untitled art 3 -...

Opracowali Wanda Kocot

Jan Sitarski

Wsppraca Lucyna Chodny

Magorzata Jagieo

Krystyna Kalemba

Hanna Karlikowska

Dorota Mocicka

Barbara Potulska

Anna Prange

Konsultacja naukowa prof. dr hab. Krzysztof Spalik

Biologia

9

WSTP

Egzamin maturalny z biologii odby si w caym kraju 12 maja 2008 r. i mia form pisemn. Maturzyci mogli wybra biologi jako przedmiot obowizkowy lub dodatkowy.

Biologia jako przedmiotu obowizkowy moga by zdawana na poziomie podstawowym albo na poziomie rozszerzonym.

Egzamin na poziomie podstawowym trwa 120 minut i polega na rozwizaniu zada egzaminacyjnych sprawdzajcych wiedz i umiejtno zastosowania tej wiedzy w praktyce; zadania egzaminacyjne obejmoway zakres wymaga dla poziomu podstawowego.

Egzamin na poziomie rozszerzonym trwa 150 minut i polega na rozwizaniu zada egzaminacyjnych sprawdzajcych umiejtnoci zastosowania poznanych metod do rozwizywania problemw dotyczcych treci obejmujcych zakres wymaga dla poziomu rozszerzonego.

Warunkiem zdania egzaminu byo uzyskanie co najmniej 30% punktw moliwych do zdobycia na poziomie podstawowym lub na poziomie rozszerzonym.

Zdajcy, ktrzy wybrali biologi jako przedmiot dodatkowy, zdawali egzamin na poziomie rozszerzonym, rozwizujc ten sam arkusz, co absolwenci zdajcy przedmiot obowizkowy. Dla przedmiotu zdawanego jako dodatkowy nie okrelono progu zaliczenia.

Na wiadectwie wyniki egzaminu zarwno obowizkowego, jak i dodatkowego zostay zapisane w skali procentowej.

OPIS ARKUSZY EGZAMINACYJNYCH

Arkusze egzaminacyjne opracowano dla dwch poziomw wymaga: podstawowego, rozszerzonego.

Zadania zawarte w arkuszach egzaminacyjnych: pozwalay wykaza si znajomoci, rozumieniem i stosowaniem terminw i poj, sprawdzay umiejtno przedstawiania i wyjaniania procesw i zjawisk, sprawdzay umiejtno korzystania z rnych rde informacji, ich selekcji i analizy

oraz interpretacji, sprawdzay umiejtno planowania eksperymentw, przewidywania obserwacji

i formuowania wnioskw.

Arkusze egzaminacyjne wykorzystane na egzaminie z biologii w maju 2008 roku opublikowane s na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej (www.cke.edu.pl).

Arkusz egzaminacyjny dla poziomu podstawowego

Arkusz zawiera 30 zada, w tym 21 otwartych i 9 zamknitych. Wrd zada otwartych dominoway zadania krtkiej odpowiedzi, a wrd zamknitych zadania wielokrotnego wyboru. Za rozwizanie wszystkich zada mona byo otrzyma cznie 50 punktw. Zadania sprawdzay wiadomoci i umiejtnoci opisane w standardach wymaga egzaminacyjnych dla poziomu podstawowego.

Biologia

10

Zadania w arkuszu egzaminacyjnym sprawdzay wiadomoci i umiejtnoci z zakresu treci podstawy programowej:

organizm czowieka jako zintegrowana cao i prawidowe jego funkcjonowanie, odywianie si czowieka, elementy genetyki czowieka, elementy ekologii i ochrony rodowiska.

Tematyka zada egzaminacyjnych w arkuszu obejmowaa wikszo treci z podstawy programowej, najliczniej byy reprezentowane zadania dotyczce organizmu czowieka jako zintegrowanej caoci i prawidowego jego funkcjonowania.

Najwicej punktw za rozwizanie zada zdajcy mogli otrzyma z obszaru standardu I Wiadomoci i rozumienie 50% punktw (25 pkt), 24% punktw (12 pkt) mona byo uzyska za rozwizanie zada z obszaru standardu II Korzystanie z informacji, a pozostae 26% punktw (13 pkt) za rozwizanie zada z obszaru standardu III Tworzenie informacji.

Biologia

11

Opis zada egzaminacyjnych. Sprawdzane umiejtnoci, typowe odpowiedzi i uwagi do rozwiza maturzystw. Zadanie 1. (2 pkt) Biaka s zwizkami wielkoczsteczkowymi, ktre odgrywaj wan rol w procesach wzrostu, rozwoju i codziennego funkcjonowania organizmu czowieka. Oce prawdziwo zamieszczonych w tabeli stwierdze, wpisujc w odpowiednich miejscach liter P (prawda) lub liter F (fasz).

Sprawdzane umiejtnoci Opisywanie cech makroczsteczek na przykadzie biaek standard I 1) c) 2).

Rozwizywalno zadania 70%

Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych 1. P; 2 F; 3 P; 4 F.

Najczciej powtarzajce si bdy Bdne odpowiedzi wystpoway najczciej w punkcie 4 oraz 2 i 3.

Komentarz Stosunkowo najmniej problemw stwarzao stwierdzenie 1, gdzie wikszo zdajcych ocenia, e jest ono prawdziwe, pozostae odpowiedzi byy ju bardzo rne, wskazujc na braki w wiadomociach na temat roli biaek w organizmie czowieka.

Zadanie 2. (2 pkt) Skra zbudowana jest z naskrka i skry waciwej. Naskrek utworzony jest przez nabonek wielowarstwowy paski. Komrki naskrka nieustannie powstaj, rogowaciej, obumieraj i ulegaj zuszczaniu. W warstwie podstawnej naskrka znajduj si melanocyty, ktre produkuj melaniny barwniki, od nagromadzenia ktrych zaley barwa skry. Melaniny pochaniaj rwnie cz promieniowania UV, stanowic filtr promieniowania w skrze. Pod wpywem promieniowania sonecznego w warstwie podstawnej naskrka jest produkowana witamina D3. Tak zbudowany naskrek chroni organizm przed dziaaniem wielu czynnikw zewntrznych. a) Podaj przykady dwch rnych czynnikw zewntrznych, przed ktrych

szkodliwym dziaaniem chroni nas naskrek.

P / F

1. Enzymy to biaka uatwiajce zachodzenie procesw biochemicznych w organizmie.

2. Wszystkie hormony s biakami.

3. Przeciwciaa uczestnicz w procesach obrony organizmu przed antygenami.

4. Biaka nie peni w organizmach funkcji transportujcej.

Biologia

12

b) Wyjanij, dlaczego ciemne zabarwienie skry, np. u Afroamerykanw zamieszkaych w pnocnych stanach USA, moe mie negatywny wpyw na syntez witaminy D3 w naskrku.

Sprawdzane umiejtnoci a) Okrelanie czynnikw zewntrznych, przed ktrych dziaaniem moe chroni naskrek

standard I 3) c) 7). b) Wyjanianie zalenoci przyczynowo-skutkowych midzy prezentowanymi informacjami

standard III 2) a).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych a) promieniowanie UV, wysoka lub niska temperatura, bakterie, wirusy. b) Zawarte w skrze tych ludzi due iloci melaniny pochaniaj promieniowanie UV,

co, przy stosunkowo maym na tych obszarach nateniu wiata, moe doprowadzi do zmniejszenia syntezy witaminy D3 w ich skrze.

Najczciej powtarzajce si bdy a) otarcie, skaleczenie, poparzenie, odmroenie, kurz, brud. b) Zabarwienie skry Afroamerykanw powoduje, e skra zawiera duo melaniny,

pochania promienie soneczne i tym samym utrudnia syntez witaminy D3. Witamina D3 jest produkowana dziki promieniowaniu sonecznemu. U czowieka

o ciemnej skrze potrzeba do tego procesu wicej promieniowania UV, natomiast w pnocnych stanach USA nie ma odpowiedniej iloci tego promieniowania.

Komentarz a) Najczciej mylono skutek, jakim jest wskazanie np. oparzenia z jego przyczyn, czyli

wysok temperatur. b) Wiele odpowiedzi byo albo nie na temat np. Ich skra jest ciemna i nie musi si broni

przed socem i promieniowaniem UV. albo z bdami merytorycznymi, np.: Ciemne zabarwienie skry u Afroamerykanw moe mie negatywny wpyw gdy witamina D3 pochania due iloci promieni UV co jest szkodliwe dla skry, albo byy one niepene, poniewa nie by w nich wykazywany peny zwizek przyczynowo-skutkowy midzy niskim nateniem wiata, iloci melaniny w skrze i wpywem obu tych czynnikw na syntez witaminy D3 w skrze.

Zadanie 3. (2 pkt) Na schematach przedstawiono dziaanie mini ramienia czowieka.

Biologia

13

a) Podaj, ktry z przedstawionych wyej mini jest prostownikiem. b) Opisz, w jaki sposb po wykonaniu ruchu przez dowolny z tych mini koczyna

moe wrci do pooenia (stanu) wyjciowego. Sprawdzane umiejtnoci Odczytywanie informacji przedstawionych w formie schematu. Redagowanie poprawnego merytorycznie opisu przedstawionego w innej formie procesu standard II 1) b).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych a) Misie trjgowy (ramienia) jest prostownikiem. b) Skurcz minia dwugowego powoduje zginanie rki w okciu. Koczyna moe wrci

do pooenia wyjciowego, jeeli skurczy si misie antagonistyczny, czyli misie trjgowy.

Najczciej powtarzajce si bdy a) misie dwugowy, odwodziciel. b) Kiedy podnosimy rk jeden misie si kurczy a drugi rozkurcza. Minie dwugowe i trjgowe dziaaj antagonistycznie, czyli kiedy jeden zgina

koczyn to drugi j prostuje. Koczyna po wykonaniu ruchu przez ktry z tych mini moe powrci do pooenia

wyjciowego.

Komentarz Zadanie w wikszoci byo poprawnie rozwizywane w podpunkcie a) Natomiast wielu zdajcym trudno sprawi opis dziaania mini w przypadku odpowiedzi do podpunktu b). Najczciej udzielano odpowiedzi niepenych, w ktrych nie byo wiadomo jak si nazywaj kurczce si minie i odpowiedzi zawierajcych bdy merytoryczne. W odpowiedziach tych zdajcy nie odnosili si do antagonistycznego dziaania mini. W wielu wypowiedziach uywano niepoprawnej terminologii biologicznej, np. odwodziciel, przywodziciel, minie pracuj, rka zgina si, rami zgina si, miesie si rozkurcza.

Zadanie 4. (2 pkt) Okoo 40. roku ycia czowieka rozpoczyna si wyrany spadek masy koci, poniewa procesy usuwania obumierajcej, starszej tkanki kostnej (resorpcja) przewaaj nad procesami tworzenia nowej tkanki. Prowadzi to do zmniejszenia gstoci i wytrzymaoci koci (tracimy w ten sposb okoo 0,5%1,0% mineraw rocznie). Dodatkowym czynnikiem zmniejszajcym wytrzymao koci jest osteoporoza. W przebiegu osteoporozy ubytek mineraw moe wynosi 2,0%5,0% rocznie i wicej. Zmniejszenie masy kostnej przejawia si wiksz amliwoci koci. Podaj przykady dwch dziaa, ktre powinien podj czowiek, aby zabezpieczy si przed niekorzystnymi zmianami w tkance kostnej oraz uzasadnij znaczenie kadego z nich.

Biologia

14

Sprawdzane umiejtnoci Opisywanie moliwego do realizacji sposobu dziaania, przewidywanie skutkw dziaa standard III 1) b).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Dostarczanie organizmowi odpowiednich iloci wapnia w poywieniu, np.: produktw

mlecznych, gdy jest on odpowiedzialny za prawidow budow koci. Rozsdne opalanie si, ktre sprzyja zwikszeniu si w organizmie poziomu witaminy

D3, dziki ktrej proces wbudowywania wapnia w tkank kostn przebiega sprawniej.

Najczciej powtarzajce si bdy Spoywanie pokarmw takich jak mleko i produkty mleczne. Spoywanie witaminy D3 wzmacniajcej koci. Przyjmowanie lekarstw zawierajcych wap i witamin D3. Waciwa dieta i aktywny tryb ycia.

Komentarz Wielu zdajcych nie potrafio poda obu trafnych przykadw. Czsto jeden z nich by prawidowy a drugi ju nie. Bdne przykady wynikay albo z niezrozumienia polecenia, szczeglnie gdy zdajcy odwoywa si do przyjmowania rodkw farmakologicznych lub wykonywania wicze przez osoby ju chore na osteoporoz. Wiele odpowiedzi byo niepenych, niedokoczonych bez podania wpywu proponowanego dziaania na zmiany w kociach lub tkance kostnej. Zdarzay si te bdy merytoryczne, szczeglnie dotyczce roli witaminy D3 lub bdy stylistyczne z niewaciwie uywan terminologi biologiczn majce wpyw na merytoryczn stron wypowiedzi.

Zadanie 5. (1 pkt) Ukad grupowy Rh stanowi trzy pary antygenw, z ktrych najwiksze znaczenie ma antygen D. Krew charakteryzujc si obecnoci antygenu D w bonach erytrocytw oznacza si Rh+, a przy braku tego antygenu Rh. Niezgodno antygenowa midzy matk a podem dotyczca antygenu D moe stanowi przyczyn konfliktu serologicznego (prowadzcego do hemolitycznej choroby noworodkw).

W tabeli przedstawiono cztery przypadki ukadw grupowych Rh matki i podu.

Grupy krwi matki podu

A. B. C. D.

Rh Rh+ Rh+ Rh

Rh+ Rh Rh+ Rh

Wrd przedstawionych w tabeli przypadkw (AD) zaznacz ten, ktry moe doprowadzi do konfliktu serologicznego.

Biologia

15

Sprawdzane umiejtnoci Porwnywanie i selekcjonowanie informacji dotyczcych konfliktu serologicznego standard II 2) a).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Odpowied A / Rh i Rh+.

Najczciej powtarzajce si bdy Odpowied B lub jednoczenie A i B, rwnie B i C.

Komentarz Odpowiedzi zdajcych wiadcz o braku wiedzy na ten temat i jednoczenie o braku umiejtnoci wykorzystania podanej w zadaniu informacji; zaznaczenia odpowiedzi s do przypadkowe.

Zadanie 6. (1 pkt) Serce poza organizmem zmarego w wyniku wypadku czowieka kurczy si jeszcze przez wiele godzin, jeeli jest przechowywane w pynie fizjologicznym bogatym w tlen i o odpowiednim skadzie chemicznym. Podaj, jak mona t waciwo serca wykorzysta w medycynie. Odpowied uzasadnij. Sprawdzane umiejtnoci Objanianie i komentowanie informacji dotyczcych specyficznych waciwoci minia sercowego standard III 2) a).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Mona t waciwo wykorzysta przy przeszczepach serca, poniewa serce pozostaje

ywe i zdolne jest do dziaania poza organizmem dawcy. Mona wykorzysta do przeszczepu, majc czas na przewiezienie serca w odlege

miejsce.

Najczciej powtarzajce si bdy Niepene odpowiedzi Do przeszczepu, poniewa takie serce potrafi si przyj w innym organizmie. Takie serce mona przeszczepi innemu czowiekowi, ktry ma powan wad serca

i jego ycie jest zagroone.

Komentarz Zadanie okazao si trudne dla zdajcych, gdy najczciej ich odpowiedzi byy niepene ograniczajce si do okrelenia sposobu wykorzystania opisanej waciwoci serca, czyli do przeszczepu, czsto z uzasadnieniem emocjonalnym: aby kogo uratowa. W wielu odpowiedziach brak trafnego uzasadnienia; prawdopodobnie zdajcy nie zrozumieli polecenia.

Biologia

16

Zadanie 7. (2 pkt) W tabeli przedstawiono procentow zawarto tlenu i dwutlenku wgla w powietrzu wdychanym i w powietrzu wydychanym.

Zawarto w powietrzu (%) Gaz wdychanym wydychanymTlen 21,00 16,50 Dwutlenek wgla 0,04 4,00

Na podstawie danych z tabeli, okrel kierunki przenikania O2 i CO2 w trakcie wymiany gazowej midzy pcherzykami pucnymi a krwi w naczyniach krwiononych. Sprawdzane umiejtnoci Redagowanie poprawnego merytorycznie opisu na podstawie danych przedstawionych w tabeli standard II 3) b).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych 1. Tlen przemieszcza si z powietrza w pcherzykach pucnych do krwi w naczyniach

wosowatych pcherzykw pucnych. 2. Dwutlenek wgla przemieszcza si z krwi w naczyniach krwiononych do pcherzykw

pucnych.

Najczciej powtarzajce si bdy Opisywanie danych z tabeli: Przy wdechu pobieramy mao CO2, za przy wydechu wydychamy go duo wicej. Cakowicie bdne odpowiedzi: Wdychany tlen dostaje si do krwi, ktra go transportuje do pcherzykw pucnych.

Komentarz W odpowiedzi naleao okreli na podstawie danych z tabeli kierunek transportu tlenu i CO2 podczas wymiany gazowej zewntrznej, chocia mona udzieli prawidowej odpowiedzi bez danych. Niektrzy ze zdajcych wykazali w swoich odpowiedziach cakowity brak wiedzy, logicznego mylenia i umiejtnoci korzystania z informacji.

Zadanie 8. (1 pkt) Tlenek wgla (czad) dostajc si do organizmu czowieka tworzy z hemoglobin wzgldnie trway zwizek. rdem czadu mog by spaliny i dym papierosowy. Uzasadnij opini, e ludzie palcy papierosy mog by mniej wydolni fizycznie, ni niepalcy. Sprawdzane umiejtnoci Uzasadnianie opinii na podstawie analizy informacji przedstawionych w tekcie standard III 3) a).


Biologia

17

Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Czad czc si z hemoglobin nie pozwala na przyczenie tlenu (do hemoglobiny),

organizm jest mniej dotleniony i wytwarza mniej energii. Zablokowana przez tlenek wgla hemoglobina nie doprowadza odpowiedniej iloci tlenu

do mini, co powoduje mniejsz wydolno w pracy mini.

Najczciej powtarzajce si bdy Odpowiedzi zbyt oglne, niepene, bez zwizku przyczyno-skutkowego midzy niedotlenieniem a wydolnoci organizmu. Dym przedostaje si do krwi, zanieczyszcza krew, jak rwnie osadza si i kry

po pucach. Papieros sprawia, e zatruwamy cay organizm. Organizm palcego dostaje mniej tlenu, a organizm im wicej tlenu dostaje, tym wiksza

jego wydolno.

Komentarz W odpowiedzi naleao uwzgldni zwizek przyczynowo-skutkowy miedzy niedotlenieniem organizmu spowodowanym zablokowaniem hemoglobiny przez CO a wydolnoci fizyczn organizmu, czyli napisa, e organizm niedotleniony wytwarza mniej energii albo minie s niewydolne z tego powodu. Niestety udawao si to tylko niektrym zdajcym. Wikszo udzielaa odpowiedzi niepenych, oglnych lub bdnych.

Zadanie 9. (1 pkt) W tabeli przedstawiono ilo niektrych skadnikw przesczu kbkowego filtrowanych w nerkach zdrowego czowieka w cigu 24 godzin, w porwnaniu z iloci tych skadnikw wydalonych w cigu doby w moczu ostatecznym.

Skadniki Ilo skadnikw filtrowanych Ilo skadnikw wydalonych

z moczem woda sd wap potas glukoza aminokwasymocznik

180,0 l 600,0 g 9,0 g 35,0 g 200,0 g 65,0 g 60,0 g

1,5 l 4,0 g 0,2 g 3,0 g 0,0 g 2,0 g 35,0 g

Wypisz z tabeli nazw tego skadnika przesczu kbkowego, ktry nie powinien, ale czasem (w wyniku choroby) moe pojawi si w moczu ostatecznym. Podaj nazw choroby, na ktr moe wskazywa obecno tego skadnika w moczu ostatecznym. Sprawdzane umiejtnoci Okrelanie skadu moczu ostatecznego i wskazywanie zagroe spowodowanych jego zmian standard I 4) a) 11).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Skadnik glukoza. Choroba cukrzyca.

Biologia

18

Najczciej powtarzajce si bdy Nieprawidowo wybrane skadniki moczu: mocznik, wap, potas, aminokwasy, sd. Bdne lub nieprecyzyjne przykady chorb: niewydolno nerek, choroby nerek,

zapalenie drg moczowych, moczwka prosta, anemia, biaaczka, taczka, osteoporoza, grulica, zatrucie pokarmowe, odwodnienie, prostata.

Podanie objaww zamiast nazwy choroby: cukromocz, biakomocz.

Komentarz Zdajcy w odpowiedziach popeniali bdy wynikajce z niedostatecznej wiedzy oraz braku umiejtnoci analizowania danych przedstawionych w postaci zapisu tabelarycznego. Wystpoway odpowiedzi, w ktrych oba elementy: nazwa skadnika i nazwa choroby byy bdne oraz takie, w ktrych jeden element by poprawny, a drugi nieprawidowy w obu przypadkach zdajcy nie uzyskiwali punktu.

Zadanie 10. (3 pkt) Zaburzenia gospodarki wodnej w organizmie mona postrzega jako problemy zwizane z niedoborem lub z nadmiarem wody (odwodnienie lub przewodnienie). Zarwno niedobr, jak i nadmierne gromadzenie si pynw w organizmie czowieka, moe stanowi zagroenie dla ycia. a) Podaj przykady dwch grup wiekowych, dla ktrych zaburzenia gospodarki wodnej

s najbardziej grone. b) Podaj dwie przyczyny prowadzce do niedoboru pynw ustrojowych (ktrych

gwnym skadnikiem jest woda) w organizmie czowieka. Sprawdzane umiejtnoci a) Podawanie przykadw grup wiekowych najbardziej naraonych na negatywny wpyw

zaburze gospodarki wodnej standard I 4) a) 11). b) Okrelanie przyczyn niedoboru pynw ustrojowych w organizmie czowieka standard

I 4) a) 11).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych a) 1. noworodki / niemowlta / mae dzieci / 0-3 lata 2. osoby w podeszym wieku / osoby starsze / powyej 60 roku ycia. b) Przykady przyczyn: spoywanie zbyt maych iloci pynw / zmniejszenie spoycia wody przez chorych,

nieprzytomnych / chorych z zaburzeniami poykania/przez osoby starsze, intensywne pocenie si przy duym wysiku fizycznym, biegunki/wymioty (zwaszcza u niemowlt i maych dzieci), gorczka (zwikszona potliwo, wzmoone oddychanie), zwikszone wydalanie moczu (w wyniku cukrzycy, niewydolnoci nerek,

przedawkowania lekw moczopdnych), utrata krwi/krwotok, rozlege oparzenia, niski poziom wazopresyny.

Biologia

19

Najczciej powtarzajce si bdy a) Dzieci, modzie, 1-16 lat, 0-18 lat, 35-50 lat, 50-60, 60-80, 15-25, od 50 lat, w okresie

dojrzewania, wiek redni, przekwitanie pci mskiej i eskiej, osoby w wieku poprodukcyjnym.

b) Przykady przyczyn prowadzcych do niedoborw pynw w organizmie: odwodnienie / organizm ma niedobr wody / przewodnienie, duy wysiek fizyczny / nadmierny wysiek/ cika praca / intensywny tryb ycia /

szybki tryb ycia / pracoholizm, infekcje, choroba, moczwka prosta, zatrucia, stres / przemczenie / wycieczenie organizmu / za przemiana materii, susza / gorcy klimat / przebywanie na socu, nieodpowiedni dobr i brak pynw ustrojowych / zbyt mae pobieranie pynw

ustrojowych, wiksze zapotrzebowanie na pyny / dieta, dugotrwae zaywanie lekw / spoywanie duej iloci soli, zaburzenia pracy hormonw / zaburzenia w wydzielaniu wazopresyny, niedopilnowanie dzieci przez rodzicw / za sytuacja materialna.

Komentarz a) Zdajcy mieli problem z podaniem grup wiekowych, czsto podawali grn granic

wieku dla grupy osb starszych. b) Zdajcy mylili skutek z przyczyn np. jako przyczyn prowadzc do niedoboru pynw

w organizmie podawali odwodnienie. Zbyt oglnie, niedokadnie okrelali przyczyny, np.: infekcje, zaburzenia w wydzielaniu wazopresyny. Przyczyn braku sukcesu w rozwizywaniu tego zadania bya te nieznajomo pojcia pyny ustrojowe.

Zadanie 11. (3 pkt) W tabeli przedstawiono dzienne zapotrzebowanie na energi (kcal) w zalenoci od pci, masy ciaa i aktywnoci fizycznej czowieka.

Zapotrzebowanie na energi (kcal) przy aktywnoci fizycznej: Pe Masa ciaa (kg) maej umiarkowa-nej duej bardzo duej

55 2000 2200 2600 3000 65 2340 2600 3055 3575 Kobiety 70 2520 2800 3290 3850 65 2700 3000 3500 4000 75 3150 3450 4050 4650 Mczyni 80 3360 3680 4320 4960

a) Narysuj diagram supkowy (w jednym ukadzie wsprzdnych), ilustrujcy dzienne

zapotrzebowanie na energi kobiet i mczyzn o masie ciaa 65 kg, wykazujcych si umiarkowan i bardzo du aktywnoci fizyczn.

Sprawdzane umiejtnoci Rysowanie diagramu supkowego na podstawie danych z tabeli standard II 3) a).

Biologia

20


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Przykad wykresu:

Najczciej powtarzajce si bdy: nieprawidowe lub niekompletne oznaczenia osi np. brak jednostek lub podawanie samej

jednostki (kcal) bez opisu (zapotrzebowanie na energi), bdnie wyskalowana o Y, nieprawidowa wysoko supkw, brak legendy, niezgodne z poleceniem rysowanie diagramu dla wszystkich rodzajw aktywnoci.

Komentarz Przyczyn niepowodze zdajcych byo: nieuwane czytanie polece, w konsekwencji wykonanie diagramu dla wszystkich

danych z tabeli, brak umiejtnoci konstruowania wykresw, nieuwaga, niedbao w skalowaniu i rysowaniu diagramu.

b) Sformuuj jeden wniosek wynikajcy z przedstawionych na diagramie zalenoci. Sprawdzane umiejtnoci Formuowanie wnioskw wynikajcych z danych przedstawionych na diagramie standard III 3) b).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Wraz ze wzrostem aktywnoci fizycznej ronie zapotrzebowanie na energi u kobiet

i u mczyzn. Potrzeby energetyczne bez wzgldu na pe wzrastaj wraz ze wzrostem aktywnoci

fizycznej. Mczyni maj wiksze zapotrzebowanie na energi ni kobiety przy takiej samej

aktywnoci fizycznej.

Biologia

21

Najczciej powtarzajce si bdy Mczyni potrzebuj wicej energii / kobiety potrzebuj mniej energii. Dzienne zapotrzebowanie na energi jest wiksze u mczyzn ni u kobiet. Mczyni bez wzgldu na aktywno maj wiksze zapotrzebowanie na energi. Zapotrzebowanie na energi przy aktywnoci fizycznej jest rne. Zapotrzebowanie na energi ronie wraz z aktywnoci fizyczn. Zapotrzebowanie na energi jest tym wiksze im wiksza jest aktywno fizyczna. Mczyni maj wiksze zapotrzebowanie na energi ni kobiety przy aktywnoci

fizycznej. Im wiksza masa ciaa kobiet i mczyzn, tym wiksze zapotrzebowanie na energi. Mczyni wykonuj wiksz prac fizyczn i potrzebuj wicej energii. Im wikszy wysiek fizyczny, tym wiksza ilo energii jest potrzebna organizmowi. Kobiety w wieku 65 lat maj mniejsze zapotrzebowanie na energi. Mczyni o takiej samej wadze jak kobiety i przy takim samym spoyciu kcal maj

wiksz aktywno fizyczn. Poniewa mczyni maj wiksz mas miniow potrzebuj wicej energii do ich

pracy.

Komentarz Najczciej wystpujce nieprawidowe wnioski byy niepene, odnosiy si wycznie

do aktywnoci fizycznej, bez odniesienia do pci lub odwrotnie tylko do pci bez uwzgldnienia aktywnoci fizycznej. Prawdopodobnie wnioski takie byy formuowane na podstawie pobienej analizy wykresu.

W odpowiedziach zdajcych wystpoway prawidowo sformuowane wnioski wynikajce z informacji przedstawionych w tabeli, ale nieuprawnione danymi zobrazowanymi na wykresie, a wic wnioski niezgodne z poleceniem. Odpowiedzi takie wynikay z nieuwanego czytania polecenia.

Wystpujce nielogiczne wnioski prawdopodobnie wynikay z braku umiejtnoci analizy i interpretacji danych przedstawionych na wykresie.

Rzadziej wystpoway dosowne odczyty z wykresu lub opuszczenia odpowiedzi spowodowane brakiem umiejtnoci formuowania wnioskw.

Zadanie 12. (2 pkt) Neurony s podstawowymi jednostkami anatomicznymi ukadu nerwowego. S one komrkami pobudliwymi, to znaczy, e reaguj na dziaajce na nie bodce. W miejsca 1, 2, 3 wpisz trzy podstawowe funkcje neuronw. Docierajce do neuronu informacje zawarte w bodcach s przez neuron:

1. ......................................, 2. ......................................, 3. .......................................

Sprawdzane umiejtnoci Okrelanie funkcji neuronw standard I 1) c) 3).


Biologia

22

Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Docierajce do neuronu informacje zawarte w bodcach s przez neuron odbierane, przewodzone / przesyane / przekazywane.

Najczciej powtarzajce si bdy: neuron czuciowy, ruchowy, poredniczcy, kojarzeniowy, receptor, przekazywanie impulsu, efektor, dorodkowe, odrodkowe, wychwytywanie, magazynowanie, odczytywane, analizowane, sygnalizowane,

odczuwane, zapamitywane, wzmacniane, integrowanie, rola przewodzca, pobudzajca, reagujca, zapach, dotyk, smak, reakcja na bodziec, wykonywanie ruchu, pobudzanie mini, rozpoznanie rodzaju

bodca, wysyanie do mzgu, przekazywanie do orodkowego ukadu nerwowego, przetwarzanie impulsw.

Komentarz Najczciej zdajcy mylili funkcj neuronw z typami neuronw, elementami uku odruchowego, rzadziej z rodzajami zmysw. Poraki zdajcych wynikay przede wszystkim z: braku wiedzy, czytania polecenia bez zrozumienia, braku umiejtnoci posugiwania si waciw terminologi biologiczn.

Zadanie 13. (2 pkt) Na wykresach przedstawiono wydzielanie hormonu melatoniny w rytmie dobowym oraz w zalenoci od wieku czowieka.

Okrel tendencje zmian w wydzielaniu melatoniny

a) w rytmie dobowym. b) w zalenoci od wieku czowieka.

Biologia

23

Sprawdzane umiejtnoci Okrelanie tendencji zmian w wydzielaniu melatoniny u czowieka na podstawie wykresu standard III 2) a).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych a) W nocy wydziela si wicej melatoniny ni w dzie. W cigu dnia wydziela si mniej melatoniny ni w nocy. b) Im czowiek starszy tym jest mniejsza ilo wydzielanej melatoniny. Ilo wydzielanej melatoniny maleje z wiekiem czowieka. Wraz z wiekiem tendencja jest malejca.

Najczciej powtarzajce si bdy a) W dzie wydzielanie melatoniny jest stae a w nocy zmienne. Wydzielanie melatoniny midzy godzin 7 a 20 jest mae, gwatownie ronie

po godzinie 21. b) Im czowiek modszy tym wicej wydziela melatoniny. W wieku 5 lat wydzielanie melatoniny jest due, w wieku 80 lat jest znacznie mniejsze.

Komentarz Zadanie sprawiao trudno szczeglnie tym zdajcym, ktrzy nie rozumieli sowa tendencja i tym, ktrzy maj trudnoci z interpretowaniem informacji przedstawionych na wykresie. Prawdopodobnie dlatego czsto zamiast okrelenia kierunku zmian: w odpowiedzi do podpunktu a) by charakteryzowany przebieg wydzielania melatoniny

w cigu doby lub przedstawiany odczyt danych z wykresu (na przykad, w ktrych godzinach ile wydziela si melatoniny),

w odpowiedzi do podpunktu b) by przedstawiany odczyt danych z wykresu (wydzielanie melatoniny w okrelonym wieku) lub odwrcona zaleno (im czowiek modszy ...) niezgodna z rzeczywistym przebiegiem i kierunkiem rozwoju czowieka.

Zadanie 14. (1 pkt) Stres jest normalnym zjawiskiem fizjologicznym organizmu w sytuacji powodujcej jego przecienie (zbyt dua ilo i intensywno bodcw dziaajcych na ukad nerwowy czowieka). Stresu nie da si unikn, ale mona i naley kontrolowa go, tak aby sta si czynnikiem pomocnym i mobilizujcym nasze twrcze dziaania. Wrd zamieszczonych niej stwierdze (A-E) zaznacz te dwa, ktre dotycz utrzymania stresu na bezpiecznym poziomie. A. Nie znosz krytyki moich bdw. B. Analiza uwag krytycznych pozwoli mi unikn wpadek w przyszoci. C. Jeeli odrywam si od nauki, to robi to z wyrzutami sumienia i poczuciem winy. D. Staram si nie spnia na spotkania. E. Nie mam cierpliwoci do czynnoci domowych.

Biologia

24

Sprawdzane umiejtnoci Okrelanie zachowa pozwalajcych utrzyma stres na bezpiecznym poziomie I 4) b) 7).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych B, D.

Najczciej powtarzajce si bdy Stosunkowo czsto wybierano odpowied C, rzadziej E.

Komentarz Zdecydowana wikszo zdajcych udzielaa poprawnych odpowiedzi. Zdarzay si odpowiedzi z wybranym tylko jednym stwierdzeniem, a sporadycznie nie udzielano adnej odpowiedzi. Stosunkowo czste wybieranie bdnej odpowiedzi C prawdopodobnie wynika z faktu, e sformuowanie ma charakter warunkowy i przez to mogo by interpretowane nastpujco: jeeli nie odrywam si od nauki, to nie mam wyrzutw sumienia i poczucia winy, czyli nie podnosz poziomu stresu. Taki sposb rozwizywania zadania by niezgodny z poleceniem. Bdne odpowiedzi w tym zadaniu potwierdzaj u czci zdajcych sabe opanowanie umiejtnoci czytania ze zrozumieniem.

Zadanie 15. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono fragment wkna minia szkieletowego z oznaczon jednostk funkcjonaln sarkomerem.

Wrd niej podanych zmian (A-D) zaznacz t, ktra zachodzi, gdy misie szkieletowy si kurczy.

A. Linie Z oddalaj si od siebie. B. Kurcz si filamenty aktynowe. C. Kurcz si filamenty miozynowe. D. Skracaj si sarkomery. Sprawdzane umiejtnoci Wskazywanie zwizkw midzy struktur a funkcj na przykadzie tkanki miniowej standard I 2) a) 1).


Biologia

25

Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych D.

Najczciej powtarzajce si bdy Wybr C lub B, sporadycznie A.

Komentarz Wielu zdajcych miao trudno z udzieleniem poprawnej odpowiedzi, poniewa nie znao budowy minia i mechanizmu jego skurczu, a ponadto nie potrafio skorzysta z informacji doczonych do zadania. Stosunkowo czsto byy wybierane niepoprawne odpowiedzi C lub B, zawierajce okrelenie Kurcz si ..., ktre to okrelenie prawdopodobnie w sposb automatyczny kojarzono z treci polecenia. Potwierdza to rwnie, e wybr odpowiedzi nie by przemylany lecz przypadkowy.

Zadanie 16. (1 pkt) Minie gadkie buduj ciany wielu narzdw wewntrznych, midzy innymi przewodu pokarmowego. W cianach narzdw minie te uoone s w warstwy i tworz miniwk. Poprzez skurcze mini gadkich w otaczanej przez nie przestrzeni np. w jelicie wytwarzane jest cinienie. Wyjanij, w jaki sposb przedstawione w tekcie dziaanie mini gadkich wpywa na prawidow prac ukadu pokarmowego. Sprawdzane umiejtnoci Wyjanianie znaczenia mini gadkich w prawidowym funkcjonowaniu ukadu pokarmowego standard I 2) a) 1).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Skurcze mini powoduj ruchy perystaltyczne i dziki temu pokarm zostaje

przesuwany. Minie gadkie dziki skurczom przesuwaj pokarm, co uatwia jego trawienie. Dziki cinieniu jakie wytwarzaj skurcze mini pokarm nie zalega, tylko jest

przesuwany w przewodzie pokarmowym.

Najczciej powtarzajce si bdy Poprzez skurcze mini gadkich w otoczonej przez nie przestrzeni wytwarzane jest

cinienie. Poprzez dziaanie mini gadkich moliwy jest ruch pokarmu. Minie wpywaj na pobieranie pokarmu i prawidowe wydalanie niestrawionych

resztek.

Komentarz W bdnych odpowiedziach brak byo najczciej odniesienia pracy ukadu pokarmowego (przesuwanie, mieszanie pokarmu, ruchy perystaltyczne) do skurczu mini gadkich. Kolejny raz okazao si, e zdajcy maj trudnoci ze zrozumieniem polecenia oraz ze zrozumieniem informacji zawartych w krtkim tekcie i ich wykorzystaniem do sformuowania poprawnej odpowiedzi. Przypuszczalnie jest to nastpstwo nieuwanego czytania tekstu oraz maej dbaoci o jako udzielanej odpowiedzi.

Biologia

26

Zadanie 17. (1 pkt) W jamie ustnej czowieka pokarm zostaje przeuty (rozdrobniony) i wymieszany ze lin. Tak przygotowany pokarm zostaje poknity i jest nastpnie przesuwany do dalszych czci przewodu pokarmowego. Wyjanij znaczenie, jakie w procesie trawienia ma opisana wyej wstpna obrbka pokarmu. Sprawdzane umiejtnoci Wyjanianie znaczenie wstpnej obrbki pokarmu w procesie trawienia standard I 4) a) 2).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Rozdrobnienie pokarmu uatwia dostp do niego enzymw trawiennych. Rozdrobnienie i nawilenie pokarmu sprawia, e zapewnione jest wodne rodowisko

dziaania dla enzymw.

Najczciej powtarzajce si bdy Trawienie jest uatwione, bo pokarm jest podzielony na drobne czci. Pokarm jest przygotowany do trawienia. Rozdrobniony pokarm jest atwiej poykany. Amylaza linowa rozkada pokarm. Pokarm zostaje rozdrobniony przez szczk, aby uatwi przyswajanie skadnikw

mineralnych. Dziki temu atwiej i szybciej trawi si pokarm. Tworz si ksy pokarmu wymieszanego ze lin, co uatwia ich poykanie. Rozdrobniony i wymieszany ze lin pokarm atwiej przesuwa si w przeyku.

Komentarz Zdajcy najczciej odnosili si do znaczenia wstpnej obrbki pokarmu w dalszym jego przemieszczaniu si w ukadzie pokarmowym lub udzielali odpowiedzi zbyt oglnej (uatwia trawienie, przyspiesza trawienie). Bardzo rzadko w odpowiedziach znajdoway si informacje dotyczce dziaania enzymw trawiennych. Czsto zdajcy podawali, e znaczeniem obrbki wstpnej jest rozdrobnienie pokarmu, nie wyjaniajc jednak, dlaczego jest to wane w procesie trawienia. Problemy z poprawn odpowiedzi w tym zadaniu wynikay najprawdopodobniej z nieuwanego przeczytania polecenia.

Zadanie 18. (2 pkt) Gruczoy odkowe wydzielaj do wiata odka m.in. pepsynogen, ktry przeksztaca si w pepsyn, oraz luz. Podaj role, jakie peni w odku pepsyna i luz. Sprawdzane umiejtnoci Okrelanie roli pepsyny oraz luzu w odku standard I 1) c) 4).


Biologia

27

Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Pepsyna: trawi biako, jest enzymem trawicym biako, trawi polipeptydy, rozkada biako. luz: chroni ciany odka przed samostrawieniem, chroni ciany odka przed uszkodzeniem przez kwas solny, chroni ciany odka przed dziaaniem soku odkowego, uatwia przesuwanie pokarmu do dalszych odcinkw przewodu pokarmowego.

Najczciej powtarzajce si bdy Pepsyna: jest niezbdna w trawieniu, bierze udzia w trawieniu biaek, rozkada pokarm, trawi pokarm, enzym trawienny, pozwala na szybsze trawienie, kwas odkowy uczestniczy w trawieniu biaek. luz: agodzi kwane pH w odku, stwarza w odku pH o odczynie zasadowym, uatwia wchanianie pokarmu, utrzymuje kwane pH w odku, nawila pokarm w odku, nawila ciany odka, chroni ciany odka przed kwasem odkowym, tworzy papk, dziki czemu lepiej dziaaj enzymy.

Komentarz Bdne odpowiedzi zdajcych dotyczce okrelenia roli pepsyny najczciej byy zbyt oglne i nie uwzgldniay trawienia biaek (trawi pokarm, jest niezbdna w trawieniu), natomiast dotyczce roli luzu zawieray bdy merytoryczne.

Biologia

28

Zadanie 19. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono now piramid ywieniow opracowan przez Amerykaski Departament Rolnictwa (USDA) w 2005 r.

Nowym elementem piramidy s schody, przypominajce o codziennej aktywnoci fizycznej. a) Okrel, co obrazuj szerokoci poszczeglnych promieni piramidy. b) Wyjanij, dlaczego w nowej piramidzie przypomina si o codziennej aktywnoci

fizycznej jako nieodcznym elemencie zdrowego trybu ycia.

Sprawdzane umiejtnoci a) Redagowanie poprawnego merytorycznie opisu na podstawie danych przedstawionych

w postaci schematu standard II 3) b). b) Wyjanianie znaczenia aktywnoci fizycznej dla organizmu czowieka standard

I 3) c) 11).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych a) Szeroko promieni obrazuje proporcje jakie powinny wystpowa pomidzy

poszczeglnymi grupami pokarmw w diecie. Szeroko promieni w piramidzie obrazuje udzia w diecie produktw z poszczeglnych

grup. Szeroko promieniu obrazuje, w jakim stosunku (w jakiej proporcji wzgldem siebie)

powinno si spoywa pokarmy rnego pochodzenia. b) Ruch zapobiega wielu chorobom np. otyoci, poprawia sprawno fizyczn. Pomaga utrzyma prawidow wag ciaa, zapobiega miadycy i nadcinieniu. Ruch zmniejsza moliwo ataku serca a take eliminuje otyo.

Biologia

29

Najczciej powtarzajce si bdy a) Szeroko promieni w piramidzie obrazuje ilo produktw, ktre powinnimy

spoywa. Szeroko promieni w piramidzie obrazuj dzienne zapotrzebowanie organizmu na dany

skadnik pokarmowy. Zawarto witamin i substancji odywczych ilo zaywanych skadnikw. Szerokoci promieni obrazuj to, czego powinnimy je najwicej. Szerokoci promieni obrazuj ile pokarmu musimy zjada, aby by zdrowym. Szerokoci promieni obrazuj produkty, ktre naley spoywa. Szerokoci promieni obrazuj zdrowy styl odywiania. b) Aktywno fizyczna jest zdrowa. Aktywno fizyczna przyczynia si do zdrowego trybu ycia. Aktywno fizyczna ma ogromny wpyw na dziaanie organizmu. Ruch jest niezbdny dla zdrowego trybu ycia, poniewa dziki niemu nasze ciao lepiej

pracuje. Poniewa nawet najzdrowsza dieta bez wicze nie jest skuteczna. Aktywno fizyczna pomaga spala kalorie i utrzyma sylwetk w dobrej kondycji.

Komentarz a) Ta cz zadania sprawiaa maturzystom zdecydowanie du trudno. Zdajcy mieli

problem z trafnym wyjanieniem znaczenia szerokoci promieni piramidy. Bardzo czsto problemy wynikay z nieprecyzyjnego jzyka, ktrym posugiwali si w formuowaniu odpowiedzi. Najczciej odnosili si do iloci zjadanych pokarmw, zamiast do proporcji, lub pisali o skadnikach pokarmowych zamiast o grupach pokarmw.

b) Bdne odpowiedzi wynikay ze zbyt oglnego wyjanienia aktywnoci fizycznej. Zdajcy nie potrafili wykorzysta posiadanej wiedzy do wyjanienia znaczenia aktywnoci fizycznej w prowadzeniu zdrowego trybu ycia.

Zadanie 20. (1 pkt) W DNA pewnej bakterii cytozyna stanowi 37% wszystkich zasad. Oblicz poniej, jaka jest zawarto procentowa kadej z pozostaych zasad azotowych (A, T i G) w DNA tej bakterii. Uzyskane wyniki zapisz w wyznaczonych miejscach. Sprawdzane umiejtnoci Wykonywanie oblicze zwizanych z budow DNA standard III 2)c).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Jeeli zawarto C=37% to zawarto G=37%. Zawarto C+G=74%

a zawarto A+T = 100% - 74% = 26%, co oznacza, ze zawarto A=13% i T=13%. Czyli: C=37%, A=13%, T=13% i G=37%

Biologia

30

Jeeli C=37% to G=37%, a C+G=74%. A+T = 100% - 74% = 26%, co oznacza, e A=13% i T=13%.

Czyli: C=37%, A=13%, T=13% i G=37% G = C, A = T 37% C+37% G =74%; 100-74% =26% (A+T); 26:2 = 13% (A=13% i T=13%) C=37%, A=13%, T=13% i G=37% C = 37% 37%+37% = 74% 100%-74% =26% C = G A = T G = 37% 26%:2 = 13% wic A = 13% i T = 13%

Najczciej powtarzajce si bdy 100% - 37% = 63%, 63% : 3 = 21%, C =37%, A =21%, T =21%, G =21% C = 37%, A = 3%, T = 15%, G = 20% 37% + 37% = 74%; 100% - 74% = 36%, 36% : 2 = 18%

C = 37%, A = 18%, T = 18%, G = 37% C=37%, A=13%, T=13% i G=37% bez przedstawionych oblicze.

Komentarz Bdne odpowiedzi zdajcych wynikaj z: nieznajomoci zasady komplementarnoci obu nici w czsteczce DNA, o czym wiadcz

przyjte bdne zaoenia do oblicze, nieumiejtnoci wykonywania prostych dziaa matematycznych, co skutkuje bdnymi

obliczeniami, nieuwanego czytania polecenia i udzielania odpowiedzi (niekiedy nawet poprawnej)

przy braku oblicze. Zadanie 21. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono etapy przekazywania informacji genetycznej zawartej w DNA wystpujce w organizmach ywych.

a) Podaj, ktry proces (spord oznaczonych na schemacie A-C) to proces replikacji. b) Podaj znaczenie procesu replikacji w komrkach rosncego organizmu

wielokomrkowego np. czowieka. Sprawdzane umiejtnoci a) Rozpoznawanie umiejscowienia procesu replikacji na schemacie ilustrujcym ekspresj

informacji genetycznej standard I 4) a) 1). b) Okrelanie znaczenia procesu replikacji w komrkach rosncego organizmu czowieka

standard I 4) c) 14).


Biologia

31

Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych a) A. b) Dziki replikacji informacja genetyczna jest powielana, co zapewnia nowo powstaym

komrkom organizmu taka sam informacj genetyczn jak w komrkach macierzystych.

Replikacja to synteza nowych nici DNA z tak sam informacj genetyczn jak w niciach starych (na ktrych s powielane) i przekazywanie tych informacji nowo powstajcym komrkom rosncego organizmu.

Najczciej powtarzajce si bdy a) Bardzo czsto wybierano niepoprawn odpowied B. b) Replikacja jest to podzia komrki DNA, w wyniku ktrej powstaje komrka identyczna. Replikacja to podzia acucha DNA potrzebnego do nowych komrek, ktre buduj

ciao. Replikacja jest powieleniem materiau genetycznego, wspomaga ksztatowanie si

materiau u modych osb oraz zapobiega uszkodzeniu materiau. Okrela kod genetyczny czowieka. Replikacja jest niezbdna podczas podziaw komrki. Pozwala na rozwj caego organizmu. Replikacja to przepisanie materiau genetycznego z DNA na RNA. Pozwala na

zachowanie informacji genetycznej czowieka. Dziki replikacji ronie liczba komrek ciaa, jest to niezbdne do wzrostu organizmu.

Komentarz Bdne odpowiedzi zdajcych wynikaj z: braku umiejtnoci analizy schematu, co spowodowao niewaciwe wybory odpowiedzi

w punkcie a), nieznajomoci przebiegu syntezy kwasw nukleinowych, jak rwnie znaczenia tych

procesw, niedostrzegania zwizku pomidzy podziaami komrkowymi a replikacj, braku zrozumienia istoty cyklu komrkowego i zmian zawartoci DNA w kolejnych

jego etapach, niedostrzegania, e replikacja zapewnia nowo powstaym komrkom organizmu tak

sam informacj genetyczn jak w komrkach wyjciowych, trudnoci w formuowaniu poprawnej jzykowo i logicznej odpowiedzi.

Zadanie 22. (2 pkt) Zdarza si, e proces mejozy przebiega niewaciwie i nie dochodzi do prawidowego rozdzielenia chromosomw midzy powstajce komrki. Jest to zjawisko nondysjunkcji. Gamety powstae w ten sposb tworz zarodki, ktrych wikszo obumiera lub rozwijaj si z nich organizmy z okrelonymi schorzeniami. a) Wrd wymienionych niej rodzajw mutacji (A-C) zaznacz ten, ktry powstanie

w wyniku nondysjunkcji. A. Mutacja genowa. B. Mutacja struktury chromosomw. C. Mutacja liczby chromosomw.

Biologia

32

b) Wrd wymienionych niej chorb czowieka (A-D) zaznacz t, ktra jest wynikiem opisanego zjawiska. A. Mukowiscydoza. B. Zesp Downa. C. Choroba Parkinsona. D. Plsawica Huntingtona.

Sprawdzane umiejtnoci Wyrnienie typw mutacji i ich konsekwencji biologicznych standard I 4) c) 17).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych a) C. b) B.

Najczciej powtarzajce si bdy a) Czsto wybierano niepoprawn odpowied A. b) Czsto wybierano niepoprawn odpowied A. Pojawiy si przypadki wyboru poprawnej odpowiedzi w jednym z podpunktw i jednoczenie zej odpowiedzi w drugim z podpunktw.

Komentarz Bdne odpowiedzi zdajcych wynikaj z nieznajomoci rodzajw mutacji, mechanizmw ich powstawania oraz konsekwencji w postaci chorb genetycznych. Udzielenie poprawnej odpowiedzi w punkcie b) przy zym wyborze w punkcie a) moe wiadczy o przypadkowym wyborze obu odpowiedzi.

Zadanie 23. (2 pkt) Fenyloketonuria jest warunkowana autosomalnym allelem recesywnym a. Udowodnij, zapisujc odpowiednie genotypy rodzicw (P) i potomstwa (F), e mczyzna chory na fenyloketonuri i zdrowa kobieta mog mie dziecko bez objaww fenyloketonurii (podkrel jego genotyp). W zapisach uwzgldnij dwa rne moliwe genotypy matki. Sprawdzane umiejtnoci Wyjanienie zasad dziedziczenia i ekspresji informacji genetycznej na przykadzie dziedziczenia fenyloketonurii standard I 4) c) 16).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych: P: AA, aa F: Aa, P: Aa, aa F: Aa, aa, P: AA, aa F: Aa, Aa, P: AA x aa F: Aa.

Biologia

33

Najczciej powtarzajce si bdy: P: Aa, aa F: Aa, aa, P: AA, aa F: Aa, Aa, P: AA x BB F: AB, P: Ab x BB F: Ab.

Komentarz Bdne odpowiedzi zdajcych wynikaj z: nieznajomoci podstawowych poj z zakresu genetyki, nieznajomoci zasad dziedziczenia i nieumiejtnoci zastosowania praw Mendla

w prostej jednogenowej krzywce, o czym wiadcz bdnie wykonane krzywki, nieuwanego czytania polecenia, co skutkowao brakiem podkrelenia waciwego

genotypu. Zadanie 24. (1 pkt) W tabeli przedstawiono zasady ekspresji (ujawniania si) genu ysienia u kobiet i mczyzn.

Na podstawie danych z tabeli sformuuj jeden wniosek dotyczcy ekspresji genu ysienia u czowieka. Sprawdzane umiejtnoci Formuowanie wnioskw dotyczcych ekspresji informacji genetycznej standard III 3) b).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych ysienie wystpuje czciej u mczyzn ni u kobiet. U mczyzn czciej dochodzi do ekspresji genu ysienia ni u kobiet.

Najczciej powtarzajce si bdy Mczyni s bardziej podatni na ekspresj genu ysienia ni kobiety. Mczyni s bardziej naraeni na ysienie. Ekspresja ysienia jest przenoszona na genie dominujcym B. Gen ysienia przewaa u mczyzn. Niezalenie od genotypu ysienie u kobiet jest rzadsze. Gen ysienia uwarunkowany jest allelem dominujcym. U mczyzn wystarczy tylko

jeden taki gen, aby doszo do ysienia (BB lub Bb) za u kobiet potrzebne s dwa (BB).

Komentarz Przyczyny bdw popenianych przez zdajcych to: brak umiejtnoci formuowania wnioskw, przepisywanie danych z tabeli, podawanie przyczyn ysienia zamiast wnioskw,

Genotyp Fenotyp eski Fenotyp mski BB Bb bb

ysienie normalny porost woswnormalny porost wosw

ysienie ysienie normalny porost wosw

Biologia

34

bdy merytoryczne zwizane z brakiem umiejtnoci posugiwania si pojciami genetycznymi,

bdy logiczne zwizane z niezrozumieniem zagadnienia. Zadanie 25. (2 pkt) Od lat w wielu krajach funkcjonuj banki genw rolin uprawnych, w ktrych przechowuje si nasiona ponad 60 tysicy rnych rolin. Na przykad w Ogrodzie Botanicznym Polskiej Akademii Nauk w Warszawie (Powsin) gromadzone s zasoby genowe rolin: dziko rosncych, pokrewnych gatunkom uprawnym, gatunkw charakterystycznych dla niektrych ekosystemw naturalnych oraz gatunkw rzadko wystpujcych. Podaj dwa rne argumenty, ktrymi uzasadnisz potrzeb gromadzenia i przechowywania zasobw genowych rnych gatunkw rolin. Sprawdzane umiejtnoci Formuowanie argumentw uzasadniajcych celowo gromadzenia zasobw genowych rolin standard III 3) a).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Umoliwi to zachowanie zagroonych wyginiciem gatunkw. Bdzie mona wykorzysta je do tworzenia nowych odmian rolin. Umoliwi to prowadzenie bada genetycznych.

Najczciej powtarzajce si bdy Trzeba je chroni, bo s zagroone. Trzeba je chroni, bo s one pamitk. W przyszoci mona zrobi wystaw, aby przypomnie ludziom o istniejcych

rolinach. Mona tam zobaczy gince gatunki. Jest to niekorzystne, tracimy czas i pienidze.

Komentarz Przyczyny bdw popenianych przez zdajcych to: brak umiejtnoci formuowania poprawnych argumentw, brak umiejtnoci szerszego spojrzenia na zagadnienie, bdy merytoryczne zwizane z brakiem wiadomoci dotyczcych moliwoci

wykorzystania postpw w genetyce, bdy logiczne zwizane z niezrozumieniem zagadnienia.

Zadanie 26. (2 pkt) Rolnictwo ekologiczne to system gospodarowania, ktry jest zrwnowaony pod wzgldem ekologicznym, ekonomicznym i spoecznym, aktywizujcy przyrodnicze mechanizmy produkcji rolniczej poprzez stosowanie naturalnych rodkw produkcji, zapewniajcy yzno gleby oraz du zdrowotno rolin i zwierzt.

Biologia

35

Wrd niej podanych cech (A-F) zaznacz te dwie, ktre nie charakteryzuj rolnictwa ekologicznego. A. Biologiczne metody walki ze szkodnikami. D. Podozmian. B. Stosowanie wycznie nawozw naturalnych. E. Monokultura. C. Ograniczone stosowanie chemicznych rodkw F. Zrnicowanie gatunkowe upraw. ochrony rolin. Sprawdzane umiejtnoci Okrelanie cech rolnictwa ekologicznego standard I 3) a) 5).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych C, E.

Najczciej powtarzajce si bdy Zaznaczanie tylko jednej odpowiedzi czciej C ni E. Zaznaczanie D zamiast E. Zaznaczanie trzech odpowiedzi. Zaznaczanie cech charakterystycznych dla rolnictwa ekologicznego.

Komentarz Przyczyny bdw popenianych przez zdajcych to: przede wszystkim nieznajomo terminw monokultura i podozmian, nieuwane czytanie polecenia.

Zadanie 27. (1 pkt) Poniej podano opisy rnych sposobw rozmieszczenia osobnikw danej populacji w obrbie zajmowanego przez ni siedliska. Wrd podanych niej opisw (A-C) zaznacz ten, ktry dotyczy rozmieszczenia skupiskowego. A. Spowodowane jest nierwnomiernym rozmieszczeniem zasobw (np. pokarmu)

lub komfortem takiego trybu ycia (np. atwiejsza obrona przed drapienikami). B. Drzewa w sadzie sadzone s w rwnych odlegociach od siebie. C. Zwyky przypadek moe sprawi, e w jednym miejscu yje duo osobnikw danej

populacji, a w innym mao. Sprawdzane umiejtnoci Porwnywanie i selekcjonowanie informacji dotyczcych rozmieszczenia osobnikw populacji standard II 2) a).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych A.

Biologia

36

Najczciej powtarzajce si bdy Spord bdnych odpowiedzi zdajcy czsto wybierali dystraktor C.

Komentarz Bdny wybr mg by spowodowany: nieuwanym czytaniem treci polecenia i odpowiedzi zawartych w dystraktorach, brakiem wiedzy z zakresu struktury przestrzennej populacji, nierozumieniem okrelenia

rozmieszczenie skupiskowe. Zadanie 28. (1 pkt) Torfowiska s to zbiorowiska rolinne zwizane ze rodowiskami podmokymi. Dominujcymi rolinami niektrych z tych torfowisk, np. torfowisk wysokich, s mchy z rzdu torfowcw, ktre odznaczaj si wyjtkowymi zdolnociami do magazynowania wody w martwych komrkach lici. Podaj jeden przykad znaczenia torfowisk wysokich w gospodarce wodnej rodowiska. Sprawdzane umiejtnoci Okrelanie znaczenia torfowisk w gospodarce wodnej rodowiska standard I 3) b) 1).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Torfowiska wysokie zatrzymuj due iloci wody. Chroni przed powodziami gromadzc wod w okresie intensywnych opadw i

roztopw.

Najczciej powtarzajce si bdy: Odpowiedzi niezgodne z poleceniem, w ktrych zdajcy nie podawali przykadu

znaczenia torfowisk wysokich w gospodarce wodnej rodowiska a przepisywali cig wyrazw z polecenia, np.: mchy z rzdu torfowcw magazynuj wod w martwych komrkach lici.

Odpowiedzi oglne: magazynowanie wody przez te roliny moe mie znaczcy wpyw na gospodark

wodn, torfowiska wysokie chroni okoliczne obszary przed powstaniem suszy.

Odpowiedzi zawierajce bdy merytoryczne: torfowiska wysokie magazynuj wod w martwych komrkach swych lici, brak torfowisk spowoduje wyginicie rolin na pobliskich obszarach, torfowiska wysokie odbieraj wod innym ekspansywnym rolinom, dziki temu

nie dojdzie do ich rozprzestrzeniania si na obszar torfowiska.

Komentarz Przyczyn niepowodze zdajcych by brak: umiejtnoci czytania polece ze zrozumieniem, umiejtnoci analizy tekstu i selekcji informacji, wiedzy merytorycznej dotyczcej znaczenia torfowisk wysokich w gospodarce wodnej

rodowiska, umiejtnoci precyzyjnego zgodnego z poleceniem wypowiadania si.

Biologia

37

Zadanie 29. (3 pkt) Przedstawione niej opisy form ochrony przyrody (AE) przyporzdkuj do odpowiednich nazw tych form. A. S to pojedyncze cenne obiekty np. stare drzewa, wodospady, jaskinie, gazy narzutowe. B. Su zachowaniu nie tylko wartoci przyrodniczych i walorw krajobrazowych,

ale rwnie wartoci historycznych i kulturowych. C. Chroni si tam szczeglnie cenne przyrodniczo obszary o powierzchni nie mniejszej ni

1000 ha. D. Naturalne zbiorniki wodne, kpy drzew, wydmy, torfowiska, ktre pod pewnymi

warunkami (odpowiednie przepisy) mona uytkowa. E. Su ochronie cennych biocenoz/ ekosystemw o nieduej powierzchni.

1. Parki narodowe 2. Parki krajobrazowe 3. Rezerwaty przyrody 4. Pomniki przyrody

Sprawdzane umiejtnoci Porzdkowanie informacji wedug wskazanego kryterium standard II 2) a).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych 1. Parki narodowe C 2. Parki krajobrazowe B 3. Rezerwaty przyrody E 4. Pomniki przyrody A

Najczciej powtarzajce si bdy: przypadkowe przyporzdkowania opisw form ochrony przyrody do nazwy,

1. Parki narodowe D 2. Parki krajobrazowe C 3. Rezerwaty przyrody A 4. Pomniki przyrody B

przyporzdkowania wicej ni jednego opisu do danej nazwy formy ochrony przyrody.

1. Parki narodowe C 2. Parki krajobrazowe B 3. Rezerwaty przyrody D i E 4. Pomniki przyrody A

Komentarz Bdne przyporzdkowania opisw form ochrony przyrody do nazw tych form byo prawdopodobnie nastpstwem: nieuwanego przeczytania polecenia oraz opisw poszczeglnych form ochrony

przyrody, bdnego zaoenia, e wszystkie opisy powinny by przyporzdkowane do podanych

nazw form ochrony przyrody, braku wiedzy z zakresu ochrony przyrody.

Biologia

38

Zadanie 30. (1 pkt) W 1973 r. przedstawiciele 88 pastw podpisali tekst Konwencji o midzynarodowym handlu zwierztami i rolinami dzikich gatunkw zagroonych wyginiciem. Konwencja ta wesza w ycie w 1975 r. pod nazw Konwencji Waszyngtoskiej (CITES). Sygnatariusze konwencji w sposb administracyjny kontroluj handel zagroonymi gatunkami, wprowadzajc kary za obrt nimi bez odpowiednich zezwole. Rzeczpospolita Polska ratyfikowaa przystpienie do Konwencji 12 grudnia 1989 roku. Wesza ona w ycie w Polsce 12 marca 1990 roku. Uzasadnij jednym argumentem, e wprowadzenie w ycie Konwencji Waszyngtoskiej moe przyczyni si do ochrony zagroonych gatunkw rolin i zwierzt. Sprawdzane umiejtnoci Uzasadnianie celowoci wprowadzenia Konwencji Waszyngtoskiej dla ochrony zagroonych gatunkw rolin i zwierzt standard III 3) a).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Likwidacja nielegalnych rynkw zbytu moe spowodowa ograniczenie pozyskiwania

i handel dzikimi gatunkami, a tym samym uchroni je przed wyginiciem. Kary finansowe nakadane na osoby handlujce rzadkimi gatunkami mog ograniczy

nadmiern eksploatacj i handel tymi gatunkami, co pozwoli uchroni je przed wyginiciem.

Najczciej powtarzajce si bdy Odpowiedzi niepene, nie zawierajce trafnego argumentw i skutkw podjtych

dziaa, np.: wprowadzenie w ycie Konwencji Waszyngtoskiej ograniczy lub zlikwiduje handel zagroonymi gatunkami.

Odpowiedzi oglne, np.: ratyfikacja Konwencji Waszyngtoskiej przyczyni si do zwikszenia dbaoci o utrzymanie odpowiedniego staniu liczebnoci zagroonych gatunkw.

Komentarz Zdajcy mieli trudnoci z trafnym formuowaniem argumentw uzasadniajcych wypowied. Dua grupa zdajcych nie wykazywaa zwizkw przyczynowo-skutkowych midzy ratyfikacj Konwencji Waszyngtoskiej a eksploatacj zagroonych gatunkw a ograniczya si jedynie do przepisania fragmentu tekstu z treci zadania. Niektre bdne odpowiedzi wskazyway na brak umiejtnoci jednoznacznego, jasnego formuowania wypowiedzi.

Biologia

39

Arkusz egzaminacyjny dla poziomu rozszerzonego

Arkusz zawiera 35 zada w tym 30 otwartych i 5 zamknitych. Wrd zada

otwartych dominoway zadania krtkiej odpowiedzi, a wrd zamknitych zadania wielokrotnego wyboru i na dobieranie. Za rozwizanie wszystkich zada mona byo otrzyma cznie 60 punktw. Sprawdzay one wiadomoci i umiejtnoci opisane w standardach wymaga egzaminacyjnych dla poziomu podstawowego i poziomu rozszerzonego. Zadania w arkuszu egzaminacyjnym sprawdzay wiadomoci i umiejtnoci z zakresu treci podstawy programowej:

organizm czowieka jako zintegrowana cao i prawidowe jego funkcjonowanie, odywianie si czowieka, elementy genetyki czowieka, elementy ekologii i ochrony rodowiska,

komrka podstawowa jednostka ycia, energia i ycie, rnorodnoci ycia na Ziemi, genetyka, ewolucja ywych organizmw, ekologia i biogeografia, biologia stosowana. Najliczniej byy reprezentowane zadania dotyczce rnorodnoci ycia na Ziemi. Najwicej punktw za rozwizanie zada zdajcy mogli otrzyma z obszaru standardu I Wiadomoci i rozumienie 50% punktw (30 pkt), 22% punktw (13 pkt) mona byo uzyska za rozwizanie zada z obszaru standardu II Korzystanie z informacji, a pozostae 28% punktw (17 pkt) za rozwizanie zada z obszaru standardu III Tworzenie informacji.

Biologia

40

Opis zada egzaminacyjnych. Sprawdzane umiejtnoci, typowe odpowiedzi i uwagi do rozwiza maturzystw. Zadanie 1. (1 pkt) Na schematach przedstawiono wzory dwch zwizkw czynnych biologicznie.

Podaj, ktry z tych zwizkw (A czy B) to grupa hemowa hemoglobiny oraz okrel funkcj hemoglobiny w organizmach. Sprawdzane umiejtnoci Rozpoznawanie przedstawionych na schemacie zwizkw organicznych i opisywanie ich roli w organizmach standard I 1) a) c) 5.


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Zwizek B to grupa hemowa hemoglobiny. Funkcja hemoglobiny Hemoglobina przenosi tlen w organizmie. Hemoglobina transportuje gazy oddechowe w organizmie.

Najczciej powtarzajce si bdy Hemoglobina powoduje zwikszenie liczby krwinek czerwonych. Odpowiada za zabarwienie krwi. Transportuje skadniki odywcze.

Komentarz Wikszo zdajcych odpowiadaa poprawnie. Niewielka cz nie zna funkcji hemoglobiny i wwczas pojawiay si odpowiedzi z bdami merytorycznymi, np.: Transportuje rne substancje.

Zadanie 2. (2 pkt) W komrkach eukariotycznych wystpuj nastpujce rodzaje bon: I. bona otaczajca komrk, II. bony znajdujce si wewntrz komrki. Podaj po jednej funkcji bony I i bon II.

Biologia

41

Sprawdzane umiejtnoci Opisywanie funkcji bon komrkowych standard 1) a) c) 7).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych I. Oddziela wntrze komrki od rodowiska zewntrznego. Umoliwia transport substancji z i do komrki. II. Tworz wewntrz komrki obszary penice wyspecjalizowane funkcje. Oddzielaj od siebie miejsca, w ktrych zachodz przeciwstawne procesy. Uczestnicz w wymianie substancji midzy organellami a cytozolem. Zwikszaj powierzchni wewntrzn komrki.

Najczciej powtarzajce si bdy I. Chroni przed uszkodzeniami mechanicznymi. Nadaje ksztat komrce. Otacza komrk i peni funkcje obronn. II. Oddziela warstwy w komrce. Tworz cytoszkielet.

Komentarz Bdne odpowiedzi zdajcych wiadcz o nieznajomoci roli bon komrkowych. Zdajcy bardzo czsto udzielali niepenych, nieprecyzyjnych odpowiedzi lub charakteryzowali bony komrkowe piszc np. Bona ta jest przepuszczalna lub mylili funkcje bony komrkowej z funkcjami bon wewntrznych.

Zadanie 3. (2 pkt) U rolin wyszych mier niektrych komrek warunkuje powstanie funkcjonalnych systemw, majcych istotne znaczenie w yciu roliny. W prawidowym rozwoju rolin takie zmiany zachodz w kocowym etapie rnicowania si komrek i tkanek. Podaj dwa przykady tkanek rolinnych zbudowanych z komrek martwych. Okrel rol kadej z tych tkanek. Sprawdzane umiejtnoci Okrelanie roli tkanek zbudowanych z komrek martwych u rolin standard I 2) a) 2).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Drewno (ksylem) przewodzi wod i sole mineralne. Twardzica (sklerenchyma) usztywnia, wzmacnia rolin. Korek (fellem) chroni rolin przed uszkodzeniami mechanicznymi.

Biologia

42

Najczciej powtarzajce si bdy Brak roli tkanki. Brak rozrnienia czci martwej i ywej w tkankach takich jak tkanka przewodzca

lub wzmacniajca. Podawanie nazw komrek a nie tkanek np. rurki sitowe, naczynia, sklereidy.

Komentarz Bdne odpowiedzi zdajcych lub ich brak wiadcz o nieznajomoci roli tkanek rolinnych. Wielu z nich podawao albo prawidow nazw tkanki, ale nie umiao prawidowo okreli ich funkcji dla organizmw rolinnych, np.: Drewno zapobiega mierci roliny / jest twarde, albo nie umiao poda prawidowej nazwy danej tkanki.

Zadanie 4. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono lizosom.

a) Wyjanij, na czym polega rola przedstawionego tu lizosomu w komrce zwierzcej. b) Okrel, jaki mechanizm utrzymuje niskie pH wewntrz lizosomu.

Sprawdzane umiejtnoci a) Opisywanie funkcji lizosomu w komrce zwierzcej standard 1) a) c) 7). b) Odczytywanie informacji przedstawionych w formie schematu standard II 1) b).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych a) Lizosom ten prowadzi wewntrzkomrkowe trawienie makroczsteczek np. biaek,

dziki odpowiednim enzymom. Lizosom ten rozkada pobrany pokarm, dziki zawartym w nim enzymom

hydrolitycznym. Moe on niszczy niepotrzebne w komrce czsteczki lub cae organella. b) Jest to transport jonw wodorowych z cytozolu do wntrza lizosomw przy udziale

ATP. Jest to efekt aktywnego transportu jonw H+ przy udziale ATPazy pompujcej H+

z cytozolu do wntrza lizosomu.

Biologia

43

Najczciej powtarzajce si bdy a) Lizosom trawi rne zwizki chemiczne. Magazynuje enzymy. Zapewnia kwane rodowisko. b) Transportowane s jony wodorowe do wntrza lizosomu. Jest to mechanizm zwizany z transportem jonw wodorowych. Nastpuje rozpad ATP i jony wodorowe s transportowane do lizosomy.

Komentarz Bdne odpowiedzi zdajcych wiadcz o nieznajomoci roli poszczeglnych organelli komrkowych, a w szczeglnoci lizosomw oraz o braku umiejtnoci odczytywania informacji przedstawionych w formie schematu.

Zadanie 5. (3 pkt) Wykonano badania dotyczce wpywu enzymw na energi aktywacji rozkadu rnych substancji. Okazao si, e energia aktywacji rozkadu 1 mola H2O2 bez udziau enzymu wynosi 75600 J, a z udziaem enzymu katalazy 23100 J. Hydroliza 1 mola kazeiny bez udziau enzymu wymaga 86520 J, a w obecnoci enzymu trypsyny 50400 J. a) Wyniki uzyskane w badaniach przedstaw w tabeli. b) Sformuuj wniosek wynikajcy z uzyskanych danych.

Sprawdzane umiejtnoci a) Konstruowanie tabeli na podstawie danych podanych w tekcie standard II 3) a). b) Formuowanie wnioskw wynikajcych z danych przedstawionych w tabeli standard

III 3) b).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych a) Energia aktywacji (J/mol) Substancja Bez enzymu Z enzymem

H2O2 75600 23100 Kazeina 86520 50400

b) Enzymy obniaj energi aktywacji reakcji.

Najczciej powtarzajce si bdy: brak jednostki (J/mol), wyniki z ujemn wartoci, np. 75600, dodatkowa kolumna

z nazwami enzymw, niepeny nagwek, np.: brak w nim tytuu energia aktywacji, wniosek niepeny, np. enzym obnia poziom energii aktywacji, enzymy wpywaj

na zmniejszenie poszczeglnych wartoci, bdne wnioski:

enzymy obniaj energi aktywacji produktw, enzymy obniaj energi rozpadu zwizkw.

Biologia

44

Komentarz Za skonstruowanie i wypenienie tabeli przyznawano dwa punkty, za poprawny wniosek jeden punkt. Wicej trudnoci sprawiao zdajcym konstruowanie tabeli, a zwaszcza opis jej nagwka, ni wypenianie tabeli. Nieco atwiejsze byo dla nich formuowanie wniosku, poniewa dotyczyo to podstawowej wiedzy o roli enzymw w metabolizmie. W wielu odpowiedziach widoczna jest jednak nieporadno jzykowa.

Zadanie 6. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono mechanizm aktywacji pewnego enzymu przez biako modulatorowe kalmodulin, zalen od jonw wapnia.

Na podstawie schematu opisz krtko mechanizm aktywacji enzymu zalenego od kalmoduliny. Sprawdzane umiejtnoci Redagowanie poprawnego merytorycznie opisu procesu przedstawionego w formie schematu standard II 3) b).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Czsteczka kalmoduliny przycza jony wapnia tworzc kompleks, ktry nastpnie czy si z enzymem, aktywujc go.

Najczciej powtarzajce si bdy Niepeny opis, najczciej pozbawiony II etapu, czyli poczenia kompleksu (kalmodulina z wapniem) z nieaktywnym enzymem lub bdy terminologiczne.

Komentarz Zadanie nie sprawiao trudnoci zdajcym, ale w opisie popeniali bdy w terminologii dotyczcej jonw wapnia, np. czsteczki wapnia, wapno lub traktowali kalmodulin jako substrat.

Biologia

45

Zadanie 7. (3 pkt) Na wykresach przedstawiono wpyw pH na aktywno trzech enzymw.

Uzupenij ponisz tabel, podajc optymalne pH dziaania kadego z enzymw (I, II i III) oraz nazwy makroczsteczek, ktre s trawione przez te enzymy w odku lub dwunastnicy czowieka.

Enzym Optymalne pH Nazwy makroczsteczek I II III

Sprawdzane umiejtnoci Odczytywanie z wykresw danych dotyczcych optymalnych warunkw dziaania enzymw trawiennych i okrelanie makroczsteczek trawionych przez te enzymy standard II 1) b).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Enzym Optymalne pH Nazwy makroczsteczek

I 2 biako II 7 polisacharydy III 8,5 tuszcze

Najczciej powtarzajce si bdy: zbyt duy zakres pH, np. 0-3, bdne podanie makroczsteczek dla danego enzymu, np. tuszcze dla enzymu I lub

cukry, wglowodany zamiast polisacharydy, brak makroczsteczek, nazwy enzymw zamiast makroczsteczek.

Komentarz Zadanie wymagao odczytania z wykresu wartoci optymalnego pH dla trzech enzymw, co na og udawao si zdajcym oraz podania przykadw makroczsteczek rozkadanych przez te enzymy, co sprawiao im trudno, poniewa tego nie mona byo ju odczyta z wykresu.

Biologia

46

Zadanie 8. (1 pkt) Na wykresach przedstawiono zaleno asymilacji CO2 od temperatury u tej samej roliny, przy silnym i sabym nateniu wiata.

Ustal, czy przedstawione na wykresie dane dotycz roliny wiatolubnej czy cieniolubnej. Swoj opini uzasadnij jednym argumentem. Sprawdzane umiejtnoci Dobieranie racjonalnych argumentw dla uzasadnienia dokonanego wyboru standard III 3) a).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Jest to rolina wiatolubna, poniewa w temperaturze do 30oC asymilacja CO2 jest znacznie wysza przy silnym nateniu wiata.

Najczciej powtarzajce si bdy W odpowiedzi brak odniesienia do temperatury lub natenia wiata albo uzasadnienie bdne dotyczce wpywu zmieniajcego si natenia wiata (zmienn bya temperatura przy dwch staych nateniach wiata; wysokim i niskim) na intensywno asymilacji CO2,, np.: rolina wiatolubna, poniewa wraz ze wzrostem natenia wiata wzrasta asymilacja

CO2, rolina wiatolubna, gdy przy duym nateniu wiata intensywno fotosyntezy.

Komentarz Zdajcy najczciej dokonywali poprawnego wyboru roliny wiatolubnej, ale w uzasadnieniu brakowao jednoczesnego odniesienia do natenia wiata i temperatury. Przyczyn bdw bya pobiena analiza wykresu, na skutek ktrej zdajcy odczytywali tylko wpyw zmieniajcego si natenia wiata na fotosyntez.

Biologia

47

Zadanie 9. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono pewien proces biochemiczny.

a) Podaj pen nazw przedstawionego na schemacie procesu i okrel jego znaczenie

w yciu tych organizmw, ktre go przeprowadzaj. Sprawdzane umiejtnoci Podawanie nazwy procesu przedstawionego na schemacie i okrelanie jego znaczenia standard I 4) a) 6).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Fermentacja alkoholowa; umoliwia organizmom j przeprowadzajcym uzyskiwanie

energii. Fermentacja alkoholowa; umoliwia tym organizmom wytwarzanie ATP w warunkach

beztlenowych.

Najczciej powtarzajce si bdy Nazwa procesu: oddychanie komrkowe / beztlenowe / fermentacja / fermentacja octowa / fermentacja mleczanowa / glikoliza / oddychanie tlenowe poczone z oddychaniem beztlenowym / cykl Krebsa / cykl moczowy / oddychanie tlenowe. Znaczenie procesu w yciu organizmw, ktre go przeprowadzaj Umoliwia oddychanie. Umoliwia ycie organizmom / przeycie. Jest to proces, dziki ktremu dostarczana jest dua ilo energii. Dziki temu powstaje alkohol. Umoliwia wymian gazow w rodowisku. Znaczenie to odywianie komrek organizmu.

Biologia

48

Komentarz Zdajcy, ktrzy nie otrzymali punku za rozwizanie tego zadania: podawali niepen lub bdn nazw przedstawionego na schemacie procesu, okrelali bdnie znaczenie procesu, podawali prawidowo nazw procesu, a niewaciwie wyjaniali jego znaczenie

lub odwrotnie nazwa bya niepena lub bdna, a wyjanienie prawidowe, udzielali odpowiedzi czciowych, w ktrych podawali nazw procesu bez okrelenia

jego znaczenia, udzielali odpowiedzi oglnych np. proces umoliwia przeycie. Podstawow przyczyn poraek w rozwizywaniu tego zadania by brak wiedzy zdajcych oraz niewystarczajca umiejtno odczytywania i analizy schematw ilustrujcych przebieg procesw biochemicznych. Podawanie niepenej nazwy procesu mogo rwnie wynika z nieuwanego czytania polecenia.

b) Wyjanij znaczenie procesu regeneracji NAD+. Sprawdzane umiejtnoci Wyjanianie znaczenia regeneracji NAD+ w przedstawionym procesie standard I 4) a) 6).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Regeneracja NAD+ umoliwia cigy przebieg glikolizy. Regeneracja NAD+ zapobiega wyczerpywaniu si NAD+ w komrce i dziki temu

ponowne zachodzenie glikolizy.

Najczciej powtarzajce si bdy Regeneracja NAD umoliwia redukcj aldehydu octowego do etanolu / rozkadu

aldehydu na etanol / przeksztaca aldehyd octowy w etanol / umoliwia wytworzenie etanolu.

Regeneracja NAD umoliwia zamknicie procesu. Musi doj do regeneracji NAD, poniewa jest on niezbdny do ycia. Regeneracja umoliwia odtworzenie puli NAD+. Po regeneracji NAD+ moe by ponownie wykorzystany. Dziki procesowi regeneracji NAD+ moe by przenonikiem aktywnego wodoru, ktry

spenia zasadnicze role w organizmie. NAD+ jest zredukowanym przenonikiem wodoru, gdyby nie by regenerowany,

to po pewnym czasie niemoliwe byoby przeprowadzenie wielu procesw w organizmie.

Proces regeneracji NAD+ umoliwia uzyskanie energii / jest rdem energii / daje energi / powoduje mniejsze straty energii / dostarcza energi w postaci NAD+ do pocztkowych etapw glikolizy.

Regeneracja NAD proces, w ktrym organizm zuywa nagromadzon energi w postaci NAD+, pniej nastpuje regeneracja.

Proces regeneracji NAD+ pozwala na stworzenie z 2 NADH + 2H+, uzyskanie 2 NAD+. Regeneracja NAD polega na tym, e od czsteczki NADH+ odcza si wodr i powstaje

czsteczka NAD+.

Biologia

49

Komentarz W pracach zdajcych wystpoway: odpowiedzi nie na temat, w ktrych zamiast znaczenia przedstawiano opis procesu

regeneracji, czsto bdcy dosownym odczytem schematu, odpowiedzi oglne, niewystarczajce do uzyskania punktu (np. NAD+ moe by

ponownie wykorzystany), odpowiedzi zawierajce bdy rzeczowe. Niepowodzenia zdajcych wynikaj przede wszystkim z braku umiejtnoci analizy schematu i braku wiedzy dotyczcej przemian metabolicznych.

Zadanie 10. (2 pkt) Bakterie nitryfikacyjne (Nitrosomonas sp., Nitrobacter sp.) przeprowadzaj chemosyntez, wykorzystujc w jej pierwszym etapie nastpujce reakcje chemiczne:

Nitrosomonas sp. 2NH3 + 3O2 2HNO2 + 2H2O + 661 kJ Nitrobacter sp. 2HNO2 + O2 2HNO3 + 176 kJ

Cz wydzielonej w tych reakcjach energii jest rozpraszana w postaci ciepa, a cz jest dostpna dla bakterii w formie uytecznej chemicznie. a) Wyjanij, jak rol w drugim etapie chemosyntezy peni energia uyteczna

chemicznie, uzyskana przez te bakterie w etapie pierwszym. Sprawdzane umiejtnoci Wyjanianie roli energii uzyskanej w pierwszym etapie chemosyntezy w przebiegu drugiego etapu tego procesu standard I 4) a) 6).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Energia uzyskana przez bakterie w pierwszym etapie jest wykorzystana w reakcjach

syntez zwizkw organicznych. Energia ta jest wykorzystana do asymilacji CO2 przez bakterie chemosyntetyzujce. Energia ta jest niezbdna do redukcji CO2 do zwizkw organicznych wytwarzanych

przez bakterie nitryfikacyjne.

Najczciej powtarzajce si bdy Energia jest wykorzystywana do drugiego etapu / umoliwia zajcie procesw w drugim

etapie chemosyntezy / do nitryfikacji. Energia jest wykorzystywana do przeprowadzania fotolizy wody / fazy jasnej

fotosyntezy / oddychania komrkowego. Energia jest wykorzystywana w utlenianiu azotynw do azotanw / do przeksztacenia

azotynw w azotany. Energia umoliwia przyczenie tlenu do kwasu azotowego / suy do przyczenia tlenu

do amoniaku. Energia ta umoliwia wizanie azotu i dalsze zachodzenie procesu. Energia potrzebna do rnych procesw w komrce / do utrzymania funkcji yciowych /

do dalszego ycia / umoliwia wzrost komrek bakteryjnych / umoliwia bakteriom metabolizm i przeycie / dostarcza ciepa.

Biologia

50

Bakterie maj zdolno poruszania si i do tego potrzebna jest im energia. Energia powoduje przeksztacanie kwasu azotowego w zwizek lepiej przyswajalny. Energia uzyskana w I etapie jest wykorzystywana przez bakterie do wbudowywania

zwizkw organicznych we wasne aminokwasy.

Komentarz Najczciej zdajcy jako drugi etap chemosyntezy rozumieli drug reakcj chemiczn

przedstawion w zadaniu tj. reakcj przeprowadzan przez Nitrobacter sp., std odpowiedzi dotyczce wykorzystania energii w utlenianiu azotynw do azotanw.

Niektre odpowiedzi zawieray informacje odczytane z rwna reakcji chemicznych, np.: energia umoliwia przyczenie tlenu do amoniaku.

Zdajcy mylili procesy biochemiczne, uwaali, e energia uzyskana w pierwszym etapie chemosyntezy jest wykorzystywana, np.: w oddychaniu komrkowym, w fotolizie wody, fazie jasnej fotosyntezy.

Wystpoway te odpowiedzi oglne, np. energia ta jest potrzebna do ycia. Nieprawidowe odpowiedzi udzielane przez zdajcych w tym zadaniu zdecydowanie wynikaj z braku wiedzy merytorycznej dotyczcej procesu chemosyntezy.

b) Okrel znaczenie reakcji nitryfikacji dla rolin. Sprawdzane umiejtnoci Okrelanie znaczenia reakcji nitryfikacji dla rolin standard I 4) 3) a) 1).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Bakterie nitryfikacyjne wzbogacaj gleb w atwo przyswajaln dla rolin form azotu. Dziki reakcjom nitryfikacji powstaj jony azotanowe, ktre roliny mog atwo

pobiera z gleby.

Najczciej powtarzajce si bdy Roliny uzyskuj w ten sposb azot. Reakcje nitryfikacji podtrzymuj obieg azotu w przyrodzie, ktry roliny pobieraj. Dziki reakcjom nitryfikacji roliny mog asymilowa wolny azot z powietrza / mog

pobiera azot z gleby. Dziki reakcjom nitryfikacji azot jest bardziej przyswajalny przez roliny. Roliny wspyj z bakteriami nitryfikacyjnymi, poniewa same nie potrafi

przetwarza amoniaku na substancje przyswajalne dla siebie. Roliny same nie potrafi zwiza azotu atmosferycznego, w zwizku z tym symbioza

z bakteriami zapewnia im stay dostp azotu. Dziki tej reakcji powstaje w rolinie woda. Dziki nitryfikacji, roliny mog pobiera wydalane przez te bakterie substancje. Dziki tej reakcji powstaj zwizki organiczne przyjazne dla rolin. Dziki nitryfikacji roliny pozbywaj si szkodliwych dla nich zwizkw azotowych.

Komentarz Zdajcy czsto udzielali odpowiedzi niepenych, niewystarczajcych do uzyskania punktu, np.: dziki reakcji nitryfikacji roliny pozyskuj azot. Mylili bakterie nitryfikacyjne z brodawkowymi i azotowymi. Niektrzy uwaali, e reakcje nitryfikacji zachodz

Biologia

51

w komrkach rolin a nie bakterii (np. dziki tej reakcji powstaje w rolinie woda). Podstawow przyczyn niepowodze bya nieznajomo istoty procesu nitryfikacji i jego znaczenia dla rolin.

Zadanie 11. (1 pkt) Antybiotyki wykazuj w stosunku do bakterii dziaanie bakteriobjcze lub bakteriostatyczne. Wyjanij, co oznacza, e jaki antybiotyk ma dziaanie bakteriostatyczne. Sprawdzane umiejtnoci Opisywanie czynnika wpywajcego na rozmnaanie bakterii standard I 3) b) 1).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Antybiotyk o dziaaniu bakteriostatycznym ogranicza moliwo dzielenia si bakterii. Antybiotyk taki ogranicza proces mnoenia si bakterii. Antybiotyk taki hamuje rozwj bakterii w organizmie.

Najczciej powtarzajce si bdy Antybiotyk o dziaaniu bakteriostatycznym unieruchamia bakterie / powoduje

zachowanie ich w spoczynku / unieczynnia bakterie / nie zabija, lecz tylko je usypia / nie zabija, ale je unieaktywnia lub zmusza do odwrotnego dziaania / ma dziaanie odstraszajce / nie zabija bakterii, ale normalizuje ich dziaanie.

Dziki antybiotykom nasz organizm si uodparnia na dane bakterie / osabia bakterie przez co organizm wytwarza wicej przeciwcia / uniemoliwia wywoanie choroby.

Antybiotyk ten wyrwnuje ilo bakterii do poziomu, ktry nie zagraa organizmowi / reguluje ilo bakterii w organizmie tak, by ich ilo bya w normie.

Antybiotyk nie stanowi zagroenia dla bakterii, ale stwarza jej rodowisko dobre do bytowania / nie dziaa na bakterie / s na niego odporne / nie wpywa znaczco na bakterie.

Nie dziaa szkodliwie na bakterie / antybiotyk jest neutralny wobec bakterii / nie ma wpywu na bakterie / ma dziaanie obojtne.

Bakterie chorobotwrcze s niszczone, a zostaj te ktre s potrzebne. Utrzymuje bezpieczn liczb bakterii niegronych dla czowieka / utrzymuje przy yciu

bakterie pomocne przy zwalczaniu choroby. Antybiotyk taki dostarcza organizmowi bakterii, ktre zwalczaj te bakterie, ktre

dziaaj negatywnie na organizm. Dziaanie bakteriostatyczne to dziaanie bakterii na antybiotyk. Antybiotyk ten zabija bakterie / niszczy skutecznie / zabija tylko pewn cz bakterii.

Komentarz Zdajcy, ktrzy udzielili nieprawidowych odpowiedzi, nie znaj znaczenia pojcia antybiotyk o dziaaniu bakteriostatycznym. Zaskakujco duo odpowiedzi bdnych wskazuje te na ogln nieznajomo roli antybiotykw. Zdajcy myl antybiotyk ze szczepionk, uwaaj, e antybiotyk ma dziaanie uodparniajce. W licznych odpowiedziach wystpuj usterki i nieporadnoci jzykowe, brak umiejtnoci posugiwania si poprawn terminologi biologiczn.

Biologia

52

Zadanie 12. (1 pkt) Grzyby to organizmy cudzoywne. Ich strzpki potrafi pochania tylko proste, atwo przyswajalne substancje organiczne. Zwizki organiczne wystpuj zwykle w rodowisku w postaci zwizkw wielkoczsteczkowych, ktre w tej postaci nie mog by wprost przez grzyby pobierane. Opisz sposb dziaania grzybw, dziki ktremu mog one pobiera zwizki organiczne ze rodowiska. Sprawdzane umiejtnoci Opisywanie sposobu pobierania pokarmu przez grzyby standard I 1) c) 9).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Grzyby wydzielaj poza grzybni enzymy trawienne, ktre trawi wystpujce

w rodowisku zwizki wielkoczsteczkowe do prostych, atwo przyswajalnych, ktre nastpnie mog pobiera.

Grzyby rozkadaj substancje wielkoczsteczkowe na zewntrz strzpek przy udziale wydzielonych enzymw, a nastpnie wchaniaj powstae w ten sposb zwizki proste.

Najczciej powtarzajce si bdy Strzpki grzybw wnikaj do korzeni drzew lub je oplataj (mikoryza) i pobieraj

od nich proste zwizki organiczne, ktre drzewa wytworzyy w procesie fotosyntezy. Grzyby pasoytnicze np. huba pobieraj asymilaty, czyli proste zwizki organiczne

od roliny gospodarza. Grzyby mog pasoytowa na innych organizmach, ktre rozkadaj zwizki

wielkoczsteczkowe do prostych. Grzyby wchodz w zwizki pokarmowe z innymi organizmami. Najczciej na zasadzie

mutualizmu, np. z glonami w porostach i pobieraj od glonw proste zwizki organiczne.

Grzyby yj w symbiozie z bakteriami, ktre rozkadaj zwizki wielkoczsteczkowe do prostych, ktre przyswaja grzyb.

Grzyby czekaj jak rozo si substancje i potem je pobieraj.

Komentarz Zdajcy udzielali najczciej niepenych odpowiedzi, opisywali mikoryz, symbioz lub pasoytnictwo grzybw. Nie uwzgldniali charakterystycznego dla grzybw sposobu trawienia zoonych zwizkw organicznych wystpujcych w rodowisku przez enzymy wydzielane poza grzybni.

Zadanie 13. (1 pkt) Niektre grzyby wchodz z innymi organizmami w zwizki pokarmowe:

1. obustronnie korzystne, 2. korzystne tylko dla grzybw.

Podaj nazwy opisanych wyej form wspycia.

Biologia

53

Sprawdzane umiejtnoci Okrelanie zwizkw pokarmowych grzybw z innymi organizmami standard I 3) b) 2).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych: 1. mikoryza, symbioza, mutualizm, protokooperacja, 2. pasoytnictwo, komensalizm, helotyzm (stosunkowo rzadko).

Najczciej powtarzajce si bdy: 1. wspbiesiadnictwo, komensalizm, sporadycznie helotyzm, 2. protokooperacja, allelopatia, amensalizm.

Komentarz Zadanie nie sprawiao trudnoci zdecydowanej wikszoci zdajcych. Stosunkowo nieliczne bdy w odpowiedziach prawdopodobnie wiadcz o nierozumieniu na czym polegaj okrelone typy zalenoci pokarmowych midzy organizmami std, np. protokooperacja bya wpisywana przy jednostronnych korzyciach grzybw, a np. komensalizm przy korzyciach obustronnych.

Zadanie 14. (1 pkt) Poniej opisano fragment cyklu rozwojowego przywry motylicy wtrobowej. Urzsiona larwa (miracidium) wnika aktywnie do ciaa limaka botniarki moczarowej, gdzie przeksztaca si w workowat sporocyst. Wewntrz kadej sporocysty rozwijaj si liczne, rwnie workowate larwy redie, a wewntrz kadej redii rozwijaj si liczne ruchliwe larwy cerkarie. W kadym limaku z jednego miracidium moe powsta kilkaset cerkarii. Cerkarie opuszczaj ciao limaka i przeksztacaj si w otoczone osonk, przymocowane do rolin nadwodnych stadia inwazyjne metacerkarie, ktre razem z rolinami mog zosta zjedzone przez bydo. Wyjanij znaczenie, jakie ma dla tego pasoyta zwielokrotnienie liczby larw w trakcie cyklu rozwojowego. Sprawdzane umiejtnoci Wyjanianie zwizkw przyczynowo-skutkowych dotyczcych cyklu rozwoju pasoyta standard III 2) a).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Zwikszona liczba larw zwiksza prawdopodobiestwo zainfekowania wikszej liczby

ywicieli ostatecznych. Zwikszenie liczby larw zwiksza szans ich zjedzenia przez bydo, a wic i szans

na przeycie pasoyta i jego rozprzestrzenienie si. Pasoyt ma wiksze szanse na znalezienie ywiciela, a tym samym przechodzenie

w kolejne stadia cyklu rozwojowego (a do jego zamknicia), co zwiksza szans przetrwania gatunku.

Biologia

54

Najczciej powtarzajce si bdy Dua rozrodczo w wyniku jednego cyklu rozwojowego. Larwy te zostan zjedzone przez bydo, potem wydalone i zwikszy si populacja

pasoyta. Gwarantuje to wiksz przeywalno larw.

Komentarz Bdne odpowiedzi byy najczciej niepene, fragmentaryczne, nie przedstawiay skutkw biologicznych duej liczby larw w cyklu pasoyta. wiadczy to o sabo opanowanej lub wrcz braku umiejtnoci rozpoznawania i przedstawiania zwizkw przyczynowo-skutkowych. Moe te wiadczy o trudnociach w czytaniu ze zrozumieniem tekstu biologicznego.

Zadanie 15. (1 pkt) W tabeli podano proporcje dugoci jelita w stosunku do dugoci ciaa u rnych zwierzt.

Zwierzta Proporcje Kuna 4:1 Pies 5:1 Szczur 9:1 Czowiek 10:1 Renifer 20:1 Owca 28:1

Sformuuj wniosek o zalenoci midzy dugoci jelita w stosunku do dugoci ciaa zwierzcia, a rodzajem pobieranego przez to zwierz pokarmu. Sprawdzane umiejtnoci Formuowanie wnioskw na podstawie danych zawartych w tabeli standard III 3) b).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Dugo jelita w stosunku do dugoci ciaa zwierzcia jest mniejsza u misoercw ni

u rolinoercw. Rolinoercy maj dusze jelito w stosunku do dugoci ciaa ni misoercy. Dusze jelito w stosunku do dugoci ciaa maj zwierzta ywice si pokarmem

pochodzenia rolinnego, krtsze jelito w stosunku do dugoci ciaa maj zwierzta ywice si pokarmem pochodzenia zwierzcego.

Najczciej powtarzajce si bdy Im wiksze dugoci ciaa tym dusze jelito. Zwierzta rolinoerne maj dusze jelito od misoernych. Zwierzta misoerne maj krtsze jelita w stosunku do rolinoercw ze wzgldu

na rodzaj pobieranego pokarmu a nie ma tu znaczenia dugo ciaa. Znacznie dusze jelita maj organizmy rolinoerne, potem organizmy wszystkoerne,

najkrtsze jelita maj organizmy misoerne.

Biologia

55

Zwierzta misoerne maj kilkakrotnie dusze jelito ni dugo ciaa a zwierzta rolinoerne maj od kilkunastu do kilkudziesiciu razy dusze jelito ni dugo ich ciaa

Zwierzta im wicej jedz rolin tym dusze maj jelita.

Komentarz Cz zdajcych nie dostrzega, e trzeba porwna stosunek dugoci jelita wzgldem dugoci ciaa zwierzt i okreli, czy istnieje zaleno midzy tymi wielkociami a rodzajem pokarmu. wiadczy to o nieuwanym przeczytaniu polecenia lub przeczytaniu polecenia bez zrozumienia, o sabo opanowanej umiejtnoci formuowania wnioskw na podstawie interpretacji wynikw, nieodrnianiu wniosku od odczytu informacji.

Zadanie 16. (1 pkt) Jednostk strukturaln i funkcjonaln ukadu nerwowego wszystkich zwierzt jest neuron. Neurony tworz morfologicznie wyodrbnione szlaki, wzdu ktrych odbywa si przekazywanie informacji w ukadzie nerwowym. Nonikami informacji s impulsy elektryczne i neuroprzekaniki (neurotransmitery). Wyjanij rol, jak w realizacji funkcji neuronw odgrywaj neuroprzekaniki (neurotransmitery). Sprawdzane umiejtnoci Wyjanianie roli neuroprzekanikw w procesie przewodzenia impulsw nerwowych standard I 4) b) 5).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych Neuroprzekaniki przekazuj informacje przez synapsy midzy ssiednimi neuronami. Neuroprzekaniki porednicz w przekazywaniu informacji z jednego neuronu na drugi.

Najczciej powtarzajce si bdy Przekazuj informacje do nastpnej czci ukadu nerwowego. Neuroprzekaniki s to substancje chemiczne, ktre wpywaj na pobudzenie danych

receptorw odpowiednich neuronw. Neurotransmitery peni rol przekanikw impulsw elektrycznych w neuronach. Neuroprzekaniki dostarczaj do neuronw informacje w formie impulsw, dziki nim

funkcjonuje ukad nerwowy. Umoliwiaj przekazywanie informacji do mzgu.

Komentarz Bdy w wypowiedziach zdajcych wiadcz o braku zrozumienia co znaczy, e neuron jest podstawow jednostk strukturaln i funkcjonaln ukadu nerwowego i jaka jest jego rola oraz o braku wiedzy dotyczcej wyjanienia procesu przewodzenia impulsw nerwowych.

Biologia

56

Zadanie 17. (2 pkt) Wyrnia si dwa rodzaje odpornoci: wrodzon (nieswoist) i nabyt (swoist). a) Podaj, w ktrym z tych rodzajw odpornoci nastpuje wytworzenie w organizmie

pamici o patogenie. b) Wrd podanych niej sposobw obrony organizmu przed patogenami (AD)

zaznacz ten, ktry jest odpowiedzi swoist. A. Wytwarzanie interferonu przez komrki zaatakowane przez wirusy. B. Fagocytowanie patogenw przez granulocyty obojtnochonne i kwasochonne. C. Wytwarzanie przeciwcia przez limfocyty B, ktre zetkny si z patogenami. D. Obecno w pynach ciaa np. zach, mleku, linie lizozymu uszkadzajcego bakterie.

Sprawdzane umiejtnoci Okrelanie rodzaju odpornoci i wskazywanie odpowiedniego jej przykadu standard I 4) a) 8).


Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych a) W nabytej, swoistej. b) C.

Najczciej powtarzajce si bdy a) W nieswoistej, wrodzonej. b) Wybr odpowiedzi A lub B, rzadziej D.

Komentarz Zdajcy nie mieli wikszego problemu z okreleniem rodzaju odpornoci (mieli do wyboru dwie odpowiedzi), jednak wskazanie przykadu, ktry jest odpowiedzi swoist spord wymienionych sprawiao im wiksz trudno. Niepoprawnych odpowiedzi udzielali zdajcy, ktrzy nie posiadali wiedzy na temat rnych mechanizmw odpornoci.

Zadanie 18. (2 pkt) Wrd zaburze w funkcjonowaniu ukadu odpornociowego mona wyrni trzy grupy:

I. niewydolno ukadu odpornociowego (niedobory immunologiczne), II. niewaciwie skierowana reakcja (autoimmunoagresja), III. nadmierna aktywno ukadu odpornociowego (nadwraliwo). Podaj, do ktrych z wymienionych grup zaburze (I-III) nale: a) alergie, b) AIDS. Sprawdzane umiejtnoci Porzdkowanie informacji wedug wskazanego kryterium standard II 2) a).


Biologia

57

Typowe poprawne odpowiedzi zdajcych a) Alergie III, b) AIDS I.

Najczciej powtarzajce si bdy a) Alergie II, b) AIDS- II, lub a) Alergie III, II, b) AIDS I, II.

Komentarz Wikszo zdajcych nie miaa problemu z poprawnym przyporzdkowaniem wymienionych chorb do odpowiedniej grupy zaburze w funkcjonowaniu ukadu odpornociowego. Zdarzali si jednak tacy, ktrzy obok poprawnej odpowiedzi dopisywali jeszcze drug bdn

untitled art 3 -...

Documents