Nr.68 dhjetor 200824

URTËSIA

Urtësia: Z. Schwartz, a mund të natregoni dicka për jetën tuaj?

Do të mund të konsideroheshapërfaqësues i intelektualëve letrarë epolitikë të kultivuar nga kultura e viteve1950 dhe 1960 në Shtetet e Bashkuara,vecanërisht në Kaliforni. Mamaja imeishte e krishterë, babai im ishte hebre, umartova me një grua katolike – e ëma edjalit tim Matthew – dhe në rini jaminfluencuar nga budizmi. U rrita në njëambient të influencuar sa nga lindja elargët dhe Amerika Latine aq edhe ngabota Anglo-Europiane. Kryeqyteti i parëqë kam vizituar ka qënë Tokio, Japoni, nëvitin 1972, e pas tij Londra, Parisi, dhe mëvonë Uashingtoni. Gjuha e parë qëmësova vec anglishtes ishte spanjishtja.

Shkruaja poezi para se të bëheshagazetar profesionist. Kam qënë aktiv për20 vjet në politikën e majtë revolucionarepor iu largova atij këndvështrimi, e dukebërë kështu, u përfshiva në jetën fetare.Kam qënë i interesuar për sufizmin dhespiritualizmin e Azisë Qëndrore që nëmoshën 17 vjecare.

Kthesa e madhe e jetës sime ndodhi kurisha 40 vjec, dhe fillova të ekzaminojsituatën në ish Jugosllavi si gazetar.Komunizmi ishte drejt fundit, por mësovase imperializmi serb kishte rilindur nëformën e tij më të dhunshme. Raportojapër kolapsin në Jugosllavi për “San Fran-cisco Chronicle” (ku kam punuar për 10vjet), duke i kushtuar rëndësi të vecantëgjëndjes në Kosovë. Më pas arrita tëvizitoj Jugosllavinë në vitin 1990. Falëkëtij udhëtimi, pata mundësinë të bëjnjohjen time më të rëndësishme, meshkrimtarin dhe publikuesin katolik

shqiptar, Gjon Sinishta, të cilin ekonsideroj si “babanë tim të dytë”. Aiishte nga Mali i Zi por kishte emigruar nëSan Francisco.

U punësova si redaktor i gjuhës anglezepër Buletinin Katolik Shqiptar, tëpublikuar prej Sinishtës. Paradoksi qe se,besimi i madh që pashë tek Gjoni, mështyu më shumë drejt sufizmit se sakatolicizmit. Gjoni më njohu me traditatpatriotike të bektashinjve dhe katolikëve,nga rradhët të cilëve kanë dalë disa ngaheronjtë e jashtëzakonshëm të Shqipërisë.Shpesh kam thënë se, Naim Frashëri dheGjergj Fishta, janë më shumë se sa thjeshtpoetët shqiptarë kombëtarë; puna e tyrepërfaqëson trashëgiminë shpirtërore tëpopullit shqiptar.

Islami dhe sufizmi kanë qënë tëpranishëm në një formë të padukshme, sifigura mistike e Al-Khidr, në cdo etapë tëzhvillimit tim. Isha i tërhequr ngaspiritualizmi katolik spanjoll dhe katalan,në të cilët, influenca e sufuzmit njihethapur; shumë më vonë studiova kabalanëhebre, që njihet nga të gjitha autoritetethebre, si sufizmi islamik nën petkunhebre.

Së fundi, erdhi sfida e madhe, e moralittë luftrave jugosllave, në një vend ku unënuk njihja asnjë nga gjuhët që fliteshin,por ku unë u përfshiva me gjithë zemërdhe përkushtim, në anën e viktimave tëimperializmit serb, shumë prej të cilëveishin myslimanë. E besoja atëherë dhe ebesoj edhe tani se, objektivi i gazetarisëështë, raportimi me saktësi mbi të keqen,jo të qënit neutral.

Kur filloi lufta për clirimin e Kosovës,në vitin 1998, isha në Sarajevë. Gjon

Bektashizmimbartpërgjegjësite mëdhaGjon Sinishta e donte dhe

e respektonte shumë BabaRexhebin, ishte dëshira etij e madhe që unë tënjihesha me të. Ata vdiqënnë të njëjtin vit, 1995, dhekështu unë nuk munda tatakoj Baba Rexhebinpersonalisht. Megjithatë,ndjej një borxh të madhkundrejt tij sepse në vitin1992, kur po kaloja njëperiudhë shumë tëvështirë pas vdekjes sëbabait tim, Gjon Sinishtame miqësinë e tij dheBaba Rexhebi me letrat etij, qenë ngushëlluesit emij. E kam thënë shpeshse ne duhet ta njohimBaba Rexhebin si theme-luesin e sufizmit të vërtetënë SH.B.A..

Schwartz

25

URTËSIA

Sinishta kishte vdekur në vitin 1995, porunë isha i vendosur të vazhdojambështetjen për rindërtimin fetar nëShqipëri. Tashmë isha bërë synimysliman. Kjo nuk do të thotë që “ukonvertova” në një të tillë; nuk kam qënëpjesë i asnjë besimi fetar më parë, dheIslami është feja ime e parë. Duke qënë sefjala “konvertim” do të thotë tëndryshosh fe, mund të them se nuk ishtekjo ajo që bëra unë. Vitin e ardhshëm, 1999,kam vizituar Ballkanin tre herë, dhe nëfund, dola në pension nga puna në SanFrancisco dhe u transferova në Sarajevë.Më vonë kam punuar edhe në Kosovë.Një nga personalitetet e para që krijovalidhje atje, ishte Baba Mumin Lama, iteqesë së Gjakovës.

U ktheva përkohëshit në SH.B.A. nëvitin 2001, pak para horrorit të 11 shtatorit.Si pasojë e sulmit terrorist në New Yorkdhe Uashington, shkrova librin tim më tësuksesshëm, “Dy fytyrat e Islamit”,ekspozimi i parë i madh i Uahabism-it teklexuesit perëndimorë. Libri ështëpërkthyer në gjuhën shqipe, dhe ështështypur në Shkodër.

Në vitin 2004 themelova Qëndrën ePluralizmit Islamik, si një networkndërkombëtar i synive, shiitëve dhemyslimanëve të tjerë të interesuar nërindërtimin e pluralizmit intelektual dhelarg-pamës të komunitetit botëror islamik.Tani shkruaj, jap leksione dhe udhëtojshpesh për të mbështetur punën e kësajqëndre, e cila ka faqe interneti,korrespondentë dhe grupe, përfshirëbektashinjtë, në SH.B.A. e Kanada(www.islamicpluralism.org), Britani(www.islamicpluralism.eu), Gjermani(www.islamicpluralism.de), Francë,Kroaci, Bosnje-Hercegovinë, Mal të Zi,Kosovë, Maqedoni, Shqipëri, Truqi,Izrael, Arabi Saudite, Irak, Iran,Kazakistan, Uzbekistan, Pakistan, Indi,Malajzi, Singapor dhe Indonezi.

Por më shpesh kthehem në tokatShqiptare, aty ku është zemra ime.

Urtësia: Cfarë zgjoi interesin tënd përbektashizmin?

Gjatë leximeve për sufizmin merrja dhenjohuri të pakta për bektashizmin dheBallkanin, prezantimi im i parë mebektashizmin ishte nëpërmjet librit të J.K.Birge, “Urdhëri Bektashi i Dervishëve”, ibotuar për herë të parë në Britani në vitin1937. Kur fillova të punoj me GjonSinishtën, ai më dha një kopje të libritMisticizma Islame dhe Bektashizma, tëBaba Rexhepit, (qoftë misteri i tijshenjtëruar!). Libri i tij është më premtuesi,

që kam gjetur, për të njohur spiritualizminsufi.

Urtësia: Cilat janë kujtimet që ruaninga Baba Rexhepi?

Gjon Sinishta e donte dhe e respektonteshumë Baba Rexhebin, ishte dëshira e tije madhe që unë të njihesha me të. Atavdiqën në të njëjtin vit, 1995, dhe kështuunë nuk munda ta takoj Baba Rexhebinpersonalisht. Megjithatë, ndjej një borxhtë madh kundrejt tij sepse në vitin 1992,kur po kaloja një periudhë shumë tëvështirë pas vdekjes së babait tim, GjonSinishta me miqësinë e tij dhe BabaRexhebi me letrat e tij, qenë ngushëlluesite mij. E kam thënë shpesh se ne duhet tanjohim Baba Rexhebin si themeluesin e

sufizmit të vërtetë në SH.B.A..Në vitin 1954 Baba Rexhepi themeloi

teqenë e parë në Amerikë, në Tejlor,Micigan. Me hapjen e teqesë në Tejlor, aiu mundua t’u shpjegonte sufizminamerikanëve në një këndvështrim që nukishte parë më parë në vendin tonë. Aipublikoi “Zëri i Bektashizmës”, që pativetëm 4 botime, ku shkroi me frymë shiitepër martirizimin e Imam Hysenit. BabaRexhepi deklaroi se nipi i Muhamedit(qoftë paqja e Allahut mbi të dhe familjene tij!) u persekutua dhe u vra pasi aimbante një qëndrim konstitucionalkundrejt qeverisjes fetare, lirisë dhemirëqënies së popullit. Sipas BabaRexhepit, Imam Hyseni, “mbajti gjallëflamurin e lirisë, prestigjin e demokracisë

Nr.68 dhjetor 200826

URTËSIA

fetare”. Njerëzit rebeloheshin ndajpadrejtësive të qeverisësve të tyre dheImam Hyseni u bashkua me protestat etyre, por autoritetet uzurpuese djallëzoreu përgjigjën me “akte terrorriste”. Kykëndvështrim, nga një bektashi shqiptar,azilant në Amerikë, për pyetjen kryesoretë marrëdhënieve mes Islamit dheperëndimit pas një gjysëm shekulli, ështëmë shumë se i jashtëzakonshëm. Principii “demokracisë fetare” – duke nënkuptuardemokracinë mes feve, jo demokraci eqeverisur nga feja – është një sfidë emadhe për konformizmin shiit në islam.Nga ana tjetër, për myslimanët tiranë, qëmbajnë pushtetin me terror, mund tëlexohet në faqet e cdo gazete në botë.

Por meqë aktiviteti i tij ka qënë ipërqendruar vetëm ndaj komunitetitshqiptar në Amerikë, Baba Rexhebimbetet pothuajse i panjohur për botënsot.

Urtësia: Cfarë përshtypje ke krijuarpër bektashizmin gjatë vizitave të tuanë Ballkan?

Tokat shqiptare janë rajoni i vetëm nëBallkan, përvec Turqisë Europiane, kusufizmi është pjesë e jetës. Sufizmi nëBosnje-Hercegovinë është i shpërndarëdhe i pa organizuar. Prandaj tokatshqiptare kanë rëndësi të vecantë përperëndimorët e interesuar në sufizëm,sepse këto komunitete janë më të lehtapër t’u vizituar se sa në pjesën tjetër tëbotës myslimane. Brenda fenomenit tëdukshëm të sufizmit në Shqipëri,Bektashizmi ka një rol të vecantë dhe njëpërgjegjësi të madhe. Sic më tha i bekuariBaba Tahir Emini (qoftë misteri i tij i

shenjtëruar!), në vitin 2003, para se tëvdiste, “Bektashinjtë janë myslimanët mëpërparimtarë në botë!”

Ashtu sic mora mbështetje nga letrate Baba Rexhebit gjatë përvojës së hidhurpas vdekjes së babait tim, takova BabaTahirin gjatë një tjetër periudhe të thellëstresi psikologjik, i shkaktuar nga jetanë Uashington gjatë fillimit të luftës nëIrak. Për këto arsye, u detyrohem shumëbaballarëve bektashianë, ndërhyrjet e tëcilve më kanë ndihmuar në momenteshumë të vështira të jetës time. Mbi tëgjitha, bektashizmi mbështetdemokracinë, edukimin e njerëze, tëdrejtën e grave dhe mbrojtjen e tështypurve. Më vonë pamë rolin e LuanHaradinaj dhe bektashinjve të tjerë nëUCK, gjatë luftës për clirimin e Kosovës.Pres që bektashinjtë ta vazhdojnëaktivitetin e tyre të jashtëzakonshëm, nëkrye të zhvillimit intelektual dhe shoqërortë kombit Shqiptar dhe gjithë rajonit tëBallkanit. Dhe shpresoj që t’i ndihmojata në cdo hap të kësaj rruge, sa më gjatëtë mundem.

Urtësia: A mund të na tregoni dickanga vizita juaj në Shqipëri gjatë viteve2006 dhe 2007?

Në vitin 2006 e vizitova Shqipërinë nëshoqërinë e mikut dhe kolegut tim ngaQëndra e Pluralizmit Islamik, intelektualiIranian, Kamal Hasani, për të studiuarsufizmin në veri të Shqipërisë dhe Tiranë.Në atë kohë ne vizituam Gjakovën dheTetovën. Por, më e rëndësishmja qe vizitajonë në Kryegjyshatë, në Tiranë.

Në vitin 2007, gjatë vizitës time nëTetovë, për ditën e Novruzit, shkova me

mikun tim nga Kalifornia, Mark Taylor,përsëri në Kryegjyshatë. Më duhet tështoj, se Mark boton libra dhe neshpresojmë të publikojmë përmbledhjene poezive të Naim Frashërit, Lulet EVerës, në një format dy-gjuhësh, shqip-anglisht, që do të përgatitet nga unë dheAgim Morina, i cili jeton në Londër.

Urtësia: Cilat janë sfidat, që juparashikoni për komunitetinbektashian, në shekullin e 21?

Situata e Bektashizmit në shek. e 21është ekzaktësisht sic e kishteparashikuar Baba Rexhebi një gjysëmshekulli më parë: të mbrojë përmbajtjendemokratike të Islamit ndaj terrorristëvekeq-qeverisës. Mund të thuhet se kjo kaqënë një sfidë me të cilën myslimanëtkanë qënë gjithmonë të detyruar tëpërballen. Por, bektashizmi mbart njëpërgjegjësi më të madhe se myslimanëtapo sufitë, sepse bektashizmi, për tëritheksuar fjalët e Baba Tahirit, kazgjedhur rrugën e përparimit.Bektashinjtë duhet dhe do të jenë, liderate rivendosjes së pluralizmit, zhvillimitintelektual dhe fuqisë shpirtërore,brenda Islamit dhe mes Islamit e feve tëtjera.

Kam publikuar disa artikuj në perëndimrreth krrizave të fundit në teqenë e BabaHarabatit në Tetovë, e sulmuar ngabanditë wahabi. Unë mendoj senevojitet, si nga bektashinjtë ashtu dhenga mbështetësit e saj, të jenë tëpërpiktë dhe të sinqertë rreth kësaj situ-ate. Së pari, duhet thirrur armiku, qëguxon të uzurpojë prona bektashiane,nga emri i tij i vërtetë: wahabi, takfir,terroristë dhe dishepuj të Jezidit.

Në të njëjtën kohë, unë besoj sebektashinjtë duhet të mbajnë një qëndrimtë ri ndaj problemeve në Tetovë. Republikae Maqedonisë ka vendosur një ligj të ripër komunitetet fetare, që kufizonaktivitetet e subjekteve të huaja fetare nëterritorin maqedonas. Ky koncept ligjorështë në kundërshtim me karakterinndërkombëtar të komunitetit bektashiandhe është me vend që të kritikohet. Emegjithatë, problemi i vërtetë iMaqedonisë nuk përfshin islamin, synitëapo bektashinjtë, por ndërhyrjen evazhdueshme të Kishës orthodokse serbenë cështjet e besimtarëve orthodoksëmaqedonas. Ekstremistët syni, të cilëturrejnë bektashizmin, e shfrytëzojnë këtëproblem, për të mohuar të drejtat e tij, dhepretendojnë se duhet të ketë vetëm njëkishë orthodokse dhe një komunitetislamik në Maqedoni. Unë propozoj qëbektashinjtë të jenë të vendosur në

27

URTËSIAmbështetjen e orthodoksëve maqedonasdhe në mospajtim me pretendimet serbepër sa i përket cështjeve të krishtera nëMaqedoni, sepse imperializmi serb ështëarmiku më i madh i gjithë njerëzve që eduan lirinë në këtë rajon. Nga ana tjetër,autoritetet maqedonase duhet të nxjerinnjë status të vecantë pluralist përkomunitetet islamike në vend.Imperialistët serbë duan kontroll mbipronat e të krishterëve orthodoksëmaqedonas, të cilat nuk i përkasinserbëve. Bektashinjtë nuk duan më shumëse njohjen dhe të drejtat mbi pronat e tyrehistorike.

Urtësia: Cfarë do të thoje për librat e

mëparshëm?“Dy fytyrat e Islamit” ka patur një

impakt të pamohueshëm në studimetislamike, si në perëndim ashtu dhe nëbotën myslimane. Sauditët dhe wahabi-tkanë qënë të inetresuar të mbështesinfinanciarisht punime të shkrimtarëveperëndimorëve për të pastruar imazhin ekultit wahabi, gjë që falë Zotit, kadështuar. Reagimi i synive ekstremistë nëMalajzi qe i drejtëpërdrejtë, dukeurdhëruar censurimin e tij. E megjithatë,tashmë e gjithë bota, i sheh wahabi-t siradikalët fondamentalistë që ata janë nëtë vërtetë, jo si antikë, tradicionalë apokonservatorë, por si nihilistë, anti-tradicionalë dhe radikalë.

Në lidhje me librin e përkthyer në shqip,“Dy fytyrat e Islamit”, dua të shtoj seështë publikuar në serbisht, kroatisht dheindonezisht, gjithashtu së shpejti do tëdalë edhe përkthimi në persisht dhe ai nëgjuhën urdu është duke u përgatitur. Nëlibrat e mij të mëparshëm përfshihet edhenjë punim për historinë e Kosovës dhepërpjekjes për liri gjatë viteve 1998-1999,që është publikuar në Prishtinë metitullin, “Prejardhja e një Lufte”, dhetani është në ribotimin e tij të dytë. Nëvitin 2003, kam publikuar një libër tëshkurtër dy-gjuhësh, anglisht dheshqip, në Shkup, “Ëndërrimi në shqip”.Gji thashtu kam publikuar poezi ,përkthime dhe studime poli t iko-historike për komunizmin, vecanërishtnë Spanjë dhe Amerikën Latine, si dhenë SH.B.A., Kaliforni.

Urtësia: Po për sa i përket librit tëndtë ri, “Islami Tjetër”, dhe projektevetë tjera për të cilat po punon?

“Islami Tjetër: Sufizmi dhe rruga përharmoninë globale” do të botohet nëanglisht në vitin 2008 dhe shpresoj qëpërkthimi i parë të jetë në shqip. Të dylibrat, “Dy fytyrat e Islamit” dhe“Islami Tjetër”, janë bazuar shumë nëpunën e Baba Rexhebit. “Islami Tjetër”ka shumë material rreth bektashizmitdhe sufive të tjerë në tokat Shqiptare,si dhe për alevitë turkë dhe kurdët nëGjermani, dhe për vizitën time në varrine shenjtë të Hoxha Ahmet Yesevi nëKazakistan. Libri përmban citime tëAhmet Yesevi, Haxhi Bektash Veliutdhe Naim Frashërit. Shpresoj që të jetëprezantimi i parë i bektashizmit përaudiencën e gjerë perëndimore.

Qëndra e Pluralizmit Islamik ështëtani duke punuar një volum për tëardhmen e ligjit Sheriah Islamik nëperëndim. Gjithashtu ne shpresojmë tëprodhojmë një monograf përvandalizmin e wahabi në Mekë dheMedinë, duke e krahasuar atë meshkatërrimin e sekteve Islamike ngaSerbia, (përfshirë dhe teqenë eGjakovës), gjatë luftrave të fundit nëBallkan. Redaktori im, më ka kërkuar tëshkruaj një autobiografi – njëpërmbledhje të udhëtimit tim shpirtëror.Do të më pëlqente të publikoja një libërpër marrëdheniet e patriotit dhe autorittë madh shqiptar, Faik Bej Konica dhepoetit francez, Guillaume Apollinare.Gjithashtu shpresoj, që në një tëardhme të afërt, të kaloj kohë pushimidhe reflektimi në tokat Shqiptare, dhet’i kthehem të shkruarit të poezisë.

Intervistoi: Shpëtim Mahmudi

Në lidhje me librin e përkthyer në shqip, “Dy fytyrat eIslamit”, dua të shtoj se është publikuar në serbisht,kroatisht dhe indonezisht, gjithashtu së shpejti do të dalëedhe përkthimi në persisht dhe ai në gjuhën urdu ështëduke u përgatitur. Në librat e mij të mëparshëmpërfshihet edhe një punim për historinë e Kosovës dhepërpjekjes për liri gjatë viteve 1998-1999, që ështëpublikuar në Prishtinë me titullin, “Prejardhja e njëLufte”, dhe tani është në ribotimin e tij të dytë.