ULUSLARARASI BEDRUDDIN EL-AYNI SEMPOZVUMU VE

II. HADiS iHTiSAS TOPLANTISI SEMPOlYUM TEBLiGLERi, MOZAKERELERi,

lHTiSAS TOPLANTISI, KONU~MA METiNLERi VE ALINAN KARARLAR

Editor

Yrd. Do~. Dr. RECEP TUZCU

Editor YardJmcJsl Ar~. Gar. M. RA~iT AKP~NAR

GAZiANTEP 10/11 MAVIS 2013

Turkiye Diyanet Vakft Yaymlan: 628

Uluslararast Bedn1dd!n El-Aynt Sempozyumu ve II. Hadi.s ihtisas Toplanf.lsl

-Sempozyum Tebligleri, Mtizahereleri, lhtisas Toplanttsr, Konu~ma Metinleti

ve Alman Kararlar-EditOr: Yrd. Do~;. Dr. Recep Tuzcu

Editor Yardtmcrst: Ars. Gor. l\·1. Ra$it Akpmar Grafik, Tasanm: T,woos

ISBN 978-975-389-876-8 © Blltlln p;m haklan Turkiye Oi):anet

Val

SUNEN-i EBi DAVOD $ERHi

ULUSLARARASI BEORUDDiN EL-AYNi SEMPOZVUMU

rO.m1n ilk )'lllan A)'lntab'da ge,c;en Ayni, daha soma Halep'te ve

Kudus'te 'ders almaya devam ederek oradan da Kahire'ye gitrn.i$ ve

Berkuk1yye Tekkesi'ne yerl~mi~tir. Kahire'de ba~ta Siraceddtn el-

Bulkini, Zeynuddin el-Iraki, NO.reddi'n el-Heysemi ve Eho.'l-Feth

el-Askalani gibi devrin onde gelen alimleri olmak uzere birc;ok ho-

cadan ders alm1~t1r.

el-Meliku'l-Mueyyed zamanmda Mueyyediyye Medresesi'nde

hadis hocahgma ba~layan Ayni, el-Meliku'l-E;;ref Barsbay'm date-

- veccuhuno kazanarak 1425'te (h. 829) Kahire'de Hanefi ba~kadi

SI olmu~tur. 14 38'de Bars bay vefait edince, ba;;kadiliktan alrnan ve

uhdesinde yalmz evkaf naz~rhg.yla muderrislik gorevi kalan Aynt,

bu tarihten soma evine c;ekilerek eser yazmakla me~gul olmu~

tur. 1449 )'lhnda el-Meliku'z-lahir C:akmak tarafrndan burun go-

revlerinden alrnan, bu yl1zden gec;im s1krnusma du~en ve emla-

kiyle kitaplanm satarak gec;imini saglamak zorunda kal~m Ayni,

4 Zilhicce 855 (28 Aralik 1451) tarihinde vefat etrn.i$ ve kurdugu

Medresetu '1-'Ayniyye'ye defnedilmi~tir. Oldukc;a kan;;.k ve yogun faaliyetlerle dolu bir hayat sl1ren ve

omliinun buyl1k bir kismim devlet hizmetlerinde gec;iren Ayni, c;e-

;;itli konularda birc;ok eser yazrn~tu. Ashnda Ayni'nin, belirli bir ol-

c;ude ansiklopedik bir vasfa sahip oldugu soylenebilir. Onun hadis-

c;iligi, hadis okutmaSI ve hadis kitaplan uzerine yapug. c;ah~malar

dir. $erhu Sunen-i Ebi Davad adh c;al~asmm kac;mc1 ~erh denemesi

oldugunu haurlama ac;ISrndan, onun sadece hadis kitaplan uzerine

yazd1g. ~erhleri kfonolojik olarak ;;oyle sualamak mumkundur: 1. el-'Alemu'l-Heyyib ft $erhi'l-Kelimi't-Tayyib: ibn Teymiyye'nin

me'sO.r dua ve zikirler konusunda yazd1g. el-Kelimu't-Tayyib isimli

kitapc;1g.mn ~erhidir. Bedruddtn Ayni'nirl hicri 797'de yazd1g. bu

~erh,2 onun ilk ~erh denemesidir.

2. $erhu Suneni Ebi Davad: Ayni'nin bu c;ah~mas1 l)adis ala-

mndaki ikinci ~erh c;ah;;masidir. Bu ~erhi hicri 3. as1rda Rebtu'l-evveVm. 805 tarihinde yazrm;;ur. Tebligimizin konusu alan bu

;;erhle ilgili bilgiler ayn bir ba~hk altrnda ele almacakur.

2 Ayni'nin bu ~erhi miiellifin kendi hatnyla elyazmast 182 varak tek cilt olarak Daru'l-Kucubi'l-Mtsnyye'de Hadis-m, No: 112 kaytthdtr.

206

BIR ~ARIH OLARAK EL-AYNi

3. Mebdni'l-Ahbar ft $erhi Medni'l-Asar: Aynl'nin hicri 810 tari-hinde yazd1gt bu eseri, Tahavt'nin (6. 321) $erhu Medni'l-Asar ad-h c;ah~masmm ~erhidir.

4. Nuhclbu'l-Ejkarft Tenhihi Mebdni'l-Ahbdr ft $erhi Medni'l-Asar: Aynt'nin bu c;ah~mas1, isminden de anla~alacagt gibi Mebcini1-Ahbdr ft $erhi Mecini'l-Asar adh c;ah~masmm muhtasan ~eklindedir. Hat-ta yaz1m metodu ile de ayru olan bu iki c;ah~ma, sad (r) harfi ile

asll olan Mebcini'l-Ahbcir ft $erhi Mecini'l-Asar ve sin (J.) harfi ile de ~erh klsffil olan Nuhdbu'l-Ejhar ft Tenhthi Mebani'l-Ahbar lasrmmn farkh oldugu belirtilrni~tir. Ayni bu c;~masm1 da hicri 819 yllin-da yazm1~nr. ·

. 5. Umdetu'l-Kcin ft $erhi Sahthi'l-Buhdn: Aynl'nin hemen Nuhcibu'l-Ejhcir isirnli c;ab~masmdan sonra hicri 820 ytlmda yazt-mma ba~laytp 847 ythnda bitirdigi ve;hadis ~erhc;iliginde uzman-l~ugt d6nemde kaleme ald1& bu c;a~ma, Buhar1'nin el-Camiu~

Sahih a db eserinin en zen gin ic;erikli ~erhlerindendir. AynY, Sahihu 'l-Buhari uzerine yazd1gt bu serh c;ahsmasma, 27 ytl gibi uzun bir za-

man dilimi aytrmi~nr.

Boylece Ayni, el-'Alemu'l-Heyyib ft $erhi'l-Kelimi't-Tayyib isimli ~erhle hadis ~erhc;iligine b~la~ ve Umdetu1-Kiil1 ft $erhi Sahihi'l-Buhdli isimli c;ah~mastyla da en olgun ve zengin hadis ~erhc;iligi

nin 6megini ortaya koymu~tur. Bu c;a~ma surecinde onun ~erh

eunek istedigi ikinci eser, temel hadis kaynaklanndan olan Ebil

Davlid'un Sunen adh eseridir. Bedruddin Ayni'nin Buhan'dlen 6n-ce Ebu Dllvlid'un eserini tercih etmesi de manidardrr. Oyle ise Ebu

Davlid'u ve Sunen adh eserini klsaca tarumaya c;al~ahm.

B) Eba Davad es-Sicistanl (a. 2751888) Klsaca Ebu Davl1d kunyesiyle tarunan Suleyman b. E~'as b. lshak

el-Ezdt es-SicistanY, 202/817 ythnda Sicistan'da dogmu~tur.3

Onun Yemen'deki m~hur Ezd kabilesine olan mensubiyetinden

3 ibn Ebt Hatim, Ebo Muhammed Abdurrahman (h. 327), Kitdbu'l-Cerh ve't-Ta.'dll, 1. bsk. Haydarabat 1952, II/I. lasun (no: 456); el-Hatib el-Bagdadt, Ebo Bekr Ah-med b. All (h. 463), Tarthu Bagdlld ev MedineM-Seltim, Matbaatus-Saade, I-XI\1, MISIT 1931, IX/55-56, (no: 4637); Zehebt, Ebu AbdiliAh Semsuddln Muhammed b. Ahmed, Siyeru 11lami'n-Nubeld (thk. Suayb el-Amavod yOnetiminde), I-XXV. Muessesetu'r-Risale, Beyrut 1990, Xlll/217 .

. 207

ULUSlARARASl BEORUOOiN El·AYNi SEMPOZVUMU

dolayt "Ezdi",~ Sicistan'da dogdugu i

.. BIR ~ARIH OLARAK EL-AYNl

rir. Ebo DavOd, Sunen'ini rakriben yirrni be~ yll okumu~ ve okut-

mu~tur.

Sunen'in ilk ~arihi EbU Suleyman Hattabt (6. 388), Melllimu's-

Sunen'in mukaddimesinde, okuyucusuna bilgi vererek ~Oyle der: "Herne kadar Horasanhlar arasmda Buhari ve Muslim'in Saltih'leri

itibar gorrno~ ve sahib tasnifinde onlann ~artt goz Ononde tu-

tulup 9mek ahnm~sa da EbU Davtld'un Sunen'i, daha

UWSI..ARARASI BEDRUDDIN El-AYNi SEMPOZVUMU

konulanna gore tertip ve tasnifi amac;:lanrm~ur. Sunen'deki biitiin, boliimlerin ahkamla il~kili olup olmama dii~i'mcesi, Ebu Davl1d'a

gore ibadat, muamelat ve ukubatla birlikte, itikadi, siyasi ve ahla-

ki konulann ahkam kavramma dahil edilip edilmeyecegi mesele-

siyle ilgilidir. Sunen'de, merfu rivayetlerin yam stra 176 mevkuf ile

65 maktO. rivayet bulunmaktadtr.13

Sunen uzerinde irili ufakh 21 $erh, 10 ha$iye ve ta'lik, 6 ihtisar ve tezhip, 3 miistahrec, 3 zevaid, 6 etraf ve cern', 1 rical, 3 rivayet

c;~itleri, 2 fihrist, 16 tez, 4 kitap, 5 makale ve 5 tane de terciime

olmak uzere toplam 85 c;ah~ma yap~ur. H

1. Bedruddin Aynt'nin $erhu Suneni Ebi Davad Adlt (:al~mas1 Hicri 4. astrdan bu yana EbO. Davl1d'un Sunen'i ile ilgili, tam ve eksik haliyle 31 ~erh ve h~iye c;ah~mast yapu~ur. Yapuan ilk ~erh c;ah~mast, Ebu Suleyman Ahmed b. Muhammed b. ibrahim

el-Busti el-Hattabl'nin (o. 388) Mealimu:S-Sunen adh ~erhidir.15 Bu ~erh, hadis tarihinde ~erh edebiyattrun ilk iiriinlerinden oldugu

gibi, Sunen-i Ebi Davad ile ilgili yaptlan ilk ~erhtir. Serh edebiya-u ve metodu baktmmdan Onemli bir kaynak durumunda olan

Hattabi'nin Mealimu:S-Sunen'ini kaynak olarak kullanmayan sfinen ~arihi yok gibidir. Hattabl'nin bu ~erhi, Bedruddin Ayni'nin de te-

mel kaynaklanndandtr.

Bedruddin Ayni'nin (o. 855) Serhu Sunen-i Ebi Dcivtld olarak bili-nen ~rhi ise tamamlanma~ ve Sunen'in sadece "Kitabu't-Taharet", "Kitabus-Salat", "Kitabu'l-Cenaiz" ve "Kitabu'z-Zekat" boliimlerinin

~rh edildigi, tespit ettigimiz kadanyla kronolojik olarak Sunen fize-rinde yap~ 12. ~dtr. Bu ~rh, eksik de olsa n~re~tir.16

Bedruddin Aynl, Tirrnizt'nin el-Camiu:S-Sahih'ini, ibn Mace'nin

u Dinco~\u, age., 295-303 . .. Bkz. Dinc~lu, age., 84-99. Aslmda bu doktora ~yla sa}'l86'ya ul~. 15 Medlimus-Sunen'in muhtelif baskllan vardlf. Mtistakil olarak Halep'le Muham-

med Ra~b Tabbah'm lahkiki ile m. 1920'de don cill halinde n~red~tir. Daha sonra m. 1924, 1932, 1934 ve 1948 tarihlerinde yeni baslalan yaptlm~nr.

16 Aynt, Bedruddtn Mahmod b. Ahmed, SerlmSuneni Ebr Ddvad, I-Vl+fihrisl, (lhk. Abu'I-Munzir Hlilid b. Ibrahim) I. bsk Mektebu'r-R~. Riyad 1999; Haa Halife, Keiftt'z-Zunlin, li/105; Ma'n:if, age., s. 184-193. Muellif Aynt'nin kencli el yazma nlishast ise Kahire'dedir. (Dliru'I-Kurub, No:ll127, hadis: 286, c. 11, 274 varak, IX. astr.).

210

BIR $ARIH OlARAK El·AYNi

Sunen'ini, Ahmed b. Hanbel'in Musned'ini, Dariml'nin Sunen'ini ve Abd b. Humeyd'in Musned'ini hocas1 Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahman, Takiyyuddin Ebu Bekr ed-Decv'i'den (6. 809) lmaat yoluyla aldJ.&l gibi, Ebii DavOd'un Sunen'ini de krraat yoluyla bu ho-casmdan a~nr.17 Ancak Ebu Davt1d'dan kendisine intikal eden su: nen mlshas1 ile ilgili herhangi bir isnad kaydlna tesaduf edileme~tir. Bu nedenle Ayni'nin hocas1 Takiyyuddin Ebu Bekr ed-pecvi (6. 809) ile Ehil Davt1d arasmdaki sened zincirini ve Sunen'in hangi riva-yet nlishasl oldu&llnu dogrudan soyleme i.rnkanma sahip degfl.iz.

1.1. Serhinde Kullandtgt Sunen N~hast Bedruddin Ayni'nin (6. 855) Serhu Sun~n-i Ebi DtivO.d adh ~erhinde esas aldJ.g;t Sunen'in bolum srralamalanna bakngmuz zaman, eksik bir ~rh de olsa, "Kitabu't-Taharet", "KitabuS-Salat", "Kitabu'l-Cenfu" ve "Kit:abu'z-Zekat" ~de bir srralama goruruz. Hattabl'nin Medlimu~Sunen adh serhindeki bolum srralamalanrun da bu ~ekilde oldu&ll ha- . nrlamrsa, ibnu Dasse'nin talebesi alan Hatt:abl'nin serhinde esas al-

dJ.&l Sunen'in rivayet nlishasl, ibnu Dasse n11shasldrr.18 Bu verilerden hareketle Ayni'nin Serhu Sunen-i Ebi DtivO.d adh ~erhinde esas aldtgt Sunen'in ibnu Dasse nushasl oldugunu soyleyebiliriz. istanbul Suley-maniye Kuruphanesi'nde Reisu'l-Kutt:ab'daki19 Sunen'in yazma nusha-smdaki b6lumlerin srralaffiSl da Hattabt'nin Mealimu~-Sunen'deki bo-

lumlerin SlralatunaSlyla ortl1smektedir.

EBO DAVOD'UN SUNEN'iNDEKi iLK BOLOMlERiN SIRAlANlSl

s. MATBU LU'LUt TUHFETU'L- REiSU'L-KUT-No CONCORDANCE'DA NOSHASlNDA ESRAF'TA

TAB Yazma-H.492-5

1 K Tahare K Tahare K Tahare K Tahare

2 K Salat K. Salat K. Salat K. Salat

3 K Saliltti'l-lstiska K Zekat K. Zekat K. Cenaiz

4 K Saldtu~-Sefer K. Lukata K Lukata K. Zekat

17 Ma'taf, age., s. 134. 15 Hattabt, Mealimu~-Sunen, 119, bkz. K. Taharet, 1. hadisin senedi. Hattabi'nin Med-

limu~-Sunen'deki serh metodu ic;in bkz. Karacabey, Salih, Haudbi'nin Hadis llmin-deki.Yeri ve $erh Metodu, (Doktora Tezi) Uludag Oniv., S.B.E. Bursa 1990.

19 Reisulkuttab (!st. Soleymaniye Ktp.): No:l45/l, 363 varak, hicr1492.

2II

UlUSI.ARARASlBEDRUDOIN El-AYNi SEMPOZVUMU

5 K Tatawu' K. Menasik K. Menasik K. Lukata

6 K Seltr-i Ramazcin K. Nikah K. Nikah K Siyam

7 K Sucadi'I-Kur'an K Talak K Talak K i'tikaf

8 K Vitr K. Savm K. Savm K. Menasik

9 K Zekat K. CihM K. Cihad K Dahaya

10 K. Lukata K. Dahaya K. Dahaya K. Zebaih

11 K. Menasik K. Sayd K. Sayd K.Akika

12 K. Nikah K vasaya K. Vasaya K. Sayd

13 K Talak K Feraiz K. Feraiz K. Cihlld

14 K. Savm K. Harac, K. Harac,

K. Harac imare, Fey' imare, Fey'

15 K. Cihad K. Cenaiz K Cenaiz K. Fey'

Lu'lut rivayet m1shasma dayanarak ne~redilen Sunen ile Mizzi'nin Tuhfetu'l-~raftaki Sunen'in kitap sa)'lSlmn 35 ve bolurn-lerin sualan~trun da aym oldugu gon110r. Sunen'in matbu mlsha-lanmn bu hususta Tuhfetu'l-Ep·afa dayandtgtm soyleyebiliriz. Bu farkhhklan tespit baktrnmdan 5unen'in ilk bolurnlerinin stralam~I

m bir tablo halinde ~oyle verebiliriz:

1.2. Serhinde Kullandtgt Kaynaklar Bedruddtn Aynl'nin (6. 855) $erhu Sunen-i Ebi Davad adh ~erhinde kullandtgt kaynaklara bakugtrntz zarnan ~oyle Siralayabiliriz:

a) Yararlandtgt ~erhler: Hattabi'nin Mealimu~-Sunen,l0 Mun-

ziri'nin Muhtasaru Sunen-i Ebi Davad ve Nevev'i'nin Serhu Sahih-i Muslim.21

b) Hadis Kaynaklan: Tahavt'nin $erhu Me'ani'l-Asa122

c) Tahric Kaynaklan: Zeylai'nin Nasbu'r-Ra'ye f1 Tah1id Ehadisi'l-Hidaye,23

d) Canbu'l-Hadts Kaynaklan: ibnu'l-Esir'in en-Nihdye ft Car'i-bi'l-Hadisi ve'l-Eser,2i

20 Ayni, Serlltl Sunen, V76, 82, 92, 127, 156, 189 vd. 21 Ayni, Serlttt Sunen, I/82, 83, 84, 85, 92, 94, 95, 162, 164, 166, 180 vd. 22 Ayni, Serl111 Sunen, II/209. 23 Ayni, $erl111 Sunen, I/191, 193, 194, 231, 237 vd. Z< Aynt, $erl111 Sunen, I/99, 132, 155, 197 vci

212

.. BIR $ARIH OLARAK El·AYNi

e) Lugat Kaynaklan: Cevhen'nin es-Sthah,25 ibn Faris'in Mu'ce-mu Mekiiyisi'l-Luga,26 el-Mugnb fi Tertibi'l-Mu'rib27

D Rical Kaynaldan : Abdulgani el-Makdisi'nin el-Kemdl jf Es-miii'r-Rical28

g) Ftlah Kaynaklan: el-Asl, 29el-Hidiiye,30et-Tenkrh31

h) Siyer, Tabakllt ve Rical Kaynaklan: Siyer-i lbn Ishak32

1.3. $erhindeki Metodu Bedruddln Ayni'nin $erltu Sunen-i Ebi Ddwd'daki ~erhinde izledi-gi metotla ilgili hususlan, maddeler halinde ktsaca ~oyle snalaya-

biliriz: Sunen memi sad (_,.) harfi ve ~erhi de ~in (J.) harfi ile gosteri-

lerek yaztlnu~ur.

Serhe bolum ba~hklanndan ba~la~. gramer ve anlam yo-

nuyle onceki b~hkla i~kilendirilerek ve bolum b~hklanmn

tertibi ~eklinde gen~r;e ar;tklanmt~tlr. Omek vermek gerekirse

Kitiibus-Salat'ta oldugu gibi.

Bah .b~hklan hazen uzunca hazen de ktsaca ~erh edilmeden

hadislerin ~erhine ger;ilmem~tir.

Hadis senedinde yer alan raviler, tek tek isim ve nesep yonuy-

le tarunl~. cerh-ta'dil yonuyle ele alm~ ve daha once tarunlan

raviler it;in tekrara gidilmeden ger;~e aufta bulunulmu~tur. Ba-

zen senetteki inkita' ve ittisali gostermek i

ULUSLARARASI BEDRUDDiN EL-AYNi SEMPOZVUMU

delerle hadisten f,;lkanlan mana ve elde edilen hususlar belirtilm~,

ancak baz1 hadislerde bu yap1lmarru~ur. Kendi goru~iim1 kultu (..;.J;), Hanefi mezhebinin goru~iinii ise

kulnd (I.:.J.;) ~eklinde a(,;Iklarnl~tlr. 34 · Baz1 hadislerin ihtiva ettigi hiikiim ve metin if,;erigi hal

.. B!R ~ARIH QI.ARAJ( EL·AYNI

hadisin isnadmda olabilecek inlata' (kopma), digeri de ravilerin ri-

vayet ehliyetlerine zarar verebilecek bir kusurun bulunmastdtr. Sag-

lam isnad ic;in muttasu, saglam olmayan ve isnadmdaki inlata'a gore

miirsel, munkau', mu'dal, miidelles, mu'allak ~eklinde isimler kul-

lanlltr. Bedruddin Ayni'nin Sunen ~erhindeki hadislerin isnadmdaki tahlil ve tenkidine bakugtmtz zaman ~ tespitleri yapabiliriz:

a) isnad ile ilgili yapllari degerlendirrneleri naklederek aym ka-natta oldugunu belirtir. Mesela, "Kim abdestli oldugu halde tekrar abdest altrSa, Allah o kimseye on iyilik sevabt yaza~:"36 hadisin senedi ile ilgili ~u bilgileri nakleder: "Bu hadisi bu ~ekliyle Tirrnizt ve ibn

Mace de rivayet etmi~tir. Ancak Tirrnizi, bu hadisin zaytf isnadh oldugunu soylem~tir. "37

b) lsnaddaki ravinin tam tespit edilememesini ve bu nedenle

isnadm ihtilafh oldugunu tespit eder. Mesela;

"Resulullah'a (sas.) haytz bezlerinin, kopek l~lerinin ve kok-

mu~ nesnelerin anld1g-t bir kuyu olan Buda'a kuyusundan abdest

alabilir rniyiz? diye soruldu. Resulullah (sas.), "S~A: temi.zdir, onu hi~ bir }ey pisletmez." buyurdu."38 Bedruddin Ayni, bu hadisin sene-dinde gec;en 'Ubeydullah b. Abdillah b. Rafi' b. Hadic isrni i.le ilgi-li bir ihtilafm oldugunu tespit ederek ~Oyle der:

"Bu hadisin senedinde ihtilaf vard1r. Bazllan 'Ubeydullah b.

Abdillah b. Rafi' b. Hadlc derken, raviyi ~u isimlerle de soyleyen-ler var;

'Ubeydullah b. Abdillah b. Rafi' Abdullah b. Abdillah b. Rafi' 'Ubeydullah b. Abdirrahman b. Rafi' Abdullah b. Abdirrahman b. R.afi' Abdurrahman b. Rafi' iieklinde be~ g6riiii olu~maktadu. isim

tam tespit edilemeyince ravinin durumu nasu bilinebilir?"39

c) Hadisin sened baktmmdan muzdarib oldugunu nakillerle

belirtir

Mesela Abdullah b. Omer'den nakledildigine gore, Nebi'ye

36 Eb\1 Dlivt1d, Sunen, Taharet, 32 (H. no: 62). 37 Aynt, Serhtt Sunen, Vl87. 38 Eb\1 DliVt1d, Sunen, Tahliret, 34 (H. no: 66) 39 Aynt, Serhu Sunen, Vl99.

215

ULUSLAAARASI BEORUDDiN EL-AYN( SEMPOZVUMU

(sas.) ehli yabani hayvanlann ugra~ olan suyun durumu sorulur.

Resulullah (sas.) ~oyle buyurur: "lki kulle miktannda olan su pislik tutmaz. "40 Bedruddin Ayni, bu hadisin isnadtm degerlendirirken hadisin hem sened hem de metin baktmindan muzdarib oldu~

nu belir~tir. Senedin muzdarib oldu~na dair aym hadisle ilgili

11

BIR $ARIH OLARAK El-AYNi

belki de Ebo DavD.d, Salim b. Ebt Ca'd'in Ciibir b. Abdillah'tan se-

ma' kaydtm tasrih etm~ olabilir.".43

2.2. Hadistehi Ravi Tahlili ve Tenhidi Hadis isnadmda yer alan ravilerin tahlili ve tenkidi, hadis sene-

dindeki tahlilin bir pan;;as1 olarak kabul edilebilir. Ancak senette

yer alan ravilerle ilgili durumun ayn bir ba$hk altmda ele almma-

st, daha anla$thr olabilir. C:unku ravilerle ilgili kimlik tammlama-

Sl ve kimligi tarurnlanan ravinin cerh ta'dil yOnu Ue tahlil ve ten-

kit edilmesi gerekir. i.$te ravi tahlili ve tenkidinden kastettigimiz

de bu yOnlerdir. Bedruddin Ayni'nin Sunen $erhinde hadislerin is-nadmdaki raviler hakkmda yapttgt tahlil ve tenkide bakt1gtmtz za-

man $U tespitleri yapabiliriz:

a) Ravinin kimligini. tespit eder:

Mesela Mucahid b. Cebr ile ilgili, Mucahid b. Cubeyr de de-

nildigini., ancak Mucahid b. Cebr isminin dogru oldugunu, onun

Mekkt Eba'l-Haccac el-Mahzami oldugunu belirtmi$tir.44

Yine isnadda EM 'Avane olarak gec;en ravinin el-Vaddah is-rninde ve Yeztd b. 'Ata el-Vasni'nin mevlas1 oldugunu, kendisine

Mevla 'Ata b. Abdillah el-VAstti de dendigini tespit etm.i$ti.r.45

b) Cerh ve ta'dil baklmmdan ravinin durumunu tahlil ve ten-

kit eder. Mesela;

· "Ile1ide bu ummet i0nde abdestte ve duada ~mltk yapacak bir top-luluk gelecektir."'*6 hadisinin isnadmda yer alan Satd el-Cureyri'nin Cureyr'e nispetle, onun Said b. iyas Ebii Mes'ad el-Cureyri el-

Basri oldugunu, Cureyr'in de el-Haris b. 'Ubad b. Dubey'ate'nin

karde$i ibn 'Ubad b. Dubey'ate oldugunu tespit eder. Bedruddin

Ayni, ibn Ebl Hatim'in onun vefatmdan once hafi.zaslTUn degi$ti.gi-

ni, bu degi$iklikten onceki rivayetlerinin uygun ve onun hasenu'l-

hadis oldugunu, hicri l4~'te vefat ettigini naklettikten sonra bu

ravi ile ilgili tenkitlerini $Oyle yapar:

"Sayet el-Cureyrl'nin ihti.lat ile me$hur oldugunu ki o taun

43 Aynl, SeriJU Sunen, 11255-256 . ... Aynl, Serhu Sunen, V6l. 45 Aynl, Serhu Sunen, V9l. 46 Ebtl DAvtld, Sunen, Ta.Mret, 45 (H. no: 96).

217

ULUSlARARASl BEDRUDD(N EL-AYNi SEMPOZVUMU

gimleri ihtilat e~ti ve bunun da hicri 132. yila rastladtgtm sOy-

lersen, biz de (cevaben ~Oyle) deriz: Ebu Daviid, hadiste buyiik

bir imamdtr. Bu rivayete siikOt et~tir. Onun siikO.tu bu hadisin

el-Cureyrfnin ihtilanndan Once oldugun:u gOsterir. Aym ~ekilde Hammad b. Seleme de islam'm vera sahibi imamlanndandtr (on-

derlerindendir). Onun, el-Cureyri'nin ihtilatmdan sonraki hadis-

lerden ald1~na inamlmaz. "47

2.3. Hadisteki Metin a~enk) Tahlili ve Tenkidi Hadis ilminde, hadisteki senedin tahlil ve tenkidi kadar, hadis

metninin tahlil ve tenkidi de Onemlidir. Haua hazen daha da on-celikli olabilmektedir. Hadis metinlerindeki laliz ve mana ile ri-

vayet, ziyadelik-noksanhk, astlda olmayan ifadelerin metne dahil

edilmesi, kelime ve ciirnlelerin takdim ve tehiri, hadisi bolme ve

klsaltma, noktalama ve harekelerde yanh~hgtn bulunup bulunma-

dtgtnm tespiti, onernli bir husustur. Bir hadisin sened ve metin

yonuyle tetkikinde sonU

BiR ~ARiH OLARAK EL-AYNi

d1m yats1 namaztru geciktirmelerini ve her namaz (ba~m)da mis-

vak kullanmalanm emrederdim. "48

Bedruddin Ayni, Jli ~_:; ~;; ~i:; ifadesindeki ye1ja'uha (~_:;) kelimesi ile ilgi kavluha yeifa'uha (.U_; (~_:;~eklinde ~u at;Iklamalar-da bulunut : "Yani Eho. Hureyre bu hadisi Rasulullah'a (sas.) ref'

etm~tir (merfo. olarak rivayet etmi~tir.). e.:; ifadesi ve benzerleri hal konumunda fiil cumlesi olarak gelm~tir. Fiil-i muzari, olum-

lu bir cumle ~eklinde hal konumunda gelmesi durumunda vav-i

haliye denilen vav (,) harfine ihtiyar; duyulmaz. Ciink\1 fiil-i mu-

zari mana baklmmdan isrp-i fail gibfdir. Bu durum, fiilin lafzm-

daki harekat ve sekenatta da ger;erlidir. Mesela; (~ .:l;j ~t:;:.) Cae Zeydun yadhaku, mana, lafiz ve vav-i haliye'ye ihtiyar; duymai:na baklmmdan (~G .:l;j ~1.:;-) Cae Zeydun dahiken gibidir.49

ikinci bir o~ek vermek gerekirse, deniz suyu ile ilgili, " ; . ~ jJ1 ;jt; ;~1 « "Onun (denizin) suyu temiz, olu.sa helaldir."50 riva-

yet ro'etnindeki" ;jt; ;~1; « cumlesini ~oylece i'rab eder; "; huve lafzl mubteda, ;~1 kelimesi de ikinci miibteda, ;jt;

kelimesi ikinci mubtedanm haberi, ;jt; ;~1 isim cumlesi de bi-rinci miibtedanm haberidir. ;j~,; kelimesini, ;J~hll kelimesinin fa-iii olarak tayin etmek de uygundur. C:iinkii ;~1 kelimesi isim-dir; ancak inutahhir ~:h~ll) manasmda ism-i faildir ve ism-i fail de kendi fiilinin amel ettigi. gibi amel eder ve fail ahr. 0 takdirde

faili ile beraber fiil cumlesi yine; huve lafzmm haberi olur. Mub-teda ve-haberin marife olarak gelmeleri, bu terkipte kasnn oldu-

gunu gosterir. Buradaki kasr, s1fatm mevsufa kasn kabilindendir.

Ancak bu hakiki bir kasr olmaytp mubalaga cinsinden iddia edi-

len bir kasrdtr. Yani kalhi kasr cinsindendir. "51 Bu i'rabi tahlille-

ri yapnktan soma, bu ikinci i'rabm, birinci i'rabdan daha iyi ol-

dugunu da belirtir.

b) Hadis metninde ve manasmdaki tzd1rab1 belirttikten soma,

Hanefi mezhebine muhalif metinlerin kabul edilemeyecegi.ni, ba~

ka hususlarla gerekr;elendirerek metni tevil eder.

48 Ebu Daviid, Sunen, Taharet, 25 (H. no: 46). •9 Aynt, Serhu Sunen, 11147. 50 Ebu DavCid, Stmen, Taharet, 41 (H.no: 83). st Ayni, Serhu Sunen, 11232.

219

ULUSLARAAASI BEORUDDiN EL-AYNi SEMPOZVUMU

"iki kulle miktannda olan su pislik tutmaz. "52 hadis metni ile il-

gili, sened, metin ve mana bak:J.mmdan muzdarib oldugunu belirt-

tikten sonra, konuyla ilgili ~afil'den rivayet edilen bir hadisi53 da-ha naklederek onunla da amel edilemeyece~ni Nasbu'r-Rdye'den naklen gerek(,;elendirdikten sonra hadis metnindeki pislik tutmaz ifadesini $6yle tevil eder:

"Muhtemelen necasetin ~iddeti azahr, manasmdadu. (Bunun-

la) suya du~en pisligin azhgt nedeniyle suyun pis olma ihtimali-

nin zayifhgt kastedilmi~tir. Bu, ~6yle denilen (ifadeye) benzer; fa-

lanca dayaga katlanamaz; bu hayvan bu yiikii ta~tyamaz; bu sO-

tun (direk) tavamn (

BIR $ARIH OLARAK EL·AYNI

~~ _:;j il.!;i.., .;.,Ji-j "0, gen;ek iken kavmin onu yalanladt.''..~.-;~1 ~;j1 c) fj."Nuh kavmi de peygamberleri yalancthkla suc;ladt-lar." 58 ayetlerinde bu ~ekilde kullamlml~tlr.39

d) Memi, olaylarla ve maslahatla il~kilendirerek muhtevayt tahlil eder ve yorumlar: Mesela, Usame b. Zeyd'den nakledildigi-ne gore Resulullah (sas.) Abdullah b. Ubeyy'i, oliimiine sebep olan hastahgt strasmda ziyarete gitti. Yamna girince onda (bulunan) Oh1m (alametlerin)i fark etti ve "Ben seni Yahudileri sevmekten neh-yetmi$tim." buyurdu, (0 da): "Bunu soyleme! Es'ad b. Zurilre on-lara bugzetti de ne oldu?" (Oliimiine mani olabildi mi?) dedi. (Ab-dullah b. Ubeyy) oliince oglu Hz. Peygamber'e gelip, "Ey Allah'm Peygamberi gerc;ekten Abdullah b. Ubeyy oldii. Gnu kefenlemem ic;in sen (kendi) gomlegini bana ver(ir misin?)" dedi. Resulullah (sas.) da g6mlegini c;tkanp ona verdi.60

Bedruddtn el-Aynt bu hadisin isnadtm sorgulamadan dogru-dan metnini ~6yle yorurnlar:

"'Hz. Peygamber'in miinafi.ga saygt g6stermesi ve miinafi.gtrt

Hz. Peygamber'in gomlegiyle kefenlemesi hususu nastl caiz olabil-di?' diye sorulacak olursa ~6yle cevaplandmnm: Hz. Peygamber bir kar~hk olrnak uzere kendi gornlegini ibn Ubeyy'e verdi. Be-dir Sava~t'nda Hz. Abbas esir edildigi suada iizerinde elbise yoktu ve uzun boylu oldugundan ona bir gomlek bulunamadt. 0 zaman ibn Ubeyy kendi gornlegini Hz. Abbas'a vermi~ti. Resul-11 Ekrem de buna kar~thk olmak iizere kendi gornlegini ibn Ubeyy'e verdi. Bir kar~1hk olmak iizere bu yolla ona olan ( vefa) borcu ode~ ol-du. Aynca Hz. Peygamber bunu ibn Ubeyy'in Miisliiman ogluna bir ikram olsun diye de yapm~ olabilir.

Kafir olan ibn Ubeyy'e gomlegini vermekle nic;in saygmhk kazan-dudtgt Hz. Peygamber'e soruldugunda, o da ~oyle buyurmu~tur:

"Benim g6mlegim ~phesiz Allah katmda ona bir fayda verecek degildir. Ama ben bu sebeple onun kabilesinden birc;ok kimsenin islam' a girecegini iimit ediyorum."

57 6/En'am, 66. 58 26/Suara, 105. 59 Ayni, $erhu Sunen, 1/266. 60 Ebu Davad, Sunen, Cenaiz, 2 (H. no: 3094); Aynt, Serhu Sunen, VV12.

221

ULUSLARARASI BEDRUDDiN EL·AYNi SEMPOZVUMU

Bu hadiseden sonra Hazrec kabilesinden bin ki~i islam'a gir-mi~tir."

Ayni, Hattabi'nin bu hadiste 6him1n gomlekle kefenlenebile-

cegine dair bir delilin bulundugu yorumuna kanlmaz ve ~u ten-kidi yapar:

"Biz bunu kabul etmiyoruz; ~tinkU o kafirdir. Kafir hakkm-

da gomlek ile ba~ka bir giysisinin fark1 yoktur. Diger olen kafirler hakkmda oldugu gibi onun kakmda da bu gomlek sadece bir 6r-tu mesabesindedir. Bu, Muslumanlann kefenlendikleri gibi onun

hakklnda sunnet bir kefen degil ki gomlekle kefenlemenin ceva-Zl soylenebilsin. ;'61

Ayni bu hadis metnini yorumlarken, ge~m~ olaylar ve mas-lahatla ili~kilendirmi~. hatta ban konularda Sunen'in ilk ~arihi Hattabi'ye de kanlmam~t1r.

e) isnad ve metin baklmmdan sahih hadisin ihtiva ettigi mana,

Hanefilerin gorti~une muhalif ise bu rivayeti kabul etmekle birlik-te Hanefilerin gorti~tinti destekleyen rivayeti de naklederek met-ni yorumlar:

Mesela fmr sadakasmin rniktan ile ilgili ~abda nakledilen, "Ra-mazan aymdaki fttlr sadakast, Milsluman olan her hiir veya kale, erkek veya kadm i¢n bir sa' kuru hurma veya bir sa' ·arpadn:"62 hadisinde-

ki Miisliiman olan ifadesi, Hanefilere gore gore kafrr kole i~in &trr sadakasmm vacip oldugu gorti~tine ters dii~mektedir. Bedruddin el-Ayni bu rivayet metni ve konuyla ilgili mulahazalanm;

"Ben derim ki bu husustaki inceleme ~udur: Flt1r sadakas1 ko-nusunda iki nass bulunmaktad1r."63 ~eklinde ifade eder. Yani iki-

siyle de amel edilebilecegini belirtmek ister.

f) Hanefilerin gorti~iinu ispat etmek i~in, hadis metniyle ilgili diger yorumlan tenkit·ederek metnin nas1l anla~1lmas1 gerektigini

ayet ve diger hadislere arz ederek tahlil eder ve anlamlandmr. Yukanda i'rabi tahlilde omek olarak verdigimiz deniz suyu ile

ilgili, "0 (denizin) suyu temiz, olasu helaldi1:"64 rivayetini omek ve-

61 Ayni, ~erltu Sunen, VI/12. 6l Ebu Davfid, Sunen, Zekiit, 20 (H. no: 1611). 63 Ayni, ~erlm Sunen, VI/325. 6-! Ebu Davfid, Sunen, Taharet, 41 (H. no: 83).

222

BIR $ARIH OLARAK El·AYNI

rebiliriz. Rivayet metniyle ilgili imam Malik, imam Safit ve Ahmed b. Hanbel amel ederek, kurbaga hari~ denizdeki butun su urunle-

rinin helal olduguna bu hadisi delil kabul ederler. Bedruddin el-

Ayni, Hanefi ashabmm gOru~unun boyle olmadlgiiD, babk ve ba-

hk cinsi d1~mdaki su urunlerinin yenmeyecegini belirtir. Bu ha-dis metninin ..!.i"~1 r 6:i

ULUSLARARASI BEDRUDDfN EL-AYNI SEMPOZVUMU

bir vasfa sahiptir. $erhu Sunen-i Ebi Davad adh r;ah;;masi, Ayni'nin

hadis alarundaki ikinci ~erh r;al~mas1drr. Onun Buhan ~erhi Umdetu'l-Kdri'yi yazmadan once EbO. Davod'un Sunen'ine ~erh yaz-

mayt tercih etmesi de dikkat r;ekicidir. Ebu Davfid'un hadis ve ftlah

ilminin 6nde gelen ~ahsiyetlerinden biri olmast ve en buyl1k ese-

ri Sunen'in Buhan ve Muslim'in eserlerinden once me~hur olmas1,

Bedruddin el-Ayni i~in muhtemel bir tercih nedeni olabilir.

Sunen'le ilgili yaptlan ilk ~erh r;al~maSl, el-Hattabi'nin (o. 388)

Mealimu~-Sunen adh ~erhidir. Sunen'le ilgili 12. ~erh r;ah;;mast da Bedruddin el-Ayni'nin (6. 855) $erhu. Sunen-i Ebi Davad olarak hi-

linen

BIR $ARIH OLARAK EL-AYNi

Metindeki kelimeleri tahlil etmede ve anlamlandmnada ayetle-

ri deli! olarak kullanm1~, metni, olaylarla ve maslahatla i~kilendi

rerek muhtevaYl tahlil ederek yorumlam~nr.

Hanefi mezhebi ile diger fikhi mezhepler arasmdaki ihtilafu bir

konuyla ilgili hadis metinlerini tahlil ederken, metin d1~1 bilgilerle

gorO~O.m1 gerekc;elendirerek memi yorumlam~ ve tenkitlerde bu-

lunrnu~tur. Mezhepler aras1 ihtilafl1 olmayan hadis metnini tahlil

ederken de metindeki bilgilerle yetin~tir,

Buhart ~erhi 'Umdetu'I-Kiirt kadar zengin ic;erikli bir ~erh nite-

liginde olmamakla birlikte, hadislerin. tahlil ve tenkidinde zaman

zaman metin d1~1 bilgilerden de yararlamlarak kaleme almnu~. fi-

kth merkezli ve kelime kelime ~erh niteliginde, ozellikle Hanefi

fiklumn delilleri ve tevili ac;1smdan yaz1lm~ bir ~erh oldugu soy-

lenebilir.

BO.yiik lslam alimlerinin dogdugu, ya~adigt ve vefat ettigi ~ehir

ve yorelerle ilgisinin tespiti, bu ilim adamlannm eserleriyle birlik-

te tanmlmaS1, ya~adtklan ~ehirlerin manevi zenginliklerine katkt-

smm bilinmesi, konu~ulmas1 ve b1;1 hususta etkinliklerin duzen-

lenmesi, ku~kusuz halihazuda bu bolgede ya~ayanlann birlik be-

raberlik ve kayn~malanna katktda bulunrnaS1 ac;1Smdan onemli-

dir. Bu nedenle Gaziantepli olup Gaziantep'i sevenlerin, bu ~ehrin

manevi mimarisinde emegi gec;en alimierin hauralanm ya~atmalan ve gelecek nesillere tamtmalan, manevi rnirasm intikal kaynak-

lanmn bilinrnesi yomiyle de isabetli bir husustur. Bu, gec;~in ha-

nrlanmasma, manevi bir dinginlik kazamlmasma ve unutulmama-

51 gereken zevata kar~1, yerine getirilmesi umulan vefa borcunun

odenmesine de bir vesile olacaknr.

KAYNAKLAR Ayni, Bedruddln Mahmud b. Ahmed, $erhu Sunen-i Ebt Davad,

1-Vl+fihrist, (thk. EbU'l-Munzir Halid b. ibrahlm) 1. bsk. Mektebu'r-Ru~d. Riyad 1999.

Bagdad!, Hatlb, Eb\1 Bekr Ahmed b. Ali (h. 463), Hrthu Bagdad ev Medinetu's-Seliim, Matbaatus-Saade, 1-XN, MtStr 1931.

Buchner, W E "Sicistan" md., I.A. M.E.B, istanbul1965. Din

ULUSLARARASI BEDRUDDiN El-AYNi SEMPOZVUMU

Ebo. DaVO.d, Sunen, Retsu'l-Kutt:ab Cist. Suleymaniye Ktp.): No:l45/1, 363 varak, h. 492.

__ , Sunen-i Ebt Daviid, (thk. Muhammed Abdulaziz el-Halidi) tek cilt, I. bsk. Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye, Beyrut 2001.

Hatt~bi, Ebo. Suleyman Hamd b. Muhammed, Mea'limu's-Sunen, (thk. Abdusselam Abdu~~afi Muhammed), I-N, Daru'l-Kutubi'l-'ilmiyye, 1991. .

ibn Ebi Hatim, Ebo. Muhammed Abdurrahman (h. 327), Kitabu'l-cerh · ve't-ta'dil, I. Bsk. Haydarabat, 1952.

ibnu Hayr, Ebo. Bekr Muhammed i~bili, Fihlist rna Revahu an Suyahiht mine'd-Devdvlni'l-Musannefeti fi Durubi'l-ilm ve Enva'i'l-Me'arif, (thk. Franciscus Codera ve ogrencisij. Ribera Tarrago), I. bsk. Le Caire-R.A.U. 1963.

ibnu'l-Esir, Mecduddin Ebo.~-Saadat el-Mubarek b. Muhammed, en-Niluiye ft Ganbi'l-Hadts ve'l-Eser, (thk. Ahmed ez-Zevavi-Muhammed et-Tenahi), 1-V, Daru ihyai'l-Kutubi'l-Arabiyye, Ka-hire ty.

Karacabey, Salih, Hattdbt'nin Hadis 1lmindehi Yeri ve Serh Metodu, (Dokto- _ ra Tezi) Uludag Univ., S.B.E. Bursa 1990.

Kettanii Muhammed b. Ca'fer, er-Risaletu'l-Mustatrafa, Kahraman Y., is-tanbul1986. ·

Ma'tuf, Salih Yusuf, Bedmddtn el-Aynt ve Eseruhii ft ilmi'l-Hadts, I. bsk. Daru'l-B~airi'l-islamiyye, Beyrut 1987.

Mizzi, Cemaluddin Ebll Hacca Yusufb. Zekl Abdirrahman, Tei!Zibu'l-Kemdl ft Esmdi'r-Ricdl, (thk. Be~~ar Avvad Ma'ruO, Muessesetu'r-Risale, Beyrut 1987.

_ _ , Tuhfetu'l-~rafbi-Ma'rifeti'l-Etraf, (ibn Hacer Askalani'nin en-Nuhetu'z-Ziraf ala'l-Etraj1 ile beraber), (thk. Abdussamed Serefuddin), I. bsk. ed-Daru'l-Kayyime, Bombay, 1965.

Ozdemir, Mehmet, Endt1lits Maslamanlan ilim ve Kt1ltar Tarihi, T.D.VY. Arlkara, 1997.

Safii, Muhammed b. idns, Musnedu'l-imam e~-$t1jit, (Muhammed Abid es-Sindi Tertibi, thk. Muhammed Zahid Kevsen), Daru'l-Fikr, . Beyrut 1997.

Tahavi, Ebu.Ca'fer Ahmed b. Muhammed, $erlm M~hili'l-Asar, (thk. Su-ayb el- AmaVO.d), I-XV, Muessesetu'r-Risale, Beyrut 1987.

Wensinck, A.]. Concordance Et indices De ta 1i-adition Musu!mane (el-Mu'cemu'l-Mufehres li-Eljdzi'l-Hadtsi'n-Nebevi), I-VIII, istanbul 1986.

Zehebi, Ebll Abdillah Semsuddin Muhammed b. Ahmed, Siyeru 'Alami'n-Nubeld (thk. Suayb el-A.rnavo.d yonetiminde), I-XXV, Muessesetu'r-Risale, Beyrut 1990.

__ , Tezhiretu'l-Huffaz, I-N, Daru ihyai't-Turasi'l-Arabi, ty. Zeyla'i, Cemaluddin Ebo. Muhammed, Nasbu'r-Rdye li-Ehddtsi'l-Hidaye,

Daru'l-Hadts, Kahire ty.

226