umumi tarix--8+son layout 1 - trims.edu.az€¦ · Ümumİtarİx Ümumtəhsil məktəblərinin...

130
LAYİHƏ

Upload: others

Post on 24-Jul-2020

46 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

LAYİHƏ

Page 2: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

ÜMUMİ TARİX

Ümumtəhsil məktəblərinin

ÜMUMİ TARİX fənni üzrə

ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ, ËÅÉËÀ ÙÖÑÅÉÍÎÂÀ, ÝÖÍÒßÊÈÍ ÍßÚßÔËÈ,

ÁÀÁßÊ ÕÓÁÉÀÐÎÂ, ÑÀÁÈÐ ÀÜÀÉÅÂ,ÀÌßÍß ÊßÐÁÀËÀÉÅÂÀ

Бу няшрля баьлы ирад вя тяклифляринизи асполиэраф.лтд@эмаил вя дерслик@еду.эов.аз

електрон цнванларына эюндярмяйиниз хащиш олунур. Ямякдашлыьа эюря яввялъядян тяшяккцр едирик!

8 -ci sinfi üçün8METODİKVƏSAİT

LAYİHƏ

Page 3: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

ßââÿëêè äþâðöí ãûñà õöëàñÿñè

Äöøöíäöðöúö ñóàëëàð

DƏRSLİKDƏ İSTİFADƏ OLUNMUŞ ŞƏRTİ İŞARƏLƏR

Ìþâçóéà äàèð ìîòèâàñèéà ñóàëû

Ñóàë âÿ òàïøûðûãëàð

À÷àð ñþçëÿð

LAYİHƏ

Page 4: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

KИTABЫN ИЧИNDЯKИLЯR

Metodik vяsait haqqыnda ...............................................................................5 Фяннин мязмун хятляри вя онларын ясасландырылмасы.........................................13Мязмун хятляри цзря тялим нятиъяляри .............................................................15Фяалиййят хятляри............................................................................................17VЫЫЫ sinif «Цmumi tarix» fяnni цzrя mяzmun standartlarы............................18 ВЫЫЫ синиф цзря мяzmun standartlarыnыn шяrhi ................................................20«Цmumi tarix» fяnniнин inteqrasiya имканлары ..............................................23 Тялим стратеэийалары .......................................................................................25Planlaшdыrmanыn aparыlmasыna dair tюvsiyяlяr ..............................................37Тядрисин сямяряли олмасы цчцн тювсийяляр .......................................................41Гиймятляндирмяйя даир тювсийяляр..................................................................46Тематик планлашдырма ....................................................................................54Mюvzularыn reallaшdыrыlmasы цчцn metodik tюvsiyяlяr ...................................56

ХВЫЫ–ХВЫЫЫ ЯСРЛЯРДЯ ШЯРГДЯ НЯЛЯР БАШ ВЕРДИ?

1. Сяфяви империйасы йени дюврцн астанасында ..................................................56 2. Надир шащ Яфшар империйасы .........................................................................593. Гаъарлар империйасынын йаранмасы ...............................................................61 4. Бюйцк Моьол империйасы неъя парчаланды? ..................................................63 5. «Гапалы юлкя» ............................................................................................66 6. «Эцндоьан юлкя».......................................................................................69 7. Шярг халгларынын мядяниййяти .....................................................................72

ТЦРК ДЦНЙАСЫ ВЯ ГАФГАЗ ХАЛГЛАРЫХВЫЫ–ХВЫЫЫ ЯСРЛЯРДЯ

8. Османлы империйасы – сонун башланьыъы........................................................75 Ы. Йени дювря кющня гайдаларла дахил олан империйа ........................................75 ЫЫ. Османлы дювлятинин бейнялхалг нцфузунун зяифлямяси.................................78 ЫЫЫ. Авропа дювлятляринин Османлы империйасыны

бюлцшдцрмяк планлары ................................................................................80 9. Мяркязи Асийа ханлыглары............................................................................82 10. Волгабойу, Урал вя Сибир тцркляри..............................................................84 11. Гафгаз ХВЫЫ–ХВЫЫЫ ясрлярдя....................................................................86 Ы. Шимали Гафгаз йени дюврцн астанасында........................................................86 ЫЫ. Ъянуби Гафгаз мякрли планларын щядяфиндя.................................................88 12. Тцрк вя Гафгаз халгларынын мядяниййяти ...................................................90

3

LAYİHƏ

Page 5: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

АВРОПА ВЯ АМЕРИКА

13. «Думанлы Албион» – думан даьылыр ...........................................................92 Ы. Парламент, йохса крал? ................................................................................92 ЫЫ. Бюйцк Британийа краллыьы неъя йаранды?.......................................................94 ЫЫЫ. Дцнйанын илк сянайе дювляти.....................................................................96 14. Шимали Америкада «Йени Инэилтяря»...........................................................98 Ы. Шимали Америкада йени щяйат ......................................................................98 ЫЫ. Америка Бирляшмиш Штатларынын йаранмасы..................................................10015. «Дахмалара сцлщ – сарайлара мцщарибя» ..................................................102 Ы. Франса ингилабынын мцждячиляри...................................................................102 ЫЫ. Жирондистляр вя Йакобинчиляр ....................................................................104 ЫЫЫ. Термидорчулар вя Наполеон Бонапарт .....................................................107 16. Русийа империйасы йени дюврцн астанасында ..............................................110 Ы. Русийанын илк императору...........................................................................110 ЫЫ. Исти дянизляря чыхмаг уьрунда мцбаризя...................................................112 17. Авропа вя Америка мядяниййяти ............................................................114Дярс нцмуняляри..........................................................................................117 «Цмуми тарих» фянни цзря ресурслар...............................................................124Истифадя олунмуш ядябиййат ..........................................................................126

4

LAYİHƏ

Page 6: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

5

Щюрмятли мцяллимляр!

Ъямиййятин инкишафынын щазыркы мярщялясиндя шаэирдляри билик вя баъарыгла си-лащландырмаг, онлары шяхсиййят кими формалашдырмаг чох бюйцк ящямиййят кясбедир. Бунун цчцн ися мяктябин тялим-тярбийя ишини щяртяряфли йахшылашдырмаг, дярспросесини тякмилляшдирмяк, дярслярин вя синифдянкянар ишлярин тярбийяви ящямий -йятини йцксялтмяк лазымдыр. Шаэирдляр тарих дярсинин васитясиля тарихи инкишафын ардыъылмярщялялярини излямякля нятиъя вя цмуми идейалар ялдя едя биляъякляр. Шаэирдляринян мцщцм тарихи анлайышлары мянимсямяси, иътимаи инкишаф ганунларыны баша дцшмя-ляри, тарихя даир биликлярини тятбиг етмяк баъарыьына йийялянмяляри тарих фяннинин ясасмягсядидир.

Мцасир дюврдя иътимаи-сийаси щяйатымызын бцтцн сащяляриндя, о ъцмлядян тящсилсащясиндя бюйцк уьурлар ялдя олунмушдур. Юлкямиздя апарылан тящсил ислащаты йенийанашмаларла юзцнц эюстярмякдядир. Дцнйанын бир чох юлкяляринин тяърцбяси яса-сында формалашдырылараг тящсилин инкишафына хидмят едян бу йениликляр, республика-мызда мягсядйюнлц тящсил ислащатларынын апарылмасы цмумтящсил мяктябляриндятарихин тядриси сащясиндя дя уьурлу нятиъялярин ялдя олунмасына имкан йаратмышдыр.Бу эцн шаэирд мювзуну арашдыраркян мцяййян баъарыглара да йийялянир. Тяфяккцрцнинкишафына хидмят едян бу йанашма артыг 8 илдир ки, Азярбайъан мяктябляриндя юзтятбигини тапмагдадыр.

Сизя тягдим олунан мцяллим цчцн методик вясаит ВЫЫЫ синиф цчцн нязярдя ту-тулмуш «Цмуми тарих» дярслик комплектинин тяркиб щиссясидир. Дярслик комплектинядярслик вя мцяллим цчцн методик вясаит дахилдир. Сизя тягдим олунан дярслик ком-плекти Азярбайъан Республикасынын цмумтящсил мяктябляри цчцн щазырланмыш ВЫЫЫсиниф «Цмуми тарих» фянн програмы (курикулуму) ясасында тяртиб едилмишдир.

Мцяллим цчцн нязярдя тутулан бу вясаит дярсликля ишин тяшкилиня хидмят едир. Бувясаит тювсийя харектери дашыйыр, сизляря истигамят вермяк функсийасыны юз цзяриняэютцрцр. Дярсликдя Цмуми тарих фянн курикулумунун мязмунуна дахил олан бцтцнмязмун стандартлары 3 бюлмядя бирляшян 26 мювзуда реаллашдырылмышдыр. Стандарт-ларын реаллашдырылдыьы бцтцн мювзуларда максимум сявиййядя шаэирдлярин йаш хцсу-сиййятляри нязяря алынмыш, онларын садя дилдя вя лаконик олмасы эюзлянилмишдир. Бумягсядля чохсайлы схемлярдян, шякиллярдян, практик тапшырыглардан истифадя олунмуш,йени сюзлярин, терминлярин изащына, мараглы мялуматлара йер айрылмышдыр. Тялим ма-териаллары садядян мцряккябя, мянтиги вя хроноложи ардыъыллыг нязяря алынмагладцзцлмцшдцр. Щяр бир мювзуда верилмиш суал вя тапшырыглар шаэирдлярин мянтиги, тян-гиди вя йарадыъы тяфяккцрцнцн инкишафына йюнялдилмишдир. Цмид едирик ки, бу тапшы-рыглар сизляря стандартлары реаллашдырмагда кюмяклик эюстяряъякдир.

Дярс шаэирдлярин билик вя баъарыгларынын цзя чыхарылмасына хидмят едир. Бу заманбаъарыглар шаэирдин психоложи дурумундан тутмуш йаш хцсусиййятиня гядяр нязяря

МЕТОДИК ВЯСАИТ ЩАГГЫНДА

LAYİHƏ

Page 7: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

6

алынмагла дцзэцн шякилдя цзя чыхарылмалыдыр. Синфин зяиф вя эцълц шаэирдляри нязяряалынмалы, онларын потенсиал имканларыны ортайа гоймагдан ютрц сечилян тапшырыглармягсядйюнлц олмалыдыр. Бязян эцълц шаэирд чох асан суала ращатлыгла ъаваб верир.Йахуд да чох зяиф шаэирди олдугъа мцряккяб тапшырыгларла цз-цзя гоймуш олуруг.Илк бахышдан бу нормал щал щесаб олунса да, педагожи вя психоложи бахымдан будцзэцн дейил. Бу заман шаэирдин дярся мараьы сюнцр, фяаллашма азалыр. Зяиф шаэирдчох чятин тапшырыьы реаллашдыра билмядийи цчцн стимулдан дцшцр, горху вя уьурсузлугщисси даим ону тягиб едир. Артыг дярс онун цчцн марагсыздыр. Ейни марагсызлыг эцълцшаэирддя дя ола биляр. О асанлыгла щялл етдийи суал вя тапшырыгдан фяаллаша билмир. Тя-фяккцрц инкишаф етдирмяк цчцн щеч бир мараглары йохдур. Бцтцн бунларын олмамасыцчцн мцяллим ясл бялядчи олмалыдыр. О бюйцк усталыгла шаэирдляря дцзэцн йанашмалы,ейни заманда дярся мараг олсун дейя кечиляъяк мювзуну дцзэцн истигамятляндир-мялидир. Гойдуьу мягсядя чатмаг цчцн о, дцзэцн арашдырма баъарыьы йаратмаьыпланлашдырмалыдыр. Бу заман гойдуьу тядгигат суалы шаэирдлярин ишлямя имканынашяраит йаратмалыдыр.

ВЫЫЫ синиф Цмуми тарих дярслийи интерактивлийи тямин етмяк мягсядиля щазырлан-мышдыр. Бурада верилян мювзулар мотивасийа иля башланыр, суалларла ящатя олунарагшаэирдлярин мцстягил дцшцнмясиня шяраит йарадыр. Мювзулар щазырланаркян мцяййянщиссялярин суал вя тапшырыгларла ящатя олунмасы мювзунун там мянимсянилмяси иляйанашы, дцзэцн йанашма, щямчинин гярарларын гябулу цчцн шяраит йарадыр. Шаэирдмцстягил дцшцнъяйя сащибдир. Онун шяхсиййят кими йетишмяси вя формалашмасы дярсмцщитиндя реаллашыр. Щазырланмыш дярслик буна хидмят етмяйя чалышмышдыр. Тялимматериалларынын дцзцлмясиндя садядян мцряккябя, мянтиги вя хроноложи ардыъыллыгнязяря алынмышдыр. Щяр бир мювзуда верилмиш суал вя тапшырыглар шаэирдлярин мянтиги,тянгиди вя йарадыъы тяфяккцрцнцн инкишафына йюнялдилмишдир.

Мцяллим цчцн вясаит бу дярсликдяки материалларын шаэирдйюнцмлц вя нятиъя-йюнцмлц шякилдя реаллашдырылмасына йардымчы олаъагдыр. Дярсликля йахындан танышолан мцяллим юз ишинин сямяряли алынмасы цчцн методик вясаитдя верилян тювсийя-лярдян истифадя едя биляр. Дярслик цчцн тювсийялярин верилмяси ашаьыдакы кими груп -лашдырылмышдыр.

LAYİHƏ

Page 8: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

7

11 11

ÕÂÛÛÛ ÿñðèí 20-úè èë ëÿðèíèí ñîíóíäà Ñÿôÿâè ñÿðêÿðäÿñè Íàäèð õàíÿôãàíëàðû þëêÿäÿí ãîâäó, Òÿáðèç âÿ ßðäÿáèë øÿùÿðëÿðèíè Îñìàíëûãî øóí ëà ðûíäàí àçàä åòäè. Áóíóíëà Íàäèðèí õàëã àðàñûíäà íöôóçóàðòäû. Áó, ÛÛ Òÿù ìàñèáèí íàðàùàòëûüûíà ñÿáÿá îëäó. Î þç íöôóçó -íó ãàë äûð ìàã ö÷öí 1731-úè èëäÿ îñ ìàí ëû ëàð öçÿðèíÿ ùöúó ìà êå÷ äè.Ëà êèí ÛÛ Òÿùìàñè áèí íèééÿòè áàø òóò ìàäû. Î, Èðÿâàí éà õûíëûüûí -äà àüûð ìÿüëóáèééÿòÿ óüðàäû. ÛÛÒÿù ìàñèá Îñìàíëû äþâëÿòè èëÿñöëù áàüëàñà äà, Ñÿ ôÿâè òîð ïàã -ëàðûíûí èòèðèëìÿñè èëÿ áà ðûøìàëûîëäó. Áó, îíóí äþâ ëÿò èø ëÿ ðèíäÿáþéöê íöôóçà ñàùèá îëàí Íà äèðõàí òÿðÿôèíäÿí ùà êè ìèé éÿò äÿíêÿíàðëàøäûðûëìàñû âÿ àçéàøëûîüëó ÛÛÛ Àá áàñûí øàù åëàí îëóí -ìàñû èëÿ íÿ òè úÿëÿíäè. Ðåàë ùà êè -ìèé éÿò øàùçàäÿíèí ãÿé éóìóîëàí Íà äèð õàíûí ÿëè íÿ êå÷äè.

Íàäèð õàíûí íöôóçó íóí àðò - ìàñû ñÿáÿáè íÿ èäè? Ðåàë ùàêè-ìèééÿòèí Íàäèð õàíûí ÿëèíÿêå÷ ìÿñèíèí ñÿáÿáèíè èçàù åäèí.

2. ÍÀÄÈÐ ØÀÙ ßÔØÀÐ ÈÌÏÅÐÈÉÀÑÛ

Ñÿôÿâè èì ïåðèéàñûíûí òàðèõè ñÿðùÿäëÿðè áÿðïà åäèëñÿ äÿ, Ñÿôÿâè äþâëÿòèÿââÿëêè ãöäðÿòèíè ãàéòàðà áèëìÿäè. Îñìàíëûëàðëà áàüëàíìûø ñöëùäÿíúÿìè 3 èë ñîíðà Ñÿôÿâè ñöëàëÿñè ùàêèìèééÿòäÿí êÿíàðëàøäûðûëäû. Áåëÿ-ëèêëÿ, Øÿðãèí ÿí ãöäðÿòëè äþâëÿòëÿðèíäÿí áèðè îëìóø Ñÿôÿâèëÿð äþâëÿòèíèí235 èë äàâàì åäÿí ìþâúóäëóüóíà ñîí ãîéóëäó.

Сяфяви сцлаляси ня цчцн вя ким тяряфиндян деврилди?

Ìóüàí, Äåùëè, Õîðàñàí, Íàäèð øàù, Ùèíäèñòàí, ßôãàíûñòàí

Nadir şah Əfşarın abidəsi. İran İslam Respublikası

А

Б

Е

C

LAYİHƏ

Page 9: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

Þç íöôóçóíäàí èñòèôàäÿ åäÿí Íà äèð õàí1736-úû èëäÿ Ìóüàí ãóðóëòàéû íû ÷à üûðäû. Ãó - ðóëòàé äà Íà äèð õàí äþâ ëÿò áàø ÷ûñû — øàù ñå -÷èëäè.

Íàäèð øàùûí ùàêèìèééÿòè äþâ ðöí äÿ(1736—1747) þëêÿ äÿ àðà ìöùàðè áÿ ëÿðè êÿ -ñèë äè. Èðè òàéôà áàø÷ûëàðûíûí ìö ãà âè ìÿòèãûðûëäû âÿ îíëàð ìÿðêÿçè ùà êè ìèé éÿòÿ òàáååäèë äè. Ìÿðêÿçè ùà êè ìèé éÿòè ìþùêÿìëÿí-äèðìÿê ìÿã ñÿäè ëÿ èñëàùàòëàð êå ÷èðèëäè. Äèí - äÿ ñöííè-øèÿ ïàð ÷à ëàí ìà ñû íû ëÿüâ åòìÿêö÷öí òÿäáèðëÿð ýþ ðöë äö.

Íàäèð øàù äþâëÿòèí ñÿðùÿä ëÿ ðè íè ýå -íèø ëÿíäèðìÿê, ùÿðáè éöðöøëÿð ùåñàáûíà

õÿ çèíÿ íè äîëäóðìàã èñòÿéèð äè. Áó ìÿã ñÿäëÿ î, ßô ãà íûñ òà íà éö ðöøåòäè, Ãÿíäÿùàð âÿ Êà áè ëè ÿëÿ êå ÷èð äè. Áþ éöê Ìî üîë èìïåðàòîðóÌÿ ùÿììÿä øà ùû ÿô ãàí ëàðà ñûüû íà úàã âåð ìÿêäÿ ýö íàù ëàí äûðàíÍà äèð øàù Ùèíäèñòàíà éöðöøÿ ùàçûð ëàø äû.

Ìîüîë èìïåðàòîðó Ìÿùÿììÿä øàùûí Íàäèð øàùû ýöíàùëàí-äûðìà ñÿáÿáè íÿ èäè?

1738-úè èëäÿ Íàäèð øàù 100 ìèíëèê îðäó èëÿ éöðöøÿ áàøëàäû. Úÿ -ëàëàáàäà éåòèøÿí Íàäèð øàùà õÿáÿð âåðäèëÿð êè, Ìîüîë ùþêìäàðû-íûí åë÷èñè îíóíëà ýþ ðöøìÿê èñ òÿ éèð. Íàäèð øàù Ìîüîë ùþêì äàðûÌÿ ùÿì ìÿä øà ùûí åë ÷èñèíè ãÿ áóë åòäè. Åë÷è ñþéëÿ äè êè, Ìî üîë èìïå -ðà òîðó Íàäèð øàùûí éöðöø åòìÿêäÿ ìÿãñÿäèíèí íÿ îëäóüóíó áèë-

ìÿê èñòÿéèð. Íà äèð øàù åë÷èéÿáèëäèðäè êè, «Ìÿ ùÿììÿä øàùûíñóà ëûíà Äåùëèäÿ øÿõñÿí þçöìúàâàá âåðÿ úÿ éÿì».

Íàäèð øàù åë÷èéÿ âåðäèéè úà - âàá ëà íÿ äåìÿê èñòÿéèðäè?

Íàäèð øàù 1739-úó èëäÿ Ùèí - äèñòàíà éöðöøÿ áàø ëàäû. Ìî üîëèì ïå ðàòî ðó Ìÿ ùÿì ìÿä øà ùáþ éöê îðäó èëÿ Êàð íàë äö çöíäÿÍà äèð øàùû ãàð øû ëàäû. ßô øàð-òöðê

12

Mu ğan qurultayı. Nadir xanƏfşarın şah elan olunması

Nadir şah döyüşdə

8

Е

Е

Б

C

C

Б

Б

LAYİHƏ

Page 10: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

9

îðäó ñó èëê äÿ ôÿ èäè êè, ôèëëÿðëÿ ãàðøûëà øûðäû. Àì ìà Íà äèð øàùûí òÿäáèðèãÿëÿáÿíè òÿ ìèí åò äè. Äþ éöø áàøëàéàí êèìè Íà äèð øàùûí ÿìðè èëÿ éàü âÿñàìàí éöê ëÿíìèø äÿâÿëÿðÿ îä âóðóá äöø ìÿí òÿðÿôÿ ãîâ äó ëàð. Âàùè-ìÿëè ñÿñ ëÿð äÿí âÿ ïèñ ãîõóäàí äÿù øÿ òÿ ýÿëÿí ôèë ëÿð èðÿëèéÿ äîüðó ùÿ ðÿ -êÿò åäÿ áèëìÿéèá ýåðè äþíäö âÿ Ìîüîë îðäóñóíó àéàã ëàäû. Áóíäàíèñ òè ôàäÿ åäÿí Íàäèð øàùûí ñö âà ðèëÿðè ùöúó ìà êå÷äèëÿð. Àðàì ñûç òîïàòÿ øè èëÿ Ìîüîë ãîøóíëàðû äà üû äûë äû. Áþ éöê èòêè âåðÿí Ìî üîë ãî øó íóðóù äàí äö øöá ùþêì äàðäàí òÿñëèì îëìàüû òÿ ëÿá åòäè. Ìÿ ùÿì ìÿä øàùåë÷è ýþí äÿðèá ñöëù áàü ëà ìà üû òÿê ëèô åòäè âÿ øÿõ ñÿí þçö Íà äèð øà ùûí ùö - çó ðó íà ýÿëäè. Ñöë ùöí øÿðò ëÿ ðè íÿ ýþ ðÿ Ùèíä ÷à éûí äàí ãÿðá äÿ êè ÿðà çè ëÿðÍà äèð øà ùûí èì på ðè éà ñû íà äàõèë åäèëäè. Ìî üîë ùþêì äà ðû íûí îð äó ýà -ùûíäà êû ÿð çàã âÿ ñóð ñàò, òîï âÿ ôèëëÿð äÿ Íàäèð øà ùà òÿùâèë âå ðèë äè.

Íîâðóç áàéðàìû ÿðÿ ôÿñèíäÿ Íà äèð øàù àü àòûí áåëèíäÿ òîï àòÿø -ëÿ ðè èëÿ Äåùëèéÿ äà õèë îëäó. Íîâðóç áàé ðàìû ýöíö îíóí àäû íà ìÿñ -úèäëÿð äÿ õöò áÿ îõóí äó. Åëÿ ùÿìèí ýöí Ìî üîë ùþêì äà ðû íûí

13 13

Е

Б

LAYİHƏ

Page 11: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

10

ñà ðà éûí äà çèéàôÿò òÿøêèë îëóí äó.Òÿìòÿ ðàãëû ãÿáó ëóí àðäûíúà Ìÿ -ùÿì ìÿä øàùûí õÿ çè íÿñèíèí à÷àð ëàðûäà Íàäèð øàùà òÿãäèì îëóí äó. Ìî - üîë èì ïå ðà òî ðóíóí äàø-ãàø ëà áÿ çÿ -äèë ìèø ãûçûë òàõòû âÿ äöí éà íûí ÿíìÿøùóð áðèë éàí òëàðûíäàí áèðè îëàí«Êó ùè-íóð» äà Íà äèð øàùà ùÿ äèé -éÿ åäèë äè. Áåëÿëèêëÿ, Àçÿð áàéúàíßôøàðëàð èì ïå ðè éàñû íûí ñÿð ùÿä ëÿðèøÿðã äÿ Ùèíä ÷àéû íà êè ìè ýå íèø -ëÿíäè.

Ìîüîë èìïåðàòîðó èëÿ áàüëàí-ìûø ñöëùöí øÿðòëÿðèíèí Àçÿðáàé úàíö÷öí íÿ êèìè ÿùÿìèééÿòè âàðäûð?

1740-úû èëäÿ Íàäèð øàù Òöð êöñ -òà íà éöðöøÿ ùàçûð ëàø ìàüà áàøëà äû.Éöðöøÿ ñÿ áÿá Õèâÿ õàíûíûí Íàäèðøà ùûí òÿëÿáëÿðèíÿ ìÿ ùÿë ãîé ìà ìà ñûèäè. Õèâÿ õà íû äÿ ôÿ ëÿðëÿ Õî ðà ñàíàéö ðöøëÿð åò ìèø äè. Íàäèð øàù Õîðà -ñà íà íþâ áÿòè ìö äàõè ëÿ ëÿðèí ãàðøû-ñûíû áèð äÿôÿëèê àë ìàã èñòÿéèðäè.

Øèääÿòëè ìöãàâèìÿò ýþñòÿð ìÿ -ñèíÿ áàõìàéàðàã, Õèâÿ õàíû ìÿü-ëóá îëäó. Íàäèð øàùûí ùà êè ìèé éÿ-òèíè ãÿáóë åòäè. Áó éö ðöø äÿí ñîíðàÁóõàðà õàíû ßáöëôÿçë õàí da þçö -íö Íàäèð øà ùûí âàñ ñàëû åëàí åòäè.

1740-úû èëèí ñîíëàðûíäà Íà äèðøàù Ìÿðâ äÿí êå÷ìÿêëÿ þç äîüìàêÿíäèíÿ ãàéûòäû. Êÿëàòû àáàäëàø-äûðäû, îðàäà éåíè áàüëàð ñàëäûðäû,ñó åùòèéàòëàðûíû àðòûðäû. Þçö ö÷öíìÿãáÿðÿ òè êèë ìÿ ñèíÿ ýþñòÿðèø âåð äè.Ìÿã áÿðÿíèí òèêèíòèñè ö÷öí Mà ðà -üà äàí ãàðà ìÿðìÿð ýÿòèðèëäè.

14

Nadir şahın İstanbulun Topqapı Muzeyində saxlanılan taxtı

«Kuhi-nur»

Nadir şah Moğol hökmdarıMəhəmməd şahı asılı hala salır

Е

Б

Б

C

LAYİHƏ

Page 12: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

11

Íàäèð øàù 1743—1746-úû èëëÿðäÿ Îñìàíëû èìïåðèéàñû èëÿ àïàðäûüûìöùàðèáÿäÿ áèð ñûðà éåíè óüóðëàð ãàçàíäû. Ëàêèí áó ìöùàðèáÿëÿðþëêÿ èã òèñà äèé éà òûíà àüûð çÿðáÿëÿð âóðäó. Ýöíäÿí-ýöíÿ àðòûðûëàíâåð ýèëÿð þë êÿ äÿ öñéàíëàðà ñÿáÿá îëäó.

Þìðöíöí ñîí èëëÿðèíäÿ éàðàòäûüû áþéöê èìïåðèéàíûí ÷þêìÿìÿñèö÷öí ÷àëûøàí Íàäèð øàùûí òÿòáèã åòäèéè ñÿðò úÿçà òÿäáèðëÿðè öñéàíëàðäàë üàñûíûí ýåíèøëÿíìÿñèíÿ òÿêàí âåðäè. 1747-úè èëäÿ Íàäèð øàùñàðàé ÿéàíëàðûíûí ñóè-ãÿñäè íÿòèúÿñèíäÿ þëäöðöëäö. Þëêÿäÿ äàõèëè÷ÿêèøìÿëÿð âÿ ìÿðêÿçè ùàêèìèééÿò óüðóíäà ìöáàðèçÿ êÿñêèíëÿø äè.

Áþéöê Àçÿðáàéúàí ñÿðêÿðäÿñè Íàäèð øàù ßôøàð ñÿðêÿðäÿëèê èñ-òåäàäû èëÿ äöíéà ôàòåùëÿðè àðà ñûí äà þçöíÿìÿõñóñ éåð òóòóð. Òÿ-ñàäöôè äåéèëäèð êè, ùÿðáè óüóð ëàðûíà âÿ áþéöê ñòðàòåã îëäóüóíàýþ ðÿ îíó Øÿðãèí Èñýÿíäÿðè âÿ Íàïîëåîíó àäëàíäûðìûøëàð.

Ñèçúÿ íÿ ö÷öí Íàäèð øàùû Àâðîïàíûí ìÿøùóð ôàòåùëÿðè èëÿ ìö -ãàéèñÿ åäèðëÿð?

1. Íàäèð øàùûí èñëàùàòëàð ùÿéàòà êå÷èðìÿêäÿ ìÿãñÿäè íÿ èäè?2. Àðàøäûðìà àïàðûí: Íàäèð øàùûí äþâðöíöí ÿí ìÿøùóð ôàòåùëÿðèí äÿíáèðè îëäóüóíó ñöáóò åòìÿéÿ ÷àëûøûí. 3. Íàäèð øàùûí ôÿòùëÿðèíèí (ôÿòùåòäèéè þëêÿëÿðè âÿ øÿùÿðëÿðè ýþñòÿðìÿêëÿ) ñõåìèíè äÿôòÿðèíèçÿ ÷ÿêèáäîë äóðóí.

4. ßôøàðëàð èìïåðèéàñûíûí ÿðàçèñèíè ìöàñèð õÿðèòÿäÿ ýþñ òÿðèí. 5. Äÿô -òÿðèíèçäÿ ßôøàðëàð èìïåðèéàñûíûí ÿðàçèëÿðèíè õÿðèòÿñèíè ÷ÿêìÿéÿ ÷à-ëûøûí.

15 15

ÔßÒÙËßÐ

1736-úû èë 1739-úó èë 1740-úû èëèí 1747-úè èëñîíëàðû

ХРОНОЛОЭИЙА

Б

Ъ

LAYİHƏ

Page 13: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

12

А. Мотивасийа. Бу мярщяля шаэирдлярин фяаллашдырылмасына, арашдырылаъаг мюв -зуйа мараьын артырылмасына имкан ачыр. Шаэирд дярсликдяки А блокуна дахилолан материалларла таныш оларкян шаэирдин фяаллашмасына, еляъя дя механизминишя салынмасына хидмят едир.

Б. Йени биликляр. Мювзу иля баьлы изащатлар, дярсин ясас мязмуну дярслийин бущиссясиндя верилир.

Ъ. Суал вя тапшырыглар. Мараг йарадан щадисялярин арашдырылмасына йюнялмиштядгигат характерли суал вя тапшырыглардан ибарятдир. Стандартда нязярдя ту-тулмуш билик вя баъарыгларын формалашмасына хидмят едир.

D. Хяритя, схем вя ъядвялляр. Хяритянин кюмяйи иля баш вермиш дяйишикликляри,еляъя дя юлкялярин яразилярини мцяййян етмякдя йардымчы олур. Схем вяъядвяллярин кюмяйи иля дювр щаггында тясяввцрляр формалашыр.

E. Шякилляр вя иллцстрасийалар. Тарих дярсляриндя ян мараглы мягамлардан би-ридир. Шаэирд юйряндийи дювр вя щадисяни шякил вя иллцстрасийанын кюмяйи илятам тясвир едир.

Мцяллим цчцн щазырланмыш методик вясаитдя дярслярин реаллашдырылмасы, план-лашма, дцзэцн стратеэийа, стандартлардан чыхан мягсяд, мягсядя уйьун мейарларюз яксини тапмышдыр. Сиз бцтцн бунларла йанашы, стандартларын шярти иля таныш олаъаг,интеграсийа имканлары щаггында мялуматланаъагсыныз.

Щяр бир мювзунун тядриси, онун тятбиги имканлары методик вясаитдя тювсийяляршяклиндя юз яксини тапыр. Бу вясаит бир нюв сизя истигамят вермяк цчцн тяртиб олун-мушдур вя ишинизин сямяряли тяшкили цчцн йардымчы рол ойнайаъагдыр.

Методик вясаитдя верилмиш дярс нцмуняляри, щяр бир мювзунун реаллашдырылма-сынын изащы тювсийя характери дашыйыр. Унутмайын ки, щеч бир дярс нцмуняси ещкамдейилдир. Сиз юз ишинизин тятбигиндя сярбястсиниз. Сиз бу тювсийяляр ясасында даща дасямяряли дярсляр гурмаг имканына маликсиниз. Унутмайын ки, ВЫЫЫ синиф Цмумитарих фянн курикулумунун стандартларыны нязяря алмагла шаэирдляринизя билик вя ба-ъарыг вермякдя сярбястсиниз. Мювзуларын тядриси заманы юз синфинизин вя мяктяби-низин имканларына уйьун стратеэийа мцяййян едиб фяалиййятинизи гура билярсиниз.Цмид едирик ки, щазырланмыш методик вясаит сизин фяалиййятинизи сямяряли гурманызакюмяк едяъякдир.

LAYİHƏ

Page 14: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

13

«Цмуми тарих» фяннинин мязмуну онун мязмун хятляри ясасында гурулур. Мязмунхятляри фянн цзря цмуми тялим нятиъяляринин реаллашдырылмасынын истигамятлярини мцяййянедир.

«Цмуми тарих» фянни цзря цмуми вя там орта тящсил пилляляри цчцн цмуми оланаша ьыдакы мязмун хятляри мцяййянляшдирилмишдир:

1. Тарихи заман;2. Тарихи мякан;3. Дювлят;4. Шяхсиййят; 5. Мядяниййят«Цмуми тарих» фянниндян щяр синифдя шаэирдин фяалиййятинин сявиййяси мязмун

хятляри цзря стандартлара уйьун олараг инкишаф етмякдя давам едир. Щяр бир сонракысинифдя шаэирд яввялкиня нисбятян даща мцряккяб зещни, ямяли, коммуникатив фяа-лиййятляри иъра етмяли олур, йяни шаэирдлярин фяалиййятиня верилян тялябляр синифдян-синфя кечдикъя мцряккябляшир.

ТАРИХИ ЗАМАН

Тарихи факт мцяййян бир заман чярчивясиндя баш верир. Щадисянин баш вердийивахты мцяййян етмякля онун юзцндян яввялки вя сонракы щадисялярля ялагясини,сябяб вя нятиъялярини мцяййян етмяк олар. Мяктяблинин заманла баьлы тясяввцрцйохдурса, онда онун тарихля баьлы тясяввцрляри дя тарихи билик дейилдир. Тарихи фактларызаманла ялагядя эютцрмядян дцзэцн тарихи билийя малик олмаг гейри-мцмкцндцр.

Тарихин мянимсянилмясиндя хронолоэийанын бюйцк ролу вардыр. Хронолоэийанынмянимсянилмяси тарихи йадда сахламаьа, тарихи щадисялярин ардыъыллыьыны мцяййян-ляшдирмяйя, онларын арасындакы ялагяни ортайа чыхармаьа имкан верир.

Хроноложи вя синхрон мясялялярин щялли тарихи фактын ардыъыл вя шцурлу мяним-сянилмясиндя, онлар арасындакы ялагянин мцяййянляшдирилмясиндя ящямиййятли ролойнайыр, тарих материалынын цмумиляшдирилмясиня, дярк олунмасына имкан йарадыр.

ТАРИХИ МЯКАН

Мцяййян тарихи просес заманла йанашы, конкрет бир мякан дахилиндя баш верир.Конкрет мяканла ялагядя эютцрцлмяйян тарихи факт реал мязмундан узаг, мцъяр-ряд бир тясяввцр щесаб едилир. Фактларын мякан ялагяляри онларын мянимсянилмясининян зярури шяртляриндян бири кими чыхыш едир.

Мяканын мцяййян едилмяси тябиятля ъямиййят арасындакы ялагяни ашкара чыхар-маьа, онларын гаршылыглы тясирини эюрмяйя имкан верир. Инсанлар, халглар, дювлятляр,ъямиййятляр бир-бирляриндян тяърид едилмиш вязиййятдя узун мцддят йашайа билмяз-

ФЯННИН МЯЗМУН ХЯТЛЯРИ ВЯ ОНЛАРЫНЯСАСЛАНДЫРЫЛМАСЫ

LAYİHƏ

Page 15: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

14

ляр. Онлар инкишафларыны тямин етмяк цчцн бир-бири иля гаршылыглы ялагядя фяалиййятэюс тярирляр. Бу ялагялярин сабитлийи, динамиклийи, йахуд гысамцддятлилийи онларын йер -ляшдийи мяканын характериндян, орада баш верян щадисялярдян асылы олур. Тарихи мя-канын халгларын, дювлятлярин вя ъямиййятлярин щяйатына тясирини нязяря алмаглаонларын инкишаф хцсусиййятлярини мцяййян етмяк мцмкцндцр. Бцтцн бунлар ися тарихифактларын мякан ялагяляринин юйрянилмясини вя гиймятляндирилмясини зярури едир.

ДЮВЛЯТ

Ян гядим дюврлярдян инсанлар юзляринин мадди тялябатларыны юдямяк цчцн юзараларында мцяййян мцнасибятляря эирмиш, истещсал фяалиййятлярини тякмилляшдирмиш-ляр. Истещсалын инкишафы инсанлар арасында игтисади мцнасибятлярин характериня дя тясирэюстярмишдир.

Игтисади щяйатда баш верян просесляр ъямиййятин тяшкили формаларынын дяйишмя-синя, сосиал групларын, тябягялярин йаранмасына эятириб чыхарыр. Дяйишикликлярдя сосиалщярякатлар ящямиййятли рол ойнайыр. Ъямиййятин инкишафы просесини юйрянмяк вядярк етмяк цчцн онун сосиал-игтисади щяйаты щаггында биликляря йийялянмяк вя он-лары гиймятляндирмяк зярури щесаб едилир.

Инсанларын дахил олдуьу ян мцряккяб вя ейни заманда сабит гурум дювлятдир.Тарих тялиминдя мяктяблилярин дювлятин йаранмасы просеси, онун типляри, идарячиликформалары иля таныш олмалары дювлятин сийаси гурулушу иля юлкянин сосиал-игтисади, мя-дяни щяйаты арасындакы ялагяни эюрмяйя, дювлятин ъямиййятин щяйатындакы ролунубаша дцшмяйя кюмяк едир.

ШЯХСИЙЙЯТ

Тарихи шяхсиййятлярин фяалиййяти тарихи щадисялярин эедишиня мцяййян тясир эюс тя рир.Онларын фяалиййятинин тящлил едилмяси вя гиймятляндирилмяси тарихдя эюркямли шяхсий -йятлярин ролуну мцяййянляшдирмяйя, щадисялярин сябяб-нятиъя ялагялярини мцяййянетмяйя имкан верир. Бу мянада шаэирдлярин тарихи инкишафын мцхтялиф мярщяляляриндяшяхсиййятин ролуну дяйярляндирмяси цчцн онлары дцнйа тарихинин эюркямли шяхсий -йятляри иля таныш етмяк, щямин шяхсиййятлярин фяалиййятини юйрянмяйя, бу фяалиййятимцзакиря етмяйя, нятиъяляр чыхармаьа сювг етмяк бюйцк ящямиййят дашыйыр.

МЯДЯНИЙЙЯТ

Тарих тялиминдя айры-айры тарихи дюврлярин мядяниййяти барясиндя биликляря йи-йялянмяк мядяниййятин тяшяккцлц вя инкишафы иля сийаси, сосиал-игтисади щяйат ара-сындакы ялагяни эюрмяйя, гиймятляндирмяйя имкан верир. Мядяниййят тарихининюйрянилмяси щям дя халгларын вя сивилизасийаларын дцнйа мядяниййятинин зянэин-ляшмясиндяки ролунун дяйярляндирилмясиндя, мядяниййятлярарасы вя сивилизасийалар -арасы мцнасибятлярин бяшяриййятин сонракы инкишафына тясиринин мцяй йянляш дирилмясиндяясаслы рола маликдир. LAYİH

Ə

Page 16: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

15

Цмуми орта тящсил сявиййясиндя мязмун хятляри цзря тялим нятиъяляри

1. Тарихи заман

Шаэирд:

– тарихи дюврляри характерик яламятляриня эюря фяргляндирир;– щадися вя фактлары дювр бахымындан гиймятляндирир вя онлара мцнасибят бил-

дирир;– тарихи паралелляр апармаг йолу иля айры-айры дювлятлярин инкишаф хцсусиййятлярини

мцгайися едир, мцлащизялярини шярщ едир.

2. Тарихи мякан

Шаэирд:

– тарихи мякана эюря иътимаи, игтисади, сийаси вя мядяни просесляри мцгайисяедир вя мцлащизялярини шярщ едир, нятиъяляри тягдим едир.

3. Дювлят

Шаэирд:

– айры-айры дювлятлярин йаранмасы вя инкишафы хцсусиййятлярини, иътимаи, игтисадивя сийаси просесляри мцгайися едир, мцлащизялярини ачыглайыр;

– дювлятляря аид мцхтялиф тарихи мянбяляри арашдырмагла лазыми материаллары топ -ла йыб системляшдирир вя тягдим едир.

4. Шяхсиййят

Шаэирд:

– тарихи шяхсиййятляри дювр бахымындан гиймятляндирир, онлара мцнасибят билдирир;– мянбяляри арашдырмагла тарихи шяхсиййятляря даир материаллар топлайыр, тягди-

матлар едир.

5. Мядяниййят

Шаэирд:

– мядяниййятляри вя сивилизасийалары характерик яламятляриня эюря мцгайися едирвя фяргляндирир;

– мцхтялиф халгларын мядяни наилиййятляриня даир арашдырмалар апарыр, тягдиматларедир.

МЯЗМУН ХЯТЛЯРИ ЦЗРЯ ТЯЛИМ НЯТИЪЯЛЯРИ

LAYİHƏ

Page 17: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

16

Там орта тящсил сявиййясиндя мязмун хятляри цзря тялим нятиъяляри

1. Тарихи заман

Шаэирд:

– мянбяляр ясасында мцхтялиф тарихи дюврляри тящлил едир, онларын охшар вя фярглиъящятлярини изащ едир, тезис, реферат, мярузя щазырлайыр;

– тарихи щадися, просес вя тязащцрлярин сябяб-нятиъя ялагялярини мцяййян едирвя тарихи дювр бахымындан гиймятляндирир;

– дцнйа тарихинин щадися вя просеслярини Азярбайъан тарихинин ейни дюврляри илямцгайися едир вя тящлилляр апарыр, мцлащизялярини билдирир.

2. Тарихи мякан

Шаэирд:

– мцхтялиф тарихи щадисяляри конкрет мякан бахымындан мцгайися едир вя мцла-щизялярини билдирир;

– аграр (яняняви), сянайе вя информасийа ъямиййятлярини мякана эюря мцга-йися едир, онларын характерик ъящятлярини изащ едир.

3. Дювлят

Шаэирд:

– ъямиййят вя дювлятлярин инкишафында ислащат вя ингилабларын ролуну фяргляндирир,аграр (яняняви), сянайе вя информасийа ъямиййятлярини мцгайися едир вя мц -насибят билдирир;

– бяшяриййяти наращат едян глобал проблемлярин щяллиндя дювлятин ролуну шярщ едир;– мянбяляр ясасында мцхтялиф дювлятлярин тарихиня даир тящлилляр апарыр, реферат,

мярузя вя тезисляр щазырлайыр.

4. Шяхсиййят

Шаэирд:

– тарихи щадися вя просеслярин эедишиндя шяхсиййятлярин ролуну гиймятляндирир,мцлащизяляри ясасында тягдиматлар едир;

– тарихи шяхсиййятляря даир тядгигатлар апарыр, мювгейини билдирир вя ясасландырыр.

5. Мядяниййят

Шаэирд:

– аграр (яняняви), сянайе вя информасийа ъямиййятляриндя мядяниййятин инкишафхцсусиййятлярини мцгайися едир вя ясасландырыр;

– мцасир дюврцн глобал проблемляринин щяллиндя мядяниййятлярарасы вя сивили за си -йаларарасы диалогун ролуна даир материаллар топлайыр, мярузя вя рефератлар щазырлайыр.

LAYİHƏ

Page 18: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

17

Цмуми тарихдя фяалиййят хятляри биликлярин ялдя олунмасы вя истифадяси йолларынымцяййянляшдирмяк, онлары тясвир етмяк мягсяди дашыйыр. Мязмун хятляри иля фяа-лиййят хятляри цст-цстя дцшдцйц цчцн мязмун стандартларынын мцяййянляшди рил -мясиндя онларын фяалиййят хятляри иля ялагяси нязяря алынмышдыр.

• Тарихи билик мянбяляриндян мялуматларын топланмасы вя системляшдирилмяси.• Тарихи материалын тящлили, синтези вя цмумиляшдирилмяси.• Тарихи фактларын мцгайисяси.• Нятиъя чыхарылмасы вя ясасландырылмасы.• Йекун нятиъянин тягдим едилмяси.• Гиймятляндирмя.

ФЯАЛИЙЙЯТ ХЯТЛЯРИ

LAYİHƏ

Page 19: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

18

ВЫЫЫ синфин сонунда шаэирд:

• щадися, просес вя тязащцрляр арасында сябяб-нятиъя ялагялярини ифадя едян хро-ноложи ъядвялляр щазырлайыр;

• феодал мцнасибятляринин инкишафы вя даьылмасыны халгларын вя дювлятлярин эеоси-йаси мяканында баш верян дяйишикликлярля ялагяляндирир, щямин дяйишикликляриконтур хяритяйя кючцрцр;

• мяркязляшмиш феодал дювлятляринин йаранмасыны вя инкишаф хцсусиййятляринитящлил едир;

• тарихи шяхсиййятляри охшар вя фяргли ъящятляриня эюря фяргляндирир; • Шяргдя вя Гярбдя интибащ мядяниййятляринин инкишаф хцсусиййятлярини, онларын

гаршылыглы тясирини изащ едир.

Мязмун хятляри цзря ясас вя алт-стандартлар

1. Тарихи заман

Шаэирд:

1.1. Тарихи фактларын тарихи заманла ялагясини анладыьыны нцмайиш етдирир.1.1.1. Охшар тарихи фактларын баш вердийи замандан иряли эялян фяргли ъящятлярини

изащ едир.1.1.2. Охшар просес вя щадисяляри ялагяляндирян синхрон ъядвялляр тяртиб едир.1.1.3. Щадися, тязащцр вя просесляр арасында сябяб-нятиъя ялагялярини мцяй -

йянляшдирян хроноложи ъядвялляр тяртиб едир.

2. Тарихи мякан

Шаэирд:

2.1. Мяканда баш верян щадися, просес вя тязащцрлярля баьлы билик вя баъарыгларнцмайиш етдирир.

2.1.1. Феодал мцнасибятляринин даьылмасы вя капиталист мцнасибятляринин йаран-масыны, дцнйада баш вермиш игтисади, сосиал дяйишикликляри мяканла яла-гядя изащ едир.

2.1.2. Дювлятлярин вя халгларын щяйатында баш верян ярази дяйишикликлярини хяритявя схемлярдяки мялуматлар ясасында контур хяритяляря кючцрцр.

ВЫЫЫ СИНИФ «ЦМУМИ ТАРИХ» ФЯННИ ЦЗРЯ МЯЗМУН СТАНДАРТЛАРЫ

LAYİHƏ

Page 20: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

19

3. Дювлят

Шаэирд:

3.1. Дювлятлярин йаранмасы, инкишафы вя тяняззцлц иля баьлы билик вя баъарыгларнцмайиш етдирир.

3.1.1. Дювлятлярин (Инэилтяря, Франса, Русийа, АБШ, Османлы, Иран, Чин, Щиндис -тан, Мяркязи Асийанын тцрк дювлятляри, Газахыстан, Крым, Сибир, Волгабо йу,Гафгаз халглары) йаранмасыны, идарячилик формаларыны, сийаси, со сиал-игтисадимцнасибятлярини тящлил едир.

3.1.2. Йени типли дювлятлярин гейри-бярабяр инкишафына аид ессе йазыр.

4. Шяхсиййят

Шаэирд:

4.1. Тарихи шяхсиййятляри дювр бахымындан гиймятляндирир.4.1.1. Тарихи шяхсиййятляри (Оливер Кромвел, Максимилиан Робеспйер, Ы Пйотр,

ЫЫ Йекатерина, Ъоръ Вашингтон, Бенжамин Франклин, Кюпрцлц Мещмет Па -ша, ЫЫЫ Сялим, Надир шащ, Аьа Мящяммяд шащ Гаъар) мцгайися едир.

4.1.2. Тарихи шяхсиййятлярин охшар вя фяргли ъящятляри иля баьлы ъядвял щазыр лайыр.

5. Мядяниййят

Шаэирд:

5.1. Мядяниййятляри вя сивилизасийалары гиймятляндирир.5.1.1. Шяргдя вя Гярбдя интибащ мядяниййятинин хцсусиййятлярини изащ едир.5.1.2. Елми кяшф вя ихтираларын дцнйа мядяниййятинин инкишафына тясирини изащ едир. 5.1.3. Дцнйа мядяниййятинин наилиййятляриня даир ъядвял вя графикляр щазырлайыр.

LAYİHƏ

Page 21: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

20

Стандартлар Шярщи Ачар сюзляр

1. Тарихи заман

1.1. Тарихи фактларын тарихи заманла ялагясини анладыьыны нцмайиш етдирир

1.1.1. Охшар тарихифакт ларын баш вердийизамандан иряли эялянфяргли ъящятлярини изащедир.

Тарихдя баш верян охшар тарихи фактларын мцх -тялиф вахтларда баш вермясини, мясялян, башвермиш кяндли цсйанларынын, дюйцшляр вя диэярщадисялярин баш вердийи вахтдан иряли эялянфяргли ъящятлярини, йяни бу заманын тяляби, ща-кимиййят башында дуран шяхс, дювлятин вязий -йяти, идарячилик системи вя с. бу кими щал ларынфяргли ъящятляринин изащ едилмяси.

Цсйан, дюйцш, ида-рячилик, заманын тя-ляби

1.1.2. Охшар просесвя щадисяляри ялагя-ляндирян синхрон ъяд - вялляр тяртиб едир.

Тарихдя баш вермиш охшар просес вя щадисяля-рин мцяййянляшдирилмяси, мясялян, Франса вяИнэилтярядя баш вермиш кяндли цсйанларынынцмуми ъящятлярини якс етдирян синхрон ъяд-вяллярин тяртиб едилмяси.

Синхронлуг, ялагя,ъядвял

1.1.3. Щадися, тяза -щцр вя просесляр ара-сында сябяб-нятиъяялагялярини мцяй йян -ляшдирян хроноложиъядвялляр тяртиб едир.

Щадися, факт, тязащцр вя просесляр арасындасябяб-нятиъя ялагяляринин, йяни щяр щансы биряразидя баш вермиш щадисялярин сябяб вя ня-тиъя ялагялярини мцяййянляшдирян хроноложи,йяни заман ардыъыллыьы иля мцяййян олунмушъядвяллярин тяртиб едилмяси.

Факт, просес, тяза -щцр, хронолоэийа,сябяб вя нятиъя

2. Тарихи мякан

2.1. Мяканда баш верян тарихи щадися, просес вя тязащцрлярля баьлы билик вя баъарыглар нцмайиш етдирир

2.1.1. Феодал мцна-сибятляринин даьылма сывя капиталист мцнаси-бятляринин йаранма -сы ны, дцнйада баш вер мишигтисади, сосиал дяйи-шикликляри мяканлаялагядя изащ едир.

Мящсулдар гцввялярин вя истещсал мцнасибят-ляринин инкишафынын феодал мцнасибятлярининдаьылмасына шяраит йаратмасы, капитала дайа-нан йени бир гурулушун – капитализмин йаран-масы, онун дахилиндя дцнйанын игтисади вясосиал дяйишикликляриня эятириб чыхаран вязий -йятин щяр щансы бир дювлятин йерляшдийи мя-канла ялагядя изащ едилмяси.

Мящсулдар гцввя,капитал, игтисади вясосиал дяйишикликляр,ямтяя мцнасибят-ляри, азад ишчи гцв -вяси

2.1.2. Дювлятлярин вяхалгларын щяйатындабаш верян ярази дяйи-шикликлярини хяритя вясхемлярдяки мялу-матлар ясасында кон-тур хяритяляря кю чц рцр.

Мцхтялиф дювлятлярин вя халгларын щяйатындабаш верян ярази дяйишикликляринин, йяни мцща-рибяляр вя сцлщ мцгавиляляри ясасында дювлят-лярин вя халгларын ярази бахымындан йеринидяйишмясинин верилян хяритя вя схемлярдякимялуматлар ясасында контур хяритяляря кючц -рцлмяси.

Дяйишикликляр, хя-ритя, схем, контурхяритя, дяйишилмишмякан

ВЫЫЫ СИНИФ ЦЗРЯ МЯЗМУН СТАНДАРТЛАРЫНЫН ШЯРЩИ

LAYİHƏ

Page 22: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

21

Стандартлар Шярщи Ачар сюзляр

3. Дювлят

3.1. Дювлятлярин йаранмасы, инкишафы вя тяняззцлц иля баьлы билик вя баъарыглар нцмайиш етдирир

3.1.1. Дювлятлярин (Инэилтяря,Франса, Русийа, АБШ, Ос-манлы, Иран, Чин, Щиндистан,Мяркязи Асийанын тцрк дюв-лятляри, Газахыстан, Крым,Сибир, Волгабойу, Гафгазхалг лары) йаранмасыны, идарячи-лик формаларыны, сийаси, сосиал-игтисади мцнасибятлярини тящлиледир.

Дювлятлярин – Инэилтяря, Франса, Русийа,АБШ, Османлы, Иран, Чин, Щиндистанеля ъя дя Мяркязи Асийанын тцрк дювлят-ляринин, Газахыстан, Крым, Сибир, Вол -габо йу, Гафгаз халгларынын дювлятлярининйаранмасынын, идарячилик формаларынын,монархи йа, конститусийалы мо нар хи йа,им пе рийа, республика, краллыг вя диэяридарячилик формаларынын, щямчинин онла-рын сийаси вязиййяти вя сийаси мювгейи,сосиал-игтисади мцнасибятляринин тящлиледилмяси.

Идарячилик, сийасивязиййят, монар-хийа, республика,краллыг, империйа,конститусийа, игти-садиййат

3.1.2. Йени типли дювлятлярингейри-бярабяр инкишафына аидессе йазыр.

Йаранмыш олан йени типли дювлятляринидарячилийи, онларын мцстягиллик уьрундамцбаризяси, мцстямлякя ялейщиня цс -йанлары вя бу кими щадисялярин тясиринятиъясиндя йаранан гейри-бярабяр ин -кишафа аид ессенин йазылмасы.

Мцстягиллик,мцстямлякя, йенитипли дювлят

4. Шяхсиййят

4.1. Тарихи шяхсиййятляри дювр бахымындан гиймятляндирир4.1.1. Тарихи шяхсиййятляри(Оливер Кромвел, Максими-лиан Робеспйер, Ы Пйотр,ЫЫ Йе катерина, Ъоръ Вашингтон,Бенжамин Франклин, КюпрцлцМещмет Паша, ЫЫЫ Сялим,Надир шащ, Аьа Мящяммядшащ Гаъар) мцгайися едир.

Тарихи шяхсиййятлярин – Оливер Кром-вел, Максимилиан Робеспйер, Ы Пйотр,ЫЫ Йекатерина, Ъоръ Вашингтон, Бенжа-мин Франклин, Кюпрцлц Мещмет Паша,ЫЫЫ Сялим, Надир шащ, Аьа Мящяммядшащ Гаъар вя башгаларынын тарихдя гой-дуьу изя вя нцфуза эюря, щямчинин он-ларын дюйцш вя сийаси тактикасынын фярглиистигамятиня, идарячиликдя гойдугларыфяргли гайдалара, ганунлара эюря нцфуздаирясинин, фяалиййятляринин дювр цчцнящямиййятли олмасынын мцгайисяси.

Шяхсиййят, идарячи-лик цсуллары, га нун -лар вя ислащатлар,нцфуз даиряси

4.1.2. Тарихи шяхсиййятляринохшар вя фяргли ъящятляри илябаьлы ъядвял щазырлайыр.

Тарихи шяхсиййятлярин тарихдя гойдуьуизляр, ганунлар, гайдалар вя гярарлар,йахуд щуманист, йениликчи сийасятляри няэюря охшар вя фяргли ъя щятляри иля баьлыъядвяллярин щазырланмасы.

Ганун, щярби-сийа -си фяалиййят, ида -рячилик, щуманистсийасятLAYİH

Ə

Page 23: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

22

Стандартлар Шярщи Ачар сюзляр

5. Мядяниййят

5.1. Мядяниййятляри вя сивилизасийалары гиймятляндирир

5.1.1. Шяргдя вя Гярбдяинтибащ мядяниййятининхцсусиййятлярини изащ едир.

Шяргдя вя Гярбдя интибащ мядяний -йятинин хцсусиййятляринин, Шяргдя ин-тибащ мядяниййятинин ислам мя дяний-йяти дайаглары ясасында инкишаф едярякмемарлыгда, елмдя вя поезийададаща чох диггят чякдийинин, Гярбдяинтибащын мяшщур рясм ясярляри иляйаддашларда галдыьынын, еляъя дя бувя башга хцсусиййятлярин изащынын ве-рилмяси.

Интибащ, ойаныш, ме-марлыг, елм, поезийа,ряссамлыг

5.1.2. Елми кяшф вя ихтира-ларын дцнйа мядяниййяти-нин инкишафына тясирини изащедир.

Елми кяшф вя ихтираларын, мясялян, илкдя фя китаб чапы цсулунун, техникикяшфлярин, ъищазларын, мцасир али рийа-зиййатын, микроскопун йарадылмасы,чичяк хястялийиня гаршы пей вянд цсу-лунун, илк щава шары вя саир йениликля-рин дцнйа мядяниййятинин инкишафынатясиринин изащ едилмяси вя мцнасибятбилдирилмяси.

Ъищаз, микроскоп, пей-вянд, щава шары

5.1.3. Дцнйа мядяний -йятинин наилиййятляриня даиръядвял вя графикляр щазыр-лайыр.

Дцнйа мядяниййятинин наилиййятля-риня, техники кяшфлярин, елми-тядгигатишляри цчцн ъищазларын йарадылмасы,мемарлыг, инъясянят вя диэяр наилий -йятляря даир ъядвял вя графикляр щазыр-ланмасы.

Техники вя елми кяшф-ляр, ихтиралар

LAYİHƏ

Page 24: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

23

Мялумдур ки, ъямиййятдя, тябиятдя, бизи ящатя едян щяр йердя интеграсийамювъуддур. Интегратив тялим мцщцм педагожи проблем кими мцасир дцнйаэюрцшлц,фяал, йарадыъы, проблемлярин щялли вя мцстягил гярарлар гябул етмяк цчцн зярури тящ-сил сявиййясиня вя баъарыглара малик шяхсиййят формалашдырылмасы вязифясинин юнплана чыхдыьы щазыркы дюврдя хцсуси актуаллыг кясб едир. Бу проблемин тядгиги вящялли тякъя тарихин тядрисинин елми, нязяри ясасларынын икишафы цчцн дейил, мцяллимляринпрактик фяалиййяти цчцн дя бюйцк ящямиййят кясб едир.

Фяал-интерактив дярсдян данышаркян интеграсийа имканларындан истифадя етмямякдцзэцн олмаз. Бу бахымдан интеграсийа имканларындан йетяринъя истифадя етмяк,ону мягсядяуйьун реаллашдырмаг лазымдыр. «Цмуми тящсил пиллясиндя дювлят стан-дартлары вя програмлары (курикулумлар)» сяняди вя онун ясасында щазырланмышЦмуми тарих курикулуму фяндахили вя фянлярарасы ялагялярин эениш тятбигини нязярдятутмушдур. Сиз мцяллимляр планлашма апараркян интеграсийа имканларыны нязярдянгачырмайын.

Яняняви тялим заманы интеграсийа чох заман биликлярин ялагяляндирилмяси фор-масында щяйата кечирилирди. Мцяллим дярси изащ едяркян бир фяннин мювзусуну диэярфяндя кечдикляри мювзу иля ялагяляндирир, ондан ситатлар эятирир, йахуд да шаэирдлярябу барядя билдиклярини демясини хащиш едирди. Курикулум ислащатында имканлар биргядяр фярглидир.

Цмуми тарих фянн курикулумунда интегративлик фяндахили ялагяляр (цфцги интег-расийа), фянлярарасы ялагяляр (шагули интеграсийа) шяклиндя щяйата кечирилир. Бу интег-расийа пилляляр цзря мязмун хятляри, синифляр цзря эюзлянилян тялим нятиъяляри вямязмун стандартлары арасында (билик вя баъарыглар системиндя) реаллашдырылыр. Сизинсечдийиниз стандартын реаллашдырылмасында она уйьун диэяр фяннин стандартынын реал-лашдырылмасы нязярдя тутулур. Бу заман мцяллим дярсин эедишиндя щансы интеграсийаимканыны реаллашдыра биляъякся эцндялик планлашма заманы ону гейд едярся, дащадцзэцн олар. Сиз интеграсийа имканында сярбястсиниз. Бизим тювсийя етдийимиз интег-расийа имканларындан фяргли интеграсийалар реаллашдыра билярсиниз. Бу заман сиз диэярфянлярин стандартлары иля йахындан таныш олмалы, уйьун оланыны сечмялисиниз. Унут-майын ки, интегратив стандартлар шаэирдин синфиня уйьун олмалыдыр. Мясялян, сиз стан-дартлары арашдыраркян ВЫЫЫ синифдя охуйан шаэирдя ЫХ синфин стандартыны интеграсийацчцн сечя билмязсиниз. Йяни йаш хцсусиййятляри йеня дя юз яксини тапмалыдыр.

Верилмиш интеграсийа ъядвялиндян истифадя етмякля ВЫЫЫ синиф «Цмуми тарих»фянни цзря интеграсийа имканларынызы реаллашдыра билярсиниз.

«ЦМУМИ ТАРИХ» ФЯННИНИН ИНТЕГРАСИЙАИМКАНЛАРЫ

LAYİHƏ

Page 25: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

24

Стандарт Интеграсийа имканлары

1.1.1. Охшар тарихи фактларын баш вердийи замандан иряли эялянфяргли ъящятлярини изащ едир.

Аз-т. 1.1.1.; Инф. 1.1.1.

1.1.2. Охшар просес вя щадисяляри ялагяляндирян синхрон ъяд-вялляр тяртиб едир.

Аз-т. 1.1.2.; Щ-б. 1.1.1.

1.1.3. Щадися, тязащцр вя просесляр арасында сябяб-нятиъя яла-гялярини мцяййянляшдирян хроноложи ъядвялляр тяртиб едир.

Аз-т. 1.1.2.; Инф. 3.2.4.

2.1.1. Феодал мцнасибятляринин даьылмасы вя капиталист мцна-сибятляринин йаранмасыны, дцнйада баш вермиш игтисади, сосиалдяйишикликляри мяканла ялагядя изащ едир.

Аз-д. 1.2.2.;Аз-т. 2.1.1.

2.1.2. Дювлятлярин вя халгларын щяйатында баш верян ярази дя-йишикликлярини хяритя вя схемлярдяки мялуматлар ясасында кон-тур хяритяляря кючцрцр.

Аз-т. 2.1.2.; Инф. 3.2.3.;Ъ. 3.1.1.

3.1.1. Дювлятлярин (Инэилтяря, Франса, Русийа, АБШ, Османлы,Иран, Чин, Щиндистан, Мяркязи Асийанын тцрк дювлятляри, Газа-хыстан, Крым, Сибир, Волгабойу, Гафгаз халглары) йаранмасыны,идарячилик формаларыны, сийаси, сосиал-игтисади мцнасибятляринитящлил едир.

Аз-т. 3.1.1.;Щ-б. 2.1.1., 2.1.2., 2.2.1.

3.1.2. Йени типли дювлятлярин гейри-бярабяр инкишафына аид ессейазыр.

Аз-д. 3.1.1.; Я. 3.1.3.;Х-д. 4.1.2.

4.1.1. Тарихи шяхсиййятляри (Оливер Кромвел, Максимилиан Ро-беспйер, Ы Пйотр, ЫЫ Йекатерина, Ъоръ Вашингтон, БенжаминФранклин, Кюпрцлц Мещмет Паша, ЫЫЫ Сялим, Надир шащ, АьаМящяммяд шащ Гаъар) мцгайися едир.

Мус. 1.1.1.;Аз-т. 4.1.1.

4.1.2. Тарихи шяхсиййятлярин охшар вя фяргли ъящятляри иля баьлыъядвял щазырлайыр.

Инф. 3.2.4.; Аз-т. 4.1.2.;Т-и. 1.3.1.

5.1.1. Шяргдя вя Гярбдя интибащ мядяниййятинин хцсусиййят-лярини изащ едир. Аз-д. 1.2.1.; Х-д. 2.1.3.

5.1.2. Елми кяшф вя ихтираларын дцнйа мядяниййятинин инкиша-фына тясирини изащ едир.

Аз-т. 5.1.2.; Я. 4.1.3.;Аз-д. 2.1.3.

5.1.3. Дцнйа мядяниййятинин наилиййятляриня даир ъядвял вяграфикляр щазырлайыр.

Аз-т. 5.1.3.; Инф. 2.1.2.;Аз-д. 3.1.3.; Х-д. 4.1.4.

Азярбайъан тарихи – Аз-т. Азярбайъан дили – Аз-д.Ядябиййат – Я.Информатика – Инф.Хариъи дил – Х-д.Тясвири инъясянят – Т-и.

Мусиги – Мус.Кимйа – К.Биолоэийа – Б.Ъоьрафийа – Ъ.Щяйат билэиси – Щ-б.

Интеграсийа олунмуш фянлярин там ады

LAYİHƏ

Page 26: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

25

Мяктяб тяърцбясиндян дя билирсиниз ки, шаэирдляр, хцсусян дя яксяр йенийетмялярйалныз китаб вя мцяллимин шярщи иля кифайятлянмир, юзц дцшцнмяйя, ахтармаьа, тяд-гигатчылыьа мейил эюстярир. Еля бу бахымдан артыг яняняви цсулларла кечилян дярс йе-нийетмя шаэирдляр цчцн, сюзцн ясл мянасында, марагсыздыр. Бу ъцр дярслярдя онлармцяллими динлямякдянся юзляри тядгигат апармаьа цстцнлцк верирляр. Йарадыъы мцял-лимляр буну нязяря алараг мцвафиг стратеэийа мцяййянляшдирир, шаэирдляр цчцн елябир мцщит йаратмаьа чалышырлар ки, шаэирдляр ахтарышлар едя-едя юйрянсинляр.

Тялим формалары (коллективля иш, групларла иш, ъцтлярля иш вя фярди иш) тялим страте-эийасынын бир щиссяси олуб, дярсин мягсядиня уйьун олараг мцяййянляшдирилир. Ша -эирдлярин фяалиййятляри бу форма цзяриндя гурулур.

Коллективля иш – Бу иш заманы шаэирдлярля коллектив сурятдя иш апарылыр. Бцтцн синифщяр щансы бир проблемин щяллиндя бирэя чалышыр. Бу иш формасы коллектив фяалиййятяалышмаг баъарыьынын ясасыны гойур.

Групларла иш – Щяр щансы арашдырылмасына ещтийаъ олан проблем групларын бюлэцсциля реаллашдырылыр. Групларда иш сямяряли тяшкил олунур, шаэирдляр бу заман мцзаки-ряляр апарыр, фикир мцбадиляси едир, бирэя ямяк нятиъясиндя ортаг гярарлара ясаслананишляр эюрцрляр. Груп иши заманы тятбиг олунан гайдалар ися онларын низам-интизамариайят етмясинин бцнюврясини гойур. Ямякдашлыьа ясасланан бу форма ишэцзар сяс-кцйя сябяб олса да, олдугъа сямяряли тялим формаларындан биридир.

Ъцтлярля иш – Ъцтлярля иш яняняви тящсил системиндя аз да олса, тятбиг олунурду.Амма бу давамлы дейилди. Щяр кяс бу иш формасыны реаллашдырмаьа мяъбур дейилди.Адятян, ибтидаи синифлярдя тятбиг олунан бу форма йухары синифляря галхдыгъа сыраданчыхмаьа башлайырды. Щазыркы тялим стратеэийасы ъцтлярля ишин тятбигини тювсийя едир.Бу тялим формасынын ящатя даиряси мящдуд олса да, шаэирдлярля даща йахындан ямяк-дашлыг етмяйя вя цнсиййят гурмаьа, мясулиййяти бюлцшмяйя имкан йарадыр.

Фярди иш – Яняняви тялимин галыьы щесаб олунан бу форма чох вахт мящдуд шя-килдя реаллашдырылыр. Амма тювсийя олунур ки, бу иш формасындан давамлы истифадя олун сун.Шаэирдин шяхси кейфиййятини, йяни билик вя баъарыьыны ортайа гойдуьу бу иш фор масынынтятбиги заманы онун сярбяст дцшцнмясиня имкан йараныр. Бу заман шаэирдин гий-мятляндирилмяси даща обйектив шякилдя апарылыр. Бязян шаэирд юзцнц диэяр тялим фор-маларында эюстяря билмир. Фярди иш васитясиля ися о юзцнц даща йахшы ифадя едир.

Нязяря алмаг лазымдыр ки, бцтцн тялим формаларындан истифадя едяркян дярсинмяг сядляри нязяря алынмалыдыр. Формалар сечиляркян кор-кораня, мягсядсиз мцяй -йян олунмамалыдыр.

Тялим формаларынын сечилмяси иля йанашы, ишин сямяряли тяшкили цчцн тялим цсулларыда мцяййян олунмалыдыр. Фяал тялим цсуллары да тялим стратеэийасынын бир щиссясидир.Дцзэцн сечилмиш стратеэийа щядяфя чатмаг цчцн ялверишли йолдур. Тарих фянни юзц-нямяхсус фяндир. Бу бахымдан бу фяння уйьун цсулларын сечилиб тятбиг олунмасызярури шяртлярдян биридир. Бязян мцзакиря тяляб олунан щяр щансы бир мювзуйа аук-

ТЯЛИМ СТРАТЕЭИЙАЛАРЫ

LAYİHƏ

Page 27: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

26

сион цсулу сечилир вя уьурсуз нятиъя ялдя олунур. Цсуллар сечиляркян диггятли олмаглазымдыр. Сечилян стандарт, мягсяд, еляъя дя синфин хцсусиййяти нязяря алынмалыдыр.Бязян юзлцйцмцздя сямяряли щесаб етдийимиз цсул нятиъясиз ола биляр. Йахуд даАнар мцяллимин «Османлы империйасы – сонун башланьыъы» мювзусуна мцяййян ет-дийи аквариум цсулу Мялащят мцяллимин кечдийи «Авропа мядяниййяти» мювзу-сунда сямярясиз ола биляр. Ялбяття, сиз мцяллим олмагла йанашы, щям психолог, щямдя стратегсиниз. ВЫЫЫ синиф шаэирдляринин проблемлярин щяллинин мцстягил ахтарышы вятялим просесиндя тядгигатчылыьа мейиллярини, йени биликляря йийялянмяк, йарадыъыдцшцнмя габилиййятляринин инкишафыны нязяря алараг фяал тялим цсулларындан истифадямягсядяуйьун щесаб олунур.

Фяал тялимин тятбиги заманы ян чох истифадя олунан форма групларла ишдир. Ша -эирдляри груплара бюляркян буну онларын юз ихтийарына бурахмаг дцзэцн дейилдир.Чцнки бу, чох вахт мцяллимин истядийи нятиъяни ялдя етмясиня мане олур. Беля груп -ларда яксяр щалларда йа тялим нятиъяляри йцксяк оланлар, йа тялим нятиъяляри ашаьыоланлар, йа да достлар йыьышыр.

Шаэирдляри груплара бюлмяк цчцн ашаьыдакы цсуллардан истифадя етмяк олар. «Сай». Шаэирдлярдян «1»-дян «5»-я кими саймаг хащиш олунур. Ейни рягямли

ишти ракчылар (бцтцн «бирляр», бцтцн «икиляр» вя с.) бир групда бирляширляр.«Пцшкатма». Мцяллим шаэирдлярин адларыны балаъа вяряглярдя йазыр, гатлайыр,

пакетя атыр, гарышдырыр вя пакетдян чыхарараг шаэирдлярин сайына эюря щяр столунцстцня гойур. Каьызлар ачылыр вя шаэирдлярин адлары охунур. Щямин гайда иля шаэирдлярпакетдян мцхтялиф рянэли вярягляри чыхара билярляр. Рянэлярин сайы вя щяр рянэдянолан вяряглярин сайы групларын сайына вя кичик групун нцмайяндяляринин сайына эюряпланлашдырылыр.

«Сосиометрик метод». Групларын сайына эюря бир нечя иштиракчы лювщянин гаршы-сына чаьырылыр. Щяр иштиракчы юзцня бир няфяр груп йолдашы сечир. Юз нювбясиндя щярнювбяти эялян шаэирд юз групларына 1 няфяр сечир.

«Цмуми тарих» фяннинин тядрисиндя, ясасян, кластер, бейин щямляси, аквариум,зигзаг, мцзакиря, карусел, БИБЮ, анлайышын чыхарылмасы, Венн диаграмы, ассосиасийаколу, фасиляли оху, инсерт, дебат вя с. тялим цсулларындан эениш истифадя етмяк олар.

БЕЙИН ЩЯМЛЯСИ

Адындан мялум олдуьу кими, бу цсулун тятбиги бирбаша бейиня тясир етмякдир.Бу бахымдан чох вахт бейин щямляси, ягли щцъум цсулу да адландырылыр. Шаэирдлярдяйени мювзуйа мараг ойатмаг мягсядиля истифадя олунан бу цсул, демяк олар ки,бцтцн дярслярин реаллашдырылмасында юз яксини тапыр. Щазырланмыш суал лювщядя йазылыр,йахуд шифащи шякилдя шаэирдлярин диггятиня чатдырылыр. Шаэирдляр суаллара ясасян фикир-лярини билдирирляр. Бцтцн идейалар шярщсиз вя мцзакирясиз йазыйа алыныр. Йалныз бундансонра сюйлянилмиш идейаларын мцзакиряси, шярщи вя тяснифаты башлайыр. Апарыъы идейаларйекунлашдырылыр, шаэирдляр сюйлянмиш фикирляри тящлил едир, гиймятляндирир. Бу цсуланцмуня олараг гейд етмяк олар: Неъя олду ки, Инэилтярядя буржуа ингилабы гялябячалды? Бу суалы вермякля шаэирдляря бейин щямлясини тятбиг етмяк олар.

LAYİHƏ

Page 28: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

27

БИБЮ – БИЛИРЯМ/ ИСТЯЙИРЯМ БИЛИМ/ ЮЙРЯНДИМ

БИБЮ ашаьыдакы мярщяляляр цзря апарылыр:1. Проблем мцяллим тяряфиндян елан едилир.2. Мцяллим лювщядя 3 сцтундан ибарят ъядвял гурур вя ашаьыдакы бюлмяляри гейд

едир: – Билирям/ Истяйирям билим/ Юйряндим.3. Шаэирдляр проблемля баьлы билдиклярини сюйляйир вя ъаваблар биринъи сцтунда

гейд олунур.4. Щямин мясяля иля баьлы билмяк истядикляри ися икинъи сцтуна йазылыр.5. Дярсин сонунда бир даща щямин ъядвяля диггят йетирилир вя мювзу иля баьлы

юйряндикляри цчцнъц сцтунда гейд едилир.Мясялян: «Франса» мювзусуну тядрис едяркян мотивасийа мярщялясиндя БИБЮ

цсулундан истифадя едя билярсиниз.

Анлайышын чыхарылмасы. Бу цсул ойун-тапмаъа формасында кечирилир вя шаэирд-лярдя йцксяк фяаллыг йарадыр. Мцяллим лювщядя даиряви карт асыр, онун архасында ша-эирдлярдян тяляб олунан анлайышы йазыр. Картын йазы олмайан тяряфини шаэирдляряэюстярир вя эизлядилмиш анлайышларын хцсусиййятляриня аид 2 вя йа 3 йюнялдиъи сюз са-далайыр вя йа йазыр. Шаэирдляр щямин хцсусиййятляря уйьун олараг эизлядилмиш анла-йышы тапырлар.

Яэяр шаэирдляр анлайышы тапмагда чятинлик чяксяляр, мцяллим ялавя олараг йенихцсусиййятляр садалайыр.

Шаэирдляр юз фярзиййялярини дедикдян сонра мцяллим бу тапмаъанын тапылыб-та4пылмамасыны щамыйа чатдырыр вя карточкаларда йазылан сюзляри ачыглайыр.

Билирям Истяйирям билим

Юйряндим

Франсанын Бюйцк Карл империйасынын 843-ъц илдя 3 щис сяйя парчаланмасы

иля йа ранмасыны. Йцзилликмцщарибя дя гялябя

чалмасыны вя с.

Франсада феодал мцнасибятляринин сцгутунун

сябябляри ня иди? ХВЫ ясрдян сонра Франсанын

талейи неъя олду?

Бу сцтун дярсин сонундатядгигатын нятиъяляри ялдя

олундугдан сонра йазылмалыдыр.

LAYİHƏ

Page 29: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

28

Мясялян: «Америка» мювзусунун тядриси заманы дярсин мотивасийа мярщяля-синдя бу цсулдан истифадя едиля биляр.

Мцзакиря

Мцзакиря мювзу ятрафында идейа, мялумат, тяяссцрат, тящлил вя тяклифлярин гар-шылыглы мцбадилясидир. Онун ясас вязифяси проблеми тящлил едяряк щялли йолуну тап-маг, дцзэцн гярар гябул етмяк цчцн имкан йаратмагдыр. Мцзакиря динлямяк,тягдим етмяк, суал вермяк мядяниййятини формалашдырыр, шаэирдлярин мянтиги вятянгиди тяфяккцрцнц, шифащи нитгини инкишаф етдирир.

Мцзакиря апараркян яввялъядян шаэирдляря мцзакиря гайдалары хатырладылыр.Мювзу айдын шякилдя ифадя олунур. Мцзакиря просесини инкишаф етдирян суаллар вер-мяк вя шаэирдлярин ъавабларыны нязярдян кечирмякля мцяллим мцзакиряни тянзимля -йир. Бу заман ъавабы «бяли» вя йа «хейр» олан гапалы суаллар вермяк мягся дяуйьунщесаб едилмир. Мцзакирядя мювзуйа аид «Ня баш верди? Ня цчцн баш верди? Бу баш -га ъцр ола билярдими вя неъя? Сиз бу вязиййятдя ня едярдиниз? Бу, дцз идими? Няцчцн?» кими суаллардан истифадя олунур.

Мясялян: «Надир шащ Яфшар империйасы» мювзусунун тядриси заманы бу цсулданистифадя едиля биляр. Шаэирдляря ашаьыдакы суаллары веря билярсиниз:

Сизъя, Яфшар империйасынын йаранмасы Йахын Шяргдя щансы изляри гойду? Надиршащын апардыьы ислащатларда мягсяд ня иди?

Венн диаграмы

Бу цсул васитясиля тарихи щадисяляри, шяхсиййятляри, дювлятляри вя бу кими диэярмягамларын охшар вя фяргли ъящятлярини мцяййянляшдирмяк цчцн бу цсулдан истифадяолунур.

Венн диаграмындан истифадя ашаьыдакы мярщяляляр цзря апарылыр:

Яслиндя, бу яразини Колумб

кяшф етмишди

Щазырда дцнйанынщеэемон дювлятля-

риндян биридир

Ящалигулдарлыг гурулу-шунда йашайырды

Инэилтярянинтясир даирясиндя

иди

?

LAYİHƏ

Page 30: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

29

1. Мцгайися олунаъаг щадисяляр мцяййянляшдирилир.2. Кясишян даиряляр чякилир (ортада йазмаг цчцн йер сахланыр).3. Ы вя ЫЫ даирядя мцгайися олунаъаг обйектляр гейд олунур.4. Шаэирдляр тялиматландырылыр (тялиматда няйин мцгайися олунаъаьы вя даирялярдя

охшар вя фяргли ъящятлярин неъя гейд олунаъаьы барядя данышылыр).5. Мцгайися олунан обйектляр тясвир едилир (фяргли ъящятляр саь вя сол тяряфдя,

охшар ъящятляр кясишмя даирясиндя гейд олунур).6. Мцгайися нятиъясиндя фикирляр цмумиляшдирилир.

Мясялян:

Зигзаг

Бу цсул мятнин мязмунунун гыса мцддят ярзиндя шаэирдляр тяряфиндян мяним-сянилмясиня имкан йарадыр. Билдийиниз кими, тарихи фактлар вя дюйцш сящняляри чохвахт сюзлярин эцъц иля тясвир олунур. Йяни рийазиййат, кимйа, физика вя с. бу кимифянляря нисбятдя тарих дярсляриндя мятнчилик эенишдир. Мятнин гыса мцддятдя мя-нимсядилмяси цчцн бу цсулдан истифадя етмяк йериня дцшяр.

Шаэирдляр дюрд няфярлик груплара бюлцнцр (ясас груп). Груплардакы шаэирдляр йе-нидян нюмрялянир. Щяр групдакы ейни рягямли шаэирдлярдян йени груп (експерт групу)йарадылыр.

Юйряниляъяк мятн групларын сайы гядяр щиссяляря бюлцнцр вя експерт групларынаверилир.

Експерт груплары онлара верилян щиссяни охумалы, мязмунуну гаврамалы вя юзяввялки групуна гайыдараг юйряндийи щиссяни онлара данышмалыдыр.

Мцяллим информасийанын дягиг верилдийиня ямин олмаг цчцн суаллар веря биляр.Мясялян: «Бюйцк Моьол империйасы неъя парчаланды» вя бу кими эенишщяъмли мюв -зуларын юйрянилмяси цчцн бу цсулдан истифадя етмяк тювсийя олунур.

КаруселДярсдян яввял ири аь каьызларда (ватман) мювзуйа аид суаллар йазылыр. Мцяллим

груплара мцхтялиф суал йазылмыш бир каьыз верир. Груп цзвляри суалы охуйур вя биръаваб йазыр. Каьызлар саат ягряби истигамятиндя мцяллимин кюмяклийи иля груплараютцрцлцр. «Карусел» кими каьызлар бцтцн диэяр груплардан кечяряк ахырда юз групуна

Инэилтяря Франса

Фяргли

Охшар

Фяргли

LAYİHƏ

Page 31: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

30

гайыдыр. Мцяллим бу каьызлары йазы лювщясиня йапышдырыр вя бцтцн синиф ъавабларымцзакиря едир. Мясялян: «Османлы дювляти» мювзусунун тядрисиндя бу цсулдан ис-тифадя етмяк мягсядяуйьундур. Бу цсулун тятбиги шаэирдлярдя фяаллыг йаратмаглачевик дцшцняряк ъаваб вермяк баъарыьыны формалашдырыр.

Гярарлар аьаъы

• Бу цсул гярарларын гябул едилмяси заманы алтернатив йоллары арашдырмаг вя тящ-лил етмяк мягсяди дашыйыр.

• Мцзакиря олунаъаг проблем мцяллим тяряфиндян изащ едилир вя онун щялли йол-ларынын бир нечя варианты шаэирдлярля бирликдя мцяййянляшдирилир. 4–6 няфярдянибарят групларда шаэирдляр проблемин щялли йолларынын цстцнлцклярини вя чатыш-мазлыгларыны тящлил едир, онлары «+», вя йа «–» ишарясинин гаршысында мцвафиггайдада гейд едирляр. Сон нятиъя ъядвялин гярар щиссясиндя йазылыр вя цстцюртцлцр.

• Бцтцн групларын тягдиматындан сонра мцяллим ялдя олунмуш нятиъяляри цму-миляшдирмяк цчцн мцзакиря апарыр.

Аквариум

Бу цсулун мягсяди дискуссийа вярдишлярини инкишаф етдирмякдир. Тарих фяннининтядрисиндя аквариум бир нечя вариантда кечириля биляр.

«Аквариум»ун кечирилмясинин 1-ъи варианты:Шаэирдлярин кюмяйи иля дискуссийа апармаг гайдалары (мясялян, регламентя

ямял етмяк, бир-биринин сюзцнц кясмямяк вя с.) мцяййян едилир. Шаэирдляр 2 групабюлцнцр. Бир груп даирянин дахилиндяки стулларда яйляшяряк мцяллимин тяклиф етдийипроблеми мцзакиря едир. Даирядян кянардакы стулларда яйляшмиш диэяр груп ися дис-куссийанын мцяййян едилмиш гайдалара уйьун апарылдыьыны мцшащидя едир.

Мцяййян олунмуш мювзу цзря биринъи груп дискуссийа апарыр. 10–15 дягигядянсонра дискуссийа дайандырылыр, «хариъи даирянин» иштиракчылары дискуссийанын эедишини

Проблем

Проблемин щялли йолларынын мянфи вя

мцсбят тяряфляри

Проблемин щялли йоллары

1-ъи щялл йолу 2-ъи щялл йолу 3-ъц щялл йолу

+

Гярар:

LAYİHƏ

Page 32: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

31

гиймятляндирир вя груплар йерини дяйишяряк бу вя йа диэяр проблемин мцзакирясинидавам етдирирляр.

«Аквариум»ун кечирилмясинин диэяр бир нцмуняси:«Дахили даирянин» иштиракчылары мцяллимин тяклиф етдийи проблеми мцзакиря едир

вя биринъи вариантдан фяргли олараг, иштиракчылар бу заман йалныз проблемин «лещиня»олан дялилляри сюйляйирляр. Мясялян, тарихдя АБШ вя Инэилтяря арасында олан мцща-рибя аквариумда мцзакиряйя гойула биляр.

Диэяр групун цзвляри хариъи даирядя стулларда яйляширляр, дялилляри динляйир, йазыйаалыр, тящлил едир, юз якс дялиллярини щазырлайырлар. 15–20 дягигядян сонра дискуссийадайандырылыр, хариъи вя дахили даирядян олан шаэирдляр юз йерлярини дяйиширляр. Онларяввялки иштиракчыларын дялиллярини тякзиб етмяк цчцн дискуссийа апарырлар. Бурадагруп ларын ващид фикря эялмяси юнямли дейил.

Роллар цзря ойун

Тарих фяннинин тядрисиндя роллар цзря ойун щяр щансы бир проблемя мцхтялиф нюг-тейи-нязярдян йанашмаьы тяляб едир. Бу цсул шаэирдляря щадисялярин иштиракчысы олмагвя мювъуд вязиййятя башгаларынын эюзу иля бахмаг имканы верир.

Мцяллим роллу ойунлардан истифадя едяркян ялдя етмяк истядийи мягсяди, ойунунмювзусуну, ссенарисини вя ойунда иштирак едяъяк образлары яввялъядян мцяй йян -ляш дирир, ифа олунаъаг ролларын мятни йазылмыш картлар щазырлайыр. Роллар бюлцш дц рцл -дцк дян сонра диэяр шаэирдлярдян кимин апарыъы, кимин мцшащидячи олаъаьыныплан лашдырыр. Щазырлашмаг цчцн шаэирдляря вахт верир. Ойун нцмайиш етдирилдикдянсонра мцяллим гойулмуш проблемля баьлы мцзакиря тяшкил едир. Мисал цчцн гейдетмяк олар: Шаэирдляря тапшырылыр ки, Патрон Хялил цсйаныны роллашдырсынлар. Ша эирдляринтарихи шяхсиййятляри роллашдырмасы чох хошларына эялир. Бу ушаглар цчцн мараглы вяйаддагалан ола биляр. Бу цсулу тятбиг етмяк ямякдашлыьы вя толерантлыьы инкишаф ет-дирир. Бунунла йанашы, гаршылыглы цнсиййятя имканлар ачыр.

Лайищялярин щазырланмасы

Лайищялярин щазырланмасы мцхтялиф мювзуларын мцстягил шякилдя тядгиг едилмя-сидир. Шаэирдляр юз лайищялярини тягдим етмяздян яввял узун мцддят онун цзяриндяишляйирляр. Лайищяляр шаэирдлярин тядгигат вярдишляринин, биликляря мцстягил йийялянмябаъарыгларынын формалашмасында мцщцм рол ойнайыр, онлара мцстягил шякилдя юз фяа-лиййят програмларыны гурмаьа, щабеля юз вахтыны вя ишини график цзря планлашдырмаьакюмяк едир. Тарих фяннинин тядрисиндя бу цсул шаэирдлярин бир-бири иля, еляъя дя мяк-тябдян кянарда мцхтялиф адамларла гаршылыглы ялагяси цчцн шяраит йарадыр, щадисяляринщяр щансы бир аспектини даща дяриндян анламаьа имкан верир, ялавя ядябиййатданистифадя етмяйя истигамятляндирир. Лайищялярин щазырланмасы тарих фяннинин тядрисиндяян уьурлу цсуллардан биридир. Шаэирдлярдя арашдырма баъарыьы формалашыр. Лайищялярщазырлайаркян мцяллим мювзу вя йа проблеми мцяййян едир вя синфя бунлардан би-рини сечмяк имканы верир.

LAYİHƏ

Page 33: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

32

Проблем конкрет олмалыдыр. Мясялян, Аьа Мящяммяд шащ Гаъарын сийасятиниарашдырмаьы тяклиф етмяк олар. Мцяллим вя шаэирдляр бирликдя лайищя цзяриндя ишинбашлама вя баша чатма мцддятини, истифадя олунаъаг яйани васитяляри (ядябиййатлар,мянбяляр, тясвири васитяляр вя с.), бунлары ялдя етмяк йолларыны, иш формаларыны (фярди,йохса груп шяклиндя) мцяййян едирляр.

Иш просесиндя мцяллим суаллара ъаваб веря вя йа йол эюстяря биляр. Ишин иърасынаися шаэирдляр юзляри ъавабдещдир. Тядгигатын нятиъяси щесабат, хяритя, иллцстрасийа,фотошякилляр, ъядвялляр, графикляр формасында ифадя олуна биляр.

Бу цсулун тятбигиндя мягсяд шаэирдлярдя елми-тядгигат вярдишляринин формалаш-дырылмасыдыр. Щадисяляри даща дяриндян анлайан шаэирд бу цсулун тятбигиндя йарадыъывярдишляря дя йийялянмиш олур.

Тягдиматлар

Тягдимат тарих фянни цчцн чох ялверишли методдур. Бу кичик сумматив гиймят-ляндирмяляр цчцн дя мягбул сайыла биляр. Тягдиматлар мцхтялиф формаларда (електронтягдимат, гязет, буклет, коллаж, вебсайт вя саир) вя мцхтялиф характерли ола биляр.Тягдимат щям фярди, щям дя груп шяклиндя тапшырыла биляр. Мягсяд шаэирдляри фяа-лиййятя, йарадыъылыьа, тядгигатчылыьа сювг етмякдир. Шаэирдлярин тягдиматлары мцхтялифолдуьундан онлара мараг чох йцксякдир. Бу цсул шаэирд юзцнцгиймятляндирмясиндядя сямярялидир. Нязяря алмаг лазымдыр ки, бу иш даща чох ямяк тяляб етдийиндянона верилян вахт да адекват олмалыдыр. Сиз шаэирдляринизя мцхтялиф мювзуларла баьлытягдиматларын щазырланмасыны тапшыра билярсиниз. Мясялян, Авропа мядяниййяти, Вол-габойу, Урал вя Сибир халглары щаггында ола биляр.

Дебатлар

Бу цсул, демяк олар ки, мцзакиряляр ясасында гурулуб. Бу цсулун тятбиги заманыщяр кясин иштиракы ваъибдир. Дебат диэяр мцзакирялярдян фяргли олараг, мцзакиря апа-рылан шяхси йох, цчцнъц тяряфи инандырмаг цзяриндя гурулур. Бу заман тутарлы фактлар,аргументляр эюстярмяк эярякдир. Цчцнъц тяряфин «бяли, бу тяряф мяни инандырды»фикри тясдиг кими эютцрцлцр. Тарихдя дебат чыхарылаъаг мювзулар чохдур. Щяр щансыщадисянин мцзакиряси дебат шяклиндя апарыларса, бу заман эятирилян аргументляр,мянбяляр даща ясасландырылмыш формада олмалыдыр. Дцшцня билярсиниз ки, бу цсулунтятбиги шаэирдляря ня верир? Яслиндя, дебатлар шаэирдлярин сярбяст дцшцнъя тярзини фор-малашдырыр. Бу заман онлар мювзуну арашдырмаьа чалышыр, ясас анлайышлары изащ едир,дялилляр йыьмаг цчцн мцхтялиф мянбяляря мцраъият етмиш олур. Бу заман мянбялярцзяриндя ишлямяк баъарыьы да формалашыр. Дебатларда натиглик истедадыны цзя чыхар-маьа чалышан шаэирдляр гярарлар вермяк имканына да сащиб олурлар.

Дебат заманы роллашдырма щяйата кечирилир:Ы груп Тясдигляйиъи мювгедядир. Мювзуну олдуьу кими гябул едир. Дейилмиш

фикирлярин дцзэцн олдуьуну тясдигляйир.LAYİHƏ

Page 34: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

33

ЫЫ груп Тякзибедиъидир. О Ы групун фикирлярини тякзиб едир вя юз аргуметляриниэятирир.

ЫЫЫ груп ися Щаким мювгедя дуранлардыр ки, бу ики групдан щансы даща дягиг,дольун вя инандырыъы факт эятирярся, онун фикрини тясдигляйир. Тябии ки, щакимин цзя-риня буну мцяййян етмяк цчцн бюйцк мясулиййят дцшцр. Дебатлар заманы щяр биргрупа 7–8 дягигялик вахтын айрылмасы кифайятдир. Дебатлар цчцн мювзулар мараглыолмалыдыр. Бир гядяр мцнагишяли мювзу сечмяк бу цсулун тятбиги цчцн сямярялидир.

Мцзакиря хяритяляри

Бу методун тарих дярсиндя истифадяси йериня дцшяр. Бу цсулу бир нюв дебат цчцнщазырлыг да щесаб етмяк олар. Бурада апарылан мцзакиря шаэирдлярин тарихи просеслярямювгейини ашкар етмяк цчцн йарарлыдыр. Бу цсулун тятбиги заманы ашаьыдакылара ямялетмяк эярякдир:

• Мювзуну мцяййянляшдирмяк. Мясялян, Османлы–Сяфяви мцнасибятляри; • Мювзуйа даир проблемляри цзя чыхармаг вя зиддиййятли суаллар гоймаг;• Шаэирдлярин щяр биринин мювгейинин мцяййянляшдирилмяси;• Уйьун мювгедя олан шаэирдлярин ъцтлярдя бирляшдирилмяси. Онларын «лещиня»

вя «ялейщиня» сийащы тяртиб етмяси;• Щяр бир ъцт башга ъцтля бирляшдикдян сонра сийащыдакы бяндляря ялавялярин едил-

мяси;• Синиф бу аргументляр ятрафында дцшцнцр вя «лещиня» вя йа «ялейщиня» гярарлар

гябул едир; • Гярарларын гябул едилмяси вя цмумиляшдирилмянин апарылмасы.Бу цсулу ъцтлярля вя бцтцн синифля апармаг даща дцзэцн олар.

Классик диалог (Сократ диалогу)

Классик диалог, демяк олар ки, дебатларла ейни алгоритмля апарылыр. Бу диалогунапарылмасы проблемин щялли цчцн сямяряли йолларын мцяййян едилмясидир. Дебаткими, бурада да хцсуси схемдян истифадя олунур. Буну ашаьыдакы кими тясвир етмяколар.

Дебатдан фяргли олараг, классик диалогда иддиачы вя диэяр тяряфин мягсяди цчцнъцтяряфи инандырмаг дейил, проблемин щялли цчцн дялилляр эюстярмякдир. «Орта яср шя-

АРГУМЕНТ ЯКС-АРГУМЕНТ

ПРОБЛЕМИН ЩЯЛЛИLAYİH

Ə

Page 35: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

34

щярляри» мювзусунун тядриси заманы бу цсулдан да истифадя етмяк олар. Бурада шя-щярлярин йаранмасына тиъарятин инкишафыны ясас сябяб эютцрмякля шаэирдляри диалогаъялб етмяк дярсин мараглы кечмясиня шяраит йарадар.

ЕссеШаэирдляр мцстягил дцшцнъяйя малик олдугларыны щяр щансы бир проблем щаггында

ессе йазараг щяйата кечиря билярляр. Ессе щазырлайан шаэирд проблем цзря юз фикир-лярини мянбя вя фактлара ясасланараг йазмалыдыр. Цмумиляшдирилмяляр апармалы,йекун нятиъяйя эялмялидир. Есседя йарадыъылыг тятбиг едяряк ев тапшырыьыны дащамцкяммял йериня йетирмяк олар. Мясялян, шаэирдляря «Парламент, йохса крал»мюв зусуна аид ессе йазмаг тапшырыла биляр.

Фасиляли оху цсулуБу цсулун тятбиги заманы шаэирдляр яввялъя мятнля таныш олур. Мясялян, Инэил-

тяря мювзусунун мятнини шаэирдляр нювбя иля охуйурлар. Мятн охунаркян фасиляляредилир, мцяййян изащлар апарылыр. Бу заман шаэирдлярин биликляринин мющкямлянмя-синдян ютрц мятнин мцяййян щиссяляриня гойулмуш суаллар да мцзакиря едилмялидир.

ИnsertБу цсул дярсликдяки мятнин актив фяалиййятля, йяни шаэирдин юз мцнасибятини бил-

диряряк охунмасыдыр. Шаэирд мювзудакы фикирляря мцнасибятини гябул едилмиш иша-рялярля (« » – бу мялумат мяня таныш иди, «–» – бу мялумат мяним яввяллярбилдийими инкар едир, «+» – бу мялумат мяним цчцн йенидир, «?» – бу мясяляйядаир ялавя мялумат алмаг истярдим) билдирир. Дярсликдяки мятн охундугдан сонрацмумиляшдирмяляр апарылыр вя гейд олунур.

«Заман оху» иля иш

«Заман оху» иля ишин тяшкили тарих фяннинин шаэирдляря юйрядилмясиндя ян ящя-миййятли мясялялярдян биридир. Шаэирдляря мцхтялиф мцряккяблик сявиййяси олан тап-шырыглар верилир:

1. «Заман оху»нда щансы тарихляр гейд олунуб?2. Няйя эюря орада мящз бу тарихляр эюстярилиб?3. Бу тарихлярдян щансы ян илкиндир (сонунъудур)?4. Ян илкин (сон) тарихдян бу эцня кими нечя ил кечиб?5. «Заман оху»нда эюстярилян бир щадися иля диэяри арасындан нечя ил ютцб?6. «Заман оху»нда бир нечя щадисядян щансы ян тез (вя йа эеъ) баш вериб?

« » «–» «+» «?»

LAYİHƏ

Page 36: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

35

Дярсликдя йохдурса «Заман оху»нун илк мянбяляр, ядябиййат, хяритяляр вядиэяр сянядлярдян эютцрцлмцш тарихляр щесабына тяртиб едилмяси вя онунла ишин тяшкиливаъиб мясялялярдян биридир.

Хяритялярля ишТарихи мялуматын шаэирдлярин йаддашында мющкямляндирилмясиндя мцщцм ва-

ситялярдян бири дя хяритялярля ишдир. Хяритялярля иш мцщцм щадисяляри мяканла (щадисяйери иля), щямчинин мцасир дюврля ялагяляндирмяйя имкан верир.

Шаэирдляря мцхтялиф мцряккяблик сявиййяси олан тапшырыглар верилир:1. Хяритядя дцнйанын щансы щиссяси тясвир олунур?2. Юйрянилян юлкянин ян шимал, ъянуб, шярг вя гярб нюгтялярини мцяййянляшди-

рин.3. Хяритя цзря юйрянилян юлкянин вя йа йерин тябии шяраитини тясвир един.4. Яразинин тябии шяраитиня ясасян буранын йерли ящалиси цчцн щансы фяалиййят нювц

даща сярфяли оларды?5. Мцщцм тиъарят йолларынын, щярби йцрцшлярин, дяниз експедисийаларынын вя с.

маршрутларын щансы юлкялярдян кечдийини хяритядя мцяййян един.6. Проблемин щялли цчцн хяритялярин мцгайисяли тящлилиндян истифадя един.7. Мцгайисядя юз мювгейинизи хяритянин кюмяйи иля ясасландырын.8. Эюстярилян яразидя щансы мцасир юлкялярин йерляшдийини мцяййянляшдирин.Бу просесдя фяаллыг нювляри: групларда хяритя цзря фикир мцбадиляси, хяритя щаг-

гында ряй, контур хяритялярля иш, хяритянин йарадылмасы (яэяр програмда хяритя йох-дурса) вя с. ибарятдир.

Мянбялярин юйрянилмяси цзря дярсляр

Мянбялярин юйрянилмяси вя онлар ясасында тарихи щадисянин мцяййянляшдирил-мяси олдугъа ваъиб ящямиййятя маликдир. Мянбялярин юйрянилмяси цзря дярс мцх -тялиф билик мянбяляри иля иши тяшкил етмяйя, шаэирдляря тарихи фактларын тящлили, тяснифатывя системляшдирилмяси цсулларыны, онларын цмумиляшдирилмясини вя юз мювгейининясасландырылмасыны юйрянмяйя тякан верир. Беля дярсляр шаэирдлярин тядгигат фяа-лиййятини стимуллашдырыр.

Бунун бир моделини – «Биз тарих дярслийи йазырыг» формасында эюстяряк.Шаэирдляря мцяййян мювзу цзря мянбяляр комплексинин юйрянилмяси ясасында

мцстягил шякилдя дярслийин бир параграфыны вя йа кичик бир щиссясини йазмаг тяклифолунур:

1. Мцяллим дярсин мювзусуну, проблеми сюйляйир вя тапшырыьы изащ едир.2. Шаэирдляр кичик тялим гурупларына бюлцнцрляр вя илкин мялуматларын тядгиги

ясасында «тарих дярслийи» цчцн материал сечирляр.LAYİHƏ

Page 37: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

36

Групларын иш гайдасы ашаьыдакы кими ола биляр:а) параграфын башлыьыны вя йа планыны дцрцст ифадя етмяк вя мювзунун ачылмасы

цчцн щансы йарымбяндляр нязярдян кечирилмялидир?б) гыса мцяллиф мятни йазмаг;ъ) хроноложи-щадися сырасыны ачмаг;д) мягсядяуйьун сайылса, мянбялярдян парчалар эютцрмяк;е) хяритя, иллцстрасийалар тапмаг;я) «заман оху»ну тяртиб етмяк.3. Щяр бир груп ишин йекунларыны синфя тягдим едир.

«Ишэцзар щай-кцй» ня цчцн лазымдыр

Мцяллимин узунмцддятли чыхышындан сонра дярсин темпини дяйишмяк цчцн «цму -ми щай-кцй» мяслящят эюрцлцр. Бу цсул шаэирдляря ики-цч няфярлик групларда сющбятапармаг имканы верир.

Шаэирдляря билдирилир ки, онларын индиъя ешитдикляри вя йа эюрдцкляри щагда фикирля -рини сюйлямяк цчцн беш дягигя вахтлары вар. Онлар щансы щисляр кечирдиклярини, нядцшцндцклярини сюйляйя, баша дцшмядиклярини ися бир-бириндян соруша билярляр. Бун-дан сонра груп вя йа ъцтлцклярдян фикирлярини бцтцн синифля бюлцшмяйи вя йа суалларвермяйи хащиш етмяк олар. Бу фяалиййят иштиракчылары, ейни заманда фяал ишя гошмаьынян сямяряли моделидир.

Иштиракчылар цчцн стуллар ики даиряви ъярэядя дцзцлцр. Дахили ъярэядя – шаэирдлярарха лары даирянин мяркязиня доьру отурурлар. Кянар ъярэядя – шаэирдляр цзляри даи-рянин мяркязиня доьру йерляшир. Мцяллимин ишаряси иля кянар ъярэянин бцтцн ша -эирдляри саьдакы стула кечир вя гаршыларында йени рягиб олур. Шаэирдляр ъцтлцклярдяейни заманда дискуссийа апарырлар. Онлар йени рягибля гаршылашмагла йени-йени дя-лилляр ешидирляр, демяли, йени ъаваблар ахтармалы олурлар. Дювря сона чатана кими ша-эирдлярин дялилляр системи, бир гайда олараг, «итилянир», еляъя дя онлар мцхтялифтяряфдашларла цнсиййят тяърцбяси газанмыш олурлар.

LAYİHƏ

Page 38: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

37

Щяр биримизин щяйатында палнлашма ясасдыр. Планлашма апармадан щеч бир сямя -ряли ишя наил ола билмярик. Бцтцн сащялярдя олдуьу кими, тядрисдя дя планлашма ясас-дыр. Курикулум ислащаты щяйата кечирилян заман щяр бир мцяллим планлашмайа бюйцкдиггят айырмалы, нятиъяляр ялдя етмяк цчцн планыны дягиг тутмалыдыр.

Билдийиниз кими, планлашдырманын 2 нювц вардыр: эцндялик вя преспектив. Мцяллим дярся щазырлашаркян, илк нювбядя, синиф цзря тялим нятиъялярини вя алт-

стандартлары нязяря алмалыдыр. Щяр бир стандартын реаллашдырылмасы цчцн мювзулар ва-ситясиля шаэидлярдя билик вя баъарыглар формалашдырылыр. Сиз эцндялик план нцмунясинищазырлайаркян стандарта уйьун мягсядлярин чыхарылмасыны да унутмайын. Мягсядляршаэирдйюнцмлц олмалы, шаэирдя цнванланмалыдыр. Бунун ардынъа тядрис заманы тятбигедиляъяк форма вя цсуллар мцяййян едилмялидир. Сизин сечдийиниз цсуллар кор-кораняйазылмамалы, дярс мцддятиндя тятбиги реаллашдырылмалыдыр. Бязян мцяллимляр эцн-дялик план нцмунясиндя форма вя цсулларын адыны йазса да, ону дярсин эедишиндяреаллашдырмыр. Буна эюря дя бязян йазылы шякилдя щазырладыглары пландакы нятиъя дяр-син сонунда шаэирдлярдян алынмыр. Стандартлар ясасында дярсин реаллашдырылмасы за-маны тялим-тярбийя вя инкишафетдириъи мягсядляр мцяййянляшдирилмялидир. Бумягсядлярин щяйата кечирилмясиндя сечилмиш ресурслар вя интеграсийа имканларымцтляг нязярдя сахланылмалыдыр. Бундан сонра дярсин мярщяляляри башланыр. Фяалдярсдя дярсин ашаьыдакы мярщяляляри вардыр:

Ы мярщяля: мотивасийа, проблемин гойулмасыФяннин тядриси просесиндя щяр бир тядгигат проблемин мцяййянляшдирилмяси иля

башлайыр. Ясл проблем щямишя чохсайлы фярзиййяляр, ещтималлар доьурур вя бунларыйохламаг цчцн илк нювбядя, тядгигат суалынын формалашдырылмасы лазым эялир. Чцнкитядгигат суалы йени биликлярин кяшф олунмасында бялядчи кими чыхыш едир.

Бу мярщялядя шаэирдляр дцшцнмяйя, идраки фяаллыьа сювг едилдийиндян, о щямдя мотивасийа адландырылыр.

Дярсдя мотивасийанын уьурлу алынмасы цчцн ашаьыдакы шяртляря ямял едилмяситювсийя едилир:

1. Мотивасийа цчцн сечилян материал гейри-ади, мараглы олмалы;2. Фярзиййяляри йохламаг, тядгигат апармаг вя йарадыъылыг цчцн имкан вермя ли;3. Мцяллим шаэирдляря йюнялдиъи суаллар вермяли, фярзиййяляри иряли сцряркян он-

лары щявясляндирмяли;4. Тядгигат суалы тялим стандартларына ясасян мцяййянляшдирилмяли вя дярсин

мягсядиня йюнялдилмяли;5. Мцхтялиф аудиовизуал васитялярля шаэирдлярин диггятини чякяряк мараг ойат-

малы;6. Мотивасийа мцряккяб олмамалы, дярсин чох щиссясини апармамалы;7. Мотивасийа тядгигат суалынын ортайа гойулмасы иля битмялидир.

ПЛАНЛАШДЫРМАНЫН АПАРЫЛМАСЫНА ДАИР ТЮВСИЙЯЛЯР

LAYİHƏ

Page 39: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

38

ЫЫ мярщяля: тядгигатын апарылмасыДярсин мягсядиня вя тядгигат суалына уйьун иш цсуллары сечилир. Тядгигат суалына

ъаваб вермяйя кюмяк едяъяк фактлары тапмаг цчцн мягсядйюнлц иш апарылыр. Ша -эирдляря мцхтялиф чалышмалар верилир. Яэяр бу заман груп ишляри верирсинизся, груптапшырыгларынын щяъми вя сявиййяси нязяря алынмалыдыр. Бязян груп бюлэцсц апарылырвя тядгигат иши вахты мцяллим иш вярягляри пайлайыр. Иш вярягляриндяки тапшырыглар биридиэяриндян асанлыг вя чятинлийиня эюря фярглянир. Бир груп асан тапшырыьы 5 дягигяйящялл едир, диэяр груп ися 15 дягигя вахт айырса да, ишини битиря билмир. Бцтцн бунларынязяря алмагла ишинизи сямяряли гурмаьа чалышын. Беляликля, тядгигат суалына ъавабтапмаг цчцн зямин йараныр. Тядгигат топланмыш фактлар ясасында тягдиматларын ща-зырланмасы иля битир.

Тядгигат мцхтялиф формаларда: коллектив, групларла, ъцт шяклиндя вя фярди гай-дада апарыла биляр.

ЫЫЫ мярщяля: мялуматын мцбадилясиВерилмиш проблемя аид тядгигат цчцн айрылмыш вахт битдикдян сонра мцяллим тап-

шырыьын иърасынын баша чатдыьыны билдирир. Бундан сонра шаэирдляр информасийанын тяг-диматына башлайыр, ялдя етдикляри йени информасийалары диэяр иштиракчыларла бюлцшцрляр.Щямин тягдиматларын якс олундуьу иш вярягляри лювщядян асылыр.

ЫВ мярщяля: мялуматын мцзакиряси Мювъуд мярщялянин мягсяди йени ялдя едилмиш информасийаны системляшдирмяк

вя групларын щазырладыглары тягдиматлар арасындакы ялагяни цзя чыхармагдыр. Бу мярщялядя мцяллим кюмякчи суаллардан истифадя етмякля ялдя олунмуш факт -

ларын мягсядйюнлц мцзакирясини тяшкил едир. Мялумат, схем, график, ъядвял, тяснифатвя с. формаларда тягдиматлар динлянилир. Нятиъядя тядгигат суалына ъаваб айдынлашыр.

В мярщяля: нятиъя вя цмумиляшдирмя

Апарылан тядгигатдан сонра нятиъяйя эялмяк цчцн мцяллим шаэирдлярин кюмяйииля йени биликляри, ялдя едилмиш идейаны тядгигат суалы иля вя шаэирдлярин илкин фярзий -йяляри иля мцгайися едяряк цмумиляшдирир. Щамы тядгигат суалына ъаваб верилдийиняямин олур.

ВЫ мярщяля: йарадыъы тятбигетмя вя йа ев тапшырыглары

Йарадыъы тятбигетмя билийи мющкямляндирир, онун практики ящямиййятини артырыр.Бу мягсядля шаэирдляря щяйатла ялагяли практик тапшырыглар верилир. Яэяр йарадыъы тят-бигетмяни дярщал иъра етмяк мцмкцн олмурса, о сонракы дярслярдя щяйата кечирилир.

Дярсдя алынмыш билик, баъарыг вя вярдишлярин мющкямляндирилмяси цчцн ян эенишйайылмыш сярбяст иш формасы ев тапшырыгларыдыр.

Рефлексийа вя гиймятляндирмя Рефлексийа – тялим просесинин бцтцн мярщялялярини тящлил етмяйя вя ону дярин-

дян баша дцшмяйя имкан верир. Гиймятляндирмя шаэирдлярин тялимдяки наилиййятля-LAYİH

Ə

Page 40: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

39

ринин дяйярляндирилмяси просесидир. Гиймятляндирмя конкрет мейарлар цзря апарыл-малыдыр. Мцяллим шаэирдляри яввялъядян бу мейарларла таныш етмялидир.

Перспектив планлашдырма ясас мягсядляри мцяййянляшдирмяк вя онлара наилолмаг цчцн щяр бир мцяллимин юзцнямяхсус фяалиййят истигамятидир. Билдийиниз кими,курикулум ислащатына эюря мцяллимляр иллик планлашдырма апармагда там сярбястдир-ляр. Яввялдя дя гейд етдийимиз кими, мящз щяр бир мяктябин йерляшдийи реэиондан,онун инфраструктурундан, мадди-техники базасындан вя с. асылы олараг «Цмуми тарих»фянн курикулумунда нязярдя тутулмуш мязмун стандартлары мцхтялиф ъцр реаллашды-рыла биляр. Планлашдырма апарыларкян йухарыда гейд олунанларла йанашы, шаэирдляринфярди хцсусиййятляринин, юйрянмя тярзляринин дя нязяря алынмасы олдугъа ваъиб шярт-дир. Ейни бир реэионда, ейни бир мяктябдя, лакин айры-айры ВЫЫЫ синифлярдя «Цмумитарих» фянниндян дярс дейян мцяллимлярин иллик планлашдырмалары мцхтялиф ола биляр.Лакин бу планлашдырманы кор-кораня апармаг гейри-мцмкцндцр. Бунун цчцнмцяййян баъарыгларыныз олмалыдыр. Бунлар ашаьыдакылардыр:

• Мязмун стандартларына ясасян дярсликдяки тядрис ващиди вя мювзулар цзря дя-гигляшмялярин апарылмасы цчцн «Цмуми тарих» фянн програмында (курикулу-мунда) нязярдя тутулан мязмун стандартларынын дярсликдя щансы мювзулардареаллашдырылдыьыны вя бу мювзуларын щансы тядрис ващидляриндя бирляшдирилдийинимцяййян етмяниздир. Бу, ейни заманда дярсликля танышлыг характери дашыйыр.Бу, иллик планлашдырманы дцзэцн апара билмяниз цчцн демяк олар ки, илкин ад-дымдыр.

• Тядрис ващидляринин вя мювзуларын ардыъыллыьынын мцяййянляшдирилмяси мцщцмбаъарыглардан биридир. Мювзуларын ардыъыллыьы дедикдя садядян мцряккябя,мянтиги вя хроноложи ардыъыллыг нязярдя тутулур. Бу ардыъыллыьы мцяй -йянляшдиряркян бир нечя принсип нязяря алынмалыдыр ки, бунун да биринъиси мяз-мун ардыъыллыьы бахымындан садядян мцряккябя, асандан чятиня доьруэетмякдир. Бунун цчцн яввялъя дярсликдя верилян ардыъыллыьа диггят йетирмяли,бу ардыъыллыг сизи мцяййян сябяблярдян гане етмирся (тядрис илиндя баш веряъякмцщцм щадисяляр, фянлярарасы интеграсийа вя с. бахымдан), юзцнцз мювзуларынардыъыллыьыны мцяййян етмялисиниз.

• Интеграсийа имканларынын мцяййян едилмяси планлашдырма апармаг цчцн мцял-лимя лазым олан баъарыглардан биридир. «Цмуми тарих» юзцндя беш мязмунхяттини бирляшдирдийиня эюря онун бир чох фянлярля («Азярбайъан тарихи»,«Ядябиййат», «Щяйат билэиси», «Ъоьрафийа» вя с.) интеграсийасы мцмкцндцр.ММВ-дя сизляря тягдим олунмуш иллик планлашдырма ъядвялиндя цмуми тарихмязмун стандартларынын диэяр фянлярля интеграсийа имканлары эюстярилмишдир.Бу интеграсийа имканлары биз мцяллифлярин мязмун стандартларыны реаллашдырма-мыза имкан йарадыр. Лакин вясаитдя верилмиш иллик планлашдырма ъядвялиндя щярбир мювзу цзря интеграсийа верилмясиня бахмайараг, синфиниздяки шаэирдляринсявиййясини, марагларыны, ресурсларынызы нязяря алараг юзцнцз интеграсийа им-канлары мцяй йянляшдиря билярсиниз. Бунун цчцн: LAYİH

Ə

Page 41: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

40

– реаллашдыраъаьыныз стандарты щяйата кечирмяк цчцн щансы фяннин кюмяйиня ещ-тийаъ олдуьуну юзцнцз цчцн мцяййянляшдирин;

– сечдийиниз фяннин мязмун стандартларыны нязярдян кечирин. Сиз йалныз ВЫЫЫ си -ниф мязмун стандартлары иля интеграсийа йарада билярсиниз.

Интеграсийа цчцн «Цмуми тарих» фянни цзря сечдийиниз стандарта мцвафиг стан-дарты мцяййянляшдиряряк иллик дярс планында гейд етмяниз ваъибдир. Бундан сонрамцяййянляшдирдийиниз интеграсийа имканына мцвафиг олараг истифадя едяъяйиниз ре-сурсларда, шаэирдляря тягдим едяъяйиниз тапшырыгларынызда буну нязяря алмалысыныз.

Ялавя ресурсларын сечилмяси мювзуну, интеграсийаны мцяййянляшдирдикдян сонраапарылмалыдыр.

Мювзулара эюря мягсядйюнлц вахт бюлэцсцнцн апарылмасы мцщцм баъарыглар-дан биридир. Тядрис планына ясасян ВЫЫЫ синифдя «Цмуми тарих» фяннинин тядрисиняайрылан саатдан кянара чыхмамаг шярти иля даща ваъиб, ейни заманда шаэирдляринчятин гаврадыглары мювзулара чох, асан мювзулара ися аз вахт айыра билярсиниз. Перс -пектив планлашдырма ашаьыдакы ъядвял ясасында щазырланмалыдыр:

СтандартТядрис ващиди

МювзуИнтег -расийа

РесурсларГиймят-ляндирмя

Саат Тарих

LAYİHƏ

Page 42: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

41

Мцасир дюврдя бцтцн сащялярдя инкишаф нязярячарпаъаг гядяр эюрцнмякдядир.Бу инкишаф тящсил сащясиндя дя юз яксини тапмагдадыр. Йениликлярин гябулу вя тят-биги, дцзэцн стратеэийа вя планлашдырма, нятиъяйя эедян йолун дцзэцн гиймятлян-дирилмяси мцяллимин гаршысына йени ющдяликляр вя тялябляр гойур. Мцяллим биртяряфлиинкишаф етмир, шаэирдлярля бирэя даим ахтарышдадыр. О юзцнцн пешякар инкишафы цчцнмцяййян аддымлар атмалы, дцзэцн планлашдырмалар апармалыдыр. Бунун цчцн мцял-лим юз цзяриндя чалышмалы, арашдырмалар етмяли, мцяллим кими юзц-юзцня щесабатвермялидир. Бунун цчцн юнъя сиз даим диэяр мцяллимлярля ямякдашлыг етмяли, щям-карларынызла бюлцшмялисиниз. Щядяфя чатмаг цчцн эюряъяйиниз ишляри мцяййян един.Сизин ишинизя сямяря верян амилляри гейд един. Юзцнцзцн етдийиниз йениликляри мцтя-хяссис вя мцяллимлярля бюлцшцн. Илк нювбядя, тядрис етдийиниз фянни вя онун реал-лашдырылмасы цчцн сечилмиш мювзулары мцкяммял билмяйиниз ваъибдир. Йахшыбилмядийиниз мювзу йахшы тядрис олуна билмяз. Синифдян-синфя шаэирдлярин инкишафетмясини вя бу инкишаф цчцн гойулан тялябляри мцяллим мцтляг билмяли вя тятбиг ет-мялидир. Фянлярарасы ялагяляр гурмаг цчцн диэяр фянн мцяллимляри иля ямякдашлыгетмяк сизин инкишафыныза сябяб олаъаг. Мювзулары билмякля йанашы, шаэирдляри исти-гамятляндирмяйи баъармаг да шяртдир. Бцтцн педагожи йанашмалар бцтцн фянлярцчцн ейни дяряъядя кечярли дейилдир. Щяр бир фяннин спесифик хцсусиййятляри вардыр.Бу хцсусиййят тарих фянниндя дя юзцнц бцрузя верир. Рийазиййат мцяллиминин педа-гожи йанашмасы иля тарих мцяллиминин йанашмасы ейнийят тяшкил едя билмяз. Тарихдясюзляр вя мцзакиряляр ясасдыр. Мцяллим дярсин эедишиндя дцзэцн суал гойма баъа-рыьына малик олмалы, шаэирддян истядийини алмаг цчцн она айдын олан фикирляри сяс-ляндирмяли, тапшырыглар тяфяккцрцн нювляриня хидмят етмялидир.

Сизин пешякарлыьыныз о заман ортайа чыхар ки, сиз дцзэцн тядрис вя тящсил мцщитийарадасыныз. Йени ислащаты, йяни курикулуму, онун гиймятляндирилмясини даща дягигреаллашдырмаг имканына сащиб оласыныз. Юзцнцзц инкишаф етдиряркян шаэирдлярин тя-ляблярини, еляъя дя марагларыны нязяря алмаьы унутмайын. Чцнки мцасир эянъликдаща емосионал вя рянэарянэ биликляря маликдир. Чцнки онун интернетя чыхыш имкан-лары вардыр. Даим йени информасийа ялдя едян шаэирд фяргли дярс эюрмяк истяйир. Йо-руъу вя ъансыхыъы дярсляр ону стимулдан салыр. Бу бахымдан дярсин эедиши ъялбедиъи,еляъя дя арашдырыъы оларса вя бу заман шаэирд мцяййян баъарыглар нцмайиш етдирярся,сизин пешякарлыьынызын инкишафына сябяб олар.

Яэяр сиз ишинизин сямяряли олмасыны истяйирсинизся, дцзэцн стандартлар сечмякля,дцзэцн мягсядлярин гойулмасы ишиня диггят йетирин. Дцзэцн сечилмяйян стандартмягсядин реаллашдырылмасына мане олар, нятиъяляр арзуолунмаз ола биляр. Йахуд дастандарта уйьун мягсядин гойулмамасы дярсин сямярясизлийиндян хябяр верир.Стандарт вя она уйьун гойулан мягсяд сонда шаэирдин мягсядя уйьун мейарларлагиймятляндирилмясиня эятириб чыхарыр. Сян бу эцн щансы юлчц ясасында щансы мягсядиреаллашдырдын вя неъя гиймятляндирдин. Гиймятляндирмя дярсин бцтцн мярщяляля-

ТЯДРИСИН СЯМЯРЯЛИ ОЛМАСЫ ЦЧЦН ТЮВСИЙЯЛЯР

LAYİHƏ

Page 43: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

42

риндя юзцнц якс етдиря биляр. Ясас одур ки, шаэирддя формалашдырылан баъарыьын ся-виййяси мцяййян едилсин. Башга сюзля, шаэирд бу эцн ня ялдя етди вя няйя наил олду.

Сиз юз цзяриниздя чалышдыгъа юз ишинизи тящлил етмяк баъарыьына малик олмалысыныз.Бир нюв бу, юзцнцгиймятляндирмядир. Мян бу эцн ня етдим? Няйи ялдя етдим? Ша эирд -ляр щансы билик вя баъарыглара йийяляндиляр? Кечян эцндян фяргли олан ня иди? Няля риетмяли идим? Няляри етдим? Няляри етмядим? Даща сонракы дярслярдя няляри етмяли-йям? Бу кими суаллара ъаваб тапмаьа чалышманыз сизин юзцнцзц вя дярсинизи тящлилетмя низя йардымчы олаъагдыр. Бошлуглары арадан галдырмаг цчцн башгаларынын тяърц -бясиндян истифадя етмяк, онлары баш вермиш проблемлярин арадан галдырылмасы йолларындамцзакиряляря дявят етмяк лазымдыр. Дярс мцщити 45 дягигялярля йекунлашмыр. Диэярфянн мцяллимляри иля ямякдашлыг йетярли дейил. Сиз валидейнля ямякдашлыьы да юз ишпланыныза дахил етмялисиниз. Чцнки сизин шаэирдлярин даими тямасы валидейндир. Вали-дейнлярля сющбятляр един. Проблемляри олан шаэирдлярин валидейнлярини юз иш шяраитинизяъялб един. Ювладынын инкишафы цчцн бирэя ямякдашлыг планлары гурун. Лазым эялярсябир психолог кими арашдырма апарын. Ясас одур ки, сиз дярсинизин кейфиййятинин йцксял-дилмяси йолунда ирялиляйя билясиниз. Тябии ки, бу сямяряли шякилдя реаллашдырылмалыдыр.

Мцхтялиф ресусларла, мараглы мотивасийа иля, еляъя дя тядгигат иши иля ящатя олун-муш дярс кейфиййятдян хябяр вермир. Сиз дярс мцщитинин саьлам шякилдя идаря олун-масыны тяшкил етмяйя чалышмалысыныз. Бязян яла йыьылмыш слайдлар, яла иш вяряги – букими шейляр сямяряси олмайан бир дярсин эюрцнтцлянмясиня эятириб чыхарыр. Мцялли-мин вердийи тапшырыглар, груп бюлэцсц, фярди иш вя с. там бир гарышыглыг щалында ортайачыхыр. Дярсин сонунда шаэирд щеч бир нятиъяйя наил олмадан синфи тярк едир. Бу ба-хымдан планлашманын дцзэцн апарылмасы иля йанашы, дцзэцн идарячилик баъарыьы сизинйардымыныза чатмыш олаъагдыр.

Иш вяряглярини щазырлайаркян тяфяккцрцн инкишафыны мцтляг нязяря алмаг лазымдыр.Мянтиги, тянгиди вя йарадыъы тяфяккцря аид тапшырыгларын верилмяси даща доьру олар. Аша - ьыдакы ъядвяля ясасян сиз шаэирд тяфяккцрцнц лазыми сявиййядя инкишаф етдиря билярсиниз.

Mяntiqi tяfяkkцr Tяnqidi tяfяkkцr Yaradыcы tяfяkkцr

Tяsvir et. Mцqayisя et. Oxшarlыqlarы vяfяrqlяri tap. Tяsnif et.

Mцxtяlif baxыш nюqtя-lяrindяn qiymяtlяndir. Яhяmiyyяtini, rolunuqiymяtlяndir.

Уydur: – щekayя;– сituasiya; – нaьыl; – мusiqi; – цsul

Qur. Dяyiшdir. Hesabla. Sadяlяшdir.

Meyarlarы mцяyyяn et. Meyar cяdvяlinitяrtib et.

Tяrtib et, uydur: – мaket; – мodel; – сxem; – гrafik; – кitab

LAYİHƏ

Page 44: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

43

Дярс башлайаркян мцяййян гайдалар тятбиг един, чалышын бу гайдалар вярдишячеврилсин. Груп бюлэцсц, мцзакиря вя с. мягамларда сяс-кцйцн минимум сявий -йяйя дцшмяси цчцн гызыл гайдалары гоймаьы унутмайын. Щятта бу гайдаларын групгиймятляндирмясиня тясирини дя вурьулайын. Шаэирдлярин цзяриня бязи мясулиййятляргойун. Синфин идаря олунмасында онлардан истифадя етмяк олдугъа сямяря верир. Ша-эирд она эцвянян мцяллимин етимадыны доьрултмаьа чалышыр. Онун йаш хцсусиййятиюзцнцтясдиг цчцн даим тялясир. Бу бахымдан бу сизин ишиниздя кейфиййят эюстяриъисиола биляр.

Бцтцн бунларла йанашы, диггятиниз даим бцтцн синиф цзяриндя олсун. Эюз тямасысизин ясас силащыныздыр. Шаэирд она бахан нязярлярин олдуьуну щисс едир, кянарда гал-мадыьыны дуйур вя юзцнцтясдигя чалышыр. Сакит вя анлашылан сяс тону сизин ишинизи даща

Mяntiqi tяfяkkцr Tяnqidi tяfяkkцr Yaradыcы tяfяkkцr

Mцяyyяn et. Юz tяrifini ver. Яlaqяni aшkar et.

Sяhvlяri tap. Faktlarы uydurmadanseчib ayыr. Mцbahisяli mяqamlarыaшkar et.

Proqnoz ver. Mцqayisя et vя analoqutap. Иxtira et, yarat. Baшqa obyektя dюndяr. Yeni tяtbiq цsulunu tap.

Sxem, qrafik, cяdvяldцzяlt. Tяrtib et. Davam et.

Tяnqidi yanaш. Dцzgцn olanы seч.

Dяyiшikliklяr et, yarat,yenidяn tяrtib et.Dяyiшikliklяr etmяklяyarat. Quraшdыr.

Tяhlil et. Иzah et. Шяrh et. Nяticя чыxar.

Яn mцhцm predmetlяrivя hadisяlяri mцяyyяnet, яhяmiyyяtini sцbutet.

Yeni яsaslar цzяrindяtяsnif et. Yeni шяraitя uyьun halagяtir. Tяtbiq et (yeni шяraitdя).

Sяbяbi tap (sяbяb,nяticя).

Юz ideyanы яsaslandыr(sцbut et).

Юz шяxsi izahыnы ver. Problemi mцяyyяn et,fяrziyyяlяr irяli sцr.

Цmumilяшdir. Яsas ideyanы seчibayыr.

Яn sяmяrяli yolu tap. Mцbaliья et. Minimuma endir.

Mahiyyяtini,mяnasыnы ifadя et.

Mяslяhяt ver. Simvol (rяmz) шяklindяtяsvir et.

LAYİHƏ

Page 45: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

44

да ращатлашдыраъаг. Дярсин эедиши заманы эярякян заманларда парталар арасында эя-зишин. Онлара йюнляндириъи суллар вермякля йардымлар един. Эярякирся ачар сюзлярдянистифадя един. Шаэирдин даим аьыр йцк алтында галмасы дярсин сямярясини итиря биляр.Шаэирдляря дярслярин эедиши заманы адлары иля мцраъият етмяйя чалышын. Гиймятлян-дирмяни шаэирдлярля бирэя тятбиг един. Шаэирдляр дцзэцн олмайан давранышы юзляримцяййян етсинляр вя юз ишляриндя буна йол вермясинляр. Амма щяр щансы бир сящвщярякятин цзяриндя дягигялярля дайаныб дярсин эедишиня мане олмайын. Гайдаларытез-тез хатырлатманыз даща сямяряли нятиъя веряр.

Вахтдан дцзэцн вя сямяряли истифадя етмяйя чалышын. Бу сямярялилик бцтцн синифцчцн олмалыдыр. Тякъя юзцнцзц дцшцнмяйин. Бязян беля щаллар да олур: мян яладярс кечдим, щяр шейи дедим, тапшырыглар вердим, рефлексийа да етдим вя с. Бу чохсямяряли дярс олду. Сиз бу сямярялилийя шаэирд йюнцндян бахын. Бу эцн шаэирд нягазанды? Онда щансы билик вя баъарыглар формалашды? вя с.

Сизин даим юз цзяриниздя чалышманыз, йениликлярдян хябярдар олманыз, тяърцбя-ляринизи бюлцшмяниз, башгаларынын тяърцбясиндян истифадяниз пешякар инкишафынызасябяб олаъагдыр. Сизин инкишафыныз ися йетишян бир няслин инкишафы демякдир.

Тящсил истигамятиндя атылан бцтцн аддымлар шаэирдлярин инкишафы, онларын эяля-ъякдя шяхсиййят кими йетишмяси наминядир. Бу шяхсиййят щяйата баъарыглы шякилдяатылмалы, мцяййян билик вя баъарыглара сащиблянмялидир. Бу бахымдан Сиз мцяллим-лярин цзяриня чох бюйцк ющдяликляр дцшцр. Бцтцн апардыьыныз планлашмалар мяктябинимканлары вя шаэирдлярин йаш хцсусиййятиня уйьунлашдырылмалыдыр. Онларын юйрянмятярзляринин нязяря алынмасы ваъиб мягамлардан биридир. Йягин ки, щяр бириниз юз син-финиздя мцхтялиф характеря вя тяфяккцря малик олан шаэирдлярля цз-цзя эялирсиниз.Онларын мцхтялиф хцсусиййятляри мцхтялиф юйрянмя тярзиндян хябяр верир. Щяр биршаэирдин юзцнямяхсус юйрянмя хцсусиййяти вардыр. Неъя етмялийик ки, мцхтялиф юй-рянмя тярзиня малик олан шаэирдлярин марагларына уйьун дярс реаллашдыраг. Курику-лумун тялябляриндян бири фяал-интерактив тялимин реаллашдырылмасыдыр. Бу ишин щяйатакечирилмясиндя мцхтялиф тялим цсул вя формалары кюмяйимизя чатмыш олур. Бязянмцяллимляр юзляринин юйрянмя цсулуну шаэирдляря тятбиг едирляр. Бу тятбигетмя чохзаман юз сямярясини вермир. Ялдя олунан нятиъя йетярсиз олур. Сиз шаэирдляринизинхцсусиййятлярини вя юйрянмя тярзлярини мцяййян етмякля онлары лазыми истигамятяйюнляндиря билярсиниз. Мцхтялиф юйрянмя тярзляри вардыр ки, бунлардан бязиляри илятаныш олманызы тювсийя едирик.

Яйани юйрянмя тярзи – беля шаэирдляр яйанилийя цстцнлцк верир, эюзля эюрцнянщяр бир шейи даща йахшы гаврайыр, тятбиги она асан эялир. Мцхтялиф шякилляр, хяритяляр,миниатцрляр, схемляр, портретляр, диаграмлар, нцмайишляр, пайлама материаллары, филм-ляр, флипчартлар вя с. сизя бу ишдя йардымчы олаъагдыр. Беля шаэирдляр чох заман ве-рилян тапшырыьы юзц охумаьа цстцнлцк верир. Йахуд да киминся тялиматын иърасыныреаллашдырмасына бахмаг онун юйрянмясини ращатлашдырыр. Йалныз бундан сонра о,тапшырыьы дольун вя дцзэцн шякилдя йериня йетиря билир.

Ешидяряк юйрянмя тярзи – бу ъцр шаэирдляр динляйяряк гаврамаьа малик олан-лардырлар. Истянилян тапшырыьы иъра етмяляри цчцн мцяллимин тялиматына гулаг асмалары

LAYİHƏ

Page 46: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

45

ваъибдир. Дярсин тящлили, шаэирдлярин тапшырыглары тягдим етмяси, мцзакиряляр онларынюйрянмяси цчцн васитя щесаб едилир.

Сиз бу ъцр юйрянмя тярзиня малик оланлары неъя мцяййянляшдиря билярсиниз?Бунун цчцн диггятли олмаг вя мцшащидяляр апармаг ваъибдир. Бязи мягамлары дадиггятдян гачырмамаг тювсийя олунур. Мясялян, яйани юйрянмя тярзиня малик оланшаэирдляр сцрятля данышыр, сябирсиз олур, башгаларынын сюзцнц кясирляр. Данышаркян об-разлы данышыр, щадисяляри там тясвир едяряк санки яйанилик йарадырлар. Онлар эюрцнтцлцдярс просесини марагла изляйир, тапшырыгларын иърасы заманы яйанилийя цстцнлцк верирляр.

Бу ъцр хцсусиййятляри диггят мяркязиндя сахламагла сиз юз шаэирдляриниз ара-сындан яйани юйрянянляри сечя билярсиниз. Бу истигамятдя аддым атмаг сизин щямпешякарлыьыныза, щям дя кейфиййятин йцксялдилмясиня йардым едяъякдир.

LAYİHƏ

Page 47: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

46

Азярбайъан Республикасы мцстягил дювлят кими инкишаф едяряк милли хцсусий -йятлярини сахламагла дцнйайа интеграсийа олур. Бу бахымдан йени гиймятляндирмясистеми дя дцнйада гябул олунмуш стандартлара уйьун шякилдя гурулмалы, онун фор-малашдырылмасында дцнйа тяърцбясиндян эениш истифадя едилмялидир. Тящсил сащясиндящяйата кечирилян ислащатлар, хцсусиля йени гиймятляндирмя сийасяти габагъыл тящсилтяърцбяляриня вя мцяллим йарадыъылыьына ясасланараг мягсядйюнлц шякилдя тящсилинкейфиййятинин йцксялдилмясиня вя шаэирд наилиййятинин инкишафына йюнялмялидир. Гий-мятляндирмя тящсилин кейфиййятинин йцксялдилмясиня йюнялян вя ону идаря едянваъиб амилдир. Щазырда курикулумун тятбиги иля ялагядар олараг гиймятляндирмя яня-нявиндян фярглянир.

Гиймятляндирмя консепсийасына ясасян мцасир гиймятляндирмя системи ашаьы-дакылары тямин едир:

– тящсилдя мцсбят дяйишикликлярин апарылмасы цчцн мцщцм васитя ролунун йериняйетирилмясини;

– тящсилин кейфиййяти цчцн ясас эюстяриъи олан «шаэирдин тялим нятиъяляри» щаг-гында етибарлы мялумат верилмясини;

– гиймятляндирмя васитясиля шаэирдин билик вя баъарыглары щаггында кифайят гядярмялумат ялдя едилдикдян сонра фянн курикулумларында вя дярсликлярдя мцвафиг дя-йишикликлярин апарылмасыны;

– тящсилдя олан бязи негатив щаллара гаршы мцбаризя васитяси функсийасыны; – гиймятляндирмядя йени йанашмаларын йаддаша ясасланан гиймятляндирмянин

яксиня олараг, мянтиги тяфяккцр вярдишляринин инкишафына хидмят етмясини. Мяктябдахили гиймятляндирмянин 2 ясас мягсяди вар:– шаэирдлярин няйи юйряндийини мцяййян етмяк;– синифдахили тядрис материалларынын, тялим вясаитляринин вя методларынын сямяря -

лилийини вя кейфиййятини ортайа чыхармаг.Гиймятляндирмя нятиъяляри, яслиндя, тядрисин кейфиййятинин йцксялдил мя синин

юнямли бир щиссясидир. Тящсилдя апарылан гиймятляндирмя вя мони торинг просеси ша-эирдлярин бирбаша мцшащидя едиля билмяйян хцсусиййятляринин ортайа чыхарылмасынахидмят едир.

Гиймятляндирмя консепсийасы вя мязмун стандартларынын мянимсянилмяси ис-тигамятиндя, ясасян, ашаьыдакы гиймятляндирмя нювляриндян истифадя олунур вя он-ларын щяр бири гейд едилян мцвафиг мясяляляря айдынлыг эятирмяк мягсяди дашыйыр:

Диагностик гиймятляндирмя – илкин вязиййят барядя мялуматын ялдя едилмяси;Форматив гиймятляндирмя – шаэирд фяалиййятинин излянилмяси;Сумматив гиймятляндирмя – шаэирд наилиййятинин гиймятляндирилмяси.Илкин сявиййянин гиймятляндирилмяси (диагностик гиймятляндирмя). Шаэирдляр

ясас билик вя баъарыглара мцяййян дяряъядя маликдирлярми? Шаэирдляр тядрис едилмишматериалын щансы щиссясини билирляр?

ГИЙМЯТЛЯНДИРМЯЙЯ ДАИР ТЮВСИЙЯЛЯР

LAYİHƏ

Page 48: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

47

Ирялиляйишлярин мониторинги (форматив гиймятляндирмя). Стандартларын мяним-сянилмясиня доьру шаэирдляр кифайят гядяр ирялиляйя билирлярми?

Йекун (сумматив) гиймятляндирмя. Шаэирдляр верилмиш стандарт вя йа стан-дартлар групунда мцяййян едилмиш мягсядляря наил олублармы?

Гиймятляндирмянин бу нювляри шаэирдляри щяр бир фяннин мязмун стандартларындаэюстярилян ясас билик вя баъарыгларын ялдя едилмясиня йюнялмиш фяалиййят истигамят-ляри иля тямин едирляр; илкин сявиййянин гиймятляндирилмяси (диагностик гиймятлян-дирмя) шаэирдин билийини мцяййян едир вя тялимин дцзэцн гурулмасында мцяллимякюмяклик эюстярир. Тялим просесиндя дцзэцн истигамятляндирилмиш шаэирд юйрянилмишматериалын тякрарына вахт итирмир, щямчинин онун цчцн баша дцшцлмяйян вя йа танышолмайан материал галмыр. Илкин сявиййя гиймятляндирмясинин суаллары бир-бири иля еляялагяляндирилиб тянзимлянмялидир ки, онларын бязиляри шаэирдин щансы биликляря маликолдуьуну, диэярляри ися йени материалы мянимсямиш шаэирдляри мцяййян етсин. Диаг -нос тик гиймятляндирмядян истифадя етмякля юз тялим стратеэийанызы мцяййянляш дирябилярсиниз. Бу гиймятляндирмянин реаллашдырылмасы дярс илинин, тядрис ва щид лярининяввяли цчцн нязярдя тутулур. Шаэирдлярин билик вя баъарыгларыны мцяййян етмяк, ейнизаманда шаэирд бир цмуми тящсил мцяссисясиндян диэяриня кечдикдя, синфи дяйиш-дикдя вя диэяр зярури щалларда онун билик вя ба ъа рыглары щаггында мялу мат топла-маг, шаэирдя фярди йанашманы тямин етмяк мягсядиля апарылыр.

Диагностик гиймятляндирмянин апарылмасы цчцн ашаьыдакы цсул вя васитялярдянистифадя едя билярсиниз:

Бу гиймятляндирмянин нятиъяляри рясми сянядлярдя гейд олунмур, йазылы гейд-ляр синиф вя шаэирд портфолиосунда сахланылыр, нятиъяляр барядя валидейнляр, синиф рящ -

Цсуллар Васитяляр

Тапшырыгвермя Чалышмалар

Мцсащибя (шифащи йохлама)

Мцяллимин гейдиййат вяряги (ша эирдля, мцвафиг щалларда груп, йахуд синифля

апарылан шифащи йохлама заманы мцяллимин юйрянмяк (диагноз гоймаг)

истядийи мясялянин йазылдыьы вяряг)

Валидейнлярля вя диэярфянн мцяллимляри иля ямякдашлыг

Сющбят вя мцяллимин сорьу вяряги (шаэирдин евдя вя йа мяктябдяки

фяалий йяти иля баьлы суалларйазылмыш вяряг)

Сющбят Шифащи сющбят

Мцшащидя Эцндялик мцшащидяLAYİHƏ

Page 49: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

48

бяри вя диэяр фянн мцяллимляри мялуматландырылыр. Диагностик гиймятляндирмя щямдя шяраитя эюря тялим мягсядляри вя стратеэийаларында чевик дяйишикликляр апарылма-сына имкан йарадыр.

Форматив гиймятляндирмя заманы гябул едилмиш стандартларын реаллашмасына ис-тигамятлянян ирялиляйишлярин мониторинги синифдя щяр бир шаэирдин инкишафынын щяря-кятвериъи амилиня, тялимин щялледиъи компонентиня чеврилир. Мцяллим беля мониторингваситясиля тядрис просесини тянзимляйир, бцтцн шаэирдлярин ирялиляйишлярини тямин едир,ейни заманда уьур газана билмяйян шаэирдлярин ещтийаъларыны юйряняряк, онлараялавя кюмяклик эюстярир. Бу гиймятляндирмя фянни тядрис едян мцяллим тяряфиндянмязмун стандартларындан иряли эялян тялим мягсядляри ясасында щазырланмыш ме-йарлар цзря дярс или ярзиндя мцнтязям олараг апарылыр.

Бир мязмун стандарты дярсликдяки бир нечя мювзуда реаллашдыьына эюря щяминстандартлардан чыхан гиймятляндирмя мейарлары нювбяти мцвафиг дярслярдя дя исти-фадя едилир. Гиймятляндирмя мейарлары ясасында шаэирдлярин мцшащидя олуна биляъякфяалиййяти 3 сявиййя олмагла груплашдырылыр.

Мясялян: алт-стандарт: 5.1.2. Елми кяшф вя ихтираларын дцнйа мядяниййятинин ин-кишафына тясирини изащ едир.

Гиймятляндирмя мейарлары:1. Мцяййянетмя

Форматив гиймятляндирмянин апарылмасы цчцн ашаьыдакы цсул вя васитялярдянистифадя едя билярсиниз:

Ы сявиййя ЫЫ сявиййя ЫЫЫ сявиййя

Елми кяшф вя ихтираларындцнйа мядяниййятинин инкишафына тясирини изащ етмякдя чятинлик чякир.

Елми кяшф вя ихтираларындцнйа мядяниййятинин

инкишафына тясирини изащ едяркян кюмякдян

истифадя едир.

Елми кяшф вя ихтираларындцнйа мядяниййятинин

инкишафына тясирини асанлыгла изащ едир.

LAYİHƏ

Page 50: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

49

Юзцнцгиймятляндирмя

Бу гиймятляндирмя фярди гиймятляндирмядир. Дярсин сонунда щяр бир шаэирд юзфяалиййятини бу ъядвяля ясасян гиймятляндиря биляр.

Ъцтлярля иш заманы гиймятляндирмя

Бу гиймятляндирмядян ъцтлярля иш заманы истифадя етмяк олар. Дярсин сонундаъцтляря ашаьыда эюстярилян ъядвял пайланылыр. Бу ъядвялдян истифадя етмякля щяр биршаэирд щям юзцнцн, щям дя йолдашынын фяалиййятини гиймятляндиря биляр.

Груп ишляринин гиймятляндирилмяси

Групларла ишин гиймятляндирилмяси цчцн мейар ъядвяли щазырланыр. Групларын фяа-лиййятини ашаьыдакы мейарлара ясасян гиймятляндирмяк олар.

Тапшырыьы тамвя дцзэцн йе -риня йетирдим

Дярсдя диггятли

идим

Мянтигли йанашмам

вар иди

Суал-ъавабда

актив идим

Ямякдаш-лыг етдим

Етикет гайдаларынариайят етдим

Ъцтлярдя ишляйян шаэирд-

лярин ады

Фяаллыг ся -виййяси (зяиф,орта, йцксяк)

Ямякдаш -лыгетмя

Гайдалараямял

олунмасы

Тапшырыьын иърасы заманы

мцзакиряетмя

Цмуми ряйяэялмя

ДянизУъал

Цсуллар Васитяляр

Мцшащидя Мцшащидя вярягляриШифащи суал-ъаваб Шифащи нитг баъарыглары цзря гейдиййат вярягиТапшырыгвермя Чалышмалар

Валидейнлярля вя диэяр фянн мцял-лимляри иля ямякдашлыг

Сющбят, сорьу вяряги (шаэирдин евдя вя йа мяктяб-дяки фяалиййяти иля баьлы суаллар йазылмыш вяряг)

ЛайищяШаэирдлярин тягдиматы вя мцяллим тяряфиндянмцяййян олунмуш мейар ъядвяли

Рубрик Наилиййят сявиййяляри цзря гиймятляндирмя шкаласыШифащи вя йазылы тягдимат Мейар ъядвялиТест Тест тапшырыгларыЮзцнцгиймятляндирмя Юзцнцгиймятляндирмя вярягляри

Груплар Meyarlar Ы груп ЫЫ груп ЫЫЫ груп ЫВ груп

Тапшырыьы дцзэцн йе ри няйетирмяТяртибат ТягдиметмяЯмякдашлыг

LAYİHƏ

Page 51: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

50

Илкин сявиййянин гиймятляндирилмяси иля охшар хцсусиййятляри олан йекун (сум-матив) гиймятляндирмя стандарт вя йа стандартлар групунда мцяййян едилмишмягсядляря шаэирдлярин щансы сявиййядя наил олдугларыны айдынлашдырыр. Йекун (сум -матив) гиймятляндирмя ашаьыдакы суаллара ъаваб верир:

– Шаэирд материалы мянимсяйя билирми?– Билдиклярини тятбиг едя билирми?– Даща иряли эетмяк цчцн лазыми сявиййядядирми?Йекун (сумматив) гиймятляндирмя стандартларын мянимсянилмяси истигамятин -

дя шаэирдлярин ялдя етдийи ирялиляйишляри дяйярляндирир. Бу гиймятляндирмя нювц мюв -зу нун, бящс вя бюлмянин, йахуд да тядрис илинин сонунда ейни гайдада щяйатаке чирилир. Йекун (сумматив) гиймятляндирмянин ян мцщцм ъящяти шаэирдлярин мя -ним сядиклярини тятбигетмя габилиййятиня ня дяряъядя малик олдугларыны ашкара чы-хармагдыр.

Сумматив гиймятляндирмянин нятиъяляри рясмидир вя кечирилдийи тарихдя синифжурналында гейд олунур. Сумматив гиймятляндирмянин апарылмасы цчцн йалныз тестцсу луна цстцнлцк вермямяли, ашаьыдакы цсул вя васитялярдян дя истифадя олун -малыдыр:

Сумматив гиймятляндирмядя истифадя олунан цсул вя васитяляр:

Тящсилдя апарылан сямяряли ислащатлар, йениликляр мяктябдахили гиймятляндир мя -нин тятбигиндя бязи дяйишикликляря сябяб олмушдур. Сумматив гиймятляндир мя нинапарыл ма сында бир сыра дяйишикликлярин апарылмасы онун реаллашдырылмасы исти га мятиндящям мцяллим, щям шаэирдляри, щям дя валидейинлярин йениликлярля цз-цзя эялмясиняим канлар ачды. Шаэирд налийятинин гиймятляндирилмяси, йекун балын чыхарылмасы вяонун щесабланма гайдасындакы фярглилик шаэирдлярин билик вя баъарыгларынын юлчцл -мясинин даща реал, даща обйектив олмасына имканлар ачмаг цчцн нязярдя тутул -мушдур.

Едилмиш бир сыра дяйишикликляр Тящсил Назирлийинин 28 декабр 2018-ъи ил тарихли8/1 нюм ряли Коллеэийа Гярары иля тясдиг едилмишдир.

Цсуллар Васитяляр

Йохлама йазы ишляри Йохлама йазы ишляри цзря гейдиййат вяряги

ЛайищяШаэирдлярин тягдиматы вя мцяллим тяряфиндянмцяййян едилмиш мейар ъядвяли

Шифащи сорьу Шифащи сорьу цзря гейдиййат вяряги

Тест Тест тапшырыглары

Тапшырыгвермя Тапшырыг, чалышма вя лабораторийа ишляри

Йарадыъылыг Рясм, ессе, тягдимат вя с.

LAYİHƏ

Page 52: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

51

Qərara əsasən summativ qiymətləndirmədə aşağıdakı dəyişikliklər həyata keçirilmişdir

4.1. Summativ qiymətləndirmə hər bir fənn üzrə təhsil proqramında (kuri ku -lumda) müəyyənləşdirilmiş məzmun standartlarının mənimsənilməsi ilə bağlı təh -sil alanların əldə etdiyi nailiyyətlərin müəyyən olunması məqsədilə aparılır.

4.2. Summativ qiymətləndirmə aşağıdakı iki formada aparılır:4.2.1. hər bir fənn üzrə dərsliklərdə nəzərdə tutulmuş hər bölmənin daxilində

və ya bölmənin sonunda keçirilən kiçik summativ qiymətləndirmə;4.2.2. hər yarımilin sonunda keçirilən böyük summativ qiymətləndirmə.4.3. Summativ qiymətləndirmədə tapşırıqvermə üsulundan istifadə olunur.4.4. I sinifdə summativ qiymətləndirmə aparılmır.4.5. Kiçik summativ qiymətləndirmə II–XI siniflərdə bütün fənlər üzrə hər ya -

rım ildə 3 dəfədən az 6 dəfədən çox olmamaqla müəllim tərəfindən aparılır. Hər fənnüz rə kiçik summativ qiymətləndirmələrin aparılacağı tarix haqqında məlumat tədrisili nin birinci həftəsi ərzində fənn müəllimi tərəfindən sinifdə təhsilalanlara elanolunur.

4.6. Hər bir fənn üzrə kiçik summativ qiymətləndirmə həmin fənnin tədris olun -duğu 1 (bir) dərs saatı ərzində aparılır.

4.7. Böyük summativ qiymətləndirmə ümumi təhsil müəssisəsinin rəhbərliyitərəfindən hər yarımilin sonunda aşağıda sadalanan fənlər üzrə aparılır:

4.7.1. ümumi təhsil müəssisələrinin IV, IX və XI siniflərində bütün fənlər üzrə;4.7.2. ümumi təhsil müəssisələrinin V–VIII siniflərində ümumi orta təhsil sə -

viy yəsi üçün nəzərdə tutulmuş buraxılış imtahanı fənləri üzrə;4.7.3. lisey və gimnaziyaların V–VIII siniflərində ümumi orta təhsil səviyyəsi

üçün nəzərdə tutulmuş buraxılış imtahanı fənləri ilə yanaşı, müəssisənin PedaqojiŞura sının qərarı ilə müəyyənləşdirilmiş maksimum 3 fənn üzrə;

4.7.4. ümumi təhsil müəssisələrinin tam orta təhsil səviyyəsində təmayülləşmətətbiq olunmayan X sinfində tam orta təhsil səviyyəsi üçün nəzərdə tutulmuş bu ra -xılış imtahanı fənləri üzrə;

4.7.5. ümumi təhsil müəssisələrinin tam orta təhsil səviyyəsində təmayülləşmətətbiq olunan X sinfində tam orta təhsil səviyyəsi üçün nəzərdə tutulmuş buraxılışim tahanı fənləri ilə yanaşı, müəssisənin pedaqoji şurasının qərarı ilə müəyyənləş -di rilmiş maksimum 3 təmayül fənni üzrə;

4.7.6. lisey və gimnaziyaların X sinfində tam orta təhsil səviyyəsi üçün nəzərdətu tulmuş buraxılış imtahanı fənləri ilə yanaşı, müəssisənin Pedaqoji Şurasının qərarıilə müəyyənləşdirilmiş maksimum 3 fənn üzrə.

4.8. Ümumi təhsil müəssisələrinin V-VIII siniflərində ümumi orta təhsil sə -viyyəsi üçün və tam orta təhsil səviyyəsində təmayülləşmə tətbiq olunmayan X sin -fində həmin təhsil səviyyəsi üçün nəzərdə tutulmuş buraxılış imtahanı fənləri iləyanaşı, müəssisənin pedaqoji şurasının qərarı ilə müəyyənləşdirilmiş maksimumdigər 3 fənn üzrə də böyük summativ qiymətləndirmə keçirilə bilər.

LAYİHƏ

Page 53: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

52

4.9. Pedaqoji şuranın qərarı ilə 4.7.3-cü, 4.7.5-ci, 4.7.6-cı yarımbəndlərdə və4.8-ci bənddə müəyyənləşdirilməsi nəzərdə tutulmuş fənlərin seçimi tədrisin key -fiyyətinə nəzarət etmək məqsədi daşıyır. Pedaqoji Şuranın müvafiq qərarı dərs ilininəvvəlində qəbul edilir və təhsilalanlara elan edilir.

4.10. Hər bir fənn üzrə böyük summativ qiymətləndirmə ibtidai təhsil səviyyə -sində 45, ümumi orta və tam orta təhsil səviyyəsində 45-90 dəqiqə ərzində aparılır.

4.11. II–III siniflərdə böyük summativ qiymətləndirmə keçirilmir.4.12. Kiçik və böyük summativ qiymətləndirmələr 100 ballıq şkala ilə ölçülür.4.13. Summativ qiymətləndirmədə istifadə olunan qiymətləndirmə vasitələri

(suallar) Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2009-cu il 13 yanvar tarixli9 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiє «Azərbaycan Respublikasının ümumi təhsil sis -te mində Qiymətləndirmə Konsepsiyası»nın tələbləri nəzərə alınmaqla hazırlanır.Suallar hər bir sinif və fənn üzrə 4 səviyyədə tərtib edilir. 1-ci səviyyə ən aşağı, 4-cüsəviyyə isə ən yüksək səviyyəni əks etdirir. Suallar müxtəlif mürəkkəblik səviy yə -sində hazırlanır. 1-ci və 2-ci səviyyəyə təhsilalanların əksəriyyətinin cavablandırabi ləcəyi suallar aid edilir. 3-cü və 4-cü səviyyəyə daha hazırlıqlı єagirdlərin ca vab -landıra biləcəyi suallar aid edilir. Səviyyələr üzrə sualların qiymətləndirmə ballarının100 ballıq şkalada bölgüsü aşağıdakı kimi nəzərdə tutulur:

– 1-ci səviyyə uzrə suallar qiymətləndirmənin 20%-ni (və ya 20 bal) təєkil edir;– 2-ci səviyyə uzrə suallar qiymətləndirmənin 30%-ni (və ya 30 bal) təєkil edir;– 3-cü səviyyə uzrə suallar qiymətləndirmənin 30%-ni (və ya 30 bal) təєkil edir;– 4-cü səviyyə uzrə suallar qiymətləndirmənin 20%-ni (və ya 20 bal) təєkil edir.4.14. Üzrlü (xəstəlik (tibbi arayış təqdim edildikdə), bədbəxt və fövqəladə

hadisə) səbəbdən kiçik summativ qiymətləndirmənin hər hansı birində iştirak etmə -yən təhsilalanın kiçik summativ qiymətləndirmədə iştirak etməməsi yarımillik bal -ların hesablanmasında nəzərə alınmır. Təhsilalanın iştirak etmədiyi kiçik summativqiymətləndirmə növbəti kiçik summativ qiymətləndirməyədək təşkil edilir.

4.15. Üzrsüz səbəbdən kiçik summativ qiymətləndirmədə iştirak etməyən təh -silalanların həmin qiymətləndirmə üzrə balı “0” qəbul edilir və yarımillik ballarınhe sablanmasında nəzərə alınır.

4.16. Üzrsüz səbəbdən I və II yarımillər üzrə keçirilən böyük summativ qiymət -ləndirmələrdə iştirak etməyən təhsilalan həmin qiymətləndirmələr üzrə balı “0” qə -bul olunur.

4.17. Təhsilalan I və II yarımillər üzrə keçirilən böyük summativ qiymətləndir -mə lərdə üzrlü səbəbdən (xəstəlik (tibbi arayış təqdim edildikdə), bədbəxt və föv qəl adəhadisə) iştirak edə bilmədikdə, müvafiq summativ qiymətləndirmə günün dən son ranöv bəti 2 (iki) həftə müddətində onun üçün böyük summativ qiymətləndirmə təşkiledi lir. Qeyd olunan müddətdə təhsilalan böyük summativ qiymətləndirmədə hər hansı sə -bəbdən iştirak etmədikdə böyük summativ qiymətləndirmə üzrə balı “0” qəbul olunur.

4.18. Summativ qiymətləndirmədə iştirak etməyən təhsilalanlar üçün sinifdə is -tifadə olunan eyni səviyyəli yeni qiymətləndirmə vasitələri (test, imla, inşa, ifadə,ça lışma) hazırlanır.

LAYİHƏ

Page 54: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

53

4.19. Təhsilalanın summativ qiymətləndirmədə bu Qaydanın 4.13-cü bədi nəzərəalınmaqla topladığı balların 2, 3, 4, 5 qiymətlərinə uyğunluğu aşağıdakı qaydadamüəyyənləşdirilir:

4.19.1. 30-dək (daxil olmaqla) olan ballar “2” qiyməti ilə;4.19.2. 30-dan 60-dək (daxil olmaqla) olan ballar “3” qiyməti ilə;4.19.3. 60-dan 80-dək (daxil olmaqla) olan ballar “4” qiyməti ilə;4.19.4. 80-dən 100-dək (daxil olmaqla) olan ballar “5” qiyməti ilə.4.20. Təhsilalanın summativ qiymətləndirmədə topladığı ballar və onların uy -

ğun laşdırıldığı qiymət summativ qiymətləndirmənin aparıldığı tarixdə sinif jurna -lında və “Məktəbli kitabçası”nda yazılır.

4.21. Summativ qiymətləndirmələrin nəticələri ilə razılaşmayan təhsilalanlarınvalideynlərinin və ya digər qanuni nümayəndələrinin müraciətlərinə təhsil müəssi -sə sinin tabeliyindən asılı olaraq Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi və yayerli təhsili idarəetmə orqanları tərəfindən baxılır. Yerli təhsili idarəetmə orqanla rı nınqərarları ilə razılaşmayan təhsilalanların valideynlərinin və ya digər qanuni nü -mayəndələrinin müraciətlərinə Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi tərəfin -dən baxılır.

5. Yarımillik və illik qiymətlərin hesablanması5.1. Təhsilalanların kiçik və böyük summativ qiymətləndirmələrdə topladığı

ballar əsasında yarımillik ballar hesablanır. Yarımillik balının 2, 3, 4 və ya 5 qiymət -lərinə uyğunluğu bu Qaydanın 4.19-cu bəndinə müvafiq olaraq müəyyən ləşdirilir.Yarımillik balların miqdarı və onların uyğunlaşdırıldığı qiymət sinif jurnalı və“Məktəbli kitabçası”nda yazılır.

5.2. Böyük summativ qiymətləndirmə aparılmayan fənlər üzrə yarımillik bal ki çiksummativ qiymətləndirmələrdə toplanmış ballar əsasında aşağıdakı kimi he sab la nır:

Y= (ksq1+ ksq2+…+ ksqn ) / n

Y – təhsilalanın yarımillik üzrə balını;– hər kiçik summativ qiymətləndirmədə toplanmış balların miqdarı;n – kiçik summativ qiymətləndirmələrin sayını bildirir.5.3. Böyük summativ qiymətləndirmə aparılan fənlər üzrə yarımillik bal kiçik

və böyük summativ qiymətləndirmələrdə toplanılan ballar əsasında aşağıdakı kimihesablanır:

BSQ – hər yarımillik üzrə aparılan böyük summativ qiymətləndirmədə toplanmışbalların miqdarı.

5.4. Təhsilalanın illik balları onun yarımillik ballarının ədədi ortası kimi hesab lanırvə illik balın 2, 3, 4 və ya 5 qiymətlərinə uyğunluğu bu Qaydanın 4.19-cu bən di nə mü -va fiq olaraq müəyyənləşdirilir. Qiymət sinif jurnalı və “Məktəbli kitab çası”nda yazılır.

5.5. İllik qiymətləndirmənin nəticələrinə əsasən təhsilalanların sinifdən-sinfəke çirilməsi Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilənqaydalarla tənzimlənir.

LAYİHƏ

Page 55: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

54

Щюрмятли мцяллимляр! Сечдийиниз стандартлардан вя стратеэийаныздан асылы олараг интеграсийа имканла-

рыны мцяййян етмякдя ММВ-нин яввялиндя тягдим едилян фянлярарасы интеграсийаъядвяли кюмяйинизя чатаъагдыр. Ресурсларын сечилмясиндя сярбястсиниз. Мювзуйавя стандарта уйьун мягсядинизи реаллашдыраркян мцхтялиф ресурслардан истифадя едябилярсиниз.

Вясаитдя гиймятляндирмя иля баьлы верилян тювсийяйя ясасян кичик вя бюйцксумматив гиймятляндирмялярин вахтыны юзцнцз мцяййян едя билярсиниз.

ТЕМАТИК ПЛАНЛАШДЫРМА

МювзуларМязмун

стандартларыСаат

Диагностик гиймятляндирмя 1

ТЯДРИС ВАЩИДИ: ХВЫЫ–ХВЫЫЫ ЯСРЛЯРДЯ ШЯРГДЯ НЯЛЯР БАШ ВЕРДИ?

1-ci mювзуАзярбайъан Сяфяви империйасы йени дюврцн астанасында

1.1.3., 2.1.2. 1

2-ci mювзу Надир шащ Яфшар империйасы 3.1.1., 4.1.1. 1

3-cц mювзу Гаъарлар империйасынын йаранмасы1.1.1., 3.1.1.,4.1.2.

1

КСГ 1

4-cц mювзуБюйцк Моьол империйасынынпарчаланмасы

1.1.1., 1.1.3. 1

5-ci mювзу Чин – «Гапалы юлкя» 1.1.2., 3.1.1. 1

6-cы mювзу «Эцндоьан юлкя» 1.1.3., 2.1.2. 1

7-ci mювзу Шярг халгларынын мядяниййяти4.1.2., 5.1.1.,5.1.3.

2

КСГ 1

ТЯДРИС ВАЩИДИ: ТЦРК ДЦНЙАСЫ ВЯ ГАФГАЗ ХАЛГЛАРЫ ХВЫЫ–ХВЫЫЫ ЯСРЛЯРДЯ

Османлы империйасы – тяняззцлцн башланмасы

8-ci mювзу

8.1. Йени дювря кющня гайдаларладахил олан империйа

1.1.1., 3.1.1.,4.1.1., 5.1.2.

1

8.2. Османлы дювлятинин бейнялхалгнцфузунун зяифлямяси

1.1.3., 2.1.2. 1

8.3. Авропа дювлятляринин Османлыим пе рийасыны бюлцшдцрмяк план-лары

1.1.2., 4.1.1. 1LAYİHƏ

Page 56: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

55

МювзуларМязмун стан-

дартларыСаат

9-cу mювзу Мяркязи Асийа ханлыглары 3.1.1., 4.1.2. 1

10-cу mювзу Волгабойу, Урал вя Сибир тцркляри 2.1.2., 3.1.1. 1

КСГ 1

Гафгаз

11-cи mювзу

11.1. Шимали Гафгаз йени дюврцнастанасын да

3.1.1. 1

11.2. Ъянуби Гафгаз мякрли планларынщядяфиндя

2.1.2., 3.1.1., 4.1.1.

1

12-cи mювзу Тцрк вя Гафгаз халгларынын мядяний йя ти 5.1.1., 5.1.2. 1

ТЯДРИС ВАЩИДИ: АВРОПА ВЯ АМЕРИКА ХВЫЫ–ХВЫЫЫ ЯСРЛЯРДЯ

«Думанлы Албион» – думан даьылыр

13-cц mювзу

13.1. Парламент, йохса крал?2.1.1., 3.1.1.,4.1.1.

1

13.2. Бюйцк Британийа краллыьы неъя йаранды? 2.1.1., 3.1.1. 1

13.3. Дцнйанын илк сянайе дювляти 4.1.2., 5.1.2. 1

КСГ 1

Шимали Америкада «Йени Инэилтяря»

14-cц mювзу14.1. Шимали Америкада йени щяйат 1.1.3., 2.1.2. 114.2. Америка Бирляшмиш Штатларынын

йаранмасы3.1.1., 3.1.2.,4.1.1.

1

«Дахмалара сцлщ – сарайлара мцщарибя»

15-cи mювзу

15.1. Франса ингилабынын мцждячиляри 4.1.2. 1

15.2. Жирондистляр вя йакобинчиляр 2.1.1., 3.1.2. 1

15.3. Термидорчулар вя НаполеонБонапарт

2.1.1., 3.1.2.,4.1.2.

1

КСГ 1

Русийа йени дюврцн астанасында

16-cы mювзу16.1. Русийанын илк императору 3.1.1., 4.1.1. 1

16.2. Исти дянизляря чыхмаг уьрундамцбаризя

1.1.2., 2.1.2., 4.1.1.

1

17-cи mювзу Авропа вя Америка мядяниййяти5.1.1., 5.1.2.,5.1.3.

1

KСГ 1ЪЯМИ: 34

LAYİHƏ

Page 57: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

56

Сизя тягдим олунан мювзуларын шярщи тювсийя характерлидир. Mюв зу ларын тядрисизаманы сярбястсиниз. Истядийиниз стандарты сечмякля шаэирдлярдя билик вя баъарыгларынформалашмасына истигамят йарадын. Интеграсийа имканларыны ММВ-нин яввялиндя ве-рилмиш фянлярарасы интеграсийа ъядвялиндя юз яксини тапмыш алт-стандартларла реаллашдырабилярсиниз. Щямчинин стратеэийайа уйьун ресурсларын сечими сизин юз ялиниздядир.

1. ÑßÔßÂÈ ÈÌÏÅÐÈÉÀÑÛ ÉÅÍÈ ÄÞÂÐÖÍÀÑÒÀÍÀÑÛÍÄÀ

ÕÂÛÛ—ÕÂÛÛÛ ßÑÐËßÐÄß ØßÐÃÄß ÍßËßÐ ÁÀØ ÂÅÐÄÈ?

МЮВЗУЛАРЫН РЕАЛЛАШДЫРЫЛМАСЫ ЦЧЦН МЕТОДИК ТЮВСИЙЯЛЯР

1. Sяfяvi dюvlяtindя baш vermiш hadisяlяrin sяbяb-nяticя яlaqяlяrinimцяyyяnlяшdirяn xronoloji cяdvяllяr tяrtib edir.

2. Sяfяvi dюvlяtinin hяyatыnda baш verяn яrazi dяyiшikliklяrini xяritя vяsxemlяrdяki mяlumatlar яsasыnda kontur xяritяlяrя kючцrцr.

Тялим мягсяди:

1.1.3. Hadisя, tяzahцr vя proseslяr arasыnda sяbяb-nяticя яlaqяlяrinimцяyyяnlяшdirяn xronoloji cяdvяllяr tяrtib edir.

2.1.2. Dюvlяtlяrin vя xalqlarыn hяyatыnda baш verяn яrazi dяyiшikliklяrinixяritя vя sxemlяrdяki mяlumatlar яsasыnda kontur xяritяlяrя kючцrцr.

Мязмун стандарты:

Фяrdi vя qruplarla iш

Тялим формасы:

Бeyin hяmlяsi, mцzakirя

Тялим цсулу: LAYİHƏ

Page 58: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

57

Dюvrцn tarixi faktlarыnы araшdыrmaq, sяbяb-nяticя яlaqяlяrini mцяy yяn -lяшdir mяk, xronoloji cяdvяllяr tяrtib etmяk, kontur xяritя цzяrindя iшlяmяbacarыьыnы шagirdlяrdя bilik vя bacarыьa чevirmяk цчцn mцяllimin dцzgцn strate-giya se чi mi олмалыдыр. Mюvzuнун tяdrisи заманы kюhnя dяrslя яlaqя yaratmaq,bilik vя bacarыqlarы sistemli шяkildя цzя чыxarmaq цчцn dцzgцn yюnlяndirici su-allar vermяk gяrяkdir. A blokunda verilmiш motivasiya шagirdlяrin fяal laш ma-sы na йардым едир. Beyin hяmlяsi цsulunu tяtbiq etmяklя уьурлу мотивасийайа ратмаьа наил ола билярсиниз. Sяfяvi imperiya sыnыn tarixdяki rolu haqqыnda mяlu -matlы olan шagirdlяr bu dюvrdяn sonrаkы щадисяляри C blokundakы «Sяfяvidюvlяtinin юz qцdrяtini bяrpa etmяsi ilя яtraf юlkяlяrin hяyatыnda hansы dяyi -шikliklяr baш verdi?» sualыna cavab tapmaqla юyrяnирlяr.

Tяdqiqata keчmяmiшdяn юncя fasilяli oxu цsulundan istifadя eдяряк шagird -lяri mяtnlя tanыш edin. Bu zaman B blokunda юz яksini tapan mяtnin his sя lяriнишаэирдляр nюvbя ilя oxusunlar. Сual vя tapшыrыqlarы mя qamыnda шagiрdlяrinmцзаkirяsinя versяniz, daha sяmяrяli olar. Aydыn olmayan hissяlяr цzяrindяdayanmaqla mцzakirяlяr apar maq tюvсiyя olunur. D blo kun da olan xяritяniшa girdlяrin nяzяrinя чatdыraraq onlarыn dюvr haqqыnda tяsяvvцrlяrini forma laш -dыra bilяrsiniz. Шagiрdlяrin хяritя цzяrindя iшя cяlb olunmasы онларда Sяfяvilяrhaq qыnda geniш tяsяvvцrlяrin formalaшmasыna шяrait yara da caqdыr. D blo kun -dakы шяkil vя illцstrasiyalar dяrsin mяnimsяnilmяsi цчцn яyani kюmяkdir.

Fasilяli oxu bitdikdяn sonra tяdqiqat iшini tяшkil edin. Tяdqiqat sualы «Бudюvrdя Sя fяvi dюvlяtinin hяyatыnda hansы dяyiшikliklяr baш verdi?» ola bilяr.

Bu zaman шagirдlяrя iш vяrяqlяri paylaйын. Иш vяrяqlяri hazыrlayarkяn C blo -kundakы tapшыrыqlardan istifadя edя bilяrsiniz. Venn diaqramы va sitяsilя Ы ШahAbbasыn dюvrц vя ondan sonrakы Sяfяvi dюvlяtinin vя ziy yяtini mцqaйisя etmяkшagiрdlярdя tяnqidi tяfяkkцrцn formalaшmasыna yar dыm edяcяkdir. Tяdqiqatыnaparыlmasы цчцn tapшыrыqlar verяrkяn sinиfdяki шagirdlяrin bilik vя bacarыq la rыnыnяzяrя alыn. Hяmчinin qrup larыn iш bюlgцsц bяrabяr bюlцnmяli, шagirдlяrinverilяn vaxt mцddяtindя tapшыrыьы yerinя yetirmяsi bacarыьы nяzяrя alыnmalыdыr.

C blokuna daxil olan tapшыrыqlarы qruplara vermяk dяrsliklя iшin sя mяrяlitяшkilinя kюmяk etmiш olar.

Ы qrup: Sяfяvi dюvlяtinin zяiflяmяsi vя sцqut etmяsinin sяbяblяrini aydыn -laш dыrыn.

ЫЫ qrup: XVЫЫ яsrin ortalarыnda Sяfяvi dюvlяtindя iqtisadiyyatыn can lan -masыna tяsir edяn amillяri gюstяrин.

ЫЫЫ qrup: Dюvlяt baшчыsы olmaq цчцn idarяetmя tяcrцbяsinя yiyяlяn mя yinvacib olduьunu sцbut edin.

ЫV qrup: Sяfяvi dюvlяtindя baш vermiш hadisяlяrin sяbяb-nяticя яlaqяlяrinimцяyyяnlяшdirяn xronoloji cяdvяllяr tяrtib edin.

V qrup: Sяfяvi dюvlяtiniн hяyatыnda baш verяn яrazi dяyiшikliklяrini xя ritяvя sxemlяrdяki mяlumatlar яsasыnda контур хяритяляря кючцрцн.

LAYİHƏ

Page 59: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

Tяdqiqat iшi baшa чatdыqdan, mцbadilя vя mцzakirя mяrhяlя sin dяn sonrашagiрdlяrin gяldiyi nяticяlяri шaxяlяndirmя шяklindя verя bi lяr siniz.

Юncяdяn hazыrladыьыnыz kontur xяritяni шagirdlяrя fяrdi olaraq pay la yыb on-lara mяtndяki mяlumatlar яsasыnda tapшыrыq verin. «Ve rilmiш kontur xяritяniSяfяvi dюvlяti haqqыndakы mяlumatlar яsasыnda dol durun» тапшырыьыны веря би-лярсиниз. Yaxud da xronoloji cяdvяl tяrtib etmяyi tap шыra bilяrsiniz.

Ev tapшыrыьы C blokundakы 8-ci tapшыrыг, yяni «Sяfяvi dюvlяtinin zяif lяmясининsяbяbini tяhlil edяrяk esse yazыn» ola bilяr.

Qiymяtlяndirmя meyarлары: tяrtibetmя, xя ritяkючцrmя.

58

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫВ

Xronolojicяdvяllяr tяrtibetmяkdя чяtinlikчяkir.

Xronoloji cяd vяl -lяr tяr tib edяrkяnmцяl li min kю mя -yindяn is ti fadяedir.

Xronoloji cяd -vяllяri tяrtib edir.

Xronoloji cяd -vяllяri asanlыqlatяrtib edir.

Mяlumatlarы kon-tur xяritяlяrяkючц r mяk dячяtinlik чяkir.

Mяlumatlarы kon-tur xя ritяlяrя kю -чц rяr kяn mцяl li-min kю mя yin dяnistifadя edir.

Mяlumatlarы kon-tur хяritяlяrя kю -чцrцr.

Mяlumatlarы asan -lыq la konturxяritяlяrя kю чцrцr.

LAYİHƏ

Page 60: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

Bu mюvzunu baшlayarkяn шagirdlяrin diqqяtini A blokuna ъялб един. Мoti-vasiya кими ондан истифадя етмяк олар. Yaxud da Nadir шah haqqыnda elektronvяsait hazыrlayaraq шagirdlяrя tяqdim etmяk olar. Шagirdlяrя hazыrladыьыnыzyюnlяn di rici suallarы vermяklя onlarыn fяrziyyяlяrini almaьa чalышыn. Onlarыnverdiyi ca vablarы lюvhяdя qeyd edin. Fяrziyйяlяrin dinlяnilmяsindяn sonra ша-эирдляря «Яfшar imperiyasыnыn yaranmasы Йaxыn Шяrqin tarixindя hansы izlяriqoydu?» sualыnы verin. Шagirdlяrin bir neчя fяrziyйяsi dinlяnildikdяn sonra budюvr haqqыnda яtraflы mяlumat almaq цчцn mяtnlя tanышlыq mяrhяlяsini tяшkiledin. Bunun цчцn siz, mяtndяn bir hissяni юzцnцz oxuya bilяrsiniz. Oxu iшinidavam etdirmяk цчцn шagirdlяrя mцraciяt edin. Mяtni oxuyarkяn mцzakirяlяraparmaьы unutmayыn. ИNSERT цsulunun tяtbiqi tяlimin sяmяrяli tяшkili цчцnkюmяk olacaqdыr. Bu zaman mцzakirяlяr C blokundakы suallar яsasыnda aparыlabilяr. Sиtуasiyadan asыlы olaraq suallarы baшqa suallarla da яvяz edя bilяr siniz.Ola bilяr ki, verilmiш suallar onlara чяtin gяlя bilяr. Ona gюrя dя bяlяdчilik edibшagirdlяrя istiqamяt vermяlisiniz. Е blokunda юz яksini tapmыш шяkil vя illцs -trasiya цzяrindя iшi tяшkil edin.

Tяdqiqatыn aparыlmasы цчцn tяdqiqat sualы «Nadir шah Яfшarыn ta rix dяki rolunяdяn ibarяtdir?» ola bilяr. Bu mюvzunun araшdыrыlmasыnda tяqdimatlar цsu-lunu tяtbiq etmяk olar. Bunun цчцn sinfi cцtlяrя bюlmяk lazыmdыr. Tяdqiqatыnaparыlmasы цчцn C blokundakы tapшыrыqlardan isti fadя edя bilяrsiniz.

59

2. NADÈR ØAH ßFØAR ÈMPERÈYASÛ

1. Nadir шah Яfшar imperiyasыnыn yaranmasыnы, idarячilik formasыnы, siyasi,sosial-iqtisadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir.

2. Nadir шahы Azяrbaycan dюvlяtчiliyindя mцhцm rol oynamыш шяxsiy -yяtlяrlя mцqayisя edir.

Тялим мягсяди:

3.1.1. Dюvlяtlяrin yaranmasыnы, idarячilik formalarыnы, siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir.

4.1.1. Tarixi шяxsiyyяtlяri mцqayisя edir.

Мязмун стандарты:

Кolлektivlя vя cцtlяrlя iш

Тялим формасы:

ИNSERT, Вenn, mцzakirя

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 61: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

Ы cцt: Nadir шahыn hяyata keчirdiyi islahatlarda mяqsяd nя idi? Тяhlil edin.ЫЫ cцt: Nadir шahы шяxsiyyяt kimi qiymяtlяndirin.ЫЫЫ cцt: Nadir шahын dюvrцn яn mяшhur fatehlяrindяn biri olduьunu sцbut edin.ЫV cцt: Nadir шahы Шah Ы Abbasla mцqayisя edin.V cцt: Moьol imperiyasы ilя baьlanmыш sцlhцn шяrtlяrinя nяlяr daxil idi?

Sцlhцn шяrtlяrini tяhlil edin.VЫ cцt: Muьan qurultayы haqqыnda mяlumat yazыn.VЫЫ cцt: Nadir шahыn dюvrцndя юlkяdяки iqtisаdi vяziyyяti izah edin.Onlara tяqdimat hazыrlamaq цчцn mцяyyяn vaxt verin. Cцtlяrin iшi hazыrlandыqdan sonra tяqdimatlarыn hяyatа keчиrilmяsi mяr hя -

lяsiня baшlaya bilяrsiniz. Tяqdimatlar dinlяnildikdяn sonra mцzaki rяni tяшkiledin. Unutmayыn ki, mцzakirяdя шagirdlяrin iшtirakы vacibdir.

Nяticяlяrin чыxarыlmasы zamanы шagirdlяr qarшыya qoyduьunuz mяq sя dя uy ьun«Nadir шah Яfшar imperiyasыnыn yaranmasыnы, idarячilik formasыnы, siyasi, sosial-iqtisadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir», «Nadir шahы Azяrbaycan dюvlяtчili yin dя mц -hцm rol oynamыш шяxsiyyяtlяrlя mцqayisя edir».

Ev tapшыrыьы «Mюvzu ilя baьlы яlavя mяlumatlar toplayыb tяqdimat hazыr la -yыn» ola bilяr.

Qiymяtlяndirmяnin aparыlmasы dяrsin hяr mяrhяlяsindя vacibdir. Bu ba -xыm dan cцtlяrin qiymяtlяndirmя meyarlarыны hazыrlamaьы unutmayыn. Onu di-vardan asыn. Hяr bir cцtцn iшi qiymяtlяndirilmяlidir. Bu qiymяt lяn dirmяniшagirdlяrlя birgя aparmaьыnыz tюvsiyя olunur.

Шagirdlяrinizin dяrs boyunca gюstяrdiklяri fяаliyyяtlяrini meyara uy ьunqiymяtlяndirяrяk mяktяbli kitabчasыna qeyd etmяyi unutmayыn.

Qiymяtlяndirmя meyarлары: tяhliletmя, mцqayisяetmя

60

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫV

Nadir шah Яfшarim peрийасынын ida -rячilik for ma sыnы,siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяt lя -riни tяhlil etmяkdячя tin lik чяkir.

Nadir шah Яfшarim pe riyasыnыn ya -ran ma sыnы, ida rя чi -lik forma sыnы, si -yasi, sosial-iqtisadimц nasi bяt lя riни tяhliledяr kяn kю mяk dяnis ti fa dя edir.

Хроноложи ардыъыллыьыпозмагла Надиршащ Яфшар империйа-сынын йаранмасыны,ida rя чilik for ma sы -nы, si yasi, sosial-iqtisadi mц na si -bяt lяriни sяrbяsttяh lil edir.

Nadir шah Яfшarimpe riyasыnыn ya -ranma sыnы, ida rя -чilik for ma sыnы,siyasi, sosial-iqti-sadi mцna si bяt lя -riни sяrbяst tяhliledir.

Nadir шahы Azяr -bay can dюvlяt чi -liyindя mцhцm roloynamыш шяx siy - yяt lяr lя mц qa yisяet mяk dя чяtinlikчяkir.

Nadir шahы Azяr -bay can dюv lяt чi li -yindя mцhцm roloynamыш шяx siy -yяt lяrlя mц qa yisяedяrkяn kю mяk -dяn isti fаdя edir.

Nadir шahы Azяr -baycan dюvlяt -чiliyindя mцhцmrol oynamыш шяx -siy yяt lяrlя mц qa -yisя edir.

Nadir шahы Azяr -baycan dюvlяt -чiliyindя mцhцmrol oy na mыш шяx -siy yяt lяrlя sяr bяstmцqayisя edir.LAYİHƏ

Page 62: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

61

Bu dяrsin tяdrisi цчцn A blokundakы hissя motivasiya mяrhяlяsi цчцn isti fadяoluna bilяr. Шagirdlяrin kюhnя dяrslяrlя яlaqяsini tяmin etmяk цчцn onlara sual -lar verin. Azяrbaycanыn o dюvrdяki vяziyyяtini yada salmаq цчцn aчar sюzlяrdяnistifadя edя bilяrsiniz. Bu sюzlяr шagirдlяrin kюmяyinя чatmыш ola bilяr. ШagirdlяriA blokunun sonunda verilmiш sua lыn mцzakirяsinя cяlb edin. Siz bu mюvzununtяdrisindя mцhazirя цsulundan da istifadя edя bilяrsiniz. Qacar vя onun yaratdыьыimperiya haq qыnda mяlumat vermяklя шagirdlяrя C blokundakы suallarы verin.

Tяdqiqatыn aparыlmasы цчцn «Aьa Mяhяmmяd шah Qacarыn tarixdяki rolu vяyeri nяdяn ibarяt olmuшdur?» sualыnы lюvhяdя qeyd edin. Шagirdlяrin bu suala cavabtapmasы цчцn tяdqiqatыn aparыlmasы lazыmdыr. Tяd qi qat ziqzaq цsulu ilя hяyat keчириляbilяr. B blokuna aid olan yeni mя lumat larы ziqzaq цsulunun qay da larыna uyьun шa-girdlяr arasыnda bюlцшdцrцn. Tяdqiqatыn aparыlmasыnda C blo kundakы tapшыrыq -lardan da istifadя edя bilяrsiniz. Bюlцnmцш qruplara aшaьыdakы iшlяri vermяk olar.

Ы qrup: Avropa dюvlяtlяrinin Qacar imperiyasы ilя baьlы planlarы nяdяnibarяt idi? Тяhlil edin.

1. Qacar imperiyasыnыn yaranmasыna oxшar faktlarыn baш verdiyi zamandanirяli gяlяn fяrqli cяhяtlяrini izah edir.

2. Qacar imperiyasыnыn yaranmasыnы tяhlil edir.3. Aьa Mяhяmmяd шащ Qacarla Nadir шah Яfшarыn oxшar vя fяrqli cяhяt-

lяri ilя baьlы cяdvяl hazыrlayыr.

3. QACARËÀÐ ÈMPERÈYASÛNÛN YARANMASÛ

Тялим мягсяди:

1.1.1. Oxшar tarixi faktlarыn baш verdiyi zamandan irяli gяlяn fяrqli cяhяt-lяrini izah edir.

3.1.1. Dюvlяtlяrin yaranmasыnы, idarячilik formalarыnы, siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir.

4.1.2. Tarixi шяxsiyyяtlяrin oxшar vя fяrqli cяhяtlяri ilя baьlы cяdvяl ha-zыrlayыr.

Мязмун стандарты:

Фяrdi vя групларла iш

Тялим формасы:

Вenn, ziqzaq, mцhazirя

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 63: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

ЫЫ qrup: Aьa Mяhяmmяd шah Qacarыn Azяrbaycan torpaqlarыnы tutmasыplanыnын baш tutmasы sяbяblяrini mцяyyяnlяшdirin.

ЫЫЫ qrup: Qacar imperiyasыnыn yaranmasыnы tяhlil ediн.ЫV qrup: Kяrim xan Zяnd hakimiyyяti mюhkяmlяndirmяk mяqsяdilя hansы

tяdbirlяr gюrmцшdц? Иzah edin.E blokundakы шяkil vя illцstrasiyalarдан шagirdlяrin юyrяnmя tяrzinя yar -

dыm чы vasitя kimi istifadя edin. Hazыrlanmыш cavablar qrup liderlяri tяrяfindяn tяqdim olunur. Tяq dim

olunmuш cavablar mцzakirя olunmalы, sяhvlяr mцяyyяn edilmяli, dцzяliшlяredilmяklя yekunlaшmalыdыr.

Bцtцn hallarda шagirdin bilik vя bacarыqlarыnы цzя чыxarmaq цчцn dцzgцnyюnlяndirici suallardan istifadя etmяniz zяruridir. Bяzяn sяhv qoyulmuш sualшagirdin sяhv nяticяyя, yaxud da tapшыrыьыn icrasыnы sяhv istiqamяtя aparыb чы-xarmasыna sяbяb ola bilяr. Яgяr sizin dяrs keчdiyiniz mяktяbdя sinif otaьыndaИKT resurs tяminatыnыz varsa, siz bu dяrsi fяrqli dя qura bilяrsiniz. Tяdqiqatыnaparыlmasы иnternet materiallarыnыn toplanыlmasы vasitяsilя dя hяyata keчirilяbilяr. Ишin araшdыrыlmasыnda шagirdlяrя axtarыш sistemlяri яn yaxыn kюmяkчi olabilяr. Tяbii ki, bцtцn qeyd olunanlar tюvsiyяdir.

Fяrdi iш kimi «Aьa Mяhяmmяd шащ Qacarla Nadir шah Яfшarыn oxшar vяfяrqli cяhяtlяri ilя baьlы cяdvяl hazыrlayыn» tapшыrmaq da olar.

Ev tapшыrыьы «Qacar haqqыnda tяqdimat hazыrla» ola bilяr.Qiymяtlяndirmя mяqsяdя uyьun meyar яsasыnda reallaшdыrыlыr.Qiymяtlяndirmя meyarлары: izahetmя, tяhliletmя, cяdvяlhazыrlama

62

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫВ

Qacar impe ri ya sы -nыn yaranma sы naoxшar fakt larы izahedяr kяn cid disяhv lяrя yol verir.

Qacar imperi ya sы -nыn ya ran ma sыnымцяллимин кюмяйииля oxшar fakt la rыizah ediр.

Qacar imperi ya sы -nыn ya ran ma sыnaoxшar fakt la rы izahedяr kяn bяzisяhvlяrя yol verir.

Qacar imperiya sы -nыn yaran ma sыnaoxшar fakt larы sяr -bяst izah edir.

Qacar imperiya -sыnыn ya ranmasыnыtяhlil edяr kяn ciddisяhv lяrя yol verir.

Qacar imperiya sы -nыn ya ranmasы nымцяллимин кюмяйииля oxшar fakt la rыizah едир.

Qacar imperiya sы -nыn ya ranmasы nыtяhlil edяr kяn bяzisяhvlяrя yol verir.

Qacar imperiya sы -nыn yaran ma sы nыsяrbяst tяhlil edir.

Aьa Mяhяm mяdшащ Qa carla Nadirшah Яf шa rыn oxшarvя fяrqli cя hяtlяriilя baьlы cяd vяlhazыrlayarkяn cid -di sяhvlяr edir.

Aьa Mяhяm mяdшащ Qa carla Na dirшah Яf шa rыn oxшarvя fяrq li cя hяt lя riмцяллимин кюмяйииля oxшar fakt la rыizah ediр.

Aьa Mяhяm mяdшащ Qa carla Na dirшah Яf шa rыn oxшarvя fяrq li cя hяt lя riilя baь lы cяd vяlhazыr la yar kяn bяzisяhvlяr edir.

Aьa Mяhяm mяdшащ Qa carla Na dirшah Яf шa rыn oxшarvя fяrqli cя hяt lяriilя baьlы mцstяqilcяdvяl hazыr la yыr.LAYİHƏ

Page 64: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

63

Dяrslikdя verilmiш A bloku kimi nяzяrdя tutulmuш hissя motivasiya ya -ratmaq цчцn sizя kюmяk ola bilяr. Bu mюvzunun tяdrisi zamanы юncяdяn ha -zыrladыьыnыz slayd vя ya шяkillяr sinifdя Hindistan haqqыnda tя sяv vцrlяrinya ranmasыna, шagirdlяrin fяallaшmasыna, onlarыn hansы юlkя haq qыnda araшdыrmaaparacaьыna ilkin zяminin yaradыlmasы цчцn kю mяkчi olacaqdыr.

Яgяr dяrslikdя verilmiш mюvzunun A bloku ilя dяrsin motivasiyasыnы qu rar -sыныzsa, C blokuna aid olan sualы, yяni «Иngilislяrin Hindistana maraьы bu юlkя-nin tarixi taleyinя necя tяsir gюstяrdi?» sualыnы verя bilяrsiniz.

Mяtnlя tanышlыq vя araшdыrma aparmaq цчцn daha sяmяrяli цsul kimi fasilяlioxu цsulunu seчmяk olar. B blokuna aid hissяlяri шagirdlяrя oxudun. Fasilяoxu цsulu zamanы mцtlяq dяrslikdя verilmiш, hяr hissяnin tяhlilinя шяrait yara -dan C blokuna aid suallarыn mцzakirяsini tяшkil edin.

Tяdqiqat diskussiya шяklindя aparыlыr. Lakin tяdqiqatыn aparыlmasы цчцnmцtlяq tяdqiqat sualыnы elan etmяniz, lюvhяdя yazmanыz, yaxud da elektron

4. BÞYÖK MOÜOL ÈMPERÈYASÛ NECß PAR×ALANDÛ?

1. Hindistanda baш vermiш proseslяri oxшar tarixi faktlarыn baш verdiyi za-mandan irяli gяlяn fяrqli cяhяtlяrini izah edir.

2. Hindistanda baш vermiш hadisяlяrin sяbяb-nяticя яlaqяlяrini mцяy -yяnlяшdirяn xronoloji cяdvяllяr tяrtib edir.

Тялим мягсяди:

1.1.1. Oxшar tarixi faktlarыn baш verdiyi zamandan irяli gяlяn fяrqli cяhяt-lяrini izah edir.

1.1.3. Hadisя, tяzahцr vя proseslяr arasыnda sяbяb-nяticя яlaqяlяrinimцяyyяnlяшdirяn xronoloji cяdvяllяr tяrtib edir.

Мязмун стандарты:

Kollektiv iш, qrup iшi

Тялим формасы:

Fasilяli oxu, mцzakirяlяr xяritяsi

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 65: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

64

imkanlara maliksinizsя proyektor vasitяsilя tяdqiqat sualыnы gюstяrmяnizlazыmdыr. Bцtцn iш tяdqiqat sualыna xidmяt etmяlidir. Tяd qiqat sualы «BюyцkMoьol imperiyasыnыn parчalanmasыndan sonra Hin dis tanыn tarixdяki rolunяdяn ibarяt olmuшdur? ola bilяr.

Шagirдlяr Hindistan яrazisindя mцstяqil dюvlяtlяrin yaranmasы amil lяrini,Moьol imperiyasыnыn Hindistanыn hяyatыndakы rolunu mцяy yяn lяш dirmяlidirlяr.Siz D blokundakы xяritяdяn istifadя etmяklя Hindistan яrazisindя yaranmышimperiyanыn яhatя etdiyi mяkanы mцяy yяn etmяkdя шagirdlяrя kюmяk edяbilяrsiniz. C blokundan istifadя etmяklя Nadir шahыn Hindistana hцcumunutяhlil edя bilяrsiniz. Sizin iшinizin kюmяkчi va sitяsi яyanilikdir. Ona gюrя dяdiqqяti E blokuna aid olan шяkil vя illцstra si yalara yюnяldin. C blokunda mцяy -yяn tapшыrыqlar sizя qruplara iш vermяk цчцn sяmяrяli vasitяdir. Чalышыn ki, шa-girdlяrя mяntiqi, tяnqidi vя yaradыcы tяfяkkцrя aid tapшыrыqlar verясиз ki, шagirdtяfяkkцrцnцn inkiшafыna imkan olsun.

Ы qrup: Bюyцk Moьol imperiyasы nя цчцn tяnяzzцl etdi? Иzah edin.ЫЫ qrup: Иngilislяrin Hindistanda mюhkяmlяnmяsinя шяrait yaradan amillяri

mцяyyяnlяшdirin. Sяbяb-nяticя яlaqяlяrini gюstяrin.ЫЫЫ qrup: Panipat vuruшmasыnыn baшlыca siyasi nяticяsi nя oldu? Тяhlil edin.ЫV qrup: Bюyцk Moьol imperiyasыnыn zяiflяmяsini dюvrцn hadisяlяri ilя яla-

qяlяndirяrяk cяdvяl tяrtib edin. V qrup: Hindistan haqqыnda xronoloji cяdvяl tяrtib edяrяk baш vermiш

hadisяlяri tяhlil edin.VЫ qrup: Bюyцk Moьol imperiyasыnы Nadir imperiyasы ilя mцqayisя edib

onlarыn fяrqli cяhяtlяrini mцяyyяnlяшdirin.

Qeyd: Bu dюvlяtlяrin oxшar vя fяrqli tяrяflяriни Venн diaqramы vasitяsilя дяmцqaйisя etdir mяk olar.

Qruplarыn iшi verilяn vaxt mцddяtindя bitdikdяn sonra mяlumatыn mцba -dilяsini, yяni qruplarыn iшinin tяqdim olunmasы prosesini hяyata keчirя bilяrsi -niz. Siz qrup mцbadilяsi bitdikdяn sonra mцtlяq mцza ki rя sini tяшkil edin. Qrupqiymяtlяndirmя meyarы vasitяsilя qruplarыn iшini qiymяtlяndirin.

Siz юncяdяn hazыrladыьыnыz hadisяlяrin xronoloji cяdvяlinin doldur улma sыnыkollektiv шяkildя hяyata keчirя bilяrsiniz. Yaxud da araшdыrыlan prob lemlя baьlыrefleksiya etmяk olar.

Ev tapшыrыьы «Hindistanыn bюlцшdцrцlmяsi adlы esse» ola bilяr. Qiymяtlяndirmя mяqsяdя uyьun mцяyyяn olunmuш meyarlara яsasяn

bцtцn dяrs boyunca aparыlыr. LAYİHƏ

Page 66: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

65

Qiymяtlяndirmя meyarлары: izahetmя, tяrtibetmя

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫВ

Hindistanda baшver miш proseslя riнoxшar tarixifaktlarыn baш ver - diyi zamandanirя li gяlяn fяrqlicя hяt lя rini izah et -mяk dя чяtinlikчяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Hindistandabaш vermiшproseslя riн oxшartarixi faktlarыn baшverdiyi zamandanirяli gяlяn fяrqlicяhяtlяrini izahedir.

Hindistanda baшvermiш proseslя riнoxшar tarixifaktlarыn baшverdiyi zamandanirяli gяlяn fяrqlicяhяtlяrini izahedir.

Hindistanda baшvermiш proseslя riнoxшar tarixifaktlarыn baшverdiyi zamandanirяli gяlяn fяrqlicяhяtlяrini асан -лыгла izah edir.

Hindistanda baшvermiш hadi sя lяrinsяbяb-nя ticя яla -qяlяrini mцяy yяn -lяш di rяn xronolojicяdvяllяri tяrtibet mяkdя чяtinlikчяkir.

Mцяllimin kю mя yiilя Hin dis tandabaш vermiш hadi sя -lяrin sя bяb-nя ticяяla qя lяrini mцяy -yяn lяш dirяn xro -noloji cяd vяl lя ritяrtib edir.

Hindistanda baшvermiш hadisя lя rinsяbяb-nяticяяlaqяlяrini mцяy -yяnlяшdi rяn xro -noloji cяdvяllяritяrtib edir.

Hindistanda baшvermiш hadisя lя rinsяbяb-nяticяяlaqяlяrini mцяy -yяnlяшdi rяn xro -noloji cяdvяllяriасан лыгла tяrtibedir.

LAYİHƏ

Page 67: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

66

Bu problemi araшdыrmaq цчцn шagirdlяrя qabaqlayыcы tapшыrыq vermяk olar.Tяbii ki, siz яgяr nюvbяti dяrsinizi debat цsulu ilя reallaшdыrmalы olsanыz, bu,vacib olacaqdыr. Siz юncяdяn шagirdlяrя mюvzunun adыnы elan edя bilяrsiniz ki,onlar bu mюvzu ilя tanыш olsunlar. Hяmчinin onлara tapшыra bilяrsiniz ki, hяrkяs Чinin nяzяrdя tutulan dюvrцnц araшdыrыb ona dair materiallar toplasыn.Nюvbяti dяrs шagirdlяr bir nюv hazыrlыqlы olacaqlar. Amma onlar sizin budяrsiniz цчцn qoyduьunuz mяqsяddяn xяbяrsizdiрlяr. Buna gюrя dя siz юzmяqsяdlяrinizi reallaшdыrmaq цчцn strategiyanыzы dцz mцяyyяnlяшdirin.

A blokunda verilmiш motivasiyanы шagirdlяrя sual vermяklя reallaшdыrыn.Onlarы birbaшa suallarлa fяallaшdыra bilяrsiniz. Шagirdlяrя дяrslikdя olan, mюvzuilя яlaqяdar motivasiyaya yюnlяnmiш C blokundakы sualы verin.Yaxud daюzцnцzцn yaradыcыlыьыnыzа uyьun hazыrladыьыnыz motivasiyanы reallaшdыrabilяrsiniz. Bu mюvzunun tяdrisi kollektiv vя fяrdi шяkildя reallaшdыrыla bilяr. Шa-girdlяrя kollektiv шяkildя Чinin o dюvцrdяki vяziyyяtini tяhlil etdirin. Onlardanbiri lюvhяdя Venn diаqramыnы, yaxud da flipчartda cяdvяl qura bilяr. Cяdvяlindoldurulmasы kollektivin kюmяyi ilя hяyata keчirilя bilяr. Яsas odur ki, шaэird-lяr яlaqя qurmaьы, яsaslandыrmaьы bacarsыnlar.

1. Чin tarixinя oxшar proses vя hadisяlяri яlaqяlяndirяn sinxron cяdvяllяrtяrtib edir.

2. Чindя sцlalяlяrin dювlяt yaratmasыnы, idarячilik formasыnы, siyasi, so-сial-iq tisadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir.

5. «QAPALÛ ÞLKß»

Тялим мягсяди:

1.1.2. Oxшar proses vя hadisяlяri яlaqяlяndirяn sinxron cяdvяllяr tяrtibedir.

3.1.1. Dюvlяtlяrin yaranmasыnы, idarячilik formalarыnы, siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir.

Мязмун стандарты:

Групларла iш, kollektiv iш

Тялим формасы:

Бeyin hяmlяsi, debat

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 68: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

67

Tяdqiqat sualы «Чinin XVЫЫ–XVЫЫЫ яsrlяrdяki tarixi rolu nяdяn ibarяtolmuшduр?» ola bilяr.

Шagirdlяrя C blokundakы tapшыrыqlarы tяdqiqatыn aparыlmasы цчцn fяrdi шя-kildя vermяk olar. Bu zaman onlar яvvяlcяdяn яldя etdiklяri mяlumatlarvasitяsindяn dя istifadя etmяklя tapшыrыqlara cavab verя bilяrlяr. Bu fяrdi iшolduьu цчцn onlarыn yoxlanыlmasы uzun чяkmяsin deyя, belя bir цsul kюmяyinizяgяlяr; Юncяdяn tяdqiqat sualыna cavab verяn bir material hazыrlayыn. Onu шa-girdlяr iшlяrini bitirdikdяn sonra lюvhяdян asыn. Onlarыn tяqdim etdiyi materi-alla mцqayisя edin. Шagirdlяrdяn xahiш edin ki, sadalanan hяr hansы hissя онларынqeydlяrинdя varsa «+» iшarяsi qoyсunлар. Bu prosesdяn sonra cavаbы verilmяyяnsuallarы mцzakirя etdirin.

B blokunda verilmiш hissяlяrlя шagirdlяrin mяlumatlы olub-olmamаsыnыmцяyyяn etmяk цчцn mюvzularыn hissяlяrindя юz яksini tapmыш suallardanistifadя edя bilяrsiniz. E blokuna aid шяkil vя illцstrasiyalarдан, D blokundakыxяritядян problemin araшdыrыlmasы vя mяqsяdin reallaшdыrыlmasы istiqamяtindяkюmяkчi vasitя kimi istifadя olunmalыdыr.

Яvvяlcяdяn qeyd etdiyimiz kimi, bu mюvzunun reallaшdыrыlmasыnda debatцsulu seчmiш olsanыz шagirdlяrя deбatыn qaydalarыnы mцtlяq xatыrladыn. Yaxudda debatыn qaydalarыnы lюvhяdян asыn.

Debat zamanы rollaшdыrma hяyata keчиrilir:

Ы qrup: Tяsdiqlяyici mюvqedяdir. «Qapalы юlkя» mюvzusunu olduьu kimiqяbul edir. Deyilmiш fikirlяrin dцzgцn olduьunu tяsdiqlяyir.

ЫЫ qruп: Tяkzibedicidir. O Ы qrupun fikirlяrini tяkzib edir vя юz arqu meнt -lя rini gяtirir.

ЫЫЫ qrup: Hakim mюvqeyindя duranlardыr ki, bu iki qrupun hansы biri dahadяqiq, dolьun vя inandыrыcы fakt gяtirяrsя, o zaman onun fikrinitяsdiqlяyir. Tяbii ki, hakimin цzяrinя bunu mцяyyяn eymяk цчцnbюyцk mяsuliyyяt dцшцr. Debatlar zamanы hяr bir qrupa 7–8 dяqi -qяlik vaxtыn ayrыlmasы kifayяtdir. Debatlar цчцn mюvzular maraqlыolmalыdыr. Bir qяdяr mцnaqiшяli mюvzu seчmяk bu цsulun tяtbiqiцчцn sяmяrяlidir.

Чinin tarixindя baш vermiш proseslяr Чin xalqыnыn bir olmamasыndan xяbяrverirmi? сualы debatыn reallaшdыrыlmasы цчцn mцzakirя obyekti ola bilяr.

Mцtlяq debatыn yekunu olaraq шagirdlяrля mцzakirя aparыb onlarla birgяnяticяlяri mцяyyяnlяшdirin.

Ev tapшыrыьы «Чin haqqыnda 3–5 dяqiqяlik slayd hazыrlayыn» ola bilяr.LAYİHƏ

Page 69: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

Qiymяtlяndirmя meyarлары: tяrtibetmя, тящлилетмя

68

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫВ

Чin tarixinя oxшarproses vя hadisя -lяri яlaqяlяndirяnsinxron cяdvяllяrtяrtib etmяkdячяtinlik чяkir.

Чin tarixinя oxшarproses vя ha di sя -lяri яlaqя lяndirяnsinxron cяdvяllяrtяrtib edяrkяnkюmяkdяn istifadяedir.

Чin tarixinя oxшarproses vя hadisя -lяri яlaqяlяndirяnsinxron cяdvяllяritяrtib edir.

Чin tarixinя oxшarproses vя hadisя -lяri яlaqяlяndirяnsinxron cяdvяllяrisяrbяst tяrtib edir.

Чindя sцlalяlяrindювlяt yaratma -sыnы, idarячilikformasыnы, siyasi,soсial-iqtisadi mц -na si bяtlяriни tяhliletmяkdя чяtinlikчяkir.

Чindя sцlalяlяrindювlяt yarat ma sы -nы, idarячilikformasыnы, siyasi,so сial-iqtisadi mц -na si bяt lяriни tяhliledяrkяn kю mяk -dяn istifadя edir.

Чindя sцlalяlяrindювlяt yarat ma -sыnы, idarячilikformasыnы, siyasi,soсial-iqtisadimцnasibяtlяriниtяhlil edir.

Чindя sцlalяlяrindювlяt yaratma -sыnы, idarячilikformasыnы, siyasi,soсial-iqtisadimцnasibяtlяriниsяrbяst tяhlil edir.

LAYİHƏ

Page 70: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

69

Bu mюvzunu baшlayarkяn mюvzunun A blokundakы hissяsini шagirdlяrdяnbirinя oxutmaq olar. Yaxud da бюyцk coьrafi kяшfляр, Portuqaliya dяniz чilя ri -nин Ya poniya sahillяrinя gяlib чыxmasы haqqыnda elektron vяsait hazыrlamaqlaшagird lяrя tяqdim etmяk olar. Шagirdlяrя C blokundakы «Buna qяdяr Yaponada larыnda hansы hadisяlяr baш vermiшdi?» «Avropalыlarыn Yaponiyaya yaxыn -laш masы nяyя sяbяb oldu?» suallarыnы vermяk olar. Yaxud da юzцnцz bu tipdяsual lar hazыrlamaqla шagirdlяri tяdqiqata cяlb edя bilяrsiniz. Шagirdlяr moti-vasiya ilя baьlы verilmiш suallarыn cavabыnы verяrkяn onlarыn fikirlяrinя qarшыdiq qяtli olmanыzы nцmayiш etdirin. Bunun цчцn onlarыn verdiklяri cavablarыlюvhяdя qeyd edin.

Tяdqiqatыn aparыlmasы цчцn «Yaponiyanыn tarixdяki rolu vя yeri nяdяnibarяtdir?» sualыnы vermяk olar.

ИNSERT цsulunu tяtbiq etmяklя B blokuna daxil olan yeni biliklяri шagird-lяrя oxudun. Mяtni oxuyarkяn mцzakirяlяr aparmaьы unutmayыn. Bu zamanmцzakirяlяr C blokundakы suallar яsasыnda da aparыla bilяr. Yaxud da stiua -siyadan asыlы olaraq siz suallarы baшqa suallarla da яvяz edя bilяrsiniz.

1. Yaponiyanыn tarixinя aid xronolojи cяdvяl tяrtib edir.2. Yaponiyanыn hяyatыnda baш verяn яrazi dяyiшikliklяrini xяritя vя sxem -

lяrdяki mяlumatlar яsasыnda kontur xяritяlяrя kючцrцr.

6. «GÖNDOÜAN ÞLKß»

Тялим мягсяди:

1.1.3. Hadisя, tяzahцr vя proseslяr arasыnda sяbяb-nяticя яlaqяlяrini mцяy -yяnlяшdirяn xronoloji cяdvяllяr tяrtib edir.

2.1.2. Dюvlяtlяrin vя xalqlarыn hяyatыnda baш verяn яrazi dяyiшikliklяrinixяritя vя sxemlяrdяki mяlumatlar яsasыnda kontur xяritяlяrя kю -чцrцr.

Мязмун стандарты:

Гrup iшi

Тялим формасы:

ИNSERT, mцzakirя

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 71: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

70

ИNSERT цsulunu reallaшdыrarkяn bu цsulun qaydalarыna яmяl edin.Bu цsul «Gцndoьan юlkя» mюvzusunu aktiv fяaliyyяtlя, yяni шagirdin юz

mцnasibяtini bildirяrяk oxunmasыdыr. Шagird mюvzudakы fikirlяrя mцnasibяtiniqяbul edilmiш iшarяlяrlя (« » – bu mяlumat mяnя tanыш idi, «–» – bu mяlumatmяnim яvvяllяr bildiyimi inkar edir, «+» – bu mяlumat mяnim цчцn yenidir,«?» – bu mяsяlяyя dair яlavя mяlumat almaq istяrdim) bildirir. Dяrslikdяkimяtn oxunduqdan sonrа цmumilяшdirmяlяr aparыlыr vя qeyd olunur.

Mюvzuda юz яksini tapmыш E blokuna aid шяkil vя illцstrasiyalar цzяrindя iшaparmaьы unutmayыn. Шagirdlяrin bu шяkillяr haqqыnda fikir sюylяmяlяri цчцnшяrait yaradыn.

Materialыn mяnimsяnilmяsi шagirdlяr цчцn yetяrli deyilsя, яlavя resusdanistifadя etmяyiniz mяslяhяtdir. Яsas odur ки, шagirdlяrdя «Gцndoьan юlkя»mюv zusu vasitяsilя mяqsяdя uyьun mцяyyяn bilik vя bacarыqlar formalaшсыn.

Bu mюvzunu araшdыrmaq цчцn sinfi qruplara bюlmяk dя olar. Qruplara Cblokundakы tapшыrыqlarы verя bilяrsiniz. Onlara iш vяrяqlяrini payladыqdan sonravaxtы elan edin. Hяr bir qrup iшindя olduьu kimi, bu qrup iшinin tяшkili zamanыда qrup qaydalarыnы elan edin. Hяmчinin qrup qiymяtlяndirmя meyar cяdvяlinilюvhяdяn asыn. Siz qruplarы sinfinizdяki saya gюrя bюlmяk imkanынa maliksiniz.Sizя tяqdim olunan qrup bюlgцsц tюvsiyя xarakterlidir.

Ы qrup: «Tяdric» siyasяtinin юlkяnin inkiшafыna mцsbяt vя mяnfi tяsiri»mюvzusunda cяdvяl tяrtib edin.

ЫЫ qrup: Nя цчцn hюkumяtin apardыьы islahatlar юlkяni bюhrandan чыxarabilmяdi? Tяhlil edin.

ЫЫЫ qrup: Kontur xяritяdя Yaponiyanыn yerini mцяyyяnlяшdirяrяk rяng lя -yin. Яrazilяrin adlarыnы цzяrindя qeyd edin (Qeyd: Kontur xяritяmцяllimin iш vяrяqindя шagirdя tяqdim olunmalыdыr).

ЫV qrup: Yaponiyanыn siyasi vяziyyяtini tяhlil edin.

Qruplar iшi hazыrladыqdan sonra «Mяlumatыn mцbadilяsi» mяrhя lя sinihяyata keчirя bilяrsiniz. Mцbadilя qrup liderlяri tяrяfindяn reallaшdыrыlыr. Lazыmgяlяrsя qrup цzvlяri юz liderlяrinin kюmяyinя чata bilяrlяr.

Mцzakirяlяr qrup iшi цzяrindя aparыldыqdan sonra шagirdlяrin diqqяtinitяdqiqat sualыna yюnялдin. Bцtцn verilmiш cavablar tяdqiqat sualыna xidmяtetmяlidir. Qruplarыn qiymяtlяndirilmяsini unutmayыn. Onlarы rяngli kaьыzlarla,rяqяmlяrlя vя s. hяvяslяndirici metodlarla qiymяtlяndirя bilяrsiniz.

« » «–» «+» «?»

LAYİHƏ

Page 72: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

71

Qrup qiymяtlяndirmя meyarlarы ilя fяrdi qiymяtlяndirmя meyarlarы ara -sыnda oxшarlыq olsa da, fяrqlilik dя vardыr. Бу baxыmdan fяrdi qiymяtlяndirmяme yarыnы mяqsяdя uyьun mцяyyяnlяшdirin. Шagirdlяrinizin hansы bilиk vяbacarыьa malik olmаsыnы sюzlяrlя ifadя edib mяktяbli kitabчasыna qeyd edin.

Ev tapшыrыьы кими C blokunda verilmiш 4-cц tapшыrыьы, yяni «Yaponiyanыntяnяz zцlцnц юzцndя яks etdirяn tяqdimat hazыrlayыn» verя bilяrsiniz.

Qiymяtlяndirmя meyarлары: tяrtibetmя, xяritяkючцrmя

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫВ

Yaponiyanыntarixinя aid xro -no lojи cяdvяltяrtib etmяkdячяtinlik чяkir.

Mцяllimin kю mяyiilя Yapo niyanыntarixinя aid xro -nolojи cяdvяl tяr -tib edir.

Yaponiyanыntarixinя aidxronolojи cяdvяlitяrtib edir.

Yaponiyanыntarixinя aidxronolojи cяdvяliasanlыqla tяrtibedir.

Yaponiyanыn hя -yatыnda baш ve rяnяrazi dяyi шik lik lя -rini xяritя vяsxem lяr dяki mя -lumatlar яsasыndakontur xяritяlяrяkючцr mяkdячяtinlik чяkir.

Mцяllimin kю mя yiilя Yapo ni yanыnhяyatыnda baшverяn яrazi dяyi -шikliklяrini xяritяvя sxemlяr dяkimя lumatlar яsa -sыnda konturxяritяlяrя kючцrцr.

Yaponiyanыn hя -yatыnda baш ve rяnяrazi dяyiшik lik lя -rini xяritя vяsxem lяr dяki mя -lumatlar яsasыndakontur xяritяlяrяkючцrцr.

Yaponiyanыnhяyatыnda baшverяn яrazidяyiшikliklяrinixяritя vя sxemlяr -dяki mяlumatlarяsasыnda konturxяritяlяrя asan -lыqla kючцrцr.

LAYİHƏ

Page 73: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

72

Dяrs tяbii olaraq motivasiya ilя baшlanmalыdыr. Bunun цчцn яvvяlcя A blo -kun dakы materиalla шagirdlяri tanыш edin. Шagirdlяrin birinдян xahiш edin ki,mюvzu nun giriш abzasыnы oхusun. Sonra C blokuna aid olan, motivasiyaya yюn -lяn miш olan sualы шagirdlяrя verin. Yaxud da яvvяlcяdяn hazыrladыьыnыz suallarышagirdlяrя verя bilяrsiniz. Situasiyadan asыlы olaraq suallarыn istiqamяti dяyiшяdя bilяr. Lakin motivasiyaya uzun vaxt ayыrmayыn. Чalышыn hяdяfя vurmaьыbacarыn. Bu mюvzunun tяdrisi цчцn BИBЮ цsulunu tяtbiq edin. Bunun цчцn sizBИBЮ cяdvяlini юncяdяn lюvhяyя asыn.

1. Шяrq xalqlarыnыn mяdяniyyяtinin formalaшmasыnda mцhцm rol oynamышшяxsiyyяtlяrin oxшar vя fяrqli cяhяtlяri ilя baьlы cяdvяllяr hazыrlayыr.

2. Шяrq xalqlarыnыn mяdяniyyяtinin xцsusiyyяtlяrini izah edir.3. Шяrq xalqlarыnыn mяdяniyyяtinin naиliyyяtlяrinя aid cяdvяl vя qrafiklяr

hazыrlayыr.

7. ØßRQ XALQLARÛNÛN MßDßNÈYYßTÈ

Тялим мягсяди:

4.1.2. Tarixi шяxsiyyяtlяrin oxшar vя fяrqli cяhяtlяri ilя baьlы cяdvяl ha -zыrlayыr.

5.1.1. Шяrqдя vя Qяrbdя intibah mяdяniyyяtinin xцsusiyyяtlяrini izah edir.5.1.3. Dцnya mяdяniyyяtinin nailiyyяtlяrinя dair cяdvяl vя qrafiklяr

hazыrlayыr.

Мязмун стандарты:

Кollektiv iш, qrup iшi

Тялим формасы:

Фasilяli oxu, BИBЮ, qяrarlar aьacы

Тялим цсулу:

Билирям Истяйирям билим

ЮйряндимLAYİHƏ

Page 74: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

73

Шagirdlяrin Шяrq xalqlarыnыn mяdяniyyяti ilя baьlы bildiklяrini BИBЮ cяd -vяlиnin Bilirяm hissяsinя qeyd edin. Yaxud da шagirdlяrя tapшыrыn ki, rяnglikaьыz lar dan istifadя етмякля bildiklяrini yazыб cяdvяlin bilirяm hissяsinя yapыш -dыrsыnlar. Sonra onlarыn юyrяnmяk istяdiklяri mяsяlяlяri яks etdirяn suallarыyazdыrыn. Юyrяndim mяrhяlяsi tяbii ki, dяrsin sonunda doldurulacaqdыr.

B blokundakы yeni biliklяri шagirdlяrя fasilяli oxu цsulundan istifadя et -mяklя oxudun. Onlara nюvbя ilя mяtni oxutdurun. Sonra шagirdlяrdяn bumяtn dяki baш verяn hadisяyя mцnasibяtini soruшun. Onlarыn diqqяtini C blo -kundakы, yeni biliklяrin tяhlili цчцn nяzяrdя tutulmuш suallara cяlb edin. Hяminsuallarы шagirdlяrя vermяklя onlarы fяal-interaktiv tяlim mцhitinя sюvq edin. Яv-vяlki biliklяri ilя юyrяndiklяri yeni biliklяr arasыnda яlaqя yaratmaьa kюmяkedin. E blokuna aid olan шяkillяrin istifadяsи ilя dяrsin daha da can lan ma sыnamцhit yaradыn.

Tяdqiqat aparmaq цчцn «Шяrq xalqlarыnыn mяdяniyyяti tarixя nяlяr bяxшedib?» – сualыnы vermяk olar. Bu tяdqiqatыn aparыlmasыn цчцn C blokundakыtap шыrыqlardan istifadя edilя bilяr. Bu bloka aid olan sual vя tapшыrыqlarы aшa ьы -dakы kimi qruplara tяqdim edin:

Ы qrup: Moьol imperatorluьunun Hindistan memarlыьыnыn inkiшafыnatяsirini faktlarla яsaslandыrыn.

ЫЫ qrup: Benqal–Asiya cяmiyyяtinin Hindistan mяdяniyyяtinin inki шafыn -dakы rolunu izah edin.

ЫЫЫ qrup: Yapon mяdяniyyяtinin inkiшafыna tяkan verяn яsas amil nяdяnibarяt idi? Тяhlil edin.

ЫV qrup: Шяrq xalqlarыnыn mяdяniyyяtinin formalaшmasыnda mцhцm roloynamыш шяxsiyyяtlяrin oxшar vя fяrqli cяhяtlяri ilя baьlы cяd vяl lяrhazыrlayыn.

V qrup: Шяrq xalqlarыnыn mяdяniyyяtinin xцsusiyyяtlяrini izah edin.VЫ qrup: Шяrq xalqlarыnыn mяdяniyyяtinin naиliyyяtlяrinя aid cяdvяl vя

qrafiklяr hazыrlayыn.Mяlumatlarыn mцbadilя vя mцzakirя mяrhяlяsini reallaшdыrdыqdan sonra

qяrarlar aьacы цsulunu tяtbiq etmяklя nяticяlяrя gяlя bilяrsiniz.Siz sinfinizdяki imkana uyьun olaraq шagirdlяrя ev tapшыrыьы kimi – «Шяrq

xalqlarыnыn mяdяniyyяti barяdя яlavя matериallar toplаyыb cяdvяllяшdirin» verяbilяrsiniz.

Digяr dяrslяrin tяdrisindя olduьu kimi, qiymяtlяndirmя mяqsяdя gюrяmцяy yяn edilmiш meyara яsasяn aparыlmalыdыr. LAYİH

Ə

Page 75: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

Qiymяtlяndirmя meyarлары: cяdvяlhazыrlama, izahetmя, qrafikhazыrlama

74

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫВ

Шяrq xalqlarыnыnmя dя niyyяtininforma laшmasыndamцhцm rol oy na -mыш шяxsiyyяtlяrinoxшar vя fяrqlicяhяtlяri ilя baьlыcяd vяllяr hazыrla -maq da чяtinlikчяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Шяrq xalqla rы nыnmя dя niyyя ti ninfor ma laш masыndamцhцm rol oy na -mыш шяxsiy yяtlяrinoxшar vя fяrqlicяhяtlяri ilя baьlыcяd vяllяr ha zыr la -yыr.

Шяrq xalqlarыnыnmяdяniyyяtininformalaшmasыndamцhцm rol oyna -mыш шяxsiy yяt lяrinoxшar vя fяrqlicяhяtlяri хроноложиардыъыллыьы поз -магла hazыrlayыr.

Шяrq xalqlarыnыnmяdяniyyяtininformalaшmasыndamцhцm rol oyna -mыш шяxsiyyяtlяrinoxшar vя fяrqlicяhяtlяri ilя baьlыsяrbяst cяdvяllяrhazыrlayыr.

Шяrq xalqlarыnыnmя dяniyyяtininxц su siy yяtlяriniizah etmяkdячяtinlik чяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Шяrq xalqla rы -nыn mя dя niyyя ti -nin xцsu siy yяt- lяrini izah edir.

Шяrq xalqlarыnыnmя dяniyyяtininxц su siy yяtlяriniхроноложи ар ды ъыллыьыпозмагла izahedir.

Шяrq xalqlarыnыnmя dяniyyяtininxц su siy yяtlяrinisяrbяst izah edir.

Шяrq xalqlarыnыnmяdя niyyяtininnaиliy yяtlя rinя aidcяdvяl vя qra fik -lяri hazыrlamaq daчяtinlik чяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Шяrq xalqla rы -nыn mяdя niy yя ti -nin naиliyyяt lяri nяaid cяdvяl vя qra -fiklяri hazыrlayыr.

Шяrq xalqlarыnыnmяdя niyyяtininnaиliyyяt lя ri nя aidcяdvяl vя qra fik -lя ri хроноложи арды-ъыллыьы поз маглаhazыrlayыr.

Шяrq xalqlarыnыnmяdя niyyяtininnaиliyyяt lя ri nя aidcяdvяl vя qra fik -lяri sяrbяst ha -zыrlayыr.

LAYİHƏ

Page 76: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

75

Qeyd etmяliyik ki, dяrslikdя verilmiш «Osmanlы imperiyasы – sonun baшlan -ьыcы» mюvzusu 3 hissяdяn ibarяtdir. Siz, sinfinizin sяviyyяsinя uyьun olaraq buhissяlяri mцxtяlif formada reallaшdыra bilяrsiniz. Bunun цчцn bir neчя цsulu sizяtяqdim edirik.

1. Osmanlы imperiyasыnыn tarixinя aid oxшar tarixi faktlarыn baш verdiyi za-mandan irяli gяlяn fяrqli cяhяtlяri izah edir.

2. Osmanlы imperiyasыnыn idarячilik formasыnы, siyasi, sosial-iqtisadimцnasibяtlяrini tяhlil edir.

3. Kюpрцlц Mehmet Пaшanы digяr tarixi шяxsiyyяtlяrlя mцqayisя edir.4. Elmi kяшf vя ixtiralarыn Osmanlы imperiyasыnda mяdяniyyяtin inkiшafыna

tяsirini izah edir.

Ы. YENИ DЮVRЯ KЮHNЯ QAYDALARLA DAXИL OLAN ИMPERИYA

8. ÎÑÌÀÍËÛ ÈÌÏÅÐÈÉÀÑÛ – ÑÎÍÓÍ ÁÀØËÀÍÜÛÚÛ

Тялим мягсяди:

1.1.1. Oxшar tarixi faktlarыn baш verdiyi zamandan irяli gяlяn fяrqli cя hяt -lяriни izah edir.

3.1.1. Dюvlяtlяrin yaranmasыnы, idarячilik forma la rыnы, si yasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir.

4.1.1. Tarixi шяxsiyyяtlяri (Oliver Kromvel, Maksimilian Robespyer,Ы Pyotr, ЫЫ Yekaterina, Corc Vaшinqton, Benjamin Franklin, Kюp -rцlц Meh met Пaшa, ЫЫЫ Sяlim, Nadir шah, Aьa Mяhяmmяd шah Qa -car) mцqayisя edir.

5.1.2. Elmi kяшf vя ixtiralarыn dцnya mяdяniyyяtinin inkiшafыna tяsiriniizah edir.

Мязмун стандарты:

Кollektiv iш, qrup iшi

Тялим формасы:

Бeyin hяmlяsi, mцzakirя, suallar

Тялим цсулу:

ÒÖÐÊ ÄÖÍÉÀÑÛ Âß ÃÀÔÃÀÇ ÕÀËÃËÀÐÛ ÕÂÛÛ–ÕÂÛÛÛ ßÑÐËßÐÄß

LAYİHƏ

Page 77: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

76

Иlk nюvbяdя, siz шagirdlяrя layihяlяrin hazыrlanmasы, yaxud da tяqdimatlarцsulunu tяtbiq etmяk цчцn tяqdimatlarыn iшlяnib hazыrlanmasыnы tapшыrabilяrsiniz. Baшqa bir yanaшma isя шagirdlяr evdя bu mюvzuya daxil olan 3 hissяlimяtnlяri oxusunlar. Sonra isя nюvbяti dяrsi debat шяklindя tяшkil edя bilяrsiniz.Yaxud da hяr hissяni ayrы-ayrыlыqda tяdris edя bilяrsiniz. Bu ba xыm dan biz dяsizя hяr mюvzunun metodiki tюvsiyяsini tяqdim edirik.

Bu mюvzunun tяdrisi цчцn A blokundan istifadя etmяklя motivasiyanы qur-maq olar. Anlayышlarыn чыxarыlmasы цsulunу tяtbiq etmяklя motivasiyanы qurabilяrsiniz. Yaxud da motivasiyanы suallar vasitяsilя reallaшdыrыb dяrsi kюhняbiliklяrdяn alыnmыш nяticяlяr яsasыnda qurmaq olar. C blokuna aid verilmiш sual -larла шаэирдляря мцраъият едя билярсиниз: – «Yeni dюvr Osmanlы imperiyasыnыn icti-mai-siyasi hяyatыna necя tяsir etdi?», «Avropa dюvlяtlяri Osmanlы im peri yasыnыndцшdцyц bu vяziyyяtdяn necя istifadя etmяk istяdi?» Onlarыn sюylяdiklяrifяrziyйяlяri lюvhяdя qeyd etsяniz daha yaxшы olar.

B blokуndan istifadя etmяklя шagirdlяri mюvzu ilя tanыш edin. Mюvzununoxunuшu zamanы aydыn olmayan hissяlяri mцzakirяyя qoyun. Abzaslarda veril -miш suallarыn cavabыnы mцtlяq шagirdlяrdяn almaьa чalышыn.

Tяdqiqat aparmaq цчцn tяdqiqat sualыnы vermяyi unutmayыn. Tяdqiгat sualы– «Yeni dюvrя kюhnя qaydalarla daxil olan Osmanlы imperiyasыnыn rolu nяdяnibarяt oldu?» ola bilяr.

Tяdqiqatыn aparыlmasы цчцn шagirdlяri dюrd qrupa bюlmяk tюvsiyя olunur.C blokуndan istifadя etmяklя onlara tapшыrыqlar verin. Hяmчinin E blokunaaid шяkillяrdяn iш vяrяqindя, elяcя dя tяdqiqatыn aparыlma mяrhяlяsindя vasitяkimi istifadя edя bilяrsiniz. Dяrsi daha maraqlы vя rяngarяng etmяk цчцn sinfi ni -zin imkanlarыndan вя ИKT imkanlarыndan istifadя edя bilяrsiniz. Шagirdlяr kom -пцter vя иnternetdяn istifadя etmяklя tapшыrыqlarыn icrasыnы reallaшdыra bilяrляр.

Ы qrup: Osmanlы imperiyasыndakы iqtisadi gerilik nя ilя baьlы idi? Тяhlil edin.ЫЫ qrup: Osmanlы imperiyasыnыn tarixinя aid oxшar tarixi faktlarыn baш verdiyi

zamana gюrя irяli gяlяn fяrqli cяhяtlяrini izah edin.ЫЫЫ qrup: Osmanlы imperiyasыnыn idarячilik formasыnы, siyasi, sosial-iqtisadi

mцnasibяtlяrini tяhlil edin.ЫV qrup: Elmi kяшf vя ixtiralarыn Osmanlы imperiyasыnыn hяyatыna vя mя -

dяniyyяtin inkiшafыna tяsirini izah edin.

Qeyd: Siz ola bilsin ki, mюvzuya seчilmiш mяdяniyyяtlя baьlы standarta vяona uyьun verilmiш tapшыrыьa birmяnalы yanaшmayasыnыz. Amma unutmayыn ki,mцasir tяhsil vя tяdris inteqrativliyin цzяrindя qurulub. Mюvzuda «Lalя dюvrц»haqqыnda verilmiш mяlumat шagirdlяrin mяdяniyyяtlя baьlы fikir yцrцtmяlяrinяimkan yaratmыш olacaqdыr. Hяmчinin siz sinfя яlavя paylama materialы tяqdimedя bilяrsiniz. Yaxud da yuxarыda qeyd edildiyi kimi ИKT vasitяlяrindяn istifadяetmяklя иnternet mяlumatlarыnыn шagirdlяr tяrяfindяn araшdыrыlmasыna yol aчabilяrsiniz.

LAYİHƏ

Page 78: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

77

Tяkcя bu sual vя tapшыrыqlarлa kifayяtlяnmяyя bilяrsiniz. Гruplara araшdыr -maq цчцn C blokuna aid olan digяr tapшыrыq vя suallarы vermяk olar. Yaxud dasizin sinfin potensial imkanlarыna vя maraqlarыna gюrя sual vя tapшыrыqlarыnistiqamяti dяyiшя bilяr. Mяlumatыn mцbadilяsi vя mцzakirяsi zamanы hяr qru -pun iшi tяqdim olunur vя mцzakirя edilir. Bir qrup digяrinin iшinя яlavяlяr edяbilяr, yaxud da mцnasibяtini bildirя bilяr.

Шagirdlяrin cavablarыnы цmumиlяшdirmяklя nяticяlяrin чыxarыlmasыna isti qa mяtverin. Яldя olunmuш biliklяrin bacarыьa чevrilmяsi sizin sяmяrяli fяaliy yя ti niz dяnasыlыdыr. Яgяr vaxta qяnaяt etmiш olsanыz, шagirdlяrя fяrdi tapшыrыq da verя bilяr -si niz. Fяal-interaktiv tяlim metodunun mяrhяlяsi olan йaradыcы tяtbiqетмяmяrhяlяsinя uyьun olaraq шagirdlяrя xяritя vя ya sxem цzяrindя iш verя bilяr siniz.

Qeyd: Yaradыcы tяtbiqetmя mяrhяlяsini siz hяr dяfя sinifdя tяtbiq etmяyяbilяrsiniz. Чцnki tarix dяrslяrinin tяdrisindя materiallarыn чoxluьu vя mцza -kirя lяr daha чox faktlardan nцmunяlяr gяtirmяklя realлaшdыrыldыьы цчцn zamanbaxыmынdan 45 dяqiqя yetяrli olmaya bilяr. Бу baxыmdan siz yaradыcы iшi ev tap-шыrыьы шяklindя vermяk imkanыna maliksiniz.

Ev tapшыrыьы «Osmanlы imperiyasыnыn bu dюvrцnц cяdvяllяшdirin» ola bilяr.Qiymяtlяndirmя meyarлары: izahetmя, тящлилетмя, мцгайисяетмя

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫВ

Osmanlы imperiya -sы nыn tarixinя aidoxшar ta rixi fakt la -rыn baш verdiyi za-mandan irяli gяlяnfяrqli cяhяtlяri izahetmяkdя чяtinlikчяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Osmanlы impe -ri yasыnыn tarixinяaid oxшar tari xifaktlarыn baш ver -di yi zamandan irяligяlяn fяrq licяhяtlяri izah edir.

Osmanlы imperi -ya sыnыn tarixinяaid oxшar ta rixi fakt -larыn baш verdiyizamandan irяli gя - lяn fяrqli cя hяt lя riбязи сящвляря йолвермякля изащ едир.

Osmanlы imperi -ya sыnыn tarixinяaid oxшar ta rixifaktlarыn baш ver -diyi zamandanirяli gяlяn fяrqlicяhяtlяri asanlыqlaizah edir.

Osmanlы imperiya -sы nыn idarячilik for -masыnы, siyasi, so - sial-iqtisadi mц na -si bяtlяrini tяhliletmяkdя чяtinlikчяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Osmanlы impe -ri yasыnыn idarя чi likformasыnы, si yasi,sosial-iqtisadi mц -na si bяtlяrini tяhliledir.

Osmanlы imperi -ya sыnыn idarячilikformasыnы, siyasi,sosial-iqtisadi mц -nasibяtlяrini сящв -ляря йол вермяклятящлилщ едир.

Osmanlы impe ri -ya sыnыn idarячilikformasыnы, siyasi,sosial-iqtisadimцnasibяtlяriniasanlыqla tяhliledir.

Kюpрцlц MehmetПa шanы digяr tarixiшяx siy yяtlяrlя mц -qa yisя etmяkdячяtinlik чяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Kюpрцlц Meh -met Пaшa nы digяrtarixi шяx siy yяt -lяr lя mцqayisяedir.

Kюpрцlц MehmetПaшanы digяr tarixiшяx siyyяtlяrlя сящв -ляря йол вермяклямцгайися едир.

Kюpрцlц MehmetПaшanы digяr tarixiшяx siyyяtlяrlяasan lыqla mц qa -yisя edir.

Elmi kяшf vя ixti ra -larыn Osmanlы mя -dяniyyя ti nin in ki -шafыna tяsirini izahetmяkdя чяtinlikчяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя еlmi kяшf vя ix -tiralarыn Os man lыmяdяniy yя ti nininkiшafыna tяsiriniizah edir.

Elmi kяшf vя ixti -ra larыn Os manlыimpe ri ya sыn damя dяniyyяtin in -ki шa fы na tяsiriniсящвляря йол вер-мякля изащ едир.

Elmi kяшf vя ixti -ralarыn Os manlыimpe ri ya sыn damя dяniyyяtininki шa fы na tяsiriniasan lыqla izahedir.

LAYİHƏ

Page 79: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

78

Mюvzunun tяdrisi цчцn A blokundakы mяlumatlardan istifadя edяrяk moti -vasiyanы mяqsяdяuyьun шяkildя formalaшdыra bilяrsiniz. Motivasiya mяqsяdiilя verilmiш hissяnin sonunda C blokuna aid sualы шagirdlяrя vermяklя onlarыdцшцnмяyя vadar edin. Sюylяnilmiш fяrziйyяlяr sizя tяdqiqat sualыnыn forma laш -dыrыlmasыna vя bu sуаla cavab tapыlmasы цчцn tяdqiqatыn aparыlmaсыna gяtiribчыxarmalыdыr. Yюnlяndirici suallar сizin iшinizin sяmяrяli qurulmasы цчцn vasitяola bilяr.

Tяdqiqatы aparmazdan юncя proyektorun kюmяyi ilя Osmanlыlarыn bu dюvrцhaqqыnda mцяyyяn slaydlarы gюstяrmяklя mцhazirячilik edя bilяrsiniz.

Tяdqiqat sualы «Osmanlы dюvlяtinin beynяlxaq nцfuzunun zяiflяmяsininsяbяbi nя idi?» ola bilяr.

Mяzmun etibarilя zяngin olan dяrslikdяki materiallarыn tez bir zamandamяnimsяnilib araшdыrыlmasы цшцn ziqzaq цsulundan istifadя edя bilяrsiniz. Sin-

ЫЫ. OSMANLЫ DЮVLЯTИNИN BEYNЯLXAQ NЦFUZUNUN ZЯИFLЯMЯSI

1. Osmanlы imperiyasыnыn beynяlxaлq nцfuzunун zяiflяmяsinin sяbяb-nяticя яlaqяlяrinя aid cяdvяl tяrtib edir.

2. Osmanlы imperiyasыnda baш verяn яrazi dяyiшikliklяrini xяritя vя sxem -lяrdяki mяlumatlar яsasыnda kontur xяritяlяrя kючцrцr.

Тялим мягсяди:

1.1.3. Hadisя, tяzahцr vя proseslяr arasыnda sяbяb-nяticя яlaqяlяrinimцяy yяnlяшdirяn xronoloji cяdvяllяr tяrtib edir.

2.1.2. Dюvlяtlяrin vя xalqlarыn hяyatыnda baш verяn яrazi dяyiшikliklяrinixяritя vя sxemlяrdяki mяlumatlar яsasыnda kontur xяritяlяrя kю -чцrцr.

Мязмун стандарты:

Кollektiv iш, qrup iшi, fяrdi iш

Тялим формасы:

Бeyin hяmlяsi, mцhazirя, ziqzaq

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 80: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

finizin sayыna яsasяn bu qrupda шagirdlяrin sayы bяrabяr qruplara bюlцnmяlidir.Bu цsulun tяtbiqi zamanы sinfи yarыmbaшlыqlarыn sayыna gюrя dя bяrabяrsaylыqurplara bюlmяk olar. Цsulun tяtbiqinin tяlяblяrinя uyьun olaraq, B blo kun -dakы yeni biliklяrи 3 hissяyя ayырmaqla qruplara tяqim edilя bilяrsiniz. Bu zamanE blokuna aid шяkillяrя, D blokuna aid xяritяyя diqqяt ayыrmalarыnы da tapшыrыn.

Ы qrupa Patron Xяlil цsyanы, ЫЫ qrupa Belqrad sцlhц, ЫЫЫ qrupa XVЫЫЫ яsrinикинъи yarыsыnda Osmanlы–Rusiya mцharиbяlяri yarыmbaшlыqlarыnы vermяk olar.Qrup цzvlяri nюmrяlяnir vя eksperт qruplarыna ayrыlыrlar. Hяr ekspert qrupunanюm rяyя uyьun material verilir vя mяnimsяnilmяsinя шяrait yaradыlыr. Vaxt bit -dikdяn sonra ekspertlяr юz yerlяrinя qayыdыr vя юyrяndiklяrini qrupdakы yol -daшlarыna baшa salыrlar. Yenя dя verilяn vaxt bitdikdяn sonra C blokundanistifadя etmяklя tяrtib etdiyiниз iш vяrяqlяrini qruplara paylaya bilяrsiniz.

Шagirdlяr tapшыrыqlarы cavablandыrдыгdan sonra mцzakirяlяr aparыlыr. Suallarverяrkяn C blokunda юz яksini tapmыш suaлlardan da istifadя edя bilяrsiniz.

Qruplarыn iшini qrup meyar cяdvяli tяrtib etmяklя qiymяtlяndirin. Шagirdlяrin fяrdi bacarыqlarыnы цzя чыxarmaq цчцn onlarыn bir qisminя «Os -

manlы imperiyasыnыn beynяlxaq nцfuzunун zяiflяmяsinin sяbяb-nяticяlяrinя aidcяdvяl tяrtib edin», digяr qisminя isя «Osmanlы imperiyasыnda baш verяn яrazidяyiшikliklяrini kontur xяritяlяrя kючцrцn» tapшыrыqlarыnы mцzakirя etmяйи тап-шыра билярсиниз.

Mюvzunun sonunda, Ъ blokunda verilmiш «Patron Xяlil цsyanыna aid he -kayя qurun» tapшыrыьыны ев тапшырыьы кими вермяк олар.

Qiymяtlяndirmя meyarлары: tяrtibetmя, xяritяkючцrmя

Ы ЫЫ ЫЫЫ IV

Osmanlы imperi ya -sыnыn beynяlxaqnцfuzunун zяif lя -mя sinin sяbяb-nя -ticя яlaqяlяrinяaid cяdvяli tяrtibet mяkdя чяtinlikчяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Osmanlы im pe -ri yasыnыn beynяl -xaлq nцfuzunунzяif lяmяsinin sя -bяb-nяticя яla qя -lяrinя aid cяdvяltяrtib edir.

Osmanlы imperi ya -sыnыn beynяlxaлqnцfuzunун zяiflя -mя sinin sяbяb-nя -ticя яlaqяlяrinяaid cяdvяli ъцзисящвляря йол вер-мякля tяrtib edir.

Osmanlы imp eri ya -sыnыn beynяlxaлqnцfuzunун zяif -lяmяsinin sяbяb-nяticя яlaqяlяrinяaid cяdvяli sяrbяsttяrtib edir.

Osmanlы imperiya -sыn da baш verяnяrazi dяyiшiklik lя -rini xяritя vяsxem lяrdяki mяlu -matlarыn яsasыndakontur xяritяlяrяkючцrяrkяn ciddisяhvlяr edir.

Osmanlы imperi ya -sыnda baш verяnяrazi dяyiшiklik lя -rini xяritя vяsxem lяrdяki mя -lumatlar яsasыndakontur xяritяlяrяkючцrяrkяn bяzisяhvlяrя yol verir.

Osmanlы imperi ya -sыn da baш verяnяra zi dяyiшik lik lя -ri ni xяritя vя sxem -lяrdяki mя lu mat -larыn яsasыndakontur xяritяlяrяъцзи сящвляря йолвермякля kючцrцr.

Osmanlы imperi ya -sыnda baш verяnяrazi dяyiшikliklя -rini xяritя vяsxem lяrdяki mя -lumatlarыn яsa sыn -da konturxяritя lяrя sяrbяstkючцrцr.

79

LAYİHƏ

Page 81: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

80

A blokuna aid hissяni шagirdlяrя oxutmazdan юncя onlara mцxtяlif suallarvermяklя яvvяlki dяrslяrlя inteqrasiya imkanlarы yaradыn. Motivasiya yaratmaqцчцn beyin hяmlяsi цsulu яn yaxшы seчimdir. Beyin hяmlяsindяn sonra A blo kun -dakы hissяni юzцnцz oxuyun vя шagirdlяri dцшцnmяyя vadar etmяk цчцn C blokunaaid olan sualы – «Bяs «Шяrq mяsяlяsi»nin яsasыnы nя tяшkil edirdi?» ver mяk olar.

Tяdqiqatыn aparыlmasы цчцn «XVЫЫЫ яsrin икинъи yarыsы, XЫX яsrin яvvяllя-rindя Osmanlы imperiyasы tarixdя hansы izi qoya bildi?» sualыnы vermяk olar.

Mяzmun hissя ilя tanыш olmaq цчцn B blokundakы yeni mяlumatlarы шagird-lяrя oxudun. ИNSERT цsulundan istifadя etmяklя C blokuna aid olan suallarыmцzakirя цчцn istifadя edin. B blokuna даир suallar vermяklя шagirdlяrindяrsdяki fяallыьыnы daha da artыrmыш olacaqsыnыz. Mцza ki rяlяrin aktiv keчmяsiцчцn kollektivin iшtirakыnы tяmin edin. Mяzmunla baьlы mцzakirя bitdikdяnsonra cцtlяrя tapшыrыq verя bilяrsiniz. Verilmiш tapшы rыq lar C blokuna aid edilяnsuаl vя tapшыrыqlardan ola bilяr.

Ы cцt: «Yunan layihяsi» ilя «Шяrq mяsяlяsi»ni mцqayisя edяrяk cяdvяl tяrtibedin.

ЫЫЫ. AVROPA DЮVLЯTLЯRИNИN OSMANLЫ ИMPERИYASЫNЫ BЮLЦШDЦRMЯK PLANLARЫ

1. Dюvrцn oxшar proses vя hadisяlяriни яlaqяlяndirяn sinxron cяdvяllяrtяrtib edir.

2. Sultan ЫЫЫ Sяlimi digяr tarixi шяxsiyyяtlяrlя mцqayisя edir.

Тялим мягсяди:

1.1.2. Oxшar proses vя hadisяlяri яlaqяlяndirяn sinxron cяdvяllяr tяrtib edir.4.1.1. Tarixi шяxsiyyяtlяri (Oliver Kromvel, Maksimilian Robespyer,

Ы Pyotr, ЫЫ Yekaterina, Corc Vaшinqton, Benjamin Franklin, Kюp -rцlц Mehmet Пaшa, ЫЫЫ Sяlim, Nadir шah, Aьa Mяhяmmяd шah Qa -car) mц qayisя edir.

Мязмун стандарты:

Кollektiv iш, cцtlяrlя iш

Тялим формасы:

Бeyin hяmlяsi, ИNSERT

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 82: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

81

ЫЫ cцt: ЫЫЫ Sяlimin islahatыnыn uьursuzluьunu izah edin.ЫЫЫ cцt: Sultan ЫЫЫ Сяlimin islahаtlarы cяdvяlini doldurun.

ЫV cцt: XVЫЫЫ яsrin sonlarыnda Osmanlы imperiyasыnda tяnяzzцlц dяrin lяш -dirяn amillяri tяhlil edin.

V cцt: ЫЫЫ Sяlimi Kюpрцlц Mehmeт Паша иля mцqayisя edin. Cцtlяrя verilяn tapшыrыqlar sinfinizdяki cцtlяrin sayы ilя eyni ola bilяr. Yaxud

da hazыrladыьыnыz bir neчя tapшыrыьы sinfin bцtцn cцtlяrinя paylamaqla da kifa -yяtlяnя bilяrsiniz. Tяbii ki, bu sizin seчiminizdяn vя vaxtыnыzdan asыlы ola bilяr.Tapшыrыqlarыn yoxlanылmasы vaxt apardыьы цчцn cцtlяrя verilmiш tapшыrыqlarыnsяviy yяsini юncяdяn mцяyyян edin. Cцt iшini verяrkяn vaxtыn elan olunmasыvacibdir. Cцtlяrin iшi cцt iшinin qiymяtlяndirmя meyarlarы ilя dяyяrlяndirilir.

Nяticяlяrin чыxarыlmasы цчцn tяdqiqat sualыna tяkrar mцraciяt etmяkmяslяhяt gюrцlцr. Sonda шagirdlяr mяqsяdя uyьun nяticяlяrя yiyяlяnmяli, bilikvя bacarыqlara malik olmalыdыrlar.

Ev tapшыrыьы C blokundakы «Dюvrя aid tяhlilli sxem hazыrlayыn» тапшырыьы olabilяr.

Qiymяtlяndirmя meyarлары: tяrtibetmя, mцqayisяetmя

Hərbi sahədə

İdarəetməsahəsində

Təhsil sistemindəİqtisadi sahədə

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫВ

Dюvrцn oxшarproses vя hadisя -lяriни яlaqя lяn -dirяn sinxroncяd vяl lя ri tяrtibetmяkdя чяtinlikчяkir.

Dюvrцn oxшarproses vя hadi sя -lяriни яlaqяlяn di -rяn sinxroncяd vяl lяri tяrtibedяrkяn bяzisяhvlяrя yol verir.

Dюvrцn oxшarproses vя hadisя -lя riни яlaqя lяn di -rяn sinxroncяd vяllяri мцялли-мин кюмяйиндянистифадя етмякляtяrtib edir.

Dюvrцn oxшarproses vя hadisя -lя riни яlaqя lяn -dirяn sinxroncяd vяllяri sяrbяsttяrtib edir.

Sultan ЫЫЫ Sяlimidigяr tarixi шяx siy -yяtlяrlя mцqayisяetmяkdя чяtinlikчяkir.

Sultan ЫЫЫ Sяlimidigяr tarixi шяx siy -yяtlяrlя mцqayisяedяrkяn bяzinюqsanlara yolverir.

Sultan ЫЫЫ Sяlimidigяr tarixi шяxsiy -yяtlяrlя мцяллиминкюмяйиндян исти-фадя етмякляmцqayisя edir.

Sultan ЫЫЫ Sяlimidigяr tarixi шяx -siyyяtlяrlя sяrbяstmцqayisя edir.

LAYİHƏ

Page 83: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

82

A blokundakы mяlumat motivasiya цчцn baшlanьыc ola bilяr. C blokundakыsuallar fяrziyйяlяrin irяli sцrцlmяsinя zяmin yarada bilяr. Шagirdlяrin fяrziy -yяlяrini dinlяdikcя lюvhяdя qeydlяr edin. B blokundakы mяlumatlarla tanышolmaq цчцn fasilяli oxudan istifadя etmяk olar. Bu zaman B blokuna aid sualvя tapшыrыqlardan istifadя etmяyi unutmayыn. E blokundakы шяkil vя illцs tra si -yalar шagirdlяrin diqqяtinя чatdыrыlsa, daha yaxшы olar. Sinfinizdя шagirdlяrin birчoxu, yяqin ki, яyani юyrяnmя tяrzinя цstцnlцk verirlяr. Bu baxыmdan шagird-lяrя illцstrasiya vя шяkillяrя yюnялmiш tapшыrыqlarы da verя bilяrsiniz. Bu чox qыsabir mцddяt цчцn verilmiш tapшыrыq olmalыdыr ki, digяr araшdыrmalara da vaxt qal -sыn. Tяdqiqat sualы «Mяrkяzi Asiya xanlыqlarыnыn tarixdяki rolu nяdяn iba rяt -dir?» ola bilяr.

Tяdqiqatыn aparыlmasы zamanы siz mцzakirя xяritяlяri цsulunu seчя bi lяr -siniz. Bu zaman cцtlяrlя iш formasыndan istifadя edin. Bununla siz шagirdlяr dяmюvzuya dair problemlяri цzя чыxarmaq vя ziddiyyяtli suallar qoymaq bacarыьыformalaшdыracaqsыnыz. Шagirdlяrin hяr birinin mюvqeyinin mцяyyяn lяшdiril mяsisizin qiymяtlяndirmя aparmanыza kюmяk ola bilяr. Uyьun mюvqedя olan шa-

1. Mяrkяzi Asiya xanlыqlarыnыn yarаnmasыnы, idarячilik formalarыnы, siyasi,sosial-iqtisadi mцnasibяtlяri tяhlil edir.

2. Mяrkяzi Asiya xalqlarыnыn hяyatыnda rol oynamыш шяxsiyyяtlяrin oxшarvя fяrqli cяhяtlяrinя aid cяdvяllяr hazыrlayыr.

9. MßRKßZÈ ASÈYA XANLÛQLARÛ

Тялим мягсяди:

3.1.1. Dюvlяtlяrin yaranmasыnы, idarячilik forma la rыnы, siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir.

4.1.2. Tarixi шяxsiyyяtlяrin oxшar vя fяrqli cяhяtlяri ilя baьlы cяdvяl hazыr -layыr.

Мязмун стандарты:

Ъцtlяrlя vя qruplarla iш

Тялим формасы:

Фasilяli oxu, mцzakirяlяr xяritяsi

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 84: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

83

girdlяri cцtlяrdя birlяшdirя билярсиниз. Onlarыn «lehinя» vя «яleyhinя» siyahыtяrtib etmяsini tapшыrmanыz tюvsiyя olunur.

Kollektiv vя fяrdi iш formalarыnы tяtbiq etmяklя onlarda Mяrkяzi Asiya xan -lыq larыnыn yarаnmasыnы, idarячilik formalarыnы, siyasi, sosial-iqtisadi mцnasi bяt -lяri tяhlil etmяk bacarыьыnы formalaшdыra bilяrsiniz. Bu zaman siz шagirdlяrя Cblo kundakы suallarы fяrdi шяkildя verя bilяrsiniz. D blokundakы xяri tя lяr dяnistifadя etmяklя mяkan haqqыnda biliklяrini xяritя цzяrindя mцяyyяnlяшdirmяimkanыna malik olmalarыna imkan yaradыn.

Tяdqiqatыn aparыlmasы bitdikdяn sonra mцzakirя цsulunu tяtbiq edin. Mц -za kirяdяn sonra nяticя vя цmumilяшдирmя aparыn. Bu iшi шagirdlяrlя birgя edin.Refleksiya mяrhяlяsindя xronoloji olaraq hadisяlяri yada salmaq цчцn suallarverin.

C blokundakы «Mяrkяzi Asiya xalqlarыnыn hяyatыnda rol oynamыш шяxsiy -yяt lяrin oxшar vя fяrqli cяhяtlяrinя aid cяdvяl hazыrlayыn» tapшыrыьыны ев тапшырыьыкими verя bilяrsiniz.

Qiymяtlяndirmя meyarлары: tяhliletmя, cяdvяlhazыrlama

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫВ

Mяrkяzi Asiyaxan lыq larыnыn ya -rаn masыnы, ida rя -чilik forma larыnы,siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяtlяritяhlil etmяkdячяtinlik чяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Mяrkяzi Asiyaxan lыqlarыnыnyarаn ma sыnы,idarячilikformalarыnы, siyasi,sosial-iqtisadi mц -nasibяtlяri tяhliledir.

Mяrkяzi Asiyaxan lыq larыnыn ya -rаn masыnы, ida rя -чilik for malarыnы,siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяt lя -riни бязи сящвляряйол вермякляtяhlil edir.

Mяrkяzi Asiyaxan lыq larыnыn ya -rаn masыnы, ida rя -чilik formalarыnы,siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяt -lяriни asanlыqlatяhlil edir.

Mяrkяzi Asiyaxalqla rы nыn hяya -tыnda rol oy namышшяxsiyyяtlяrin ox -шar vя fяrqli cя -hяt lя rinя aidcяd vяllяr ha zыr la -maq da чяtinlikчяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Mяrkяzi Asiyaxalqla rы nыn hя ya -tыnda rol oynamышшяxsiyyяtlяrinoxшar vя fяrqli cя -hяt lя ri nя aidcяdvяl lяr ha -zыrlayыr.

Mяrkяzi Asiyaxalq la rы nыn hя ya -tыnda rol oynamышшяxsiyyяtlяrin ox -шar vя fяrqli cя -hяtlяrinя aidcяdvяllяri бязисящвляря йол вер-мякля hazыrlayыr.

Mяrkяzi Asiyaxalq la rы nыn hя ya -tыnda rol oy namышшяx siy yяtlяrin ox -шar vя fяrqli cя -hяt lяrinя aidcяd vяllяri asan -lыqla hazыrlayыr.

LAYİHƏ

Page 85: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

84

Dяrsin tяdrisi цчцn A blokundakы hissя motivasiya mяrhяlяsi цчцn istifadяoluna bilяr. Шagirdlяrя A blokuna aid verilmiш sualы – «Rus mцstяmlяkячilяrinинida rячiliyi Volqa bulqarlarыnыn hяyatыnda hansы izlяri qoydu?» vermяklя mц -zakirяni tяшkil edя bilяrsiniz. Mюvzunun tяdrisindя mцhazirя цsulunu tяtbiqet mяk olar. Volqaboyu, Ural vя Sibir tцrklяrinin hяyatыnda baш verяn hadisя -lя ri, яrazi dяyiшikliklяrini, iqtisadi hяyatы haqqыndakы mяlumatы bu цsulunvasitяsilя шagirdlяrin diqqяtinя чatdыra bilяrsiniz. Шagirdlяri C blokuna aid olansuallarla canlandыrыn. B blokuna aid olan yeni mяlumatlarы oxuda da bilяrsiniz.Bu zaman «Volqaboyu, Ural vя Sibir tцrklяrinin hяyatыnda baш verяn hadisяlяrnяdяn ibarяtdir?» sualы tяdqiqat цчцn mцnasibdir. Tяdqiqatыn aparыlmasы цчцnсorьu vяrяqlяri цsulunu da seчmяk olar. Bildiyiniz kimi, bu цsуl araшdыrыlanmяsяlя ilя baьlы fakt vя hadisяlяr haqqыnda mцяyyяn qruplarыn ictimai rяyini

1. Volqaboyu, Ural vя Sibir tцrklяrinin hяyatыnda baш verяn яrazi dяyi -шik liklяrini xяritя vя sxemlяrdяki mяlumatlar яsasыnda kontur xяri tя -lяrя kючцrцr.

2. Volqaboyu, Ural vя Sibir tцrklяrinin idarячilik formalarыnы, siyasi, so -sial-iqtisadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir.

10. VOLQABOYU, URAL Vß SÈBÈR TÖRKLßRÈ

Тялим мягсяди:

2.1.2. Dюvlяtlяrin vя xalqlarыn hяyatыnda baш verяn яrazi dяyiшikliklяrinixяritя vя sxemlяrdяki mяlumatlar яsasыnda kontur xяritяlяrя kю -чцrцr.

3.1.1. Dюvlяtlяrin yaranmasыnы, idarячilik formala rыnы, siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir.

Мязмун стандарты:

Фяrdi vя qruplarla iш

Тялим формасы:

Бeyin hяmlяsi, sorьu vяrяqlяri, suallar

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 86: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

юyrяnmяk mяqsяdilя aparыlыr. Sorьu vяrяqi araшdыrыlan mяsяlя ilя baьlы (Vol -qa boyu, Ural vя Sibir tцrklяrinin hяyatы) tяrtib edilir vя burada suallar qoyulur.Sorьuda iшtirak edяnlяr bu vя rяqi mцstяqil doldurmalыdыrлар.

C blokundakы tapшыrыqlardan istifadя etmяklя шagirdlяri qruplara dabюlmяk olar.

Ы qrup: Ы Pyotrun dюvrцndя Volqaboyu vя Ural tцrklяrinя qarшы aparыlanmцstяmlяkя siyasяtinin daha da sяrtlяшdiyini faktlarla gюstяrin.

ЫЫ qrup: Volqaboyu, Ural vя Sibir tцrklяrinin idarячilik formalarыnы, siyasi,sosial-iqtisadi mцnasibяtlяri tяhlil edin.

ЫЫЫ qrup: Sibir xalqlarыnыn mяшьuliyyяtinя яsasяn onlarыn inkiшaf mяrhяlя -lя rini mцяyyяnlяшdirin.

ЫV qrup: Volqaboyu vя Uraldakы sяnaye mцяssисяlяri ilя Sibirdяki sяnayemцяsсиsяlяrinin oxшarlыьыnы izah edin.

Mцbadilя vя mцzakirяdяn sonra qruplarыn iшini qiymяtlяndirmяyi unut -mayыn.

Qiymяtlяndirmя meyarлары: xяritяkючцrmя, tяhliletmя

85

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫВ

Volqaboyu, Uralvя Si bir tцrklя ri -nin hяya tыn da baшverяn яrazi dя yi -шikliklяrini xяritяvя sxemlяrdяkimяlumatlar яsa -sыn da kontur xяri -tяlяrя kючцr- mяkdя чяtinlikчяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Volqaboyu,Ural vя Sibir tцrk -lяrinin hяya tыndabaш verяn яrazidяyiшikliklяrinixяritя vя sxem -lяrdяki mяlu mat -lar яsasыndakon tur xяritяlяrяkючцrцr.

Volqaboyu, Uralvя Sibir tцrklяri -nin hяyatыnda baшverяn яrazi dяyi -шik liklяrini xяritяvя sxemlяrdяkimяlumatlar яsa -sыnda konturxяritяlяrя ъцзисящвляря йол веря-ряк kючцrцr.

Volqaboyu, Uralvя Sibir tцrk lя ri -nin hяyatыnda baшverяn яrazi dя yi -шikliklяrini xяritяvя sxemlяrdяkimяlumatlarяsasыnda konturxяritяlяrяasanlыqla kючцrцr.

Volqaboyu, Uralvя Sibir tцrklя ri -nin idarячilik for -malarыnы, si yasi,sosial-iqtisadimцnasi bяtlяriниtяhlil etmяkdячяtiнlik чяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Volqaboyu,Ural vя Si bir tцrk -lяrinin idarя чi likformalarыnы, siya -si, sosial-iqtisadimц na si bяtlяriниtяhlil edir.

Volqaboyu, Uralvя Sibir tцrklяri -nin idarячilikformalarыnы, si -yasi, sosial-iqtisa -di mцnasibяt lя riниъцзи сящвляря йолверяряк tяhlil edir.

Volqaboyu, Uralvя Sibir tцrklя -rinin idarячilikfor malarыnы, si ya -si, sosial-iqtisadimцna sibяt lяriниasan lыqla tяhliledir.LAYİH

Ə

Page 87: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

86

Bu mюvzuya baшlayarkяn шagirdlяrin diqqяtini A blokundakы motivasiyayayюnlяndirin. Bu zaman motivasiйaya aid suallarы: «Rusiya яlinя dцшmцш tarixiimkandan necя istifadя etdi?», «Bu dюvrdя Шimali Qafqazda hansы xalqlar yaшa -yыrdыlar» шagirdlяrя verя bilяrsiniz. Шagirdlяrin verdiyi cavablar lюvhяdя, yaxudda flipчartda qeyd olunarsa, daha mяqsяdяuyьundur. Siz motivasиyanыn qo -yul masыnda baшqa vasitяlяrdяn dя istifadя edя bilяrsiniz. Tяbii ki, bu sizin im -kan larыnыzdan asыlыdыr.

B blokuna aid olan hissя ilя, yяni mяtnlя шagirdlяri tanыш edяrkяn ИНSERTцsu lundan istifadя etmяk olar. Bu цsulun tяtbiqi mяtnin mцzakirяli oxunuшuilя hяyata keчиrilir. Bu zaman C blokundakы sual vя tapшыrыqlar, hяmчininE blo kundakы шяkillяr, D blokundakы xяritя sizin iшinizin sяmяrяli tяшkili цчцnyardыmчы ola bilяr. Hяr oxunan abzasыn mцzakirяsi aparыlarsa, шagird цчцn dahasяmяrяli nяticя gюstяrяr.

Шagird «Шimali Qafqaz yeni dюvrцn astanasыnda» mюvzusundakы fikirlяrяmцnasibяtini qяbul edilmiш iшarяlяrlя (« » – bu mяlumat mяnя tanыш idi, «–» –bu mяlumat mяnim яvvяllяr bildiyimi inkar edir, «+» – bu mяlumat mяnimцчцn yenidir, «?» – bu mяsяlяyя dair яlavя mяlumat almaq istяrdim) bildirir.

1. Шimali Qafqaz xalqlarыnыn idarячilik formalarыnы, siyasi, sosial-iqtisadimцnasibяtlяriни tяhlil edir.

11. QAFQAZ XVÛÛ–XVÛÛÛ ßSRLßRDß

Тялим мягсяди:

3.1.1. Dюvlяtlяrin yaranmasыnы, idarячilik forma larыnы, siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir.

Мязмун стандарты:

Фяrdi vя qruplarla iш

Тялим формасы:

Бeyin hяmlяsi, ИNSERT, suallar

Тялим цсулу:

I. ШИMALИ QAFQAZ YENИ DЮVRЦN ASTANASЫNDA

LAYİHƏ

Page 88: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

87

Dяrs likdяki mяtn oxunduqdan sonrа цmumilяшdirmяlяr aparыlыr vя qeyd olu -nur.

Tяdqiqatыn aparыlmаsы цчцn tяdqiqat sualыnыn qoyulmasы zяruridir. Aparыlantяdqiqat «XVЫЫ–XVЫЫЫ яsrlяrdя Шimali Qаfqazыn hяyatыnda hansы hadisяlяr baшverdi?» sualы яtrafыnda olmalыdыr. Tяdqiqata cяlb edilяn шagirdlяr tapшыrыqlarvasitяsilя bilik vя bacaрыqlara sahib olmalыdыrlar. Tяdqiqat sualы qoyulduqdansonra шagirdlяri qruplara da bюlmяk olar. Bюlgц apararkяn vaxta qя naяt edin.Bu iшdя rяngli stikerlярдян истифадя edin. Tяdqiqatы aparmaq цчцn шagirdlяri4 qrupa bюlmяk olar. C blokundakы tapшыrыqlardan istifadя edin.

Mяlumatыn mцbadilяsi mяrhяlяsi hazыrlanmыш cavablarыn tяqdim olunmasыilя reallaшыr. Mяlumatыn mцzakirя mяrhяlяsindя qruplarыn iшi mцzakirя olunur.Mцzakirя bitdikdяn sonra qruplarыn iшi dяyяrlяndirilяrяk qrup qiymяtlяndirmяmeyarыnda юz яksini tapыr. Qruplarы qiymяtlяndirяrkяn юzцnцz qяrar vermяyin.Bu qяrarlar siniflя birgя verilmяlidir.

Nяticяlяrin чыxarыlmasы mяrhяlяsindя шagirдlяr Шimali Qafqaz xalqlarыnыnidarячilik formalarыnы, siyasi, sosial-iqtisadi mцnasibяtlяri tяhlil edяrяk, Ru si -ya nыn «parчala vя hюkm сцр» siyasяtinin bu xalqlarыn taleйindя oynadыьы rolutяhlil edirlяr.

Mюvzunun sonunda verilmiш C blokundakы 1-cы tapшыrыьы – «Шimali Qafqazыnetnik mяnzяrяsi cяdvяlini doldurun» – ев тапшырыьы кими verя bilяrsiniz.

Qiymяtlяndirmя mяqsяdя uyьun meyar яsaсыnda reallaшdыrыlmalыdыr.Qiymяtlяndirmя meyarлары: tяhliletmя

« » «–» «+» «?»

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫВ

Шimali Qafqazxalqla rыnыnidarячilik for ma -larыnы, siyasi,sosial- iqtisadimцnasibяt lя riниtяhlil etmяkdячяtinlik чяkir.

Шimali Qafqazxalq la rы nыn ida rя -чilik for ma la rыnы,siyasi, so sial-iq ti sa -di mцnasi bяt lя riниtяhlil edяrkяnsuallarыn kюmя yin -dяn istifadя edir.

Хроноложи ардыъыл-лыьы эюзлямядянШimali Qafqazxalqlarы nыn ida rя -чilik forma larыnы,siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяt lя -riни tяhlil edir.

Шimali Qafqazxalqlarы nыnidarячilik forma -larыnы, siyasi,sosial-iqtisadimцnasibяtlяriниasanlыqla tяhliledir.LAYİH

Ə

Page 89: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

88

Motivasiyanы A bloku ilя baшlamaq olar. Шagirdlяrin dюvr haqqыnda mцna -si bяtini юyrяnmяk цчцn suallardan istifadя edin. Motivasiya mяqsяdilя yюnlяn -miш C blokundakы sualы istifadя etmяk yerinя dцшяr. D blokuna aid sxemшagirdlяr tяrяfindяn mцzakirя edilяrsя, daha yaxшы olar. Hяmчinin шяkilляrяdiqqяtin ayrыlmasыnы tяmin edin. B blokuna aid materiallarы araшdыrmaq mяq -sяdilя verilmiш suallarы шagirдlяrя verin. Bu zaman fяrdi olaraq шagirdlяrя dяbu suallarы цnvanlandыra bilяrsiniz. O zaman sinfinizin шagirdlяrinin adlarыnы,mя sяlяn, Cяmil, Яsmяr, Rauf, Чiчяk vя s. чяkmяklя onlarыn suala cavab ver -mяsini istяyin.

ЫЫ. CЯNUBИ QAFQAZ MЯKRLИ PLANLARЫN HЯDЯFИNDЯ

1. Cяnubi Qafqazda baш verяn яrazi dяyiшikliklяrini xяritя vя sxemlяrdяkimяlumatlar яsasыnda kontur xяritяlяrя kючцrцr.

2. Cяnubi Qafqazыn idarячilik formalarыnы, siyasi, sosial-iqtisadi mц na si -bяtlяriни tяhlil edir.

3. Ы Pyotru dюvrцn шяxsiyyяtlяri ilя mцqayisя edir.

Тялим мягсяди:

2.1.2. Dюvlяtlяrin vя xalqlarыn hяyatыnda baш verяn яrazi dяyiшikliklяrinixяritя vя sxemlяrdяki mяlumatlar яsasыnda kontur xяritяlяrя kю -чцrцr.

3.1.1. Dюvlяtlяrin yaranmasыnы, idarячilik forma la rыnы, siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir.

4.1.1. Tarixi шяxsiyyяtlяri (Oliver Kromvel, Maksimilian Robespyer,Ы Pyotr, ЫЫ Yekaterina, Corc Vaшinqton, Benjamin Franklin, Kюp -rц lц Mehmet Пaшa, ЫЫЫ Sяlim, Nadir шah, Aьa Mяhяmmяd шah Qa -car) mцqayisя edir.

Мязмун стандарты:

Кollektiv vя qruplarla iш

Тялим формасы:

Гяrarlar aьacы, ИНСЕРТ

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 90: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

89

Paraqrafыn nяzяri materialы ilя tanышlыq ИNSERT, debat vя digяr цsullarlaapa rыla bilяr. Siz шяkillяr, elektron vяsaitdяn istifadя etmяklя tяqdimat da edяbilяrsiniz. B blokundakы materiallar oxunduqdan sonra тяdqiqatыn aparыl ma -sыnы «XVЫЫ–XVЫЫЫ яsrlяrdя Cяnubi Qafqazыn tarixindя hansы hadisяlяr baшverdi?» sualы ilя reallaшdыra bilяrsiniz.

C blokunda verilmiш tapшыrыqlarы qrup vя ya cцtlяrя vermяk olar. Tapшыrыьыnicrasы bitdikdяn sonra цmumilяшdirmя aparmaq, elяcя dя nяticяlяrin чыxarыlmasыцчцn шagirdlяrin iшtirakы vacibdir. Tяdqiqat iшini elя tяшkil etmяk lazыmdыr ki,шagird lяr iшin sonunda tяdqiqat sualыna cavab tapa bilsinlяr.

Ev tapшыrыьы kimi шagirdlяrя C blokundakы «Ы Pyotru ЫЫ Yekatеrina ilя Вenndiаqramыnda mцqayisя edin» tapшыrыьыnы вермяк олар.

Qiymяtlяndirmя dяrsin istяnilяn mяrhяlsindя meyara uyьun aparыlmalыdыr. Qiymяtlяndirmя meyarлары: xяritяkючцrmя, tяhliletmя, mцqayisяetmя

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫВ

Cяnubi Qafqazdabaш verяn яrazidяyiшik lik lяrinixяritя vя sxem-lяrdяki mяlu mat -lar яsasыndakon tur xя ri tя lяrяkючцrmяkdячяtinlik чяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя CяnubiQafqazda baшverяn яrazi dяyi -шiklik lя rini xяritяvя sxemlяrdяkimяlumatlarяsasыnda konturxяritяlяrя kючцrцr.

Cяnubi Qafqazdabaш verяn яrazidяyiшik lik lяrinixяritя vя sxem-lяrdяki mяlumat -lar яsasыndakon tur xяritяlяrяъцзи сящвляря йолверяряк kючцrцr.

Cяnubi Qafqazdabaш verяn яrazidяyiшik lik lяrinixяritя vя sxem-lяrdяki mяlumat -lar яsasыndakontur xяritяlяrяasanlыqla kючцrцr.

Cяnubi Qafqazыnidarячilik for ma -larыnы, siyasi, so -sial-iqtisadimц na sibяtlяriниtяhlil etmяkdя чяtinlik чяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Cяnubi Qaf qa -zыn idarя чilikformalarыnы, si -yasi, sosial-iqtisa -di mцnasibяtlяriниtяhlil edir.

Cяnubi Qafqazыnidarячilik forma -la rыnы, siyasi, so -sial-iqtisadi mц na- sibяtlяriни ъцзисящв ляря йол веря-ряк tяhlil edir.

Cяnubi Qafqazыnidarячilik for ma -larыnы, siyasi,sosial-iqtisadimцnasibяtlяriниasanlыqla tяhlil edir.

Ы Pyotru dюvrцnшяxsiyyяtlяri ilяmцqayisя etmяk -dя чяtinlik чяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Ы Pyotrudюvrцnшяxsiyyяtlяri ilяmцqayisя edir.

Ы Pyotru dюvrцnшяxsiyyяtlяri ilяъцзи сящвляря йолверяряк mцqayisяedir.

Ы Pyotru dюvrцnшяxsiyyяtlяri ilяasanlыqlamцqayisя edir.LAYİH

Ə

Page 91: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

90

Bu mюvzuya baшlayarkяn шagirdlяrin diqqяtini A blokundakы motivasiyayayюnlяndirin. Bu zaman motivasiйaya aid C blokundakы suallarы шagirdlяrя ver -mяyiniz tюvsiyя olunur. Suallara cavab vermяk цчцn шagirdlяrя bir neчя dяqiqяvaxt da verilsя, daha dцzgцn olar. Шagirdlяrin verdiyi cavablarын lюvhяdя, yaxudda flipчartda qeyd olunмасы daha mяqsяdяuyьundur. Siz motivasиyanыn qo yul -ma sыnda baшqa vasitяlяrdяn dя istifadя edя bilяrsiniz. Cavablar alыn dыqdansonra B blokuna aid olan hissя ilя, yяni mяtnlя шagirdlяri tanыш edin. Бu vaxtИНСЕРТ цsulundan istifadя etmяk yerinя dцшяr. Bu цsulun tяtbiqi mяt nin mц -zakirяli oxunuшu ilя hяyata keчиrilir. Bu zaman C blokundakы sual vя tap шы rыqlar,hяm чi nin E blokundakы шяkillяr sizin kюmяyinizя gяlя bilяr. Hяr oxu nan abzasыnmцzakirяsi aparыlarsa, шagird цчцn daha sяmяrяli nяticя gюs tяrяr.

ИNSERT цsuluna uyьun olaraq, dяrslikdяki mюvzu oxunduqdan sonrа цmu - milяшdirmяlяr aparыlмалы vя qeyd olunmalыdыr.

Tяdqiqatыn aparыlmаsы цчцn isя mцяllim mцtlяq tяdqiqat sualы qoymalыdыr.Aparыlan tяdqiqat nяticяsindя «Tцrk vя Qafqaz xalqlarы mяdяniyyяt tarixindяhansы izlяri qoymuшdu?» sualыna cavab tapылmalыdыr. Bunun цчцn tяdqiqata cяlbedi lяn шagirdlяrя mцяyyяn tapшыrыqlar verilmяlidir. Tяdqiqat sualы qoyulduqdanson ra шagirdlяri qruplara bюlmяk lazыmdыr. Bюlgц apararkяn daha чevik va si tя -

1. Tцrk vя Qafqaz xalqlarыnыn mяdяniyyяtinin xцsusiyyяtlяrini izah edir.2. Elmi kяшf vя ixtiralarыn тцrk vя Qafqaz xalqlarыnыn mяdяniyyяtinin

inkiшafыna tяsirini izah edir.

12. TÖRK Vß QAFQAZ XALQLARÛNÛN MßDßNÈYYßTÈ

Тялим мягсяди:

5.1.1. Шяrqдя vя Qяrbdя intibah mяdяniyyяtinin xцsusiyyяtlяrini izahedir.

5.1.2. Elmi kяшf vя ixtiralarыn dцnya mяdяniyyяtinin inkiшafыna tяsiriniizah edir.

Мязмун стандарты:

Кollektiv iш, qruplarla iш

Тялим формасы:

Бeyin hяmlяsi, ИNSERT

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 92: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

91

lяrя яl atmaq шagirdlяrin maraьыna sяbяb olar. Eyni zamanda vaxta qяnяt et miшolarsыnыz. Bu iшdя rяngli stikerlяr kюmяyinizя чata bilяr. Tяdqiqatы apar maq цчцnшagirdlяrя rяngli kartlardan birini seчmяk tяklif olunur. Qrupu 3 yerя bюl mяklяonlara araшdыrmaq цчцn tapшыrыqlar vermяk lazыmdыr. Sizin sinifdя иnternet vя kom -пцter varsa, qruplarы иnternetdя axtarышa sюvq edin. Яgяr belя im kanыnыz yoxdur -sa, o zaman яlavя resurslar, paylayыcы materiallardan istifadя edin. Bu resuрs larvasitяsilя шagirdlяr aшdыrma aparыb tяqdimat hazыrlaya bi lяrlяr. Tяq di mat elek-tron variantda, yяni slaydlar шяklindя дя ola bilяr. Flip чartdan istifadя etmяklяшagirdlяr юz bacarыqlarыnы tяqdimat шяklindя дя nц ma yiш etdirя bilяrляр. Tap -шыrыq larыn verilmяsi zamanы C blokundakы tap шы rыq lar dan istifadя edя bilяrsiniz.

Ы qrup: Tцrk xalqlarыnыn mяdяniyyяtlяrinin xцsusiyyяtlяrini izah edin.ЫЫ qrup: Qafqaz xalqlarыnыn mяdяniyyяtini tяhlil edin.ЫЫЫ qrup: Elmi kяшf vя ixtiralarыn тцrk vя Qafqaz xalqlarыnыn mяdяniy yя tinin

inkiшafыna tяsirini izah edin.ЫV qrup: Tцrk vя Qafqaz xalqlarыnыn mяdяniyyяt tarixindя mцhцm rol

oynamыш шяxsiyyяtlяr haqqыnda mяlumatы cяdvяllяшdirib tяqdim edin.Hazыrlanmыш cavablar tяqdim olunduqdan sonra hяr bir qrupun iшi mцza -

ki rя edilmяlidir. Mzakirя bitdikdяn sonra qrupun qiymяtlяndirilmяsi qrupqiymяtlяndirmя meyarы vasitяsilя aparыlmalыdыr. Qruplar qiymяtlяndirilяrkяnшagirdlяrin iшtirakыna imkan yaradыn.

Nяticяlяrin чыxarыlmasыnda шagirdin iшtirakы vacibdir. Шagirdlяr dяrsin so-nunda standarta uyьun qoyulmuш mяqsяdя чatarsa, bu sizin iшinizin mцвяф fя -qiyyяtindяn xяbяr vermiш olur.

Mюvzunun sonunda verilmiш C blokundakы 8-cы tapшыrыьы – «Tцrk vя Гafqazxalqlarыnыn mяdяniyyяtinя dair яlavя mяlumat toplayaraq tяqdimat hazыrlayыn»– ev tapшыrыьы kimi verя bilяrsiniz.

Qiymяtlяndirmя meyarлары: izahetmя

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫВ

Tцrk vя Qafqazxalq la rыnыnmяdяniy yяtininxцsusiyyяtlяriniizah etmяkdячяtinlik чяkir.

Suallarыn kюmяyiilя тцrk vя Qafqazxalq la rыnыnmяdяniyyяtininxцsusiyyяtlяriniizah edir.

Tцrk vя Qafqazxalq la rыnыn mя dя -niy yяtinin xцsu -siyyяtlяrini ъцзисящвляря йол веря-ряк izah edir.

Tцrk vя Qafqazxalq la rыnыnmяdяniy yяtininxцsusiyyяtlяriniasan lыqla izahedir.

Elmi kяшf vя ixti ra - larыn тцrk vя Qaf -qaz xalqla rы nыnmя dяniyyя ti nininkiшafыna tяsiriniizah etmяkdячяtinlik чяkir.

Suallarыn kюmяyi ilяеlmi kяшf vя ixti ra -larыn тцrk vя Qaf -qaz xalq la rы nыnmяdяniyyяtininin kiшa fыna tяsiriniizah edir.

Elmi kяшf vя ixti -ra larыn тцrk vяQafqaz xalq la rы nыnmяdяniy yя tinininkiшafыna tяsiriniъцзи сящвляря йолверяряк izah edir.

Elmi kяшf vя ixti -ralarыn тцrk vяQaf qaz xalq la rы nыnmяdяniy yя ti nininkiшafыna tяsiriniъцзи сящвляря йолверяряк izah edir.

LAYİHƏ

Page 93: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

92

Bu dяrsin tяdrisi zamanы A blokundakы hissя motivasiya mяrhяlяsi цчцnistifadя oluna bilяr. Шagirdlяrin kюhnя dяrslяrdя юyrяndiklяrini yadlarыna salыn.Bunun цчцn aчar sюzlяrdяn istifadя edя bilяrsiniz. Bu sюzlяr onlara yardыmчыola bilяr. Шagirdlяrя A blokuna aid verilmiш sualы – «Yeni dюvrdя Иngil tяrяninhяyatыnda daha hansы yeniliklяr oldu?» vermяklя mцzakirяni davam etdirяbilяrsiniz. Siz bu mюvzunun tяdrisindя mцhazirя цsulundan istifadя edяbilяrsiniz. Sяfяvi dюvlяtinin iqtisadi hяyatы haqqыnda mцhazirяni шagirdlяrindiqqяtinя чatdыrыn. Шagirdlяri C blokuna aid olan suallarla canlandыrыn. D blo -

1. Иngiltяrяdя feodalizmin daьыlmasы vя kapitalist mцnasibяtlяrinин yaran -masыnы mяkanla яlaqяdя izah edir.

2. Иngiltяrяnin idarячilik formalarыnы, siyasi, sosial-iqtisadi mцnasibяtlяriниtяhlil edir.

3. Oliver Kromveli mцqayisя edir.

13. «DUMANLÛ ALBÈON» – DUMAN DAÜÛLÛR

Тялим мягсяди:

2.1.1. Feodal mцnasibяtlяrinin daьыlmasы vя kapitalist mцnasibяtlяrininyaranmasыnы, dцnyada baш vermiш iqtisadi, sosial dяyишikliklяri mя -kanla яlaqяdя izah edir.

3.1.1. Dюvlяtlяrin yaranmasыnы, idarячilik forma la rыnы, siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir.

4.1.1. Tarixi шяxsiyyяtlяri (Oliver Kromvel, Maksimilian Robespyer,Ы Pyotr, ЫЫ Yekaterina, Corc Vaшinqton, Benjamin Franklin, Kюp -rц lц Mehmet Пaшa, ЫЫЫ Sяlim, Nadir шah, Aьa Mяhяmmяd шah Qa -car) mцqayisя edir.

Мязмун стандарты:

Фяrdi iш, qrup iшi

Тялим формасы:

Зiqzaq, karusel

Тялим цсулу:

Ы. ПАРЛАМЕНТ, ЙОХСА КРАЛ?

ÀÂÐÎÏÀ Âß ÀÌÅÐÈÊÀ

LAYİHƏ

Page 94: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

93

kun dakы xяritя цzяrindя iшi tяшkil edin. B blokuna aid olan mяtnin шagirdlяr tя -rяfindяn araшdыrыlmasы цчцn ziqzaq цsulundan istifadя edя bilяrsiniz. Tez bir za-manda mяtni юyrяnяn шagirdlяr tяdqiqatыn aparыlmasы mяrhяlяsinя keч mя lidirlяr.Bu zaman «Иngiltяrя burjуa inqilabыnыn tarixdяki rolu nяdяn ibarяtdir?» sualыtяdqiqat цчцn mцnasibdir. C blokundakы tapшыrыqlardan istifadя etmяklя qruplaraiш verя bilяrsiniz. E blokundakы шяkillяri unutmayыn. Шagirdlяrin diq qяtini шяkillяrцzяrinя cяlb etmяk цчцn suallar da verin. Яgяr siz bu mюv zu nun tяdrisi zamanыziqzаq цsulunu tяtbiq edяrsinizsя, шagirdlяri qruplara bюl mяyiniz la zыm gяlяcяk.Siz sinif sayыna gюrя шagirdlяri rяqяmlяmяklя qrup bюl gцsцnц aparа bilяrsiniz.

Ы qrup: Иngiltяrяdя feodalizmin daьыlmasы vя kapitalist mцnasibяtlяrininyaranmasы prosesini izah edin.

ЫЫ qrup: Иngiltяrяnin idarячilik formasыnы vя sosial-iqtisadi mцnasibяtlяritяhlil edin.

ЫЫЫ qrup: Kral vя parlamenti mцdafiя edяn qцvvяlяri sяciyyяlяndirin. ЫV qrup: Olver Kroмvelin Иngiltяrя tarixindяki rolunu mцяyyяnlяшdirяrяk

mцqayisяlяr aparыn.Mцbadilя vя mцzakirялярdяn sonra qruplarыn iшini qiymяtlяndirmяyi unut ma yыn.Vaxtdan sяmяrяli istifadя edя bilsяniz karusel цsulunу da bu mюvzuya

tяtbiq etmяk olar. Siz bu цsulu tяtbiq edяrkяn Иngiltяrяdя baш vermiш burjuainqilabы barяdя шagirdlяrin fikrini юyrяnя bilяrsiniz.

Ev tapшыrыьы: C blokundakы 8-ci tapшыrыьы йериня йетирин. Qiymяtlяndirmя meyarлары: izahetmя, tяhliletmя, мцгайисяетмя

Ы ЫЫ ЫЫЫ IV

Иngiltяrяdя feodal-izmin daьыlmasы vяkapitalist mцna si -bяtlяrinин ya ran - ma sыnы mяkanlaяla qя dя izah et -mяk dя чя tinlikчяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Иngiltяrяdя feo-dalizmin daьыl ma -sы vя kapitalistmц nasibяtlяrinинya ran ma sыnы mя -kanla яla qяdяizah edir.

Иngiltяrяdя feodal-izmin daьыlmasы vяkapitalist mцnasi -bяtlяrinин ya ran -ma sыnы mяkanlaяla qя dя ъцзи сящ-вляря йол верярякizah edir.

Иngiltяrяdя feodal-izmin daьыlmasы vяkapitalist mцnasi -bяtlяrinин ya ran -ma sыnы mяkanlaяla qя dя asanlыqlaizah edir.

Иngiltяrяnin idarя -чilik formala rыnы,siyasi, so sial-iqti -sadi mцna si bяt lя -ri ни tяhlil et mяk -dя чя tinlik чяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Иngiltяrяnin ida -rячilik for ma la rы nы,siyasi, so sial-iqtisadimцna si bяtlяriниtяhlil edir.

Иngiltяrяnin idarя -чilik formalarыnы,siyasi, so sial-iq tisadimцna si bяt lя ri ниъцзи сящвляря йолверяряк tяhlil edir.

Иngiltяrяnin ida rя -чilik forma larыnы,siyasi, so sial-iq ti -sa di mцna si bяt lя -ri ни asanlыqla tяhliledir.

Oliver Kromvelimц qa yisя etmяk -dя чяtinlik чяkir.

Mяllimin kюmяyiilя Oli ver Krom -ve li mцqayisя edir.

Oliver Kromveli ъц -зи сящвляря йол веря-ряк mцqayisя edir.

Oliver Kromveliasаnlыqla mц qa yi -sя edir.LAYİH

Ə

Page 95: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

94

Aчar sюzlяrdяn istifadя, yaxud da anlayышlarыn чыxarыlmasы цsulunu tяtbiqetmяklя bu mюvzunun tяdrisi vя standartlarыn reallaшdыrыlmasы цчцn motivasiyayarada bilяrsiniz. Шagirdlяrin sюylяdiklяri fikirlяri ya lюvhяdя, ya da flipчartdaqeyd edin. Шaxяlяndirmя цsulundan istifadя edяrяk шagirdlяrя belя bir suallada mцraciяt edя bilяrsiniz: «Feodal mцlkiyyяtlяrinя nяlяr daxil idi?». Бу sual -larыn vasitяsilя шagirdlяrin fяallaшmasыna шяrait yarada bilяrsiniz. Чцnki шagird-lяr bu haqda mцяyyяn biliklяrя malik olduqlarы цчцn bu suala cavab vermяyячalышacaqlar.

Bu mюvzunun tяdrisini reallaшdыrmaq цчцn fasilяli oxu цsulundan istifadяedin. Шagirdlяrin oxu prosesi zamanы mюv zuda C blokuna aid olan: «Kroмvelinqяrarыnы nя цчцn яks-inqilab kimi qiy mяt lяn dirirlяr?», «Иngiltяrяnin dюvlяtquruluшunda hansы dяyiшikliklяr baш ver di?» ki mi suallarы vermяkля bцtцn sinfiмювзунун mцzakirяsinя cяlb edin. Yeni materiallarы mцzakirя edяrkяn шagird-lяrin diqqяtin E blokundakы шяkillяrя yюnlяndirmяk olar. D blokundakы xяritя

1. Иngiltяrяdя feodal mцnasibяtlяrinin daьыlmasы vя kapitalisт mцnasi bяt -lяrinin yaranmasыnы izah edir.

2. Bюyцk Brиtaniyanыn yaranmasыnы, idarячilik formasыnы, siyasi, sosial-iqtisadi mцnasibяtlяrini tяhlil edir.

ÛÛ. BÞYÖK BRÈTANÈYA KRALLÛÜÛ NECß YARANDÛ?

Тялим мягсяди:

2.1.1. Feodal mцnasibяtlяrinin daьыlmasы vя kapitalist mцnasibяtlяrininyaranmasыnы, dцnyada baш vermiш iqtisadi, sosial dяyишikliklяri mя -kanla яlaqяdя izah edir.

3.1.1. Dюvlяtlяrin yaranmasыnы, idarячilik for ma la rыnы, siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir.

Мязмун стандарты:

Кollektiv iш, qruplarla iш

Тялим формасы:

Шaxяlяndirmя, fasilяli oxu

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 96: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

95

яsasыnda Иngiltяrяnin юzцnя tabe etdiyi яrazilяri mцяy yяnlяшdirmяyi шagirdlяrяtapшыrыn.

Tяdqiqat iшinin aparыlmasы цчцn siz kollektiv iш tяtbiq edя bilяrsiniz. C blo -kunda olan suallardan istifadя etmяklя fяrziyyяlяr dinlяnilir vя lюvhяdя qeydяalыныr. Bu suаllarыn cavabыnы mцzakirя edяrkяn coьrafiya fяnni ilя inteqrasiyaimkanlarыnыzы reallaшdыra bilяrsiniz.

Tяdqiqatыn aparыlmasы цчцn «Bюyцk Brиtaniya krallыьыnыn yaranmasыnыn tari xiшяraiti nяdяn ibarяtdir?» sualыnы qoymaq olar. Bu zaman шagirdlяrя mюv zu nunsonunda yerlяшяn C blokuna daxil olan tapшыrыьыn icrasыnы verin. Araш dыrmanыsiz qruplarla apara bilяrsiniz.

Ы qrup: Levelleрlяrin mяьlubolma sяbяblяrini izah edin.ЫЫ qrup: Levelleрlяrlя diggerlяrin baxышlarы arasыndakы цmumi vя fяrqli cя -

hяtlяri araшdыrыn.ЫЫЫ qrup: Kromvelin юzцnц lord-protektor elan etmяsini tяhlil edin.ЫV qrup: Иngiltяrяdя feodal mцnasibяtlяrinin daьыlmasы vя kapitalist mц na -

sibяtlяrinin yaranmasыnы izah edin.Qruplar юz iшlяrini tяqdim etdikdяn sonra mцzakirяni davam etdirin. Nя ti -

cя lяrin чыxarыlmasы mяrhяlяsindя шagirdlяrin mцstяqil nяticя чыxarmalarыna im -kan yaradыn.

Ev tapшыrыьы C blokunda yerlяшяn: «Mцasir Иngiltяrя ilя XVЫЫ яsr Иngiltяrя-сиni mцqayisя edin» тапшырыьы ola bilяr.

Qiymяtlяndirmяni apararkяn mяqsяdя uyьun olaraq шagirdlяrin bacarыьыnыяsas gюtцrmяk lazыmdыr.

Qiymяtlяndirmя meyarлары: izahetmя, tяhliletmя

Ы ЫЫ ЫЫЫ

Иngiltяrяdя feodalmц-na sibяtlяrinindaьыl masы vя ka pi -ta lisт mц na si bяt -lяrinin yaran ma-sыnы izah etmяkdячяtinlik чяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Иngiltяrяdя feo-dal mцnasi bяt lя ri-nin da ьыlmasы vяkapitalisт mцna si -bяt lяrinin yaran -masыnы izah edir.

Иngiltяrяdя feodalmцnasibяtlяrinindaьыlmasы vя ka pi -ta lisт mцnasibяt lя -rinin yaranmasыnыъцзи сящвляря йолверяряк izah edir.

Иngiltяrяdя feodalmцnasibяtlяrinindaьыlmasы vяkapita lisт mцna -sibяtlяrinin yaran -masыnы asanlыqlаizah edir.

BюyцkBrиtaniyanыnyaranmasыnы,idarячilikformasыnы, siyasi,so sial-iqtisadimцnasi bяt lяrinitяhlil et mяk dячяtinlik чяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя BюyцkBrиtaniyanыnyaranmasыnы,idarячilikformasыnы, siyasi,so sial-iqtisadi mц -na si-bяtlяrinitяhlil edir.

BюyцkBrиtaniyanыnyaranmasыnы,idarячilikformasыnы, siyasi,sosial-iqtisadimцna sibяtlяriniъцзи сящвляря йолверяряк tяhlil edir.

BюyцkBrиtaniyanыnyaranmasыnы,idarячilikformasыnы, siyasi,sosial-iqtisadimцna sibяtlяriniasanlыqla tяhliledir.

LAYİHƏ

Page 97: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

96

A blokundan istifadя etmяklя мotivasiyanыzы qura bilяrsiniz. Motivasiyazamanы elm vя texnika ilя baьlы шagirdlяrя suallar vermяk olar. Motivasiyanыnyaradыlmasы цчцn elektron material tяqdim etmяniz onlarыn idrakи fяаllaшmasыnaimkan yaratmыш olar. Чalышmaq lazыmdыr ki, verilяn suallar шagirdlяrin proseslяritяhlil etmяsinя imkan yaratsыn. Motivasiyanыn reallaшmasыna ayыrdыьыnыz 5 dя -qi qяdяn sonra tяdqiqatыn aparыlmasы mяrhяlяsini reallaшdыrmaq gяrяkdir.

Tяdqiqat sualы «Bюyцk Brиtaniya elm vя texnikanыn inkiшafыna hansы tющ -фяlяri verdi?» ola bilяr.

B blokuna aid olan mяzmun hissя geniш olduьundan tяdqiqatы qruplarlaaparmaq daha mяqsяdяuyьundur. Tяlimi tяшkil etmяk цчцn strategiyalarыnыzыdцzgцn mцяyyяnlяшdirmяlisiniz. Bu dяrsin keчirilmяsindя mцxtяlif iш for mala -rыn dan da istifadя etmяk mцmkцndцr. Dяrsdя Venн diaqramы, mцzakirя kimiцsul lardan istifadя etmяk olar. Dяrs цчцn nяzяrdя tutulmuш resurslarы isя яvvяl-cяdяn mцяyyяnlяшdirmяlisiniz. Standartlarы nяzяrя almaqla B blokundakы yenibiliklяri шagirdlяrя oxutdurmaq da olar. Bu prosesi hяyata keчirяrkяn C blo -kuna aid olan sual vя tapшыrыqlardan istifadя etmяk iшin sяmяrяliliyini artырар.E blo ku na aid olan шяkillяr elmi-texniki kяшflяr vя bu kяшflяri edяn alimlяrhaqqыnda fikirlяri шagirdlяrdя formalaшdыrmaьa kюmяk etmiш olacaqdыr.

1. Bюyцk Brиtaniyada elm vя texnikanыn inkiшafыnda mцhцm rol oynamышшяxsiyyяtlяrin oxшar vя fяrqli cяhяtlяri ilя baьlы cяdvяl hazыrlayыr.

2. Bюyцk Brиtaniyada baш vermiш elmi kяшf vя ixtiralarыn dцnya mяdя niy -yяtinin inkiшafыna tяsirini izah edir.

ЫЫЫ. DЦNYANЫN ИLK SЯNAYE DЮVLЯTИ

Тялим мягсяди:

4.1.2. Tarixi шяxsiyyяtlяrin oxшar vя fяrqli cяhяtlяri ilя baьlы cяdvяl hazыr -layыr.

5.1.2. Elmi kяшf vя ixtiralarыn dцnya mяdяniyyяtinin inkiшafыna tяsiriniizah edir.

Мязмун стандарты:

Кollektiv iш, qruplarla iш

Тялим формасы:

Бeyin hяmlяsi, Вenn, mцzakirя

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 98: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

Tяdqiqatыn aparыlmasы цчцn шa girdlяrя problemlя baьlы paylama materiallarыpaylamaq mяqsяdяuyьun olardы. Qruplara aшaьыdakы tapшыrыqlarы vermяk olar:

Ы qrup: Bюyцk Brиtaniya dцnyanыn birinci sяnaye dюvlяtinя necя чevrildi?Иzah edin.

ЫЫ qrup: Manufakturadan fabrikя doьru чevriliшin hansы sosial nяticяlяrioldu? Тяhlil edin.

ЫЫЫ qrup: Bюyцk Brиtaniyada elm vя texnikanыn inkiшafыnda mцhцm roloynamыш шяxsiyyяtlяrin oxшar vя fяrqli cяhяtlяri ilя baьlы cяdvяlhazыrlayыn.

ЫV qrup: Bюyцk Brиtaniyada baш vermiш elmi kяшf vя ixtiralarыn dцnyamяdяniyyяtinin inkiшafыna tяsirini izah edin.

Mцbadilя zamanы qrup liderlяri verilяn tapшыrыqlarы tяqdim etsяlяr, dahayaxшы olar. Mцzakirя zamanы siz C blokundakы sual vя tapшыrыqlardan istifadяedя bilяrsiniz. Qruplarыn qiymяtlяndirilmяsini mцtlяq hяyata keчirin.

Яgяr vaxtыnыz olarsa, шяxsiyyяtlяri kollektivlя birgя Venн diaqramы vasitяsilяmцqaйisя dя etdirя bilяrsinz. Nяticяyя gяlmяk цчцn bu цsulun tяtbiqi dя kю -mяkчi vasitя ola bilяr.

Шagirdlяrdя bilik vя bacarыqlarыn mюhkяmlяnmяsi цчцn ev tapшыrыьы kюmяkчivasitяdir. Ev tapшыrыьы hяm fяrdi, hяm dя qrup шяklindя verilя bilяr. C blokun -dakы 2-ci tapшыrыьы – «XVЫЫЫ яsr ixtiraчыlarы barяdя mяlumatlar toplayыn vя onlarhaqqыnda 5 dяqiqяlik slayd hazыrlayыn» – ев тапшырыьы verя bilяrsiniz.

Qiymяtlяndirmя bцtцn dяrs bоyu vя meyarlara gюrя mцяyyяnlяшdiril mя lidir.Qiymяtlяndirmя meyarлары: cяdvяlhazыrlama, izahetmя

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫV

Bюyцk Brиtani ya -da elm vя texni ka -nыn inkiшa fыn damц hцm rol oyna -mыш шяxsiyyяtlяrinox шar vя fяrqli cя -hяt lя ri ilя baьlыcяd vяl ha zыr la maq - da чяtinlik чяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Bюyцk Brи ta ni -yada elm vя tex ni -kanыn inkiшa fыndamцhцm rol oy na -mыш шяxsiyyяtlяrinoxшar vя fяrqlicяhяtlяri ilя baьlыcяdvяl hazыrlayыr.

Bюyцk Brиta ni ya daelm vя texni ka nыninkiшa fыn da mц hцmrol oy na mыш шяxsiy -yяtlяrin oxшar vяfяrqli cя hяtlяri ilяbaьlы cяd vяli ъцзисящв ля ря йол верярякhazыrlayыr.

Bюyцk Brиtani ya -da elm vя texni -kanыn inkiшa fыn damцhцm rol oy na -mыш шяxsiyyяtlяrinoxшar vя fяrqli cя -hяtlяri ilя baьlыcяdvяli sяrbяsthazыrlayыr.

Bюyцk Brиtani ya -da baш vermiш elmikяшf vя ixtiralarыndцnya mяdя niy yя -tinin inkiшafыnatяsirini izah et mяk -dя чяtinlik чяkir.

Suallarыn kюmяyiilя Bюyцk Brи ta ni -yada baш vermiш el mikяшf vя ixti ra la rыndцnya mя dя niy yя -tinin in kiшa fы natяsirini izah edir.

Bюyцk Brиtaniyadabaш vermiш elmi kяшfvя ixtiralarыn dцnyamя dяniy yя tinininkiшafыna tяsiriniъцзи сящв ляря йолверяряк izah edir.

Bюyцk Brиta ni ya -da baш vermiш elmikяшf vя ixtiralarыndцnya mя dяniy yя -tinin inkiшafыnatяsirini asanlыqlaizah edir.

97

LAYİHƏ

Page 99: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

98

Шagirdlяrdя idrakи fяallыq yaratmaq цчцn A blokunda verilmiш motivasiyanыonlardan birinя oxuda bilяrsiniz. Шagirdlяrя A bloku цчцn nяzяrdя tutulmuшvя B blokunda verilmiш suallara: – «Amerikada yerli gяlmяlяrin toqquшmalarыnя ilя nяticяlяndi?», «Шimali Amerikada yeni hяyat necя baшladы?» – cavabvermяk цчцn bir neчя dяqiqя vaxt verin. Шagirdlяrin verdiyi cavablar lюvhяdя,yaxud da flipчartda qeyd olunarsa, daha mяqsяdяuyьun hal olar. Cavablaralыndыqdan sonra fasilяli oxu цsulundan istifadя edяrяk B blokuna aid olan yenibiliklяri шagirdlяrя oxutdura bilяrsiniz. Hяr oxunan abzasыn mцzakirяsi aparы -larsa, шagird daha sяmяrяli nяticя gюstяrяr. Шagirdlяrin diqqяtini proble minaraшdыrыlmasыna doьru yюnlяndirmяk olar. C blokunda yerlяшяn suallardanistifadя etmяklя dя шagirдlяri mцzakirяyя cяlb etmяk olar. E blokunda olanшяkil vя illцstrasiyalara шagirdlяrin diqqяtini чяkmяklя onlarыn mцnasi bяt lяriniюyrяnin. D blokundakы xяritя vя sxem dяrsin mяnimsяnilmяsi цчцn tutarlы kю -mяkdir. Шagiрdlяrin хяritя цzяrindя iшя cяlb olunmasы Шimali Amerika haqqыndageniш tяsяvvцrlяrin formalaшmasыna шяrait yaradacaqdыr.

1. Шimali Amerikada baш vermiш hadisяlяr arasыnda sяbяb-nяticя яlaqя -lя rini mцяyyяnlяшdirяn xronoloji cяdvяllяr tяrtib edir.

2. Шimali Amerikanыn hяyatыnda baш verяn dяyiшikliklяri xяritя vя sxem -lяrdяki mяlumatlar яsasыnda kontur xяritяlяrя kючцrцr.

14. ØÈMALÈ AMERÈKÀDA «YENÈ ÈNGÈLTßRß»

Тялим мягсяди:

1.1.3. Hadisя, tяzahцr vя proseslяr arasыnda sяbяb-nяticя яlaqяlяrinimцяyyяnlяшdirяn xronoloji cяdvяllяr tяrtib edir.

2.1.2. Dюvlяtlяrin vя xalqlarыn hяyatыnda baш verяn яrazi dяyiшikliklяrinixяritя vя sxemlяrdяki mяlumatlar яsasыnda kontur xяritяlяrя kю -чцrцr.

Мязмун стандарты:

Кollektiv iш, qruplarla iш

Тялим формасы:

Бeyin hяmlяsi, fasilяli oxu

Тялим цсулу:

Ы. ШИMALИ AMERИKADA YENИ HЯYAT

LAYİHƏ

Page 100: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

Tяdqiqat isя «Шimali Amerиkada ingilis mяskяnlяrinin salыnmasыndan sonravяziyyяt necя oldu?» sualы яtrafыnda aparыlmalыdыr. Bunun цчцn dя шagirdlяritяdqiqata cяlb etmяklя mцяyyяn tapшыrыqlar verilmяlidir. Tяdqiqat sualы qoyul-duqdan sonra шagirdlяri qruplara bюlmяk lazыmdыr. Bюlgц apararkяn daha чevikvя maraqlы vasitяlяrя яl atыn. Eyni zamanda vaxta qяnaяt etmiш olarsыnыz. Qrupu4 yerя bюlmяk olar. Qruplarыn adыnы araшdыracaqlarы problem vя yerinя yetirя -cяk lяri tapшыrыqla baьlы qoysanыz mяqsяdяmцvafiq olar. Tяdqiqatыn aparыlmasыцчцn C blokundakы tapшыrыqlardan istifadя etmяk olar. Чalышmaq lazыmdыr ki,seчdiyiniz tapшыrыqlar qruplara qoyduьunuz adlarla baьlыlыq yaratsыn. Шagirdlяrяtяdqiqatla baьlы sxem vя ya cяdvяl hazыrlamaьы da tapшыra bilяrsiniz. Яgяr sizyuxarыda verilmiш standartlarы bu dяrsiniz цчцn seчmiш olsanыz, mцtlяq чalышmaqlazыmdыr ki, standartdan чыxan mяqsяdlяriniz reallaшсыn. Hazыrlanmыш cavablartяqdim olunduqdan sonra hяr bir qrupun iшi mцzakirя edilmяli vя qiy mяt lяn -dirmяlяr aparыlmalыdыr. Nяticяlяrin чыxarыlmasыnda шagirdin iшtirakы vacibdir.C blokundakы 8-ci tapшыrыьы – «Qacarыn yцrцшlяrinя qarшы mцbarizя haqqыndaesse yazыn» – ev tapшыrыьы kimi verя bilяrсиниз. Yaxud da sinifdя reallaш dы rыl ma -yan tap шы rыqlardan biri шagirdlяrя ev tapшыrыьы ola bilяr. Lakin verilяcяk tap шыrыqyarыm qalmыш problemi hяll etmяk цчцn deyil, шagirdlяrin bilik vя ba carыqlarыnыninki шafы цчцn шяrait yaratmalыdыr.

Formativ qiymяtlяndirmяnin reallaшdыrыlmasы, яslindя, bцtцn dяrs boyuaparыlmalыdыr. Qiymяtlяndirmя mяqsяdяuyьun meyar яsasыnda reallaшdыrыl ma -lыdыr.

Qiymяtlяndirmя meyarлары: cяdvяltяrtibetmя, xяritяkючцrmя

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫЫЫ

Шimali Amerikadabaш vermiш ha di sя lяrara sыn da sя bяb-nя -ticя яla qя lя rinimцяy yяnlяшdirяnxronoloji cяd vяl -lяr tяrtib etmяkdячяtinlik чяkir.

Mцяlлimin kюmяyiilя Шimali Ame ri -ka da baш vermiшhadisяlяr ara sыn dasяbяb-nяticя яla qя - lяrini mцяy yяnlяш -di rяn xronoloji cяd -vяllяr tяrtib edir.

Шimali Amerikadabaш vermiш hadi sя -lяr arasыn da sя bяb-nяticя яla qя lя rinimцяyyяn lяшdirяnxronoloji cяd vяl lяriъцзи сящвляря йолверяряк tяrtib edir.

Шimali Amerikadabaш vermiш hadi sя -lяr arasыn da sя bяb-nяticя яla qя lяrinimцяyyяnlяшdirяnxronoloji cяd vяl -lяri sяrbяst tяrtibedir.

Шimali Amerika -nыn hяyatыnda baшverяn dяyiшik lik -lяri xяritя vяsxem lяrdяki mя lu -matlar яsasыndakontur xяritяlяrяkючцrmяkdячяtinlik чяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Шimali Ameri -ka nыn hяyatыndabaш verяn dяyi шik -liklяri xяritя vяsxemlяrdяki mя -lumatlar яsasыndakontur xяritяlяrяkючцrцr.

Шimali Amerika nыnhяyatыnda baшverяn dяyiшik lik lя rixяritя vя sxem lяr -dяki mяlu matlarяsasыnda konturxяritяlяrя ъцзи сящв -ляря йол верярякkючцrцr.

Шimali Amerika -nыn hяyatыnda baшverяn dяyiшik lik -lяri xяritя vяsxemlяrdяki mя -lumatlar яsasыndakontur xяritяlяrяsяrbяst kючцrцr.

99

LAYİHƏ

Page 101: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

100

Faktlarы araшdыraraq ABШ-ыn yaranmasыnы, idarячilik formasыnы tяhlil etmяk,юlkяnin istiqlaliyyяti uьrunda mцbarizя aparmыш шяxsiyyяtlяri mцqayisя etmяk,ABШ-ыn inkiшafыnы юzцndя яks etdirяn esse yazmaьы шagirdlяrdя bacarыьa чevir-mяk mцяllimin seчdiyi цsul vя formadan asыlы ola bilяr. Mюvzunun tяdrisizamanы kюhnя bilik vя bacarыqlarы sistemli шяkildя цzя чыxarmaq цчцn dцzgцnyюnlяndirici suallar vermяk gяrяkdir. A blokunda verilmiш motivasiya шagird-lя rin fяallaшmasыna sяbяb ola bilяr. Beyin hяmlяsi цsulunu tяtbiq etmяklя moti -va siyanыn uьurlу олмасына шяrait yaratmыш olarsыnыz. ABШ-ыn yaranmasы haq qыn-da mяlumatы B blokunda яksini tapmыш yeni mяlumatlarla яldя edя bilяrlяr.Fasilяli oxu цsulundan istifadя etmяklя шagirdlяrя hissя-hissя mюvzunu oxudun.C blokunda verilmiш olan sual vя tapшыrыqlarы mяqamыnda шagiрdlяrin mц -заkirяsinя versяniz daha sяmяrяli olar. Aydыn olmayan hissяlяr цzяrindя dayan-

1. ABШ-ын yaranmasыnы, idarячilik formasыnы tяhlil edir.2. ABШ-la Иngiltяrяnin qeyri-bяrabяr inkiшafыna aid esse yazыr.3. Corc Vaшinqtonla Benjamin Franklini mцqayisя edir.

ЫЫ. AMERИKA BИRLЯШMИШ ШTATLARЫНЫН ЙАРАНМАСЫ

Тялим мягсяди:

3.1.1. Dюvlяtlяrin yaranmasыnы, idarячilik forma la rыnы, siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir.

3.1.2. Yeni tipli dюvlяtlяrin qeyri-bяrabяr inkiшafыna aid esse yazыr.4.1.1. Tarixi шяxsiyyяtlяri (Oliver Kromvel, Maksimilian Robespyer,

Ы Pyotr, ЫЫ Yekaterina, Corc Vaшinqton, Benjamin Franklin, Kюp -rцlц Mehmet Пaшa, ЫЫЫ Sяlim, Nadir шah, Aьa Mяhяmmяd шah Qa -car) mцqayisя edir.

Мязмун стандарты:

Фяrdi vя qruplarla iш

Тялим формасы:

Бeyin hяmlяsi, mцzakirя, Венн

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 102: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

101

maqla mцzakirяlяr aparmaq tюvсiyя olunur. D blokunda olan xяritя vя sxemiшagirdlяrin mцzakirяsinя verin. Шagiрdlяrin хяritя цzяrindя iшя cяlb olunmasыABШ haqqыnda geniш tяsяvvцrlяrin formalaшmasыna шяrait yarada caq dыr. Bumюvzunun reallaшdыrыlmasыnda coьrafiya fяnni ilя inteqrasiya mцмkцndцr.Unutmayыn ki, inteqrasiya seчimi sizin юzцnцzdяn asыlыdыr. Metodik вяsaitin яv-vяlindя inteqrasiya ilя baьlы verilmiш hissяdя фяnlяrarasы inteqrasiya imkanlarыsizя tяqdim olunub. Щяr dяrсdя bu inteqrasiya imkanыndan istifadя etmяyiunutmayыn. Fяal-interaktiv dяrs цчцn bu zяruridir. E blokundakы шяkil vяillцstrasiyalar dяrsin mяnimsяnilmяsi цчцn яyani kюmяkdir.

Tяdqiqat sualы «ABШ-ыn yaranmasыnыn tarixdя rolu vя yeri nяdяn ibarяtdir?»ola bilяr.

Bu zaman шagirдlяrя iш vяrяqlяri paylaйыn. Иш vяrяqlяri hazыrlayarkяn C blo -kundakы tapшыrыqlardan istifadя edя bilяrsiniz. Tяdqiqatыn aparыlmasы цчцn tap -шыrыqlarы verяrkяn sinfinизdяki шagirdlяrin bilik vя bacarыqlarыnы nяzяrя alыn.Hяm чinin qruplarыn iш bюlgцsц bяrabяr bюlцnmяli, шagiрdlяrin verilяn vaxt mцd -dяtindя tapшыrыьы yerinя yetirmяsi bacarыьы nяzяrя alыnmalыdыr.

Tяdqiqat iшi baшa чatdыqdan sonra mцbadilя vя mцzakirя mяrhяlяsini tяш -kil edin. Gяlinяn nяticяlяri шaxяlяndirmя шяklindя verя bilяrsiniz.

Kollektiv vя ya fяrdi olaraq «Venn diaqramы vasitяsilя шяxsiyyяtlяri mцqa -yisя edin» tapшыrыьыnы da verя bilяrsiniz. Fяrdi шяkildя шagirdlяrя «ABШ-la Иngil-tяrяnin qeyri-bяrabяr inkiшafыna aid esse yazыn» tapшыrыьы vermяk olar.

Ev tapшыrыьы C blokundakы 5-ci tapшыrыг, yяni: «Иstiqlaliyyяt uьrunda mц ha -ribяlяrin яhяmiyyяti adlы esse yazыn» ola bilяr.

Qiymяtlяndirmя meyarлары: tяhliletmя, esseyazma, mцqayisяetmя

Ы ЫЫ ЫЫЫ IV

ABШ-ын yaran ma sы -nы, ida rячilik for -ma sыnы tяhlil et mяk-dя чяtinlik чяkir.

Sualлarыn kюmяyi ilяABШ-ын ya ran ma -sы nы, ida rячilik for -masыnы tяhlil edir.

ABШ-ын yaran ma -sы nы, idarячilik for -masыnы ъцзи сящв ляряйол веряряк tяhliledir.

ABШ-ын yaran ma -sыnы, idarячilik for -masыnы asanlыqlatяhlil edir.

ABШ-la Иngiltяrя-nin qeyri-bяrabяrinki шa fыna aid sяr -bяst esse yaz maq -da чяtinlik чяkir.

Kюmяkdяn istifa -dя etmяklя ABШ-laИn gil tя-rяnin qey -ri-bяrabяr inki шa -fыna aid esse yazыr.

ABШ-la Иngiltяrя -nin qeyri-bяrabяrinkiшafыna aid ъцзисящв ляря йол веря-ряк esse yazыr.

ABШ-la Иngil tя rя -nin qeyri-bяrabяrinkiшafыna aidsяrbяst esse yazыr.

Corc VaшinqtonlaBenjamin Frank -lini mц qa yisя et -mяkdя чяtinlikчяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Corc Vaшinq -tonla BenjaminFranklini mц qa-yisя edir.

Corc VaшinqtonlaBenjamin Frank -lini ъцзи сящв ляряйол веряряк mц -qayisя edir.

Corc VaшinqtonlaBenjamin Frank -lini asanlыqla mц -qayisя edir.LAYİH

Ə

Page 103: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

102

Mюvzunun tяdrisi zamanы шagirdlяrin diqqяtini Fransa dюvlяtinin siyasi hя -yatыna, elяcя dя юlkяdя hяrc-mяrcliyя sяbяb olan amillяrя yюnlяndirin. Buzaman A blokundakы materialdan istifadя etmяk olar. Anlаyышlarыn чыxarыlmasыцsulun dan istifadя etmяklя motivasiyanы reallaшdыra bilяrsiniz. Aчar sюzlяrdяnistifadя etmяklя dя шagirдlяri motivasiyaya sюvq etmяk olar. Suallara cavabverяn шagirdlяriн fikиrlяrini dinlяyin. Onlarыn dediyi fikиr сящв беля олса, сонадякdinlяmяniz vacibdir. Шagird onun sюylяdiyi fikrя hюrmяtlя yanaшыldыьыnы gюr -dцkdя daha чox fяallaшmaya meyilli olur. Яks tяqdirdя шagirdin stиmul laш masыbaш tutmaz, onu uьursuzluq qorxusu daim tяqib edяr. Cavablar alыndыqdansonra ИNSERT цsulundan istifadя edяrяk B blokundakы mяtnlя шagirdlяri tanышedя bilяrsiniz.

E blokuna aid шяkillяrин kюmяyi ilя шagirdlяr Fransa maarifчilяri ilя tanышolacaqlar. Шяxsiyyяtlяrin шяklini gюrmяk шagirdlяrя daim maraqlы olmuшdur.Чцnki onlar haqqыnda tяsяvvцrlяri formalaшdыrmaq biliklяrin daha da mюhkяm -lяn mяsinя, bacarыqlarыn isя цzя чыxmasыna yardыmчы olur. C blokundakы suallaryeni biliklяrin mяnimsяnilmяsi цчцn kюmяk olacaqdыr.

Tяdqiqat isя «Fransa maarifчilяrinin Fransa tarixindя oynadыьы rol nяdяnibarяt idi?» sualы яtrafыnda ola bilяr. Tяdqiqatы qrup, kollektiv, fяrdi vя cцtlяrlяiш formalarыnыn hяr birindя aparmaq olar. Sizя tюvsiyя olaraq qeyd edяk ki, tяd -

1. Fransa maarifчilяrinin oxшar vя fяrqli cяhяtlяri ilя baьlы cяdvяl hazыr -layыr.

Ы. FRANSA ИNQИLABЫNЫN MЦJDЯЧИLЯRИ

15. «DAXMALARA SÖLH – SARAYLARA MÖHARÈBß»

Тялим мягсяди:

4.1.2. Tarixi шяxsiyyяtlяrin oxшar vя fяrqli cяhяtlяri ilя baьlы cяdvяl ha -zыrlayыr.

Мязмун стандарты:

Фяrdi vя qruplarla iш

Тялим формасы:

Аnlayышlarыn чыxarыlmasы, mцzakirя

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 104: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

103

qiqat mяqsяdя чatmaq vя standartlarыn tяlяb etdiyi bilik vя bacarыqlarayiyяlяnmяk цчцn aparыldыьы цчцn чalышыn verdiyiniz tapшыrыьы mяqsяdinizя vяtяdqiqat sualыnыza uyьunlaшdыrыn. Bяzяn kurikulum islahatыnы qruplarla iш kimibaшa dцшцrlяr. Demяk olar ki, bцtцn dяrslяri qrupla iш formasыnda hяyaта ke чи -rir lяr. Lakin bu belя deyil. Fяal tяlim mцhиti yaratmaqla bцtцn iш formalarыnыюz dяrsinizdя tяtbiq etmяk imkanынa maliksiniz. Яsas odur standartlara uy ьunqoyduьunuz mяqsяdя чata bilяsiniz.

Шagirdlяrя fяrdi iш kimi шяxsiyyяtlяr haqqыnda mяlumatы cяdvяldя yerlяш -dirmяyi tapшыra bilяrsiniz.

Яgяr qrup iшini reallaшdыrsanыz o zaman qrupu 4 yerя bюlя bilяrsiniz. Иш vя -rяqlяrini hazыrlayarkяn C blokundakы tapшыrыqlardan istifadя etmяk olar.

Hazыrlanmыш cavablarы verdiyiniz vaxt bitdikdяn sonra toplayыn. Sizin sinif -dя hansыsa qrup tapшыrыьыn icrasы zamanы gecikя bilяr. Buna baxmayaraq, yarыmqalmыш iшi dя toplamaq lazыmdыr. Чцnki qrup iшinin юzцnяmяxsus qay dalarыvardыr. O qaydalara яmяl edilmяzsя, dяrsin sяmяrяliliyi itяr, qrup meyar cяd vя -linя ehtiyac olmaz. Bяzяnsя belя hallarla da rastlaшmыш oluruq. Qruplardan biriiшini bir qяdяr tez qurtarыr. Digяr qruplar iшini bitirmяmiш mцяllim iшini tezbitirmiш qrupun tяqdimatыnы dinlяyir. Bu hal tяlim prosesindя nюqsanlы vяziy -yяtlяrdяn biridir. Qruplarыn iшi bцtцn sinfя tяqdim olunmalыdыr. Fяrqli iшlяr шa-girdlяrin birgя qяrar verib nяticяyя gяlmяsinя шяrait yaradыr.

C blokundakы 4-cц tapшырыq ev tapшыrыьы kimi verilя bilяr. Qiymяtlяndirmя apararkяn юzцnцqiymяtlяndirmя vяrяqlяrindяn dя istifa -

dя edя bilяrsiniz. Qiymяtlяndirmя meyarлары: cяdvяlhazыrlama

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫV

Fransa maarifчi lя -ri nin oxшar vяfяrqli cя hяt lяri ilяbaьlы cяdvяlhazыrlamaqdaчяtinlik чяkir.

Fransa maarif -чilяrinin oxшar vяfяrqli cяhяt lяri ilяbaьlы cяdvяl ha zыr -layarkяn mцяl -limin kюmя yindяnistifadя edir.

Fransamaarifчilяrininoxшar vя fяrqlicяhяt lяri ilя baьlыcяdvяl hazыrlayыr.

Fransamaarifчilяrininoxшar vя fяrqlicяhяt lяri ilя baьlыcяdvяli sяrbяsthazыrlayыr.

LAYİHƏ

Page 105: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

104

Motivasiya zamanы siz mцxtяlif шяkillяrdяn, aчar sюzlяrdяn, yaxud da sual-lardan istifadя edя bilяrsiniz. Fasilяli oxu цsuлunu tяtbiq etmяklя B blokunaaid olan hissяlяri шagirdlяrя oxudun. Yeni mюvzu ilя tanыш olan шagirdlяrimцzaki rя lяrя cяlb etmяk dяrsi daha da fяal edяr. Onlara яvvялlяr юyrяndiklяrifaktlardan suallar verяrяk mцqayisяlяr aparыn. D blokuna aid olan xяritя цzя-rindя iшi kol lektivlя birgя aparыn. Bu xяritя vasitяsilя Fransanыn яrazisinimцяyyяnlяш dirя bilяrlяr. E blokuna aid olan шяkillяr яyani vasitя kimi шagird-lяrin nяzяrinя чatdы rыlsыn. Yaxud da dюvrlя яlaqяli suallar da verя bilяrsiniz.Mцqayisяlяr apar maьa шяrait yaradыn.

1. Fransada feodalizm quruluшunun daьыlmasы vя kapitalist mцnasibяt lя -rinin yranmasыnы яlaqяli шяkildя izah edir.

2. Fransanыn inkiшafыnы digяr dюvlяtlяrin hяyatы ilя fяrqlяndirяrяk esseyazыr.

ЫЫ. JИRONDИSTLЯR VЯ YAKOBИNЧИLЯR

Тялим мягсяди:

2.1.1. Feodal mцnasibяtlяrinin daьыlmasы vя kapitalist mцnasibяtlяrininyaranmasыnы, dцnyada baш vermiш iqtisadi, sosial dяyишikliklяri mя -kanla яlaqяdя izah edir.

3.1.2. Yeni tipli dюvlяtlяrin qeyri-bяrabяr inkiшafыna aid esse yazыr.

Мязмун стандарты:

Фяrdi vя qruplarla iш

Тялим формасы:

Фasilяli oxu, Вenn, suallar

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 106: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

105

Tяdqiqatы aparmaq цчцn tяdqiqat sualыnы vermяyi unutmayыn. Tяdqiqatsualы – «XVЫЫЫ яsrin sonlarыnыn Fransanыn tarixинdяki rolu nяdяn ibarяtdir?»ола биляр.

Bu tяdqiqatыn aparыlmasыnda mюvzunun sonunda yerlяшdirilяn C blokundaverilmiш tapшыrыqlarы qruplara vermяk olar.

Bunun цчцn sinfi 3 qrupa bюlmяk olar.

Ы qrup: Fransada feodalizm quruluшunun daьыlmasы vя kapitalist mцna si -bяtlяrinin yranmasыnы яlaqяli шяkildя izah edin.

ЫЫ qrup: Fransanыn inkiшafыnы digяr dюvlяtlяrin hяyatы ilя fяrqlяndirяrяk esseyazыn.

ЫЫЫ qrup: Yakobin diktaturasыnын mahiyyяtini aчыn.

Tapшыrыьыn icrasы вя qrup liderlяrinin tяqdimatы bitdikdяn sonra mцzakirяaparmaq dahа yaxшы olar.

Шagirdlяrя C blokunda olan suallardan istifadя etmяklя dя suallar verin.Fяr di bacarыqlarыn цzя чыxmaсы цчцn «Fransada inqilab adlы esse» йазмаьыtapшыra bi lяrsiниz. Vaxtыn mяhdudluьunu nяzяrя alaraq essenin hяcminiн tяx -mini dя olsa nя qяdяr olacaьыnы шagirдlяrя bildirin.

Ev tapшыrыьы «Fransa burjуa inqilabы haqqыnda araшdыrma aparыb tяqdimathazыrlayыn» ola bilяr. Tяbii ki, bu tapшыrыqlarы verяrkяn siz sinfinizin imkanлarыnыnя zяrя almalыsыnыz.

Qiymяtlяndirmя mяqsяdя uyьun mцяyyяnlяшdirilmiш meyar яsasыnda apa -rыlыr.

Шagirdlяrя юzцnцqiymяtlяndirmя vяrяqi dя paylamaq olar.

Tapшыrыьы tam vяdцz gцn yerinя

yetirdim

Dяrsdяdiqqяtli

idim

Mяntiqliyanaшmam

var idi

Sual-cavab -da aktiv

idim

Яmяkdaш -lыq etdim

Etiket qay -da larыna

ямял etdim

Jirondistlяr Yakobinчilяр

Фяргли

Охшар

Фяргли

Jirondistlяrlя Yakobinчilяr arasыndakы oxшar vя fяrqli cяhяtlяrи Вenn diаq -ramыnыn kюmяyindяn istifadя etmяklя mцqayisя edin.

LAYİHƏ

Page 107: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

Qiymяtlяndirmя meyarлары: izahetmя, esseyazma

106

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫV

Fransada feodal-izm quruluшunundaьыlmasы vя kapi-talist mцna si bяt lя -rinin yаran masыnыяlaqяli шяkildя izahetmяkdя чяtinlikчяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Fransada feoda -lizm qurulu шu nundaьыlmasы vя kapi-talist mц nasi bяt lя -ri nin yаranmasыnыяla qяli шяkildяizah edir.

Fransada feodal-izm quruluшunundaьыlmasы vя kapi-talist mц na si bяt lя rinin yаranmasыnыяlaqяli шяkildяъцзи сящв ляря йолверяряк izah edir.

Fransada feodal-izm quruluшunundaьыlmasы vя kapi-talist mц na si bяt lя -ri nin yаranmasыnыяlaqяli шяkildяsяrbяst izah edir.

Fransanыn inkiшa -fы nы digяr dюv lяt -lяrlя fяrq lяndirяrяkesse yazmaqdaчяtinlik чяkir.

Suallarыn kюmяyiilя Fransanыn in -kiшafыnы digяr dюv -lяt lяrin hя yatы ilяfяrqlяn dirяrяkesse yazыr.

Fransanыn inkiшa -fыnы digяr dюv lяt lя -rin hяyatы ilя ъцзисящв ляря йол веря-ряк fяrqlяndirяrяkesse yazыr.

Fransanыn inkiшa -fыnы digяr dюv lяt -lяrin hяyatы ilяmцstяqil шяkildяfяrqlяndirяrяkesse yazыr.

LAYİHƏ

Page 108: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

Bu mюvzunun tяdrisi цчцn beyin hяmlяsindяn istifadя edяrяk motivasiyanыqura bilяrsiniz. Bu zaman siz suallardan да istifadя edя bilяrsiniz. Fransanыnaraшdыrыlacaq bu dюvrц haqqыnda mцxtяlif filmlяr чяkildiyi цчцn сiz NapоleonBonapart filmindяn bir epizod gюstяrя bilяrsinиz. Yaxud da «Napоleon» яsя-rindяn bir parчanы oxuya bilяrsiniz. Sonra шagirdlяrя mцxtяlif suallar vermяklяonlarы tяdqiqata sюvq един. B blokuna aid hissяni шagirdlяrя oxutduqdan sonrаonlara C blokunda яksini tapmыш suallarы verя bilяrsiniz. E blo ku цчцn nяzяrdяtutulmuш шяkillяr dяrsin gediшinin maraqlы vя canlы olmasы цчцn vasitя ola bilяr.D blokuna aid xяritя цzяrindя iшi tяшkil edin. Шagirdlяr Napоleon Bonapartыniшьal etdiyi яrazilяri xяrtя vasitяsilя tяsvir etmяk im kanыna malik olsunlar.

Mюvzunun mцzakirяsi zamanы шagirdlяrin diqqяtini «9 termidor», «direkto -riya», «konsulluq» kimi sюzlяrя cялб edin. Onlаrлa bu anlаyышыn hansы mяqsяdlяistifadя olunmasыnы mцzakirя edin. Bцtцn bu yeni sюzlяrin tяhlili vacibdir.

107

1. Fransada baш vermiш iqtisadi, sosial dяyiшikликlяri izah edir.2. Fransanыn inkiшafыna aid esse yazыr.3. Napоleon Bonapartыn digяr tarixi шяxslяrlя oxшar vя fяrqli cяhяtlяrinя

aid cяdvяl hazыrlayыr.

ЫЫЫ. TERMИDORЧULAR VЯ NAPОLEON BONAPART

Тялим мягсяди:

2.1.1. Feodal mцnasibяtlяrinin daьыlmasы vя kapitalist mцnasibяtlяrininyaranmasыnы, dцnyada baш vermiш iqtisadi, sosial dяyишikliklяrimяkanla яlaqяdя izah edir.

3.1.2. Yeni tipli dюvlяtlяrin qeyri-bяrabяr inkiшafыna aid esse yazыr.4.1.2. Tarixi шяxsiyyяtlяrin oxшar vя fяrqli cяhяtlяri ilя baьlы cяdvяl ha -

zыrlayыr.

Мязмун стандарты:

Кollektiv vя fяrdi иш

Тялим формасы:

Бeyin hяmlяsi, Сokrat debatы, Венн

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 109: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

Tяdqiqatыn aparыlmasы mяqsяdilя tяdqiqat sualыnы elan edin. Hяmчinin onuya lюvhяdя, ya da flipчartda yazaraq diqqяt mяrkяzindя saxlayыn. Шagirdlяrtяdqiqatыn sonunda bu suala cavab tapdыqlarыnы bildiklяri цчцn mяqsяddяnkяnarlaшmasыnlar.

Tяdqiqat sualы «Termidorчularыn vя Napоleon Bonapartыn Fransa tarixindяrolu nяdяn ibarяt olmuшdu?» ola bilяr. Tяdqiqat sualыna cavab tapmaq цчцnшagirdlяri cцtlяrdя iшlяtmяk olar. C blokuna aid suallarы cцtlяrя verя bilяrsiniz.Onlarыn yazdыqlarы cavablarы mцzakirя edin.

Cцt iшini verяrkяn qiymяtlяndirmя aparmaьы unutmayыn. Aшaьыdakы me yar -larы nяzяrя alыn.

Bu mюvzunu araшdыrarkяn debat цsulunu da tяtbiq etmяk olar. Fransanыnbu dюvrц debat цчцn ideal seчimdir. Debat qaydalarыnы шagirdlяrя elan edin.Mцzakirяlяrin чяrчivяdяn чыxmamasыna nяzarяti saxlamaq цчцn qыzыl qaydalartяrtib etmяniz yerinя dцшяr.

Яgяr bu mюvzunun tяdrisi цчцn «3.1.2. Yeni tipli dюvlяtlяrin qeyri-bяrabяrinkiшafыna aid esse yazыr» standartыnы seчmisinizsя, o zaman esse yazmaьы sinifdяreallaшdыrmaq vacibdir. Чцnki sizin mяqsяdiniz шagirdlяrdя qazandыqlarы biliklяrяsasыnda esse yazmaq bacarыьыnы formalaшdыrmaqdыr.

Mюvzunun sonunda C blokuna aid tapшыrыqlarыn sinifdя reallaшdыrыlmasыnaшяrait yarada bilяrsiniz. Шagirdlяrin sxem vя cяdvяl tяrtib etmя bacarыqlarыnыformalaшdыrmaq цчцn onlara fяrdi tapшыrыqlar verin. Dюvrя aid яlavя mяnbяlяrvя ya mяlumatlarы paylayыcы material kimi шagirdlяrя versяniz iшin sяmяrяliolmasы цчцn imkan aчmыш olacaqsыz.

Ev tapшыrыьы kimi «Napoleon Bonapart haqqыnda esse yazыn» vermяk olar.

108

Cцtlяrdяiшlяyяn шa-

girdlяrin adы

Fяallыqsяviyyяsi

(zяif, orta,yцksяk)

Яmяkdaшlыqetmя

Qaydalaraяmяl

olunmasы

Tapшыrыьыnicrasы

zamanыmцzakirя

etmя

Цmumi rяyяgяlmя

Иmran

Uьur

LAYİHƏ

Page 110: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

109

Qiymяtlяndirmя meyarлары: izahetmя, esseyazma, cяdvяlhazыrlama

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫV

Fransada baш ver -miш iqtisadi, sosialdяyiшikликlяri izahetmяkdя чяtinlikчяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Fransada baшvermiш iqtisadi,so sial dяyiшik лик -lяri izah edir.

Fransada baш ver -miш iqtisadi, sosialdяyiшik лик lяri izahedir.

Fransada baш ver -miш iqtisadi, sosialdяyiшikликlяriasanlыqla izahedir.

Fransanыn inkiшa -fы na aid esse yaz-maqda чяtinlikчяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Fransanыn inki -шafыna aid esse ya -zыr.

Fransanыn inki шa -fыna aid esse yazыr.

Fransanыn inkiшa -fыna aid sяrbяstesse yazыr.

Napоleon Bo na -par tыn digяr tarixiшяxsиййят lяrlя ox -шar vя fяrqli cя -hяt lя rinя aidcяd vяl hazыr la -maq da чяtinlikчяkir.

Mцяllimin kюmяyiilя Napоleon Bo -napartыn digяr tar-ixi шяxsиййят lяrlяoxшar vя fяrqli cя -hяt lя rinя aidcяdvяl ha zыrlayыr.

Napоleon Bo -napartыn digяr tar-ixi шяxsиййят lяrlяoxшar vя fяrqli cя -hяt lяrinя aidcяdvяl hazыrlayыr.

Napоleon Bona -partыn digяr tarixiшяxsиййят lяrlяoxшar vя fяrqli cя -hяt lяrinя aidasanlыqla cяdvяlhazыrlayыr.

LAYİHƏ

Page 111: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

110

Mюvzunun tяdrisi zamanы mцxtяlif suallarыn kюmяyi ilя шagirdlяrin diqqяtiniRusiyaya vя onun inkiшafыna sяbяb olan amillяrя yюnlяndirin. Motivasiya za-manы A blokundan istifadя etmяklя suallar da vermяk olar. C blokuna aid«Ы Pyot run hakimiyyяtя gяlmяsi ilя Rusiyada hяyat necя dяyiшdi?» sualыnы ver -mяklя шagirdlяrin diqqяtini problemin araшdыrыlmasыna doьru yюnlяndirmяkolar. Cavablar alыndыqdan sonra fasilяli oxu цsulundan istifadя edяrяk B blo-kuna aid yeni mяlumatlarы шagirdlяrя oxutdura bilяrsiniz. Hяr oxunan abzasыnmцzakirяsi aparыlarsa, шagird daha sяmяrяli nяticя gюstяrяr. Mцzakirяlяrzamanы C blokundakы suallardan istifadя edin. E blokuna aid шяkillяrin mц za -kirяsini dя tяшkil edin. D blokuna aid xяritяnin цzяrindя iш zяruridir. Xяritяyяяsasяn Rusiyanыn яhatя etdiyi torpaqlarы шagirdlяrin mцяyyяnlяшdirmяsinя шя-rait yaradыn.

1. Rusiyanыn idarячilik formasыnы, siyasi, soсial-iqtisadi mцnasibяtlяrinitяhlil edir.

2. Ы Pyotru digяr tarixi шяxsiyyяtlяrlя mцqayisя edir.

Ы. RUSИYANЫN ИLK ИMPERATORU

16. RUSÈYA ÈMPERÈYASÛ YENÈ DÞVRÖN ASTANASÛNDA

Тялим мягсяди:

3.1.1. Dюvlяtlяrin yaranmasыnы, idarячilik for ma larыnы, siyasi, sosial-iqti-sadi mцnasibяtlяriни tяhlil edir.

4.1.1. Tarixi шяxsiyyяtlяri (Oliver Kromvel, Maksimilian Robespyer, Ы Pyotr,ЫЫ Yekaterina, Corc Vaшinqton, Benjamin Franklin, Kюprцlц Meh -met Пaшa, ЫЫЫ Sяlim, Nadir шah, Aьa Mяhяmmяd шah Qacar) mц qa -yisя edir.

Мязмун стандарты:

Кollektiv iш, qruplarla iш

Тялим формасы:

Бeyin hяmlяsi, fasilяli oxu

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 112: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

111

Tяdqiqat isя «Ы Pyotrun Rusiya tarixindяki rolu nяdяn ibarяtdir?» sualыяtrafыnda aparыlmalыdыr. Bunun цчцn dя шagirdlяri tяdqiqata cяlb etmяklя mцяy -yяn tapшыrыqlar verilmяlidir. Tяdqiqat sualы qoyulduqdan sonra шagirdlяri qrup -lara bюlmяk lazыmdыr. Bюlgц apararkяn daha чevik vя maraqlы vasitяlяrя яlatmaьа чalышыn. Bu vaxtыnыza qяnaяt цчцn sяmяrя verяr. Qrupu 4 vя ya dahaчox hissяyя bюlmяk olar. Tяdqiqatыn aparыlmasы цчцn C blokundakы tapшы rыq-lardan istifadя etmяk olar.

Hazыrlanmыш cavablar tяqdim olunduqdan sonra hяr bir qrupun iшi mц za-kirя edilmяli vя qiymяtlяndirmяlяr aparыlmalыdыr. Nяticяlяrin чыxarыlmasыndaшagirdin iшtirakы vacibdir. C blokundakы 7-ci tapшыrыq – «Rusiyada idarячilikformasыna aid tяqdimat hazыrlayыn» – ev tapшыrыьы kimi verilя bilяr.

Formativ qiymяtlяndirmяnin reallaшdыrыlmasы, яslindя, bцtцn dяrs boyuaparыlmalыdыr. Qiymяtlяndirmя mяqsяdя uyьun meyar яsasыnda reallaш dы rыl ma -lыdыr.

Qiymяtlяndirmя meyarлары: tяhliletmя, mцqayisяetmя

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫV

Rusiyanыn ida rя -чilik for masыnы,siyasi, so sial-iq ti -sadi mц na si bяt lя -rini tяhlil etmяkdячяtinlik чяkir.

Suallarыn kюmяyiilя Rusiyanыn ida -rячilik formasыnы,siyasi, so-sial-iqti-sadi mцna si bяt lя -rini tяhlil edir.

Rusiyanыn idarя чi -lik formasыnы, si -yasi, so sial-iqtisadimц nasi bяt lяrinitяhlil edir.

Rusiyanыn ida rя -чilik formasыnы,siyasi, so sial-iq -tisadi mц nasi bяt - lяrini asanlыqlatяhlil edir.

Ы Pyotru digяr tar-ixi шяxsiyyяtlяrlяmцqa yisя etmяk -dя чяtinlik чяkir.

Suallarыn kюmяyiilя Ы Pyotru digяrtarixi шяxsiy yяt lяr -lя mц qa yisя edir.

Ы Pyotru digяr ta -rixi шяxsiyyяtlяrlяmцqayisя edir.

Ы Pyotru digяr ta -rixi шяxsiyyяtlяrlяasanlыqlamцqayisя edir.

LAYİHƏ

Page 113: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

112

Mюvzuya giriш цчцn «beyin hяmlяsi» цsulunu tяtbiq etmяk olar. Mцяllimsin fin qarшыsыnda mяsяlя qoyur vя bцtцn iшtirakчыlara bu mяsяlя barяdя юz fikir -lяrini bildirmяyi tяklif edir. Иdeyalarыn чoxluьu bu цsul цчцn яsas mяqsяd deyil,lakin bu problemin яn optimal hяllinin tapыlmasы, yaxud sadяcя olaraq яnsяmяrяli qяrarыn чыxarыlmasы цчцn шяrait yaradыr. Bu цsulun tяtbiqi zamanы шa-girdlяr bяzяn mцяllimin aьlыna belя gяlmяyяn orijinal ideyalar irяli sцrя bilяrlяr.«Beyin hяmlяsi»nin keчirilmяsi цчцn bir sыra qaydalara яmяl etmяk lazыmdыr:

• irяli sцrцlяn ideyalar qiymяtlяndirilmir vя tяnqid olunmur;• mяqsяd keyfiyyяt deyil, kяmiyyяtdir: nя qяdяr чox ideya olsa, o qяdяr yaxшыdыr;• istяnilяn ideyanы inkiшaf etdirmяk olar;• яn orijinal, qeyri-adi ideyalar xцsusilя dяstяklяnir;• bцtцn ideyalar lюvhяdя vя ya vatman kaьыzыnda mцяllim tяrяfindяn qeyd olunur.«Beyin hяmlяsi» qoyulmuш problemin чыxыlmaz hяllini tapmaьa imkan verir.

Bu цsul юz qцvvяlяrinя яmin olmayan шagirdlяrin stimullaшdыrыlmasы цчцn яhя-miyyяtli vasitяdir.

1. Dюvrя aid sinxron cяdvяllяr tяrtib edir.2. Mяlumatlara яsasяn Rusiyanыn iшьallarы nяticяsindя baш verяn яrazi

dяyiшikliklяrini kotur xяritяyя kючцrцr.3. ЫЫ Yekatеrinanы Ы Pyotrla mцqayisя edir.

ЫЫ. ИSTИ DЯNИZLЯRЯ ЧЫXMAQ UЬRUNDA MЦBARИZЯ

Тялим мягсяди:

1.1.2. Oxшar proses vя hadisяlяri яlaqяlяndirяn sinxron cяdvяllяr tяrtib edir.2.1.2. Dюvlяtlяrin vя xalqlarыn hяyatыnda baш verяn яrazi dяyiшikliklяrini

xяritя vя sxemlяrdяki mяlumatlar яsasыnda kontur xяritяlяrя kю чцrцr.4.1.1. Tarixi шяxsiyyяtlяri (Oliver Kromvel, Maksimilian Robespyer,

Ы Pyotr, ЫЫ Yekaterina, Corc Vaшinqton, Benjamin Franklin, Kюp -rц lц Mehmet Пaшa, ЫЫЫ Sяlim, Nadir шah, Aьa Mяhяmmяd шah Qa-car) mцqayisя edir.

Мязмун стандарты:

Фяrdi iш

Тялим формасы:

Бeyin hяmlяsi, fasilяli oxu, mцhazirя

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 114: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

113

Mцxtяlif шяkillяrin tяqdimatы ilя dя motivasiya qurmaq olar. Bu шяkillяrЫЫ Yekatеrинanыn, Aьa Mяhяmmяd шащ Qacarыn vя s. ola bilяr. Bu mюvzununtяd risi bir qяdяr asan olacaqdыr. Чцnki Azяrbaycan tarixi dяrsindяn ЫЫ Yekatери -нанын Qafqaz vя Azяrbaycan цчцn dцшцn dц yц mяkrli planlarы шagirdlяr mцяy -yяn qяdяr araшdыrmышlar.

Tяdqiqat цчцn «Rusiyanыn dяnizlяr uьrunda mцbarizяsinin nяticяsi nяdяnibarяt oldu?» sualыnы vermяk olar. Яgяr siz mцhazirя цsulunu seчmisinizsя, ozaman dюvrцn mяnzяrяsini шagirдlяrя mцhazirя vasitяsilя чatdыra bilяrsiniz.Yaxud da hazыrladыьыnыz elektron tяqdimatы шagirdlяrя tяqdim edin. Mцtlяqtяqdimatы mцzakirяyя qoyun.

Siz «fasilяli oxu» цsulundan istifadя etmяklя B blokundakы mяtnlя шagird-lяri tanыш da edя bilяrsiniz. Aydыn olmayan hissяlяrdя dayanmaqla шagirdlяrinmялumat bazasыnы artыrыn, C blokuna aid suallar vasitяsilя tяnqidi yanaшmalarцчцn imkan yaradыn. Hadisяlяrdяn mяntiqi nяticя чыxarmaьы onlarda bacarыьaчevirin. D vя E blokundakы materiallarla tanышlыq dяrsin sяmяrяli reallaшmasыnaxidmяt edяr. Tяdqiqatыn aparыlmasы zamanы шagirdlяr C blokunda verilmiшtapшыrыqlardan istifadя edя bilяrlяr. Fяrdi iшi variantlaшdыrыb vermяk olar.

Yaradыcы tяtbiqetmя vя ya ev tapшыrыьы mяrhяlяsindя «Ишьallar nяticяsindяbaьlanmыш sцlh mцqavilяlяrini vя шяrtlяrini cяdvяllяшdirin» tapшыrыьыnы vermяk olar.

Фяrdi qiymяtlяndirmя aparыn. Bunun цчцn mяqsяdinizя uyьun meyarlarыnmцяyyяnlяшdirilmяsi vacibdir.

Qiymяtlяndirmя meyarлары: tяrtibetmя, xяritяkючцrmя, mцqayisяetmя

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫV

Dюvrя aid sinxroncяdvяllяri tяrtibet mяk dя чяtinlikчяkir.

Dюvrя aid sinxroncяdvяllяri mцяlli -min kюmяyi ilяtяrtib edir.

Dюvrя aid sinxroncяdvяllяri tяrtibedir.

Dюvrя aid sinxroncяdvяllяri sяrbяsttяrtib edir.

Mяlumatlara яsa -sяn Rusiyanыn iш -ьal larы nяticяsindяbaш verяn яrazidяyiшikliklяrinikoн tur xяritяyяkючцr mяk dячяtinlik чяkir.

Mяlumatlara яsa -sяn Rusiyanыn iш -ьallarы nя ticяsindяbaш verяn яra zidяyiшikliklяrinikoнtur xяritяyяmцяllimin kюmяyiilя kючц rцr.

Mяlumatlara яsa -sяn Rusiyanыn iш -ьal larы nяticяsindяbaш verяn яrazidяyiшikliklяrinikoнtur xяritяyяkючцrцr.

Mяlumatlara яsa -sяn Rusiyanыn iш -ьallarы nяticяsindяbaш verяn яrazidяyiшikliklяrinikoнtur xяritяyяsяrbяst kючцrцr.

ЫЫ Yekatеrinanы Ы Pyotrla mц qa yi -sя etmяkdя чя -tinlik чяkir.

ЫЫ Yekatеrinanы ЫPyo trla mцяlliminkюmяyi ilя mц -qayisя edir.

ЫЫ YekatеrinanыЫ Pyotrla mц qa yi -sя edir.

ЫЫ YekatеrinanыЫ Pyotrla sяrbяstmцqayisя edir.LAYİH

Ə

Page 115: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

114

Bu mюvzunun tяdrisi dяrs ilinin sonuna tяsadцf etdiyi цчцn mяdяniyyяtlяbaьlы verilmiш bцtцn standartlarы seчяrяk bilik vя bacаrыqlarы шagirdlяrdя forma -laш dыrmaq olar. Standartlar seчilяrkяn sadяdяn mцrяkkяbя qaydasы nяzяrяalыnmaqla mцяyyяnlяшяrsя, daha sяmяrяli olar.

Siz bir dяrsdя яsas standartы яhatя edяn bцtцn alt-standartlarы seчmяkmяcburiyyяtindя deyilsiniz. Яslindя, bu cцr seчim standart vя standartla baьlыiшin tяшkilindя tяcrцbяnin az olmasыndan xяbяr verя bilяr. Яgяr zяruriyyяt yara-narsa, siz dя bu cцr addыm ata bilяrsiniz.

Mюvzunun tяdrisi vя standartlarыn reallaшdыrыlmasы цчцn «BИBЮ» цsulunutяtbiq edя bilяrsiniz. Bunun цчцn siz BИBЮ cяdvяlini юncяdяn lюvhяyя asыn.

1. Avropa vя Amerika mяdяniyyяtinin xцsusiyyяtlяrini izah edir.2. Avropa vя Amerikadakы elmi kяшf vя ixtiralarыn dцnya mяdяniyyяtinin

inkiшafыna tяsirini izah edir.3. Avropa vя Amerikanыn mяdяni naиliyyяtlяrinя aid cяdvяl vя qrafiklяr

hazыrlayыr.

17. AVROPA Vß AMERÈKA MßDßNÈYYßTÈ

Тялим мягсяди:

5.1.1. Шяrqдя vя Qяrbdя intibah mяdяniyyяtinin xцsusiyyяtlяrini izahedir.

5.1.2. Elmi kяшf vя ixtiralarыn dцnya mяdяniyyяtinin inkiшafыna tяsiriniizah edir.

5.1.3. Dцnya mяdяniyyяtinin nailiyyяtlяrinя dair cяdvяl vя qrafiklяr ha -zыrlayыr.

Мязмун стандарты:

Кollektiv iш, qruplarla iш

Тялим формасы:

BИBЮ, fasilяli oxu

Тялим цсулу:

LAYİHƏ

Page 116: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

115

Xatыrladaq ki, BИBЮ aшaьыdakы mяrhяlяlяr цzrя aparыlыr:1. Problem mцяllim tяrяfindяn elan edilir.2. Mцяllim lюvhяdя 3 sцtundan ibarяt cяdvяl чяkir vя aшaьыdakы bюlmяlяri

qeyd edir: – Bilirяm/ Иstяyirяm bilim/ Юyrяndim.3. Шagirdlяr problemlя baьlы bildiklяrini sюylяyir vя cavablar birinci sцtunda

qeyd olunur.4. Hяmin mяsяlя ilя baьlы bilmяk istяdiklяri isя ikinci sцtuna yazыlыr.5. Dяrsin sonunda bir daha hяmin cяdvяlя diqqяt yetirilir vя mюvzu ilя baьlы

юyrяndiklяri цчцncц sцtunda qeyd edilir.Dяrs tяbii olaraq motivasiya ilя baшlanmalыdыr. Bunun цчцn яvvяlcя A

blokundakы materиalla шagirdlяri tanыш edin. Yaxud da юncяdяn hazыrladыьыnыzsuallarы шagirdlяrinizя verin. Шagirdlяrin Avropa vя Amerika mяdяniyyяti ilяbaьlы bildiklяrini BИBЮ cяdvяlиnin Bilirяm hissяsinя qeyd edin. Sonra onlarыnюyrяnmяk istяdiklяri mяsяlяlяri яks etdirяn qeydlяrini yazdыrыn. Юyrяndimmяrhяlяsi tяbii ki, dяrsin sonunda dolmalыdыr.

Bu цsulun tяtbiqi dяrsin bцtцn mяrhяlяlяrini яhatя edir.B blokundakы yeni materialы шagirdlяrя oxudun. Onlara nюvbя ilя mяtni

oxut durun. Xahiш edя bilяrsiniz ki, bu hissяni ucadan vя anlaшыqlы шяkildя oxu -sunlar. Sonra шagirdlяrдян bu mяtndяki baш verяn hadisяyя mцnasibяt bil -dirmяlяrini xahiш edin. C blokuna aid suallardan istifadя etmяklя mяtnin birинcihissяsini mцzakirя etdirin. Шagirdlяrin diqqяtini E blokuna aid olan шяkillяrяcяlb etmяk цчцn onлara suallar verin.

Tяdqiqatы aparmaq цчцn «Avropa vя Amerika mяdяniyyяtinin tarixdяkiyeri vя rolu nяdяn ibarяtdir?» sualыnы vermяk olar. Bu tяdqiqatыn aparыlmasыцчцn C blokundakы tapшыrыqlarдan istifadя edя bilяrsiниz. Yaxud da юzцnцzhazыrladыьыnыz iш vяrяqlяrindяki tapшыrыqlarы шagirdlяrя verя билярсиниз. Яsas odurki, tapшыrыqlar Avropa vя Amerika mяdяniyyяtinin xцsusiyyяtlяri, buradakыelmi kяшf vя ixtiralarыn dцnya mяdяniyyяtinin inkiшafыna tяsirini юzцndя яks et-dirsin.

Mяqsяdinizя uyьun olaraq fяrdi шяkildя шagirdlяrя: – «Avropa vя Ame ri -ka nыn mяdяni naиliyyяtlяrinя aid cяdvяl vя qrafiklяr hazыrlayыn» – tapшыrыьыныda vermяniz tюvsiyя olunur.

Mяlumatlarыn mцbadilя vя mцzakirя mяrhяlяsini reallaшdыrarkяn шagirdlяrimцzakirяlяrя cяlb edin. Bu zaman яldя olunan biliklяri BИBЮ cяdvяlinin «Юy-rяndim» hissяsinя yerlяшdirmяyi unutmayыn.

БилирямИстяйирям

билимЮйряндим

LAYİHƏ

Page 117: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

116

Ev tapшыrыьы C blokundakы: – «Яdяbiyyat, rяssamlыq, memarlыq юlkяninhяmin dюvrdяki tarixini юyrяnmяk цчцn mяnbяdir» – mюvzusunda esse yazыnola bilяr.

Digяr dяrslяrin tяdrisindя olduьu kimi, qiymяtlяndirmя mяqsяdя gюrяmцяyyяn edilmiш meyara яsasяn aparыlmalыdыr.

Гиймятляндирмя мeyarlarы: izahetmя, cяdvяl vя qrafik hazыrlama

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫV

Avropa vя Ame ri -ka mяdяniy yя ti ninxц susiy yяt lяriniizah etmяkdячяtinlik чяkir.

Avropa vя Ame ri -ka mяdяniyyя ti ninxцsu siyyяtlяrinisual larыn kюmяyiilя izah edir.

Avropa vя Ame ri -ka mяdяniyyя ti ninxц susiy yяtlяriniizah edir.

Avropa vя Ame ri -ka mяdяniyyяti ninxц su siy yяtlяriniasanlыqla izahedir.

Avropa vя Ameri -ka da kы elmi kяшfvя ixti ra la rыn dцn -ya mя dяniyyяti-nin inkiшafыnatяsirini изащ ет-мякдя чяtinlikчяkir.

Avropa vя Ameri -ka da kы elmi kяшfvя ixti ra la rыn dцn -ya mяdяniy yя tinininkiшafыna tяsirinisual larыn kюmяyiilя izah edir.

Avropa vя Ame ri -ka dakы elmi kяшfvя ixti ra larыn dцn -ya mяdя niy yя tinininkiшafыna tяsiriniizah edir.

Avropa vя Ame ri -kadakы elmi kяшfvя ixti ra larыndцnya mяdя niy -yяtinin inkiшafыnatяsirini asanlыqlaizah edir.

Avropa vя Ame ri -kanыn mяdяni naи -liyyяtlяrinя aidcяdvяl vя qra fik -lяr hazыrlamaqdaчяtinlik чяkir.

Avropa vя Ameri -ka nыn mяdяni naи -liyyяtlяrinя aidcяd vяl vя qra fik -lя ri mцяllimin kю -mяyi ilя ha zыr -layыr.

Avropa vя Ame -rikanыn mяdяninaиliyyяtlяrinя aidcяdvяl vя qrafik -lяri hazыrlayыr.

Avropa vя Ame ri -kanыn mяdяni naи -liyyяtlяrinя aidcяdvяl vя qra fik -lяri sяrbяst ha zыr -layыr.

LAYİHƏ

Page 118: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

117

ÀÌÅÐÈÊÀ ÁÈÐËßØÌÈØ ØÒÀÒËÀÐÛÍÛÍÉÀÐÀÄÛËÌÀÑÛ

Standartlar:1.1.2. Охшар просес вя щадисяляри ялагяляндирян синхрон ъядвялляр тяртиб едир.2.1.1. Феодал мцнасибятляринин даьылмасы вя капиталист мцнасибятляринин йаран-

масыны, дцнйада баш вермиш игтисади, сосиал дяйишикликляри мяканла яла-гядя изащ едир.

3.1.2. Йени типли дювлятлярин гейри-бярабяр инкишафына аид ессе йазыр.

Mяqsяd: 1. Америка Бирляшмис Штатларынын йаранмасы иля ялагядар синхрон ъядвялляр тяртиб

едир.2. Американын щяйатында баш вермиш игтисади, сосиал дяйишикликляри мяканла яла-

гядя изащ едир.3. АБШ-ын инкишафы щаггында ессе йазыр.

Иш formasы: kollektiv vя qruplarla iш

Tяlim цsulu: beyin hяmlяsi, мцзакиря

Иnteqrasiya: Аз-д. 3.1.1.; Я. 3.1.3.; Х-д. 4.1.2.

Resurslar: дярслик, иш вярягляри, хяритя, маркер, пайлайыъы материаллар вя с.

Dяrsin mяrhяlяlяri: Motivasiya

ДЯРС НЦМУНЯЛЯРИ

LAYİHƏ

Page 119: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

118

1) Бу шякилляр щаггында ня дейя билярсиниз?2) Шякилляр щансы халгын щяйатыны якс етдирир?3) Америка халглары щаггында ня дейя билярсиниз? 4) Конститусийа ня демякдир?5) Щакимиййятин бюлэцсц дейяндя ня баша дцшцрсцнцз?Шаэирдляр фярзиййяляр иряли сцрцрляр.Tяdqiqat sualы: АБШ-ын йаранмасынын дцнйа тарихиндя ня кими ролу олду?Бу суала ъаваб ахтармаг цчцн тядгигат апарылыр, груплара тапшырыглар верилир.

ТАПШЫРЫГ 1.

ГРУП 1. ВАШИГТОН

Истиглалиййят мцщарибясинин эедишини шярщедяряк хяритяйя ясасян Америка гитясиндякимювгейини мцяййянляшдирин:

ГРУП 2. АБШ

Истиглалиййят мцщарибяси эедишиндягяля бя вя мяьлубиййятля нятиъяляняндю йцшляри ъядвялдя гейд един:

Инэилтярянин Америкайа гаршы олан мювгейини мцяййянляшдиряряк изащ един.

Гялябя иля нятиъялянян дюйцшляр Мяьлубиййятля нятиъялянян дюйцшлярLAYİHƏ

Page 120: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

119

QruplarMöbadilÿ dÿn

dözgönistifadÿ

Tÿqdim -etmÿ

Tapøûrûüûvax tûnda yerinÿ yetirìÿ

ßmÿk daølûq

Û

ÛÛ

ÛÛÛ

ГРУП 3. ИСТИГЛАЛИЙЙЯТ

Мятндян «Истиглалиййят бяйаннамяси»нин мцс -бят вя мянфи ъящятлярини мцяййянляшдириб ъяд вялидолдурун. Азярбайъан Респуб лика сы нын Конс титу -сийасы иля танышсыныз. Бизим юл кя миздя вя тян -дашлара щансы щцгцглар верилир – бунлары мцзакиряедиб охшар вя фяргли ъящят ляри ъядвялдя йазын.

Конститусийа китабыны синфя эятиря вя йа худда щямин щиссяляри пайлама материалы кими верябилярсиниз. Щямин щиссялярин дярсликдян охун ма -сыны да тапшырмаг олар.

Mяlumatыn mцbadilяsi: Мцяййян едилмиш вахт ярзиндя шаэирдляр ъавабларыщазырлайараг тягдим едирляр.

Mяlumatыn mцzakirяsi: Ъаваблар диггятля динлянир, мцзакиря олунур вя яла -вяляр едилир. Мейар ясасында груплар гиймятляндирилир.

Nяticя vя цmumilяшdirmя: Нятиъядя шаэирдляр АБШ-ын Истиглалиййят мцща ри бя си -нин ящямиййятини мяканла ялагядя изащ едирляр. Истиглалиййят мцщарибяси няти ъя син -дя капитализмин инкишафина мане олан амилляр – инэилис мцстямлякя щюкм ран лы ьынынара дан галдырылмасы йолларыны арашдырмагла, синхрон ъядвялляр тяртиб етмя баъарыьынамалик олурлар. АБШ Конститусийасы дцнйада илк олараг юлкядя щакимиййятин – га -нун вериъилик, иъра вя мящкямя щакимиййятиня бюлцнмясини анлады.

Азярбайъан Республикасынын Конститусийасы Истиглалиййят бяйаннамяси

LAYİHƏ

Page 121: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

120

Yaradыcы tяtbiqetmя: Шаэирдляр дцзэцн ъаваблары охларын гаршына дцзцрляр.

Америка достлуг, ишьалчылыг, мцщарибя,

Инэилтяря гялябя, мяьлубиййят,

Франса мцдафия

кими сюзлярдян истифадя едяряк дювлятляр арасындакы мцнаси бятляри мцяййян един.Ev tapшыrыьы: Америка Бирляшмиш Штатлары щаггында щекайя йазын.Refleksiya vя qiymяtlяndirmя: Шаэирдляр тялим фяалиййятини излямяйя кюмяк

едяъяк бир нечя суал вермякля фярди шякилдя гиймятляндирилир. Мясялян: АБШ-дабирдяфялик феодализм гурулушу неъя ляьв едилди? Буна неъя наил олдулар? Хя ритядяАБШ-ын яразисини эюстярин. Дярсдя биз щансы нятиъяйя эялдик?

Qiymяtlяndirmя meyarlarы: тяртибетмя, изащетмя, ессейазма

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫV

Америка БирляшмисШта т ларынын йаран ма - сы иля яла гядар син -хрон ъяд вял ляр тяр тибетмякдя чя тин ликчя кир.

Мцяллимин кюмяйииля Аме рика Бир ляш -мис Шта т лары нын йа-ранмасы иля яла гя дарсинхрон ъядвялляртяр тиб едир.

Америка БирляшмисШта т ларынын йаран ма сыиля яла гя дар син хронъяд вялляри тяр тибедир.

Америка БирляшмисШта т ларынын йаран ма сыиля яла гядар синхронъяд вялляри асанлыглатяртиб едир.

Американын щяйа -тын да баш вермиш иг -тисади, со сиал дяйи-шикликляри мя кан лаялагядя изащ ет мяк - дя чятинлик чякир.

Суалларын кюмяйииля Аме риканын щя -йа тында баш вермишигтисади, со сиал дя -йишикликляри мя кан -ла ялагядя изащ едир.

Американын щяйа -тын да баш вермиш иг-ти сади, со сиал дяйи шик- ликляри мя кан ла яла -гядя изащ едир.

Американын щяйа -тын да баш вермиш иг -тисади, со сиал дяйишик -ликляри мя кан ла яла -гядя асанлыгла изащедир.

АБШ-ын инкишафы щаг - гын да ессе йаз маг -да чя тин лик чякир.

Мцяллимин кюмяйииля АБШ-ын инкишафыщаг гын да ессе йазыр.

АБШ-ын инкишафы щаг - гын да ессе йазыр.

АБШ-ын инкишафы щаг - гын да сярбяст ессейазыр.

LAYİHƏ

Page 122: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

121

ЖИРОНДИСТЛЯР ВЯ ЙАКОБИНЧИЛЯР

Standartlar:1.1.3. Щадися, тязащцр вя просесляр арасында сябяб-нятиъя ялагялярини мцяй -

йян ляшдирян хроноложи ъядвялляр тяртиб едир.2.1.1. Феодал мцнасибятляринин даьылмасы вя капиталист мцнасибятляринин йаран -

ма сыны, дцнйада баш вермиш игтисади, сосиал дяйишикликляри мяканла яла -гя дя изащ едир.

Mяqsяd: 1. Франса буржуа ингилабынын эедишиндя баш верян щадисяляри мцяййянляшдирян

хроноложи ъядвялляр тяртиб едир.2. Франсада феодал мцнасибятляринин даьылмасыны мяканла ялагяда изащ едир.Иш formasы: kollektiv vя qruplarla iшTяlim цsulu: beyin hяmlяsi, мцзакиряИnteqrasiya: Ц.т. 2.1.1.Resurslar: хяритя, шякилляр, дярслик, флипчарт, маркер, иш вяряги, пайлайыъы ма -

териал, форматив тест вя с.Dяrsin mяrhяlяlяri: Motivasiya

Бу тарихи фактлар щаггында ня дейя билярсиниз? Онлар щансы халгын тарихини яксетдирир? Инэилтяря буржуа ингилабы ня вахт олду? Щансы тарихи шяраит ингилаба эятирди?

Шаэирдляр юз фярзиййялярини иряли сцрцрляр. Тядгигат суалы: Бюйцк Франса ингилабынын дцнйа тарихиндяки ролу нядян

ибарятдир? Бу суала ъаваб ахтармаг цчцн групларла иш апарылыр. Онлара тапшырыгларверилир.

Ы груп: Франсанын сийаси, сосиал-игтисади мцнасибятлярини тящлил един: БюйцкФран са буржуа ингилабынын ясас вязифяляринин сябяблярини мцяййян един.

ЫЫ груп: «Инсан вя вятяндаш щцгуглары бяйаннамяси»нин ящямиййятини изащедин. Америка Бирляшмиш Штатларындакы «Истиглалиййят бяйаннамяси» иляялагяляндириб ъядвяли долдурун:

1302-ci il

Йцзиллик мцщарибя

Жанна д'Арк

«Инсан вя вятяндаш щцгугларыбяйаннамяси»

«Истиглалиййят бяйаннамяси»LAYİHƏ

Page 123: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

122

ЫЫЫ груп: 1789–1794-ъц иллярдя ингилабын эедишиндя баш верян тарихи ща ди ся лярлябаьлы ъядвял гурун.

ЫВ груп: Йакобинчи диктатурасынын даьылма сябяблярини мцяййянляшдирин.

Мялуматын мцбадиляси: Мцяййян едилмиш заман ярзиндя шаэирдляр ъавабларыщазырлайараг тягдим едирляр.

Мялуматын мцзакиряси: Ъаваблар диггятля динлянилир, мцзакиря олунур вя яла -вяляр едилир. Мейар ясасында груплар гиймятляндирилир.

Нятиъя вя цмумиляшдирмя: Нятиъядя шаэирдляр 1789–1794-ъц илляр Бюйцк Фран -са ингилабынын нятиъялярини билди, Бюйцк Франса ингилабында ясас ролу халг кцтля ля -ринин ой надыьыны анладылар вя «Инсан вя вятяндаш щцгуглары бяйаннамяси»нин Франсата рихиндя ролуну билдиляр

Йарадыъы тятбигетмя: Франса ингилабынын эедишиндя ящалидян алынан верэилярисхем васитясиля тяртиб един.

Ев тапшырыьы: Франса буржуа ингилабынын дцнйа тарихиндя ойнадыьы рол щаггындаессе щазырлайын.

Рефлексийа вя гиймятляндирмя: Шаэирдляр фярди шякилдя гиймятляндирилир.Тялимфяа лиййятини излямяйя кюмяк едяъяк бир нечя суал вермякля – мясялян, биз няти -ъяйя неъя эялиб чыхдыг? Неъя наил олдуг?

Щансы тябягяляр

Дювлятя верилян верэи

QruplarMöbadilÿ dÿn

dözgönistifadÿ

Tÿqdim -etmÿ

Tapøûrûüûvax tûnda ye rinÿ

yetirìÿßmÿk daølûq

Û

ÛÛ

ÛÛÛ

ÛÂ

1789-ъу ил 1791-ъи ил 1792-ъи ил 1793-ъц ил

LAYİHƏ

Page 124: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

123

Франсада республика ня вахт йаранды? Бастилийа галасынын алынмасынын Франсатарихиндя ящямиййяти нядян ибарят олду?

Франса буржуа ингилабынын Инэилтяря буржуа ингилабындан фярги ня иди?Гиймятляндирмя мейарлары: тяртибетмя, изащетмя

Ы ЫЫ ЫЫЫ ЫV

Тяртибетмядячятинлик чякир.

Тяртибетмядямцял лимин кюмя-йиндян истифадяедир.

Тяртибетмядя кичиксящвляр едир.

Сярбяст тяртиб едир.

Изащетмядячятинлик чякир.

Изащетмя мцял -лимин кюмяйиндянистифадя едир.

Изащетмя заманыбязи сящвляр едир.

Асанлыгла изащедир.

LAYİHƏ

Page 125: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

124

ХЯРИТЯЛЯР ВЯ АТЛАСЛАР

1. «Османлы империйасы».2. «Щиндистан ХЫ–ХВЫ ясрлярдя».3. «Чин ХЫ–ХВЫ ясрлярдя».4. «Авропа йени дюврцн башланьыъында».5. «Франса буржуа ингилабы дюврцндя (1789–1794)».6. «Истиглалиййят мцщарибяси вя АБШ-ын йаранмасы».7.«Шимал мцщарибяси».8. «АБШ-да вятяндаш мцщарибяси».9. «Наполеонун ишьаллары».10. «Османлы империйасы ХВЫЫ–ХВЫЫЫ ясрлярдя».11. «Авропа юлкяляри ХВ–ХЫХ ясрлярдя».

СХЕМЛЯР, ЪЯДВЯЛЛЯР, ДИАГРАМЛАР, ШЯКИЛЛЯР

1. «Бастилийанын алынмасы» – шякил2. «Феодализмин вя капитализмин характерик хцсусиййятляри» – ъядвял3. «Франсада цч силк» – ъядвял4. «Франса ингилабдан яввял» – ъядвял5. «Инэилтяря ингилабдан яввял» – ъядвял6. «Инэилис кралы Ы Карлын едам едилмяси» – шякил7. «Истиглалиййят бяйаннамяси»нин елан едилмяси» – шякил8. «Полтава дюйцшц» – схем9. «Тиъарят. Мануфактура. Фабрик» – схем10. «Аустерлис дюйцшц» – схем11. «Бородино дюйцшц» – схем12. «Щярби-сийаси блоклар» – диаграм13. «Лейпсиг дюйцшц» – схем14. «Марна дюйцшц» – схем15. «Синоп дюйцшц» – схем16. «Трафалгар дюйцшц» – схем17. «Ватерлоо дюйцшц» – схем18. «Верден дюйцшц» – схем19. «АБШ-ын дювлят гурулушу» – схем20. «Франсанын дювлят гурулушу» – схем

«ЦМУМИ ТАРИХ» ФЯННИ ЦЗРЯ РЕСУРСЛАР

LAYİHƏ

Page 126: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

125

АУДИОВИЗУАЛ ВАСИТЯЛЯР, КИНОФИЛМЛЯР

1. «Бородино» бядии филми2. «Наполеон Бонапарт» бядии филми3. «Вятянпярвяр» бядии филми4. «Шимал вя Ъянуб» бядии филми5. «ЫЫ Йекатерина» бядии филми

ИNTERNETDЯN ИSTИFADЯ ЦЧЦN

1. WWW.history.az2. WWW.history.ru3. http://www.urokiistorii.ru4. http://www.uroki.net5. http://www.tarix.info6. http://teachers.net/lessonplans/subjects/history7. http://az.wikipedia.org/wiki/Portal:Tarix

LAYİHƏ

Page 127: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

126

ИСТИФАДЯ ОЛУНМУШ ЯДЯБИЙЙАТ

Azяrbaycan dilindя

1. Azяrbaycan tarixi VЫЫ cilddя, ЫЫЫ cild, Bakы, 1999.2. Яfяndiyev O. Azяrbaycan Sяfяvilяr dюvlяti. Bakы, 1993.3. Fяrzяlibяyli Ш. Azяrbaycan vя Osmanlы imperiyasы. Bakы, 1995.4. Mahmudov Y. Azяrbaycan diplomatiyasы. Bakы, 1996.5. Mustafazadя T., Яliyev Q., Aslanov R., Hяsяnov H., Mяhяrrяmov E.

Yeni Tarix. Ы hissя (Dяrs vяsaiti), Bakы, 2001.6. Mustafazadя T. XVЫЫЫ yцzillik – XЫX yцzilliyin яvvяllяrindя Os man -

lы–Azяrbaycan mцnasиbяtlяri. Bakы, «Elm», 2002. 7. Mustafazadя T. Azяrbaycan–Rusiya mцnasibяtlяri. Bakы, «Шяrq-

Гяrb», 2014.8. Nяcяfli G. XVЫЫЫ яsrdя Azяrbaycan яrazisindя ermяni dюvlяti ya ra-

dыl masы cяhdlяri. Bakы, «Nurlan», 2007.9. Nяcяfli T. Azяrbaycan Qaraqoyunlu vя Aьqoyunlu dюvlяtlяri. Bakы,

2012.

Rus dilindя

10. Абдурахманов А.А. Азербайджан во взаимоотношениях России,Турции и Ирана. Баку, 1964.

11. Абдуллаев Г.Б. Азербайджан в XVIII веке и взаимоотношения егос Россией. Баку, 1965.

12. Алиев Ф.М. Миссия посланника русского государства А.П.Волын-ского в Азербайджане (1716–1718). Баку, 1979.

13. Алиев Ф.М. Азербайджано-русские отношения (XV–XIX вв), ч. I,Баку, 1985.

14. Всемирная история. Т. 3. Пер. Б.Бартолда. СПб, 1903. 15. Дмитриева О.В. Новая история (конец XV–XVIII век). M., 2000.16. Иванов М. Очерк истории Ирана. М., 1952.17. История Востока, Т.2. М., 2000.18. История Европы, Т.3. От средневековья к новому времени. М., 1993.19. Мустафазаде Т. Азербайджан и русско- турецкие отношения в пер-

вой трети XVIII в. Баку, 1993.20. Наджафли Г. Азербайджан в XVIII–XIX веках. Бишкек, 2010. 21. Новичев А.Д. История Турции, ч. I, Л. 1963/78.

LAYİHƏ

Page 128: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

127

22. Нерсесян М. Из истории армяно-русских отношений, кн.I, Ереван,1956.

23. Пайчадзе Г.Г. Русско-грузинские политические отношения в I по-ловине XVIII века. Тбилиси, 1970.

24. Смирнов Н.А. Политика России на Кавказе XVI–XIX вв. М., 1958.25. Соловьев С.М. Публичное чтение о Петре Великом. М., 1984.26. Соловьев С.М. Петр I на Каспийском море. М., 1868.27. Соловьев С.М. Чтение и рассказы по истории России. М., 1989.

Mяktяblinin яlavя oxu materialы

28. Яnvяr Чingizoьlu. Qacarlar vя Qacar kяndi. Bakы, 2008.29. Mirяlяmov H. Sonuncu Fateh. Bakы, 2012.30. Tahirzadя Я. Aьa Mяhяmmяd Qacar. Bakы, 2004.31. Tahirzadя Я. Azяrbaycan imperatorlarы: 1. Nadir шah Яfшar. Bakы,

2005.

LAYİHƏ

Page 129: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

ÖÌÓÌÈ ÒÀÐÈÕ 8Öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðèíèí 8-úè ñèíôè ö÷öí

Öìóìè òàðèõ ôÿííè öçðÿ

ÌÅÒÎÄÈÊ ÂßÑÀÈÒ

Òÿðòèá÷è ùåéÿò:

Ìöÿëëèôëÿð Ñåâèë Øèâÿõàí ãûçû ÁÿùðÿìîâàÀìÿíÿ Åëäàð ãûçû Êÿðáÿëàéåâà

Íÿøðèééàò ðåäàêòîðó Ýöëÿð ßëÿêáÿðãûçûÁÿäèè âÿ òåõíèêè ðåäàêòîð Àáäóëëà ßëÿêáÿðîâÄèçàéíåðëÿð Ñÿáèíÿ Ìÿììÿäîâà,

Òÿùìàñèá Ìåùäèéåâ Êîððåêòîð Ìÿòàíÿò Êÿðèìîâà

«Àñïîëèãðàô ËÒÄ» ÌÌÚÁàêû, ÀÇ 1052, Ô.Õîéñêè êö÷., 149

Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Òÿùñèë Íàçèðëèéèíèí08.06.2015-úè èë òàðèõëè 645¹-ëè

ÿìðè èëÿ òÿñäèã åäèëìèøäèð.

Möÿlliflik höquqlarû qorunur. Xösusi icazÿ olmadan bu nÿøri vÿ yaxud onun hÿr hansû hissÿsini yenidÿn ÷ap etdirmÿk, surÿtini

÷ûxarmaq, elektron informasiya vasitÿlÿri ilÿ yaymaq qanuna ziddir.

Ùåñàá-íÿøðèééàò ùÿcìè 7,32. Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 8,0.Ôîðìàòû 70õ100 1/16. Ñÿùèôÿ ñàéû 128. Îôñåò ÷àïû.

ÁÓÐÀÕÛËÛØ ÌßËÓÌÀÒÛ

LAYİHƏ

Page 130: Umumi tarix--8+son Layout 1 - trims.edu.az€¦ · ÜMUMİTARİX Ümumtəhsil məktəblərinin ÜMUMİTARİX fənni üzrə ÉÀÃÓÁ ÌÀÙÌÓÄËÓ, ÒÎÔÈà ÍßÚßÔËÈ,

LAYİHƏ