Kilavuz

ERKEN COCUKLUK GELisiMiNDE FARKLILIKLARA VE cOKKLTRLLgE SAYGI

ERK

EN C

OCUK

LUK

GEL

isiM

iNDE

FAR

KLI

LIK

LARA

VE

cOK

KL

TRL

Lg

E SA

YGI

1ERKEN COCUKLUK GELisiMiNDE FARKLILIKLARA VE cOKKLTRLLgE SAYGI

Yaync: alma ve Sosyal Politika Bakanl

Ynetici: Violeta Petroska-Beka

Yazarlar: Renata Dedova ve Filipina Negrievska

Trke tercmanlk:Melahat Aliovska

llstratr: Rumena Nayevska

Dizayn: KOMA

Bu klavuz alma ve Sosyal Politika Bakanl ve UNCEFin Makedonyada erken ocukluk geliiminde farkllklara ve okkltrlle sayg tantm proram erevesinde, nsan Haklar ve Anlamazlklara zm Merkezi tarafndan hazrlanm ve skp ngiliz Bykelilii tarafndan finanse edilmitir.

Bu malzemede belirtilen grler ve dnceler mutlaka skp ngiliz Bykelilii grlerini yanstmamaktadr.

Bu klavuzun tm yaynlama haklar @ 2015 alma ve Sosyal Politika Bakanlna aittir.

CIP - . , 373.2.016:316.723(035)316.713:373.3(035) DEDOVA, Renata Erken ocukluk geliiminde farkliliklara ve okkltrll e saygi: kilavuz / [yazarlar Renata Dedova ve Filipina Negrievska ; illstratr Rumena Nayevska ; makedoncadan trkeye eviri Melahat Aliovska]. - skp : alima ve sosyal politika bakanllii, 2015. - 124 . : . ; 20 ISBN 978-608-4595-87-81. Negrievska, Filipina []) - - ) - - COBISS.MK-ID 98914058

3NDEKLER

ELA Grubu

Grme Engelli Bir Dede

Hem Kz ocuklar iin hem Erkek ocuklar iin

Enisann Bandan Geen Olaylar

Paskalya

Enisann Gzl

Okul Yarmas

Erkek Klkedisi

Peter Pan

Glge Oyunlar

arko Tekerlekli Sandalyede

Farkl Aileler

ndrey ve Kedicik

Bayram

Sabun Kabarcklar

Sarann Konutuu Dil

Farkl Diller

Dn

Hdrellez

6

30

60

86

108

12

38

66

92

114

18

44

74

98

120

24

52

80

102

4KILAVUZUN KULLANIMIKlavuz ne ie yarar?Klavuzda aklanan etkinlikler sayesinde ok kltrllk ve farkllklara gsterilmesi gereken saygnn tantm yaplmasyla ocuklara aada belirtilmi olan eyleri salayan koullar yaratlr:

kiisel benliklerine sayg ve zgveni gelitirmek,

herhangi bir ekilde aralarnda farkl olan insanlarla benzerlik ve farkllklar kabul etmek,

bakalarn rahatsz eden davran ve eylemleri tanmak ve bu tr eylemlerin sonularn anlamak,

kendilerine veya bakalarna ynelik stereotip, nyarg ve ayrmclklarn ortaya gelme durumlarnda nasl tepki gstermelerini renmek

Klavuz ncelikle anaokulunda veya erken ocukluk geliimi iin yetkili olan merkezlerde 5 ila 6 ya aras ocuklarla tek dilli gruplarda alan retmenler iin tasarlanmtr. retmenler yetikin heterojen gruplarda ve iki dilli gruplarda almak iin de adapte edebilirler.

Klavuzun ierii neleri kapsyor?

Elinizde bulunan bu Klavuz toplam 19 altayn ayrntl aklamasn ierir. Her etkinlik farkl bir ayrmcla dayal: cinsiyet/toplumsal, ya, kltr (dini farkllk, dil/ya da etnik mensubiyet), aile yaps ve yaam tarz, yetenek ve beceri ve/veya fiziksel ve psikolojik zellikleri farkllklar ierir.

Her altayn banda altayla ele alnan konuya odakl ayrmclk eitlilii, ilgili konuyla alakal en nemli noktalarn akland ek bilgiler mevcuttur. Bu ek bilgiler sadece retmen performans iin bir rehber olarak tasarlanmtr.

Her altayda ana faaliyet olarak MELA grubun bandan geen bir hikaye anlatlr.Her bir hikaye resimli kitapta bulunan resimlerle anlatlr ve ya ocuklara baka bir ekilde sunulabilir (basl veya elektronik ortamda). Her hikaye okunduktan sonra ocuklarla altayn amacna ulamaya yol aan bir tartma gerekletirilir (tartma uygulama etkinlii iin retmenlere gerekli ek bilgileri de mevcuttur).

Hikaye haricinde, her altay birka farkl etkinlik kapsamaktadr. eitli trden etkinlikler, okunan hikaye ncesinde veya hikayeyi takiben yer alrlar. Bunlar

arasnda grup oyunlar bulunmaktadr, yapboz oyunlar, ocuk performanslar, dans gerektiren etkinlikler, pantomim, boyama, resim izme, kesme, kmleri balama, labirent zme, yollar bulma, noktalar birletirme, nesneleri boyutlarna gre snflandrma, belleme vb. ou hikayelerde bu etkinliklere uygun retmenler ve ocuklara ynelik alma katlar1 da sunulmaktadr. Baz alma katlar bireysel almalara, bazlar ise grup almalara uygun ekilde hazrlanmtr. Bazen farkl becerilere sahip ocuklarla almak iin hafif ve daha ar verziyonlarn temsil eden etkinlikler de yer alr. Bu nedenle, eitlilik ve ok kltrlle saygy ve tevik amac haricinde, Makedonya Cumhuriyeti anaokullarnda uygulanan renim ve Erken Geliim Proramnda ok alanlarn gelimesine katkda bulunmaktadr. amacyla tasarlanmtr. (alma ve Sosyal Politika Bakanl 2014). Dier bir deyile, klavuzda aklanan faaliyetler, sadece rencilerin merakn tevik etmiyor, ocuklarda inisiyatif duygusu uyandrr, yaratc ve azimli olma yansra, motor becerilerinin geliimine katk salam olur, sosyo-duygusal geliimi, dil geliimi, iletiim ve okuma yazma becerileri ve zeka geliimi, kltr birikimi geliimini salar (mantkl dnme, matematik, evre bilgisi ve anlay ile birlikte ocuklarda sanat ve mzik eitimine de katkda bulunur).

altaylar nasl gerekleiyor?

Klavuzun ilk iki altaylar proje uygulamasnn balangcnda gereklemeleri gerekir ilk altay MELA grubunundaki ocuklar tantan hikayeyi iermektedir, ikinci altaydaysa Enisa adndaki ocuun sradaki tm hikayelerde neden gzlk tadn anlatan hikaye yer alr.

Klavuzda yer alan tm dier altaylarn gerekleme sras sabit deildir. retmenler kendi kararyla altaylarn uygulanma sralamasn dzenleyebilir. Bunu alt grubun mevcut ihtiyalarn gz nnde bulundurarak (rnein, grupta dierlerinden farkl bir zellii olan bir ocuun yer almas durumunda, ve ya bir toplumsal grubun yelerine kar kalplam/nyarglar belirtileri olmas durumunda), veya baz d koullara

1 alma ve Sosyal Politika Bakanl sitesinde bulunmaktadr ( (www.mtsp.gov.mk)

1

2

3

4

5gre yapar (renin, Paskalya Bayram, Bayram, Hdrellez kutlamalar).

altaylarn proram hedeflerinin en yksek etkisini salamak amacyla tasarlanmalarn gz nnde bulundurarak, altaylardaki tm etkinliklerin gereklemesi bekleniyor. Bu altaydaki btn etkinliklerin mutlaka bir gn ierisinde gereklemeleri zorunlu olduu anlamna gelmez. retmenlere gerektiinde altaylar ikiye blmek iin frsat braklmtr ve ilgili retmen tarafndan salanan etkinlikler birbirini takip edecek ekilde iki blmde gerekletirebilir. stisna olarak bu proramn baz etkinlikleri baka proramlarn etkinlikleriyle kombine edilebilir.

Deneyimli retmenler alt grupta yer alan ocuklarn ihtiyalarna gre etkinlikleri adapte edebilir. Etkinlik ocuklarn ilgisini srdrmek iin adaptasyonlarla zorlatrlabilir ya da kolaylatrbilir, fakat bu tr adaptasyon yaplrken, altayn hedefleri gz ard edilmemelidir. Etkinlikler kendi bana bir ama tekil etmezler, eitlilik ve ok kltrlle kar sayg gstermede gerekli hedeflere ulamak iin sadece bir aratr.

Hikayeler neden nemlidir?

Her atlye almasnda hikayeler ana etkinlik tekil etmektedir. Tm hikayelerde ana karakterler araclyla oklu etnik yap tevik edilir, engellilere saygl davranma, cinsiyet eitlii, yetenekleri ve becerileri ve zihinsel ve fiziksel zellikleri asndan eitliliklere saygl davranmay tevik eder. Buna ek olarak, her hikayenin odak noktas baka bir tr eitlilii ele almakta, ilgili eitlilie sayg gsterilmesini tevik etmek amacyla tasarlanmtr. Dier bir deyile, hikayeleri ilemeden Proramn etkili olmas beklenemez altayda ngrlen tm dier etkinlikler hikaye tarafndan belirlenen hedefe ulalmasn desteklemek iin tasarlanmtr.

retmen tarafndan hikayelerin tamam okunmas beklenir (paralar veya ayrntlar atlayarak okumamal). Hikayeler ocuklarn dikkatini eken bir ekilde okunmaldrlar (ses tonunu deitirerek) ve gerektiinde, dramatizasyon katlmaldr. retmen gerektiinde, ocuklarn dikkatini datmamak ve ilgiyi artrmak iin dnem dnem kendisi okumay durdurur sradaki blm ocuklarn anlatmasn, ya da bir sonraki blmn ieriini tahmin etmelerini tevik edebilir. Yine de, hikayeyi okurken beklenen etkileri elde etmek iin tm hikaye okunmaldr. Bu konuda eer alma grubundaki ocuklar yetikin ve heterojen bir grup ise istisnalar yaplabilir, ya da gruptaki ocuklarda nerilen yazy takip etmek iin henz gerekli zen ve ilgi gelimedii takdirde.

Bu durumda hikayenin ksaltlmas veya tekrar anlatlma yoluyla adaptasyonu yaplmas gereklidir.

Hikayeleri okuma etkinlii altayla ayn isimde olan resimli kitabn iinde yer alan resimleri ocuklara gstererek gerekleir. En uygun durumda, hikayeyi dinlerken, ocuklar kk gruplara blnm olmalar gerekir ve her grubun nnde birer resimli kitap olmas gerekir, u ekilde hikayeyi dinlerken sayfalar evirip resimleri takip ederler. Alternatif bir yol ocuklara resimlerin basl formda (byk formatl), veya elektronik ortamda (projektr ya da TV zerinden). gsterilmesi olabilir.

ocuklara hikaye okunduktan sonra, altayda listelenen konularda tartma etkinlii takip eder. Tartma srasnda, retmen sorular alt ve ek sorularla deitirebilir, asl ama ocuklar kendileri altayn hedefini zetlemesi gerekir, belli bir farklla kar saygl davranmay ve anlayl olmay tevik etmektir. nemli olan ocuklar tartma araclyla hikayenin analizinden elde edilen bilgiyi gnlk yaamla birletirmesidir. ocuklarn bylece, bu bilginin transferi sonucunda gerek hayatta ilgili durumlarla kar karya geldiinde tutumlar ne kadar deiecek garanti edilemez, buna ramen yine de byle bir bilgi aktarm iyi bir temel olarak kabul edilebilir. Buna karn, anaokullarda imkan olduunda gnlk aktiviteler ve dier konular ile gncel olaylarla bu proramdan elde edilen etkinliklerin ve sonularn arasnda balant kurulursa ve bu etkinlikler ve sonular hatrlatlrsa ocuklarn bilgi aktarm olasl oaltlabilir (rnein, di hekimi ve protez takma konusunu ilerken, Enisa gz muayenesine gidiyor konulu hikaye ile balantl olabilir veya herhangi bir ocuk tarafndan daha az baarl bir deneyim durumunda, farkl yeteneklere sayg duyulmas ve egzersiz ihtiyac gerekli olduu konusuyla balant kurulabilir).

6Makedonya Cumhuriyeti okkltrl ve ok etnili bir lkedir. Makedonyada aralarnda etnik/kltrel bazl farkllklar olan farkl etnik topluluklara mensup (Makedonlar, Arnavutlar, Romenler, Trkler, Srplar, Bonaklar ve dierleri) ahali yaamaktadr. Bu farkllklar, dil ve edebiyat, din ve tarih yansra her etnik topluluun kendine has gelenek ve grnekleri ile tanmlanabilir. okkltrl toplumlar sadece mevcut etnik/kltrel farkllklara sayg duymakla, hayatta kalabilirler. Byle bir uyumu salamak iin nemli n koullardan biri farkl etnik topluluklara mensup vatandalar, kendi ana dillerinde konumalar ve eitim almalarnn, mensup olduklar dinlerini ve dini ibadetlerini, ait olduklar topluluun milli kltrel deerlerini kaytsz artsz uygulamalarnn salanmas anlamna gelir. Karlkl sayg salanmas iin baka bir nemli nkoul Makedonyada yaayan dier etnik topluluklarn kltrlerinin tanlmasdr.

Dier kltrleri daha iyi tanmak iin birok imkan ve farkl yollar mevcuttur. Yntemlerden biri ocuklarn erken yalardan itibaren, lkemizde yaayan eitli etnik topluluklarn kltrel zellikleriyle ilgili bilgi edinmeleridir. Bu, ocuklara ait olduklar kendi kltr ile dier kltrlerin arasnda benzerliklerin olduunu, farkllklarn ise ilgin ve olumlu ey olduunu belirterek yaplabilir. Baka bir yol ise, ortak etkinliklere katlm yoluyla farkl etnik topluluklara mensup ocuklar arasnda dorudan etkileim salamaktr. birlii ortamnda gerekleen ortak etkinlikler yoluyla gelen etkileim, bireysel dzeyde olduu gibi etnik/kltrel topluluklar dzeyinde de karlkl anlaya yol aar.

altay:

ELA GRUBU

Katlmclar iin alma kad: MELA Grubun Karakterleri ile Yapboz Oyunlar her kk grup iin 1er adet

Katlmclar iin alma kad: MELA Grubu iin Kesimler her biri iin 1er ksm

Katlmclar iin alma kad: Renkli Bina her kk grup iin 1er adet

Resimli kitap: MELA Grubu

Boya kalemleri her kk grup iin 1er set

Makaslar her biri iin 1er adet kk ve 1 adet byk makas

Yapkan bant 1

MALZEMELER RETMEN N EK BLGLER

7TARTIMA:

1

2

3

4

5

6

Yeni binada yaayan ocuklarn isimleri nelerdir?

Enisa ebeveynleri ile hangi dilde konuur? Demir ailesi nedir? (milli mensubiyetine gre)

Luan kendi ebeveynleri ile hangi dilde konuur? meri ailesi nedir? (milli mensubiyetine gre)

Ana ve Marko hangi dilde konuur? vanovski ailesi nedir? (milli mensubiyetine gre)

Hikayedeki baz ocuklar arasnda daha ne gibi farkllklar gryorsunuz?

Hikayedeki tm ocuklara ait ortak zellik nedir?

1 Etkinlik Hepisi birka gruba ayrlr, bylece her grup daha nce kesilmi bir yapboz oyununun ksmlarn eline alr (Katlmclar iin K: MELA Grubun Karakterleri ile Yapboz Oyunlar). Her grubun yeleri elinde var olan yapboz paracklarndan ortaklaa almayla MELA Grubu karakterlerden birinin kazanlmas iin kendi yapbozlarn oluturup yaptrmalar gerekir.

Sonunda, her grup elde ettikleri karakterin resmini dierlerinin nnde gsterir, retmen ise uygun bir karakterin ismi ile adlandrr (rko, Enisa, Luan, na).

2 Etkinlik ocuklar ember eklinde oturur, retmen MELA Grubu resimli kitabn iindeki resimleri gstererek ayn isimli hikayeyi okur.

3 EtkinlikHepisi drt kiilik gruplar halinde ayrlr ve her biri nceden katlmclar iin K: MELA Grubu iin kesimler-den kesilmi kartlardan rastgele birer kart eline alr ve karttaki karakteri d hatt boyunca keser ve boyar.

Daha sonra kesilen tm resimleri bir dizi halinde yanyana koyarak uzun bir dize oluturulur, sralama MELA Grubu isminindeki harflerin sralamasna gre dizilmesine dikkat edilir (nce Marko, sonra Enisa, Luan, ve Ana, yine rko ve bu ekilde sralama devam eder).

4 EtkinlikHepisi nceden oluturduklar gruplarda kalr ve her bir grup birer adet katlmclar iin K: Renkli Bina alr. Her gruptaki yeler birer karakter seer ve boya kalemi ile izgi ekerek karakteri kendi evine gtrmeleri gerekir.

8RESML KTAP: MELA GRUBU

Yeni bina girii birka gn nce ok hareketli oldu. eit-li ykl kamyonlar geliyordu, yeni kiraclar eski ikamet yerlerinden bu renkli binaya kamyonlarlar tanyordu. Dairelere eyalar tamak iin herkez yardmc oluyordu ocuklar kk eyalar, yetikinler ise daha byk ve ar eyalar tayordu.

Binada farkl kapda, farkl ailenin soy isimleri yazl-d: meri, vanovski ve Demir.

Bir gn, nihayet tan-ma ii bittikten sonra, vanovski ailesinin ya-ad kapdan iki ocuk darya kt, Marko ve Ana. Onlar karde ks-karde birlikte bina et-rafndaki oyun alanna gittiler. Ana tekerlekli sandalyede zrl o-

cuklar iin hazrlanm zel salncaa binmesi iin Mar-koya yardm etti, ve ikisi birlikte salncakta sallanmaya balad.

Ksa bir sre sonra Demir ailesinin de kaps al-d. Oradan Enisa kt bir elinde en sevdii resimli kitabn tutuyordu, dier eliyle annesinin elini tu-tuyordu, onlar da oyun alanna doru yneldiler.

Oyun alanna yaklatkla-rnda, Enisa Annesine: Anne bak, burada ocuklar var!-dedi. Annesi, kznn ocuklarla oynayabilecei iin ok mutlu olduunu syldi. Enisa heyecanla annesine sordu: u kzcazla oynayabilirim. Fakat, tekerlekli sandalyede oturan ocukla nasl oynayacam? Annesi kznn srtn okad ve ona u cevab verdi: Eminim, bu ocuk teker-lekli sandalyede olsa bile, birlikte oynayacanz birok oyun bulacaksnz!

Ana ve Marko Enisa ve Annesi arasnda geen konumay duydular, fakat tek kelime bile anlamadlar, kendi arala-rnda konumaya ve sallanmaya devam ettiler.O anda Enisa ocuklarn yanna yaklat, onlarn Makedonca ko-nutuklarn duydu. O da, konuulan dili iyi biliyordu, eski komularndan renmiti, onlarn konutuklar dilde on-larla oyun oynayabilir mi sordu.

Marko ve Ana ok ard. Glmsediler, de kendi isimlerini syledi. Daha sonra Marko aknlkla Enisaya

sordu: Annenle hangi dilde konutunuz? Hibirey anla-madk!, O da cevap verdi: Romence. Sizler evde Make-donca konutuunuz gibi, biz de Romence konuuyoruz. Daha sonra Ana ve Marko, Onun resimli kitabn gzden geirmeyi istediler. Resimli kitapta izili farkl farkl nes-nelerin Romence ifadelerini sormak onlara ok ilgin gel-di, kelimeleri hatrlamalar iin birka kez dile getirdi.

Daha sonra oyun ala-nna babasyla birlikte Luan geldi. Onlar meri ailesinin yaad da-ireden geldiler. Oyun alannda basket saha-s olduunu grnce, Luan babasna otomo-bilden basket topunu almasn rica etti, elin-deki basket topuyla basket oynamaya balad.

Enisa, Marko ve Ana, Luan babasyla hangi dilde konu-tuklarn merakla dinliyorlard. nk hi bir ey anlama-dlar, hangi dilde konutuklarn tahmin ediyorlard, Marko merakla: Bu ekilde sabaha kadar tahmin edebi-liriz ve yine bilemeyiz! Haydi gitip soralm!, arkada Luana doru gittiler.

Yanna yaklatklarnda, Ana, Marko ve Enisa ne yapacak-larn ardlar. Aralarndan kim, hangi dilde adn sora-cak? Ve, aralarnda kim ve nasl soracan tartrken, Luan onlara doru dnd ve adn syledi. arkada aralarnda glmeye balad, aralarndan birisi: Aslnda o btn vakit bizim ne konutuumuzu anlyormu!. O anda arkda Luana kendini takdim etti. Enisa sordu: Nerelisin, Luan? Hangi lkeden geliyorsun?, Luan ce-vap verdi: Makedonyalym. Neden sordun? , ha-trladm. Az nce Babamla hangi dilde konutuumuzu anlamadn iin soruyorsun, yle deil mi? Enisa ba-n salayarak evet dedi, Luan ona aklad: Ben ebe-veynelerimle, akrabalarmla, ve snftaki arkadalarmla Arnavuta konuurum. rnein, Arnavuta, benim adm Luan, Makedonca `Aslan` demektir! Enisa buna ilavetten: Romence senin adn ne demek biliyor musun? Romence `Aslan` karl `leoni`! O durumda Ana unu dedi: Bizim binamz gerekten ok renkli dardan farkl renklerle boyand gibi, ii de ok farkl. inde farkl insanlar ya-yor: bazlar Arnavuta konuuyor, bazlar Romence, bazlar Makedonca konuuyor! Belki de farkl bir dilde konuanlar da olacaktr!

9Marko Luandan basket topunu istedi topu bas-ket sepetine frlatt - ko att! Luan ard, ve iki-si birbirine pas vererk basket atmaya balad. Bir sre sonra kzlar da oynamaya karar verdi, iki takm oluturdular: bir takmda Marko ve

Enisa, dier takmda Ana ve Luan, kim daha fazla ko ve-recek yartlar.

Bir sre sonra tm o-cuklar biraz dinlenmek iin aacn altnda bir bankta oturdu. O anda kim hangi snf renci-si olduunu konumaya baladlar, hepsi ayn semtte, ayn okulda ve ayn snfta okuyacak-larn rendiler, na

hari nk o aralarnda hepsinden yaa biraz daha byk.

ocuklarn bu konumalar ve birlikte oynamalar onlar iin ok elenceli oldu, bir anda Enisa soru sormaya de-vam etti: Arkadalar ne dersiniz grubumuz iin gzel bir

isim dnelim mi? Herkez bu teklifi hemen kabul etti ve farkl fikirler vermeye balaf: bir spor takmn ad olabi-lir, bir mzik grubun ismi, bir meyve ad... Ama, sonunda hepsinin en ok beendii fikri kabul etmeye karar ver-diler: Grubun ad ELA olsun! Drt ocuun isimlerinin ilk harflerinden oluan bir isim: - rko, - Enisa, L Luan ve A- Ana.

Gne batmaya balad, veliler balkonlara kt, herkez iaret ederek ocuunu eve ard. Ebeveynler ocuklarnn daha ilk gnde dier ocuklarla elendiklerini ve mutlu olduklarn renince, ok mutlu oldular! On-lar da dier ebeveyn-lerle bir an nce tan-mak istediler.

10

:

KATILIMCILAR N ALIMA KAIDI: MELA GRUBUN KARAKTERLER LE YAPBOZ OYUNLARI

11

:

:

:

:

:

:

:

KATILIMCILAR N ALIMA KAIDI: MELA GRUBU N KESMLER

KATILIMCILAR N ALIMA KAIDI: RENKL BNA

12

Grme eksiklii olan insanlar daha iyi grmek iin gzlk takar ve gzlerinin farkl eylerden (gne, kar, su, duman, gne nlar...) korunmas iin de gzlk taklr. Bylece, yakna veya uzaa daha az gren yetikinler ve ocuklar da gzlk takar, yada gz ok hassas olan insanlar var ki farkl tip gzlk takmaya ihtiyac olur (r., cerrahlar), hava artlarna fiziksel manada maruz kalan insanlar (itfaiyeciler, kayaklar, dalglar...).

Grme yeteneini gelitirmek iin gzlk takan insanlar, gzlk takmayan herkesin yaptklar her eyi yapabilir. Onlarn gzlk takmayanlara kyasen sadece biraz daha dikkatli olmalar gerekir, gzlk camlarnn krlp gze zarar vermemesi iin gze vurlma gibi bir duruma dikkatli olmalar gerekir (gzlk kolay krlmayan ve incitmeyen malzemeden yaplm deilse).

Gzlk takan insanlar gzlklerini dzenli olarak temizlemesi gerekir, gzln takmad zaman gzlk iin zel tasarlanm bir gzlk kutusunda korumal, gzlk camnn izilmemesine dikkat etmelidir, veya gzln zarar grecek yerlerde brakmamaldr (gzle basmamak iin ykseke bir yerde , gzln zerine istemeyerek oturmamak iin kapal bir yerde braklmal vb.).

Srf gzlk takt iin birilerine hakaret etmek doru deildir, hi kimsenin byle bir hakk yoktur dier pek ok yardmc cihazlarn olduu gibi, gzln de kullanl bir yardm cihaz olarak saylmas gerekir. Birok insan gz muayenesi yaptrmad in gzlk takmyor, bu yzden gzlk takma ihtiyacnn olduunun farknda bile deiller. Birilerine srf gzlk takt iin hakaret edildiinde hemen uyarlmaldr hakaret edilen kii de hakaret edeni bu konuda uyarmaldr, bu tr hakareti duyanlar da uyarlmaldr. Gzlk takt iin hakaret ieren szlerin, aslnda gzlk takan kiiyle hibir ilikisi olmadn anlatarak yant verilmelidir o kii gzlk taksa da takmasa da btn nitelikleri ile ayn kiidir.

altay:

ENSANIN GZL

retmen iin alma kad: Grnm Tabelas 1 adet

Katlmclar iin alma kad: Gzlk her biri iin mukavva kattan 1er adet

Katlmclar iin alma kad: Renkli Sopacklar mukavva kattan 2 adet

Katlmclar iin alma kad: Herkese Gzlk her ift iin 1er adet

Resimli kitap: Enisann Gzl

Renkli kat (sar, mavi, yeil, krmz) her renkten 1er adet

Kalem herkese 1er adet

Boya kalemler (sar, krmz, yeil, mavi) her renkten dengeli sayda; herkese 1er adet

Yapkan bant 1

Makaslar her biri iin 1er adet kk ve 1 adet byk makas

Neter 1

MALZEMELER RETMEN N EK BLGLER:

13

TARTIMA:

1

2

3

4

5

Gzlkler neden taklr?

Kim gzlk takyor? Sadece yetikinler mi yoksa ocuklar da?

Enisa gzlk takarken neyi yapabiliyor ve neyi yapamyor?

Enisa kendi gzln nasl korumal?

Dier ocuklar Enisaya gzlk takt iin nasl davranmal? Ona Kr lakab takmas doru mudur? Bu durum karsnda Enisann nasl davranmas gerekir? Dier ocuklar onu korumak iin ne yapmal?

2 Etkinlik ocuklar ember eklinde oturur, retmen Enisann Gzl resimli kitabn iindeki resimleri gstererek ayn isimli hikayeyi okur.

3 EtkinlikDaha nce drt farkl renkte renkli kat hazrlanr (sar, mavi, yeil, krmz). Uyumlu bir ekilde her renkli kattan belli sayda kk kk kareler kesilir (kk-kk kesilen kyat says katlmcnn toplam saysna eittir). Tm katlmclar rastgele kk bir renkli kyat seer ve kendi vcuduna n tarafta grnen bir yerine yaptrr. Ayn rengi semi olan katlmclar, ayn masada oturur ve her biri birer adet katlmclar iin K: Gzlk alr. Elinde olan kat gzl daha nce rastgele semi olduu kk kyat parasnn rengi gibi ayn renge boyar, ve daha sonra d izgi izasyla keser, retmen ise neter ile gzlerin etrafndaki izgileri keser.

4 EtkinlikKatlmclarn hepsi daha nce hazrladklar gzlkleri alnn iki ucuna yaptrarak gzlerine takar ve bir ember eklinde sandalyelere otururlar (eer kimse hakiki gzlk tarsa, kat yapm gzln hakiki gzln zerine takar). Ayrca, her katlmc daha nce kendi eliyle rastgele alm olduu renkli kad bedeninin gzle grlr bir yerine yaptrmasnn amac gzl hangi renkte boyadn hatrlamasna yardmc olmasdr. Oyunun banda katlmclarn oluturduklar emberin ortasnda sadece retmen durur ve katlmclar iin Renkli Sopacklar K-ndan daha nce kesilmi ve yaptrdlm sopacklar tutar (iki ayn renkli sopack birbirine beyaz tarafndan yaptrlr). retmen yksek sesle sopacklarn olduu drt farkl renkten birisini syler (sar, krmz, yeil veya mavi), ayn anda o renkteki sopac da kaldrr, ve sesli okunan renkte gzl olan her katlmc ayaa kalkar ve abucak baka bir bo sandalye bulup oturmas gerekir (aynsn retmen de yapar). Bo sandalye bulamayan katlmc, renkli sopacklar eline alr ve daha nce rtemenin uygulad srecin aynsn yapar ve hangi katlmclarn yerlerini deitirmeleri gerektiini syler.

5 EtkinlikTm katlmclar iftler halinde blnr ve her ift bir adet katlmclar iin K: Herkese Gzlk alr ve alma kadndaki bir taraftaki alanlar dier taraftakilerle uygun bir ekilde birletirir, bylece her katlmc birer gzlk alr.

1 Etkinlik retmen iin K: Grnm Tabelas-ndaki her kolondaki kartlar nceden kesilmi ve zel demetler halinde kme kme dizilmi. Tm katlmclar snfn bir ucunda durur, sadece retmen snfn dier bir ucunda recilerden biraz uzak durur. retmen teker teker rencelere ilk kolondaki kartlar uzaktan gsterir, buna en tabi olan, byke grnen bir nesneyi gsterir, ve tm dier kk eleri de gsterir, ve retmen uzaktan gstermi olduu her nesnenin bulunduklar kar mesafeden ne olduunu tanyp tanyamadklarna dair katlmclara soru sorar. Bir sonraki dnte de ayn sreci tekrar eder, bu sefer retmen ikinci kolonda yer alan nesneleri gsterir, daha nce yapm olduu ayn ekilde bu uygulamay da yapar, bu sefer tek farkla, katlmclar ilk oyunda bulunduklar mesafede deil snfn ortasnda bir yerde durur. nc dnte, retmen bu kez nc kolonda yer alan nesneleri rencilere gsterir, renciler ise bu defa retmenlerine daha yakn bir mesafede durur. Etkinlik srasnda katlmclar herhangi bir yarmaya tevik edilmiyor, ve nihayet oyunun sonunda baz insanlarn uzaktan daha iyi grebildii, baz insanlarn ise yakndan kt grd veya tam tersi bir durum szkonusu olduu sonucuna varlr.

14

RESML KTAP: ENSANIN GZL

Luan bugn okulda, hediye olarak ald bir kutu boncu-u gstermek iin Enisa, Marko ve Anay leden sonra evine misafir davet etti. Onlar ok mutlu oldu nk uzun zamandr boncuk dizmemilerdi. Okuldan eve gidene ka-dar btn yol boncuklardan neler yapacaklarn konu-tular: boyuna veya ayaa taklan zincirler, kolluklar, ya da boncuklar kada yaptrp okuldan baz arkadalarn doum gn iin tebrik kart hazrlayabiliriz dediler, hatta Luannn iek sakslarn da ssleyebiliriz...

Ve bylece, MELA grubu, kahramanlarn isimlerinin ilk harflerinden oluturduklar bir isim, leden sonra Lu-ann evinde toplandlar. Luan zor zahmet kutuyu ta-d odasnda masann zerine brakt. Kutu farkl renkte, farkl byklkte, en bynden en kne kadar ok gzel boncuklarla doluydu. Boncuk deliinden ine ve iplik geirerek boncuk dizen ocuklar ok eleniyordu boncuk dizerken elleriyle hem eitli haraket yapyorlard hem de ebeveynlerinden dinlemi olduklar ocukluk an-lar hakknda erspiriler anlattlar, kkken neleri yapa-bildiklerinden ve neleri yapamadklarndan bahsettiler.

Tm ocuklar birka rn yaptktan sonra, akllar-na szde bakkal dkkan ama fikri geldi orada herkez kendi rnn satacakt, her eyi iyice dizdiler, fiyatlarn yap-trdlar, para hazrladlar, aralarnda anlatlar Ana satc oldu, Luan, Marko

ve Enisa mteri oldular. Bylece, mteriler dkkana girdiler, hangisini satn alacaklarna dair karar vermeden nce tm rnleri dikkatla incelediler. Hepsi ok gzel ol-duu iin hangisini satn alacaklarna bir trl karar ve-remediler.

Fakat, bir anda, Enisa zld ve oyunu durdurmak istedi. Dierleri ok ard, gzelce oyun oynarken birden bire neler olduunu anlayamadlar, Enisaya sorunun ne oldu-unu sordular yoksa Onu satc yapmadklar iin zl-m olmasn. Enisa kafasn sallad, sebep o deil dedi, tm arkadalarn yapm olduklar rnlerinde en kk fakat en parlak boncuklarla ssl olduunu, oysa onun rnlerinde tek bir kk ve parlak boncuk olmad iin zldn syledi.

Bu durumda Ana, Luan ve Marko kutu-dan kk ve parlak boncuklar kardlar kendi rnlerine ek-lemesi iin Enisaya uzattlar. Enisa k-ck bir boncuk ald, ine ve iplii boncuk-tan geirmeye birka kez denedi, fakat bir trl gerekli yere isabet edemedi. Luan bu durumda hemen ona yardm etmeyi teklif etti, fakat o istemdi, o ii kendisi yapmak istiyordu. Birka kez daha denedi, fakat bouna bir trl beceremedi. plik biraz iin de saa de sola kayordu bir trl beceremdi, bu durumda arkadalarna itiraf etti ok kk boncukla-r bulank grdn syledi.

Sonunda, nisa arkadalarna onun iin boncuklar onlar geirmesine izin verdi, bylece onlar onun rnlerini par-lak boncuklarla biraz daha ssledi, prl prl kck bon-cuklarla Enisann rnleri de dier arkadalarn rnleri gibi ok gzel oldu mteriler iin ilgi ekiciydi.

Misafirlerin eve git-me zaman geldi. Eni-sann babas, Enisay almaya ilk gelen oldu, eve gitmeden nce, o da ocuklarla birlikte odada oturdu, ocuk-lar onu grnce hepsi bir anda satc klna brnd, o ise szde mteri oldu. Onlarla biraz oyun oynadktan sonra, Eni-sann babas kim hangi rn yaptn sordu, hepsi ken-di rnn gsterdi. Enisa da kendi yaptklarn gsterdi, fakat kk boncuklar bulank grd iin geiremedi-ini syledi, arkadalar ona yardmc olduklarn anlatt. O anda Babas merakla sordu, bu durumu biraz daha de-tayl anlatmasn istedi, neler hissettiini duyunca en iyisi yarn gz doktoruna gidip gzlerini muayene ettirmemiz gerekecek dedi. Enisa korktu. Ne biim doktor o? Ne ya-pacak? Muayeneden gzlerim agracak m? Babas kzn teselli etti, merak etme kzm gz muayenesinde gzlerin hi armayacak, hatta sanrm senin iin ok ilgin ola-caktr, nk doktor belli bir mesafeden sana baz resim-ler gsterecek, ne grdn sylemen gerekecek.

15

Bylece, ertesi gn Eni-sa Babasyla birlikte ilk gz muayenesine gitti. Doktora girmeden nce, nisa biraz korktu, fa-kat ksa bir sre sonra doktor onu sakinletirdi. Doktor farkl farkl fo-tograflar gsterdi, baz-lar daha byk, bazlar

daha kk, O grdklerini tanmas gerekiyordu. Daha sonra, Doktor zel bir ift gzlkle Enisann gzlerinin ii-ne bakt, hatta, saa-sola, aaya yukarya doru, takip etmesi iin baz klar yanstt. Sonunda Doktor, Enisann gzlk tamas gerektiini syledi. Gzlk?, nisa biraz tedirgin oldu. Hayr istemiyorum, gzlk takmak istemi-yorum!,dedi. Doktor neden istemiyorsun sorduunda, gzlklerle rahata top oynayamayacan, top gzlklere isabet edebilir ve cam krlabilir. O anda Doktor, duvarda asl duran gzlk takan nl bir basketbolcunun fotogra-fn gsterdi, hatta btn ma gzlklerle oynadn ve krlmadn syledi, nk gzln cam kolay krlma-yan zel bir maddeden yapldn anlatt.

Fakat, Enisa devam etti: Hayr istemiyorum, gzlk is-temiyorum! Okulda daha nce duymutum, gzlkl bir kzla srekli alay ediyorlard, ona `Kr` lakab takmlard! Doktor nce biraz dnd ve sonra: Enisa, gzlk takan ocuklarla alay edildiini renmi olmam beni ok zd, bu ok alaka bir davran olduunu dnyorum. Bir kimse gzlk takarsa, onunla daha iyi gryor demek-tir, gzlksz yapamad ileri, gzlkler sayesinde ok daha kolay ve daha iyi yapabiliyor. Birok insan hem ya-llar, hem genler, gzlk takyorlar. tfaiyeciler yangn k-tnda insanlar kurtarmak iin gzlerini koruma amal zel gzlk takarlar. Ameliyat yapan Cerrah Doktorlar da, ameliyat esnasnda en kk hasarlar daha iyi grebil-meleri iin gzlk takarlar. Bana muayeneye gelen o-cuklarn ouna gzlk takmalar gerektiini sylyorum, bazlar gzlk taknca grme sorunu dzelebilir, ve by-dklerinde, gzlk takmalarna ihtiya kalmayacaktr. Bili-yor musun, ou defa insanlar zayf grdklerinin farkna varmadklar iin gzlk takmyorlar, aslnda gzlklerle

ok daha kolay olur. Enisa rahatlad. Aslnda gzlk tak-mak hi de korkun olamdn anlad, hatta onlarla baz ileri ok daha iyi yapacan rendi.

Doktordan ayrldktan sonra, Enisa ve Baba-s hemen gzlkye gittiler. Daha nce de gzlk dkkann gr-mt, fakat hibir za-man ieriye girip farkl renkte ve farkl byk-lkte nekadar ok gz-lk olduunu grme-miti. Birka gzlk denedi, sonunda ok gzel renkli bir gzlk seti. Aynaya baktnda gzlkler ona yakmt, ok beendi.

Bina nne yetitiklerinde, Enisa arkadalarna yeni gz-lklerini gstermek iin kaplarn alabilirmi diye babasn-dan izin istedi. Babas izin verdi, koarak merdivenlerden st kata kt, nce Luana ,daha sonra Ana ve Markoya yeni gzlklerini gsterdi. Kapy atklarnda, hepsi ok ard, nekadar gzel gzlk semisin sana ok yak-m dediler! Hepsi Enisadan muayene nasl getiini -renmek istedi, nk onlar daha nce yle bir muayene yaptrmadlar.

Bylece grubun ocuk-lar Enisann evinde toplandlar, muayene-nin nasl getiini anla-trken arkadalar onu dikkatla dinlediler, her eyi srayla, anlatt gz doktoruna ilk gidiini di-kattla aklad.

16

KATILIMCILAR N ALIMA KAIDI: GZLK

KATILIMCILAR N ALIMA KAIDI: HERKESE GZLK

KATILIMCILAR N ALIMA KAIDI: RENKL SOPACIKLAR

RETMEN N ALIMA KAIDI: GRNM TABELASI

17

KATILIMCILAR N ALIMA KAIDI: GZLK

KATILIMCILAR N ALIMA KAIDI: HERKESE GZLK

18

Ayaklarnda ve bacaklarnda ksmi ya da tam engellilik olan insanlar eitli yardmc cihazlar (koltuk denekleri ve tekerlekli sandalye...) kullanarak en azndan ksmen hareket edebilirler. Bu tr yardmc cihazlarla, yrme eneglli insanlar yle bir engeli olmayan insanlarn yaptklar deitirilebilinmeyen motor aktivite ieren etkinlikler hari tm aktiviteleri yapabilirler (rnein., kou, zplamak, fudbol oynamak vb.). Oysa, insanlar imkansz gibi grnen birok etkinlii, yrme engelli insanlarn da yapabilecekleri ekilde uyarlamtr (r., tekerlekli sandalyede kiilerin basket antrenman).

Bu insanlarn sorunsuz bir ekilde gnlk aktivitelerini yapabilmeleri iin, tesislerin eriilebilirlik durumu zel nem arzeder (bu insanlar iin tesislere rampalar yerletirerek, asansr ve kaldrmlara uygun yaklamlar, uygun park alanlar, yry yollarnda fiziksel engel olmamal, dar yollar olmamal vb.), tesislere eriilebilirlik (odalara eik olmadan girilerin salanmas, uyarlanm tuvaletler, odalarn tekerlekli sandalyenin rahatlkla haraket edebilmesi iin yeterli genilikte olmas vb.) ve gnlk hayatta kullandklar nesnelere kolay eriim salanmal (tekerlekli sandalye yardm ile haraket edenler elini uzattklarnda kolay eriebilir ykseklikte olmaldr).

Bu kiilere kar evredeki insanlar herhangi bir baka kiiye kar davrandklar ekilde davranmaldrlar onlarn kiilik ve yeteneklerine sayg duymaldr, hayatn farkl alanlarda kendilerini yetitirmeleri iin koullar salanmaldr. Baka eylerin yan sra, bakalarnn onlardan izin almadan yardm etmemeleri gerekir bylece bu kiilerin bamsz olma duygusu ve zgveni artar.

altay:

ARKO TEKERLEKL SANDALYEDE

Katlmclar iin alma kad: Markonun Yolu her biri iin 1er adet

Katlmclar iin alma kad: Markonun Tekerlekli Sandalyesi her biri iin 1er ksm

Resimli kitap: Marko Tekerlekli Sandalyede

Kalem herkese 1er adet

Boya kalemleri her kk grup iin 1er set

Yapkan bant 1

Makaslar 1 adet byk makas

op (buruuk kat yapm top da olabilir) her ift iin 1er adet

Basket direi/kutu 1

Byk bir uval/battaniye birka adet

MALZEMELER RETMEN N EK BLGLER:

1 Etkinlik Tm katlmclar iftler halinde ayrlr, ve her bir iftin bir yesi bir sandalyede oturur, dier arkada ise onun nnde durur ve topu bir birine atarak oyun oynuyorlar. Bir sre sonra rolleri deitirirler ve etkinlik ayn ekilde tekrar edilir.

19

2 Etkinlik Katlmclarn yars snfn etrafnda sra halinde dizilen sandalyelerde oturur, dier katlmclar onlarn aralarnda ayakta durur. Katlmclarn biribirilerine yere dmemesine dikkat ederek birer birer top atmalar gerekir. Ayakta olan katlmc topu oturan katlmcya atar, oturansa ayakta olan baka bir katlmcya atar ve oyun bu ekilde devam eder, ve kuyruk halinde dizilmi olan en son katlmc basket sepetine/kutunun iine topu atmaya alr. Bu etkinliin katlmclara heyecan verici olmas iin ve yarma ruhunda bir etkinlik olmasn salamak iin grubun ayn devi baka seferlerde ne kadar hzl yapacan belirlemek iin zaman llr.

3 EtkinlikHepsi ayn iftler halinde almaya devam eder ve snfn bir ucunda durur. iftlerin bir uyesi byk bir uvaln iine veya battaniyeye oturur, dieri ise belirli bir yol zerinden geecek ekilde arkadan uvalladan veya battaniyeden drmeyecek ekilde yavaa ekmeye devam eder. Bir sre sonra katlmclar rollerini deitirir ve etkinlik ayn ekilde tekrarlanr.

4 EtkinlikHepsi ayn iftler halinde almaya devam eder ve her bir iftin bir yesi elleriyle zemin zerinde durmas gerekir, dier ye arkadann ayak eklemlerini tutarak ona desteki olmaya alr, bu vaziyette ikisi birlikte nceden belirtilen yolun zerinde birka adm yrmeye alr. Bir sre sonra katlmclar rollerini deitirir ve etkinlik ayn ekilde tekrarlanr.

6 EtkinlikHepisi kk gruplara ayrlr. retmen her katlmcnn yeteneine ve yana gre sunulan sralama ekilerinin birini iaret ederek katlmclara onlar iin K: Markonun Yolu-ndan birer adet datr. Her katlmc kendi sralamasna uymas gerekir ve o ekilleri birka kez tekrar ederek srayla yolun bandan sonuna kadar izmesi gerekir.

7 EtkinlikHepisi ayn kk gruplarda kalr. Herkes kaatlmclar iin K: Markonun Tekerlekli Sandalyesi-nden nceden kesilmi birer ksm alr, ve daha nce birbirine balanmam olan noktalar birletirir ve oluan tekerlekli sandalyeyi boyar. Etkinliin sonunda, tm izimler gze arpan bir yere yaptrlr.

8 EtkinlikTm katlmclar bir dizi halinde sandalyelerde oturur ve dizinin balangcnda bir sandalye fazla konur. Bo sandalyenin yannda oturan, sandalyeyi alr ve abucak yanndaki arkadana uzatr ve bu bo sandalye en son srada oturan katlmcya ulaana kadar bu ekilde devam edilir. Son katlmc sandalyeyi alr, bo tarafndaki alana koyar ve sandalyeye oturur, ve sonra tm katlmclar bu ynde bir sandalye ileriye geerler. Bu ekilde tekrar bata bir sandalye bo kalr ve srec katlmclarn sralamas etkinlik banda olduu gibi gelene kadar tekrarlanr.

TARTIMA:

1

2

3

4

Yrme engelli olan insanlar ne ekilde haraket eder?

Bu insanlara tekerlekli sandalyeyle haraket ettiklerinde ne yardmc olabilir ve onlara ne engel olabilir?

Bu insanlar neler yapabilir? Bu insanlar neyi yapamazlar?

Dier insanlar onlara kar nasl davranmal? Ne zaman ve nasl yardmc olabilir?

5 Etkinlik ocuklar ember eklinde oturur, retmen Marko Tekerlekli Sandalyede resimli kitabn iindeki resimleri gstererek ayn isimli hikayeyi okur.

20

RESML KTAP: MARKO TEKERLEKL SANDALYEDE

O gn hava ok gzeldi, bu yzden MELA grubun ocukla-r, kahramanlarn isimlerinin ilk harflerinden oluturduk-lar bir isim, bina nndeki oyun alanna basketbol oyna-maya gittiler. Fakat, oyun alan mejguldu. Orada komu binadan ocuklar top oynuyordu.

Enisa, daha nekadar oynayacaklarn ve nekadar bekle-meleri gerekeceini sordu. Malesef, o anda ok kt bir durumla karlat. Oyun oynayan ocuklardan biri Ona doru dnd ve sinirli bir ekilde unu dedi: Ne var? Oyun alan sizin mi? Bu sakatta m bakset oynacak sanki? Hadi, bizi mejgul etmeyiniz. stersek, yarna kadar oyna-yacaz! Enisa tedirgin oldu ve gzleri hemen yala dol-du, Marko ise sadece somurtarak glmsedi. Ana kardei Markoyu kucaklad ve kardaki ocua byle konumak ho olmuyor dedi. Fakat, ocuk elinde topuyla olun ala-nn br bana gitmiti, aslnda onlar hi umurunda bile deildi. O zamn Luan parkn dier ucuna doru ilerledi, oturmak iin bank ve masa vard, hepsi arkasndan gitti.

Geldiklerinde, ne gibi oyunlar oynayacaklar konusunda farkl neri-lerde bulundular:domi-no, Kzma birader, kart, yada hikaye anlatacak-lard, resim izmek veya herhangi baka bir oyun. Fakat, bir anda allkla-rn arkasndan bir ses

fsldad. lk nce Ana ve Luan sese doru ilerledi sesin ne olduunu merak ettiler, daha sonra arkalarndan Marko ve Enisa da geldi. Aslnda Enisa ne olduunu bilmedii iin korktu ve Markonun tekerlekli sandalyesi arkasnda gizlendi.

Yapraklarn zerinde kpek yavrusu yatyordu. Hemen farkettiler kpein aya yaralyd ve haraket edemiyor-du. Avlamaya bile sesi yetmiyordu, ocuklarn yanna yaklatnda ok korktu. Marko kpee hemen yardm etmemiz gerekecek dedi, nk ok kt grnyor. Eni-sa kotu su getirdi, Ana ve Luan ise evden bir kutu ve yi-yecek getirdi.

Hepsi tekrar kpein etrafnda toplandklarnda, suyu ve yemei azna yakn bir yere ulatrmak iin yanna yak-lamay denedile. O anda kpek ok fazla korktu, kt bir ey yapacaklarn zanneti, ve avlamaya balad.

Aniden Markonun aklna birey geldi: uzunca bir sopa ald, sopann ucuna suyu ve yemek kabn birekilde ba-lad ve kpein azna yakn bir mesafeye ulatrd. K-pek hemen yemee balamad. Sadece ocuklara bak-

yordu, kt bir ey yapacaklar diye onlardan korkuyordu.

Ana yavaa kpein yanna yaklat ve yavaa oka-maya balad. Kpek nce korktu, sonra sakinleti, zaman getike gevemeye balad. Bu ocuklar ona ktlk yapmak deil de, yardm etmek istedii adeta hissetti.

Bir sre sonra kpek yavaa yemeye ba-lad. Yedikten sonra, Enisa kutuyu tutuyor-du, Ana ve Luan ise kpei kutuya yerle-tirmeyi urayordu. Fakat, kpek aniden avlamaya balad, herhalde yaral aya ok acyordu, ocuklar bu firiden vaz geti. O anda Mar-konun aklna yeni bir fikir geldi. Yan tarafta yeni bir in-aatn yapan ustalardan uzunca bir tahta paras iste-yecepini syledi. Tahta parasyla dikkatlice kpei pek fazla saa sola ekmeden, yavaa kutunun iine yerle-tireceklerini syledi.

Dndnde, Marko tahta parasn Anaya ve Luana uzatt. Onlar kpei onunla bir ekilde kaldrdlar ve Eni-sann elinde tuttuu kutunun iine yerletirdiler.Daha sonra, arkada kutuyu Markonun kucana braktlar. Aralarnda anlatlar Marko ve Ana kpei alacaklar, eve gtrecekler ve sarg bezi ile ayan balayacaklar, ge-ceyi balkonda geirmesini brakacaklar,yarn onunla ne yapacaklarn karar verecekler.

Ertesi gn, uyandk-tan hemen sonra, Marko ve Ana balkona ktlar. Kpek uyan-mt hatta kuyruunu bile sallamay becerdi. Herhalde ocuklara seviniyordu. Ksa bir sre sonra onlara, kpei grmek iin Enisa ve Luan da geldi. Dne kyasen ok iyi grnyor-du, fakat hala kalkamyordu, bu nedenle birka gn daha onu bakmaya karar verdiler.

Bu arada Markonun aklna yeni bir fikir geldi: Kpee g-zel bir evcik yapmalyz dedi. Resim izdi ve gruba gster-di. Tm ocuklar Markonun fikrine hayran kaldlar, fakat yapabilmeleri iin gerekli malzemeleri yoktu. Luan yle bir teklifte bulundu yarn sabah onun bahesinde gzel Gladiolus iekleri toplayp semtin bakkal nnde sata-

21

biliriz. Toplayacamz paralarla gerekli malzemenin bir k-smn satn alabiliriz dedi. Enisa, ise, dedesinin bodrumun-da gerekli mazleme olup olmadn bakacan syledi.

Ebeveynleri de bu fikri onayladktan sonra, ocuklar bu fikri gerekletirmeye baladlar. Luan ve Ana bakkaln nnde 10 adet iek satt,o paralarla yakn evredeki bir bakkaldan gerekli malzemeyi satn aldlar, Enisa da Dede-sinin bodrumunda ie yarayacak birka gerekli malzeme buldu. Marko ve Anann annesi mimar olduu iin kpek kulbesi nasl yapldn ok iyi biliyor onun yardmyla daha nce temin ettikleri malzemeyle, Marko kafasnda tasarlad ekilde ok gzel bir klbe yapmay baard-lar.

Sonunda, Enisa klbenin d ksmn krmz boyayla bo-yad. Luan kkken oynad kk bir yast kulbenin iine koydu, Ana ve Marko ok sevdikleri ayck oyuncan kpee arkadalk etsi diye hediye ettiler. Klbeyi bal-konun hangi kesine yerletireceklerdi, fakat bunun iin hala zaman vard, kpein nce iyilemesi gerekirdi, son-ra kutudan karacaklard...

Birka gn sonra, MELA grubun ocuklar yine oyun alanna gittiler. Orada komu binadan ocuklar oyun oynuyor-lard, sadece aralarnda geen defa Markoyla halay eden ocuk yoktu. O kenarda bir yerde otu-ruyordu oyun oynayan

dier arkadalarn seyrediyordu. Onunla birey iyi deildi. O anda oyun oynayan ocuklardan birisi bir anda laf att: , sende ne biim bir ocukmusun! Alaman iin daha nekadar beklememiz lazm? Bir kpek iin bukadar alanr m?! O anda MELA Grubun ocuklar bir ey deme-den baktlar, herkez iin belliydi.

arko kenrda oturan ocuun yanna gitti. Ba eik yere bakyordu. O anda Marko ocuga hitaben: Senin kpein ne renkti? Boynunda krmz kemer olan kahverengi bir kpek olmasn diye sordu? ocuk bu szleri duyunca he-men ayaa frlad: Sen nereden biliyorsun?, Marko cevap verdi: Biliyorum, nk ben ve arkadalarm birka gn oldu ona bakyoruz... Parkn iinde yaral bulduk. imdi bende evde, istersen, buyurun gelip alabilirsin ve kpeini evine gtrebilirsin! ocuk duyduklarna inanamyordu. Az nce ok sevdii kpeini bir daha asla grmeyeceini dnyordu! Yz parlad, Marko, ona ve MELA Grubun dier ocuuna eve doru gitmelerini iaret etti.

Markonun balkonuna yetitiklerinde ve kpe-ini grnce, onu ku-caklamak iin kotu, k-pek ise kuyrugunu sal-lad. Ana, Luan, Marko ve Enisa kenarda duruyor-du, kpein gzleri he-men parladn grdler. ocuk kpein ayana bakt. O anda Marko kpei nasl bulduklarn anlatt her-halde otomobil arpmtr. ocuk, ise, o gn aralarnda ge-en o tatsz olay Markoyla alay ettii gn bu durum ba-na gelmi, oyun alanna gitmek iin evden aceleyle km. Kapy ak brakm, bir sre sonra kpei onu aramaya km, ve ite sokakta otomobil arpm...

ocuk Markoya doru kotu, skca kucaklad, ona kar kt davrand iin ondan zr diledi. Bu kt davran-yla ilgili iyice dndn ve o ekilde davrand iin ok piman olduunu syledi. O anda Luan glmsedi ve unlar ilave etti: Bu zr dilemelerden bir ey olmaz. Hadi aaya oyun sahasna bakalm kim daha fazla gol atacak Marko mu, sen mi? Marko iki yl oldu kendisi gibi teker-lekli sandalyeyle yryen dier arkadalaryla birlikte ant-reman yapyor! ocuk glmsedi ve bu teklifi kabul etti.

ocuk ayrlmadan nce, Marko bayla arkadalarna ia-ret etti. Karton katlarn ektiler arkada gizledikleri yeni kulbeyi gsterdiler. ocuk mutluluktan alamaya bala-d. Bu gn hayatnn en mutlu gn olduunu syledi n-k kpeini sa salim buldu ve nihayet onun da bir k-lbesi olacakt. Evde sepet iinde bakyormu, ama artk kk geliyormu! Fakat, bukadar gzel klbeyi nereden buldunuz? Ana ekmeceden Markonun izmi olduu i-zimleri gsterdi, Enisa gerekli malzemeleri nasl temin et-tii anlatt, Luan ise btn klbeyi nasl yaptklarn ak-lad... ocuk kendi gzlerine ve kulaklarna inanamyordu: Marko, sen koamyorsun, ama dnyaca nl bir ressam gibi ok gzel resim iziyorsun!

ocuklarn hepsi ocua kpeini ve klbesini evine g-trmesi iin yardm ettiler, selamlamadan nce, ocuk-lar artk kpein nerede yaadn biliyorlar, ve bu kpek benim olduu kadar ayn zamanda sizin kpeiniz de saylr, nk sizler onu kurtardnz.Bu yzden, istediiniz zaman, gelip onunla oynayabilirsiniz dedi! Bu arada, ertesi gn oyun alannda bir-likte baketbol oynamak iin buluacaklarn an-latlar.

22

:

:

KATILIMCILAR N ALIMA KAIDI: MARKONUN YOLU

KATILIMCILAR N ALIMA KAIDI: MARKONUN TEKERLEKL SANDALYES

23

24

Konuma veya/duyma engelli olan kiiler szl olarak kendilerini ifade edemedikleri iin iaret dilini kullanarak konuabilirler (yaz dili dnda). Bu insanlar iaret dilini kullanarak tpk dier insanlarn szl konumay kullandklar gibi nesneleri isimlendirir, olaylar ve duygularn anlatr , bilgi aktarr.

Sar insanlara hitab ederken ses tonumuzun normal olmas gerekir, konumamz ortalama hzda olmaldr, szckleri vurgulamak iin zel az hareketi yapmamza gerek yok ya da onlarla konuurken azmz ve ya yzmz kapatmaya gerek yok, nk bu insanlar mr boyunca kardaki insanlarn konuurken dudak haraketlerini takip ederek ve yz ifadesinden konutuklarn okumay renirler.

Bu insanlar da, tpk konuma ve duyma engeli olmayan insanlar gibi ok ey yapabilirler, baz iler hari, renin iitme veya konuma becerisi ok nemli olan ilerde (mesela, V spikeri, radyo sunucusu, dzenli okulda retmen vb.). Bu insanlar iin ilk bakta imkansz grlen birok alanda, muhteem baarlar gzlemlenmitir (rn., Beethoven ve iitme engelli olmasna ramen onun mzik besteleme yetenei).

Bu kiilere kar evredeki insanlar herhangi bir baka kii ile iletiim kurduu gibi ayn ekilde davranmaldr onlarn kiilik ve yeteneklerine sayg gsterilmelidir. Bu insanlara hayatn farkl alanlarnda baarl olabilmeleri iin gerekli n koullar salanmal, bylece onlarn bamszl ve gveni gl olur.

altay:

SARANIN KONUTUU DL

retmen iin alma kad: aret Dili 1 adet

Resimli kitap: Sarann Konutuu Dil

Nesneler birka farkl nesne

Beethovenin 9 Numaral Senfonisi

SD alar cihaz, hoparlr ile bilgisayar veya cep telefonu

MALZEMELER RETMEN N EK BLGLER:

25

2 Etkinlik Tm katlmclar snfn bir tarafnda ayakta durmaya devam eder. Katlmclarn nnde ayakta duran gnll bir katlmc beden dili pantomima kullanr, ona bakan katlmclar ise neyi aklamak istediini anlamaya alr. retmen gnll katlmcnn kulana neyi aklamas gerektiini fsldar (rnein, bilgisayarda oyun oynamak, dondurma yemek, televizyon izlemek, bisiklet srmek...). Aklanan kelimenin ne olduunu ilk anlayan katlmc onun yerine geer ve oyun ayn ekilde devam eder.

5 Etkinlik Katlmclar ember eklinde ayakta durur, konuma ve duyma engelli olan insanlarn kullandklar iaret dili yardmyla ifade edilen birka nesne adn tarif etmeye alrlar. retmen daha nce hazrlanm olan alma kanda hangi iartetin ne ifade ettiini syler ve hangisini tarif etmeleri gerektiini gsterir (K: aret Dili). Birka kez uyguladktan sonra, retmen daha nce altrmas yaplan eylerden birini szle ifade eder, syler ve bylece faaliyet devam eder, geri kalan herkez hzl bir ekilde sadece iaret dili yardmyla aklmay gstermesi gerekir. Uygun iaret yapmayan biri, dierlerin en ksa srede iaret dili ile tarif etmeli gereken eyi syler.

3 Etkinlik Tm katlmclar iki sra halinde yan yana dizilir. iftler halinde dizilen yeler yzleri birbirine dnk olmas art. retmen bir srann arkasnda duruyor, yle bir pozisyonda durmal ki ayn zamanda dier srann katlmclaryla da yz yze olmas gerekir. retmen elinde tutan bir nesneyi rencilere gsterir, retmene doru bakan iftler, gsterilen nesnenin ne olduunu anlatmalar gerekir, bunu yaparken herhangi bir ses karmadan sadece az haraketi ile anlatmalar gerekir, karsndaki partnr dudak haraketlerini dikkatli takip ederek arkadann ne anlatmak istediini anlamas gerekir. Daha sonra roller deiir ve ayn ekilde etkinlik tekrarlanr.

Daha sonra retmen tm katlmclarn nne geer ayakta durur, sadece dudaklarn oynatarak rencilere birer birer, birka basit cmle sylemeye alr, hibir ses tonu karmaz, renciler ise retmenlerini takip edip hangi cmleleri anlatmak istediini anlamaya alr. (rnein, Darda yamur yayor!, Uyumak istiyorum!, Seni ok seviyorum!...).

6 Etkinlik Tm katlmclar birka kk gruba ayrlr, her grubun yeleri kuyruk halinde sraya dizilir. retmen katlmclara Beethovennin 9 Numaral Senfonisini dinleteceini duyurur. Beethoven bu Senfonisini sar olduktan sonra yazdn aklar. Mzii duymaya baladklar andan itibaren konuma yasa kural geerli olmaya balar, bylece tm katlmclar, konumadan sadece iaret dilini kullanarak, her grup erevesinde en alak olandan en yksee kadar kuyruk halinde sraya dizilmesi gerekir. Tm etkinlik baaryla tamamlandnda, ortak alklarla dllendirilir.

1 Etkinlik Hepisi snfn bir tarafnda ayakta durur, onlarn nnde ayakta duran gnll bir katlmc iaret dilini kullanarak bir elin avucu ile agzn kapatr, ona bakan katlmclar ise ne sylemek istediini anlamaya alr. retmen gnll katlmcnn kulana hangi cmleyi sylemesi gerektiini fsldar (rnein, Benimle top oynamaya gelir misin!, imdi yemek yemek istemiyorum!, Yarn hayvanat bahesine gideceim!...). Sylenenlerin ne olduunu ilk anlayan katlmc onun yerine geer ve oyun ayn ekilde devam eder, daha uzun bir sre ne sylenmek istendii anlalmyorsa renci sylemek istei cmlenin ne olduunu aklar, bu durumda onun yerine baka bir gnll renci kar ve dier rencilerin de katlmyla bu tr alma ayn ekilde devam eder. Bu oyun sonucunda baz insanlarn zorlanarak konutuklar, baz insanlarn ise hi konuamadklar gerei anlalr.

TARTIMA:

1

2

3

4

Grtlan yardmyla iyi ses karamayan veya hi konuamayan insanlar ne ekilde iletiim kurarlar?

yi duymayan veya hi duymayan insanlara ne ekilde hitab etmemiz gerekir?

Bu insanlar neler yapabilir ? Neler yapamazlar?

Bu insanlara kar dier insanlarn ne ekilde davranmalar gerekir?

4 Etkinlik Herkes ember eklinde oturur, retmen Sarann Konutuu Dil resimli kitabn iindeki resimleri gstererek ayn isimli hikayeyi okur.

26

GNE

RZGAR

YAMUR OT-MEN

AA

EK

(Her iki ynde tekrar eden hareket belirtilir)

(yava hareketle yn belirtilir)

(yaklak uzunluu ve yava haraketle yn belirtilir)

RETMEN N ALIMA KAIDI: ARET DL

27

RESML KTAP: SARANIN KONUTUU DL

Bir gn, MELA grubun yaad binann nndeki parkta, Grubun kahramanlarn isimlerinin ilk harflerinden olu-turduklar bir isim, garip bir ey oldu. Luan, Ana, Enisa ve Marko top oynamay anlamlard. Fakat, tam orada, en dzgn olan yerde topu tekerleyecekleri dzlk alanda, yere serilen bir battaniye zerinde bir kzcaz oturuyor-du ve kendi kendiyle bireyler oynuyordu. Luan uzaktan kza sordu, biraz kenarya ekilirmisin, oysa o ona doru dnmedi bile. Luan bu duruma ok ard, hatta biraz k-zd, Marko ise mutlaka seni duymad dedi grmyor mu-sun oyuna dalm kzcaz, ben yanna gidip kendisiyle konuacam.

Yolun yarsnda, Marko kza ayn soruyu sordu, ama o yine dnp bakmad bile. Enisa ne olduun grd bu du-rumda, Markoya laf att: Olsun, brakn onu, kendini ok nemli biri zannediyorsa, devam etsin! Gel, biz oynamak iin kendimize baka bir yer bulacaz!, hepsi parkn br tarafna getiler.

Bir ka gn sonra MELA grubu bina nnde bir bankta oturuyordu. o-cuklar okulda snf arka-dalarn birisinin doum gn iin yarn nasl bir srpriz yapmay d-nyorlard. O anda, onla-rn yanndan birka gn nce onlarla ilgilenme-

yen ayn kz geti. Bu defa annesi ile birlikteydi. Bir anda ikisi de durdu ve elleriyle baz haraketler yapyorlard. MELA grubun ocuklar buna ok ardlar. Sorun nedir? Elleriyle ne yapyorlar? Pantomima m oynuyorlar acaba?

O anda annesi kzn elinden tuttu ve gruba doru ilerledi-ler. Marko, Enisa, Ana ve Luan bir sorun olduunu dn-dler. Oyun alanndan biraz kenarya ekilemsini istedile-ri iin kz onlara darld m acaba?

Geldiklerinde, annesi o-cuklara unlar syledi: Merhaba, ocuklar! Bu Sara, ben de onun An-nesiyim. Bir sre nce baka bir ehirden bura-ya Sarann Babaanesini ziyarete geldik, kardaki

binalardan birinde yayor. Sara her gn sizi balkondan parkta farkl farkl oyunlar oynadnz izliyor. O da sizinle birlikte oyun oynamak istiyor, burada kaldmz srece sizin oyunlarnza katlabilir mi?

Bunu duyan , Enisa nce yzn ast, hava atan biriyle nasl oyun oynayacaklarn dndler, ansna kz bunu farketmedi, nk o anda annesine bakyordu. O anda Ana sze kart: Sorun olmaz, isterse imdi de bizimle kalabilir. Benim adm Ana, bu da kardeim Marko, bunlar ise Luan ve Enisa!

Sara o anda glmsedi ve elleriyle birka hara-ket yapt. Annesi ocuk-lara Sara konuma ve duyma engelli olduu iin ne demek istedi-i pek anlalmadn aklad, fakat Sara ok gzel oyunlar oynama-sn bilir dedi. O anda Luan: Aaaa, imdi nedenini anladm birka gn nce biz kendisine top oynamak iin biraz kenar ekilmesini rica etmitik oysa bize hi yant vermedi bile. Enisa da bu sefer farkl bir dnce ile yumuak bir cevap verdi: Leleee, bense onun hava attn dnyordum! Peki hangi oyunu oynamay nasl anlaacaz? Sarann anne-si aklama yapt: Siz konutuunuz gibi ayn ekilde ko-nuunuz, fakat acele etmeyiniz. Sizin yznze bakarak. Sara dudak haraketlerinzden ne demek istediinizi oku-yabiliyor! Tm ocuklar aknlkla bir azdan: Dudak haraketlerinden okuyabiliyor? O anda Sara glmsedi ve elleriyle baz haraketler yapt, Annesi yine sze ka-rt: Evet, rendi, dudak haraketlerinden ve konuma srasnda karsndakinin yz ifadesinden ne demek iste-diinizi anlayabiliyor. Bunun iin konutuunuzda onun nnde durup tane tane konumanz yeterli olacaktr! Enisa o anda abir ey daha aklna geldi ve sordu: Peki onun bize anlatmak istediini biz nasl anlayacaz? Annesi aklamaya devam etti: Sara, sylemek istedik-lerini sesli ve szl anlatamaz, o el haraketleriyle ifade edilen kelimlerle konuuyor. Tahmin ediyorum sizler bu dili bilmiyorsunuz, yle deil mi? Hayr!, bilmiyoruz dedi hepsi. Merak etmeyiniz! dedi Annesi. Burada hafta daha kalacaz bu sre ierisinde Saradan mutla-ka birok iaret reneceksiniz. Bu arada, anlamdnz

28

bir ey olursa, Sara anlatmak istediklerini resim izerek anlatacak!

Grup ok mutlu oldu. Daha nceki tanmala-ra kyasen ok ilgin bir tanma olduunu d-ndler. Enisa eliyle Sa-raya yannda oturmas iin iaret etti omuzuna dokundu. Birazdan hep birlikte snf arkadalar-na yarnki doum gn

hediyesi olarak tebrik kart izmeye baladlar.

Bir anda, dier ocuklar okul arkadalar yarnki doum gnnde kendisine hediye olarak bisiklet alrlrsa nekadar ok mutlu olacan, sevineceini konuurken, Sara eline bir para kat ald ve kad katlamaya balad, bir saa bir sola katlad, yine bu tarafa, yine br tarafa... ocuk-lar ayordu ne yapacan merak ettiler?! Ve, bir anda, parmaklaryla kattan gzel bir bisklet yapmay becerdi, zannedersin ki bisiklete binip srebilirsin.

MELA grubu ok ard, hepsi Saradan onlar da kattan byle gzel eyler yapmalarn retmesini rica ettiler. Hep birlikte ellerine birer kat paras aldlar, oysa, adm adm, neyi nasl yapmalar gerektini tarif etti. Sonunda, hepsinin elinde birer kat bisiklet vard. Bisikletleri tebrik kartna yaptrdlar, doum gnn kutlayacak olan o-cuun istei gerekleek.

O anda Sara elleriyle bir haraket yapt, yapt rn gs-terdi. ocuklar hemen anladlar onun dilinde bisiklet na-sl ifade edildiini aklad. Tm ocuklar hemen ayn hara-ketleri yaptlar, ve Sara arkadalarna gld.

MELA grubun ocuklar Sarayla tantklar gn olduka mutlu geti, ve dier gn, dier gnler de yleydi... Sara arka-dalarna parkta oyun oynarken her gn el haraketleriyle yeni bir iaret retiyordu. o-cuklar rendikleri ia-ret dili aslnda onlar iin sr kalacak okuldayken bakalar diye iaret dilinde konuacaklar, bylece ne konutuklarn kimse anlayamayacak.

Bir sre sonra, Sara doduu ehre geri dnmesi gere-kiyordu. MELA grubun ocuklar o gn ok zgnd. Onu gurubundan beinci sadk yesi olarak hissediyorlard, oysa artk gitmesi gerekiyordu. Be arkada birbirini sk-ca kucakladlar. Babaannesine bir sonraki geliine kadar bir brilerine mektup gndereceklerini anlatlar, resimli ve fotografl mektuplar gnderecekler. Bylece, grup ye-leri ona mektup yazacaklar gn bir araya geldiklerinde onlar iin ok heyecanl oluyordu, hata bundan fazlas, posta kutusunda on-lara Saradan mektup geldiinde ok mutlu oluyorlard. Her gelen mektupta kattan yaplm yeni bir fir vard, bu firleri sa-dece arkadalar iin yapyordu.

29

30

Baz insanlarda grme yetenei ksmen hasarl olabilir, bu yzden onlar bulank grr, baz insanlarda ise grme yetenei tamamen hasarl olabilir, bu insanalar tamamen hibirey gremiyor. Grme engelli insanlarn sokakta yryebilmeleri yollara belirli bir yap-tekstr koyarak kolaylatrlabilir (belirgin toplar ve dikdrtgenler), ellerinde beyaz baston kullanarak yrdkleri yolun kenarna dokunarak ynn belirlerler (nerede kaldrm var, yolun zerinde herhangi bir engel ve arpmalarn olup olmadn dokunarak hissederler, kavaklarn nerede olduunu zeminde belirli bir yap tekstr konulduu iin belirgin toplar ve dikdrtgen iaretlerden anlarlar; ellerindeki bastonun rengi mutlaka beyaz olmas, grme bozukluu olan bir kii olduu hakknda, dier insanlara bilgi vermek iindir), eitimli kpekler kullanarak gvenli bir ekilde belli mesafelerde yol alabilirler, sesli semaforlar ayarlanarak bu insanlarn gnlk yaam kolaylatrlabilir. Bu insanlar Braille alfabesi ile yazlm metinleri okuyabilir. Bu alfabe belirgin toplar, farkl harfler ve aslnda farkl kombinasyonlu iaretlerden oluur. Ayrca, onlar iin zel tasarlanm, zel proramlar ve zel klavye ile metinleri, sesli okuma yoluyla bilgisayarlar da kullanabilirler.

Gnlk yaam alanda tek bana baa kma abas gsterirken, iindeki dzenleme ne ekilde yaplaca bu insanlar iin zel bir nem arzeder. Amaca uygun bir dzenleme tasarlanrsa bu insanlar sk sk herhangi bir yardmc cihaz olmadan hareket edebilir ve yalnz yaayabilir.

Dokunma yan sra, bu insanlar kendilerini zaman ve mekan iinde ynlendirme iin ek bilgi almak iin kendi iitme yeteneine dayanmaktadr.

Bu insanlar da grme engeli olmayan dier insanlar gibi farkl aktiviteler yapabilir, dorudan bu anlamda grme yetenei ile bal olmayan meslekler hari (rn., cerrahi operasyonlar).

evredeki insanlar bu kiilere kar herhangi bir baka ekilde deil de, grme engeli olmayan insanlara davranrm gibi davranmaldr onlarn kiilik ve yeteneklerine sayg gsterilmeldir, onlarn yaamlarn ve hayatn kolaylatracak gerekli koullar farkl alanlarnda salanmas gerekir. Baka eylerin yan sra, grme eneglli olan bir kiiden izin almadan kendisne yardm etmemiz gerekli olduu anlamna gelmez nce izin alnr ve izin verirse yardm edilebilir, bylece bu insanlarn dier insanlardan bamszlklarn ve zgven duygusunun glendirilmesi salanm olur.

altay:

GRME ENGELL BR DEDE

retmen iin alma kad: Net Grlmeyen Bir Resim 1adet

retmen iin alma kad: nl Grme Engelli nsanlar 1 adet

Katlmclar iin alma kad: Beyaz Sopalar her biri iin 1er adet

Katlmclar iin alma kad: Braille Alfabesi her kk grup iin 1er adet

Katlmclar iin alma kad: Braille Alfabesi ile Benim Adm her biri iin 1er ksm

Resimli kitap: Grme Engelli Bir Dede

Byk bir kat her kk grup iin 1er adet

Boya kalemleri herkese 1er adet

Yaptrc bant 1

Makaslar her biri iin 1er adet kk ve 1 adet byk makas

Gz ba kuma paras her katlmcya 1er adet

Nesneler birka farkl nesne

uval 1 adet k geirmez

Beyaz sopalar birka adet, beyaz katla kapl kat baston veya beyaz katla kapl ahap baston olabilir

Andrea Bocelliden Mzik dinletisi

SD alar cihaz, hoparlr veya cep telefonu ile bilgisayar

MALZEMELER RETMEN N EK BLGLER:

31

1 Etkinlik Tm katlmclar snfn bir tarafnda durur, retmen katlmclarn nnde durur ve elinde daha nce retmen iin hazrlanm olan K: Net Grlmeyen Bir Resim -den kesilen bir ksm elinde tutar, katlmclara gsterir ve orada ne olduunu tanyabildiniz mi diye sorar. Ayn ekilde daha sonra alma katnn dier ksmlarndaki bulank grntl resimler iin de sorar. Sonunda baz insanlarn resimlerde gzkt gibi grdkleri sonucuna varlr.

4 Etkinlik Tm katlmclar iftler halinde ayrlr, ve snfta sandalyeler arda arda dizilmi bir elilde zel bir yol tasarlanr. Her iftin bir yesi gryor, dier arkadan gzleri bal olduu iin gremedii iin, onun kolundan tutup yardmc olmaya alr. Gzleri ak ve gren arkada, gzleri bal olan ve grmeyen arkada kolundan tutup yoldan gvenli bir ekilde gemesine yardmc olur. Daha sonra her iftin yeleri rollerini deitirerek prosedr tekrarlar. Etkinlik sonunda katlmclar arasnda ksa bir tartma alr. Katlmclar gren arkadalarnn tarafndan ynlendirildiklerinde kendilerini nasl hissetiklerini anlatmalar gerekir, bu ekilde mi daha kolay yoksa onlardnda grebildikleri vakit daha kolay olduunu aklamalar gerekir.

2 Etkinlik Katlmclarn her biri el ele tutulup ember eklinde ayakta durur ve devaml grltl ses karr. Katlmclardan oluturulan emberde istisna olarak sadece iki renci el ele tutunmuyor, emberde sessizce duruyor ve emberden darya klmas iin aralarnda belli bir mesafe oluturulmas ekilde birbirinden biraz uzakta durur, (kap) oluturulur. Katlmclardan birinin gzleri bir pee ile bal emberin iinde duru ve darya kabilmesi iin kapy bulmas gerekir, kapy bulabilmesi iin ses gelmeyen tarafa ynlendirilmesi gerekir. Kapy bulmakta baarl olduunda, o katlmc da embere katlr, onun yerine baka bir renci geer ve etkinlik ayn ekilde devam eder. Sonunda ksa bir tartma balatlr. Katlmclar sadece kendi iitme yeteneine dayal haraket etmeleri gerektiinde kendilerini nasl hissettikleini aklamalar gerekir ve bu durumda hangisinin o ekil ynlendirilmenin mi yoksa kendileri de grebildiinde mi daha kolay olduunu aklamalar gerekir.

3 Etkinlik Katlmclarn her biri el ele tutulup ember eklinde ayakta durmaya devam eder, retmen katlmclarn karsnda durur gizlice k geirmez bir torbann iine bir nesne yerletirir. Gnll bir katlmc seilir, sadece iki eliyle dokunarak, torbann iine konulan nesnenin ne olduunu tahmin etmesi gerekir. Katlmclarn ou sadece elle dokunarak torbann iindeki nesnenin ne olduunu tanmlar iin ayn etkinlik birka kez daha uygulanr. Ayn aktivite birka kez daha tekrarlanr bylece gruptaki btn oyuncular etkinlie dahil edilmi olur. Etkinliin sonunda katlmclarla konuyla ilgili ksa bir tartma balatlr, sadece kendi dokunma hissi temelinde nesnelerin ne olduunu tanmlar, nesneleri grdklerinde mi daha kolay, yoksa hissederek mi tahmin etmeleri daha kolay olduunu tartrlar.

32

TARTIMA:

1

2

34

5

67

Daha nce, iyi gremeyen, veya bulank gren birini grdnz m?

Kr insanlar hareket etmeleri iin neler kullanmak zorundadr?

Kr insanlar nasl okuyabilir?

Kr insanlar neler yapabilir? ark syleyebilirler mi (katlmclara retmen iin nceden hazrlanm K, kesilmi ilk fotoraf gsterir: nl Grme Engelli nsanlar Andrea Bocelli, futbol oynarken kafasna isabet eden darbe yznden grme yetisini 12 yanda kaybeden dnyaca nl opera sanats)? Resim izebilirler mi ((ayn K nceden kesilmi ikinci fotoraf gsterilir Eref Arman, doutan kr olan ressam)? Spor yapabilirler mi ((ayn K nceden kesilmi nc fotoraf gsterilir Eric Vayenmaer, gz hastal nedeniyle 13 yanda iken grme yetisini yitirmi; o, dnyann en yksek Everest Da zirvesine trmanmay baarabilen ilk kr sporcudur)? TVda haberleri okuyabiliyorlar m (ayn K nceden kesilmi drdnc fotoraf gsterilir Braille alfabesindeki harflerin yardmyla haber okuyan Lee Chang-Hoon)? Bilgisayar zerinde alabilirler mi?

Evde tek bana yaayabilirler mi? htiyac olan eyleri nasl bulurlar?

Kr insanlar hangi ileri yapamazlar?

Kr insanlara ne ekilde yardmc olabiliriz? Onlara yardm gerekmedii anda yardm etmemiz gerekiyor mu yoksa o durumlarda tek bana yapabilecekleri ileri kendilerinin yapmasn brakmamz m gerekir?

5 Etkinlik Herkes ember eklinde oturur, retmen Grme Engelli Bir Dede resimli kitabn iindeki resimleri gstererek ayn isimli hikayeyi okur.

6 Etkinlik Tm katlmclar arka arkaya kuyruk halinde dizilir. Oluturduklar srann nnde iki sra arka arkaya dizilen sandalyelerden paralel iki izgi tasarlanr-iki sra arasnda yol oluturulur. Katlmclar birer birer, gzleri bal, bir elinde bayaz baston tutarak yava yava yolu bir ucundan dier bir ucuna gemeye alr (beyaz sopa beyaz kattan veya beyaz kat ile kaplanm ahap sopa olabilir) beyaz bastonu sandalyelerin nerede olduklarn anlayp vurulmamas iin kullanr.

7 Etkinlik Katlmclarn her biri daha nce kendileri iin kesilmi olan K: Beyaz Sopalar-dan birer ksm alr (katlmcnn yana ve yeteneklerine uygun, retmen ilk nce beyaz bastonlarn izili olduu alanlar makasla keser,kesilenler kartrlr, daha sonra en ksa bastondan en uzun bastona kadar uzunluklarna gre sralamasn yapmalar gerekir.

33

8 Etkinlik Tm katlmclar birka kk gruba ayrlr. Her ggrup daha nce katlmclar iin hazrlanm olan birer adet K alr: Braille Alfabesi. Ayn ekilde nceden kendileri iin hazrlanm olan birer adet K: Braille Alfabesi ile Benim Adm alrlar. Bo izgilerde daha nce retmen her katlmcnn adn yazar (ayet yazmay biliyorsalar, katlmclar isimlerini kendileri yazabilirler). Her harf noktalar birletirilerek farkl renkle boyanmas gerekir ve hangi harfin hangi iaretle yazldn Braille alfabesinde bakarak herkes kendi adn yazar.

9 Etkinlik Tm katlmclar nceki etkinlikteki olduu gibi ayn kk gruplar halinde almaya devam eder. Her masaya birer byk kat paras koyulur ve her katlmc kendi tercihi zere semi olduu elinde birer adet renkli kalem tutar. retmen katlmclara az sonra Andrea Bocelliden mzik dinleyeceksiniz der, her grubun katlmcs, ban yukarya doru dik tutarak, mzik eliinde, ortak kullandklar byk kat parasnn zerinde bireyler izmeleri gerekir. Ksa bir sre sonra, katlmclar neler izdiklerini grrler ve her biri ne izmek istediini fakat sonuta ortaya ne ktn aklar. Sonunda izimler snfta gze arpan bir yere aslr.

34

RESML KTAP: GRME ENGELL BR DEDE

Enisa, rko ve Ana o gn Luannn okula gelmediini fark ettiler. Dersler bittikten sonra, MELA grubunu Ana ve Markonun Annesi eve gtrmesi gerekiyordu nk onun srasyg, grubun kahramanlarn isimlerinin ilk harf-lerinden oluturduklar bir isim. Anne de ard, bugn drt deil de, sadece ocuk ald. Her halde Luann ebeveynleri bugn oullarnn okula gitmeyecei haberi-ni kendisine iletmeyi unutmutu, dolaysyla hikimse Lu-ana ne olduunu bilmiyordu. Eve giderken yolda, Luana neler olabildiini tahmin ediyorlard, mutlaka hastalan-mtr diye dndler. leden sonra onu grmek iin ziyeretine gitmeye karar verdiler.

Fakat, binaya merdiven-lerden karken, Luann kaps nnden geerken, kap arkasndan kpek sesi duydular. Hepsi ok ard. Luannn evde kpek beslediini bilmi-yorlard! ok sevindiler, o anda nihayet onlarn da sevebilecekleri ve oyna-

yabilecekleri bir evcil hayvanlar olacak. Bu dnceyle hepsi telala eve gitti, Luana misafirlie gitmeye hazr-land.

Eve vardklarnda,ocuk-lar Luana ziyarete gitmek istediklerini haber ver-mek iin ona telefon etti-ler. Luan merak etmeyin hsata deilim, bugn on-larn evnde ok zel bir misafir olduunu syle-di. te bu yzden bugn okula gelmediini anlatt,

leden sonra hepsi ona ziyarete gelirse onlar bu zel misafirle tantracan syledi. ocuklar, Luan onlar kpei ile tantrmak istediini biliyorlard, fakat onlara sylemiyordu, onlar ise, zaten, biliyordu daha nce kpe-in sesini duymulard! Bu yzden gurubun arkada evden birer kk top almay anlatlar, kpee hediye verecekler, Luan okulda iken kpek evde kendisi toplarla oynasn.

Nihayet ziyaret vakti geldi. arkada Luann kaps nnde bultu ok heyecanl ydlar, kapnn almasn sabrszlkla bekliyorlard. Kap zilini aldktan sonra, yine

ayn kpek avlamsn duydular. Kpek kapnn arkasn-dan onlar selamlyordu! Luan kapy atnda, arka-da onu skca kucakladlar, nk bugn okuldayken onu ok zlediler ve aaya doru bakmaya baladlar...

...Kahvernekli tyl ok tatl bir kpek grdler, hemen ayaklar altna kuyruunu sallayarak dolamaya,kendini sevdirmeye balad, ocuklarn ellerinde toplar farketti! Ve, arkadalar Luana aralarndan birinin evinde kpei olduu iin ok mutlu olduunu sylerken, oysa kpek onun olmadn syledi bir anda onlar hayal krklna uratt! Nasl olur da onun deil, ite kpek onun evinde, ocuklar aknlkla sordu. Luan onlar hatrlatmak iste-di telefonda konutuklarnda onlara evde zel bir misa-fir olduunu sylemiiti, fakat sizi tantrmak istediim zel misafirim kpek deil de baka bir nemli ahs ol-duunu szylemiitim dedi. ocuklar ok ard. Acaba kim olabilir o? Luan glmsedi ve oturma odasna ge-melerini davet etti.

Oodaya girdiklerinde, orada daha nce hi grmedikleri bir adam oturuyordu. Luan ona doru kotu, skca kucaklad, ocuklara doru dnd bu adam benim dedem oluyor dedi. ocuklar onunla selamlamaya gelidi-ler ve isimlerini sylediler. O anda Luan Dedesine telefon-da anlattklarn hatrlatt, hangi ocuk en ok neyi yap-may sevdiini hatrlatt.

Tantktan sonra, ocuklar sustu. Biraz ardlar nk dede btn vakit siyah gzlk takyordu, tam nereye do-ru baktn bilemiyorlard. Dede ocuklarn biraz teredt-l olduunu hissetti. Bylece, onlara anlatmaya balad, onlarn yanda iken, evin nnde fudbol oynuyormu, fakat bir anda ok kt yere dm ve gzleri yaralan-m. O zamandan beri gremiyormu, Luan grubun daha da heyecanlandklarn grd. Bir kimse gremiyorsa bu nasl oluyor, ocuklar soruyor. O anda Luna siz en iyisi bu konular dedeme sorunuz dedi nk Dedeme gereken gibi size en iyi bir ekilde aklayacaktr dedi.

ocuklar bakkaldan ihtiyac olanlar ona kim satn alyor soruyorlar, O kendim alyorum dedi. Fakat, bakalla ken-disi bakkala nasl gidebiliyor diye merak ediyorsunuz elbette, evden ktp, bakkala gitmek iin yolun karsna

35

nasl geiyor. O anda bi-nada beinci katta ya-adn aklad, zemin kata kadar asansrle iniyormu.Fakat, asas-nsrn hangi dmesi-ne basacan nereden biliyor nk rakamlar grmyor, soruyordu ocuklar. O anda ocuk-

lara aklama yapt ayn binada uzun zamandr yaadn syledi, elleriyle dmelre dokunduunda sralamsn ok iyi bildiini anlatt.

Daha sonra, darya ktnda, bakkala giden yolu her gn gelip gittii iin, ayn ekilde yolu da akllda biliyor, bu yden rahatlkla yryebiliyor, sadece beyaz bastonunun yardmyla yoldan yryebiliyor. Onunla kaldrtmn ne-rede olduunu biliyor ve yol zerinde herhangi bir engel olup olmadn kontrol ediyormu. Elindeki beyaz baston-dan dolay grme engelli olduunu herkez biliyor, bu yz-den ona kar dikkatli davranyorlar, bazen gerektiinde, ona yardmc oluyorlar.

Kavaa geldiinde, zemine yerletirilmi kabartma top-uklar bastonuyla dokunuyormu. Bylece orada durmas gerektiini biliyor ve yoldan geen otomobillerin sesini iyi duymas gerekiyor.

Dede onlara ok ilgin bilgiler aktard: baz byk kavak-larda grme engelli ler iin zel semafrler varm! ocuk-lar hibir zaman yle bir semafor grmemiti, ne ekilde altn sordular. Bu tr semafrlerde yeil k yayala-rn yolu gemesi iin geerli olduunu syledi. Fakat, ayn anda semafrden zel bir ses de kyor, bylelikle yolu gemesi gerektiini biliyor. Yayalar iin krmz k yand-nda, farkl bir ses kyor, bylece durmas gerektiini biliyor.

ocuklara birok ey netleti, fakat Luann evinde bu kk kpein ne ii var hala anlam deildiler. O anda Dede onlara aklad darda kar olduunda, bastonuy-la haraket etmesi daha zor olduunda, ya da tek bana gitmesi zor olan daha uzak bir yere gitmesi gerektiinde, kpein yardmyla geziyor. Kpek zel eitimli olduu iin onu parka gtrmesini ve orada bo bir bankta oturtma-sn iyi biliyor, ambulasa kadar gtrebiliyor, adn syle-diinde ok yakn bir arkadann evine kadar gtrebili-yor... Kpek sesli semafrlerin bulunmad yerlerde veya semafrlerin olmad yerlerde yolun kar tarafna da gerimesini biliyor. Kpek semafrn nnde yeil n yanmasn beklemesini biliyor, ya da saa-sola bakmasn biliyor ve tek otomobil bile gemedii anda yoldan kar-ya geirmesini iyi biliyor. ocuklar duyduklarna ok a-rdlar. Bu kpek bukadar i yapabiliyorsa nekadar akll bir kpekmi?! Dede kpeini okad ve onun sadk dostu olduunu syledi evde birlikte hem eleniyorlar, hem de sokaa ktnda ona yardmc oluyor.

Ayrca, kpei gelimi duyular sayesinde ona ok yar-dmc olduunu syledi. Buna gre, sesin hangi ynden geldiini ve ne tr bir tehlike olabileceini sezebiliyor, bir ok ey yapabiliyor ve anlyor. Bylece, rnein, insanlarn yzn grmeden iittii sese gre, onlarn mutlu veya zgn olduklarn anlayabiliyor. ocuklarn yine aa kal-dlar. Bunu nasl da baarabilyor? O anda Dede ocuklara zgn olduklarnda ismini nasl sylediklerini sordu, daha sonra mutlu olduklarna nasl sylediklerini sordu. ocuk-lar bu iki farkl durumlarda seslerin bir brinden farkl oldu-una tank oldular.

te byle, grup ve Lu-annn Dedesi uzun bir sre konutular. ocuk-lara, grme engeli olan bir insann yaam ne ekilde getiini ren-meleri ok ilgin geldi.

Eve gitmeden nce, Dede onlara tekrar bir srpriz yapt. Onlara bir hikaye okumasn teklif etti. Hi-kaye okuyacak, nasl?! Bu mmkn deil, dnd ocuk-lar. O anda Dede kpeine antadan kitabn getirmesini syledi. Kpek hemen kotu ve antay aznda tayarak getirdi. Dede antadan resimli kitab kard. Bu arada, drt ocuk onun etrafnda oturdu ve ne olacan grmek istiyorlard. Dede kitab at, ve orada, ocuklarn bildikle-ri harfler yerine, grme engelli insanlar iin tasarlanm zel harfler vard. Her harfin zerinde kabarckl topuklar vard, Dede parmak ularyla harflere dokunarak ne yazd-n gayet iyi okuyabiliyordu. O ok ilgin bir hikaye okudu, hikayenin ana kahraman onun gibi iki gzden grmeyen bir ocuktu, birlikte oyun oynad ok arkadalar varm.

Ve bylece, Luann Dedesi hikayesini okudu, zaman a-buk gemiiti ocuklar akam yemei iin artk eve gitmeleri gereki-yordu. Dedeyle ve Lu-anla skca kucaklat-lar, onunla ok eglenceli zaman geridiklerini ve bir daha gelmesini sa-brszlkla bekleyecekle-rini sylediler.

36

:

:

Andrea Bocelli, talya

Eref Arman, Trkiye

,

,

,

,

Eric Vayenmaer, ABD

Lee Chang-Hoon, Gney Kore

RETMEN N ALIMA KAIDI: NET GRLMEYEN BR RESM

RETMEN N ALIMA KAIDI: NL GRME ENGELLI NSANLAR

37

A B C D

DH E F G

GJ H I J K

L LL M N NJ

O P Q R RR

S SH T TH U

V X XH Y Z ZH

KATILIMCILAR N ALIMA KAIDI: BEYAZ SOPALAR

KATILIMCILAR N ALIMA KAIDI: BRALLE ALFABES

KATILIMCILAR N ALIMA KAIDI: BRALLE ALFABES LE BENM ADIM

38

Her kii, yalar ne olursa olsun, farkl eyler yapmas mmkndr bazlar daha iyi yapabiliyor, bazlar ise daha z baarl olabiliyor. nsan becerisi olgunlama ve psiko-fiziksel geliimine bal olur, doutan bir yetenee sahip olmasna, srekli altrma yapmasna ve yaad ortamdan gelen tevikler dorultusunda kimisi daha baarl kimisi daha az baarl olur.

Baz iler var genler yetikinlere kyasen daha iyi yapabilir (rn., spor etkinliinde uygulanan kpr ya da yldz ad verilen ezersizleri bedenleri esnek olduu iin ok daha rahat yapabiliyorlar), baz iler var yetikinler genelere kyasen daha yetenekliler (zellikle daha fazla hassasiyet ve daha karmak zihinsel aktivite gerektiren iler).

Ancak, geliiminde baz kurallar olmasna ramen, hatta ayn ya grubundaki insanlarn beceri ve yeteneklerini lm olursak, kiisel geliimleri hakknda aralarnda byk bireysel farkllklar olduunu tespit etmi oluruz.

Bireysel becerilerin farkl gelimi seviyesine bal olarak, her birey beceri ve yetenei bakmndan esizdir, tek bir sistem oluturur ve bundan dolay hi kimsenin kimseyle alay etme hakk yoktur, aksine, herkese maksimum limitleri salayarak kendilerini gelitirmelerine imkan vermelidir. Ayn anda, herkes kendi yeteneklerini istedii lde ve onlara uygun yerlerde uygulama hakkna, her insan kendi becerilerini pratik yaparken bakalarna engel olmayacak ekilde uygulamaldr.

altay:

OKUL YARIMASI

Katlmclar iin alma kad: Yetenekler her biri iin 1er adet

retmen iin alma kad: Yetenekler 1 adet

Resimli kitap: Okul Yarmas

Boya kalemleri her kk grup iin 1er set

p 1

MALZEMELER RETMEN N EK BLGLER:

1 Etkinlik Tm katlmclar kk gruba ayrlr ve her katlmc daha nce onlar iin hazrlanm olan K alr: Yetenekler. alma kadn st ksmnda u anda ne yapabildiini izer ve bydnde neler yapabileceini izer, alma kadn alt ksmnda yn ya zelliine sahip dnemlerde ne yapamadn izer, ve neleri yapamayacan izer. Ondan sonra tm katlmclar ember eklinde ayakta durur ve herkes izdiklerini sunar.

2 Etkinlik Tm katlmclar ember eklinde ayakta durur. Etkinlii elinde bir top tutan ocuk yapmasini bilmek istedii, fakat yapmak istedii eyi yapmasn bilmeyen, ya da istedii gibi iyi yapamayan eyi sylmekle balar. Elindeki topu yanndaki arkadana uzatr, dier katlmc da ayn ekilde aklamada bulunur, etkinlie katlan tm ocuklar ayn ekilde ne yapmak istediklerini fakat yapamadklarn birer birer anlatrlar.

39

4 Etkinlik Tm katlmclar snfn bir kenarnda durur, dier tarafta ise birka sandalye dizilir. retmen daha nce hazrlanm olan K: Yetenekler-den katlmclara birer soru okur. Sorulan sorulara her kim olumlu cevap verirse, sandalyeye oturabilir veya sandalyede yer yoksa, daha nce sandalyeye oturmu olan rencinin kucana oturur.

TARTIMA:

1

2

3

4

5

6

7

Hem kkler, hem bykler bireyler yapabiliyor mu? Kkler neyi yapabiliyor? Bykler neyi yapabiliyor?

Tm ocuklar ayn baaryla ayn ii yapabiliyor mu? Tm yetikinler ayn baaryla ayn ii yapabiliyor mu?

Genler yetikinlere kyasen baz ileri daha iyi yapabiliyor mu? rnein, neyi yapabiliyor? Yetikinler genlere kyasen hangi ileri daha iyi yapabiliyor? rnein hangi ileri?

Her ii baaryla yapamadmz durumlarda vaz gememiz mi gerekir? rnein, hikayede Ana ark sylediini anlatmt, fakat Enisa kadar iyi ark syleyemediini de belirtmiti. Sizce bu durumda Ana evde ark sylemesin mi?

Size gre insanlar bir eyi yapmaya nasl baarr? Marko daha nce uzun bir dnem antraman yapmadysa basket topunu atmakta birinci olabilecek miydi? Enisa okul yarmasna 1-2 yanda iken katlsayd sizce yarmada birinci yeri kazanacak myd?

Enisayla iki ocuk alay ettiinde, sizler Enisann yerinde olsaydnz kendinizi nasl hissedecektiniz? Neden?

Dnn ki sizler bir ey yapmaya alyorsunuz rnein, bir kpek resmi iziyorsunuz, sizin idiiniz kpei gren bir ocuk sizinle alay ederse: ma aptalsn! Kpek byle izilmez! derse, bu durumda kendinizi nasl hissedecksiniz? Ne sylemek istersiniz?

3 Etkinlik Herkes ember eklinde oturur, retmen Okul Yarmas resimli kitabn iindeki resimleri gstererek ayn isimli hikayeyi okur.

40

1. Kimler gzel ark sylebilir?

2. Kimler gzel resim izebilir?

3. denemeden sonra basket topunu basket sepetine kimler atabilir?

4. Kimler ok abuk iir ezberleyebilir?

5. Kimler tek ayakla en az 10 defa yerinde zplayabilir?

6. Kimler dz izi zerinden przsz kesebilir?

7. Kimler izi dna kmadan iyi boyayabilir?

8. Kimler ok ksa zamanda bir hikaye dnebilir?

9. Kimler kendi adn yazabilir?

10. Kimler oyun hamurundan gzel figrler yapabilir?

11. Kimler en abuk yeni bir oyun dnebilir?

12. Kim baka birine bireyler retebilir?

RETMEN N ALIMA KAIDI: YETENEKLER

41

RESML KTAP : OKUL YARIMASI

Bugn, MELA grubun ocuklar okuduu okulda, grup kahra-manlarn isimlerinin ilk harflerinden oluturduklar bir isim, byk bir poster yaptrmlard. Orada byk harflerle OKUL YARIMASI yazyordu, alt tarafta ise okul yarmas 10 gn sonra dzenlenecei yazyordu. Bu yarmaya katlmak iste-yen herkez belirlenen etkinliklerden birine bavuru yapabilir, mesela: resim izme, ark syleme, hedefe isabet at, iir yazma, uzaa atlama, basketbol yarmas gibi etkinler vard... Byk tenefste Ana posteri grnce ok sevindi. iir yazma yarmasna katlmaya karar verdi.

Derslerden sonra, MELA grubun dier ocuklaryla birlikte eve doru giderken, vnerek iir yarmasna bavuru yaptn ve ne gibi bir iir yazacan imdiden dndn syledi. Yine de, biraz daha dnmesi gerekecek. Marko da basket dalnda, sadece top atma yarmasna katldn syldi. Luan ise yarna kadar hangi dalda yarmaya katlacan dne-ceini syedi kesinlikle uzaa atlama veya kouya katlacak. Belki de uzaa atlamay seecek, nk bale antreman ya-parken, uzaa atlamay renmi. Sadece Enisa susyordu. Arkdalar o da herhangi bir yara katlacak m sorduklarnda, o mtevazi bir ekilde, Bilmiyorum...dedi.

Ertesi gn okulda posterin etraf renciler kayna-yordu. Katlmc listelerini hazrlayan bir okadar -retmenler de vard. Enisa byk tenefs koridorun bir kenarnda kalabal uzaktan izleyerek kenarda durmakla geridi. Hibir ya-rmaya katlmamas onun

iin en iyi olacan dnyordu.

MELA grubun ocuklar derslerden sonra eve doru birlikte dnerken, yine yarma hakknda konuuyorlard.stelik, iki gndr okulda tm renciler ve retmenler bu byk ya-rmay konuuyordu. Sadece Enise yine susuyordu. Ana bunu fark etti, ve sordu: Sen, yarmaya bavuru yaptn m?, Enisa hayr demek iin ban yere edi. Ana yine sordu: Neden ar-k yarmasna katlmadn? ark sylediini biliyorum! Enisa cevap verdi: Bugne kadar okulda hi ark sylemedim. Sa-dece ebeveynlerim ve sizler beni ark sylerken duydunuz. Yarmaya katlacak kadar iyi ark sylediime inanmyo-rum. u ana kadar bavuru yapanlarn listesini grdm -rencilerin ounu herkez tanyor nk daha nce okul m-samerelerinde programa katlmlard, stelik hepsi benden byk. Ve, hepsi ok gzel ark sylyor! Ana duyduklarna ok zld, kaldrmn ortasnda durdu ve unu dedi: Neden

byle konuuyorsun? unu bilmeni istiyorum sen bize ark sylediin her seferinde senin sesini dinlerken tylerim diken diken oluyor, yreimde sanki kelebekler uuuyor. Bence bu senin iin ok iyi bir frsat hem okulda herkez senin iyi ark syleme yeteneini duymu olacaklar. Hem, dier katlmc-lardan sen daha iyimisin, deilmisin o seni ilgilendirmesin, hatta aralarnda en kk olman bile sorun olmaz. Senin iin-hangi arky syleyeceini iyi semen gerekiyor, ve arkn en iyi bir ekilde okumalsn, komisyonda olanlar kime nekadar puan vereceklerini onlar dnsnler. Yarn byk tenefste seni holda bekleyeceim bavuru yapman iin seninle birlikte geleceim!. Enisa tatl tatl gld, Anayla rasnda geen bu konumadan dolay biraz tedirgin hisetti kendini: Yarna ka-dar grrz!

Ertesi gn Ana byk tenefzde okul korido-runda Enisay beklliyor-du, fakat o yoktu. Ana onun hi gelmeyeceini dnd, onu ar-mak iin snfna doru gitmeye karar verdii anda, Enisa koridorun bir kesinde grnd ve biraz tedirgin grnyordu.

Ana onu skca kucaklad ve unu dedi: Yarmada arkn okuduunda dorudan bana bak ve farzet ki sadece ben seni dinliyorum. Baka hibirey nemli deil. Tamam m? O anda Enisan sesi tamamen ksld, sadece Anaya bakyordu ve hi bir ey sylemedi. Ana onu elinden tuttu ve birlikte ark yar-ma listesini yneten retmenin yanna gittiler.

Enisa zor zahmet ismini syledi. Okadar sesizdi ki ki retmen ismini bile duyamad, iki kez adn ne diye sordu. Enisann ya-nnda onadn byk iki ocuk duryordu onlar daha ilk gn bavurularn yapmlar, listede daha kimler yarmac olarak katldn grmek istiyorlard. Enisa nekadar sakin konutu-unu duyduklarnda, glmeye baladlar, birisi sesli konutu: Bu kzcazn sesi kmyor, adn bile zor zahmet sylyor, stelik ark yarmasna katlmak istoyor! Bir de nekadar k-km!, arkalarn dnp uzaklatlar.

Ana ocuklara sert gzle bakt, retmen listeyi hazrlamakla mejguld konuulanlar duymad. Fakat, Enisa hakknda ko-nuulanlarn hepsini ok iyi duydu ve bir okadar tedirgin oldu. O anda retmen gzlerinin iine bakarak unu dedi: Enisa, okul gn kutlama programlarnda bugne kadar ark sy-lediini hi grmedim. Yarmaya senin gibi yeni rencilerin katlmalar beni ok mutlu ediyor! Enisa glmsedi arkasn dnd ve uzaklat.

42

Yarma gnne kadar gnler ok abuk geti. MELA grubun-dan drt arkada her gn ok altlar, herkez kendi alannda alt. Enisa yarmaya hangi arkyla katlacan seti, ve evde arksn ok iyi sylyordu, sahneye ktnda izleyicile-rin nnde sesi kesilmesin diye endieleniyordu.

Yarma gn de geldi. Okul tren iin sslen-miti, kabark sayda ebe-veyneler, retmenler ve renciler katlmt... lk nce uzaa atlama yar dzenlendi Luan listede orta bir baar gsterdi, fa-kat yine de hayal krklna uramamt. Ona, yine de

bale ok yatknd, ama bunun iin imdi yarma yoktu. Mar-ko basket topu atmakta ikinic oldu, iir yazma yarmasnda ise Ana beinci oldu. Onlar da yarmay kazanamadklar iin hayalkrklna uramadlar, her naslsa gn boyunca ok e-lendiler, ilgin anlar yaadlar.

ark yarmas, gnn sonuna braklmt. Enisa sekizinci srada yarmaya katlmas gerekiyordu. Ana, Luan ve Marko izleyiciler arasnda oturuyordu, ar-klar sayyorlard Enisann sahneye kmasn bekli-yorlard.

Ve, nihayet, sahneye Enisa kt. Bir hafta uykusuz kalm gibi grnyordu ve her an sanki yere decekmi gibi bir izlenim brakyordu. Ana, Marko ve Luannn arasnda oturuyordu, ikisi-nin elerinden skca tuttu, Enisaya ans dilediler. Enisa yutkun-

du gzleriyle izleyiciler arasnda Anann nerede oturduunu grd. Ve, anlatklar gibi, ona doru bakyordu, bir anda a-zn at ve arksn sylemeye balad. Balangta biraz emin deildi ve sesizdi, fakat ark ilerledike Enisa kendinden emin oluyordu, sesi ok daha gr kyordu, en arkada oturan izle-yicilere kadar ulat, izleyiciler bu sesi ok beendiler hatta bu kck kzcazn gzel sesine atlar.

Sonunda, izleyicilerden gl bir alk gelir bir nceki alklardan ok daha gl. Enisa kazn-d! Takdirname belgesini aldktan sonra, sahneye MELA grubun dier ocuk-lar da kt, skca kucak-layp, baarsndan dolay tebrik etiller. Ana unu syledi: Biliyor musun ne, sen hakikkaten ok iyi ark syle-din, senin yannda benim ansm yok! Ama, ben de du alrken her gn ark sylyorum, bugnler bana gzel bir ark -retmeni ve birlikte almamz senden rica ediyorum Marko ve Luana srpriz yapmak is-tiyorum! Enisa glmsedi ve u cevab verdi: Sorun olmaz, sen kendine bir ar-k se birilikte alrz! Hat-ta arky sylerken dans edebiliriz!, ikisi birbirine skca sarldlar.

43

KATILIMCILAR N ALIMA KAIDI: YETENEKLER

44

Her ocuk, ncelikle gda, giyim, sevgi, bakm ve gvenlikten oluan temel insani ihtiyalarn karlayabilmesi iin aile ve aile bakm hakkna sahiptir. Bunlar olmadan, bir ocuun hayatta kalmas olasl deildir.

ocuklarn ve onlarn bakmyla ilgilenen yetikinlerin bulunduu bir toplulua aile denir. Aile yaps, ve aile fertlerin saysna gre ailelerin farkl tr vardr (iki ebevyn ve ocuk/ocuklar, tek ebeveyn ve ocuk/ocuklar, ebevyen/lerin ve ocuk/larin yansra dede ve/veya ninenin yaad byk aileler vb). Biyolojik ebeveynleri ile birlikte yaamayan ocuklarn bakm ve korumasyla devlet ilgilenir, ocuk esirgeme ve koruma kurumlarna yerletirilir ve orada o ocuklar iin sorumlu yetikinler ilgilenir, koruyucu ailelere emanet edilir, bakm ve korumas temin edilir ya da evlatlk verilir. Aile yaps ne olursa olsun, her ailenin birincil hedefi ocuklara yetikinlerden bakm salanmas gerekir ki ocuklar hayatta kalabilsin ve kendi potansiyellerini gelitirebilsinler.

altay:

FARKLI ALELER

Katlmclar iin alma kad: Yapboz Oyunlar her kk grup iin 1er ksm

Katlmclar iin alma kad: Benim Ailem her biri iin 1er adet

retmen iin alma kad: Rakamlar 1 adet

Katlmclar iin alma kad: Aile yeleri ayn cinsiyetten olan kiilere 1er adet

Resimli kitap: Farkl Aileler

Boya kalemleri her kk grup katlmc iin 1 adet

Yaptrc bant 1

Makaslar her biri iin 1er adet kk ve 1 adet byk makas

Tebeir 1

Delge (perforatr) 1

Yn iplik 1

Mzik

SD alar cihaz, hoparlr ile bilgisayar ve ya cep telefonu

MALZEMELER RETMEN N EK BLGLER:

1 Etkinlik Tm katlmclar kk gruplara ayrlr, her gruba nceden amaca uygun hazrlanm alma kad verilir, farkl yapboz oyunlar (renciler ait K: Yapboz oyunlar) her grup paralar yaptrmakla kendi yap boz oyununu alr.

Sonra her grup snfn en grkemli bir yerinde yapm olduu yapboz oyunu asar ve yapboz oyununda yer alan aile yaps hakknda bilgi vererek aklamada bulunur.

45

3 Etkinlik Tm katlmclar daha nce oluturulan kk gruplarla almaya devam eder. Her katlmc daha nce onlar iin hazrlanm olan K alr: Benim ailem, emberleri makasla keser. Sonra en byk emberin iinde kendi resmini izer, byk emberin etrafnda yer alan kk emberlerin iine kendi ailesini oluturan aile bireylerin resimlerini izer (her aile bireyi iin birer kk ember kullanr). Her kk emberin arka tarafnda, ilgili aile bireyiyle en ok neyi yapmaktan holandn izer. almann sonunda, byk emberin en st tarafnda perforatr cihazn yardmyla byke bir delik amaya alr bylece almasn bir sonraki etkinlikte de kullanr, byk emberin alt ksmnda ise aile bireylerini gsteren ka kiinin resmini izdii sayda delik aamas gerekir, bylece ynl bir ip kullanarak aile bireylerini byk embere teker teker balamas gerekir.

4 Etkinlik Tm katlmclar snfn bir tarafnda durur kar taraftaki duvara uzun bir yn iplik paras yaptrlr. Yn iplin zerine belli mesafalerle da