uluslrarası hukuk açısından kıbrıs sorunu

8/3/2019 uluslraras hukuk asndan kbrs sorunu

1/9

KIBRIS SORUNUNUN ULUSLARARASI HUKUKAsNDAN DEGERLENDRLMES

Prof. Dr. A. Fsun ARSAVA*

Gney Kbrs Rum ynetimi 4 Temmuz 1990'da Avrupa Birlii'ne tam yelikbavurusu yapt. Bu bavuru ilc birlikte, bavurunun hangi devlet adna yapld,dolaysyla 1960 ylnda kurulan Kbrs devletinin mevcudiyetinin devam edip etmedii

tartmalar gndeme geldi. 1960 ylnda uluslararas camiaya bamsz bir devlet olarakkatlan Kbrs Cumhuriyeti kurulu yllarndaki koullar itibariyle uluslararas ve ulusaluzlaya istinaden ?rtaya km bir devlettirI.

,Kbrs sorunu uluslararas bar tehdit eden bir konu2 olarak o dnemde birtaraftan smrgeci devlet olarak ngiltere'yi, dier taraftan Lozan anlamas ile braklm,Trk toplumunun yaada bir toprak olarak Trkiye'yi (bknz. Lozan an' 16. md.) veRum toplumunun yaad bir toprak olarak Yunanistan' ilgilendirmekteydi. Uluslararasbar tehdit eden soruna taraf olan sz konusu devletler 1959-1960 da Zrih ve Londra'dabir araya gelerek yaptklar anlama3 ile adann taraf devletlerden birinin egemenliindekalmas veya blnmesi yahut bir devlete katlmas yerine bamsz bir devlet olarakuluslararas camiaya kaulmasn ve bu katlmann koullarn kabul euiler4.

Zrih ve Londra anlamasnda ortaya konulan bu koullar, anlamalar ile kurulanKbrs Cumhuriyeti tarafndan nihai anlamalarda kabul edildi ve Garanti anlamasndasomutlatrld. ngiltere, Trkiye, Yunanistan ve Kbrs Cumhuriyeti'nin taraf olduu

'Garanti anlamas uluslararas uzlann sonucu olarak Kbrs devletinin bamszhn,

*A.. Siyasal Bilgiler Fakilltesi, retim yesi.iUzla .sonucu ortaya km devlet rnekleri iin bkz: A. Verdross, Vlkerrecht, Wieni959, s. i25 vd.

2Kbrs uluslararas bar tehdit eden bir konu olarak i954 ylndan itibaren i955, i956,i957 ve i958'dc BM Genel Kurulu'nun gndeminde 'yer almtr.

3 Anlama metni iin bkz: L. Dischlcr, Die Zypernrrage, Frankfurt a. M., Berlin i960.

4p. Tzermias, "Die Entstehung der Republik Zypern", bkz: Jahrbuch desrrentllchen Rechts, Bd. 9 (1960), s. 252.


2/9

44 A. FSUN ARSA VA

lkesel btnln ve gvenliini garanti konusu olarak teminat altna alrken, ulusaluzlann ifadesi olarak anayasann temel hkmlerini teminat altna almtr. Garanti

- konularnn yer ald 2. madde bu erevede Kbns Cumhuriyeti'nin bir devlet ile siyasive ekonomik birlie girmesini yasaklarken, ayn paralclde Kbns Cumhuriyeti'nin birbaka devlete katlmasn ve taksimini de yasaklamtr. "

Kbrs sorunu Kbns Anayasas'nn temel hkmlerinin ihlali nedeniyle 1963

ylnda yeniden uluslararas platforma gelmitir.

Kbrs Cumhuriyeti anayasas ulusal uzlay, saysal verilerden uzak bir anlayiinde, her iki ulusal grubun genel iradeyi birlikte belirleme hakkn kabul ederek vebunlar deitirilmesi mmkn olmayan temel (fundamental) hkmler olarak ilan ederek

salamtS.

Anayasann temel hkmleri iinde mtalaa edilmesi nedeniyle Garantianlamasnn teminat kapsamna .giren Trk toplumunun birlikte belirleme hakknnihlali bir taraftan ulusal bar, dier taraftan da uluslararas bar bozmutur. Heterojenkarakterli toplumlarda birlikte belirleme hakk toplumsal uzlann nkouludur. Zrih-Londra grmelerinde de radikalolarak selfdetermination iddialarnn dikkate alnmashalinde btnln korunamayaca anlalm~r. Btnln ve birliin korunmasadna bir uzla salanm, ulusal gruplarn hepsine byklklerinden bamsz olarakanlamalarda genel iradeye katlma olana yaratlmtr. ok uluslu yaplarda birbirineters den selfdetermination iddialar uzlatrld nispctte devletlerin varl temin edilir.Bu nedenle Zrih-Londra ~nlamasnda ulusal bir devlet deil, iki uluslu bir devlet

yaratma amac kabul grmtr6~

Heterojen toplumlarda genel iradenin sadece ounluk tarafndan belirlenmesi,saysal olarak aznlkta olan ulusal.grubun safd edilmesi, ok uluslu toplumlar

paralanmaya gtrr7. ok uluslu bir insan topluluuna ortak yaam bilinci ounlukprensibine istinad~n kazandrlamaz. Demokrasinin temel prensibi" olan ounlukprensibi, ok uluslu toplumlarda genel iradenin belirlenmesinde ans eitliini

salayamamas nedeniyle farkl unsurlar birletirici deil, blc sonular dourur. tebu nedenle Kbrs Cumhuriyeti anayasas her iki ulusal grubun genel iradeye nisbianlamda katlmn, bu ekilde ortak yaam karlarnn korunmasn kabul etmitir.Adada RumIarn ounluu tekil etmesi nedeniyle, Trk toplumunun birlikte belirlemehakknn Rum toplumunun selfdetermination hakkn ihlal ettii iddias, ok uluslu \devlet anlayndan uluSf\J devlet anlayna yeniden dntilr. Oysa Garanti anlamas

SKbns Cumhuriyeti devletinin temel yapsn oluturan hususlar anlam~da 27 maddededzenlenmitir. Bkz: Doc. A Zrih-Londra anlamas.

6H. Wilhelmy, Zypem. Bkz: Handwrterbuch des Soziaalwisserischaften, Bd. 12 (1965),s. 506.

7 T. Fleiner, Die Klelnstaaten In den Staatenverblndungen des 20.J~hrhunderts, Zrich 1966, s. 299; T. B. Bala, "Das Selbstbestimmungsrecht der.Bevlkerung ethnisch inhomogener Gebiete", bkz: A u s g e w a e h it eGegenwartsfragen zum Problem der Verwlrkllchung desSelbstbestlmmungsrechts der Vlker, Bd. IIMnchen 1964/65 s. 17 vd.


3/9

KIBRIS SORUNU 45

Kbrs Cumhuriyeti devletine bu anlamda biranayasa muhtariyeti tanmamtr8.

Tamamen tersine devletin selfdetermination hakkna getirilen snrlama ulusal grup

haklarnn teminat olarak kabul edilmitir9. Normal koullarda bir devletinselfdetermination hakknn sinrlanmas halknn selfdetermination hakknn snrlanmas

sonucunu verirken, homojen insan topluluu olmayan devletlerde devletin

selfdetermination hakknn snrlanmas bir ulusal grubun yahut halkn selfdetermination

hakknn teminat olmaktadr. Kbrs rneinde de devletin selfdetermination hakknn

snrlanmas ulusal gruplar arasnda denge yaratlmasnn bir teminat olmutur. Garanti

anlamasnn ve bu paralelde anayasann iradesi, devletin bir ulusal grubun karlarnn

temsilcisi olmasnn engellenmesidir. Rum toplumunun, daha sonra Rum ynetiminin

kendi iradesini Kbrs Cumhuriyeti devletinin iradesi olarak geerli klma iddias Garanti

anlamasnn ve anayasann esasen engellemek iledii husustur.

Trk toplumunun birlikte belirleme h~kk dnda, Rum toplumunun

selfdetermination hakkna ters dtn iddia ettii dier hususlar Birlemi Milletler

Gvenlik Konseyini 963 ylnda uzun sre megul etmitirlO. Konu Gvenlik

Konseyine Garanti anlamasnn hkmszlne karar verme talebi ile. getirilmitir.

Ancak bir anlama yine anlamann taraflarnca ortadan kaldrlabilir yahut deitirilebilir.

Kald ki Garanti anlamas srekli bir karaktere sahiptir; tek tarafl olarak da anlamann

feshi mmkn deildirll. Anlamada ayrca anlamay sona erdiren sebepler yer

almamaktadr12. Gvenlik Konseyi bu prensipten hareketle, Garanti anlamasnn

geerliliine ve sorunun bar yntemlerle zmlenmesine ve bir BM bar gcnn

Kbrs'a grderilmesine karar vermitir13. 1960 Garanti Anlamas anlamada garantrolarak yer alan devletler arasnda dengelerin kurulduu bir anlamadr. Bu anlama bizatihi

Kbrs Cumhuriyeti devletinin karlarnn korunmas yansra garantr devletlerin

uluslararas karlarn uzlatran bir anlamadr. Garanti anlamasnn hkmlerinin

anayasann temel hkmleri olarak kabul edilmesi nedeniyle, Garanti anlamasnn ihlali

sadece bir uluslararas hukuk ihlali olarak ortaya kmamakta ayn zamanda bir anayasa

ihlali olarak ortaya kmaktadr. Garanti anlamas garanti objelcrini sadece 3. devletlere

kar deil, Kbrs cumhuriyeti devletinin kendisine kar koruma altna almtr. Bu

nedenle garantr devletlerin yaratlan hukukdzeninin KbrsCumhuriyeti tarafndan ihlal

edildii nispette mdahale hakk domaktadr14. .

8p. Tzermias, "Die Verfassung der Rebuplik Zypern", bkz: Jahrbuch desrfentl1chen Rechts, Bd. 10 (1961), s. 485-525.

9p. Tzermias, "Die Entstehung der Rebuplik Zypern", bkz: Jahrbuch desffentllchen Rechts, Bd. 9 (1960), s. 245-295.

lOKonu BM Gvenlik Konseyi'ne ilk kez 27.12.1963'de gelmilir. Bkz: O .. Leichter,"Zypernkrise vor den Vereinten Nationen", bkz: Zeltschrlft fr VN und IhreSonderorganlsatlonen, (April 1964), s. 41 vd.; C. Heinze, "Zypern, eine Aufgabefr Athen und Ankara", Aussenpolltlk, (Oktober 1966), s. 624-635.

1 1 H. Zietschmann, Die vlkerrechtllche Garantle selt den Locarno-Vertrsegen, Berlin 1938, s. 7.

12N. Karagil, Kbrs Meselesi zernde Son Konumalar ve Yanklar, Istanbul1964, s. 117.

13UN Doc. 5/5575 (1964).

14Bir devletin kendi yurttalarna nasl muamele ettii hususu artk ulusal yetki alanndakalmamaktadr. Insani mdahale gnmzde bu erevede ortaya kmakadr. Trkiye'nin


4/9

46 A. FSUN ARSA VA

Kbrs devletinin iradesine terS den bir mdahalenin BM anlamasnn kuvvet

kullanmay yasaklayan 2. madde 4. fkrasna ters dt~, Garanti anlamasndangrlen bu dzenlemeilin BM anlamasnn 103. maddesi ~ndahkm ve sonudo~uramayaca~ iddiasna, Uluslararas Hukukun a~rlkl olarak esnek hukuk (dispositiv)normlarndan olutuu ve devletleri kendi iradesi ile (anhmalarla) egemenliklerine

snrlamalar yapabildikleri yant verilmektedir.

Meru olmayan bir mdahalede ayrc zellik kar iradedir. "Kar irade" KbrsCumhuriyeti Devleti'nin Garanti anlamasnda bir taraf oldu~u gerei karsnda iddiaedilemez. BM anlamas BM'e ye olan devletlerin toprak btnlne veya siyasiba~mszl~na kar kuvvet kullanlmasn ve kuvvet kullanma tehdidinde bulunmay

yasaklamtr. Kbrs Garanti anlamas tamamen ayn paralelde Kbrs Cumhuriyetinintoprak btnlnil, bamszln temin etmek amac ile bir mdahale hakk kabuletmitir. Kbrs Cumhuriyetinin bamszln, toprak btnln koruma amac ile,bu amaca matuf ara (mdahale) arasnda tenakuz deil, paralellik vardr.

Bir devletin bamszlnn garanti edilmesi 1960 Garanti Anlamasna zg birmodel deildir. Konu Milletler Cemiyeti dneminde Alman-Avusturya Gmrk Birliiprojesi nedeniyle 1931'de Srekli Adalet Divan'nn gndemine gelmitir. Srekli AdaletDivan verdii istiari mtalaa ile oluturulacak gmrk birliinin Avusturya devletininbamszln garanti eden 1919 tarihli St. Germain ve 1922 tarihli Cenevre protokolne

ters dp dmedi~ini ortaya koymutur15.

Bamszln hukuki ve siyasi boyutu prensip olarak bir arada mtalaa

edilmemektedir16. Ekonomik bir anlama devletin uluslararas hukuk statsndedeiiklik yaratmaz; siyasi bamszlk fiili g ilikisini ifade eder. ada UluslararasHukuk egemenliin blnebileceini kabul etmektedir. Hukuki ve siyasi bamszlnbir arada bulunmamas mmkndr. Bir devlet i egemenlie sahip iken, d egemenli~esahip olmayabilir. Siyasi bamszlk, egemenlik iin arUk bir l deildir. Bugnegemen olarak nitelenen birok devletin siyasi bamszl yoktur17. UluslarMasHukuk gnmzde bamszln siyasi bamszlk snrlamalarna ramen- zndedevam edebileceini kabul etmektedir. Ancak bir Avusturya yahut Kbrs rneinde

1974 ylnda yapm olduu mdahalenin Garanti anlamasnda yer alan dayana dnasoydalarnn insan haklar ihlallerine son verilmesi gerekesine de dayandrlmasmmkndr. Bkz: U. Oenecke, Die humanitaere Intervention und IhrVerhaeltnls zum Rechtsschutzsystem der europaelsehenMenschenrechtskonvantlon. Wrzburg 1972, s. 66; L. Blesinger, D i esogenannte verelnbarte und erbetene Intervention, Bonn 1966, s. 128 vd.

15Bkz: PCIJ Series, AfB, Nr. 41.; ekoslovakya ve Fransa, Cenevre protokolnn St.Germain anlamasndan farkl olarak Avusturya'nn siyasi bamszln da garantialtna aldn, bam~zln korunm!!s mkellefiyetinin, siyasi ve ekonomikbamszl snrlayan zel anlama ilikilerine ginnemeyi gerektirdiini iddia etmitir.Bu yaklama gre fiili bamszln ihlali Cenevre protokolne ters dmektedir. Bkz.:

Archiv der Gegenwart 1931/32, s. 18 c.

160. W. Gunst, Der Begrrr der S.ouveraenitaet Im modernen Vlkerrecht,Berlin 1953, s. 114 vd.; H. G. Koppensteiner, Die europaeische Integration unddas Souveraenltaetsproblem, Baden-Baden, Bonn 1959, s. 49.

17 G. Dahm, V lkerrecht Bd. I, s. 155 vd., Stuugart 1958.


5/9

KIBRIS SORUNU 47

grld gibi, hukuki bamszln korunmas mkeefiyetinin, tamamen veyaksmen siyasi veya ekonomik bir birlie katlmama mkellefiyeti ile teminat altna

alnmas mmkndrl8. Kbrs'Garanti anlamas Avusturya ile zamannda yaplanCenevre protokolnde olduu gibi, hukuki bamszl siyasi bamszlkla teminetmek istemitir. Garanti anlamasnda dier bir ifadeyle siyasi bamlln hukuki -bamszln ortadan kalkmasna neden olabilecei varsaylmtr.

Siyasi bams.zl snrlayan anlamalarn hukuki bamszl ihlal edip

etmedii hususu da tartma konusu olmuturl9. ada Uluslararas Hukukda hukukibamszl negatif garanti ile, dier bir ifade ile siyasi yahut ekonomik bir birliekatlma yasa ile teminat altna alma gelenei bulunmaktadr. Benzer hkmler 1955

ylnda Avusturya ile akdedilen anlamada da bulunmaktadr20. ada UluslararasHukuk, Uluslararas Hukuktan bamsz olmay deil, baka devletlerin iradesidenbamsz olmay bamszlk kriteri olarak kabul etmektedir. Garanti anlamas ilestlenilen egemenlik snrlamas uluslararas bar adna kabul edilmitir. Kbrs'ntarafsz devlet modeli, Kbrs' siyasi gerilimlerden uzak tutma istei sonucu domutur.

ttifak anlamas da Garanti anlamasn tamamlar bir ekilde Kbrs'nbamszlk ve toprak btnlnn korunmasna matuf olarak kollektif bir ibirliiningrmektedir. Garanti anlamasnda garanti objeleri olarak karmza kan hususlar bukez ttifak anlamasnda karmza kmaktadr. Bu durum iki anlamann birbirineballn- ortaya koymaktadr. ttifak anlamas sadece Kbrs lehine olarak, onunbamszlnn veya toprak btnlnn dorudan veya dolayl olarak saldryauramasna kar akit taraflara ykmllk getirmektedir (ngiltere ttifak anlamasnataraf deildir). Anlama karlkllk esasna istinat etmemektedir.

Savunma nitelikli bir anlama olarak ittifak anlamas BM anlamasnn hemyasal savunma ile ilgili 5 i. maddesinin hem de blgesel savunma rgtleriyle ilgili 53.maddesinin zelliklerini tamaktadt1.

Kbrs Cumhuriyeti devletinin i selfdetermination hakknn snrlandrlmas,ulusal gruplar arasnda dengeyi (ulusal grup atmalarn nlemek iin) temin iinbulunan bir formlken, Kbrs Cumhuriyeti devletinin d selfdetermination hakknnsnrlandrlmas, garantr devletlerin karlarnn badatrlmas iin bulunan birformldr.

18Srekli Adac Divan, Cenevre prookolnn hukuki bamszl siyasi bamszlkmkellefiyeti ilc teminat altna ald eklinde bir gr oluturmutur. Avusturya veAlmanya arasnda Gmrk Birlii projesinden bu grn verilmesinden ncevazgeilmitir.

19p. Tzermias, "Der neue Status Zyperns", Archiv des ffent1ichen Rechts, Bd. 84

(1959), s. 459-489. .20G. On, Die internationale Stellung sterreichs, vor und nach dem

8taatsvertrag, Wrzburg 1970, s. 100.

2 iIttifak anlamalar organize ibirlii olmamas nedeniyle prensip olarak organlaroluturmaz. Ancak Kbrs rneinde tavsiye ve danma niteliinde karar veren organlarkurulmutur.

22Bkz: A. Fsun Beler (Arsava), Die vlkerrechtliche Lage Zyperns unterbesonderer Bercksichtigung des Selbstbestimmungsrechts, s. 53 vd., s.


6/9

48 A . F SU N A RS A V A

Zilrih-Londra anlamasnda Kbrs Cumhuriyetidevletinin i ve dselfdetermination hakkna getirilen snrlama Birlemi Milletler anlamasnda

dekolonizasyon iin zel bir prosedr ngrlmemi olmas nedeniyle uluslararasHukuka uygun kabul edilmektedir. Kbrs, smrgeci devletin ve soruna taraf olan dierdevletlerin ngrm olduu koullarla uluslararas camiaya bir devlet olarak

katlmtr23.

Ban iinde birlikte yaama prensibi adna Kbrs iin bulunan forml, KbrsRum toplumunun Trk toplumunun birlikte belirleme hakkm reddetniesi ile ilerliiniyitirmitir. Birlikte belirleme hakk bu forml iinde, Kbrs devletinin kendine zg,orjinal bir insan topluluu olmamas, dier bir ifade ile Kbrs devletinin insantopluluunun baka devletlerin insan topluluklarnn paralarndan oluturulmas

nedeniyle tartlmaz bir nemi ve ncelii bulunmaktayd. Farkl insan toplumlanndandevleti oluturan bir insan topluluu yaratlmasnda birlikte belirleme hakkndan katalizr

bir rol beklenir24. Devleti oluturan insan topluluunu oluturan unsurlar objektifller itibariyle farkllklar gsterebilir. nemli olan subjektif unsurun yaratlmas,farkl insan toplumlar arasnda ayn devlete aidiyet bann kurulmas, bu farklunsurlann ayn gemide yolculuk eden yolcular gibi kendilerini hissedip bir kadertopluluu oluturmasdr. te bu oluumu salayan ara birlikte belirleme hakkdr; "oneman one vote" prensibi deil, "one community one vote" prensibi beraberlii

salayacaktr.

Rum toplumu ulusal devlet anlayn bertaraf eden anlamalara ve anayasaya tersolarak yeniden ulusal devlet yaratma giriimine balam, genel iradenin hakim toplumOlarak Rumlar tarafndan belirlenecei ni ve Trk toplumunun en fazlasndan aznlkolarak mtalaa edilebileceini iddia etmitir. Birletirici bir unsur olan birlikte belirlemehakknn terkedilmesi, ounluk prensibinin benimsenmesi, iki uluslu bir devletin ulusal

bir devlete dniltrlmesi sonucunu dourur25. ounluk prensibi bir topran,zellikle heterojen karakterli bir insan topluluunun ikamet ettii topran kaderinintayininde tek bana dikkate alnmas gerekli bir faktr deildir26. Stratejik noktai nazar,tarihsel balar, birliktelii koruma iradesi ou kez o~unluk prensibini uygulama dbrakr. Kbrs Trk toplumu sadece saysal verilerden hareket ederek 400 yl akn birsredir yaad, vatan olan topraklardaaznlk statsn kabul etmek durumunda mdr?

62; L. Blesinger, Die sogenannte verelnbarte und erbetene Intervention,Bonn 1966, s. 262; M. Woodhause, "Das Zypernproblem. und die Abkommen von1959", Europa Archiv 3(1969), s. 74 vd.

_23Selfdetermination hakk devlete kar yneltilen bir iddiadr. Halkn iradesi ve devletiniradesi koloni toplumlarnda birbirine ters der. Selfdetermination hakkn bu anlamdaKbrs halk 196{)ylnda Ingiltere'ye kar ortak olarak kullanmtr. Bkz.: P. Fahrni,.Die Assozlatlon von Staaten mit anderen Staaten, Zrih 1967, s. 35.

24C. Hcinze, "Zypern, eine Aufgabe fr Athen und Ankara," Aussenpolltlk, (Oktober1966), s. 629.251. Gatanides, "Immer wieder Zypern" bkz: Zeltschrlft rr die VN und Ihre

Sonderorganlsatlonen (Dezember 1967) s. 555-556 makalesinde daha o tarihlerde.Kbns Rumlannn Yunanistan'a katlmak yerine adada ulusal bir devlet istediklerineiaret etmitir.

26Strate jik noktai nazar rnein, Bat-Trakya, Aaland adalan, Gney Tirol sorununda nplana kmtr. rnekler iin bkz.: H. Raschhofer, Selbstbestlmmungsrecht undVlkerbund, Kln, 1969,s. 42.


7/9

KIBRIS SORUNU 49

Kbrs Rum toplumu kendini Kbrs'ta ne lde anavatannda kabul ediyorsa, KbnsTrk topyumu da anavatanndadr. O topluluu oluturan insanlarn says deil,topluluun nitelii nemlidir. Saysal aznlk olmak, nitelikte "minus" statyberaberinde getirmez.

Aznlk stats insan haklar tabiatdr; bireysal haklar temin eder. Aznlk kendizelliklerinin temini ile ilgilenir; genelde ounluun ynetimini kabul eder27. Oysaulusal grup stats ulusal grubun genel iradeye katlmn salar. Zira ulusal grupkendini geerli klma iddiasndadr. Bu iddialar birlikte belirleme hakk ile badatnr.Tm ulusal gruplann ayn iddiay (geerli olma) ileri srd bir ortamda devletin birliiadna ulusal grup stats en iyi zmdr. Ulusal grup stats, ulusal grubun kimliinikorumasna ve gelitirmesine matuftur. 1960 Kbrs anayasas bu paralelde ulusalgruplarn genel iradeye nispi katlmn kabul etmek yansra, her bir ulusal grubun kenditzel kiili olan zerk bir ynetim biiminde rgtlenmesini de kabul etmitir28.

Bu zerk ynetim corafi esasa gre deil, kiisel zelliklere gre kabuledilmitir. zerle ynetim yasama, yrtme ve yarg alannda karmza kmaktadr. Bualanlarda devlet yetkileri zerk ynetime delege edilmitir29.

Kbns Trk toplumunun anayasada ngrlen ve Garanti anlamasnda teminataltna alna!l (anayasann fundamental hkmleri erevesinde) birlikte belirlemehakkndan soyutlanmas, onlarn bir federal devlet oluturulmas beklentisiyle

selfdetcrmination hakkna istinaden nce bir Kbns Trk Federe devletinin ilanna30

,arkasndan 1983'de bamsz Kuzey Kbrs Trk Devleti'nin ilanna zeminhazrlamtr3 i.

Selfdetermination hakk egemen ve bamsz bir devleti paralamak iinkullanlamaz. Ancak BM genel kurulunun 1970 tarih ve 2625 (XXV) sayl karanndabelirtildii gibi insan haklarna saygl, genel iradede tm halkn haka temsilini temineden bir devleti ykmak veya paralamak iin kullanlamayan bu hak, bu ilkeleri ineyen

27H. Wilhelm, Mlnderheltenfrage/Vlkerrecbt/Europa: Grundsaetzllcbe

Mlnderheltenfragen und' Mlnderheltenfragen In Europe, DokumentarischeBerichte und Chronik fr Vnterricht und Studium, Mnchen 1977, s. 84-107.

28Ulusal muhtariyet din, kltr, eitim, okul, kiisel stat, spor dernekleri, hayrkurumlar, koope.ratifilik, kredi kurumlan alanlarn kapsamaktadr. Ulusal muhtariyetalanlarnda ulusal gruplarn kendilerini etnik olarak bal hissettikleri devletlerleibirlii yapabilmesi kabul. edilmitir.

29Trk toplumunun genel iradeye katlm engellendi i gibi, ulusal zerk ynetimioluturmas da engellenmitir. Bkz: A. Fsun Beler (Arsava), a.g.e., s. 89 vd.

30Federal devlet dzenindedemokratik ounluk prensibi kk ulusal grubun himayesiadna snrldr. Federal devlette birliin karlar korunduu gibi, ulusal gruplarn

karlar da korunur. Ulusal gruplanit karlan federe organlarda karara balanr. Birulusal gruba at haklarn snrlanmas yahut .ortadan kaldrlmas federal devlette ancak 'anayasa deiiklii ile gerekleebilir.

Bugn insan topluluklannn varaca son hedef olarak ulusal devletler grlmemektedir;bu nedenle federel devlet, ulusal yaam ve mterek yaklam en iyi ekilde harmonizeeden bir rejim olarak kabul edilmektedir. .

3iM. Tamko, The Turkish Cyprlot State. The Embodlment or the RIght orStfdetermlnatlon. Texas Tech University, 1988.


8/9

50 A. FSUN ARSA VA

otoriteye kar rahatlkla kullanlabilir32. Bugn Kbrs'ta selfdetermination hakk ikiayr topluma, Kbrs Trk ve Kbrs Rum topluluuna gemitir. Ayr ayr kullanlan

selfdetermination hakkna istinaden kuze.yde btn unsunlar ile bir bamsz devlet,gneyde de ayr bir devlet ortaya kmur.

Kbrs trklerinin sclfdetermination hakkn reddederken, tm Kbrs adna buhakk kullanma iddias ile Gney Kbrs Rum ynetiminin AB'ne tam yelik bavurusuyapmas, AB 'nin de bavuruyu gndemine alp, Kbrs Rum Ynetimini hkmetler araskonferans iin Torino'ya davet etmesi, Kbrs Rum topluluunun imdiye dek yol atUluslararas Hukuk ihlallerinin gzard edilmesi, bu ihlaliere meruiyet kazandrlmas

anlamn tar33. 960'da kurulan Kbrs Cumhuriyeti devletinin anayasann ihlali veGaranti anlamasnn ihlali ile sonunu hazrlayan Kbrs Rum tarafdr. Kendilerinin

sonunu'hazladklar devletin mevcudiyetinin devam iddiasn, anayasann kendi karlardorultusunda tek tarafl revizyonu ve Garanti anlamasnn bir kenara itilmesi gerei ileparalel deerlendirmek gerekir. 960'da Kbrs'ta yaratlan sistem bir btnlk iinde;ulusal ve uluslararas uzla salanarak yrrle konulmutur. Sistemin tek tarafl

olarak revize edilmesi kurulan dengelerin bozulmas sonucunu dourur34.

Kuzey Kbrs Trk devleti, bir devleti oluturan, insan topluluu, lke, egemenlikyetkileri ve tm kuramsal yaps ile uluslararas camiada yer almaktadr. UluslararasHukuk "tanmay" bugn devleti oluturan asli bir unsur olarak grmemektedir35.Tanma Uluslararas Hukuka gre uluslararas camiaya katlmann saptanmas anlamntar. Oysa bir devletin oluumu tarihi ve siyasi bir olgudur. Uluslararas Hukuk itesadece bu olgunun saptanmas yetkisini "tanma ilemi" ile uluslararas camiann mevcutdevletlerine tanmaktadr. Bir devlet siyasi ve tarihi bir olgu olarak mevcut ise, onuntannmamas onun devlet olma niteliini ortadan kaldrmamaktadr. Bir ocuk domutur.Onun -tannmamas onun Uluslararas Hukuk sujesi olma ehliyetini ortadan kaldransonu dourmaz; bu nedenle Kbrs Trk toplumunun iradesi dikkate alnmaksznKbrs'ta bir zmn bulunmas imkanszdr. Kbrs ikiye blnmtr. ki devletinegemenlik alanlar ayrlmur. ki blge, iki devlet ortaya kmur. zmn bu gerekzerine ina edilmesi gerekmektedir.

Federasyon, ikiye blnen Kbrs' bir au alunda birletiren bir formlolabilir.Kbrs Rum ynetimi lkenin ve egemenliin birliini teminat a1una alacak eski niterdevlet modeli zerinde durmakla beraber, her iki devletin ayr Uluslararas Hukuksujeliini teyit edecek konfederasyon modeline nazaran tek bir uluslararas hukuksujeliini kabul eden federasyon. modelini de gndemde tutmaktadr. Kbrs TrkleriRumlarla yeni bir ortaklk anlamas yapp yapmama kararn Kbrs Rumiarnngsterecekleri iyi niyet ve anlay iinde yerecektir. Kbrs Trklerinin Kbrs Rumlaryla

32A. Fsun Arsava, Aznlk Kavram ve. Aznlk Haklarnn Uluslararas

Belgeler ve zellikle Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin 27.

maddes nda ncelenmes, Ankara 1993, s. 121.

33 E. Lauerpach. Turkish Republle of Northern Cyprus, The Status of the

two Communitles In Cyprus. i190.

341969 tarihli Viyana anlamalar Hukuk szlemesi. ok tarafl bir anlamann tck tarafl

olarak deitirilmesini, askya alnmasn yahut sona erdirilmesini reddetmektcdir.

Madde 54. madde 57.

35Bkz.: Oahm/Oelbrck/Wolfrum. Vlkerreeht. Berlin 1988.


9/9

KIBRIS SORUNU Si

yapaca ortakln hibir zaman "meru Kbrs ynetimine" entegre olma anlamnda

yorumlanmas mmkn deildir.

Kbrs Trk ve Rum toplumu ayr ayn selfdetermination hakk olan, siyasi adan

eit ve egemen iki toplumdur. Federal bir Kbrs devletinin teminat yine 1960 Garanti

anlamas olmak zorundadr. Kbrs Rum ynetimi ile bir federasyon anlamas

yaplacaksa Kbrs Trk toplumunun selfdetermination hakkn birkez daha kullanarak,

federasyona itirak edip euneme konusunda iradesini ortayakoymas gerekmektedir.

Uluslararas camiann Kbrs Rum ynetimine "meru Kbrs hkmeti"

muamelesi yapmaya devam ettike Rum tarafnn stratejisini deitirmesini beklemek

iyimserlik olur. Bara yardmc olma sorumluluu olan uluslararas camiaya bu

erevede den grev, 1960 Kbrs Cumhuriyeti Devletinin 1963 ve devamnda cereyaneden ulusal ve Uluslararas Hukuk ihlalleri nedeniyle ikiye blndn ve her iki tarafn

kendi kesiminde, dierine denk egemenlik yetkilerine sahip devlet olduunu,

selfdetermination hakknn her iki topluma ayr ayr getiini kavrayp, Kbrs Rum

ynetimine ulusal ve uluslararas dengelerin yeniden kurulmas kouluyla adada bir

zme ulalabileceini anlatmas gerekir36. Kbrs'n tmne sahip olma iddias ile

Kbrs Trknn selfdetermination hakkn reddeunek zm deil, zmszln

devamna neden olur.

Kbrs sorunu Kbrs Rum ynetiminin tm Kbrs zerinde iddiasn srdrdke,

meru hkmetin sadece kendisi olduunu iddia ettike zlemez. zm ya bugnkstatus quo'nun kabul edilmesi ile ya da iki tarafn ortak iradesi ile federal devlet ats

altnda birleerek bulunabilir37.Kbrs Rum ynetiminin kendi karlarna gre 196O'da

kurulan devletin varlnn devamn, ancak onun varlna esas olan sistemi bir kenara

iterek, iddia etmesi kabul edilemez. Sistem ya btnyle geerlidir ya da geersizdir.

196O'da kurulan sistem geerli ise Kbrs Rum ynetiminin Avrupa Birlii'ne tam yelik

bavurusunun38 Garanti anlamasnn teminat altnda olan anayasann 50. maddesini

gznnde tutarak' deerlendirilmesi gerekir. Anayasann 50. maddesi, Kbrs'n sadece

Trkiy~ ve Yunanistan'n ye olduu uluslararas kurululara. katlmasn mmkn

grmektedir. Avrupa Birliine Yunanistan tam yedir, ancak Trkiye henz tam ye

deildir. Kbrs Rum ynetimi elbette bavurusunu adada yer alan bamsz, ayr birdevlet olarak yapm olabilir. Ancak bu bavuru ve sonular sadece Gney Kbrs devleti

" ile snrl olmak durumundadr.

Bu sonu adadaki status quo'nun bir zm olarak benimsenmesi anlamn tar.

Byle bir zm yeni zmszlklere yol aabilecek bir modele tercih edilmelidir.

Kbrs Trk toplumu ve Kbrs Rul)1 toplumu 1960 ylnda kurulan niter bir devlet

yaps iinde en etkin teminata, dzenlemelere ramen uzlaamad. Bu uzlamazln bir

federal devlet modeli iinde giderilebilmesi, Kbrs Rum toplumunun hakim ulus olma

iddiasndan vazgemesinin bir topya olmas nedeniyle, ancak bir d olabilir.

36C. Heinze, "Der Zypemkoflikt. eine Bewaehrungsprobe westlicher Friedensordnung".

Europa Archiv. 10 (1964). s. 713. 726; R. Denkta, Kbrs'ta Bitmeyen Kavga.

Kk. Sosyal ve Stratejik Aralrmalar Servisi: 8, Ankara, 1991.

37 A. Filsun Beler (Arsava). a.g.e . s. 98 vd.

38Neue Zrcher Zeltung, Femausgabe vom 7 Juli 1990; Silddeutsche Zcitung "Nr. 236

vom 13/14 ktober 1990. s. 10.

uluslrarası hukuk açısından kıbrıs sorunu

Documents