UNIDADE 11

A ARTE ESPAÑOLA EN TEMPOS DE FELIPE II

Borja Campos Seijo I.E.S. García Barbón (Verín).

1. FELIPE II E O ESCORIAL.• Reinado Felipe II imposición arte

clasicista coma arte oficial da Corte española en Madrid, grazas á personalidade do monarca = home culto de amplos coñecementos, lonxe do fanatismo relixioso que lle atribúe a lenda negra cultura refinada e elitista e crenzas persoais + complexas que a ortodoxia católica que impoñía aos seus súbditos.

• Coma príncipe e logo coma rei exerce unha gran influencia na arte do seu tempo e chega a controlar persoalmente os encargos artísticos ata o punto de participar na súa creación.

• Baixo a súa dirección o clasicismo arte oficial do Estado función de manifestar e representar o incuestionable poder da Coroa.

- Proxecto + sobranceiro de Felipe II = Mosteiro de S. Lorenzo de O Escorial = arquitectura polifuncional (corte, mosteiro, panteón real da dinastía española, colexio e Biblioteca) combinación densa e perfecta de práctico e simbólico, sagrado e profano obra de arte total, das + complexas do Renacemento, que borra fronteira entre especialidades e funde arquitectura, escultura e pintura para expresar nunha única linguaxe unha idea común.

53. MOSTEIRO DE O ESCORIAL

JUAN DE HERRERA

- Arquitectura manierista española.- San Lorenzo de El Escorial (Madrid). c. 1563/84.- Arq: Juan Bautista de Toledo e Juan de Herrera.- Encargo e supervisión de Felipe II.- Edificio polifuncional: biblioteca e basílica con panteón real no

eixe principal, mosteiro no S, colexio e palacio no N e E.

- Pensado coma monumento polifuncional Escorial = corte, panteón real, mosteiro e colexio de estudio, integrada cada parte no conxunto combinación equilibrada e complexa, práctica e simbólica, do sagrado e profano síntese de hermetismo de cortes manieristas e simplicidade do Clasicismo, onde todas as artes fúndense nunha arte obra unitaria.

- A construción, demorada 2 décadas, madura depurando estilo clásico. Inicio con Juan Bautista de Toledo diseño planta en forma de grella do martirio de S. Lourenzo. Juan de Herrera segue a obra duplicando altura fachada externa e simplificando xogo de volumes envoltura cun paramento plano e un, simple e claro, purista en extremo (estilo escurialense), só articulado co austero motivo de sucesión serial de vans e ordes clásicas en puntos concretos (fachada principal).

• Organizado arredor dun eixo ocupado polo templo e o imponente Patio dos Reis, na ala nororiental emprázase o palacio = lugar de retiro do rei, oculto aos ollos dos súbditos en estancias privadas abeiradas ao presbiterio da basílica con vistas ao altar maior.

• 4 patios separados por alas artellan, a ambos lados do Patio dos Reis o mosteiro (coa escaleira imperial e o Patio dos Evanxelistas) e o colexio seminario. Coma ponte simbólica entre ambos (símbolos do sagrado e o profano), a biblioteca, significativamente alineada no eixe do templo por canto que o saber humano = camiño para chegar a Deus.

- No Escorial coleccionou Felipe II imnumerables e valiosos obxectos profanos e relixiosos, que documentan unha cultura cosmopolita e un refinado gusto artístico e científico elección para o culto de pinturas relixiosas de linguaxe clara e simple para conmover a piedade popular, pero adquire para uso privado obras sofisticadas e atrevidas coma a colección do Bosco (hoxe no Museo do Prado), ou as poesías de Tiziano (Dánae).

- Deste xeito, mentres impón a ortodoxia católica e reprime toda contestación ao seu poder, acolle na súa corte a círculos erasmistas ao marxe da Inquisición Escorial = único lugar do Imperio onde a Biblia podía ser comentada con liberdade.

2. O GRECO• Doménico Theotocópuli, O Greco (1541-1614), naceu e formouse en Creta

(dominio veneciano daquela) onde asimila liberdade cromática autónoma da luz e un sentido abstracto e mental das formas, + reflexo místico da súa propia concepción do mundo ca copia da realidade.

• Traládase a Italia, onde lle fascina o manierismo dramático do Tintoretto, Toma del tensión dramática, composicións forzadas, perspectivas distorsionadas, enfraquecendo proporcións (quitándolle carne ás fig).

- En 1576, atraído pola oportunidade do Escorial, ven a España, pero frcasa no intento de traballar para Felipe II e establécese en Toledo, onde ficará para sempre. Artista intelectual, culto e refinado, trae de Italia unha alta consideración do seu oficio, integrándose nos grupos distinguidos toledanos.

- A arte do Greco crea un mundo propio, paralelo pero diferente das apariencias da natureza. Non dubida en experimentar e distorsionar as formas clásicas fig ingrávidas e desmaterializadas, con contornos difusos nun espazo enrarecido e envolvente. Unha luz branca e intensa albisca n escenario case sempre só esbozado, mentre cores frías modelan volumes desprovistas de masa.

- Nos retratos mostra relixiosidade neoplatónica, que valora espírito sobre corpo (cárcere da alma) distorsión eestilización de formas e leve asimetría nas faces (Cabaleiro da man no peito, 1580).

• Na pintura relixiosa podemos seguir a súa evolución estilística e persoal. Destacan así: O Expolio: primer encargo importante da Catedral de Toledo (1579). Audaz composición figs amoreadas en torno a Cristo nun espazo abafante con intensos contrastes de luz, destacando o cromatismo vermello da túnica. O martirio de San Mauricio (1580): narra en 3 episodios simultáneos o episodio fracaso no intento de traballar na decoración do Escorial. O Enterro do Señor de Orgaz (1588): obra de + sona, pintada para loubar caridade e intercesión dos Santos (Contrarreforma) en 2 partes: parte inferior real (personaxes sociedade toledana) e superior celestial con rompemento de gloria (personaxes divinos e santos

54. MARTIRIO DE SAN MAURICIO

O GRECO

- Pintura manierista española.

- Óleo sobre lenzo.- Mosteiro de O Escorial,

Madrid. c. 1580/82.- Encargo de Felipe II para

un altar da Basílica de O Escorial, relegado á súa colección privada.

- Xénero: cadro de devoción.- Iconografía: martirio de

Mauricio e soldados cristiáns da lexión tebana por se negaren a ofrecer sacrificios pagáns

- Gran fracaso da carreira artística do Greco se aceptamos a tese de que foi por traballar por Felipe II na decoración de O Escorial o motivo que o trouxo ao noso país Martirio de San Mauricio = ocasión perdida o pintor fica en Toledo fóra dos medios cortesáns.

- O Greco ilustra a narración en tres episodios:

a) Diante, Mauricio exhorta aos seus a negarse a sacrificaren aos deuses.

b) No fondo, encabeza a lexión e rexeita os requerimentos dos oficiais imperiais.

c) No ángulo inferior esquerdo, conforta ao futuros decapitados.

- A consagración dun altar a S. Mauricio no Escorial obedece tanto á conservación das súas reliquias, e a ser un santo militar que defende a verdadeira fe coa vida presenza de personaxes vestidos ao uso do S.XVI = retratos de xenerais de Felipe II que están a loitar en nome da relixión contra turcos ou protestantes.

- Composición asimétrica e atrevida dinamiza tema e centra atención + no acto de vontade que na execución. Estructura manierista destaca círculo aberto de fig que dialogan e coas súas miradas unen espazo real co espazo figurativo.

- Espazo irreal e discontinuo polo violento e curvado escorzo da profundidade, as cores brillantes e frías, case metálicas en acordes azuis e amarelos, e a distorsión de fig nun canon alongado que as materializa.

- Pero Felipe II non coidou axeitada a obra para un altar. Os motivos do monarca non obedeceron a un criterio de calidade (conservou o cadro e pagou alto prezo por el), senón ao decoro ou esixencias da función a que se destinaba. A atrevida composición que relega o tema do martirio a un recanto secundario son trazos que Felipe II podía aceptar nun cadro privado, pero non para un de devoción pública (se han de pintar de xeito que non quiten as ganas de rezar neles).

55. ENTERRO DO SEÑOR DE ORGAZO GRECO

- Pintura manierista española.

- Óleo sobre lenzo.- Nártex da igrexa de Sto.

Tomé, Toledo, 1586/88.- Encargo da igrexa de Sto

Tomé.- Xénero: cadro de

devoción.- Iconografía: lenda

toledana sobre Señor de Orgaz, quen no século

- Obra de + sona do Greco, conservada na igrexa de S. Tomé (Toledo) para a que foi pintada por encargo do seu parroco, seguindo a vontade do señor alí enterrado no S.XIV, cando (conta lenda) pola súa caridade coa igrexa S. Agustín e S. Estevo baixaron do ceo para darlle sepultura a imaxe do milagre debía lembrar a caridade e a intercesión dos santos (valores Contrarreforma).

- O Greco mostra o milagre con verosimilitude, e o contrato prevía pintar ó fresco baixo o lenzo unha tumba impresión realidade.

- O neno de 1ª fila (fillo do pintor) urxenos a deternos e contemplar o milagre. S Agustín (pai Igrexa) e San Estevo (identificado pola imaxe da súa lapidación no seu manto) inclínanse para depositar o corpo do señor de Orgaz na tumba, mentres o parroco le o oficio fúnebre.

- O lenzo rematado en medio punto divídese en 2 partes:a) Abaixo: á nosa escala en un espazo que prolonga o noso, un friso de fig asisten ao sepelio con veneración retrato colectivo sociedade toledana do momento. Un deles que a tradición identifica co pintor (sen probas), míranos e xoga a continuar o círculo de testemuñas do milagre no noso espazo, efecto reforzado polo franciscano de perfil e o sacristán de costas. 1 linguaxe de mans centra atención nos 2 santos, destacados por ricas vestimentas fronte austeros traxes negros.

b) Arriba: espiral que arranca armadura metálica do cadáver, pasa por mitra de S. Agustín e por escorzo do anxo que porta ánima de señor de Orgaz en forma de neno. A silenciosidade de abaixo contrasta co rompemento de gloria da parte superior, presidida por Cristo, Virxe e S. Xoan desequilibrio entre amoreamento de santos a dereita (entre eles Felipe II) e esvaecemento de formas e baleiro esquerda, onde se ven a David, Moisés, Noé e S. Pedro.

- O Greco tivo en conta o emprazamento da pintura no nártex da igrexa contraste entre metade inferior real onde semella que poidamos entrar (efecto maior para os coetáneos ao recoñecer aos retratados) e parte celestial desmaterializada con menor escala que suxire outra dimensión, unidas por forza ascensional que ven dende abaixo.