umiejętności i techniki przydatne w pracy nauczyciela

Umiejętności i techniki przydatne w pracy nauczyciela

Wioletta Knapik

Akceptacja i unikanie negatywnego nastawienia

Zrób listę zachowań, które denerwują Cię u innych, budzą Twoją irytację, niechęć.

Na liście może znaleźć się dowolna liczba takich zachowań.

Następnie każde z nich oceń na skali od 1 (najbardziej przykre i irytujące) do 5 (najmniej przykre).

Z listy wybierz zachowania, które oceniłeś na 5 oraz te, które oceniłeś na 1 i zapisz je na oddzielnych kartkach.

Przyjrzyj się tym dwóm nowym listom bardzo uważnie i zastanów się, co one mówią o Tobie, o Twoich

wartościach.

Schemat samospełniającego się proroctwa(z: E. Aronson i in., Psychologia społeczna)

Interpretacja własnych emocji(z: E. Aronson i in., Psychologia społeczna)

Umiejętne słuchanie

Mogłoby się wydawać, że słuchanie wymaga bierności, ale

w rzeczywistości trzeba w nie zaangażować wszystkie

władze umysłowe.

Model słuchania Słuchanie

A B

Bierne Aktywne

C D

Niesłuchanie

Model słuchania

Słuchanie bierne (A) -

polega na tym, że nauczyciel słucha cierpliwie, gdy rodzic do

niego mówi. Wysyła niewerbalne sygnały oznaczające

zainteresowanie, uwagę i empatyczne reagowanie.

Okazuje zrozumienie, lecz nie upewnia się, czy rzeczywiście

wszystko dobrze rozumie, gdyż nie zadaje pytań i nie

komentuje w żaden sposób wypowiedzi rodzica.

Model słuchaniaSłuchanie aktywne (B) -

różni się od słuchania biernego tym, że nauczyciel nie

tylko wyraża swoje zainteresowanie poprzez kontakt

wzrokowy oraz inne sygnały niewerbalne i reaguje

empatycznie, lecz także zadaje pytania lub robi

krótkie podsumowania wypowiedzi rodzica (własnymi

słowami), pozwalające mu się upewnić, że dobrze

wszystko zrozumiał.

Model słuchaniaBierne niesłuchanie (C) -

polega na tym, że nauczyciel nie koncentruje się na tym, co

się do niego mówi. W rezultacie umyka mu treść

wypowiedzi (gubi niektóre jej wątki), nie dostrzega też

uczuć, które przeżywa rodzic.

Niesłuchanie nie musi być, i najczęściej nie jest, skutkiem

lekceważącego stosunku nauczyciela do rozmówcy. Może

być spowodowane zmęczeniem, złym samopoczuciem,

reakcją na zakłócenia itd.

Model słuchaniaAktywne niesłuchanie (D) -

ma miejsce wtedy, gdy partnerzy zamiast rozmawiać ze

sobą, mówią do siebie, lecz każdy o czymś innym. Jest to

niewątpliwie mało konstruktywny i zupełnie nieefektywny

sposób komunikowania się.

Umiejętne słuchanie - parafrazowanie

Zrozumienie okazujemy w różny sposób: kiwając potakująco

głową, wtrącając do rozmowy wyrażenia w rodzaju:

„mhm”, „ach tak”, „rozumiem”, „oczywiście”.

Nie znaczy to jednak, że naprawdę dobrze rozumiemy co nam

chciał przekazać partner.

Wtedy niezbędna okazuje się umiejętność parafrazy.

Umiejętne słuchanie - parafrazowanieParafrazowanie służy trzem celom:

1. przekonaniu rozmówcy, że staramy się dokładnie zrozumieć,

co chciał nam przekazać,

2. precyzowaniu treści wypowiedzi,

3. sprawdzeniu trafności rozumienia (polega ono na streszczeniu

wypowiedzi rozmówcy za pomocą własnych słów, tak by oddać

jej znaczenie i zabarwienie uczuciowe).

Umiejętne słuchanie - parafrazowanie

Pomyśl, w jaki sposób mogą przejawiać się następujące uczucia, wyrażone werbalnie i niewerbalnie; spróbuj wymyślić możliwie wiele różnych przejawów.

Złość Zaufanie

Lęk Osamotnienie

Nuda Miłość

Wstyd Rozczarowanie

Frustracja Zmieszanie

Odrzucenie Zranienie

Umiejętne słuchanie - zadawanie pytań

Zanim zaczniemy zadawać pytania, powinniśmy:

1. Zdawać sobie sprawę z tego, że zadajemy pytania.2. Zastanowić się, jakie pytania chcemy zadać i czy

naprawdę wszystkie są niezbędne.3. Pomyśleć, w jaki sposób można formułować pytania

i jakich rodzajów komunikatów używamy najczęściej.4. Zastanowić się nad innymi możliwościami niż zadawanie

pytań.5. Zdać sobie sprawę, że nasz rozmówca też może mieć

pytania.


pytania otwarte -dają swobodę rozmówcy

pytania zamknięte -są wąskie, ograniczają temat

odpowiedzi

pytania niebezpośrednie -bardziej otwarty charakter, stanowią

zachętę do wypowiedzi na szersze tematy, np. „Hania chyba czuje się dobrze w swojej nowej klasie”.

pytania bezpośrednie -bardziej zamknięty charakter, np.„Czy myśli pani, że Hania czuje się

dobrze w nowej klasie?”


Zadawanie pytań seriami, które zdecydowanie utrudniają porozumiewanie się oraz mogą wprawiać rozmówcę w duże zakłopotanie, np.

Nauczycielka: „Czy widziała już pani oceny Halinki na pierwszy semestr? Zauważyła pani, że z polskiego ma sporo czwórek i piątek? Nasza praca nie idzie na marne, chyba przyzna pani sama. Czy mąż dołączy do nas za chwilę?”

Matka: „Niestety, nie, musiał wyjechać służbowo”.


Zadawanie pytań rozbudowanych oraz podwójnych, np.:

„Co pani sądzi o postępach Marcina w tym semestrze i czy poprawiły się już jego relacje z pani mężem?”

Zadawanie pytań podwójnych, które zawierają w sobie alternatywne odpowiedzi, np.:

„Czy możemy porozmawiać teraz, czy wolałaby pani umówić się innego dnia?”


Pytania zaczynające się od słowa „dlaczego”.

Słowo to w relacjach między osobami dorosłymi może

mieć negatywną konotację i wywołać niepożądaną

reakcję; zamiast pytać:

„Dlaczego się pani spóźniła?” - lepiej stwierdzić:

„Domyślam się, że korki nie pozwoliły pani dotrzeć na

czwartą. Może następnym razem umówimy się o pół

godziny później?”

Umiejętne słuchanie - typy odpowiedziOdpowiedź oceniająca wskazuje

na to, że nauczyciel osądził, jak poważny jest problem przedstawiony przez rodzica.

Natomiast odpowiedź oceniająca wypowiedziana w sposób autorytatywny, niedelikatny lub obraźliwy, nie tylko nie spełnia swojej funkcji informacyjnej, ale wywołuje negatywną reakcję rodzica

Przykład złej i dobrej odpowiedzi oceniającej:

Matka: „Krysia chyba nie ma już szans na piątkę na koniec roku z matematyki. Wczoraj dostała tróję z klasówki...

Wychowawczyni 1: „Skąd to pani przyszło do głowy? Proszę spojrzeć, ma dwie czwórki z plusem, sześć piątek i trzy szóstki, no i jedną trójkę. Przecież z tego wychodzi średnia powyżej pięciu!”

Wychowawczyni 2: „Przeglądałam jej stopnie i, jeśli dobrze pamiętam, to jedyna trójka. Oprócz tego ma dwie czwórki z plusem, sześć piątek i trzy szóstki. Krysia dobrze sobie radzi, a jedna gorsza ocena nie przekreśla jej dotychczasowych osiągnięć”.

Umiejętne słuchanie - typy odpowiedziOdpowiedź interpretująca

wskazuje na to, że nauczyciel

chce pokazać rodzicowi, co

znaczą opisane przez niego

zachowania, problemy,

sytuacje.

Aby interpretacja była pomocna,

musi być sformułowana w

odpowiedni sposób, aby nie

upokarzała, obrażała,

obwiniała.

Przykład złej odpowiedzi interpretującej:

Matka: „Przepraszam za spóźnienie, ale szef nie chciał mnie wcześniej zwolnić. Nie pozwala nam nawet odbierać prywatnych telefonów w pracy. Zrobił mi awanturę po tym, jak dzisiaj rozmawiałam z panią. Jeszcze raz przepraszam. No i co ten mój Wojtek znowu narozrabiał?”

Nauczycielka: „Widzę, że jest pani na mnie zła, że panią wezwałam”.

Umiejętne słuchanie - typy odpowiedziOdpowiedź wspierająca to taka,

której intencją jest

uspokojenie rozmówcy,

zmniejszenie intensywności

jego negatywnych emocji,

podtrzymanie go na duchu,

pocieszenie, okazanie

współczucia.

Przykład prawidłowej odpowiedzi:„Proszę się nie denerwować. Ta

jedna dwójka z pewnością nie zaważy na końcowej ocenie Joli z polskiego. Pan Kolski wiele razy chwalił jej wypracowania”.

Przykład prawidłowej odpowiedzi:„Wszystkie dzieci w tym wieku

buntują się przeciwko rodzicom, nawet jeśli wcześniej były posłuszne i kochające. Nie trzeba się tym przejmować i myśleć o najgorszym”.

Umiejętne słuchanieW sztuce porozumiewania się dużą rolę odgrywa

umiejętność słuchania. Ludzie, którzy potrafią słuchać

innych zazwyczaj otoczeni są gronem przyjaciół.

Umieć słuchać oznacza aktywne pełne zaangażowania

wysłuchanie tego, co chce powiedzieć nam nasz

rozmówca.

Umiejętne słuchanie

Bierne odsłuchanie drugiej strony zazwyczaj nie wystarcza by się

skutecznie porozumieć. Pozornie może wydawać się, że w

porozumiewaniu ważne jest tylko mówienie, sposób

formułowania wypowiedzi. To jest ważne, ale słuchanie jest

równie ważną, choć niedocenianą umiejętnością.

Umiejętne słuchanie pamięć;

wsłuchiwanie się w ukryte emocje;

komunikaty niewerbalne;

postawa ciała;

gesty i wyraz twarzy;

słuchanie siebie (własne doświadczenia, empatia);

krótkie przerwy i chwile milczenia;

zachowanie spokoju.

Umiejętne słuchanie słuchanie bierne (milczenie)

- zachęca uczniów do dalszego mówienia, ale nie zaspokaja

ich potrzeb, jeśli chodzi o dwustronną, współdziałającą

i reagującą komunikację interpersonalną

odpowiedzi potakujące

- w pewnym sensie lepsze niż milczenie jest okazywanie

uczniom, że nauczyciel słucha; tego typu odpowiedzi

przekazują jakiś element empatii

Umiejętne słuchanie „otwieracze” - zaproszenia do rozmowy- są bardzo skuteczne, jeśli chodzi o pokazanie uczniom, że

nauczyciel chce ich wysłuchać i poświęca czas; nie są natomiast skuteczne tam, gdzie chodzi o okazanie akceptacji, zrozumienia, serdeczności

aktywne słuchanie (wypowiedzi zwrotne)

- sprawia, że uczeń czuje, iż jego poglądy są szanowane, rozumiane i akceptowane; niesie zarazem ryzyko, iż stanie się czymś mechanicznym, zabrzmi fałszywie lub wyda się manipulacją, jeżeli zostanie wykorzystane jedynie jako chwyt i nie będzie oparte na empatii, zaufaniu i akceptacji.

Komunikacja interpersonalna - bariery

1. Niedostatecznie uważne słuchanie:niedopuszczanie innych do głosu, przerywanie, zajmowanie się innymi rzeczami itp.;

2. Brak „wspólnego języka”:rozmówca używa naukowego albo zawodowego żargonu , brak uzgodnienia znaczeń poszczególnych pojęć (zwłaszcza abstrakcyjnych);

3. Negatywny stosunek do rozmówcy: z góry zakładamy, że z tą osobą na pewno nie dojdziemy

do porozumienia - często działa to jak samospełniająca się przepowiednia.


4. Niewłaściwe miejsce lub/i czas rozmowy:-jesteśmy spóźnieni, nie mamy czasu na

rozmowę, ale nie potrafimy tego powiedzieć naszemu rozmówcy, udajemy, że go słuchamy, nerwowo spoglądając na zegarek,

-wkoło jest głośno, ciągle ktoś lub coś przerywa rozmowę;

5. Przekazywanie sprzecznych komunikatów, nasze

ciało nie odzwierciedla tego co mówimy:- mówimy, że wszystko jest w porządku, a ze

złości zaciskamy pięści,- mówimy podniesionym tonem twierdząc, że jesteśmy spokojni.


6. Nakazywanie, komenderowanie, polecanie „Nie obchodzi mnie, że chce ci się pić; siedź spokojnie,

dopóki nie pozwolę ci wyjść”.„przestań płakać, nie jesteś już małym dzieckiem”.

7. Ostrzeganie, groźba„Zostaniesz tu, dopóki nie skończysz tego zadania”.„Jeżeli się nie poprawisz, wezwę rodziców”.

8. Moralizowanie, głoszenie kazań, „powinieneś, powinnaś”

„Nie powinieneś robić rzeczy, które przynoszą wstyd tobie i szkole”.„Musisz respektować to, co mówią starsi”.

Komunikacja interpersonalna - bariery9. Doradzanie, sugerowanie, proponowanie rozwiązań

„Wiem, co jest dla ciebie najlepsze”.„Gdybyś faktycznie rozumiał, co czuję – nie wysnuwałbyś takich głupich rozwiązań”.

10. Pouczanie, robienie wykładu, dostarczanie logicznych argumentówReakcja ucznia na wykład nauczyciela: „Pan nie jest na fali; jest pan zbyt stary, by wiedzieć, co się dzieje w świecie”.

11. Chwalenie, aprobowanie, wydawanie ocen pozytywnychPochwała, jeśli udziela się jej publicznie, jest często kłopotliwa dla ucznia. Uczniowie często chwaleni mogą uzależnić się od pochwał, a nawet się ich domagać.

Komunikacja interpersonalna - bariery12. Obrzucanie wyzwiskami, wyśmiewanie, ośmieszanie

Są to formy negatywnej i krytycznej oceny i jako takie mają niszczący wpływ na wyobrażenie uczniów

o sobie.13. Interpretowanie, analizowanie, diagnozowanie

„Robisz tak po to, by zwrócić na siebie uwagę”.„Potrafię cię przejrzeć na wylot”.

14. Uspokajanie, okazywanie współczucia, pocieszanie, podnoszenie na duchuPozornie wypowiedzi tego rodzaju wydają się pomocne

w przypadku uczniów zmagających się z różnymi problemami. W rzeczywistości jest jednak inaczej.


15. Wypytywanie, indagowanie, krzyżowy ogień pytań

„Czy odrobiłeś wczoraj wieczorem pracę domową, którą ci zadałem”.

„Jak długo odrabiałeś lekcje” Tylko godzinę? No to nie zasługujesz na dobry stopień”.

16. Odwracanie uwagi, sarkazm, dowcipkowanie, zabawianie

Zbywanie byle czym, odwracanie uwagi od problemu może początkowo wydawać się korzystne. Jednak problemy odłożone nie zostają w ten sposób rozwiązane.

KonfliktJoseph P. Folger, Marshall Scott Poole, Randall K. Stutman

definiują konflikt jako

„...interakcję ludzi zależnych od siebie, którzy uważają, że mają

niezgodne cele oraz postrzegają siebie nawzajem jako

przeszkody w osiągnięciu owych celów”.

Oznacza to, że wewnętrzna walka jednostki, według tej definicji,

nie jest konfliktem. Konflikt zawsze wiąże się z

komunikacją.

KonfliktW niektórych sytuacjach nie można uniknąć konfliktów,

niezależnie od obaw, jakie wzbudzają.

Kiedy istnieją różnice, a problemy są naprawdę ważne,

stłumienie konfliktu jest często bardziej niebezpieczne

niż stawienie mu czoła.

KonfliktSocjolog Lewis Coser podzielił konflikty na:

realistyczne - powstają z powodu niezgodności co do

sposobów realizacji celu lub co do samych celów;

nierealistyczne - są ekspresją agresji, która ma wyłącznie

na celu zaszkodzenie lub pokonanie drugiej strony.

konflikt konstruktywny versus konflikt destruktywny

Facylitacja społeczna i próżniactwo społeczne(z: E. Aronson i in., Psychologia społeczna)

Myślenie grupowe(z: E. Aronson i in., Psychologia społeczna)

umiejętności i techniki przydatne w pracy nauczyciela

Documents