]ur hk uub «tklärung bt.6 t:jlnufinifdjtn t:jfeuhlu.9

16
2lfin. 31 mub. 438 mlofleU. 1075 726 ijnpt 1019. ]ur tri Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9. 23. 3m 6potle ilber bie llllorbentriebe bel' $()OC' nidllm ruft $ieuboluG beim eriten !Blid in i1)un an feinen jungen .\)etrn ijaliboru!3 geriebteteu 2iebe!3brlef aus: Vt opinol' quael'unt Iitterae hae sibi liberos: Aliam aHa scandit. .\)Ier bat mitid)! ullb mit i1)tl1 ijledeifen aliam alia geiebrieben, im an bie beil 'llecurtalulll, rodeber [llia aliii bietet, wäbtenb ber metus aUa aHa lieft. llub bies levtete 1ft roob! eber baG mieblige unb ber $Iautiniieben 6pteeblueiie @;ntlpteebenbe, wie bie met. gleiebung iolgelllm 6teUen äei9t: 6tid). 370 Alius alium percontamur: (luoiast navis? quid vehit? uno ijurc. 378 Habent huno morem plerique argentarii, Vt aUus aUum poscant, reddant nemini. 8ubem iit bieie moran!leUullg beG SubjeclG in bet llmgangsil>raebe niebt auf baG forme!bafte alius alium befdminfl, ionbern febdnt ftebellb gewefen äu iein In aUen ijiiUen, roo äwei @;aiuß ein unb befjdben momens - meift mominatiu Ullb m:ccufalill unmittelbar neben einaubet itef}en. mlan llergleid)e nur: $oen. 3, 3, 72 Hospes hospitem salutat. $oen. 5, 4, 98 Condamus alter alterum. $feull. 1142 Quia ted ipsus coram praesens praesentem videt. $feuo. 1260 Vbi alter altet"um bilingui mamlfesto inter se praehendunt. - adsurn praesens praesenti tibi. Immo vigilans vigilantem. At ego hUDe gnmclis grandem natu ob fm·turn ad carnufieem daho. Nam me illuc dueis ubi lapis lapidem teIit? Quor tu aquam gravare amabo, quam lwsiis hosti commodat. unb oem enlfpred)enb in oer m:nlroorl (440) operam quam civis civi commodat. !Ruh. 1262 - pmedapraedam duoeret. !BaccQib. 460 hio sodalis Pistoclero iam ptwr puero fuit.

Upload: others

Post on 22-Nov-2021

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

2lfin. 31mub. 438

mlofleU. 1075~lmpl). 726ijnpt 1019.

]ur triHk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9.

23. 3m 6potle ilber bie llllorbentriebe .~llnbiebt'ifl bel' $()OC'nidllm ruft $ieuboluG beim eriten !Blid in i1)un an feinen jungen.\)etrn ijaliboru!3 geriebteteu 2iebe!3brlef aus:

Vt opinol' quael'unt Iitterae hae sibi liberos:Aliam aHa scandit.

.\)Ier bat mitid)! ullb mit i1)tl1 ijledeifen aliam alia geiebrieben, im~nfeblufJ an bie ~otrupte[ beil 'llecurtalulll, rodeber [llia aliii bietet,wäbtenb ber metus aUa aHa lieft. llub bies levtete 1ft roob! eber baGmieblige unb ber $Iautiniieben 6pteeblueiie @;ntlpteebenbe, wie bie met.gleiebung iolgelllm 6teUen äei9t:

6tid). 370 Alius alium percontamur: (luoiast navis? quid vehit?uno ijurc. 378 Habent huno morem plerique argentarii,

Vt aUus aUum poscant, reddant nemini.8ubem iit bieie moran!leUullg beG SubjeclG in bet llmgangsil>raebeniebt auf baG forme!bafte alius alium befdminfl, ionbern febdnt ftebellbgewefen äu iein In aUen ijiiUen, roo äwei @;aiuß ein unb befjdbenmomens - meift mominatiu Ullb m:ccufalill unmittelbar nebeneinaubet itef}en. mlan llergleid)e nur:

$oen. 3, 3, 72 Hospes hospitem salutat.$oen. 5, 4, 98 Condamus alter alterum.$feull. 1142 Quia ted ipsus coram praesens praesentem videt.$feuo. 1260 Vbi alter altet"um bilingui mamlfesto inter se

praehendunt.- adsurn praesens praesenti tibi.Immo vigilans vigilantem.At ego hUDe gnmclis grandem natu ob fm·turn

ad carnufieem daho.Nam me illuc dueis ubi lapis lapidem teIit?Quor tu aquam gravare amabo, quam lwsiis

hosti commodat.unb oem enlfpred)enb in oer m:nlroorl (440)

operam quam civis civi commodat.!Ruh. 1262 - pmedapraedam duoeret.!BaccQib. 460 hio sodalis Pistoclero iam ptwr puero fuit.

Page 2: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

Sur Shitif UnD l§;rfldrung

~m~naed)ll1, 404 quasi supeIlex pellionist: palus palo prl)XI1nmlst.mel'ja. 776 nt ama,ntem amanti dare deeet.

Go mir'll (lrlo (lud)lJJlcn(lCdllll, 961 Salvos sabos alios video: lloviego homines, adloquor, bo{\ crflc salvos momillllll!J irin, unu im~mlJI)i1tl1o 786 n"l\] \:lallct bic 9Hdiligfeit Der Überlieferten 2e~ort:

Nune si lJafermJl, l!cdcl'a peperit, Qll1nes congeminavilllus,bi{lil1crn)~ilc beJlueifeIt IlJcrbcn hÜrlen, ijUl'lIio 111irb oud) bie l13cfl1fimc~erfic((un!1 uon mlWD, 12M} Nam uhi amantem 3.ll1allS cornpleXllst,llhi lalmt <tel labella flolt beil I}Oll'rJI,!)rilllimellamane complexuet amantelll lIir!)t;o gon,\ cr!t'beillen, IOlllic(lum 0\1;5 'oirh:m lMefctl cinc muc :jnflollJ ßc!,en lJlitir!)l~ 2clung 'Oon'Dlifc'Ö 658, IUI) bic .l;)anbld)riften ridlti9 qui mnicus amico sit magisbieten, erlUCiebft.

42. Phoenieium Calidol'o amutori suoPer ceram el Hnum litterasque interpretesSalutem mittit et salutem abs te expetit,.

6dlon :IJlutet nablll bier an Hnum ~lnfto», inbem er cera \lon bt'lltmJlldii3 auf lUeldjeß geidlriebtn lUmbe uerftlll1o, unb mit \JoUem 9leml,<;Denn fo rimtig es in ben l13acd1ibe{\ m. 748 beifll:

Ceclo tu ceram ac linum actutnm. age obHga, opeigna eito.ba borl \:10m 6mlieben lInb Giegdn lles fertigen lBriefes bie !RebeHt, Jo menig Imueijt 'rJiele 6telle für bie unfrige, lUD \J3boenicium fiebeben ~um 6direiben !)inle~enb lInb bCIll ®elieb!en lltren ®ruji ent'bietenb bielen bom llidit, um midi mobem aUol'Jll'lHücfen, bem ~ow

\lerl unb !Siegel, !on'oern bel1l malJim anuertrllul. Uno wie tlermiidlleemm ber ~Ilben Jum Umlllidcln ber lBrieftiiTdw.m il1t~rpres ber (};m.v~nbun!Jen bc{\ 6direibenben 91'nannt ltlerl:len fÖnltCll, lUolfte man biefen':llusbrud aUI'b aur 9Mb nodJ !Jon ber cera. als Siegel, {a[(s biele>3 einpaffenbes 2ieue{\el1lblem au{\prögtc, gelten {affen. 60ball11 lUei{\! aud)im folgenben 47) bie mJibelci bes mfcubolu{\;

Pro l(!Jfwan salute vis argenteamRemittere iIli? viele eis quam tu rem garfte.

'ocutlidl (luf unfere <Stelle 3urild, unb forbert gebieterifcb., ball cnhtle'tlCl' on bider lignum gel'{lrieben mer'oe, ober an jener lignean inlillean geänbert luel'De. ';Yreilidl Itlir'O Odi 311 bcm Ic~tttCn 111 U{\fllllft>3'tuHte! 9Ueman'o entfd:liej3en, ber ben 10 paffenben ®egenla~ i\rl1ifd1~n

ber lignea unb bel' argentea salus be(ldltet. S{ur~, !TJhm! bat eut,fmieben lJlem!, un'o leill f!3l)rfebhl\1 per ceralU et Iig n um littel'as­qua intel'pl'etes JU {d}reiben, IläHe lJOll lJHtidJI unb fileiteilen nicbtuerltlorfen lUerben foUen, relbl! lllenll ibm feine oanbfcbrijtIidle l13egIall'bigung nur <Seite Iteben loUte, lilie bie'3 bodi ber fja[( aU iein fdJeint.Uniere <steIle wirb nlimIil'Q UOlt 9l\llllniM, ber aurl) lonft ben mfeu''oolu~ mit iUufmerffamfeit «elelen l]at, dtirt epiet. 22 p. 236 ~r\1l.:

eignavi uutern} non nt Plautus ait,

Page 3: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

bes !IHau tin ii dlcn iUfcllbo(1I5. 413

Per ceram et linum litterasque interpretessed per poeticum charactel'em notavimull, tamquam sig-num impressum iudicares,

18ehn erften ~Inblid miidlte fremd) biele e,teUe gcgen rohtretß~ijnjectur 3U Ipredien ldieinett, abcr aud) nur Id;eittcn. :vcnn lt1I'1U1~IuloniuG cer a bei iUlnulu~ offenba); 'flom 15ie9cht1nd)~ ilrl'flan'O, 10JunI' Cl' bt16U bunt 'oie 15ille lehm 8eil l.lerfiil)l't, rudd)c lieb nidllmebr ber tabeUae fonbwl ber charta inr ~omlponben3

lJelliel1le: bllf> aber barall13 für bie l1tidltigfdl von Hnum feine ~onlc'

quen,; 3U ,jiel;cn ilt, 3ci9! bie 2.(lI\labe be>3 ::tolliull, nCld) meld)er bcreine lBllffiallnG an bieier €lIeUe \virflidj Iignnm lür lil1um bielet

96. ~anboru!.l jammert:Quid ego ni fleam,

Quoi neo paratus llummus al'gel1ti siet,Neque libellai spes ait usqllam gentium?

311 bielen ®ortm fanb \Bergt (!j3bHol. XYTI 15. 42), inDem er bieleid)lc 2.(enbenmg beß l)allbidlriflHrb überliefcrten libellae in libellai,burd) \uclrbe !RilIM baß 9Jlelrum betl1eftdll I)ClI, lJcrid)1nil~h', eine foId)c::taulologie, t>a!i er es uot,Jog lB. 97 lltti l)ldtcren uiclll'irbt 311m 18c'bur einet neucn 2lufffibrul1\J unh 3ur '!:lcfeili\Jull{l bC15 ablolutcn liheUaeingeld)obeucu ~rfldrullg{i\)crlui!) 3u tilge11, nnb bIllS all fdlrciben:

Quoi noo libollae spes sit usquam gontinm.@crui~ mit Unrei!)l: bellll 9au3 3U Irbmcigcn oa'Oo11, ban berlelbe3nterlJ'otalor bann boi!) gemili (lUd) bie merle 629 unh 1146 in Ult'ferem 15tfide nid;t würbe uubetü!)I'1 gelaHett baben, fo überla!) mcrgfgan3, ba!i ~anhoru§i nol!)menbig 3ro eie r (ei au fagen bat, nümlid,bap er mebcr eincn ~c[[et iu bel' ~aidle, nodl ~offnun(l auf ~rebit

{)abe, mie bicle beii>CIt ~U1omel1te aurb fd)arf \Jcidlieben \inb in bem\)orausgcl)cnbcn .ltlaflcbllcll lB. 80 P. Niser aum: nusquam argent.uminvenio mutuom. O. Ehen! P. NOllue intus nummus uUus ost.5rteffcnh ifl 'oieö abcr in unferet 15telle hure!) ben @egeula~ \)011

l1ummus parat'lw uni> libellai spes au!.\(lei>rücll, in roetdiem nummusbaß reell uorl)l1Itbene gcptli(llc @elbftüd be,;ridim't, mc'ibren'o lihellaaI!3 ficti'Oe !Redluullg5l\1f1lt3e flaflcub bei hcm mit 91edlttIl\1(löoperntiouf11l1erbllll'(;clleu ~rebill1cbmell crld)riul. Uuo gou3 in i>cmlelbell Bulolllmw,I)auge, mo VOll ~rCl>ilgcbelt ober 'lIcl}men l:Jie !Rebe, fommt libellaIIlle!) 3rocimllI in unlmn 15lüde ucr

lB. 629 Tibi libellmn argenti llumquam credam unom. 1146 QUOll libella llllsquamst, niai quiclleuQ hio subvenit tibi.

196. Aeschrodora tu quae amicoa tibi habea lenollum aellll1los,Lanios qui item ut nos iurando iure malo rom quaerunt aucU.

~eltJi& nenn I \BalIio 'oie VReÜgcr blU'Ult1 9lild;eih'tcr bcr .ltuppler, lUcHfie ebenjo 1t.1ie bieie einen ,1}flnil 311 j,l!f'Qen G:fben I;iilletl, belln Die

Page 4: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

414 Sur ShitH unb lhflärung

perfidia irt ja ein .\;1ou1'13u9 im lEbaraclerbilb be~ leno. ~lber ge:Id;raubt bleibt biele ijrflCirung immerl)in, roeil lIlan erjllid] nidlt ein:liebl, meld/es bie lBeranlaiiung ifl, morum bie lanii geralle biefen .\;1ieberbaUen, unb roie fie in bie 2age fommen 100en bdu~ger AU falfd)enijiben il)te Sufludlt 3u nebmen, all! irgenb ein onbCU6 ~emerbe. Slvei,lenß aber ill ber ~uGbl'ud iurando iure malo, menn er nirl)IG anbereßalß baß einfad;e perierando be3eiwnen joU, 10 \leqlllicfl unb bil\! inbie mlorlfleOung billein fflnfllidJ, - lmm bM geroöl)nIid]e 2alein fenntnur ein iUB iurandum, fein iurandum ius - baü binler bielenmlortell nodl ein 3roeiler Ginn fleden muli, Illeldier bie ~bll'eidiung

lJOtl ber mlorllo(ge ber gelvö[)nlirl)en UmgangsllJrad/e redJtfertigt. Unbllleltliei5 biefer Eiinll lein muli, mieb nar, lobo(b idi an ben lEicero'nianildJen mli~ über baG ius Verrinum erinnere. :tlal'(luG lolgl aber,bau bie lanii in mom benn 'Dieler mli~ ilt botli mol)l Ived~ftli

!jl(autiniid) - ~artfld)en geballen baben Ulüfjen, maG am /jn'oe autlibei ber lnatur bieleG .\;1anbroerteß nitlit llerluullberll fann ebenfo<lvenig a(I.\ lUie baü uns bie 2iteratut über bielen mie über fO uieleanbere elemmlare !jlunfte beG lägLid)en 2ebeuß ber 2Uten 3iemlidl im:tlunMn IdUt. lBieileilvt liegt eine IlInbeutunll lh1Uon in ben mlorlcnIDlar!iIl(G (lI, 48) bet als Siel befd)eibenet mlflllldle qinltellt:

Oauponem laniumque balneumqueTonsorem tabulamque calculosque ­Haec praesta mihi Rufe vel Bitonti.

6id/er aber gebt eine I)iiu~lle merbinbung ber laniella mit bel' .\lneilJeauG einer Eiterte EialIllft9 qetllOr, auf 'oie micb mein %teunb Ufeneraufmerflam madil, ~ift. I 46 .\lr., uno in ber bie 2eute aulgeädblt!uerben bei betten baß gemeine moll lePlJaft llertelirlc unll Imrd) melcbealfo auf bielc5 eingeluirU lUcrben fonntc: quiu leuones et vinariilaniique, quorum praeterea volgus in dies usum habet, pret,iacompositi.

207 VBque ad languOl'em - teuesQuosum haec tendallt, quae loquor.

Quosum bai 9Hjcb( aUß ber UeberIieferung ber .\;1anbldlriflen - aud)be!'! !jlalimvjefteß - quose, fiir ba!'! bißbel' gelelene quorsUlu einge:le~t. /jr b,'itte uielleid;1 nod; einen 6dJriti meiler gelJen rönnen unbq u 0 s e grabeäll in ben %e~t je~en bürfen, IvddJeB ourd) nie 2lnu<logie llon lleceBSUB (um) llecessis llecesse qinh'inglid/ ge.fdJii~t erfd)eint.

268. Non poteBt pietati ohsiBti huic, ut uti reB sunt ceUlt'ae.mlenn 2aoemig !IIed)1 l}atle, ber biejen mer!'! Uon feinet EiteUe uer<je~en uno nad; lB. 291 einlcbieben molIle (1Jll]i10l. XVII, 458), fOmiilile bie lBcrberbnil3 eine jebt aUe geluefen fein, b.1 fcl)on Eierbiu6i" merg, 2len. I 378 unfern mel'!'! mit bem folgenbell : Deos qui-

Page 5: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

'0 eS \l31 a u t i 11 ij d:J en \l3 fell '0 0 lu ~. 415

dem quos maxume aequomst metuere eos minumi facit 3ufammenanfftl)rt, il)n aHo an berfefbcn @itcUe gefcfcn l)aben mu», IUO H)1I unsunfm ~anbfd}riftcn bieten. ~af\ (Wal 'oeil 6erviuf\ tft aber nod}um einer lUefentlid}en '2tbmeid}ung vom mulgalte~1 lUWen intmllant;er fd)reibt huie sive ut res, lväl)ren'o unfere .I)anbfd)riften bIo» huieut res lefeu. ~ie1.i sive ut trt nUll 3lUar an unb fÜr fid) finnloil,lUeift aber barauf Qin, 'oarl mal)rfd)einlid} sie u t res sunt eeteraeball !Rid)tigc ift. !Eil j" fpringl in 'oie ~ugen mie feid}t eiuerfeitil sieutin sive ut bei 6erviuil uer'oerben, unb an'oererfeits sie nad) huie inben \l3faulullf)unbfd}riften aUilluUen fonnte. ~er 6inn 'oer \illorte, in'oenen man unnöll)ige 6c{jluierigfeiten gefun'ocu I)at, ift 'ood) lUol)I eiu'fad}; gegen 'oiefe pietas, nämIid} !.lail luerum, fauu mun fid} nid}tfträuben, ba er.; im Uebrigen fo fnapp unb fätgIld) 3ugef)t.

279. Ps. Hune pudet, quod tibi promisit quaque id promisit die,Quia tibi minas viginti pro amiea etiall1 non dedit.

\l3feuboluil fagl: ~(\n'ooruil fd)iimt fieb, 'oa» er bir 'oie 20 Wlinen,lIleIdle er verfprodlen l)t1t, am berfprod)enen %ermin nodl nidll be3abItQat. ~Iber uid)t für einen be it i mIII I e11 %ag fd)eint ~aIiboruil 'oieBal)fung ver[prod)en 3u baben (lJg1. m. 226), [on'oern gou3 im mUge'meinen, un'o er fdläl11t fid} babel' lUeiI er fie fdlon Ia n 9c unb oft ver:fprod)en, aber [ein merfpred)Cl1 nid)t gebaIten bat. ~O nun 'oie guten~an'ofd)tiften fÜr quaque lJielmel)r quamquam lefen, fo fd}eint bergefor'oerte 6inn fid) auf bail 2eid)te[le l)erftellen 3u laffen, lvenn luir- mie mir audl einer meiner .sul)örer lI1itll)eiIle - lefen;

Hune pudet, quod tibi promisit, quamquam id promisit diu"Quia tibi minas viginti pro amiea etiam non demt.

286-298.~aHborull Ineiu nid)lllloQer er in aUer ~13clt bas ®elb l}erbei,

fd}affen foU, mit lIlefd)em er fein Wläildlen fOll3ufaufen lJerfl'rQd}en l)at;ba madll il)m bel' SfuplJler Q}a(Jio jBotfd)läge, unb 3lUar brei;

Si amabas, invenires mutuom;Ad danistam devenireB, adderes fenusculum;Subruperes patri.

!EntlUeber möge er einen guten ~l'eunb um ein 3inilfreies ~atlel}en

anfpred)ell, Qber ball ®elb bei einem \illcdlMer gegen Binfen allfnel)men,ober ef3. einfad) feinem mater ftel)Ien. 2{uf ben [e~ten ®ebanfen lUatfdlon bel' ~elferin aUer 91Qtf), \l3fell'ooIu9 verfaUcn (m.120) Si ne­minem alium potero tuum tangam patrem. <Ji5 ift bal)er ein Bugfeiner pf\}d}ologifd}er Beid}nung, lUenn \l3falllui5 gcrabe \l3fcllbolu9 fo'fQrt einlaUen läUt, um bie Unmöglid)feit einef3 !old)en Untetfangen{\lebl)aft 311 lJerftd}em, un'o nid)t lIIinbet fein ift eil, ball ~aHbotllf3

feinem ~iener feCullbirt un'o feinen '2tbfdlell vor fold)er 6d}än'oHdlteitallf3flJl'id)t, lIläl}rell'o er 1J0tl)er unter lliet '2tugen bem \l3feubolus ba311

Page 6: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

416 Bur Stritif unb (S:rUärun!j

l:tiHUg moUn1l1dlt gegeben, jCl äugeiftgl QCllte (18. 121) Pietatis caussaval etiam matrem quoque. fBullio gegenüber [Utill er aber ben Sd/einDe8 pflicl)llrcuen <oo!)neG 3u 11.ltll}ren: atque a(leo si faoere possim,pietas prohibet. @ul, anllUorlet lJ.'allio, [t1ltnft bll bann aber nhlltt10n einem 3'rcunbe borgen:

OlUl1eS homines tibi patres sHnt? lluHns est tibi quem rogesMutuom argentum?

inbem er jo aui leinen errl e II ?J.iOljdJh,g 3nrftdfollllllL ihld/ baG !1rMnidH all, HlUieberl ([alil.ll:l1'U8; fein aRcn!cll bergt mel)t ol}nc Binjen :quin nomen quoque iam interiit. mutuom. UnO \}.ijeuboluß [dlltmit Den m30rlen ein;

Ileus tu postquam hereie i s ti a mensa surgunt aatis poti viri I)Qui suum repetunt, alienum redduut nato llemini,I'ostilla omuea cautiol'l'ls l'lUnt ne credant altert

CVall in bielen merlen tlon 'on mensa Mr l'll'gentarii bie 9lebc Ht,unb \l3iell'oolui\ aljo f\lgl, jeilbem bie m3edl@]{er illre !Ballten gefd){offenI)ällen, bftle ftcb jeDer einem 2lnberel1 öU borge 11, babm bie meiften~d[ärer ein~\efcr)el1. Surguut a mensa Hf alfo in dl)nficr,em SinnegelaAt, 111ie er, in bm Uerluallblen iSlellen oeß \l3etlo bei~t:

on. 442} Nimil'um citius iam a (01'0 ßl'gentariiAbeu1Zt, quam in curau rotula circumvortitur.

ober (m, 4;;5) Argelltadi,~ ubi quid credideris citius extemplo a (m'of.,yiunt quam - lepus.

~lOein es ift U'll', bafl biefe I.ffiorle beß \l3feu'oo{us gat llidll auf benm. 294 ern€llel'ten morldllag fBaUio',3 bei einem 3' reit n 0 C DU borgenlJt1ffel1, fonoern öurüdgcl)eu nuf bie m. 286 OCllladJle ~ropofitlon addanistam devenires, adden'.ll fenuscululll. ~alllt mullie aber bieleDodl lUol)[ lUie'oerbolt n'erben, benn an bie fJleplique beß ~alibortl6:

Quin nomen quoque iam interiit mt,tumn, fd)Iicjjl fidJ ber m3i~

be8 \l3feubo[uß tiber. Die Unmöglidlfeit ein reAelm!Jlell ®e[tlgeldldfl mitDeli I.ffi edJ @] [H 11, naWrlid; gegen 8inlen, au mad/en, 10 unmlllibirl un'oullpafienb luie möglieb l1n. l!5onberbar Ht l1Ucb bie !Be,leid)nung isti,bie fid) auf bie leil m. 286 gar nid)t llJieller et'1uäbnlen I.ffiedls{er än'rüdbesie!Jen mull, mie Icl)ol1 2abemig in leinet lonll l1Iebrfacl) uerfel}llen~1efpred/ung unferer I!5telle (\l3bUol. XVII 15. 458) mit 9ledJi I)etuor'bob. ~lUe biefe SdilUierigMlen beben ftd), luelW roir anlle!)men, ballbor it 296 ein ober meQrel'e merfe aUi!gefuUen finD, in benen !BaOiofeinen morfd)[ag 'oodJ ilU einem m3edJiSler ilu gr~en l1lie'ocrljolte. Obbieler mermulf}uno ber Umflanb sur SIil~e gmidJl, Dllfl bie .\';1011'r.l'Idlriften m. 296-98 !BaUio unD nidH \UleuboIlI~ in Den aRttlt'o legen,lUage idJ niel)t ilu ent!dJeioen: IUO!}! [ä\il fiel) oie lJrnnClQm, eine@] mrrl3'

1) SaUs poti virl ~al Im \ßalimpfcft, nnd) 111iinbfÜIJet ffiHltqcifulIgmfineil ~t'ctlllbCil @ltubcmulIb, uni) ban bal11il biefer l!cr3roeifeUcl1 @lIeUeclIblliUtig gcl)oIfell ift, leud)tel luof)I auf ben crf/cll lBlid eiu.

Page 7: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

'0 eß ~ lau ti n1i d) et1 ~ feUbol uß. 417

aUiSfaDefS baburdl ma~rfdleinlidl madlen, ball 'oie ganae \SteDe im j)Ja'limpfefl jo lüdenf}aft Überliefert ifl, baU m. 293-95 9mt3 fef}len unbm. 296 unb 292 in uöUig finnlofer lIDeife umgeftellt finD, maß auffe~r alte {;onul'tel f}inmeift.

!nun bleibt aber no<b eine \Sdll1.Jierigteit übrig. Unfere \Steßeflef}1 in lIDiberfl'tucf} mit bem ferneren mer{auf beß \Stftdes. ~inmal

Uagt (;aIibotUfS er ~abe !niemanb ben er um ®elb tmipredlen rönne,unb bodl finbet er gleidl barauf bei feinem !jreunbe G:barinufS bie er'betene ,ßilfe aur 'oie erfle ~nfrage bin. \Sobann lDiberfpridll ber anunferet: 'l5lelfe bef}aupteten meröbllng bei3 ®elllmarftei3 unb ber mJedli3'lerbuben, baI) l8alIio m. 1230 ben ,ßarpa~ aufforbert il)n auf ba~

!jorum au begleiten, um bort bai.l ®elb -- bocf} mo[)I bei einem ~a'

niflen - in ~mpfang 3u nef}men. Um biefe mJi'oeriprüdle au Iöfen,braucf}en wir nidlt aur ,ßl.Jl'otbeie einer G:ontamination unfere 8uflud}t3U nef}men; uid einfadler HI ca an3unef}men, bau 'iliefe gan3c ~al'tie

1;Ion m. 286 ab ni<bl aUG bem griedlifdlen Original enHe~nt, fonbernUon ~lautUi3 frei erfunben ifl - Inorauf audl ller lIDi~ mit tier lexquinavicennaria m. 303 mit' !nolbl1.Jenbigteit f}inlDeift. Unb bieic~nnal}mc ld!it ftcb nodl burcf} eincn anberen Umitantl aur ~\)ibei13

erbeben. lIDas joU ei.l benn beiflen, bau ~feuboIui.l jagt, jcitbem biclIDed:)sIer i~re l8anten gefd:)Ioffen, fcf}eue ftd:) 3ebermann ®eIbgefcbdfteau macf}en? Offenbar muli über 'oie l8anquierG untl mJucbem eine.ll'ataftropl}e ~ereingebrod)en fein, Illelcf}e bas gan3e ®ejd)djt au einemunfid:)eren un'o gefdbrlid:)en macble. G:in unuericbulbeler l8anteroll tannes nicbt gut gewefell fein, bem Iniberfpre(l}en bie mJorte saUs pottviri, wo~l aber eine obrigteitIicbe 6cbliejiung ber l8anten wegen un,reblid:)er ®efcbdfIßfüf}rung unb mibmecf}tliu)en ®el1.Jinnite~. !nun ift'oer ~feubolu6 im 2llJril beG 3af}rei3 562 aufgefft!}rl morben; aus bem\)orl}erge~enben ben 15. !miiq 562 abgelaufenen ~ml5jabre er3iilJltaber .2iuiu6 (XXXV 41) iudicia in feneratores eo anno nntlta se­vere· sunt facta, accusantibus privatos aedilibus curulibus M.Tuccio et P. Iunio Bruto: de multa damnatOrtlm quadrigae inall­ratae in Capitolio positae, et in cella Iovis supra fastigillmaediculae duodecim clipea inaurata; et idem porticllm extra por­tam Trigeminam inter ligllarios fecerunt. ~er 8ufammenbang bieferlIDucberproceffe mit bcr befprodJenen j)Jfeubohl~ftene fpringt, bente icb,in bie ~ugen.

321. Ba. Quid nune vis? Ca. Vt opperiare hos sex diesfestos modo.

!jür festos biefen bie ~fäl3er ,ßaubicbrif!en saltem, unb im $alimpfeftlaG !JlHfdll bal'l eine !mal SEX .•••• QU - ba~ anbere WlnI SEXFAESTOS QUOS MODO. '150 anjlJred:)enb nun andl !JWfd,g met'mÜlbting sex dies festo~' ift, tlnb fo erlvÜnfcbt eil lUäre auf biefe[Beife baß ein3ige vofitiuc 8eugnifl fflr 'oie fClf)6tiigige ~auet ber

IDeu!. f. '.J3~iIol. !n. W· XXIII. 27

Page 8: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

418 .Bur ihitit unb ~rHärung

SDienl]jien au gel1:linnel1, jo tu1}t bies 8eugni~ bo~ auf Sll unjidjem~runblage fo lange uns "iwt bie 1Refultate 1m Gtubemunll<fwen 9'ladj'Oergleidjung bes ~mbrofianui:\ 'Oorliegen. SDenn erjtlidj fe!)rtbie ljtift !:lon feebs 2) ~agen bei !ßfautu5 nodl öfter~ \l)ieller, unbSl1hlr fo, ball nidjt gut an bie fedlil SDiotllifientage gebaebt l1:lerbenfann: fo l!iftell. 2, I, 13 ita pater apud villam detinuit me hosdies sex ruri continuos unb ~rinummus 166 Quill. ruri dum sumego unos sex dies - aedis venalis hasce iDscribit litern. Un'oä!)nlieb I1:ltrb eine ef\l)ail längere 8eit burdJ fedJil ~Jhmate beseidJnet!lJlojteU. 954. !ßetfa 137. %rin. 543. 8\l)eitens aber IdJeinen bie2esarten saUem ber $alatini unb Quos 'oes &mbrofianußuiehnel)rauf ein urfprftnglicbeil alifluos 1}inauful}un, \l)elebeil fO\l)ol}1 bei 'llngabeeiner beftimmten 'llnaal}l !:lon ilingen ftellen fann, !:lgI. !lJlenäebmi 950Helleborum potabis faxo aliquos viginti dies, als aud} bei einerunbefthnmten 8al)lenangabe wie %tlIcul, 4, 4, 19 immo, amabo, uthos dies aliquos sinas eum esse apud me. 3m erfteren 5aOemüll!e alfo umgefrellt Werben: ut opperiare hos aliquos sex diesmoda, im Sl1:leiten mir weniger wal)rjdleinUdlen sex geftridlen unh ge<lefen werben: ut opperiare hoa dies aliquos modo 11). .

366. ~ladlbem ill bem G~impfteraett, m. 360-365, maUioanflinglidl auf Mne 3njlltie oe~ $feuooluä uno {taIiborllß bie 2lnt,l1:lort fwulbig geblieben ift, tmboppeln oie beiben 2lngreifer m. 366i1,re 'llnlltengungen 10, oa& feIbft er einen 2lugenblict iune I}altenmull, um ben Gturln aUiltoben 3u laffen unO jie erft 3um Geblllfl mitfeinem fpöltifd1en Clmtores probos! abirumpfen fann. SDiefet (etllemers laulet nun in ber I1blidlen $erfonen'OertQeiIung folgenberma\3en:

Ps. Fraudulente! Ca. Inpure leno! Ps. Caenum! Ba. Cauto-res probos!

~('l'Oon weid1en aber bie ~anbfdll'iftell infofern ab, Qlä in ben $aIQ'tini fOll.lol}1 Inpure leno alä CaenuDl bem (taIiboru5 gegeben l1:liro,luiiQrenb im lßalimpfeft ä1uifdlell Inpure uno leno oer lRaum für bie$erfonenbeäeiebltunß freigelaffen ift. Dffenbarge\l)inllt bel: mete an2ebenlligfeit, \l)ellU \l)it iQIl biefen 2lllbeulungen ber ~nllofdJrifteu all'folge fo abtQeHen:

2) Uebedlllllpt ill Me Ba!)t [edjll bei ~hllttUll burdjall(l eine t~pi[d)e.

SlUler guten iliuge filii) auut 18eifpid [edl\! (IDCercator 845), llJ1i~renb eßber fdJlhnmen aUerbin!J{l melF, niimlid) ael)1I gibt (IDlm. 84B ~erfn 555)jauf [ed}{l ift aud} bie Baf)l ber Slh:beiten beß .\;)erfuleß rebudtt, roie außber 'lfufalil)hmg im ~hlfallg bell $er[n tlerIJorgdJt uub Me @HeUe ~VibicußH, 1, 10 Neque sextA. aerunma. a.cerbiol" lIereuli quall'l ilIaee mi ob.h~etast lUat,t:[d)ehdidj 11111d)t. 9catfirHdJ ift ilIefe sexta. aerumna. nidjl aufbm @llrtd bel' .\)ippohjta Irot? IDCcul1ed,nt.2oo au be6ie~eu, [oulml1entllJeber auf Me .\)erauilJoluug oeß ~erberull nIß le~te ~rbeit, ober au!Me .\)ljbrll, mit bel' ber IDidJtet: ultectriiglidje ~IiegQttht1tetl alldl jOll[l: l\f<terß berg(eidjt

3) ID31iljretlo ber ~omctur bie[er Beilen tl/eilt nti!: @5tubemuub mit,bau ber l,J3alil11jl[efl: \llirflid/ bn\! oben l1ermlltI)ete ll.liquos bietet.

Page 9: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

be13 ~:H a u ti n i ! cQ e11 mf e11 bol u ß. 419

Ps. Fraudulente! Ca. Inpure! Ps. Leno! Ca. Caenulll! Ba.Cantores probos!

~ür ben @ebraucQ \:lon leno aIß ftärlftem I5cQim\>fmort genügt wo~(bie merweifung auf !1lubcnß m. 651 fgg.

Fraudis, seeleris, parrieidi, periuri plenissmnus,Legirupa, inpudens, inpurus, inverecul1dissumus;Vno verbo apsolvam, 1enos t: quid illum porro praedieem'?

401-405. Set quasi poeta tabulas quom 'cepit Bibi,Quaerit quod nusquam gentiumst, reperit tamen:Faeit illut veri simile, quod mendaeiull1st:Nunc ego poeta fiam : viginti minasQuae nusquam nunc sunt gentium, inveniam tamel1.

~er unerlrägIicQen Sjärle beß ~!'9nbelons im 'oritten merle, 10lvie 'ocrIcQleppenoen !Breite bel3 ganDen ~uiSorudiS jUcQle !Bergf burcQ 'oie aller<'oingi} je~r gefällige 1In'o leicQte ~enberung 1;1011 faeit in faeile ab3u<~elfen: bap aber baburel) ber ~11l3brud an mräcipon gewonnen IJällefann iel) niebl finben. \Bielme~r 3ei9! ber ~aeb!av, in mdebem mil1asquae nusquam nune sunt gentium inveniam tamen bem quaeritquod nusquam gentiumst reperit tamen fidl im ~uiSbrud i1dltIiebanldlliept, \:lon bem verisimile. quod mendaeiumst aber gar fein (Me<braudl fiir bie merg(eiebung gemadlt mirb, bap meriS 403 nidlli3 aJl<bml3 ift aI;} eine maraUe(faffung 1.1011 m. 402 - äbnlidl wie m. 523.524. lBefeHigm wir allo biefen GinbringIing, fo beden fieb bie beiben(Mlieber bcr \Berg(eid)ung auf 'oal3 (Menauefte.

472-80. Si.Mihin domino Sel"VOS tu suseenses? Ps. Num tibiMirum id videtnr?

Num bat VIitidlI für baiS banblebrifllidle iam eingelebt. ~?oeb leiebierunb ebenlo ber m(autini!d}en I5prad}e angemeffen ift el3 aber An tibimirum id videtur 3u beffern. Sm ~o(genben tri ban11 in ben !IDwten l5imo'iS:

Hercle qui ut tu praedieasCavendumst mi aps te irato, atque aHo tu modoMe verberare atque ego te soleo cogitas.

gemip niebl nadl !8otbe'!3 lJon VIi/lebI gebiUigtem morgang atque hau daHo modo 3U Id}reiben. ~ureb biele ~enberung tvi.b bie Srallie,me(d)e in 'oen !IDorten 'bll (Jafl lJor mid) nodl ganD anberi3 3U Id)lagenunb 311 ftrafen, alB ieb 3u tbun p~ege" liegl, geminbert unb 'ocr 10paffen'oe(Mcgenfa~~mifd)ell tu-me verberare atque ego te soleolJöUig lJcrmilebl. ~ie Ueberlieferullg jd)eint lJieIme~r gan3 in Ürbl1l111\J.Sn 'oen fo(genben \Berfen ~at 9litleb( 9CldJrieben:

Edepol merito esse iratum tibiQuom aput te tam parvast ei fides.

:Die .\)an'ojdJriflcn baben te parum ste fides, woraui3 mit nod) ge,

Page 10: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

420 .Bur ShitU unb lhfIiitung

tingem ~enherung ~ledeifen in feinen 3abrbiid)em 1865 (!{lb. 91)S.253

Quom apu~ te parumst ei fides~ergeftent ~at. fides llGtürficll a{ß ~enetitl wie ll3erfa 244. ~l:ulul. 4, 2, 10.

508-512. tu mi herde argentum dabis:Ahs te equidem sumam. Bi. Tu a me sumes? Ps. Streune.Si. ExIidito mi herde oculum, si dedel'o. Ps. Dabis.Iam dico ut a me caveas. Si. Certe edepol scio:Si ahstuleris, mirum et magnum facinns feceris.

3n bieren merren r<Qein! lIIir bie Ornnung ber ®ebanfen tler<roirrt: benn einmal {)a! eß feinen red)!en Sinn, bau !l3reubo{uß, nad).bem er ge[agt, Simo werbe i~m naß ®elll [db!t geben, o~ne eine2lntmort ab,iuwarteu, foforl in einem ~fbem,iuge ben ~ruml'f barauf<leut: id) roerbeei.\ llir entlt1cnben. Unh eben 10 wenig will cl! mirvafleub fd>einen, ba(l 6imo biefe ilrobung, luaß fonft nid>t leine ~rt

ifl, bloß mit ber lJermUnberlen ~rage: tu a me sumes? beal1lroorlet,unb burd> !l3!euboluG fred>e !Beia~ung roie eingefd>üd>tert ablpringtunb fid> nur bagegen lJerroabrt,. ba(l er baß ~eIb je bcrgeben luerbe.~nbfid> Id>idt pd) roobl aud) niel)t reel)t, ban ll3feubo{uß feine 9JlaQ<nung: iam dico ut a me caveas, an baß einfa<Qe dabis, flattan bie ilro~ullg, er merbe baß &elb 3U finben wirfen, anfdlHe(lt. 3mid) nid>t, 10 finb m. 509 unb 510 umAu!teUen, unb bie rh:l1tige Orb.nung ifl:

Tu hcrole argentum dabis.Si. ExIidito mi he1'c1e ooulum, si d eder o. Ps. da bis.Abs te equidem sumam. Bi. Tu a me sumes? Ps. strenue:lam dico ut a me caveas. Si. Certe edepol scio:Si lLpatuleris, mirum et magnum faoinus feceris.

530. 531.!l3feub~rU0 1)0.1 (fß. 507-521) feinem aUen .pmn gelll:obt, el:

merlle ibm nod> beute fein ~erll aU0 bel' ~Qfd>e ~u loden roiffeu, unDnad)bem er fo beß allen Simo ~ebanfen auf bieien einen !l3uuft ge:lenft, iUnlligt er iu vollem Uebermut~ au, er roetbe lJorbet nocQ einenanberen 6trei<Q unb ~Itlal: cem lBaUio fvielen (m. 526):

Hem! ab hoo lenone vicino tuoPer sycophautia.m atque per doctos dolosTibicinam illam, tuus guam gllatus deperit,Ea circumducam lepide lenollelll. et quidemEcfectum hoc hodie reddam utrumque ad vesperum.

.pier foll fiel) ut1'umque offeub.n fOllloi)1 auf bie !l3reUung !{laUio'ßalß aU<Q auf bie friil)ete ilrol}lt1tg be3ieQett, bafi er 6imo l:leran[aflen11mbe, Hml Daß ttill!)ige ~eIb mit eigeuer .paub ltuß3u3al)leu. ilieiere~tm 9WdbeJieliuug ift aber Itid>t leiel)t, lla eiumal hoc lJome~mlid)

Page 11: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

be EI IJH au Hnif d) en IJH e11 b I) [11 ß. 421

nur auf ben a1lfe~t an~gerlJrl)dJellen Qieballfcll ~itutleijl, unb anberer<reit~ uterque. bei !ß[autu!l uur bann 5u jjc[)elt lJflcgt, wenn Dic !ßcr<[ouett ober ;'i>illgc, lueldJc eG su[auHllenfaüt, beibe u n mit t ef bCl r \.Ior<l1er ober nlldll1er genannt werben, ober, beibe jugegen finb. ~ine mild<beäiel}ung auf eine tllebme merle \.Iorl1er genannle 6adle ober !ßerfonfinoet bei uterque aulm (Ilt unferer 6tene nirgenoß, fouiet id) fel}ettfanu, 6tatt. ~ber uon bie[em [pradllidJen !8ebenfett abgefe~el1, fdlelntn\ir an 'Dielet 6telle fiir !ßleu'Dolus eine aUi3orüdlid)e ~inlUeifung

baraul, baji er beR 6imo aUln Bal}{en beluegen lucroe, batllnt Im<paffenb, lUeH [ein !ß[an barauf gebaut Ht, ben stuppler ilum 6ebeineilu befdJlUillbeln, unb peb bann uon feinem ~mn baß benilll)igleQieTh arG !8e[ol}nul1g aUßaa[)lcn än [affen. ::Darauf l'Oeill ber mwfdJlag (m. 536)

Set si eefeeero, I dabin mi argentum, (luoiJ dem lenoni, ilieotua voluntate?

beutUd) l)il1t unb 6into l'Oittert BUd), ttCldlbem er bie 6lJonPOll einge<gangen, Unrall): (m. 538)

At enim scin, quid mim in mentem venit?Quid si hisee inter se eonsenserunt, Callipho,Aut de eonpeeto faeiunt eonsutis dolis,Qui me argento intervortant?

lllei bieler 6adJfage wäre e~ bodJ l)ildJft tl)ötic!>t \lou !ßleubo!1I0, l'Oeuner burdJ eine erneute ~inlueifung auf bie erlte gegen 6imo geriebtete21llfünbiguno, lUie lie in bem 3ufammenfaffenbeu utrumque HegenlUürbe, feIber ben ~Uen auf bie tidJtige 6lJur bon oem inneren Bu'fammenl)ange feinet beiben ::Drol)ungen bringen l'Oürbe. mUll lagt fremdl6imo in feiner ~nlwort (!n. 531):

Si quidem istaee opera ut praedieaa perfeeerisVirtute regi Agathieoli autecesseris.

unb l)ier fönnie 'Der !ßlurar opera fidJ auf bie beiben burdl utrumquevorber ilufammengefapten ~anolungen 311 be3iel)en fdJeiuen - l'Oellltes !l.lirtridl ber !ßlurClI 'Don opus lUäre. ::Deltll lür opera in ocr 'Ocr;allgemeinerlru !8ebeulung '%f,aten, ID:lerfe' braudJt oie !ßra1ltinilebe \SvradJe»iefmef)r faeinora, un'O oie ein3ige 6lelle, 1'00 opera in dbnfiebem6hme borJufommen lebeint, ber mers Antiqua verba et opera qUOlll

vobis plaeent, ftebt im unddJten G:alinaprorog m. 7. Ueberl)aupt iftbel l/3lula[ bon opera, audJ in ber Ivecielleren !8e'Oeutung '~an'O<

arbeiten', bei !ßlautus leUen, uno finl)et lieb nur Cllt 31llei \Stellen, 10<bid idJ feben fann: !ll1enaedJm. 424 (pallam) ut reeoneinnetur at­que ut opera addantur qnae volo unI) !ll1ofteU. 828 Non enimbaee pultifagus opufex opera feeit barbro:us. (Es fann alf!) operabier nur ber ~lblath,) 6iugufaris fein, unb ber lBers ift ba!}er mit ge;ringhigigcr ~enberung fo 3" leien:

Si quidem i s ta c opera, ut praedieas, perfeeeris-»gI. ~finaria 640 Eadem istac opera suaviust conplexos fabulari.

Page 12: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

422 8ur .lhitif unO (htllirun9

~aß ~el}lClt oe'; aUß bem morl}ergcl}enben [eidit tU ergäntenben Ob.jects !Jat !Jier 10 wenig 2(nftonb, lUie m. 535 set si effeC61'O unom. 533 set si non faxis, lUD 91itfd)l'j3 ~inldiiebung \Jon id mir niditlIöt!}ig erfdieint.

(Somit lUdre lUol}l jeftgclteUt, bafl jene13 utrumque in ~. 530falldi lein mup - aber lilie nun ber ~cf}ter än l}eben lei, wage idinidit mit gleidier (sidierl}eit anaugeben. 3ft utmmque eine einfadie~ottuptd, fo läge am mädiften bajflr utcumque 3u \Jerntul!}en ­ftänben mir für bie in'oe~nite !Bebeutung non utcmnque in aller 2a,Unität nur anDere !Belege 3u ~ebote, als bie !Bent[el)'fdie ~onjectur:

Set nostrum est intellegere: atque utcumque, ubioumque opusast, obsequi (%eren!. .t>aut. 3, 3, 17). Ober ukumque fann auebfalldi erflärenbei3 3nterprelament fein, lueldieG baß Urfllrüngliebeetllla beilpiefslUeife: Effeotum hOß hodie reddam ego hercle advesperum - ober 2(el}nfidieiS netbrängt I}at.

595. .t>arpat, lueldiet Die mlol}nung !BaUios ludit, tritt mit benmlotten auf:lIi 160i 8unt atque hae regiones quae mihi ab ero Bunt demonstratae..tIier luditen nun Die \'IJn!}id)ijebe !lJ1efiung \Jon Ioci !Bot!}e uno 91itleblburdi bie UmfteUung hi Iooi atque hae Bunt regiones au 'l.1etmeiDen;\ßlautinilditr wftrbc abtt lein, uudi ubgefeljen bauDlI, bali biere metleriditiget mit ~{edeifen ollapdftiieb au meilen fillb:

Haec loca sunt atque hae regiQnes.mOl. !}hlbens 227 Neo magis solae terrae solae snnt quam haell8nnt IOlla atque hae regiones. ebor. 111. vestigas Iooa. %rin. 863looa oontemplat. 864 speoulatur Ioea. mur in einer (Stelle ldieintber masculille \ßluralloei fieber 3u ftel}en %rin. 931 Quos 10eos adisti?

710. Ps. Magnifioe hominem llompellabo. Ca. Quoia hio VOll'.Bonat? Ps. 10

m3iil)rellb in BeD IllU: cuia VOll'. sonat liegt, ftVeinen bie (Spuren beß~aIimpreftes QVOIA .... NESONAT nuf ehua!3 gan3 an'oere;; 3ufftl}rcn. m3ie fie i1l beulen IIn'o aeigen %rin. 45 Quoia hio vox· propeme 80nat, !Bacdi. 979 Quoianam VOll'. prope me sonat? unb 91u'o.229 lUD ~{edeifen mit 91ecbt Quoia prope me hio VOll'. sonat ge,fd)rieben !}at. 3m \ßalimpleft flonD IIlc!}1 QV01A PROPE ME SO­NAT, unb es ift alfa 'oer merß 10 iU rebreiben:

Ps. Magnifiee hominem compellabo. Ca. Quoia [bie] VOll'.prope me sonat?

!lJ1it ber \Jarobitenoen !Begrüliung 10 u. I. lU. fängt bann befier oerfolgenbe mets an, lUenn man fie nid)t lelbftänbig fallen mill.

71H. Eius servo, qui hune ferebat eum quinqn6 argenti minis,Tuam qui amieam hine areessebat, ei ego os sublevi modo.

(Seit lEllmerarius wirb f}itt ftott bes {Ion ben ~an'oltVrirten übetl!efer,

Page 13: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

bCß jlH a u tin i rweil !ß,c UD 0 Iu 13. 423

tell mominalitlufl servos ber ~atiu im itllfd)lll& ~1It ba6 llad)fo[gcllbc~elllonftralh)Um ei gc[efen obnc einen burd)fd)Iagenben @runb, Illiemit fd)eint. ~enn einmal ift e~ nid)1 aU!$uabmiSll>eife IDlöglid!fdt,fonbem uotll.liegenbe iRegeI ber !J3(autinifd}en f5l'rad}e, ban ll>enn einem9ldaliufal1 Ilod} ein auf baJielbe momell beaügIidJer ;l)emonflratiufallIlndJfolgl, bas beiben f5dl1en gemeinfl1111e momen fiiQ in leiner G:afuß>form undJ bem lReIaliuum ridJlel, mag es nun ganD in ben lRelaliufalllJincingc30gen fein obcr bemfeIben felbftäubig uorallfgel)cn. f50 l)eifJles alfo, um nur einige !Seifl'ie(e für ben !Jlomiuatiu an3ufiH)ren, biein ber böd)fl unvoUrtdnbigen f5ammlung bei tloIl1e f5l}ula~ I p. 387 fgg.fe~Ien, im lRubens 1240 111e q ui eonsulte docto atquo astuteeavet, diutine uti ei bene lieet partum bene. %rin. 137 Illoqui mandavit oum exturbasti ex aedibus, !ßoen. 3, 5,24 Hiq ui illam dudum oonciliaverunt mihi peregrinuUl Spartanum,id nunc his cerebrum uritur; un'o l»elUt in biefen ~iiUen eß ein!ßronomflt ift, weliQcs 'oie m:Utaction etleibel, fo beden fiiQ uiHlig mitunferer !ßfeubolußftelle f5lille luie mIoft. 5, 1, 50Sti u m q u 0 d inangiportust, eiu s patefeci foris obet mIiIe~ 140 Nam unumeonclave ooncubinae quod dedit mHes - in eo concl<wi egoperfodivi parietem. (SoUle man aber biefe Ie~len 6tellen ber Rate:gorie berjenigen ljdUe 3u3t'i/ilen, in lue(d)ell baß ueraußgeI)enbe 910menftd] nid}l in feinem G:afuß nad) bem folgenben lReIatitltlm SU riiQlenbraucl)t, ronbern in analelull]ifcl)et meife im 910minatiu uorauf9cl)t wiemIen. !ßroI. 57 Epidamniensis ille q u e m dudum dixeram - eiliberorum, nisi divitiae, nil erat eber ~pibicui3 2, I, 1 PIer i­q u e q nos eum nil refert pudet, ubi pudendumst, ibieos deserit pudor, jo liebe lieb aud} unfere !ßieubolui3rtelle unter biefe~t'iUe fubfumiren, fobafl. ber mominatiu servos in jeber lBe3iel)Ult!1 ge,cedJlfertigt lUdre. f50Ute jiiQ i1brigcnl3 nidJt (lud) in ben !Sacd}ibeG 631eber empfel}(en 3U lefen:

Militis parasitus, q u i modo aurum petere hine veuerat,Enm ego meis dictis malis his foribus atque hae muliereReppuli, reiecique hominem?

790 Forum coquinum qui VOCltnt, stulte vocant:Nam non coquinumst, verum furinum forum.

;l)er mill ber IefBten morte etfd]eilll, lUaß Me 6aebe anlangt, etlUni3fd]wetfälIig unb unmotiuld, ba !Sallio l)inlcc bie biebiJcl)c 91atur besnuf bem ~otum gemiell)eten .!tod}ei3 erf! ~. 850 fgg. temlllt, unp il)l\bier aundiQft (~. 794) nur aIG 'multilocus gloriosus insulsus inuti­lis' d}araclerjfirt; er erl)dlt aber feine wal]re $ointe butW paG mert,fpie( in furinuUl unb forum. ;l)enn nid}t nur in ben ,plitmn ,3abroun,betten, wofür 3a1}lteiiQe !Selege bei f5iQuiQatbl fBoca{isntuß beß ~uIgiir,

laleinß II f5. 91 fg. aufgefl'eidJerl finb, ift 0 uo, r, lind} meife berl}euligen 31alidnetl lUie u aUl3getptod]en IUotben, fonbern aud] in ber

Page 14: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

424 Bur .\hitit unb (Etlliitung

Beit bci3 \]3lautui3, ltlie uerfdJiebene mlotlfpicTe iu feiuen 6tüdcn 3eigen.BUIIt lBciipiel O:pibicll~ I, 2, 16 Malim istius modi mi amicos fur­no mersos quam f 0 I' o. lBacd)ibes 72 Vbi mi pro equo lectusdetur, scortum. pro scuto accubet. 1::rucllTentu~ 4, 2 60 Per­timui, postquam uua cu l' a co r meum movit modo. !lJlenaedl1ui170 Quid olet? responde! - Furtum scortum prandium.mielleidJt ilt IJOU _bieiellt ®efteflti3pullfte aus aud) !lJlel1aedJmi 295

Sen tu Cu1 i ndrus seu Co I' i end I' us perierislBotl)ei3 ~onjectur Corialldrus nieflt a05Ultleifeu, ltliibrenb 6caliger!':!Caliendrus bie lliffonana l.1öllig berltlifdJt.

935--938.~iele merle lauten im metui3 folgel1'oermaj3en idJ füge blo13 'oieridJtige \]3erfonenbeaeiefluuug bei:

Si. Seel viele ornatus hie me satis eondeeet. Ps. optume ha-bet. Si. esto.

Tantum tibi boni dü mortales diunt quantum tu tibi optes.Nam si exoptem quantum dignus tantum dent minus nihilo est.N]eque ego hoc homine quemquam vidi magis malum et ma-

leficum. Si. tun id mihi?~afl ber erffe mer!':! ein cretildJer ~e~ameter, ober %etrameter mit barauffolgen'oem catalectiidJem ~imeter irt, alro optume habet esto al!36dJlufJclauicI 5u ben borbergebenben ~retidi3 geböl't, lab 3uerlt m.6pengel (de vers. cret. usu P1itutino p.25), ber audJ ridJtig er.tL1unte, bafl 'oie folgenben merfe' ali3 troeflaeildJe Octonare gemeffen11mben müffen. mber l1erfeblt ilt leine ~eritellun9 bes er[ten bieiermerle beu er foTgenberll1af;en lieft:

Tantum di boni immortales tibi dent quantum tu tibi optes.~elln gana abgelel)en bon ber nidJl leidlten mlortumfleDung, ifl er ge.nötbigl bas geltlif; dd)te duiut - benn nieflE; anbmi3 fled! ilt bemdiunt ber ~anbfeflriften - mit dent ~u IJerhlUleflen, un'o gegen ben\]3lautinifeflen EipradJgebrauefl di 110n hllmortales abaulöfen. 3m idJnid)t 10 ijt \.liell11e!}r o!}ne jcbe 2lenberung ~u meffen

Tantum tibi boni df immortales I duint quantum til tibi optes.Düint mit langer \]3aenultima fann iefl amar lIieflt burdJ eine ~weite

~ieflterftelle belc(lcn, ifl aber 'ourdJ 'oie mnalogie \.leu füi ginlänglidJgefteflert, ltlie EidJö[[ (legis XII tabb. rell. p. 83 fg.) in cuibentermleife bargetban bat.

1Jen folgenoen meri3 fd)ccibt EipengelNam si exoptem qU:J,ntum dignus tantum dent minus nihilo sit.

~ier na!}m aber fdJon mcibaliuß an 'oer l1onffruction bon digllU8 ~ln:

f1ofl, llJenngleiefl er ftdJ babei beru!}igt: etsi non exegerim hane an­tiquitatem stricte ad nostrorum canones grammatieorum. ~amit

HI nun fremd) wenig gefagt, 3umal nodJ ein anberes lBe'oenten gin.3u1ritt. UnmöglidJ 'oarf l1ämlidJ ~feu'oolUi3 in 'oiefem mugenblid Iuo

Page 15: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

425

bll~ ga113c @elingclt itineß 113loneß "Oll bem guten mJHTtn bc,) 6illli!1~

obl}dllgt, 'oieielll eine iohte @robl}eit offen ini! @climt Illericn; ))icl:mel}r iit bieie. mer~ cbenio roie ber folgtllbc bei 6cile gelvromen 511bellten, freiIicb fo laut, bau Simiai! bie le~len mJortc [)ört unb inlYo1ge bauon aufbtouit. :.Donn barf aber OUdl nid/t dignus in 'dignuses oufgeliift, fonbern e!8 muu bofür dignumst - ulltnlid/ eOB dare- geil'ln'ieben roerben.

3m brilten merle Ht bann, lIIag mon i/Jn nllll meffen lilie Ulanroill, ba bie meplique bei5 6imi06: tun id miM !:lon mUfdll mitmedlt 311m ijolgenben ge30gen lIlil'b, etllloi! äu ergdnäen. 6hlb etmabeibe ~lerie oIi! trocQoeiid/e Octonare AU ldlreiben:

Ne ego hoc homine [numquam] quemquam vidi magis malumet maleficum.

Si. Tun id miM? Ps. Probus bic ost homo. Si. Noqllo Me estneque ego. Ps. At uide ne titubes?

~n bel' ~äufung magis malum et malefieum ift bod/ IIml}I nidltmel]r ~nltob 3u ne/Jmen, oIß an peiorem - magisque VOrilUte ma­lum (m. 1017).

942. Ps. Taeeo • sed ego quantibi Dona dabo et faciam sihane sobrie rem aceurasses.

eo ber melull. :.Dn\j Dona dabo, fd/on burd) ben gro\jen ~lllfl1n!lll:

bUdlitnben gefenn3eidlnel, einem @lofiem fein :.Doiein uerollnft, f\lb!Jlitfd/l, me(dler mit ellVllll geroaUinmell !lfenberungen ben mer>3 folgen:bermG~ell /JeriteUte:

Taoeo. set quid tibi bene fadam, si hane sohrie rem accurassis?2eid/ler id/eillt mir, lvenn IVir audl tibi nodl aIß 311r @Iorle gcbiirigaU0fd)eiben: bann bleibt quan et faciam oIll lid/ter meft ber Ueber:ieferung 311rild, unb aui! bieiem lli~t lid) nad) Stl'c1d)ung ))on egomit geringer ~enberung qua n ti te faciam OerneRen.

951. Set propen. mim. monstrare nbi ostinmst lanonis aadium.ubi sit llito stenonis bat ber metu?" nbi sit ostenonis bie flbrigengutcn ~anbfdlriftel1. Ostiumllt I]llbcn bon11 ~nl1tcrnriuß un'o !1lilicblbelll Sinne l1ad/ gans l'id)tig, ober mit nid)t gans (cidlter ~cn'oerung

ber l}nllbjcbriitlid1en Uebediefctung bergefteUt. Rann 113lautu'S nicbtSet propera miM monstrare ubi S'it os lenonis aedium

gefd)rieben baben? :.DM IDürbe 3u ben folgenben mJißen mit aedesltiscunt. Ps. Oredo anil1W male est aedibus - quill. edepolipsum lenonem evomunt treffHm lJl1fien, unI> entfernt ftd/ raum l)on'ber 2eßal't ber ~anbfd/riften.

ln. 1079-1086. macbbem !BaUio in bie lYnUe gegangen iitunb bie 113boenidum bem aHl ~ar\ll'lA: l)erUeibeten 6illlia{\ llberl1ntlVorletoat, freut er iid/ in böd/it ergöt,lUmer mJeilc barauf, lnie er 113jeuboru~

Page 16: ]ur Hk uub «tklärung bt.6 t:JlnufinifdJtn t:Jfeuhlu.9

426 .8 ur !t ti t i f u. Gr [{ ä r tl tl 9 be~ !ß In uI iu. \U fe ub0 Iu ß.

nmm er lommen ,ollte ~cimld!ideu werbe. ~arflber lomml ,ein mud},bar 6imo l1inAu unb nadlbem er ge,ragt ob lllleubolu{\ ldion bnge,mefeu jci (In. 1067 Veuitne homo ad te? - Non) unh geqöd erIJabe fidi l.1or il1m nid!t mebr 3u fürd/tell, bietet ibm lBaUio iu feiner,ljerAenßfreuhe unb im lMefüble uöUiger Gid/erbeil eine ?meUe non 20mlinell an, !nUg es bem lllieubolul3 nun bodi nod/ gelingen ,~Ute,

feinem Gol1ne baß mläodien 3u l.1erfd/affell. 6hno gelJt barau! ein(m. 1078): Dabin? - Dabuntur Hoc quidem actumst haumale. ?mie l'alit nun ba3u, bQIi er U1\l1litMbar barauf uoel} einmalfrägt: Set convenistin hominem? uno bnrQu! niel}t ellM mie norbereine nerneinenbe mntlllot:t et:bält, fonbem bie mu{\funft: Immo ambosillml, Ilnb im mnfd/lufle bQtQn bie Gr3äblung llon bem .8ufnmmell'treffen bes !tul'pIet:{\ mit lllfenbolu{\ Ilnb ~aliboru{\? :i)icfe lBegeglHlllgfnnb ja GtaU ale mallio im lBegtijfe War auf baß {jol:um AU geqcn,unb bereitß uad! berfelben, auf bem Bot:um fdoft, l}olle et: 6i01o ge,twffen, unb non biefem gebiltl, bau \l3feubohliJ ibn um ball mläbdienpre({en woUe. Gß ilt nlio, llon bem eben bcrübrten ?mibetlprudie nb,gelel)cn, gan3 I1nnloll, bail lBQ{[io erfl ie~1 l.1on biefer lBegegnuug belll6imo Wlittbeilllng nlllIVell folL Unb roie ll11tlermiUdt iit es llun,llleuu es Gimo naIV bem furöcn !Beticbt be!J !BQUio m. 1087 l>lö~lidl

einräßt äu frQgcn: Quid est quod non metualll? benn fll ift bodlIUllbl 311 lefeu, bn ndi bie Brage auf !BaUio~ !Belbeuerung: Nihil estquod metuas (m. 1066) 3uriidbe3iebt! 3cb glaube bnl)er, bafl biemerle 1079-1086 Ipätere Gdlauipieletinleqmtatioll linb - 3umalaud! bel' 2l1l~brud nugaa theatl'i m. 1081 lIidit gerQbe I'lautinildJaU<3fiebt.

lBafel. m. Jt i eIH i n g.