispitanici odabrali kao mesta gde su ostali uskraćeni za usluge na svom

maternjem (srpskom) jeziku su opštine (za ispitanike Srbe iz većinski albanskih opština, ili one

koji odlaze po usluge u većinski albanske opštine) i to 21,8%, slede pružaoci javnih usluga

(pošta sa operaterima mobilne telefonije - 17,2%, autobuska stanica 12,8%, KEDS 5,8%),

sudovi 13,6%, kao i vladine službe 10,8%, policija 10,3%...

Prilikom ocenjivanja isntitucija na osnovu ličnog iskustva građani srpske zajednice nisu

posebno izdvojili ni jednu instituciju. Nezadovoljstvo institucijama u pogledu poštovanja

Zakona o upotrebi jezika je sveprisutno, uz male oscilacije između institucija. Prosečna ocena

svih javnih institucija Kosova, koje pružaju usluge građanima srpske zajednice ocenile su

ocenom 2,42 na skali od 1 do 5.

Ukrštanjem podataka o frekvetnosti, potrebama građana, problema u pružanju usluga institucija

smatramo da je najvažnije podići kapacitete (1) opština, (2) preduzeća za pružanje javnih usluga

(pošta, telekomunikacije, saobraćaj, banke, vodovod, KEDS..) (3) policija i (4) sudovi.

Važno je napomenuti da institucije Kosova, osim problema nepoštovanja Zakona o upotrebi

jezika, imaju i brojne druge probleme. To su najčešće: neefikasnost službi, neadekvatna

0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

Sa kojim institucijama najčešće komunicirate?

sever Kosova

region Peći

region Gnjilana

ukupni prosek

21.8%

13.6%

10.3%

10.8%

17.2%

5.8%

5.2%

12.8%

2.4%

24%

1%

21%

3%

21%

13%

4%

12%

1%

0.0% 5.0% 10.0% 15.0% 20.0% 25.0% 30.0%

OPŠTINA

SUD

POLICIJA

VLADA

POSTA

KEDS

AERODROM

AUT STAN

OSTALO

Institucije u kojima građani imaju problem sa sporazumevanjem

Srbi mladi ukupno Srbi

kadrovska struktura, nedovoljno resursa, problem sistemske korupcije, uslovi za rad i dr. U tom

svetlu, ali nikako kao opravdanje, treba razumeti da se kroz prizmu svega toga doživljava i

odnos prema jezičkim uslugama.

Iz tog razloga, biće neophodno puno sistemskog rada, promena odnosa prema jeziku, drugačija

politika zapošljavanja, pospešivanje i stimulacija učenja jezika.

Akutni problem kosovskog društva u celini je sporovođenje zakona. U tom smislu ni Zakon o

upotrebi jezika nije i ne može biti izuzetak. Veće angažovanje institucija, ali i svih onih kojima

je stalo do poboljšanja stanja u ovoj sferi života, sigurno bi poboljšalo život svih građana

Kosova, suživot bi sasvim sigurno bio na višem nivo, ali poznavanje jezika i poštovanje prava

na upotrebu jezika ne bi presudno promenio današnju lošu situaciju.

Zakon o upotrebi jezika se svakodnevno krši, uz gotovo javno prihvaćene izgovore da „nemaju

dovoljno sredstava, ljudstva, kapaciteta...“ Poražavajuća je činjenica da se ove prepreke ne

otklanjaju.

Ključni zaključak ovog istraživanja može biti da je potrebno učiniti dodatni napor u saradnji sa

institucijama kako bi pristup jezičkim pravima i sprovođenje zakona podigli na viši nivo, ali

istovremeno raditi na podizanju svesti društva i uspostavljanju veza među ljudima.

U nastavku ovog dokumenta slede preporuke za poboljšanje stanja višejezičja na Kosovu.

PREPORUKE

Iako pitanje poštovanja jezika ne možemo izolovati od opšteg stanja u društvu kada su u pitanju

međuetnički odnosi, ipak izdvajamo nekoliko preporuka.

• U rešavanje otvorenih političih pitanja između Albanaca i Srba, ali i Srbije i Kosova,

uvrstiti temu poštovanja jezičkih prava i konkretnih mera za masovno učenje jezika

okruženja.

• Bez obzira na postojanje dva odvojena i međusobno nepriznata obrazovna sistema,

raditi na promociji dobrih primera suživota u školama. Sagledati mogućnost da se

učenje nematernjeg jezika okruženja uvede kao fakultativni predmet. U tom smislu, u

objektima u kojima trenuto školu pohađaju i albanska i srpska deca uvesti

eksperimentalnu nastavu nematernjeg jezika kao izbornog. Sa posebnim oprezom i

senzibilitetom otpočeti pripreme za ovaj iskorak i uključiti sve zainteresovane strane

(učenici, roditelji, školske uprave, zaposleni, ministrastva..)

• Kao pripremu gore navedene preporuke, ohrabriti škole da se u njihovim prostorijama,

nakon zavretka redovne nastave organizuju kursevi nematernjeg jezika za

zainteresovane učenike.

• U ovom trenutku ne uvoditi obavezno učenje jezika u škole, jer bi otpor bio veliki i

kontraefekat bi se negativno odrazio na jezička prava, ali kroz kampanje i dobru

pripremu učiniti napor da se ova slika promeni.

• Vlada Kosova treba da usvoji i sprovede Sveobuhvatnu strategiju o zaštiti i

promovisanju jezičkih prava, shodno preuzetim obavezama Kosova prema Evropskoj

Uniji, na način predviđen Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju i izveštajima EU

o napretku Kosova.

• Ojačati ulogu Kancelarije poverenika za jezike kroz povećanje nezavinsosti ove

institucije. Izmenom podzakonskih akata omogućiti izricanje i naplatu kazni

institucijama i odgovornim licima za nepoštovanje odredaba Zakona o upotrebi jezika.

• Izvršiti analizu poštovanja Zakona o javnim službenicima i poštovanje Člana 11, stava

3, o zastupljenosti službenika iz redova nevećinskih zajednica. Raditi na boljem

sprovođenju ovog Zakona.

• U program obuke javnih službenika uvesti module učenja drugog službenog jezika, kao

i jezika u službenoj upotrebi u opštinama.

• Ohrabrivanje jezičkih profesionalaca albanskog, srpskog, turskog, bosanskog, romskog

i svih drugih jezika, na saradnju i objavljivanje stručne literature. Posebno je potrebno

pokrenuti objavljivanje kapitalnih izdanja poput opštih i stručnih rečnika, pravopisa i

gramatike.

• Koordinirati sve napore vladinog i nevladinog sektora, kao i međunarodnih organizacija

koji se bave jezičkim pravima i komunikacijama među zajednicama.

• Stimulisati promociju višejezičja na Kosovu. Posebnu pažnju posvetiti i drugim

jezicima na Kosovu, bilo da su oni službeni jezici, jezici u službenoj upotrebi u

opštinama ili ostali jezici koji se na Kosovu govore.

• Afirmisati rad institucija, organizacija i pojedinaca koji svojim radom doprinose razvoju

višejezičja na Kosovu, kroz javna priznanja, medijsku pažnju i promociju.