Ulusal Rapor: Romanya’da Engellilerin

ÇalıĢma Hakkının Hukuki

Değerlendirmesi

Yazarlar:

Adina Constantin

Mihai Bușcă

2015

3

ÇalıĢabilirim! Projesi* Raporları Serisi

Ulusal Rapor: Romanya’da Engellilerin ÇalıĢma Hakkının Hukuki Değerlendirmesi

Hazırlayanlar:

S.C. FIATEST S.R.L.

Yazarlar:

Adina Constantin, Uzman Rehberlik DanıĢmanı

Mihai Buscă, Hukuk DanıĢmanı

Katkıda Bulunanlar:

Assit. Prof. Aurelian Anghelescu, MD, PhD

RDI Assist. Ioana Andone, MD, Postgrad.

Prof. Valentin-Titus Grigorean, MD, PhD

Oana Ilona David MD, Postgrad

Üniv. Prof. Gelu Onose, MD, PhD, MSc tarafından incelenmiĢ,

notlar eklenmiĢ, geliĢtirilmiĢ ve bir araya getirilmiĢtir.

* ÇalıĢabilirim! Projesi, T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı tarafından uygulanan Sivil Toplum

Diyaloğu III – Siyasi Kriterler Hibe Programı tarafından desteklenmektedir. TOFD’un

koordinatörlüğünde 15 Ekim 2014 – 14 Aralık 2015 tarihleri arasında Sağlık-Sen Ġstanbul 1

No’lu ġube, ROSCOS (Romanya Omurilik Felçlileri Derneği) ve Praxis Europe (Ġngiltere)

ortağında yürütülmektedir. Projenin amacı; engelli bireylerin çalıĢma haklarının ulusal ve

uluslararası hukukta mevcut durumunun değerlendirilmesidir.

“Bu yayın Avrupa Birliği’nin yardımıyla hazırlanmıĢtır. Bu yayının içeriğinden yalnızca

Türkiye Omurilik Felçlileri Derneği sorumlu olup, herhangi bir Ģekilde AB’nin görüĢlerini

yansıttığı Ģeklinde yorumlanamaz.”

Ekim 2015

© 2015, Türkiye Omurilik Felçlileri Derneği

Adres: Ataköy 7-8. Kısım, Mimar Sinan Villaları KarĢısı, Rekreasyon Alanı, 34750 Bakırköy /

Ġstanbul - Türkiye

Telefon: +90 212 661 1 661

www.tofd.org.tr

iletisim@tofd.org.tr

Kapak Tasarım: Fulya Hocaoğlu

Dizgi: Bahadır Çınar

4

ÇALIġABĠLĠRĠM! PROJESĠ

Türkiye Omurilik Felçlileri Derneği olarak Sivil Toplum Diyaloğu Programı kapsamında hibe

desteği aldığımız ÇalıĢabilirim! Projemizi, Türkiye'den Sağlık-Sen Ġstanbul 1 Nolu

ġubesi; Romanya'dan Omurilik Felçlileri Derneği (Roscos) ve Ġngiltere’den de Praxis Europe

ortaklığında Ekim 2014 yılında baĢlayıp bir yıl süreyle uyguladık.

Projemizle, engelli bireylerin istihdamı alanında gerek Türkiye, gerekse diğer Avrupa Birliği

üye ülkelerinde politika düzeyinde yapılan çalıĢmaları araĢtırmak istedik. Bu nedenle

Romanya ve Ġngiltere’ye çalıĢma ziyaretleri düzenledik. Bu çalıĢma ziyaretleri boyunca hem

ülkelerin ilgili alandaki politikalarını öğrenme Ģansımız oldu hem de çeĢitli alanlarda

çalıĢmalar yapan kurumları ziyaret ederek, bu politikaların gündelik hayata yansımalarını

gözlemleme Ģansımız oldu.

Projenin en sonunda, engelli istihdamıyla ilgili politikaların değerlendirildiği, kamuyla sivil

toplumu bir araya getirdiğimiz seminerimizde, bir yandan AB ülkelerinin sistem felsefelerini

öğrendik; diğer yandan ise Türkiye’deki düzeni çeĢitli atölye çalıĢmalarında masaya yatırarak,

güncel politikalara katkı sağlamak amacıyla politika önerileri geliĢtirdik.

Bu projenin en önemli ayaklarından birisi de proje kapsamında hazırlanan raporlardı. Bu

raporların alanda ciddi bir eksiği karĢılayacak olması bizleri çok heyecanlandırıyor. Umarım

Türkiye, Ġngiltere ve Romanya’nın sistemlerini derinlemesine inceleyen raporlarımız ve ayrıca

Türkiye’yi Avrupa Birliği ülkeleriyle karĢılaĢtıran raporumuz, bu konularda çalıĢmak isteyen

tüm herkese ıĢık tutar.

Bu alanda ortaklarımızla geliĢtirdiğimiz diyaloğumuzun ilerleyen dönemdeki çalıĢmalarımızda

da devam etmesini de gönülden arzu ediyoruz.

Burak Keskin – Proje Koordinatörü

www.calisabilirimprojesi.com

5

SĠVĠL TOPLUM DĠYALOĞU

AVRUPA BĠRLĠĞĠ ve TÜRKĠYE’DEN

TOPLUMLARARASI DĠYALOĞA TAM DESTEK

Türkiye ve Avrupa Birliği üye ülkelerindeki toplumların birbirini daha iyi tanımları, toplumsal

değerleri, yargıları ve yaĢantıları konusunda bilgi alıĢveriĢinde bulunup yakınlaĢmaları üyelik

sürecinin vazgeçilmez bir parçasını oluĢturuyor. ĠĢte tam bu noktada, hem Avrupa Birliği hem

de Türkiye bu yakınlaĢmaya zemin oluĢturan projelere farklı programlar çerçevesinde destek

oluyor.

Avrupa Birliği Bakanlığı tarafından 2008 yılından beri yürütülen ve üçüncü dönemi devam

eden Sivil Toplum Diyaloğu Programı da bu giriĢimlerin baĢında yer alıyor. Program

kapsamında Avrupa ve Türkiye’den sivil toplum kuruluĢları her bir dönem için belirlenen

konu baĢlıklarına yönelik ortak projeler geliĢtiriyor. Toplumlar arasında güçlü bir diyaloğun

baĢlamasında önemli bir yere sahip bu projeler kapsamında ise, hem Avrupa hem de

Türkiye’de birçok çalıĢma yürütülüyor.

2014 Ekim ayında baĢlayan yeni dönemde kimi Avrupa Birliği üyesi bir ülkede kimi de

Türkiye’de faaliyet gösteren sivil toplum ve medya kuruluĢları tarafından geliĢtirilen 55

diyalog projesine hibe desteği sağlanıyor.

Bu 55 projenin, 39’u gerek Türkiye gerekse AB’nin gündeminde olan ayrımcılıkla mücadele,

insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü ana baĢlıkları altında tasarlanan projeler.

Programın bir diğer ayağı olan medya konusundaysa, 16 proje hayata geçiriliyor. Bu projelerle

kamuoyunun AB-Türkiye iliĢkileri konusunda bilgilendirilmesi, üyelik sürecinde atılan

adımlar ve elde edilen sonuçlar hakkında aydınlatılması ve AB-Türkiye kamuoyları arasında

karĢılıklı anlayıĢın güçlendirilmesi hedefleniyor.

www.siviltoplumdiyalogu.org

6

ÖNSÖZ

Türkiye Omurilik Felçlileri Derneği, kurulduğu ilk günden itibaren, hizmet kalitesinin artması,

bünyesinde görev yapan ekibin ve farklı sivil toplum örgütlerinin, kurum ve kuruluĢ

çalıĢanlarının ve yöneticilerinin vizyonlarının geliĢtirilmesi konusunda önemli bir rol oynayan,

merkezi yönetim, yerel yönetimler, üniversiteler, STK’lar ile iĢbirliği içerisinde

gerçekleĢtirilen ulusal ve uluslararası projelerin oluĢturulmasına büyük özen göstermiĢ ve

bütün projeleri baĢarı ile tamamlamıĢtır.

Projeler kapsamında, yurtdıĢında gerçekleĢtirilen çalıĢma ziyaretlerinde, raporlanan pek çok

geliĢmiĢ örneklerin ülkemizde de uygulanabilirliği konusunda ciddi çalıĢmalar yapılmıĢ;

ülkemizde geliĢmiĢ ancak proje ortaklarımızda eksik olan bilgi, iĢleyiĢ ve engelli bireylerin

yaĢam kalitelerinin arttırılması konuları kapsamında bazı bilgilerin de proje ortaklarımıza

aktarılabilmesine rehberlik edilmiĢtir.

ÇalıĢma hakkının, her birey için en temel unsurlardan biri olduğu bir gerçektir. 15-20 yıl

öncesinde yaptığımız araĢtırmalarda kamu sektöründe bile çalıĢabilen engelli bireylerin

istihdam oranının çok düĢük olduğu gözlemlenmiĢti. Uyguladığımız pilot projeler üzerinden,

engellinin çalıĢabileceği iĢ analizlerini, kapasitesini, koĢullarını, sorunlarını içermesi

sonucunda, üretim hayatına katılabilmelerinin ne kadar önemli olduğu tespit edilmiĢ ve engelli

bireyin önündeki bariyerlerin kalkmasına öncülük edilerek, toplumda saygın bir Ģekilde

yerlerini alabilmelerinin yolu açılmıĢtır. Tüm yapılan projeler, kamu-sivil toplum örgütleri

diyaloğunun ne kadar önemli olduğunu göstermiĢtir.

“ÇalıĢabilirim!” Projesinde yurtdıĢı ortaklarımız olan ROSCOS ve Praxis Europe’un çalıĢma

konumuzla ilgili daha evvelki tecrübeleri ve araĢtırmaları bizi onlarla iĢbirliğine yöneltmiĢtir.

Türkiye’den de engelli istihdamıyla ilgili çalıĢmalar yapan Sağlık-Sen Ġstanbul 1 No’lu

ġube’yi de proje ortağı yaparak uluslararası platformda ortak çalıĢmamızı baĢarı ve en yüksek

fayda ile tamamlamıĢ bulunmaktayız.

Projemiz kapsamında oluĢturulan ülke ve karĢılaĢtırmalı raporlarımız, tarafımızca belirlenen,

alanında deneyimli uzmanlar/akademisyenler tarafından hazırlanmıĢtır. Ġnanıyorum ki, proje

sonuç raporlarından, proje ortağı olan kurum ve kuruluĢlar, ilgili bakanlıklar, barolar,

7

üniversiteler, yerel yönetimler, sendikalar, iĢ dünyası ve sivil toplum örgütleri gibi farklı

perspektiflerden konuyla ilgili çalıĢmalar yapan tüm kurum ve kuruluĢlar en verimli Ģekilde

faydalanabilir.

Projenin her aĢamasında bizi destekleyen AB Bakanlığı’na teĢekkür ediyor; kurmuĢ

olduğumuz Kamu-STK diyaloğunun bundan sonra da devam etmesini diliyorum.

Ramazan BAġ - TOFD Genel BaĢkanı

8

ĠÇĠNDEKĠLER

I. ENGELLĠ KĠġĠ VE ENGELLĠ ÇALIġAN KAVRAMI

1.1. Engellilik konusuna yaklaĢım: genel kavramla ilgili unsurlar ve spesifik vicdan

muhasebesi; istatistiksel veriler…………………………………………………….09

1.2. Engelli çalıĢanlar – engelli çalıĢanlarla ilgili politikalar, istatistiksel veriler………28

II. ENGELLĠLĠK VE ENGELLĠ KĠġĠLERĠN ÇALIġMA HAKLARI ĠLE ĠLGĠLĠ

ANAYASAL HÜKÜMLER VE ULUSLARARASI SÖZLEġMELER

2.1. Engelli kiĢilerin çalıĢma hakkına iliĢkin anayasal hükümler………………………45

2.2. Engelli kiĢilerle ilgili onaylanmıĢ uluslararası sözleĢmeler………………………..46

III. ENGELLĠLĠK VE ENGELLĠ KĠġĠLERĠN ÇALIġMA HAKKI ĠLE ĠLGĠLĠ

YASAL YÖNETMELĠKLER

3.1. Engelli kiĢiler ile ilgili genel yasal yönetmelikler…………………………………67

3.2. ĠĢ yerlerinde engelli çalıĢanlarla ilgili düzenlemeler / tesisler…………………….75

3.3. Engelli memurlar ile ilgili düzenlemeler / tesisler…………………………………78

IV. ENGELLĠ KĠġĠLERĠN ÇALIġMA HAKLARININ ĠHLALĠ

4.1. Ġlgili mevzuatla ilgili ihlaller………………………………………………………80

4.2. Ġlgili tutum/ davranıĢlarla ilgili ihlaller ……………………………………………84

GENEL DEĞERLENDĠRME, TAVSĠYELER……………………………………………89

9

I. ENGELLĠ KĠġĠ VE ENGELLĠ ÇALIġAN KAVRAMI

1.1.Engellilik konusuna yaklaĢım: genel kavramla ilgili unsurlar ve spesifik

vicdan muhasebesi; istatistisel veriler

Romanya’da, yaklaĢık 700.736 kiĢi – bu halkın % 3,71’idir – özel sosyal koruma sisteminde,

diğer bir deyiĢle, “toplum yaşamında engelli kişilerin etkili katılımını (kolaylaştırmak),

ebeveynlerin ve eğitimcilerin hak ve görevlerini gözetmek için eşit imkanları, özürlülüğün

engellenmesi ve tedavisi”ni güvence altına alan” ulusal politikaların (2003’de yeniden

yayınlanan Romanya Anayasası’nın 50. maddesi uyarınca)1 hak sahibi olarak kayıtlıdır

2.

Yukarıda bahsi geçen belgede öngörüldüğü gibi, “...Romanya’nın bağlı olduğu vatandaşların

temel haklarıyla ilgili sözleşme ve anlaşmalar arasında uyumsuzluklar olduğunda” [20.

maddenin (1) sayılı bendi], ve “…ve Anayasanın ya da iç mevzuatın daha uygun hükümlere

sahip olduğu durumlar dışında, ulusal ve uluslararası mevzuatlar ayrıcalığa sahip olduğunda,

vatandaĢların hak ve özgürlükleri ile ilgili hükümler “Romanya’nın bağlı olduğu Evrensel

İnsan Hakları Beyannamesi, sözleşmeler ve diğer anlaşmalar ile uyumlu bir şekilde

yorumlanmalı ve uygulanmalıdır.” [(20. maddenin (2) sayılı bendi].

Bu bağlamda, revize edilmiĢ Avrupa Sosyal ġartı’nın hükümlerine uygun bir Ģekilde,

Romanya, 1175/2005 No’lu Hükümet Kararı (GD) ile engelli kiĢiler lehine sosyal politikalar

ve programlar planlama çerçevesini kabul etmiĢ ve uygulamıĢtır << 2006 – 2013 yılları

arasında özürlü kiĢilerin korunması, bütünleĢtirilmesi ve katılımının sağlanması ile ilgili

Ulusal Strateji “Ayrımcılık yapılmayan bir topluma doğru – özürlü kişiler için eşit

fırsatlar”>>3 (<<Ulusal Strateji 2006 – 2013>>).

<< 2014 – 2020 yılları arasında engelli kiĢilerin topluma katılımının sağlanması ile ilgili

Ulusal Strateji Bireyin rehabilitasyonundan toplumsal reforma dek sosyal politikalar >>4

(<<Ulusal Strateji 2014 – 2020>>), Devlet tarafından, nihai Ģekliyle, kabul edilir.

1www.cdep.ro/pls/dic/site.page?id=339

2www.mmuncii.ro/j33/index.php/ro/2014-domenii/protecție-socială

3http://www.mmuncii.ro/pub/imagemanager/images/file/Legislatie/HOTARARI-DE-GUVERN/HG1175-

2005.pdf 4http://www.mmuncii.ro/j33/images/Documente/protectie_sociala/DPPD/2014-01-31_Strategie_DPPD-2014-

2020.pdf 5www.legisplus.ro

10

Geçerli mevzuata göre, özel sosyal korumaya hak kazanan kiĢiler “...fiziksel, duyusal, zihinsel,

ruhsal ve/ya da benzer engelleri nedeniyle yetersiz bir çevrede yaşayan, kısmen ya da

tamamen toplumsal yaşama dahil olmaları için eşit fırsatlara sahip olmaları engellenen, bu

nedenle toplumsal bütünleşme ve katılımları için koruma tedbirlerine ihtiyaç duyan kişilerdir.

Örneğin; engelli çocuklar ve yetişkinler, Romanya vatandaşları, Romanya’da kalışları ya da

ikametleri sırasında diğer devletlerin vatandaşları ya da vatansızlar” [bundan böyle 448

no’lu Kanun olarak anılacaktır – bir sonraki değiĢikliklere ve revizyonlara uygun olarak

yeniden yayımlanan, özürlü kiĢilerin haklarının korunması ya da teĢvik edilmesi ile ilgili

448/2006 no’lu Kanunun 2. maddesinin (1) ve (2) sayılı bentleri].5

Hedef grupla ilgili, aĢağıdaki gibi birçok ön açıklama vardır.

Son yıllarda, “özürlü kişi” teriminin yerine “engelli kişi” terimini kullanma eğilimi vardır.

Engellilik, Romence’ye “iş yapamaz duruma gelmek” (Fransızca olarak incapacité) olarak

çevrilen Ġngiliz literatüründen alınmıĢ yeni bir terimdir.

“Engellilik”/ “yetersizlik” kapasite (beceri) eksikliği ya da azalması anlamına gelir. Daha

geniĢ bir açıdan, bir kimse tüm seviyelerde maksimum bir iĢlevsellikten yararlanmadığı

sürece, yetersizlik/engellilik herhangi bir insan için uygun bir terimdir.

Ancak, bazı iĢlevsel sınırlamalara (yetersizlikler/engellilikler) sahip bir kiĢi, toplumun diğer

üyeleri ile benzer Ģekilde, çevreyle ilgili, kendi toplumsal rolünü oynamada büyük zorluklar

yaĢıyorsa, bu kayda değer bir dezavantaj, diğer bir deyiĢle, bir özürlülüktür.

Engellilik mutlaka bir özürlülük görünümüne yol açmazken, özürlülük, zorunlu olmamakla

birlikte, genellikle, bir ya da birden fazla engelliliği kapsar. Gerçekte, bir özürlülük, kiĢinin,

çevreyle ilgili yeterince etkileĢim ve eylem içinde olma ve topluma/topluluğa eĢit imkanlarla

katılma ve böylece yaĢam kalitesine sahip, problemleri olmayan bireylerle eĢit (benzer) bir

Ģekilde yaĢayarak mücadelesini sürdürme olasılıkları açısından olumsuz yansımalar içererek,

bu tür bir durumda, çevreye uyum, fiziksel bağımsızlık, hareketlilik, toplumsal ve mesleki

bütünleĢme, ekonomik bağımsızlık gibi bir ya da daha fazla insani iĢlevin bozulması anlamına

gelir.

Sonuç olarak,“özürlülük” ve“engellilik” terimleri, bütünsel olarak, aynı gerçekliği

tanımlamaz.

5www.legisplus.ro

11

Sosyal koruma ile ilgili Romanya mevzuatı, yukarıda bahsi geçen kavramlardan birinin ya da

diğerinin seçilmesinde, birleĢtirici değildir.

Sosyal yardımla ilgili <<Ulusal Strateji 2006 – 2013>>3, 292/2011

5 no.lu Kanun ve çocukların

korunması ile ilgili 272/20045 no.lu Kanun, engellilik ve engelli kiĢileri hedeflese de, özürlü

kiĢinin korunması ve teĢvik edilmesi ile ilgili 4485 no’lu Kanun gibi diğer normatif

mevzuatlar, özel sosyal koruma ile ilgili çerçeve kanun, özürlülük ve özürlü kiĢi ile ilgili

referanslar içerir.

Son zamanlarda, özel sosyal korumaya dahil olan kiĢiler “özürlülük” kelimesi için alternatif

bir terminoloji kullanma tercihlerini belirtmiĢlerdir. Yani “engellilik”/ “engellilikler”, “özel

gereksinimler”, “özel ihtiyaçlar” ve diğerleri. Bu tercih “herkes için toplum”1 ilkesi ile uyum

içinde, uluslararası bir seviyede, engellilik konusunu geniĢletme eğiliminde olan modern kamu

politikaları dahil, ikinci terimlerin daha az yaftalayıcı yan anlamları ile doğrulanmıĢtır.

Günümüzde, “özürlülük” (örn: “bir özürlülük derecesine dahil etmek”, “Özürlü yetişkinler

için Değerlendirme Komisyonu”6 ve diğerleri) sözcüğünü içeren bazı kanunların baĢlıkları ya

da yasal hükümlerin alıntıları dıĢında, genellikle, „engellilik” „engelli kiĢi” ya da „özel

gereksinimleri olan kiĢi” terimleri kullanılır. Ulusal seviyede bir terminoloji açıklaması ve

birleĢtirme yaklaĢımı, ilgili mevzuatın uyumlu değiĢikliği ile birlikte, öncelikli bir gereksinim

haline gelmiĢtir.

Maluliyet/ engellilik ve özürlülük tanımları aĢağıdaki sebepler nedeniyle önemlidir:

dezavantajlı grupları tanımlamak ve sınıflandırmak dahil, bireyler, sosyal gruplar ve

politikalar düzeyinde tetiklenen sosyal tepkileri anlama ihtiyacı.

Geleneksel anlayıĢa göre, “özürlü kişi” kavram alanı, “normal” olarak tanımlanan nüfus ile

karĢılaĢtırıldığında, benzer bir Ģekilde hareket etme imkanından temelli ya da uzun bir süre

boyunca yoksun kalan, duyusal, motorsal ya da entelektüel eksikliklere sahip kiĢileri

içermekteydi. Bir özürlü kiĢi görüntüsü, bazen, çaresizlik fikri ile bağlantılı bakıĢ açılarının

sınırlayıcı bir Ģekilde hüküm sürdüğü bir eğilim gösterir.

“Hastanın genel yetersizliği, genellikle, yalnızca bedensel eksiklikler ile (iç organlarda,

yumuĢak dokularda, osteo, miyo-artiküler sistemdeki değiĢiklikler)”7 sinirsel-/zihinsel-/biliĢsel

6

Değerlendirme Komisyonu Ġl Meclisi’nin uzman bir kuruluĢu ya da BükreĢ yerel sektör konseyi açısından,

engelli yetiĢkinlerin engellilik tip ve derecelerine iliĢkin kararlar veren kuruldur. 7“Actual data related to spasticity and its complex treatment” – Editör: A. Anghelescu; Authors: A. Anghelescu,

C.F. Ion, A.S. Mihăescu, A. Mirea, A. Nechita, L.Pădure; syf.:387-415 – Bölüm 11: Compendium of neuro -

12

ve/ya da duyusal eksiklikler (beyin-omurilik aksisi ve/yada çevresel sinir sistemi

etkilendiğinde) arasındaki bir birleĢimin soncudur.

“ICF-DH sınıflandırması, engelli kiĢiler için imkanları eĢitlemeyi hedefleyen birçok standart

kurala sahiptir. Odak noktası, iĢlevselliğe dayanan (sınırlı etkinlik adlı zıt anlamlı sözcük ile)

yetersizlik-engellilik kavramından etkinlik kavramına ve günlük rutine odaklanarak (sınırlı

katılım adlı zıt anlamlı sözcük ile)”7 özürlülük kavramından katılım kavramına, tıbbi

boyuttan toplumsal boyutlara geçmiĢtir.

“Dünya Sağlık Örgütü tarafından (WHO) tarafından geliĢtirilen ICF-DH standartlaĢtırılmıĢ

sınıflandırma, aynı zamanda, kültürler arası uygulama içeren evrensel bir araç olarak,

iĢlevsellik durumu, engellilik, çalıĢma yetersizliği, sağlık durumu (ya da hastalık) ve tüm

kategorilerdeki insanlar ve/ya da patolojik koĢullara istinaden, bilimsel dilin birleĢtirilmesini

ve standartlaĢtırılmasını sağlayan veri toplama ve yönetiminin en iyi seviyeye getirilmesi için

kapsamlı yapısal bir çerçevedir.

Yukarıda belirtildiği gibi, ICF-DH tüm patolojik kategorilere, birbirine zıt „iĢlevsel” bir

sıralamayla yaklaĢır: hem“sorun yaratmayan” yönden (iĢlevsel, fizyolojik seviye) ve hem de

“sorun yaratan” yönden (sınırlı/ kısıtlı iĢlevsellik) üç temel insan varoluĢu seviyesinde:

“Vücut” seviyesi (B - vücut) iĢlevsellik yönleri (biçim açısından iĢlevsel bütünlük)

ile yetersizlik/ eksiklik yönlerine (anatomik, fizyolojik ve/ya da zihinsel iĢlev ya da

yapıda bir eksiklik/kayıp/anormallik) atıfta bulunur.

“Etkinlik” seviyesi (A - etkinlik) bir kiĢi tarafından gerçekleĢtirilen iĢlevsel bir

eylem ya da görevin tam performansı ile, bu, genellikle, yakın/çevredeki yaĢam

ortamında (ev) gerçekleĢiyorsa, zıt sınırlı (iĢlevsel olmayan) etkinliği (eski terim:

yetersizlik) ima eder.

“Katılım” seviyesi (P - katılım) katılım yönlerine atıfta bulunur – kiĢiler arası

iliĢkilerin toplumsal, kültürel, ekonomik iĢleyiĢi: ailenin yeniden bütünleĢtirilmesi,

günlük etkinliklere katılım, topluluk, okul/eğitim, toplumsal, profesyonel, ekonomik,

mesleki ve dini katılım. Ġki zıt boyut tanımlanır: “sorun yaratmayan”– katılım ve

sınırlı katılım. Belirli bir tarihi, kültürel, toplumsal, ekonomik bağlamda, ayrımcılık,

yaftalama, dıĢlama kısıtlayıcı boyutlar olarak değerlendirilir.

rehabilitation - in adults, children and seniors – G. Onose și L. Pădure (ana yazarlar ve koordine eden

katılımcılar), Universitary Yayınevi “Carol Davila”, BükreĢ, 2008)

13

Sonuç olarak, ġekil 1 belirli bir durumda, beceri ile performansın dengeli bir analizini sunar.

ġekil 1 WHO’nun ICF-DH hastalık sonuçları sınıflandırmasına dayanan sağlık durumu yaklaĢımı (2008)7

Sinirsel canlandırıcı tekniklerin kaydettiği ilerleme hayal kırıklığı verdiğinden, ICF-DH

yaklaĢımı, nörojenik iĢlev bozukluklarından ziyade, temelde etkinlik ve katılım seviyelerine

gönderme yapan, gerçekçi terapötik hedeflerin geliĢtirilmesini mümkün kılar, iĢlevsel

bakiyenin en iyi hale getirilmesine ve ağır engellilik durumlarına uyarlanmıĢ, yeni iĢlevsel

becerilerin/edinimlerin uygulanmasına odaklanır.”7

Sağlık Durumuna karşı Patoloji

Etkinliğe

karĢı Sınırlandırma

(bireysel seviye)

Katılıma

karĢı

Kısıtlama (toplumsal

seviye)

Vücudun biçimsel iĢlevsel

bütünlüğe karĢı özel yapısal,

fizyolojik, zihinsel yetersizlik

(bireysel seviye)

Çevresel Etkenlerin

Bağlamsal Engelleri

(kolaylaĢtırıcılara karĢı)

Bağlamsal

KiĢisel

Etkenler

14

”ICF-DH katılımı kolaylaĢtırıp eksiklikleri sınırlayabilecek bireysel ve çevresel boyutları göz

önüne alarak, engelliliğin tanımı için önemli bir klinik bilgi değerlendirme aracı ve engelliliğe

iliĢkin yeni bir kavram modeli oluĢturur. 7

ġekil 2 ICF-DH sınıflandırması açısından çevresel ve bireysel durumların sağlık durumu üzerindeki etkisi

(2008)7

Robert Drake “özürlülük” teriminin engellilikten doğan toplumsal dezavantajı tayin etmek için

kullanıldığını düĢünüyor. Tıbbi engellilik anlayıĢının yalnızca dini inançlara dayanmaması,

Sağlık Durumuna karĢı Patoloji

Etkinlik

Bağlamsal Çevresel Etkenler:

Fiziksel ortam (ev, iĢyeri...)

ArkadaĢ çevresi (tutum, aile, arkadaĢlar,

yöneticiler, meslektaĢlar ile iliĢkiler...)

Toplumsal çerçeve:

- Uyumlu ulaĢım (okula, iĢyerine, aile

hekimine, rehabilitasyon merkezine

yakınlık, eriĢebilirlik...)

- Tıbbi hizmetlere eriĢebilirlik, boĢ zaman

faaliyetleri

- Hukuki, ekonomik finansal çerçeveler

(sosyal sigortalar)

Doğal ortam Ģartları

Bağlamsal KiĢisel Etkenler:

YaĢ, cinsiyet

EĢ zamanlı ölümler

Rehabilitasyon potansiyeli

farkındalığı

Gerçekçi (terapötik) hedefler

Öncelikler, motivasyon

Uyum

Öz saygı, Depresyon

Zihin meĢguliyeti / endiĢe

(hastalık seyri, koruma...)

Katılım Vücut

15

aynı zamanda, tıbbın, ağırlıklı olarak genetik alanından doğduğu ve ilerlediği bilimsel arka

plana dayanması nedeniyle, kiĢisel dram modeline gönderme yapar.8

Castelein, özürlülüğü, yaĢ, cinsiyet ve kültürel kimliği göz önüne alarak, yalnızca bir eksiklik

ya da yetersizliğin sonucu olarak değil, aynı zamanda çevresel engellerin bir sonucu olarak

ortaya çıkan, günlük rutinin bozulması olarak değerlendirir.9

Robert Barker “Sosyal çalıĢma sözlüğünde”9

engellilik terimini geçici ya da kalıcı, kısmi ya da

tamamen, belirli bir fiziksel ya da zihinsel durum nedeniyle, bazı iĢlevlerini ve

gereksinimlerini yerine getiremeyen bir kiĢi olarak tanımlıyordu.

“ICF-DH’nin bakıĢ açısından, engellilik, artık katı bir Ģekilde bireysel bir sorun olarak değil,

ancak, sosyal çevrenin, özel gereksinimleri olan kiĢiler için eĢit imkanlar sağlama ve sunmada

yeterince hazırlıklı olmayan, kiĢiler arası iliĢkiler, bilgi ve eğitim ile ilgili tutumlarının ve

ekonomik sorunlarının oluĢturduğu bir yığın olarak değerlendirilir.

Biçim açısından iĢlevsel eksiklikler ve engellilik, bir kiĢinin, hastalığından önce, kendisi için

normal olan bir rolü gerçekleĢtirme kapasitesini etkiler. Özürlülük, sekelli hastaların gelecek

yaĢamında tüm seviyelerde (biyolojik, psikolojik, toplumsal, ailevi, mesleki ve ekonomik)

yıkıcı değiĢiklikler getirebilir.”7

“Ana rol, yeni biyolojik, psikolojik, sosyo-ailevi, mesleki ve ekonomik statü koĢullarına, algı

tarzı ve olaya katılım Ģartlarına nasıl uyum gösterileceğini öngörebilecek stratejiler ve etkenler

tarafından oynanır. Ailenin, özellikle, hayat arkadaĢının yaĢadığı aĢırı yorgunluk, sağlıklı eĢte

zihinsel hastalıkların ortaya çıkması (sinir bozukluğu, reaktif depresyondan ağır

dekompansasyon, hatta otoliz eğilimine dek) yeniden bütünleĢme için katılımı sınırlayan iĢlev

bozukluğu unsurlarını temsil eder.”10

YaĢam kalitesini tanımlayan bir öğe, kiĢinin, hedefleri, standartları ve amaçlarına uygun

olarak yaĢadığı sosyal ve kültürel bağlamdaki ve değerler sistemindeki rolü ve statüsüne

iliĢkin (öz) algısıdır.

8Robert F. Drake, Understanding Disability Policies, Palgrave MacMillan, 1999

9BükreĢ Üniversitesi – Sosyoloji ve Sosyal Yardım Fakültesi, Tez Projesi, Inclusion Policies on Social

Reintegration of Persons with Disabilities, BükreĢ, 2009 10

Anghelescu A., Onose G., Ciurea A.V. – Romanian Contributions to the developement of the international

project “ICF Core Sets - for Spinal Cord Injury”. Neurosurgery, XIV(1):23-29, 2007 11

Cruice M., Worrall L., Hickson L. Ģi col. - Measuring quality of life: Comparing family members' and friends'

ratings with those of their aphasic partners, Aphasiology, 19, 2, 111-129, 2005 12

McCormick -Operationalizing Community Integration via the ICF Advancing a research agenda for ICF,10th

North American Collaborating Center Conference on ICF, 2004

16

ÇeliĢkili bir durum ancak, ailevi, eğitimsel, mesleki yeniden bütünleĢme, toplumsal iĢlevsellik,

sosyal, ekonomik seviyelerdeki etkin katılımın yoğunluğu ve karmaĢıklığı, kiĢiler arası

iliĢkiler, kültürel etkenlerin etkisi; sınırlayıcı yoksunluk boyutları göz önüne alındığında,

yaĢam seviyesi kalitesinin (QoL) öz değerlendirmesine yüksek oranda katkıda bulunur11

.

Terapötik çabaların ve iĢlevsel belirtilerin12

hedefi olarak QoL seviyesini ölçmek genellikle

klinik deneyler tarafından önerilir (sıklıkla ikincil öneme sahip bir gözlem aracı olarak

değerlendirilse bile).

Her bireysel vaka, politik, hukuki, ekonomik ve toplumsal seviyelerdeki karar etkenleriyle sıkı

bir bağ içinde, primer profilaksi ile ilgili hususlar doğrultusunda, müdahale planlama, kaynak

tahsisi, insan ve malzeme kaynağı yönetimi ile ilgili kısa, orta ve uzun vadeli kararlar alınarak,

tıbbi, toplumsal, idari ve ekonomik bakıĢ açılarına göre, etraflıca analiz edilmelidir.

ġekil 3 Sınırlı etkinlik ve kısıtlı katılım yaĢam seviyesi (QoL) kalitesini bozan baĢlıca etkenlerdir (2008)7

Sağlık Durumuna karĢı Patoloji

Etkinlik

QoL yaĢam kalitesindeki yansımalar

KATILIM

AĠLENĠN YENĠDEN

ENTEGRASYONU

günlük faaliyetler,

sorumluluklar

istirahat/ boĢ vakit faaliyetleri

(spor, yarıĢma koĢullarında

dahi)

TOPLUMA YENĠDEN

ENTEGRASYON

eğitim

mesleki yeniden entegrasyon:

sosyo-mesleki & ekonomik

yeniden katılım

dini

politik katılım

Vücudun

biçimsel

iĢlevsel

bütünlüğü

17

Özürlü kiĢi sosyal desteğe ihtiyaç duyan en kırılgan kategorilerden birine dahildir. Özürlülük

olgusunun karmaĢık yapısına yaklaĢım ve bu yapının yorumlanması baĢlıca iki model olarak

ele alınır: bireysel (tıbbi dahil) ve toplumsal model.

“Bireysel” model uzmanların genel zihniyeti ve mesleki farkındalığında derin köklere

sahiptir. Bu modele göre, malul kiĢilerin göğüs germek zorunda olduğu sorunlar

iĢlevsizliklerinin doğrudan sonucudur, bu nedenle, uzmanların temel görevi, engelli kiĢinin,

hem fiziksel/tıbbi (rehabilitasyon programları yoluyla) hem de zihinsel (engelli kiĢinin

sınırlamalarla yüzleĢmesine yardım eden programlar) açıdan13

belirli bir yetersizliğin

Ģartlarına ayak uydurmasını sağlamaktır.

Bir özürlülük durumu meydana geldiğinde, vücutta ve zihinsel sistemde değiĢiklikler ortaya

çıkar. Ailevi ve toplumsal bağlamlar ihmal edilirken, uyum sağlama bireysel bir husus olarak

değerlendirilir.

Bu modelin dayandığı bireysel teoriler “psikolojik hayal gücüne” baĢvurur (malul insanlar

haline gelselerdi, neler olurdu gibi). Bireyci model bireysel patolojinin bir modeli olarak

görünür.9

Bireyci modele göre, özürlü insanların karĢı karĢıya olduğu sorunlar engellilik durumlarının

sonucudur. Çoğu durumda, özürlü insanlar dört aĢamadan geçer:

Ģok – ani tepki,

inkar – tamamen iyileĢmenin mümkün olmadığını kabul etmeyi reddetmek,

öfke – çevredeki sağlıklı/ aktif kiĢilere yansıtılır,

depresyon – karĢılaĢtıkları sorunları çözmek için net bir bakıĢ açısına sahip

olmamaları nedeniyle, zor duruma bir karĢılık olarak.

Birçok engellilik sosyal Ģartların sonucudur. Engelli kiĢilerle sosyal çalıĢma kolay değildir,

kaynaklarla gereksinimlerin eĢleĢtirilmesine dayanır.

Son yıllarda, özürlülüğe atıfta bulunan ve vurguyu bazı insanların fiziksel sınırlamalarından

bazı kategorideki insanların çevresindekiler ve sosyal çevreleri nedeniyle maruz kaldığı

kısıtlamalara kaydıran yeni bir paradigma “toplumsal model” ortaya çıkmıĢtır. Böylece, bir

zamanlar bireysel modelin ana hedefi olan uyum, günümüzde, fiziksel ve/veya zihinsel

engellere sahip kiĢilerden gerçekçi olmayan beklentiler ummakla sorumlu olan toplumun bir

13

Zamfir, E., Anti-Poverty Strategy and Community Development, Expert Yayınevi, 2000

18

meselesi haline gelmiĢtir. Bu nedenle, çeĢitli fiziksel yetersizlik Ģekilleri toplumsal baskı

tipleri olarak belirir.

Kullanılan model sosyal politikalar üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir. Kapitalizmin

yaygınlaĢması ile birlikte, ürünün tüketimden ayrımı artıyor, standardizasyon, uzmanlaĢma,

yoğunlaĢma ve maksimizasyon baskın hale geliyor, özürlü kiĢilere sunulan hizmet seviyesinde

tanımlanabilirler. Bu insanlar “normal” kiĢilerle karĢılaĢtırıldığında, sınırlı bir potansiyelle,

farklı olarak görünmeye alıĢkın oldukları için, “özel” tesis ihtiyacı ilgili dezavantajları

azaltmak anlamına geliyordu. Özürlü insanların sorunlarına en uygun cevap “tesis”miĢ gibi

görünüyordu. Daha sonra, kurumsallaĢtırma yerinden yönetim lehine belirlendi9.

Özürlülük sorunlarının diğer yaklaĢımları üç yönden değerlendirilir:

1. Tıbbi yön

Bu bakıĢ açısına göre, engellilik klinik ve paraklinik yöntemler ve araçlar tarafından ölçülen

eksiklik anlamına gelir ve bu duyusal, zihinsel, motorsal, davranıĢsal ya da konuĢma ile ilgili

bir eksiklik olabilir. Engellilik anatomik, fizyolojik ya da psikolojik yapı ya da iĢlev ile ilgili

herhangi bir yoksunluk, anormallik, hastalık anlamına gelir. Organ iĢlevlerinde rahatsızlığa,

farklı uzuvların ve/ya da diğer vücut yapılarının eksikliğine, beyinsel iĢlevlerin kaybına yol

açar.

Sonuç olarak, bu kavram „vücut” sistemi14

için iĢlevsel ya da bu sistemle ilgilidir. Terim

eksiklik, kusurluluk, güçsüzlük, malullük, hastalık15

gibi daha az kayda değer ve daha az

kapsamlı diğer unsurları içerir.

2. ĠĢlevsel yön

Bu bakıĢ açısına göre, yetersizlik, kiĢinin normal bir faaliyet gerçekleĢtirmesini engelleyen bir

eksikliğin sonucu olarak, fiziksel, zihinsel, duyusal kapasitelerinin tamamen ya da kısmi bir

Ģekilde azalmasını temsil eder. Yetersizlik uyumlulukta değiĢikliklere, kiĢisel, mesleki ya da

toplumsal bağımsızlıklarla ilgili bireysel performanslarda rahatsızlıklara yol açar ve tüm

yaĢam kalitesini düĢürür.

3. Toplumsal yön

14

Zamfir, C., Zamfir, E., Social Policies. Romania in European Context, Alternative Basımevi, 1995 15

Neamțu, G., Social Assistance Handbook, Polirom Yayınevi, 2000

19

Çevresel ihtiyaçların yanı sıra, engelliliğin ciddiyetine göre ortaya çıkan çeĢitli belirtilere

sahip eksikliklerin ve yetersizliklerin sonuçlarını özetler. Özürlülük (bir eksiklik ya da

yetersizliğin sonucu), yaĢına, cinsiyetine ya da mesleğine bağlı olarak, bir kiĢinin toplumsal ve

kültürel bağlamdaki rolünü gerçekleĢtirmesini sınırlayan ya da engelleyen toplumsal bir

dezavantaj olarak görülür.

Diğer bir deyiĢle, engelli kiĢi ve çevresi arasında, bu kiĢiler çeĢitli tipte zorluklarla karĢı

karĢıya kaldıklarında kendini gösteren bir iliĢki iĢlevidir:

genel zorluklar (hareket, konuĢma, uyum, günlük rutin faaliyetleri),

mesleki zorluklar (eğitim ve çalıĢma için hazırlık, iĢ yerinde yerleĢim),

psikolojik, ailevi ya da toplumsal zorluklar.

Sonuç olarak, eksiklik, bir özre neden olan bir engelliliğe yol açabilir ve özürlü kiĢi, kendisini

asimile edebilecek, tolere edebilecek ya da reddedebilecek sosyal çevre cezalarına maruz kalır.

Engelli kiĢileri koruma alanında geliĢmeler, istatistiksel veriler

31 Aralık 2014’te, ÇalıĢma, Aile, Sosyal Yardım ve YaĢlı (MLFSAE) Bakanlığı’na bağlı

Engelli KiĢileri Koruma Ġdaresi (DPDP), BükreĢ’in sosyal yardım ve çocukları koruma genel

il idareleri ve belediye birimlerinin yerel idarelerinin iletiĢime geçtiği toplam engelli kiĢi sayısı

737.885 kiĢiydi (Romanya nüfusunun % 3,47’si). Bunların %97,7’si (720.683 kiĢi) ailesinin

bakımı altında ve/ya da tek baĢına yaĢıyor (ya da tesislerde) ve % 2,3’ü (17.202 kiĢi)

MLFSAE’e bağlı DPDP tarafından engelli (tesise yatırılmıĢ) yetiĢkinler için koordine edilen

ikamete mahsus resmi sosyal yardım kurumlarında bulunuyor.

20

Grafik 1. 31 Aralık 2014’te engelli kiĢilerin sayısı

Kaynak: ÇalıĢma, Aile, Sosyal Yardım ve YaĢlı Bakanlığı (www.mmuncii.ro)

Grafik 2. Aralık 2006 - Aralık 2014 boyunca engelli kiĢilerin geliĢimi

Kaynak: ÇalıĢma, Aile, Sosyal Yardım ve YaĢlı Bakanlığı (www.mmuncii.ro)

Engelli 737.885 kiĢinin bölgesel-coğrafi dağılımı (31 Aralık 2014’te) 3 No’lu Grafikte

özetlenir.

TOPLAM SAYI

737.885

KURUM DIġI SAYI

720.683

KURUM ĠÇĠ SAYI

17.202

0

100.000

200.000

300.000

400.000

500.000

600.000

700.000

800.000

31

.12

.20

06

31

.12

.20

07

30

.06

.20

08

31

.12

.20

08

30

.06

.20

09

31

.12

.20

09

30

.06

.20

10

31

.12

.20

10

30

.06

.20

11

31

.12

.20

11

30

.06

.20

12

31

.12

.20

12

30

.06

.20

13

31

.12

.20

13

30

.06

.20

14

30

.12

.20

14

21

Grafik 3. 31 Aralık 2014’te, geliĢim bölgelerinde gösterilen engelli kiĢilerin16

dağılım yüzdesi

(%)

Kaynak: ÇalıĢma, Aile, Sosyal Yardım ve YaĢlı Bakanlığı (www.mmuncii.ro)

Romanya’nın toplam nüfusu için hesaplanan %3,47’lik ortalama engelli kiĢi oranı (her 100

vatandaĢ için) ile karĢılaĢtırıldığında, Kuzey-Batı, Güney-Muntenia ve Güney-Batı Oltenia

bölgeleri en yüksek oranları kaydeder (Grafik 3).

16

1 Ocak 2014’te Romanya’nın artık 21,258,833 kiĢi olan nüfusu ile ilgili, 9 Mart 2014’te yayımlanan Ulusal

Ġstatistik Kurumu basın bildirisine göre, ülkenin nüfusu kullanılarak yapılan hesaplama (www.iness.ro POP

101A)

Bükreş lifov 3,08

Merkez 3,33

Kuzey Batı 3,86

Batı 3,68

Güney Batı 3,85

Güney 3,86

Güney Doğu 3,27

Kuzey Doğu 3,01

22

Grafik 4. 31 Aralık 2014 tarihli geliĢim bölgelerine göre, engelli kiĢi sayısı

Kaynak: ÇalıĢma, Aile, Sosyal Yardım ve YaĢlı Bakanlığı (www.mmuncii.ro)

Ġller/belediyeler seviyesinde, en yüksek engelli sayısı, Prahova ilinin (36.751 kiĢi) izlediği

BükreĢ ili/ belediyesinde (60.409 kiĢi) kaydedilir ve en düĢük sayı, Covasna ilinde (5.263 kiĢi)

kaydedilir (Grafik 5).

123,441

112,026

104,298

90,342 84,378 83,708

70,027 69,665

Güney Kuzey Doğu Kuzey Batı GüneyDoğu

Güney Batı Merkez Bükreş lifov Batı

23

Grafik 5. 31 Aralık 2014 tarihinde, illere göre ayrılan engelli kiĢi sayısı

Kaynak: ÇalıĢma, Aile, Sosyal Yardım ve YaĢlı Bakanlığı (www.mmuncii.ro)

19.079 23.267

14.614 10.293

24.055 10.919

20.952 16.885

14.346 12.144

36.751 17.640 17.640 18.870

16.277 17.593

9.618 27.529

8.780 19.934

8.904 11.639

9.857 12.986

15.555 15.921

5.263 20.026

24.918 11.585 11.551

16.630 60.409

11.259 16.355

12.863 14.787

20.510 18.428

29.628 14.125

17.431

- 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000

VRANCEAVALCEAVASLUITULCEA

TIMIŞTELEORMAN

SUCEAVASIBIUSALAJ

SATU-MAREPRAHOVA

OLTNEAMTMUREŞ

MEHEDINTIMARAMUREŞ

ILFOVIAŞI

IALOMITAHUNEDOARA

HARGHITAGORJ

GIURGIUGALATI

DOLJDAMBOVITA

COVASNACONSTANTA

CLUJCALARAŞI

CARAŞBUZAU

BUCURESTIBRAILA

BRAŞOVBOTOŞANI

BISTRITABIHOR

BACAUARGEŞARADALBA

24

448 no’lu kanunun 86. maddesinin (2) sayılı bendine göre, özürlülük tipleri Ģunlardır: fiziksel,

görsel, iĢitsel, sağırlık-körlük, bedensel, ruhsal, zihinsel, HIV/AIDS, iliĢkili, nadir

hastalıklardır.5

Grafik 6. 31 Aralık 2014 tarihinde özürlülük tipine göre belirlenen engelli kiĢi sayısı

Kaynak: ÇalıĢma, Aile, Sosyal Yardım ve YaĢlı Bakanlığı (www.mmuncii.ro)

5.076 12.137

1.632 2.976 11.378 10.402

14.943

192

993

46

159.013

135.234

21.769

102.951 108.287

78.350

32.940

6.444 3.023 99

-

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

140.000

160.000

180.000

Fizi

kse

l

Be

de

nse

l

İşit

sel

Gö

rse

l

Zih

inse

l

Ru

hsa

l

İliş

kili

HIV

/AID

S

Nad

ir H

asta

lıkla

r

Sağı

rlık

& K

örl

ük

Çocuklar Yetişkinler

25

Grafik 7. 31 Aralık 2014 tarihinde, yaĢ ve cinsiyet gruplarına göre dağılan engelli kiĢi sayısı

Kaynak: ÇalıĢma, Aile, Sosyal Yardım ve YaĢlı Bakanlığı (www.mmuncii.ro)

Kadınlar engelli kiĢilerin toplam sayısının % 53,34’ünü temsil eder. 50 yaĢın üstündeki kiĢi

sayısı toplam yetiĢkin engelli sayısının % 67,71’ini temsil eder.

YaĢ gruplarına göre, merkezileĢtirilmiĢ veri sonuçları, toplam engelli kiĢi

sayısının %60,96’sının 18-64 yaĢları arasında (413.399 kiĢi) ve %39,04’ünün 65 yaĢ üstü

olduğunu (264.711 kiĢi) gösterir.

-

2.0

00

4.0

00

6.0

00

8.0

00

10

.00

0

12

.00

0

14

.00

0

16

.00

0

18

.00

0

20

.00

0

22

.00

0

24

.00

0

26

.00

0

28

.00

0

30

.00

0

32

.00

0

34

.00

0

36

.00

0

38

.00

0

40

.00

0

42

.00

0

44

.00

0

46

.00

0

85- + yaş

80-84 yaş

75-79 yaş

70-74 yaş

65-69 yaş

60-64 yaş

55-59 yaş

50-54 yaş

45-49 yaş

40-44 yaş

35-39 yaş

30-34 yaş

25-29 yaş

20-24 yaş

18-19 yaş

15-17 yaş

10-14 yaş

5-9 yaş

0-4 yaş

Kadın

Erkek

26

Grafik 8. 31 Aralık 2014’te yaĢ gruplarına göre, engelli kiĢi oranı

Kaynak: ÇalıĢma, Aile, Sosyal Yardım ve YaĢlı Bakanlığı (www.mmuncii.ro)

448 no’lu Kanunun 86. maddesinin (1) sayılı bendine göre, özürlülük dereceleri Ģunladır:

hafif, orta, vurgulanmıĢ/ iĢaretli ve ağır.5

Ağır özürlülük dereceli olarak sınıflandırılan kiĢi yüzdesi toplam sayının %35,26’sını (31

Aralık 2013’teki %34,01 oranıyla karĢılaĢtırıldığında) temsil eder. VurgulanmıĢ/ iĢaretli

özürlülük dereceli kiĢi yüzdesi %52,97’dir (31 Aralık 2013’teki %53,80 oranıyla

karĢılaĢtırıldığında). Orta ya da hafif özürlülük dereceli kiĢi yüzdesi % 11,77’dir (31 Aralık

2013’teki %12,19 ile karĢılaĢtırıldığında). (Grafik 9)

0-4 yaş; 1,70%

5-9 yaş; 2,48% 10-14 yaş; 2,52%

15-17 yaş; 1,54%

18-19 yaş; 0,98%

20-24 yaş; 2,70%

25-29 yaş; 4,58%

30 34 yaş; 4,35%

35-39 yaş; 5,43%

40-44 yaş; 5,62%

45-49 yaş; 6,15%

50-54 yaş; 5,88%

55-59 yaş; 9,80%

60-64 yaş; 10,67%

65-69 yaş; 9,09%

70-74 yaş; 8,05%

75-79 yaş; 8,50%

80-84 yaş; 6,12%

85- + yaş; 4,13%

27

Grafik 9. 31 Aralık 2014 tarihinde, özürlülük tip ve derecelerine göre dağılan engelli kiĢi

sayısı

Kaynak: ÇalıĢma, Aile, Sosyal Yardım ve YaĢlı Bakanlığı (www.mmuncii.ro)

352’si ikamete mahsus (31 Aralık 2013’teki 335 sayısıyla karĢılaĢtırıldığında) ve 56’sı ikamete

mahsus olmayan (31 Aralık 2013’teki 57 sayısıyla karĢılaĢtırıldığında) günlük bakım tesisi

olmak üzere, engelli yetiĢkinler için, 31 Aralık 2014’te, (31 Aralık 2013’teki 392 sayısıyla

karĢılaĢtırıldığında), kayıtlı, 408 resmi sosyal yardım kurumu vardı.

Ġkamete mahsus kurumların üçte biri, 6270 hak sahibi, diğer bir deyiĢle, ikamete mahsus

kurumlara yerleĢtirilen toplam 17.202 kiĢinin %36,45’ini içeren bakım ve yardım

merkezleridir.

-

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

100.000

Ağır

Belirgin

Orta

Hafif

28

Grafik 10. 31 Aralık 2014’te (tip, sayı ve yüzde olarak gösterilir) ÇalıĢma, Aile, Sosyal

Yardım ve YaĢlı Bakanlığı’na bağlı Engellileri Koruma Dairesi tarafından koordine edilen,

engelli yetiĢkinler için ikamete mahsus olan ve olmayan resmi sosyal yardım kurumları

Kaynak: ÇalıĢma, Aile, Sosyal Yardım ve YaĢlı Bakanlığı (www.mmuncii.ro)

Mevcut 60 nöro-psikiyatri tedavi / rehabailitasyon merkezinde, 5701 kiĢilik kayda değer

sayıda hak sahibi vardır.1

1.2. Engelli çalıĢanlar – engelli çalıĢanlarla ilgili politikalar, istatistiksel veriler

Ġnsanoğlunun, demokratik toplumlar tarafından, tarihte Ģimdiye dek olduğundan çok daha

fazla mutlak bir değer olarak algılandığı artık bariz bir olgudur. Bireyin “iyi yaşam kalitesi”

anlamına gelen “refah”ı, toplumsal bir hedef haline gelmiĢtir. Sonuç olarak, geniĢ çeĢitlilikteki

insani gereksinimler ve tercihler devrolunamaz haklara dönüĢmüĢ ya da dönüĢmek üzeredir.

Mesleki Merkez, 2

0,49%

Gündüz bakımevi, 19

4,60%

Kriz Merkezi, 4

0,98% Solunum Merkezi, 3 0,74%

Bağımsız yaşam merkezi, 3

0,74%

Sergi evi, 93 22,80%

Engelli kişiler için tedavi ve

rehabilitasyon merkezi, 59

14,47% Tedavi ve rehabilitasyon nöropsikiyatri

merkezi, 60 14,72%

Engelli kişiler için pilot tedavi ve rehabilitasyon merkezleri, 3

0,74%

Mesleki terapiyle entegrasyon

merkezleri, 17 4,17%

Sağlık bakım merkezleri, 110

26,97%

Psikososyal danışmanlık/kariyer

rehberliği/ engelli kişilerin

fakirleşmesini ve dışlanmasını

önleme, 4 0,98%

Ev hizmetleri, 2 0,49%

Seyyar Birim, 1 0,25%

Gezici nörolojik tedavi hizmet merkezleri, 28

6,86%

29

Politikalar artık, bireylerin yeteneklerini ve davranıĢlarını sınırlandırarak tek tipleĢtirmeye/

standartlaĢtırmaya çalıĢmıyor, bunun yerine, geniĢ çeĢitlilikteki gereksinimlere uygun bir

Ģekilde toplumsal tepkiyi düzenlemeye çalıĢıyorlar.

Sonuç olarak, engellilik alanında geleceğin herhangi bir modern “dizayn”ı toplumsal devrime

odaklanıyor ve her kiĢinin yaĢam kalitesinde ve toplumun genel ilerleyiĢinde bir etkiye sahip

olan tüm sosyal alanları, süreçleri ve etkinlikleri içeriyor.

Romanya da bu vizyona ve çabaya bağlıdır.

2005’te, Romanya Devleti, üç ana genel hedefe göre, özürlü kiĢilerin haklarının korunması ve

teĢvik edilmesi ile ilgili ulusal bir politika elde etme hedefi olan <<Ulusal Strateji 2006 –

2013>>3ü geliĢtirdi:

1. aktif vatandaĢlar olarak kendi yaĢamlarını kontrol edebilmeleri için engelli kiĢilerin

toplumsal bütünleĢmesini teĢvik etmek,

2. bakım altındaki özürlü kiĢilere sahip aileler için destek sağlamak,

3. özürlü kiĢilerin istihdam oranını arttırmak.1

MLFSPE, Ulusal Çocuk Hakları Koruma Ġdaresi - NAPCR; Ulusal Ġstihdam Ajansı – NAE ve

diğerleri gibi, birçok kurum ve ulusal kurum <<Ulusal Strateji 2006 – 2013>>3 tarafından

belirlenen hedeflere varmak için tayin edildi/ kuruldu.

Genel olarak, engellilere adanan projelere odaklı, kamu kaynakları (geri ödenebilir nitelikte

olmayan) hibeleri yoluyla sağlanan devlet desteği, ağırlıklı olarak, özürlü kiĢilerin toplumsal

katılımını, bütünleĢmesini ve istihdamını destekleyen sosyal hizmetlerin geliĢimine katkıda

bulunduklarından, faydalı etkilere sahipti; ancak öncelikli ihtiyaçların uygun bir ön

değerlendirmesine dayanmamaktaydılar.

Bu bağlamda, özürlü kiĢilerin istihdamını arttırmayı hedefleyen programlar görmezden

gelinirken, 2006 – 2010 yılları boyunca, <<Ulusal Strateji 2006 – 2013>>3 tarafından sağlanan

finansal kaynaklar, ağırlıklı olarak, kendi hayatlarını kontrol edebilen aktif özürlü kiĢilerin

toplumsal bütünleĢmesinin teĢvik edilmesine iliĢkin projeler ve özürlü kiĢilere bakan ailelere

destek için kullanılmıĢtır.

<<Ulusal Strateji 2006 – 2013>>3 özürlü kiĢilerin iĢyerlerinde desteklenmelerinin yanı sıra,

istihdamları konusunda destek hizmetlerinin geliĢtirilmesini dikkate almıĢtır:

a. özürlü kiĢiler için kapsayıcı ve eriĢilebilir olan açık bir ortamı teĢvik etmek,

30

b. iĢ piyasasına ve iĢyerlerine katılımlarının yanı sıra, özürlü kiĢilerin kapasitelerinin,

becerilerinin kabul edilmesini teĢvik etmek, buna iliĢkin önyargılarla mücadele

etmek,

c. engelli kiĢilerin, özellikle kamu sektörü olmak üzere, açık iĢ piyasasındaki istihdam

ve kariyerde ilerleme imkanlarını arttırmak için koĢullar yaratmak,

d. bilgilendirici tipteki iĢverenlerin yanı sıra, hem özürlü kiĢiler ve hem de aileleri için

sosyal danıĢma hizmetlerini çeĢitlendirmek ve desteklemek,

e. Romanya’daki Meslekler Sınıflandırması’na mesleki bütünleĢmeyi kolaylaĢtırmaya

duyarlı yeni meslekler dahil etmek,17

f. özürlü kiĢilerin istihdamı, mesleki eğitimi, kariyer ilerlemesi ve çalıĢma Ģartlarına

iliĢkin bir izleme sistemi tasarlamak ve uygulamak,

g. bu tür kiĢiler için istihdam tekliflerini kolaylaĢtırmak için il seviyesinde/yerel

seviyede bir veri tabanı korumak ve bu veri tabanını sürekli güncellemek,

h. özürlü kiĢilerin potansiyelleri, becerileri ve iĢ piyasasına katkılarına iliĢkin toplum

farkındalığını arttırmak için kitlesel medyayla iĢbirliği geliĢtirmek,

i. istihdam oranını arttırmak için– kanun tarafından tanınan – kamu ve özel kuruluĢları

ve dini kurumlarla ortaklaĢa programlar ve projeler tasarlamak ve uygulamak,

j. iĢverenler için, özürlü kiĢilerin becerilerine iliĢkin farkındalık kampanyaları

yönetmek.3

Temelde, engelli kiĢiler için eriĢime açık iĢyerleri tipleri açısından kısıtlamalar yoktur –

olmamalıdır– örneğin lokomotor ya da – bazı – (nöro-) lokomotor engelliliğine sahip kiĢiler

diğer konumlara hareket etmeden, bir masa/ kürsü/ tezgah vs. önünde çalıĢma içeren çeĢitli

iĢyerleri için uygundur. Örnekler: Bilgisayar/ BT meslekleri alanındaki tüm iĢ tiplerinin yanı

sıra, telefon/ çağrı merkezi operatörleri, satıĢ yapan telefon operatörleri, yardım masası

sorumluları/ danıĢma memurları, halkla iliĢkiler memurları, bilgisayar operatörleri.

Günümüzde, Romanya’da, sokaklarda ya da evlerde anketler yapan birçok reklamcılık

firmaları, anket kuruluĢları vs. vardır. Bu veriler, iĢlenmeleri için, bilgisayara girilmelidir.

Birçok durumda, bu iĢler, fiziksel engelleri olan kiĢiler tarafından yapılır.

17

ĠĢitme sorunu olan kiĢiler – ahĢap ve ahĢap sunta marangozu, hizmetli, elle paketleme yapanlar, fırıncı, terzi,

temizlikçi, masör, diĢ teknisyeni ya da aĢçı yardımcısı, görsel yetersizliği olan kiĢiler – elle paketleme yapanlar,

arĢiv asistanı, bedensel sorunları olan kiĢiler – satıĢ ya da çağrı merkezi operatörü ve zihinsel engelliler–

temizlikçi, iĢçi

31

Ġlk bakıĢta, engelli kiĢiler için eriĢilemez görünen birçok çalıĢma alanı vardır, ancak, daha

dikkatli bir analizden sonra, kiĢi, engelli kiĢilerin iĢlevsel sınırlamalarına uyan iĢyerleri

keĢfedebilir. Örneğin, bir yayınevi/matbaada, engelli kiĢiler Ģu faaliyetleri yapabilir: bir el

yazısındaki metnin bilgisayara aktarımı, bilgisayar ile çeviri, düzeltme, düzenleme. Dijital bir

matbaada, engelli kiĢiler (engelliliklerine bağlı olarak) aynı zamanda baskı aygıtlarını da

çalıĢtırabilirler. Günümüzde birçok modern dergi, ambalajında, çeĢitli promosyon nesneleri ile

dağıtılıyor. Bu hediyeleri dergilerle birlikte paketleme faaliyeti engelli kiĢiler tarafından

yapılabilir.

ĠĢ piyasasında son zamanlarda ortaya çıkan ve engelli kiĢilerin kolayca eriĢebildiği yeni bir

alan promosyon materyallerinin (dergiler, ilanlar vs.) dağıtımıdır.

ĠnĢaat, ağır ya da hafif endüstri, nakliye ya da ticaret alanlarında dahi, tüm büyük Ģirketler,

çeĢitli engelleri olan kiĢiler için kolayca düzenlenebilecek iĢyerlerine sahiptir: ürün/servis

resepsiyonisti, tedarikçi, fotokopi makinesi operatörü, muhasebeci, telefon operatörü,

sekreter, kasiyer/ mağaza asistanı. Dahası, fiziksel olarak engelli kiĢiler, eğitim ile

ilgili/mesleki becerilerine ve entelektüel performanslarına bağlı olarak, herhangi bir seviyede,

– ve fiziksel engellilik kriterlerine dayanan engeller kanun tarafından katı bir Ģekilde

yasaklanmıĢtır – danıĢmanlık ya da liderlik/ üst düzey yöneticilik pozisyonlarına gelebilir.

Özellikle ressamlık ve mankenlik alanlarında sanatsal yeteneklere sahip engelli kiĢiler vardır.

Bu beceriler, elle cilalama ile yapılan iĢlemler için kullanılabilir – seramik, cam, metal, ahĢap,

deri vs.den yapılmıĢ çeĢitli nesnelerin süsleme, tebrik kartları, küçük hediyeler, mumlar,

March tılsımları, benzersiz ya da küçük nesne dizileri hazırlama.

Görme engelli kiĢilerin iĢyerlerinde tam bir düzene ihtiyaçları vardır – bir avantaj olarak –

aydınlatma için elektrik üretmeden üçüncü vardiyada (geceleri) çalıĢabilirler. Teknoloji

tarafından desteklenen görme engelli bir kiĢi, ekran bilgilerini ses bilgilerine çeviren bir ekran

okuyucusu ile bilgisayar iĢi içeren herhangi bir iĢyerinde çalıĢabilir. Bu engelli kiĢi

kategorisinin çok iyi performans gösterebileceği baĢka bir alan tıbbi rehabilitasyondur: bazı

fizyoterapi, terapötik ve/ya da profilaktik masaj (prosedürleri).

ĠĢitme engelli kiĢiler, bu engele sahip olmayan kiĢiler için genellikle çok stresli olan gürültülü

iĢ ortamlarında iyi performans gösterirler. Bu tür engelli kiĢiler neredeyse tüm faaliyet

alanlarında iyi performanslara sahip olabilirler: mekanik, hafif endüstri (kıyafet), ahĢap iĢleme

vs.

32

Uygun bir eğitim ve değerlendirmeden sonra, entelektüel engellilikleri olan kiĢiler uzun

rutinler içeren görevler yapabilir. Bu kiĢilerin istihdamı taĢıyıcıda uygulanan çeĢitli, basit ve

tekrarlanan iĢlemlerde baĢarılı olmuĢtur. Engelli kiĢiler için uygun olan iĢyeri tipine iliĢkin

evrensel bir reçete yoktur. Her kiĢinin engeline bağlı olarak „doğru yerde doğru kiĢi”

tanımlanabilir. En önemli etken istektir: bir yanda iĢverenin iĢyerlerini eriĢilebilir kılma isteği

ve diğer yanda, engelli kiĢinin tüm engellere karĢın, iĢle bütünleĢme isteği.18

2014’te, <<Engelli kiĢilerin toplumsal katılımı ile ilgili Ulusal Strateji 2014 – 2020 Bireyin

„rehabilitasyonun„dan toplumsal reforma sosyal politikalar>>4 ile ilgili proje geliĢtirildi ve

onay beklemektedir.

Romanya’nın sürdürülebilir geliĢimi için daha geniĢ bir çerçevenin bir parçası olarak,

<<Ulusal Strateji 2014 – 2020>>4, nihai Ģeklinde kabul edildiğinde, tüm karar seviyelerinde

yıllık planlar ve programlar içeren Ulusal Planın temeli olabilir.1

Engelli kiĢilerin istihdamına iliĢkin güncel politikalara göre, iĢ piyasasıyla bütünleĢmek ya da

yeniden bütünleĢmek isteyen herhangi bir özürlü kiĢi, yaĢına ve özürlülüğün tipine/derecesine

bakılmaksızın, mesleki değerlendirme ve rehberliğe özgürce eriĢebilir.

Dahası, özürlü kiĢi, eğitimli ise ve uygun yaĢtaysa, iĢsizse ve mesleki deneyime sahip değilse

ve hatta çalıĢıyorsa ancak yeniden mesleki düzenleme istiyorsa, kariyer ile ilgili tavsiye

alabilir. Özürlü kiĢi ya da bazı durumlarda ailesi veya yasal temsilcisi mesleki rehberlik

konusunda ana karar vericilerdir.

Özürlü kiĢilerin mesleki eğitimi, baĢlama, yeterlilik, yeniden yeterlilik kazanma, daha fazla

yeterlilik ve uzmanlaĢma programları ile düzenlenir.

Bir iĢyeri arayıĢında olan ya da halihazırda çalıĢmakta olan özürlü kiĢiler aĢağıdaki haklara

sahiptir:

Mesleki eğitim kursları;

ĠĢyerinin makul bir Ģekilde düzenlenmesi;

Staj döneminin yanı sıra, istihdamdan önce ve sonra, iĢ arabuluculuğunda

uzmanlaĢmıĢ bir rehber tarafından verilen rehberlik;

En az 45 iĢ günü için ücretli staj dönemi;

18

www.combat.info.ro/uploaded_files/Ghid%20de%20buna%20practica%20privind%20accesibilitatea%20la%20

locul%20de%20munca%20a%20persoanelor%20cu%20handicap.pdf

33

BaĢkasına yüklenemeyen nedenlerle, iĢverenin inisiyatifine göre, bireysel iĢ

sözleĢmesinin feshinden itibaren en az 30 iĢ günü boyunca ücretli bildirim;

Mevzuat uyarınca ve bu bağlamda, değerlendirme komisyonunun tavsiyesi üzerine

yarı zamanlı çalıĢma olasılığı;

Vergiden muaf/ ücretler.

Özürlü kiĢiler, özürlü kiĢilerin haklarını koruma ve teĢvik etmeye iliĢkin özel hükümlerin yanı

sıra, iĢ mevzuatının hükümleri uyarınca çalıĢma ve bir gelir elde etme hakkına sahiptir.

Özürlü kiĢiler, BükreĢ il ya da ilçe belediyeleri/ sektörleri değerlendirme komisyonu

tarafından yayınlanan – bir özürlülük derecesine göre sınırlandırma sertifikası ile onaylanan–

mesleki eğitim ve iĢ kapasitelerine göre istihdam edilebilirler.

Özürlü bir kiĢinin istihdamı açık iĢ piyasasında, evde ya da koruyucu yollarla yapılır.

Koruyucu yollar yetkili korumalı birimlerde yer alan korumalı iĢyerlerinde bulunur.

Korumalı birimler engelli kiĢilere iĢveren gerçek ya da tüzel kiĢiler, kamu ya da özel kurumlar

olarak düzenlenen/ bu kurumlar tarafından temsil edilen kuruluĢlardır.

Korumalı birimler hukuki kiĢiliğe sahip olabilir ya da olmayabilirler, öz yönetim ile

yönetilebilirler, sadece ekonomik operatörler / kamu kurumları, sivil toplum kuruluĢlara bağlı

bölümler, çalıĢtaylar ya da diğer yapılar olabilirler ya da mevzuat tarafından öngörüldüğü gibi,

bağımsız bir iĢletme yönetebilen bağımsız ve yetkili bir engelli kiĢi tarafından

düzenlenebilirler.19

Romanya Anayasası’nın2, 46. maddesinde öngörüldüğü gibi, “özürlü kiĢilere özel koruma

verilir. Devlet, ebeveynlerin ve eğitmenlerin haklarını ve görevlerini gözetirken, özürlü

kiĢilerin korunma, tedavi, rehabilitasyon, eğitim öğretim ve toplumsal bütünleĢmesinin

geliĢtirilmesini mümkün kılar.”.

Evrensel Ġnsan Hakları Beyannamesi’nin 7. maddesine göre (10 Aralık 1948’de BirleĢmiĢ

Milletler örgütü – B.M. tarafından kabul edilen)20

, “Kanun önünde herkes eşittir ve hiçbir

ayrımcılık olmaksızın, kanunun eşit korumasından istifade hakkına haizdir. Herkesin işbu

beyannameye aykırı her türlü ayrımcılığa karşı ve böyle bir ayrımcılık için yapılacak her

türlü kışkırtmaya karşı eşit korunma hakkı vardır.” Ayrıca aynı uluslararası sözleĢmenin 23.

maddesinde Ģunlar öngörülmüĢtür: “Her şahsın çalışmaya, işini serbestçe seçmeye, adil ve

19

Ulusal Engelliler Ġdaresi – ĠĢ, Aile, Sosyal Yardım ve YaĢlı Bakanlığı - YazıĢma no. 5665/DPPD/23.03.2015 20

http://www.anr.gov.ro/docs/legislatie/internationala/Declaratia_Universala_a_Drepturilor_Omului.pdf

34

elverişli çalışma şartlarına ve işsizlikten korunmaya hakkı vardır Herkesin, hiçbir ayrımcılık

gözetilmeksizin, eşit iş karşılığında eşit ücrete hakkı vardır. Çalışan her kişinin kendisine ve

ailesine insanlık haysiyetine uygun bir yaşayış sağlayan ve gerekirse her türlü sosyal koruma

vasıtalarıyla da tamamlanan adil ve elverişli bir ücrete hakkı vardır.”20

4485 No’lu Kanun uyarınca, kamu ya da özel sektörden bir iĢveren, aĢağıdaki seçeneklerden

birini seçerek engelli kiĢilere karĢı toplumsal görevlerini gerçekleĢtirir:

1. çalıĢan sayısı 50’nin üstündeyse, tüm çalıĢanların %4’ünü temsil edecek Ģekilde

engelli kiĢi istihdam etmek

2. ya da devlet bütçesine, engelli kiĢilerin bulunmadığı iĢyeri sayısı ile çarpılan asgari

brüt maaĢın %50’sini temsil eden bir aylık ücret miktarını ödemek ya da

3. yetkili, korumalı birimlerden, yukarıda açıklanan vergilere, para miktarına eĢit

Ģekilde hesaplanmıĢ ürünler ya da hizmetler satın almak.

Kota sistemi iĢverenlere yüklenen yükümlülükleri temsil eder, böylece toplam çalıĢan

sayısının belirli bir yüzdesi oranında engelli kiĢi istihdam etmeleri gerekir. Bu, büyük

Ģirketlere/kurumlara özel olarak odaklanarak, hem kamu hem de özel sektör iĢverenleri için

zorunludur. Sıklıkla, bu yükümlülüğe uymama iĢverenler üzerinde maddi yaptırımlara yol açar

ve elde edilen kaynaklar engelli kiĢilerin mesleki rehabilitasyonu ya da sosyo-mesleki yönden

yeniden bütünleĢmesi ile ilgili hizmetler için kullanılır.

Ġlk kota sistemi, bu tür hükümleri uygulayan (1922) ilk ülkelerden biri olan Almanya’da

olduğu gibi, Birinci Dünya SavaĢı’ndan sonra geliĢtirildi ve Almanya örneği çoğu Avrupa

ülkesi tarafından takip edildi. Model, yasal yükümlülükler olmadan, iĢverenlerin, düĢük

üretkenlikleri nedeniyle, asla engelli kiĢileri iĢe almayacağı ve engelli kiĢilerin iĢ piyasasında

serbest bir Ģekilde rekabet edemeyeceği varsayımına dayanıyordu.

Kota sistemi, 250’den fazla çalıĢana sahip iĢverenlerin toplam çalıĢan sayısının en az %3’ü

oranında engelli iĢe alması gerektiğini öngören 57/19925

No’lu Kanun uyarınca uygulandı. Bu

hükme uymazlarsa, yaptırım, engelli kiĢilerin bulunmadığı iĢyeri sayısı ile çarpılan asgari brüt

maaĢ değerindeydi. Kanundaki bir sonraki değiĢiklikler, önce 100’ün üzerinde çalıĢana, daha

sonra 50’nin üzerinde çalıĢana sahip Ģirketleri dahil ederek uygulanabilirlik alanını geniĢletti.

Aynı zamanda, zorunlu yüzde %4’e yükseltildi ancak yaptırımlar azaltıldı: Günümüzde,

engelli kiĢilerin bulunmadığı iĢyeri sayısı ile çarpılan asgari brüt maaĢın %50’si değerindedir.

Dahası, Ģimdi firmalar yetkili korumalı birimlere borçlu olunan miktar değerinde ürünler ve/ya

35

da hizmetler satın alabiliyorlar. ĠĢverenler tarafından ödenen cezalar, baĢta, engelli kiĢiler için

çeĢitli yardım programlarını finanse etmek için kullanılan özel bir fona aktarılmıĢsa da, Ģimdi

doğrudan devlet genel bütçesine aktarılıyorlar.

Kota sistemi Romanya’da zayıf bir uygulamaya sahiptir. Engelli kiĢiler için makul bir

istihdam oranına yol açmamıĢ, yalnızca bütçe için gelir sağlayan yeni bir vergi tipi getirmiĢtir.

Bu gelir genel bütçede toplandığından, iĢ piyasasıyla bütünleĢme hizmetleri olarak (kota

sistemini uygulamakta olan çoğu ülke gibi), ne kadarının engelli kiĢilere döndüğü net değildir.

Bütçedeki özel fonların yaygınlaĢması iyi bir uygulama değildir ve Romanya’ya destek öneren

yabancı ortaklar tarafından önerilmemiĢtir, ayrı bir fon artık mevcut olmasa da, istihdam

politikaları açısından, toplananlarla eĢit olan fonların tahsisiyle ilgili bir kamu politikası

varsaymak mümkündür.

Özürlü bir kiĢi istihdam edildiğinde, baĢka bir ek masraf yoktur, dahası Ģu masraflar vergi

matrahından kesilebilir: iĢyerinin düzenlenmesi için yapılan masraflar, özürlü kiĢinin üretim

sürecinde kullanılan araçların ve ekipmanların satın alınması için yapılan masraflar, evden iĢe,

iĢten eve ulaĢım masrafları, hammaddelerin ve nihai ürünlerin evde çalıĢan özürlü kiĢinin

evine götürülmesi ve evinden getirilmesi için yapılan masraflar.

Bir engellinin iĢle bütünleĢme sürecine bağlı diğer masraflar, diğer bir deyiĢle, özürlü kiĢinin

istihdamı ve kendisine verilen mesleki eğitim ve sunulan rehberlik ile ilgili belirli masraflar,

iĢverenler tarafından devlet bütçesine ödenen iĢsizlik sigortası bütçesinden kesilebilir. (448

no’lu Kanun).5

ĠĢverenler, özürlü bir kiĢiyi iĢe aldıklarında, devletten hibe alabilirler. ĠĢveren kanunen özürlü

kiĢiler istihdam etmekle yükümlü olmadığında, bu iĢveren, özürlü kiĢiyi en az 2 yıl boyunca

çalıĢtırmak Ģartıyla, bir yıl boyunca, her özürlü kiĢi için aylık asgari maaĢ alacaktır. (Sonradan

üzerinde yapılan değiĢiklikler ve eklemelerle birlikte, iĢsizlik sigortası sistemi ve istihdam

stimülasyonu ile ilgili 76/2002 no’lu Kanun).5

Ayrıca, belirsiz bir süre boyunca, iĢ sözleĢmesiyle, mezun olmuĢ özürlü kiĢileri iĢe alan

iĢverenler iĢsizlik sigortası için vergi muafiyetinden yararlanıyor ve 1.5 yıl boyunca, aylık

olarak aĢağıdaki meblağları alıyor:

a) lise birinci dönem mezunları ya da güzel sanatlar ve el sanatları okullarından mezun

olanlar için asgari 1 brüt maaĢ,

36

b) lise ikinci dönem mezunları ya da lise sonrası okulların mezunları için asgari 1,2 brüt

maaĢlar,;

c) yüksek öğrenim (üniversite) mezunları için, asgari 1,5 brüt maaĢlar.21

Romanya’da, özürlü kiĢilerin mesleki bütünleĢmesinden, mesleki danıĢmanlık, rehberlik ve

istihdamından sorumlu idare, MLFSAE’ye bağlı – NAE ve Ulusal Engelliler Ġdaresi’dir

(NAPD).

Merkezi kamu yönetiminin uzmanlaĢmıĢ bir kurumu olan MLFSAE, toplumsal geliĢim için,

aile, çocuk, engelli, yaĢlı, aile içi Ģiddet kurbanları ve korunmasız grupların haklarını teĢvik

eden sektörel politikaların ve stratejilerin uygulanmasını koordine eder ve izler.

Ġstatistiki veriler

2002’ye dek, engelli kiĢilerin istihdam oranı asla analiz edilmedi. Dahası, engelli kiĢilerin

istihdamı, geçmiĢte, bu tür kiĢilerin özel gereksinimlerini görüĢmek için etkin ve uyumlu bir

politikanın hedefi olmadı. Bu nedenle, engelli kiĢilerin istihdam oranındaki geliĢmeleri

tanımlamak için, 2002’den önce, hiçbir veri bulunmamaktadır. NAPD’nin istatistiklerine göre,

31 Aralık 2014’te, 30.556 engelli kiĢi iĢ sahibiydi. Kayıtlar illerde ve BükreĢ’te bulunan resmi

sosyal yardım kuruluĢları tarafından verilen verilere dayanır.

Ġstastistiksel bir bakıĢ açısına göre, resmi verilere dayanarak, Romanya’daki engelli kiĢilerin

istihdam oranı aĢağıdaki geliĢmeleri içerir:

Tablo 1 - 31 Aralık 2013’te, her ilde istihdam edilen engelli kiĢi sayısı

Kaynak: ÇalıĢma, Aile, Sosyal Yardım ve YaĢlı Bakanlığı (www.mmuncii.ro)

İl Tümünün

TOPLAMI Fiziksel Bedensel İşitsel Görsel Ruhsal Zihinsel İlişkili

HIV /

AIDS

Nadir

hastalıklar

Sağırlık-

Körlük

ALBA 1.127 343 385 94 46 175 43 39 1 1 0

ARAD 554 137 190 101 64 20 14 21 4 3 0

ARGES 1.218 282 475 212 96 11 49 84 7 1 1

21

http://www.diz-abilitate.ro/images/elemente/

ocuparea_persoanelor_cu_dizabilitati._psihologia_angajatorilor_cu_privire_la_angajarea_persoanelor_cu_dizabil

it.pdf

37

BACAU 512 103 157 102 53 5 35 4 16 37 0

BIHOR 819 304 269 114 66 19 21 19 5 2 0

BISTRITA 399 114 172 34 42 7 11 16 2 1 0

BOTOSANI 305 107 83 37 48 5 5 16 3 1 0

BRASOV 933 222 381 114 91 4 52 39 29 0 1

BRAILA 285 84 93 35 31 17 5 16 4 0 0

BUZAU 461 101 203 52 44 4 8 45 4 0 0

CARAS

SEVERIN 449 99 191 39 33 21 48 15 3 0 0

CALARASI 201 50 97 25 19 1 1 6 2 0 0

CLUJ 1.381 546 404 151 118 47 46 46 22 1 0

CONSTANT

A 746 215 252 89 74 5 23 59 23 6 0

COVASNA 188 57 73 22 8 3 2 13 3 7 0

DAMBOVIT

A 526 182 194 56 45 19 8 14 7 1 0

DOLJ 283 83 132 17 25 4 7 9 3 3 0

GALATI 445 140 149 61 36 7 5 26 9 0 12

GIURGIU 259 33 174 14 9 1 6 10 12 0 0

GORJ 438 158 146 40 44 11 4 33 0 2 0

HARGHITA 336 113 106 57 32 5 3 18 1 0 1

HUNEDOAR

A 686 172 282 77 70 16 35 17 3 14 0

IALOMITA 240 86 99 18 25 3 7 2 0 0 0

IASI 959 192 455 147 82 18 27 30 8 0 0

MARAMUR

ES 458 93 191 55 35 29 42 12 1 0 0

MEHEDINT

I 871 136 437 21 50 13 14 113 0 87 0

MURES 724 183 306 49 155 12 13 0 6 0 0

NEAMT 284 73 77 56 47 6 4 16 2 3 0

OLT 332 98 110 68 26 3 4 18 4 1 0

PRAHOVA 1.776 283 912 201 135 9 147 73 10 6 0

SATU

MARE 417 123 116 69 58 8 18 24 1 0 0

SALAJ 1.005 251 570 36 73 10 28 28 3 6 0

38

SIBIU 1.187 328 470 130 128 32 31 58 2 8 0

SUCEAVA 385 101 103 57 45 30 27 18 4 0 0

TELEORMA

N 214 87 79 22 14 4 2 3 2 1 0

TIMIS 1.462 449 402 220 198 63 77 30 9 13 1

TULCEA 407 100 155 22 56 1 6 65 2 0 0

VASLUI 377 114 174 22 30 3 12 19 3 0 0

VALCEA 834 182 408 101 59 8 44 27 1 4 0

VRANCEA 521 148 171 52 46 3 16 78 5 1 1

ILFOV 353 49 170 46 31 7 30 11 3 6 0

BUCURESTI

1 723 136 382 41 50 18 45 28 10 13 0

BUCURESTI

2 1.070 234 446 124 136 18 58 45 8 1 0

BUCURESTI

3 760 139 331 86 94 25 53 15 16 1 0

BUCURESTI

4 460 120 166 30 61 8 16 34 21 0 4

BUCURESTI

5 611 100 276 59 44 12 28 84 8 0 0

BUCURESTI

6 861 173 336 113 109 12 65 25 23 5 0

BUCURESTI 4.485 902 1.937 453 494 93 265 231 86 20 4

TOPLAM 29.842 7.623 11.950 3.388 2.881 762 1.245 1.421 315 236 21

Tablo 2 - 31 Aralık 2013’te, her ilde istihdam edilen engelli kiĢi sayısı

Kaynak: ÇalıĢma, Aile, Sosyal Yardım ve YaĢlı Bakanlığı (www.mmuncii.ro)

İl

Tümünün

TOPLAMI

Fiziksel Bedensel İşitsel Görsel Ruhsal Zihinsel İlişkili HIV /

AIDS

Nadir

hastalıklar

Sağırlık -

Körlük

ALBA 1.155 361 402 100 37 175 37 41 2 0 0

ARAD 604 171 203 101 64 15 19 22 8 1 0

ARGES 1.286 298 535 205 99 12 46 80 9 1 1

BACAU 522 107 168 101 54 5 32 5 17 33 0

BIHOR 825 304 267 115 62 26 20 21 6 4 0

39

BISTRITA 440 139 185 39 39 9 9 17 2 1 0

BOTOSANI 311 111 87 38 49 5 5 12 3 1 0

BRASOV 978 228 396 119 93 9 49 47 36 0 1

BRAILA 295 92 99 31 30 17 6 15 5 0 0

BUZAU 473 108 196 53 50 5 9 48 4 0 0

CARAS

SEVERIN 422 107 168 37 31 19 42 15 3 0 0

CALARASI 245 56 128 27 23 2 1 6 2 0 0

CLUJ 1.429 568 431 155 112 43 49 50 20 1 0

CONSTANTA 921 259 338 95 106 6 21 72 17 7 0

COVASNA 183 67 61 22 10 2 2 11 2 6 0

DAMBOVITA 539 188 209 56 43 14 9 13 6 1 0

DOLJ 365 103 165 43 25 7 6 11 3 2 0

GALATI 417 140 124 61 32 6 7 20 16 0 11

GIURGIU 297 41 200 15 9 3 6 12 11 0 0

GORJ 459 155 175 44 41 11 3 28 0 2 0

HARGHITA 368 120 115 59 33 6 3 30 1 0 1

HUNEDOARA 721 199 294 78 66 15 35 16 4 14 0

IALOMITA 243 90 95 17 26 4 7 3 1 0 0

IASI 895 206 362 144 85 22 27 39 10 0 0

MARAMURES 480 93 204 55 34 29 42 22 1 0 0

MEHEDINTI 950 158 521 25 50 12 13 131 0 40 0

MURES 241 61 119 10 27 7 7 6 4 0 0

NEAMT 312 79 100 54 47 5 4 16 4 3 0

OLT 360 103 128 67 30 2 4 19 6 1 0

PRAHOVA 1.835 331 953 198 118 8 139 74 8 6 0

SATU MARE 448 128 143 72 45 14 10 35 1 0 0

SALAJ 946 251 520 33 68 7 28 34 1 4 0

SIBIU 1.189 341 478 133 114 31 25 56 3 8 0

SUCEAVA 399 109 125 56 37 31 22 13 6 0 0

TELEORMAN 262 101 100 25 19 4 4 4 4 1 0

TIMIS 1.488 452 429 223 198 59 74 31 7 14 1

40

TULCEA 407 103 157 25 54 2 6 58 2 0 0

VASLUI 413 125 190 22 29 3 12 29 3 0 0

VALCEA 879 188 441 103 65 5 39 30 3 5 0

VRANCEA 522 142 194 52 45 2 16 64 5 1 1

ILFOV 460 55 222 52 35 8 39 39 4 6 0

BUCURESTI 1 737 143 379 42 47 20 44 40 10 12 0

BUCURESTI 2 1.108 249 471 119 142 20 55 41 11 0 0

BUCURESTI 3 767 135 354 88 92 22 48 10 17 1 0

BUCURESTI 4 466 128 182 33 52 11 13 19 24 0 4

BUCURESTI 5 670 104 311 53 44 12 30 103 13 0 0

BUCURESTI 6 824 173 310 113 103 10 59 27 25 4 0

BUCURESTI 4.572 932 2.007 448 480 95 249 240 100 17 4

TOPLAM 30.556 7.970 12.434 3.408 2.714 762 1.183 1.535 350 180 20

Grafik 11. Özürlülük tipine göre, istihdam edilen engelli kiĢi oranı

Kaynak: http://www.diz-abilitate.ro/images/elemente/

ocuparea_persoanelor_cu_dizabilitati._psihologia_angajatorilor_cu_privire_la_angajarea_persoanelor_

cu_dizabilit.pdf

41

Grafik 12. YaĢ gruplarına göre, engelli olan ve olmayan kiĢilerin istihdam oranı

Kaynak: Ulusal Ġstatistik Kurumu, Basın Bildirisi no. 258/5.12.2011

Romanya’da engelli kiĢilerin mesleki bütünleĢme derecesine dair doğru bir tahmini engelleyen

birçok kayıp unsur vardır. Bireysel rehabilitasyon ve toplumsal bütünleĢmenin uygulanması

ile ilgili (toplumsal bütünleĢme sürecinde, özürlü yetiĢkinin ihtiyaç duyduğu etkinliklerin ve

Fiziksel; 24,20%

Bedensel; 38,40%

İşitsel; 12%

Görsel; 10,90%

Zihinsel; 3,10%

Ruhsal; 5,20% İlişkili; 3,70%

HIV/AIDS; 0,70% Nadir Hastalıklar; 1,50%

Sağırlık & Körlük; 0,30%

9,2

25,3

41,6

30,2

19 25,1

76,8 82,2

79,7

53,9

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

15-24 Yaş 25-34 Yaş 35-44 Yaş 45-54 Yaş 55-64 Yaş

Engelli Bireyler

Engelsiz Bireyler

42

hizmetlerin bir tanımını içeren, engelli yetiĢkinlerle ilgili değerlendirme komisyonu tarafından

geliĢtirilen belge) ve bireysel hizmet planlarının uygulanmasına dair hiçbir veri

bulunmamaktadır (bireysel rehabilitasyon ve toplumsal bütünleĢme etkinliklerini

gerçekleĢtiren, kısa, orta ve uzun vadeli hedefleri belirleyen ve engelli yetiĢkin için müdahale

ve yardım usullerini düzenleyen belge). Rehabilitasyon programlarına kayıt olan özürlü kiĢi

sayısına iliĢkin hiçbir veri bulunmamaktadır. Mesleki okullardan mezun olan ve iĢ piyasasına

dahil olan özürlü kiĢi sayısına iliĢkin de hiçbir veri bulunmamaktadır. Ayrıca, iĢ piyasasındaki

istihdama iliĢkin niteliksel izleme de yoktur.

Ulusal Ġstatistik Kurumu ve Avrupa raporları tarafından sunulan verilere göre, 3000’in üstünde

sivil toplum kuruluĢu, çeĢitli Ģekillerde (korumalı çalıĢtaylar/ yetkili korumalı birimler/ sosyal

giriĢimler vs.) sabit ekonomik faaliyetler gerçekleĢtiriyordu. Kapsayıcı eğitime iliĢkin bir

strateji yoktur, okula katılım ile ilgili bir fikir verebilecek tek veri katılımcı okullara iliĢkin

verilerdir, diğer bir deyiĢle, bu tür öğretmenler özel eğitim enstitüleri tarafından istihdam

edilmelerine rağmen, asistan öğretmenlere sahiptirler.

Engelli kiĢiler açısından, istihdamın izlenmesi, tüm iĢten çıkarılma risklerini ortadan

kaldıracak kadar yeterli bir Ģekilde sürmüyor ve rehberlik hizmetleri nadir ve neredeyse

bilinmiyor. Mesleki becerilerin geliĢtirilmesine iliĢkin usuller yok. Destek teknolojisine iliĢkin

hiçbir bilgi yok ve teknik araçların satın alınması amacıyla, engelli kiĢiler için toplumsal

bütünleĢme fırsatı yaratabilecek ulusal programlar halen bulunmuyor.21

Bazı organik ve/veya iĢlevsel eksikliklerin telafisinde kullanılan tıbbi cihazlar sağlamak

amacıyla ulusal programlar geliĢtiren Ulusal Sağlık Sigortası Kurumu’nun desteğiyle, engelli

kiĢinin mesleki faaliyetlerini sürdürmesine/bu faaliyetlerle yeniden bütünleĢmesine iliĢkin

olumlu bir olgu dolaylı bir Ģekilde yansıtılır:

Otorinolarengoloji (Kulak, Burun ve Boğaz – ENT) prostetik cihazlar (iĢitme protezi,

fonatori protez, trakeal protez);

Stoma prostetik cihazlar (kolostomi, ileostomi için torba sistemleri);

Ġdrar kaçırma için cihazlar (prezervatif sonda, idrar toplayıcı torba, Foley idrar

sondaları – nörojenik mesanenin üriner retansiyon tipi için önerilir – “GENEL

DEĞERLENDĠRME. TAVSĠYELER” bölümündeki rapor yapısında ayrıntıları

verilmektedir);

Alt uzuv protezi;

43

Üst uzuv protezi;

Omurga için ortotik cihazlar;

Üst uzuvlar için ortotik cihazlar,

Alt uzuvlar için ortotik cihazlar;

Ortopedik ayakkabılar;

Görme bozuklukları için cihazlar;

Oksijenasyon ve yardımcı, müdahalesiz, ventilasyon için ekipmanlar;

Aerosol terapi cihazları;

Yürüme aletleri (baston, koltuk değnekleri, yürüyüĢ desteği, tekerlekli sandalye);

Göğüs dıĢ protezi.22

Sosyal güvenlik sistemlerinin koordinasyonuna iliĢkin 883/2004 no'lu (CE) Yönetmeliklere

göre yayımlanan Avrupa formlarına/ belgelerine sahip Avrupa Birliği/Schengen Bölgesi/

Ġsviçre Konfederasyonu Üye Devletlerindeki hastaların, Romanya sağlık sigortası sistemi

kapsamındaki hastalarla aynı koĢullarda tıbbi cihazlardan faydalanacağı belirtilmiĢtir.23

Romanya'nın, birlikte, sağlık hükümleri içeren uluslararası sözleĢmeler, anlaĢmalar ya da

protokoller imzaladığı devletlerin hastaları, Romanya'nın sosyal sağlık sigortası sistemindeki

sigortalı kiĢiler ile aynı koĢullarda, diğer bir deyiĢle, ilgili uluslararası belgelerin öngördüğü

koĢullarda, tıbbı cihazlardan – yukarıda bahsi geçen cihazlar – faydalanır.24

Merkezi ekonomiden serbest piyasa ekonomisine geçiĢ sırasında, yaĢama düzeyi çoğu sosyal

kategori için çarpıcı bir Ģekilde düĢmüĢtür. En etkilenen nüfus grupları “geçiş kaybedenleri”

adlı risk sınırlarında olan kiĢilerdi. Ortak Toplumsal Katılım Muhtırası25

Ģunları dezavantajlı

gruplar olarak belirtir: Çingeneler, engelli kiĢiler, çocuk bakımı ile ilgili devlet

kuruluĢlarından ayrılacak olan gençler.

Genel bir gözlem olarak, mevzuat iĢ piyasası ile doğrudan temas halinde olan kiĢiler

tarafından biliniyor (iĢverenler, iĢ sahibi engelli kiĢileri gazeteciler, yetkili temsilciler) ancak

engelli kiĢilerin istihdamına iliĢkin pratik bilgi aktarımı yönteminde eksiklikler var.

22

2015 yılında, hizmet paketlerinin onaylanması için, Sağlık Bakanı ve Ulusal Sağlık Kurumu BaĢkanı’nın,

400/2014 sayılı Hükümet Kararı’ndaki Metodolojik Normları kabul eden Talimatı ve 2014 – 2015 yılları

boyunca sosyal sağlık sigortası planındaki tıbbi yardımları düzenleyen Çerçeve SözleĢme 23

http://www.prestatiisociale.ro/legi/Regulament_883_2004.pdf 24

http://www.cnas.ro/ 25

http://www.mmuncii.ro/pub/imagemanager/images/file/Domenii/Incluziune%20si%20asistenta%20sociala/ Proiecte_cu_finatare_externa/2%20-%20JIM_Romania.pdf

44

Engellilik alanında toplumsal reformların baĢarılı bir Ģekilde baĢlatılması ve uygulanması için

ilk koĢul, genel olarak, engelli kiĢilerin gereksinimleri, hakları ve topluma katkılarına iliĢkin

vatandaĢların duyarlılaĢtırılması ve bilgilendirilmesinin yanı sıra, engelli kiĢilerin hakları ve

bu hakları nasıl kullanacaklarına dair farkındalıklarıdır.

Bu bağlamda, engelli kiĢilerin medya kanalları ve yazılı materyaller yoluyla eriĢebileceği

etkili ve kapsamlı genel farkındalık kampanyalarının teĢviki, engellilik ve araĢtırma alanında

bilgilerin geliĢtirilmesi, yeni destekleyici teknolojiler ve araçlar araĢtırılması ulusal bir öncelik

oluĢturur.

45

II. ENGELLĠLĠK VE ENGELLĠ KĠġĠLERĠN ÇALIġMA HAKLARI ĠLE ĠLGĠLĠ

ANAYASAL HÜKÜMLER VE ULUSLARARASI SÖZLEġMELER

2.1. Engelli kiĢilerin çalıĢma hakkına iliĢkin anayasal hükümler

Romanya'da, Anayasa'nın ilk versiyonu, 21 Kasım 1991 tarihli Kurucu Meclis görüĢmesinde

kabul edilmiĢ ve 8 Aralık 1991 tarihli Ulusal Referandum tarafından onaylandıktan sonra

yürürlüğe girmiĢtir. Anayasa, 18 - 19 Ekim 2003 tarihlerinde yapılan Ulusal referandumun

ardından, 429/2003 no'lu Anayasa Kanunu incelemesiyle yapılan değiĢiklikler ve eklemelerle

birlikte yeniden yayımlanmıĢtır.2

Romanya Anayasası, özürlü kiĢilere iliĢkin hukuki ilkeler dahil, Romanya devletini ve

devletin, hakların ve özgürlüklerin düzenlenmesine iliĢkin genel ilkelerini ve vatandaĢların ve

kamu kurumlarının temel görevlerini yöneten temel kanundur.

49 sayılı maddede, Temel Kanun çocukların ve gençlerin haklarını ve özellikle, devletin,

özürlü çocuklar için bakım ödenekleri sağlama yükümlülüğünü içerir. Aynı zamanda,

kanunen, çocuklar ve gençler için belirlenmiĢ baĢka sosyal koruma Ģekilleri olduğunu belirtir.

Romanya Anayasası özürlü kiĢiler için özel koruma gereksinimini kabul eder ve ayrıca,

Devlete, özürlü kiĢilerin sosyal ve toplumsal yaĢama katılımları ve eĢit haklara sahip

olmalarına iliĢkin ulusal politikaları teĢvik etmesini Ģart koĢar. Bu nedenle, 50 no'lu madde

Ģunları öngörür: “Özürlü kişiler özel korumadan faydalanır. Devlet, ebeveynlerinin ve/veya

yasal vasilerinin haklarını ve görevlerini gözetirken, özürlü kişilerin etkin bir şekilde toplum

yaşamına katılabilmeleri için, eşit haklar, özürlülük engelleme ve tedavisine ilişkin ulusal bir

politikanın uygulanmasını sağlar.”

Romanya Anayasası'na göre, haklara ve özgürlüklere iliĢkin anayasal hükümler, Romanya'nın

taraf olduğu sözleĢmeler ve diğer antlaĢmalar ile birlikte, Evrensel Ġnsan Hakları Beyannamesi

uyarınca yorumlanacak ve uygulanacaktır. Romanya'nın taraf olduğu, temel insan haklarına

iliĢkin sözleĢmeler ve antlaĢmalar ile ulusal kanunlar arasında herhangi bir ihtilaf varsa,

Anayasa ya da ulusal kanunlar daha olumlu hükümler içermedikçe, uluslararası yönetmelikler

öncelik kazanacaktır.

ÇalıĢma hakkı, iĢyeri ve özgürlüğün yanı sıra, meslek, ticaret ya da uğraĢ seçimi Anayasa'nın

(Madde No. 41) garantisi altındadır.

46

“Engellilik” terimi açısından, Romanya Anayasası'nın “özürlülük” terimini kullandığı

unutulmamalıdır. Bu nedenle, ulusal mevzuatta, ağırlıklı olarak, Avrupa ve dünya çapında

kullanıldığı gibi “engellilik” terimi değil, “özürlülük” terimi kullanılır. Bununla birlikte, daha

önce belirtildiği gibi, günümüzde, sosyal koruma alanında çalıĢanlar için, “özürlülük”

sözcüğü yerine, alternatif bir terminoloji kullanımı olarak, “engellilik”/ “engelli” olarak

adlandırılan ya da – psikolojik algı açısından daha koruyucu olan– “özel ihtiyaçlar”, “özel

gereksinimler” sözcüklerinin kullanımı baskın bir tercihtir. Bu tercih“herkes için toplum”4

ilkesine göre, engelliliğe iliĢkin daha kapsamlı konular olduğunu varsayarak, özürlülük riskine

iliĢkin sosyal koruma alanını aĢma eğilimindeki modern kamu politikaları dahil, uluslararası

açıdan da, ikinci terimlerin daha az kategorize edici ve yaftalayıcı yan anlamları ile

doğrulanmıĢtır.

Romanya'nın, 221/20105 no'lu Kanunu uyarınca, 26.09.2007 tarihinde imzaladığı ve ardından

11.11.2010 tarihinde onayladığı BM Engelli Hakları SözleĢmesi, en azından, “engellilik”

kavramına iliĢkin SözleĢme ile uyum sağlamak için, ulusal yasal çerçevede bir değiĢikliğe

neden olabilirdi.

448/2006 no'lu Kanunu değiĢtirmek için, 84/20105 no'lu Acil Hükümet Kararnamesi (GEO)

kabul edildiğinde, sosyo-medikal açıdan ve BM SözleĢmesi tarafından belirlenen standartlara

göre, "engelli" kiĢiyle ilgili yeni bir tanım getirmiĢ olsa da, ulusal seviyede, “engelli” kiĢi

yerine “engellilik”/ “özel gereksinimler” teriminin kullanılmasında değiĢiklik gerçekleĢmedi.

2.2. Engelli kiĢilerle ilgili onaylanmıĢ uluslararası sözleĢmeler

Uluslararası seviyede, özellikle, BM, Uluslararası ÇalıĢma Örgütü (ILO), WHO ya da Avrupa

Birliği (EU) tarafından, bu örgütlerin üye Devletleri için dünya çapında uygulanabilirlik ile

birlikte ya da AB Üye Devletleri için Avrupa seviyesinde, engelli kiĢiler için hükümler içeren

bir dizi kanun kabul edildi.

Ulusal olarak, bu kanunların çoğu, özürlülük/ özel ihtiyaçlara sahip (ağırlıklı olarak sosyal

tipte) ve sırasıyla engellilik/ özel gereksinimlere sahip (ağırlıklı olarak tıbbi açıdan) kiĢilere

iliĢkin belirli mevzuatların Romanya tarafından kabul edilmesini yönetti.

47

BirleĢmiĢ Milletler (UN) tarafından kabul edilen normatif belgeler

Ġhtiyari Protokol ile birlikte BM Engelli Hakları SözleĢmesi26

, BirleĢmiĢ Milletler Genel

Kurulu tarafından 13 Aralık 2006'da New York'da kabul edildi, 30 Mart 2007'de imzaya açıldı

ve 3 Mayıs 2008'de yürürlüğe girdi. 21. Yüzyılın en kapsamlı insan hakları sözleĢmesi olarak,

açılıĢ gününde, bir BM SözleĢmesi açısından, tarihteki en yüksek imza sahibi sayısıyla,

Ġhtiyari Protokolün 44 imza sahibi ve SözleĢme'nin 1 tasdikiyle birlikte, 82 imza sahibi vardı.

Özellikle, verilen yüksek sayıdaki katılım imzasıyla, Sözleşme, hızlı bir Ģekilde, engelli

kiĢilere karĢı uygulanan ayrımcılıkla mücadelede, baĢlıca uluslararası yasal belge haline

gelmiĢtir. Bu raporun planlandığı sırada, Sözleşme 159 devlet tarafından imzalanmıĢ ve

Ġhtiyari Protokol 92 devlet tarafından imzalanmıĢtı. Sözleşme Romanya dahil 154 ülke

tarafından ve Ġhtiyari Protokol 92 ülke tarafından onaylanmıĢtır.27

Sözleşme engelli kiĢilere iliĢkin tutumlarda ve yaklaĢımlarda bir “paradigma kayması” nın

olduğunu gösteriyor. Engelli kiĢiler tıbbi tedavi ve/veya sosyal korumanın “nesneleri” olarak

değerlendirilmiyor: toplumun aktif üyeleri olarak, özgür rızaya dayanarak haklara sahipler, bu

hakları talep edebilirler ve kendi yaĢamları için kararlar alabilirler. Küresel olarak engelliler en

büyük ve en dezavantajlı azınlıkken, Sözleşme engelli kiĢilerin haklarının ve haysiyetinin

evrensel olarak tanınmasını sağlıyor.

Esas olarak, Sözleşme engelli olmayan kiĢilerle aynı imkan ve haklardan yararlanırlarsa,

topluma değerli katkılar sağlayabilecek, tam ve eĢit haklarla, sağlam kiĢilerle aynı Ģekilde

yaĢamlarını 'yönlendirebilecek' engelli kiĢilere herhangi bir diğer kiĢiyle aynı hakları veriyor.

Sözleşme tüm hak kategorilerinin engelli kiĢiler için uygulanma Ģeklini açıklıyor ve

vasıflandırıyor ve ilgili hakları uygulamak için, engelli kiĢiler için uyarlamalar yapılması

gereken alanları ve haklarının ihlal edildiği asıl alanları tanımlıyor. Bir ülke Sözleşme'yi

onaylar onaylamaz, bunun tarafından belirlenen yükümlülükler, Sözleşme'nin uygulanmasını

teĢvik etmek, korumak ve izlemek için, yasal ve idari sistemlerine göre, ulusal yasal çerçeveye

yansıtılmalıdır. Aynı zamanda, Sözleşme'yi uygulamak için ulusal çabaları desteklerken,

geliĢim açısından uluslararası iĢbirliğinin önemini kabul etmektedir.

26

www.un.org/disabilities/default.asp?navid=15&pid=150 27

www.un.org/disabilities/

48

Bilgi ve iletiĢim teknolojileri dahil, fiyatı uygun olanlara öncelik vererek, engelli kiĢiler için

uygun olan yeni teknolojilerin ve hareketlilik destek cihazları, yardımcı teknolojiler ve

cihazların kullanımını teĢvik etmek ve engelli kiĢilerin belirli ihtiyaçlarını karĢılamak

amacıyla, Ġmza Sahibi Devletlerin, ürünler, hizmetler, ekipmanlar, yardımcı tesisler ve

alanlara iliĢkin araĢtırma ve geliĢtirme baĢlatmaları ya da teĢvik etmeleri gerekir. Aynı

zamanda, diğer yardım, destek hizmetleri Ģekilleri ve belirli tesis tiplerinin yanı sıra, engelli

kiĢilere, bu cihazlar ve teknolojilerle ilgili eriĢebilir bilgiler sunmaları gerekir.

Sözleşme'nin 1 sayılı maddesine göre, sözleĢmenin hedefi “engelli kiĢilerin tüm insan hakları

ve temel özgürlüklerinin, eĢit bir seviyede, tam olarak uygulanmasını teĢvik etmek, korumak

ve sağlamak ve engelli kiĢilerin doğuĢtan var olan haysiyetlerine saygı göstermeyi teĢvik

etmektir”, engelli kiĢiler “diğerleriyle eĢit bir seviyede, topluma tam ve etkin katılımlarını

engelleyebilecek çeĢitli engellerle etkileĢim içinde olan kalıcı fiziksel, ruhsal, entellektüel ya

da duyusal bozukluklara sahip kiĢilerdir”.

“Engellilere yönelik ayrımcılık”, "politik, ekonomik, sosyal, kültürel ya da baĢka bir alanda,

diğerleriyle eĢit bir seviyede, tüm insan haklarının ve temel özgürlüklerin tanınmasına,

bunlardan yararlanılmasına ya da bunlar için emek harcanmasına zarar veren ya da bunları

azaltma amacına ya da etkisine sahip, engellilik bazında uygulanan herhangi bir ayrım,

dıĢlama ya da sınırlama anlamına gelir. Makul bir düzenleme/ konaklama sağlamayı

reddetmek dahil tüm ayrımcılık Ģekillerini içerir.” “Makul konaklama”, engelli kiĢilerin

diğerleriyle eĢit bir seviyede, tüm temel insan haklarından ve özgürlüklerden faydalanmasını

ya da bunlar için emek harcanmasını sağlamak amacıyla, belirli bir durumda gerektiğinde,

orantısız ya da uygun olmayan bir yüke maruz bırakmadan, gerekli ve uygun değiĢiklikler ve

düzenlemeler uygulamak anlamına gelir.”

Sözleşme aĢağıdaki gibi 8 genel ilke içerir (Madde no. 3):

a. “DoğuĢtan gelen haysiyete ve kendi seçimlerini yapma özgürlüğü ve kiĢilerin

bağımsızlığı dahil bireysel bağımsızlığa saygı,

b. Ayrımcılık yapmama;

c. Topluma tam ve etkili katılım ve dahil edilme;

d. Ġnsan çeĢitliliği ve insanlığın bir parçası olarak, engelli kiĢilerin kabulü ve çeĢitliliğe

saygı,

e. Ġmkan eĢitliği;

49

f. EriĢebilirlik;

g. Erkek ve kadın arasında eĢitlik;

h. Engelli çocukların geliĢim kapasitelerine saygı ve kimliklerini koruma konusunda

engelli çocukların haklarına saygı.”

Sözleşme'yi imzalayarak ve onaylayarak, tüm kiĢilerin kanun önünde ve uyarınca eĢit

olduklarını ve hiçbir ayrımcılık yapılmaksızın, eĢit korumaya ve kanunlardan eĢit Ģekilde

yararlanmaya hakkı olduğu kabul edilir. Engelli kadınlar ve kızlar birden çok ayrımcılığa

maruz kalırlar ve bu açıdan, imza sahibi devletler, onlara tüm temel hakların ve özgürlüklerin

verilmesini sağlamak için tedbirler alacaktır.

Üye Devletler, engelli kiĢilere danıĢacak ve engelli çocuklar dahil, bu kiĢi kategorisini,

Sözleşme'yi uygulamak için geliĢtirilen mevzuat ve politikaların geliĢtirilmesine ve

uygulanmasına ve aynı zamanda bu tür kiĢilerin sorunlarına iliĢkin diğer karar verme

süreçlerine dahil edecektir.

Devletler, engelli kiĢilerin bağımsız bir Ģekilde yaĢamalarını ve hayatın tüm yönlerine tam

olarak katılmalarını sağlamak için, bu kiĢilerin, hem kentsel hem kırsal bölgelerde, kamuya

açık ya da eriĢilebilir bir Ģekilde, bilgi ve iletiĢim teknolojisi sistemleri ve diğer tesisler ve

hizmetler dahil, diğerleriyle eĢit bir seviyede, fiziksel çevreye, ulaĢıma, bilgiye ve iletiĢim

yollarına eriĢimini sağlamak için uygun tedbirler alacaktır.

Tedbirler engellerin ve manilerin tam eriĢime açık bir Ģekilde tanımlanmasını ve ortadan

kaldırılmasını içerir ve bu arada, bu tedbirler, okullar, konutlar, tıbbi birimler ve iĢler, bilgi ve

iletiĢim hizmetleri ve elektronik ve acil durumla iliĢkili diğer hizmetler dahil olmak üzere,

binalarda, yollarda, ulaĢımda ve diğer kapalı ve açık tesislerde uygulanmalıdır (Madde No. 9).

Engelli kiĢiler hakkında, baĢta aile seviyesinde olmak üzere, toplumda farkındalığı arttırma ve

haklarına ve haysiyetlerine saygı göstermeyi teĢvik etme, tüm hayat alanlarında, cinsiyet ve

yaĢa dayalı olanlar dahil olmak üzere, engelli kiĢilerle ilgili basmakalıp yargılara, önyargılara

ve zararlı uygulamalara karĢı mücadele etme, devletlerin, hızlı, etkili ve uygun tedbirler

alarak, bu yükümlülükleri yerine getirme taahhütleri Ģeklinde (Madde No. 8), Sözleşme'de

belirtilmiĢtir.

Sözleşme'yi imzalayarak ve onaylayarak, devletler, engelli kiĢilerin <<ayrımcılık

yapılmaksızın kanun önünde eĢitlik hakkını (Madde No. 5), yaĢam, özgürlük ve güvenlik

hakkını (Madde No.10 ve 14), hukuki ehliyetleri açısından, kanun önünde eĢit kabul edilmeyi

50

(Madde No.12), diğerleri ile eĢit bir seviyede, iĢkenceye, kötü muameleye, cezalandırmaya,

insanlık dıĢı ya da küçültücü muameleye maruz kalmaktan korunma hakkını (Madde No.15),

sömürü, Ģiddet ya da suiistimale maruz bırakılmama hakkını (Madde No.16), fiziksel ve ruhsal

bütünlüklerinin gözetilme hakkını (Madde No.17), dolaĢım özgürlüğü ve milliyet seçme

hakkını (Madde No.18), bağımsız yaĢama ve toplum içinde yaĢama hakkını (Madde No.19),

ifade ve düĢünce özgürlüğü hakkını (Madde. No.21), özel yaĢama saygı hakkını (Madde

No.22), eve ve aileye saygı hakkını (Madde No. 23), eğitim hakkını (Madde No. 24), sağlık

hakkını (Madde No. 25), çalıĢma ve istihdam edilme hakkını (Madde No. 27), yeterli bir

yaĢam standardı ve sosyal koruma hakkını (Madde No. 28), siyasi yaĢama ve kamu yaĢamına

katılma hakkını (Madde No. 29), kültürel yaĢama katılma hakkını (Madde No. 30)>> kabul

eder.

Üye Devletler, özellikle, sağlık, istihdam, eğitim ve sosyal hizmetler alanlarında, kapsamlı

habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetleri ve programları düzenleyecek, güçlendirecek ve

geniĢletecektir.

Sözleşme'nin 27. No'lu Maddesi “engelli kişilerin diğerleriyle eşit bir seviyede çalışma

hakkı”nı mümkün kılar - bu, engelli kiĢiler için açık, kapsayıcı ve eriĢilebilir olan bir iĢ

piyasasında ve bir çalıĢma ortamında, özgürce seçilmiĢ ve kabul edilmiĢ bir iĢi yerine getirerek

geçinme hakkını içerir.

Üye Devletler, aĢağıdakilerin yanı sıra, mevzuatlarla ilgili adımlar dahil, uygun adımları

atarak, istihdam dönemi sırasında engellilik sahibi olan kiĢiler dahil olmak üzere, çalıĢma

hakkını koruyacak ve teĢvik edecektir:

ĠĢe alınma, yerleĢtirilme, kiralanma ve istihdamın devamı, kariyerde ilerleme ve

iĢyerindeki sağlık ve güvenlik koĢulları dahil olmak üzere, tüm istihdam konuları ve

Ģekilleri açısından, engelliliğe yönelik ayrımcılığı yasaklar,

Tacizden korunma ve Ģikayetleri çözümleme baĢta olmak üzere, iĢyerinde eĢit değer,

sağlık ve güvenlik koĢullarında çalıĢmak için eĢit imkanlar ve ücretlendirme sunmak

dahil, adil ve uygun çalıĢma koĢulları açısından, diğerleriyle eĢit bir seviyede, engelli

kiĢilerin haklarını korur,

Engelli kiĢilerin, diğerleriyle eĢit bir seviyede, çalıĢma ve sendika haklarını

uygulayabilmelerini sağlar,

51

Engelli kiĢilerin genel teknik ve mesleki rehberlik programlarına, yerleĢtirme

hizmetlerine ve devamlı mesleki eğitime etkin bir Ģekilde eriĢimini mümkün kılar,

Yeniden istihdam edilme dahil, bir iĢ bulma, iĢe yerleĢme ve iĢi sürdürmede yardım

sunmanın yanı sıra, engelli kiĢilerin, iĢ piyasasında, istihdam imkanlarını ve

kariyerlerinde ilerlemelerini teĢvik etmek,

Serbest meslek, giriĢimcilik, kooperatif geliĢtirme ve kiĢinin kendi iĢini baĢlatma

imkanlarını teĢvik eder,

Kamu sektöründe engelli kiĢileri istihdam eder,

Olumlu eylem programları, teĢvikler ve diğer tedbirleri içerebilen uygun politikalar

ve tedbirlerle özel sektörde engelli kiĢilerin istihdamını teĢvik etmek,

Engelli kiĢiler için iĢyerlerinin yeterli bir Ģekilde düzenlenmesini sağlar,

Açık iĢ piyasasında engelli kiĢilerin iĢ deneyimi kazanmasını teĢvik eder,

Engelli kiĢiler için, mesleki ve profesyonel rehabilitasyon, iĢlerini muhafaza etme ve

iĢe dönme programlarını teĢvik eder.

Engelli KiĢiler için Fırsat EĢitliği Sağlanması ile ilgili Standart Kurallar

Standart Kurallar, 20 Aralık 1993'te (karar 48/96)28

BM Genel Kurulu'nda kabul edilmiĢtir. Bu

kurallar, zorunlu, düzenleyici hukuki eylem niteliğine sahip olmasa da, Engelli KiĢiler için

Fırsat EĢitliği Sağlanması ile ilgili Standart Kurallar, Hükümetlerin, engelli kiĢilere fırsat

eĢitliği yaratmak için uyguladığı siyasi bir taahhüdü temsil eder.

Kurallar sorumluluk, eylem ve iĢbirliği ile ilgili önemli ilkeleri içerir ve engelli kiĢiler lehine

politikalar ve tutumlar belirlemek için bir araç olarak, Devletler, BirleĢmiĢ Milletler ve diğer

uluslararası kuruluĢlar arasında teknik ve ekonomik iĢbirliği için bir temel görevi görür.

Kuralların amacı madde 15'te belirtilir: "Kuralların amacı, engelli kız ve erkek çocuklarının,

kadınların ve erkeklerin, ait oldukları toplumun üyeleri olarak, halkın geri kalanıyla aynı

hakları ve yükümlülükleri yerine getirebilmesini sağlamaktır.”29

Standart Kurallar zorunlu değildir, 22 kuraldan oluĢur ve aĢağıdaki Ģekilde tanımlanır:30

28

www.un.org/disabilities/default.asp?id=26 29

www.un.org/esa/socdev/enable/dissre00.htm 30

http://www.un.org/esa/socdev/enable/dissre03.htm

52

I. EĢit katılım için ön koĢullar

Kural 1 - Farkındalık arttırma: devletler engelli kiĢiler, bu kiĢilerin hakları, ihtiyaçları,

potansiyelleri ve katılımları ile ilgili toplumda farkındalığı arttırmak için tedbirler alacaktır.

Kural 2 - Tıbbi bakım: Devletler engelli kiĢilere etkili tıbbi bakım temin edilmesini

sağlayacaktır.

Kural 3 – Rehabilitasyon (tedavi – o.n.): Devletler, engelli kiĢiler için, en iyi seviyede

bağımsızlık ve iĢlevsellik elde etmeleri ve sürdürmeleri için, rehabilitasyon hizmetleri

sağlamalıdırlar.

Kural 4 - Destek hizmetleri: Devletler, engelli kiĢiler için, günlük yaĢamlarında ve haklarını

uygularken, bağımsızlık seviyelerini arttırmada yardımcı olmak için, destekleyici ekipmanlar

dahil, destek hizmetlerinin geliĢtirilmesini ve verilmesini sağlamalıdırlar.

II. EĢit katılım için hedef alanlar

Kural 5 - EriĢilebilirlik: Devletler toplumun tüm kesimlerinde, fırsat eĢitliği sağlanması

sürecinde, eriĢilebilirliğin önemini kabul etmelidir.

Devletler, herhangi bir engelliliğe sahip kiĢiler için, fiziksel çevreyi eriĢilebilir kılmak için

eylem programları baĢlatmalı ve bilgi ve iletiĢime eriĢim sağlamak için tedbirler almalıdır.

Kural 6 - Eğitim: Devletler, engelli çocuklar, gençler ve yetiĢkinler için, onları bütünleĢtiren

okullarda, eĢit (birinci, ikinci ve üçüncü derece) eğitim fırsatları ilkesini kabul etmelidir.

Engelli kiĢilerin eğitiminin eğitim sisteminin tamamlayıcı bir parçası olmasını sağlamalıdırlar.

Kural 7 - Ġstihdam: Devletler, özellikle istihdam alanında, engelli kiĢilerin insan

haklarını uygulamakla yetkilendirilmesi gerektiğine iliĢkin ilkeyi kabul etmelidir. Hem

kırsal hem de kentsel bölgelerde, iĢ piyasasında üretken ve kazançlı bir istihdam için eĢit

imkanlara sahip olmalıdırlar.

Kural 8 - Gelir sürdürme ve sosyal güvenlik: Devletler, engelli kiĢiler için, sosyal güvenlik ve

gelir sürdürme unsurlarını temin etmekle sorumludur.

Kural 9 - Aile hayatı ve kiĢisel bütünlük: Devletler, engelli kiĢilerin aile hayatına tam

katılımını, kiĢisel bütünlük haklarını teĢvik etmeli ve kanunların cinsel iliĢkiler, evlilik ve

ebeveynliğe yönelik ayrımcılık yapmamasını sağlamalıdır.

Kural 10 - Kültür: Devletler, diğerleriyle eĢit bir Ģekilde, engelli kiĢilerin kültürel faaliyetlerle

bütünleĢmesini ve bu faaliyetlere katılabilmesini sağlamalıdır.

53

Kural 11 - Dinlenme ve spor: Devletler, engelli kiĢilerin dinlenme/boĢ zaman faaliyetleri ve

spor için eĢit imkanlara sahip olmasını sağlamak amacıyla tedbirler alacaktır.

Kural 12 - Din: Devletler engelli kiĢilerin yaĢadıkları toplumun dini yaĢamına eĢit bir Ģekilde

katılmalarına iliĢkin tedbirleri teĢvik edecektir.

III. Uygulama Tedbirleri

Kural 13 - Bilgi ve araĢtırma: Devletler, engelli kiĢilerin yaĢam koĢullarına iliĢkin bilgilerin

toplanması ve yaygınlaĢtırılması sorumluluğunu üstlenecek ve engelli kiĢilerin yaĢamlarını

etkileyen, engeller dahil, tüm durumlar üzerine kapsamlı bir araĢtırma teĢvik edecektir.

Kural 14 - Politika geliĢtirme ve planlama: Devletler, engellilik durumlarının, tüm ilgili

politika geliĢtirme ve ulusal planlama unsurlarına dahil edilmesini mümkün kılacaktır.

Kural 15 - Mevzuat: Devletler engelli kiĢilerin tam katılımına ve eĢitliğine iliĢkin hedeflere

ulaĢmak amacıyla tedbirler için yasal zeminler yaratma sorumluluğuna sahiptir.

Kural 16 - Ekonomik politikalar: Devletler, engelli kiĢiler için eĢit imkanlar yaratan

programlar ve tedbirler ile ilgili finansal sorumluluğa sahiptir.

Kural 17 - ĠĢ koordinasyonu: Devletler, engellilik konularını ulusal düzeyde merkezileĢtirecek

ulusal koordinasyon kurulları ya da benzer kuruluĢlar kurmak ve güçlendirmekle sorumludur.

Kural 18 - Engelli kuruluĢları: Devletler, engelli kuruluĢlarının engelli kiĢileri ulusal, bölgesel

ve yerel seviyelerde temsil etme hakkını kabul etmelidir. Devletler, engellilik konularındaki

karar verme sürecinde, engelli kuruluĢlarının danıĢmanlık rolünü kabul etmelidir.

Kural 19 - Personel eğitimi: Devletler, engelli kiĢilerle ilgili programların ve hizmetlerin

planlanması ve hazırlanması dahil, tüm seviyelerde, yeterli personel eğitimi vermekle

sorumludur.

Kural 20 - Ulusal engellilik programlarının izlenmesi ve değerlendirilmesi: Devletler, engelli

kiĢilere fırsat eĢitliği sağlanması için, ulusal programların ve hizmetlerin uygulanma Ģeklini

sürekli izlemek ve değerlendirmekle sorumludur.

Kural 21 - Teknik ve ekonomik iĢbirliği: Hem sanayileĢmiĢ hem de geliĢmekte olan devletler,

geliĢmekte olan ülkelerde engelli kiĢilerin yaĢam koĢullarının geliĢtirilmesi konusunda

iĢbirliği yapmak ve tedbirler almakla sorumludur.

Kural 22 - Uluslararası iĢbirliği: Devletler, engelli kiĢilere fırsat eĢitliği sağlanmasına iliĢkin

politikalarla ilgili uluslararası iĢbirliğine etkin bir Ģekilde katılacaktır.

54

Engelliler Ġçin Dünya Eylem Programı31

Program, 3 Aralık 1982'de (karar 37/52) BM Genel Kurulu'nda kabul edilmiĢtir ve engelli

kiĢilerin sosyal yaĢama ve ulusal geliĢime tam katılımını sağlayan engellilikleri önleme,

rehabilitasyon ve fırsat eĢitliği sağlama unsurlarına iliĢkin küresel bir stratejidir.

Esas teması "eĢit imkanlar" olan program, engellilik konusuna bir insan hakları

perspektifinden yaklaĢma ihtiyacını vurguluyor ve üç bölüm içeriyor. Ġlk bölüm engelliliğe

iliĢkin ilkeleri, kavramları ve tanımları analiz ediyor, ikinci bölüm engelli kiĢilerin dünya

çapındaki durumunu inceliyor ve üçüncü bölüm ulusal, bölgesel ve uluslararası seviyede

eylem için tavsiyeler içeriyor.

BM Genel Kurulu tarafından engelli kiĢilerle ilgili kabul edilen diğer yönetmelikler:

Evrensel Ġnsan Hakları Beyannamesi32

BM Genel Kurulu tarafından 10 Aralık 1948'de kabul edilen belge bir tavsiyedir.

Beyanname Ģunlar gibi temel insan haklarını tanımlayan madde 30’u içerir: Bütün insanlar

hür, haysiyet ve haklar bakımından eĢit doğarlar (Madde No.1); her insan yaĢama, özgürlük ve

emniyet hakkında sahiptir (Madde no. 3); hiç kimse kölelik ya da esaret altında tutulamaz

(Madde no. 4); hiç kimse ne iĢkenceye ne de cezalandırmaya, kötü, insanlık dıĢı ya da

küçültücü muamelelere maruz bırakılamaz (Madde no. 5); tüm insanlar kanun önünde eĢittir

ve ayrımcılık yapılmaksızın, kanunun eĢit korumasından istifade hakkına haizdir (Madde

no.7); hiç kimse keyfi olarak tutuklanamaz, alıkonulamaz ya da sürülemez (Madde no. 9).

Zihinsel Engelli KiĢilerin Hakları ile ilgili Bildirge33

BM Genel Kurulu tarafından 20 Aralık 1971'de kabul edilen bildirge, uzun yıllar boyunca,

entellektüel engellilikleri olan kiĢilerin insan haklarına dair en önemli uluslararası

yönetmelikti.

Bildirge Ģunlar gibi belirli haklar sağlar: doğru tıbbi bakım, eğitim, öğretim, rehabilitasyon ve

rehberlik hakkı (Madde No. 2), ekonomik güvenlik ve saygın bir yaĢam standardı hakkı

(Madde No.3), kendi ailesiyle yaĢama ve farklı Ģekillerde toplum yaĢamına katılma hakkı

31

www.un.org/disabilities/default.asp?id=23 32

www.ohchr.org/EN/UDHR/Documents/UDHR_Translations/rum.pdf 33

www.pentruvoi.ro/upload/content/Ghidul_reglementarilor_internationale_cu_privile_la_drepturile_persoanelor

_cu_dizabilitati_intelectuale.pdf

55

(Madde No. 4), kiĢisel esenliği korumak için gerektiğinde, kalifiye bir eğitmen hakkı (Madde

No. 5) sömürü, suiistimal ve küçültücü muameleye karĢı korunma hakkı (Madde No. 6).

Engelli KiĢilerin Hakları ile ilgili Bildirge33

1975 yılında BM Genel Kurulu tarafından kabul edildi ve engelliliğe sahip tüm kiĢiler için

geçerli olan ikinci bildirgedir.

4 no'lu maddeye göre, “engelli kişiler diğer kişilerle aynı medeni ve siyasi haklara sahiptir”.

Zihinsel Engelli KiĢilerin Hakları ile ilgili Bildirge ve Engelli KiĢilerin Hakları ile ilgili

Bildirge, 1991 yılında, Akıl Hastalığına Sahip KiĢilerin Korunması ve Akıl Sağlığı Bakımının

GeliĢtirilmesi ile ilgili Ġlkeler'de düzenlenmiĢtir.

Uluslararası ÇalıĢma Örgütü tarafından kabul edilen normatif belgeler (ILO)

C111 Ayrımcılık (ĠĢ ve Meslek) SözleĢmesi, 195834

ĠĢ ve Mesleğe Yönelik Ayrımcılıkla ilgili SözleĢme

ĠĢ ve Mesleğe Yönelik Ayrımcılıkla ilgili SözleĢme, 25 Haziran 1958'de ILO tarafından kabul

edilmiĢ ve 6 Haziran 1973'te Romanya tarafından onaylanmıĢtır.

Engelli kiĢilere yönelik ayrımcılığa iliĢkin konulara, doğrudan SözleĢmenin içeriğinde atıfta

bulunulmaz. Ayrımcılığa iliĢkin 1 no'lu maddenin (a) bendinde, yalnızca, "ırk, renk, cinsiyet,

din, siyasi inançlar, ulusal köken ya da sosyal köken"e dayalı farklılıklar, dıĢlamalar ya da

tercihler belirtilir.

ĠĢverenlerin, çalıĢanların (eğer varsa) ve diğer yetkili grupların temsilci kuruluĢlarına

danıĢtıktan sonra, ilgili Üye Devlet tarafından belirtildiği Ģekilde, ayrımcılığın, ayrıca,

istihdam ya da mesleğin uygulanmasında fırsat ya da muamele eĢitliğini bozma ya da baskı

altına alma etkisine sahip herhangi bir ayrım, dıĢlama ya da tercih" anlamına geldiğini bildiren

1 no'lu maddenin (b) bendine göre, SözleĢme'nin hükümleri engelli kiĢiler için geçerlidir.

Aynı zamanda, 5 no'lu maddenin (2) sayılı bendi, engelliliğe sahip kiĢilere açıkça atıfta

bulunarak: “Herhangi bir Üye Devletin, eğer varsa, temsilci iĢveren ya da çalıĢan kuruluĢlarına

danıĢtıktan sonra, genel olarak, cinsiyet, yaĢ, maluliyet, aile sorumlulukları ya da sosyal veya

kültürel seviye gibi sebepler nedeniyle, özel koruma ya da yardım gerektirdiği kabul edilen

34

www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:C111

56

kiĢilerin özel gereksinimlerini karĢılamak için tasarlanan herhangi bir diğer özel tedbiri

"ayrımcı nitelikte olmayan" Ģeklinde tanımlayabildiğini” öngörür. –

Engelli kiĢilerin mesleki eğitimine ve istihdamına iliĢkin 159 no'lu ILO SözleĢmesi

“Meslek ve Ġstihdama iliĢkin SözleĢme (Engelli KiĢiler)”

1 Haziran 1983'te ILO tarafından kabul edilen SözleĢme tüm engelli kiĢi kategorileri için

geçerlidir. Romanya tarafından onaylanmamıĢ olduğundan SözleĢme zorunlu değildir.

SözleĢme'de, engelli ve engelli olmayan çalıĢanlar için eĢit imkanlar ilkesine dayanması

gereken, engelli kiĢilerle ilgili mesleki rehabilitasyon (iĢ kapasitesinin iyileĢmesi – o.n.) ve

istihdam politikaları ilkeleri açık ve kesin bir Ģekilde ifade edilmiĢtir. Engelli kiĢi “bir iĢ elde

etme ya da muhafaza etme ya da uygun bir kariyerde ilerleme beklentileri, gerektiği gibi kabul

edilmiĢ fiziksel ya da zihinsel bozukluğun bir sonucu olarak, büyük ölçüde azalmıĢ bir

birey”35

olarak tanımlanır.

159 no'lu ILO SözleĢmesi'ne eĢlik eden 168 no'lu Tavsiye

168 no'lu Tavsiye ve 159 no'lu SözleĢme, akıl hastanesinden çıkarılıp topluma kazandırılma ve

iĢ piyasasında normalleĢtirme yoluyla, engelli kiĢiler için uzmanlaĢtırılmıĢ hizmetlerin sınırlı

iĢlevselliğini aĢmak için, ILO tarafından yapılan giriĢimlerin sonucudur.

Tavsiye, 7 no'lu maddede Ģunları öngörür: “Engelli kiĢiler, iĢe alınma, iĢi muhafaza etme ve

kariyerlerinde ilerleme açısından eĢit fırsatlara ve eĢit muameleye tabi tutulmalıdır ve

mümkünse, sahip olunan pozisyon engelli kiĢi tarafından yapılan seçimle uyumlu olacak ve

kendisi için uygun olacaktır”.35

Bununla birlikte, Tavsiye zorunlu değildir.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından kabul edilen normatif belgeler

Günümüzde, WHO'ya (Dünya Sağlık Örgütü) göre, dünya nüfusunun %15'i olan bir milyarın

üstünde kiĢi, bir engellilik türünden muzdariptir ve bu yüzde nüfus yaĢlandıkça ve kronik

hastalıklar arttıkça yükselmektedir.36

Her yedi kiĢiden biri bir engellilik tipine sahip ve bu

kiĢiler yalnızca sosyal yaftalama ve ayrımcılıktan muzdarip değiller, aynı zamanda eğitim,

ulaĢım ve hatta sağlık gibi hizmetlere eriĢim açısından engellere sahipler. Engelli kiĢiler, diğer

35

http://www.irdo.ro/file.php?fisiere_id=772&inline= 36

www.who.int/disabilities/en/

57

kiĢilere nazaran, iki kat daha fazla hastalıkları için yetersiz tıbbi tedavi alma olasılığına maruz

kalıyorlar ve bu kiĢiler için, sağlık bakımlarının reddedilme olasılığı üç kat daha fazladır.

Uluslararası ĠĢlevsellik, Engellilik ve Sağlık Sınıflandırması (ICF)37

2001'de, WHO

tarafından uluslararası bir standart olarak geliĢtirilmiĢ ve teĢvik edilmiĢtir ve birçok ülkede

uygulanmıĢtır.

Romanya'da, çocuklarda engellilik derecesini belirleme kriterlerine göre ve CIF'in Faaliyetler

ve Katılım bileĢenini, Romanya'daki engelli çocuklara iliĢkin psiko-sosyal kriterlerle

bütünleĢtirerek uygulanan özel koruma tedbirlerine göre, ICF, 725/12.709/2002 no'lu Sağlık

ve Aile Bakanlığı/ Ulusal Çocukları Koruma ve Evlat Edinme Ġdaresi'nin (MHF/NACPA)

Talimatı ile onaylanmıĢtır.

ICF (kısmen), revize edilmiĢ bir metni temsil ederek, WHO tarafından 1980'de yayımlanan,

Uluslararası Bozukluklar, Engellilikler ve Özürlülükler (IC-IDH) Sınıflandırması'nın yerine

geçer. ICF iĢlevsel durumu sağlık koĢullarındaki farklı değiĢiklikler ile iliĢkilendirir (hastalık,

travma, yaralanma, rahatsızlıklar) ve sağlık durumunda önemli unsurlar olarak iĢlevselliği ve

engelliliği anlamaya iliĢkin yeni bir kavram oluĢturur. Yeni sınıflandırma, bireysel ve sosyal

seviyede, vücudun değiĢen sağlık koĢulları ile iliĢkili olarak, herhangi bir rahatsızlığı“işlevsel

durum” terimi ile belirtir.

Uluslararası ĠĢlevsellik, Engellilik ve Sağlık Sınıflandırması Çocuk & Gençlik Versiyonu

(ICF-CY)38

2007 yılında WHO tarafından düzenlendi, sağlık, eğitim ve sosyal sektörlerde,

çocuklar ve gençler için evrensel olarak kullanılabilecek, bir CIF sınıflandırma versiyonu

ihtiyacına cevap olarak, Uluslararası ĠĢlevsellik, Engellilik ve Sağlık (ICF) Sınıflandırması ile

uyumludur.

Romanya'da, 762/2260/2012 no'lu Sağlık Bakanlığı ve ÇalıĢma, Aile ve Sosyal Yardım

Bakanlığı'nın (MH/MLFSA) Talimatı yoluyla, 725/12.709/20025 no'lu Sağlık ve Aile

Bakanlığı ve Ulusal Çocukları Koruma ve Evlat Edinme Ġdaresi'nin (MHF/NACPA) Talimatı

değiĢtirildi ve bu değiĢiklikle, CIF-CT'nin, engelli çocukları değerlendirmek için belirlenen

psiko-sosyal kriterlerdeki Faaliyetler ve Katılım bileĢeni bütünleĢtirildi.

37

www.who.int/disabilities/en/www.who.int/classifications/icf/icf_more/en/ 38

http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/43737/1/9789241547321_eng.pdf

58

Dünya hükümetlerinin engelli kiĢilerin ihtiyaçlarına daha fazla ilgi göstermelerini

sağlamak için, WHO ve Dünya Bankası 2011'de Engelliliğe iliĢkin Dünya Raporu'nu

tamamladı.39

Engelliliğe iliĢkin Dünya Raporu kimi çeĢitli engelliliklerle mücadele etme durumunda olan

370'in üstünde kiĢinin desteği ve katılımı ile 3 yıldan uzun bir süre uygulandı.

Romanya'da, Rapor, 2012'de, Romanya Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Derneği - (RSPRM)

tarafından çevrilmiĢtir.

Rapora göre, BM Engelli Hakları SözleĢmesi'nin yürürlüğe girmesiyle, engelli olmayan

kiĢilere göre, daha kötü sağlık koĢullarına, daha düĢük eğitim performansına, daha düĢük

ekonomik katılıma ve çok daha fazla fakirlik seviyesine sahip engelli kiĢiler için, dünya

çapında, saygıyı teĢvik etmenin yanı sıra, ayrımcılıkla mücadele etmenin ve eriĢilebilirliği ve

katılımı teĢvik etmenin yollarına odaklanılmıĢtır.

Mayıs 2014'te, 67. Dünya Sağlık Kurulu, “WHO küresel engellilik eylem planı 2014–

2021: Bütün engelliler için daha iyi sağlık koĢulları”40

nı onaylayan bir karar kabul

etmiĢtir.

Planın ana hedefleri Ģunlardır: engelleri kaldırmak ve sağlık hizmetlerine ve programlarına

eriĢimi geliĢtirmek, rehabilitasyon, habilitasyon, yardımcı teknolojiler ve cihazlar, yardım ve

destek hizmetleri ve toplum odaklı rehabilitasyonu güçlendirmek ve kapsamını geniĢletmek,

engelliliğe dair, bağlantılı ve uluslararası düzeyde karĢılaĢtırılabilir verilerin toplanmasını

geliĢtirmek ve engellilik ve ilgili hizmetlere iliĢkin araĢtırmaları desteklemek.

WHO'ya bağlı diğer tüm Üye Devletler gibi, Romanya da, mecburi bir Ģekilde, önerilen

eylemleri uygulamak ve bu eylemleri belirli ulusal koĢullara uyarlamak zorundadır.

Avrupa Birliği tarafından kabul edilen normatif belgeler (EU)

Engellilik alanında Avrupa mevzuatı, iki baĢlıca kanun etrafında geliĢir: AB'de birincil

mevzuat olan 26 Kasım 2009 tarihli ve 2010/48/EC sayılı Konsey Kararı ile Avrupa

Birliği'nde kabul edilen, Avrupa Birliği Temel Haklar ġartı ve BirleĢmiĢ Milletler Engelli

Hakları SözleĢmesi.

39

http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/44575/20/9789730135978_rum.pdf 40

http://www.who.int/disabilities/actionplan/en/

59

Avrupa Birliği Temel Haklar ġartı41

Nice'de düzenlenen, Avrupa Konseyi kapsamında, 7

Aralık 2000'de, Avrupa Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi (tüm AB'ye

Üye Devletlerin Hükümetleri) tarafından ilan edildi. Avrupa Birliği Temel Haklar ġartı

(2007/C 303/01) Ģu anki Avrupa Parlamentosu BaĢkanı, Avrupa Komisyonu BaĢkanı ve AB

Konseyi BaĢkanı tarafından, Strasbourg'da, 2007'de imzalanmıĢtır.

13 Aralık 2007'de, AB'ye Üye Devletler tarafından imzalanan ve 1 Aralık 2009'da yürürlüğe

giren Lizbon AntlaĢması'na göre, ġart zorunludur ve AB seviyesinde, AB AntlaĢmaları olarak,

aynı hukuki niteliğe sahiptir.

Temel Haklar ġartı, Avrupa vatandaĢlarının ve Birliğin sınırları içerisinde yaĢayan herkesin

haklarını, altı ana bölüme ayrılan 54 Maddede aĢağıdaki gibi bir araya getirir ve açıklar:

“Bölüm I - HAYSĠYET (insan haysiyeti, yaĢam hakkı, kiĢinin bütünlüğü hakkı,

iĢkence, cezalandırma ve insanlık dıĢı ya da küçültücü muamelenin yasaklanması,

kölelik ya da zorla çalıĢtırmanın yasaklanması);

Bölüm II - ÖZGÜRLÜKLER (yaĢam ve güvenlik hakkı, özel ve aile hayatına saygı,

kiĢisel verilerin korunması, evlenme hakkı ve bir aile kurma hakkı, düĢünce, vicdan

ve din özgürlüğü, ifade ve bilgi özgürlüğü, dernek ve sendika özgürlüğü, sanat ve

bilim özgürlüğü, eğitim hakkı, bir meslek seçme özgürlüğü ve iĢe girme hakkı, bir iĢ

yönetme özgürlüğü, mülkiyet hakkı, sığınma hakkı, uzaklaĢtırılma, sınır dıĢı edilme

ya da suçluların iadesi hakkı);

Bölüm III - EġĠTLĠK (kanun önünde eĢitlik, ayrımcılık yapmama, kültürel, dini ve

dilbilimsel çeĢitlilik, erkekler ve kadınlar arasında eĢitlik, çocuk hakları, yaĢlı hakları,

engelli kiĢilerin bütünleĢtirilmesi);

Bölüm IV - DAYANIġMA (çalıĢanların iĢletme kapsamında bilgi alma ve danıĢma

hakkı, toplu görüĢme ve eylem hakkı, yerleĢtirme hizmetlerine eriĢim hakkı, haksız

iĢten çıkarılma halinde korunma, adil ve makul çalıĢma Ģartları, çocuk iĢçi

çalıĢtırılmasının yasaklanması ve gençlerin iĢ, aile ve mesleki hayatlarında

korunması, sosyal güvenlik ve sosyal yardım, sağlık bakımı, genel ekonomik fayda

hizmetlerine eriĢim, çevresel koruma, tüketicinin korunması);

41

http://www.dri.gov.ro/carta-drepturilor-fundamentale-a-uniunii-europene/

60

Bölüm V - VATANDAġ HAKLARI (oy verme ve Avrupa Parlamentosu

seçimlerinde bir aday olarak yer alma hakkı, oy verme ve belediye seçimlerinde bir

aday olarak yer alma hakkı, iyi idare hakkı, belgelere eriĢim ve Avrupa

Ombudsmanı'na atıfta bulunma hakkı, dilekçe hakkı, dolaĢım ve ikamet özgürlüğü

hakkı, diplomatik ve konsoloslukla ilgili koruma;

Bölüm VI - ADALET (etkin bir hukuki yola ve adil yargılanmaya baĢvurma hakkı,

masumiyet karinesi ve savunma hakkı, adli suçların ve cezaların yasallığı ve

orantılılığı ilkeleri, aynı suçtan iki kez yargılanmama ya da cezalandırılmama

hakkı).”

Avrupa Sosyal ġartı 18 Ekim 1961'de Torino'da Avrupa Konseyi tarafından geliĢtirildi ve 26

ġubat 1965'te yürürlüğe girdi. Sırasıyla, 1988, 1991 ve 1995'te değiĢtirildi ve eklemeler

yapıldı ve 1996'da revize edildi.42

Avrupa Sosyal ġartı temel insan hakları, istihdam, sosyal iliĢkiler ve sosyal güvenliği içeren

bir dizidir ve Konseyin Üye Devletlerinin izlediği sosyal politika hedeflerini ortaya koyan

bildirimsel bir kısımdan (ilkeler) ve onaylayan Devletin bir dizi yükümlülük üstlendiği yasal

bir kısımdan oluĢur.

Revize EdilmiĢ ġart, Avrupa Konseyi'nin insan haklarına iliĢkin antlaĢmalarının bir parçasıdır

ve "21. Yüzyıl Sosyal ġartı" adı verilen sosyal bütünleĢme konusunda bir referanstır.

Avrupa Sosyal ġartı'nın, 1996'da Revize EdilmiĢ 15 no'lu Maddesi, engelli kiĢilerin

bağımsızlık, toplumsal bütünlük ve toplum yaĢamına katılmalarına iliĢkin haklarını düzenler.

Romanya 14 Mayıs 1997'de Revize EdilmiĢ Avrupa Sosyal ġartı'nı imzalamıĢ ve 74/1999

no'lu Kanun uyarınca onaylamıĢtır. Romanya, 31 madde arasından 24 maddeyi ve toplam 98

bent arasından 65 bendi onaylamıĢtır. Romanya için, revize edilmiĢ Avrupa Sosyal ġartı'nın

onaylanması, hem çalıĢma ortamında hem de bu ortamın dıĢında vatandaĢlara gerçek bir

sosyal koruma temin etmeye katkıda bulunmak için, sosyal standartları teĢvik ve temin

etmeye iliĢkin siyasi bir taahhüt ve böylece, hukuki ve kurumsal mekanizmalarını, sosyal

yaĢamın tüm yönlerinde sürekli iç reformlar gerektiren bu uluslararası antlaĢmaya eriĢimden

42

http://www.mmuncii.ro/pub/imagemanager/images/file/Domenii/Relatii%20bilateraleorganizatii/prezentare_car

ta.pdf

61

kaynaklanan yükümlülüklere ve Avrupa demokrasilerinin belirli standartlarına ve değerlerine

uyarlama taahhüdünü yeniden onaylama anlamına gelir.

Engellilik durumunu farklı perspektiflere göre yöneten ve engelli kiĢilerin belirli ihtiyaçlarını

karĢılamak için Konsey ya da Komisyonun eriĢime açtığı bir dizi kanun - ikincil mevzuat - AB

seviyesinde, yıllar boyunca yayımlanmıĢtır.

AĢağıda, ters kronolojik sırayla, engelli kiĢilere iliĢkin temel normatif belgeleri sunuyoruz:

Üye Devletlerin istihdam politikaları rehberlerine iliĢkin 22 Temmuz 2003 tarihli ve

2003/578/EC sayılı Konsey Kararı43

Üye Devletlerin istihdam politikaları, AB'de, Ģu üç genel ve birbirine bağlı hedefi teĢvik etmek

için uygulanmalıdır: iĢ gücünün tam istihdamı, iĢ kalitesi ve üretkenliği ve sosyal uyum ve

bütünleĢtirme.

Üç ana hedefe ulaĢmak için, Üye Devletler, eylem önceliklerine sahip belirli rehberleri dikkate

alan politikaları uygulamalıdırlar.

Belirli rehberler aĢağıdaki gibi listelenir:

1. “ĠĢsiz ve pasif kiĢiler için etkin ve önleyici tedbirler,

2. ĠĢ yaratma ve giriĢimcilik,

3. ĠĢ piyasasında uyum kapasitesi ve hareketliliğin teĢviki ve yaklaĢım değiĢikliği,

4. Ġnsan kaynaklarının ve yaĢam boyu eğitim/ öğretimin geliĢtirilmesini teĢvik etme,

5. ĠĢ gücü desteğini arttırma ve etkin yaĢlanmayı teĢvik etme,

6. Cinsiyet eĢitliği;

7. ĠĢ piyasasında, dezavantajlı kiĢilere karĢı uygulanan ayrımcılıkla mücadele ve bu

kiĢilerin iĢ piyasasıyla bütünleĢtirilmesini teĢvik etme,

8. ÇalıĢmanın cezbediciliğini arttırmak için teĢvikler yoluyla çalıĢmayı daha kazançlı

hale getirme,

9. Kayıt dıĢı çalıĢmayı düzenli çalıĢmaya dönüĢtürme,

10. Bölgesel ekonomik eĢitsizlikleri görüĢme.”

Karara göre, Üye Devletlerin yükümlülüklerinden biri, istihdam imkanlarını geliĢtirerek, iĢ

tekliflerini arttırarak ve bu tür kiĢilere karĢı uygulanan tüm ayrımcılık Ģekillerini önleyerek,

okulu erken bırakanlar, düĢük vasıflı çalıĢanlar, engelliler, göçmenler ve etnik azınlıklar gibi

belirli zorluklarla karĢı karĢıya kalan kiĢileri, iĢ piyasasıyla bütünleĢtirmeyi teĢvik etmektir.

43

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/RO/TXT/?uri=CELEX:32003D0578

62

Irksal ya da etnik köken fark etmeksizin, kiĢiler arasında eĢit muamele ilkesinin

uygulanmasına iliĢkin 2000/43/EC sayılı Konsey Yönetmeliği44

2000/43/EC sayılı Konsey Yönetmeliği kanun önünde eĢitliği ve tüm kiĢiler için ayrımcılığa

karĢı korunmayı evrensel haklar olarak kabul eder.

Ġstihdam ve çalıĢma koĢullarında eĢit muamele lehinde genel bir çerçeve belirlemeye

iliĢkin 2000/78/EC sayılı Konsey Yönetmeliği45

2000/78/EC sayılı Yönetmelik, bir kiĢinin haysiyetini zedeleme ya da göz korkutucu,

düĢmanca, küçültücü ya da incitici bir ortam yaratma amacıyla ya da tesiriyle, cinsel yönelim,

din, inançlar, özürlülük ya da yaĢa yönelik istenmeyen bir muamele gerçekleĢtiğinde, tacizi bir

ayrımcılık Ģekli olarak tanımlar. Örneğin, tesisler ve/veya ekipmanlar, iĢ düzeni ve

yükümlülüklerin dağıtımına iliĢkin bir uyarlama gerçekleĢtirerek veya eğitim ya da istihdam

yolları önererek, iĢyerini engelliliğe uygun bir Ģekilde düzenlemek için tasarlanmıĢ etkili ve

pratik tedbirler gibi, uygun tedbirlerin de alınması gerektiğini belirtir – iĢyerinde engelli

kiĢilerin ihtiyaçlarını düzenlemek için tedbirlerin belirlenmesi engelliliğe yönelik ayrımcılıkla

mücadelede önemli bir rol oynar.

2000/78/EC sayılı Yönetmelik aĢağıdakiler dahil geniĢ kapsamlı uygulama alanlarına sahiptir:

faaliyet alanı ne olursa olsun ve terfi dahil, tüm mesleki hiyerarĢi seviyelerinde, seçim

kriterleri ve iĢe alma koĢulları dahil, istihdama, ücretsiz istihdama ya da mesleğe

eriĢim koĢulları,

uygulamalı uzmanlık birikimi dahil, tüm tiplerdeki ve seviyelerdeki rehberlik ve

mesleki eğitim, mesleki geliĢim ve oryantasyon değiĢikliğine eriĢim,

iĢten çıkarmalar ve ücretler dahil istihdam ve çalıĢma koĢulları,

ilgili örgüt tarafından sağlanan faydalar dahil, üyeleri belirli bir mesleği sürdüren, iĢçi

ya da çalıĢan sendikasına ya da herhangi bir sendikaya bağlılık ve katılım.

Tüm ayrımcılık Ģekillerini önleme ve haklarında yaptırım uygulamaya iliĢkin 137/2000 no'lu

Kararname'de yapılan değiĢiklikler ve eklemelerle birlikte, 2000/43/EC sayılı Konsey

Yönetmeliği ve 2000/78/EC sayılı Konsey Yönetmeliği, 19/2013 no'lu Acil Hükümet

Kararnamesi (GEO) uyarınca, ulusal mevzuat kapsamında uygulanmaktadır.

44

www.cncd.org.ro/Files/?FileID=65 45

http://www.anr.gov.ro/docs/legislatie/internationala/Directiva_Consiliului_2000_78_CE_RO.pdf

63

17 Haziran 1999 tarihli, engelli kiĢiler için eĢit istihdam imkanlarına iliĢkin, 1999/C

186/02 no'lu Konsey Kararı46

Üye Devletlerden, bu Kararı kabul ederek, istihdam ile ilgili ulusal politikaları yoluyla ve

sosyal ortaklar ile iĢbirliği içinde, hem özel sektörde – serbest meslek dahil – hem de kamu

sektöründe, engelli kiĢilerin iĢ piyasasıyla bütünleĢmesini teĢvik eden önleyici ve etkin

politikalar geliĢtirmeleri ve engelli kiĢiler için istihdam imkanlarını teĢvik etmeye özel bir

dikkat göstermeleri istenir.

Engelli KiĢilerin Rehabilitasyonu ile ilgili Uyumlu bir Politika Tavsiyesi47

Avrupa

Konseyi’ne Üye Devletlerin Bakanlar Kurulu tarafından 9 Nisan 1992’de kabul edilmiĢtir.

Bölüm VII – Ġstihdam – engelli kiĢilerin, mümkünse, sıradan bir iĢ ortamında çalıĢabilmelerini

sağlamak için, bireysel ve toplu eylemlere iliĢkin tavsiyeler içerir. (1.1). Üretken çalıĢma için

mesleki kapasiteleri sınırlı olan ve ağır seviyede engelli olan, geçici ya da kalıcı bir Ģekilde

çalıĢmaları imkansız olan kiĢiler korumalı iĢ yerlerinde iĢe alınacaktır (1.2). Tavsiye, aynı

zamanda, bireysel ihtiyaçlara ve isteklere bağlı olarak, bazı engelli kiĢilerin normal çalıĢma

ortamının unsurlarıyla korumalı istihdamın unsurlarını birleĢtiren bir iĢ programına sahip

olabileceğini öngörür (1.3), ve asla çalıĢamayacak engelli kiĢiler, üretkenliğe bakmaksızın,

aynı zamanda, hem iĢlevsel, sosyal ve mesleki becerilerini geliĢtirme arayıĢlarını hem de

faaliyetleri gerçekleĢtirmelerini mümkün kılan mesleki faaliyet merkezlerine

yönlendirilecektir. (1.4).

Erkekler ve kadınlar için, istihdam, mesleki eğitim, terfi ve çalıĢma koĢullarına eriĢim

açısından eĢit muamele gösterme ilkesinin uygulanması ile ilgili, 9 ġubat 1976 tarihli ve

76/207/EEC sayılı Konsey Yönetmeliği48

1 no’lu maddeye göre, 76/207/EEC sayılı Avrupa Konseyi Yönetmeliği’nin amacı, “terfi dahil

istihdam ve mesleki eğitime erişim ve çalışma koşulları açısından erkekler ve kadınlar için eşit

muamele gösterme ilkesini” ve ayrıca “eşit muamele ilkesini” Üye Devletlerde yürürlüğe

sokmaktır. EĢit muamele ilkesini uygulamak, tüm mesleki hiyerarĢi seviyelerinde ve faaliyet

sektörü ya da dalı her ne olursa olsun, tüm istihdam yerlerinde ve pozisyonlarında, seçim

46

http://www.combat.info.ro/uploaded_files/RezCons17iun1999.pdf 47

https://wcd.coe.int/com.instranet.InstraServlet?command=com.instranet.CmdBlobGet&InstranetImage=239805

7&SecMode=1&DocId=602414&Usage=2 48

http://fs.asistentjudiciar.ro/e4e558e2359a09998dffe8864f4fcaac.pdf

64

kriterleri dahil, istihdam koĢullarına iliĢkin, cinsiyete yönelik hiçbir ayrımcılık ima etmez.

(Madde no. 3).

Avrupa Birliği’nde, yukarıda belirtilen normatif belgelere ek olarak, aĢağıdakiler gibi, engelli

kiĢiler dahil, genel uygulamaya iliĢkin diğer kanunlar da vardır:

3 Eylül 1953’ten beri yürürlükte olan, Ġnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin

Korunmasına iliĢkin SözleĢme/ Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesi,

4 Haziran 1998 tarihli, engelliler için park kartı modülü kurulmasına iliĢkin

98/376/EC sayılı Konsey Tavsiyesi,

27 Kasım 2000 tarihli, ayrımcılıkla mücadeleye iliĢkin bir Toplum eylem programı

belirlenmesi ile ilgili 2000/750/EC sayılı Avrupa Konseyi Kararı (2001-2006),

12 Mayıs 2000 tarihli, 284 sayılı Nihai Basın Bülteni "Engelliler için Engelsiz bir

Avrupa’ya doğru”,

20 Aralık 2000 tarihli, erkekler ve kadınlar arasındaki eĢitliğe iliĢkin Toplum

stratejisine dair bir Toplum eylem programı belirlenmesi ile ilgili 2001/51/EC sayılı

Avrupa Konseyi Kararı (2001-2005),

7 Aralık 2001 tarihli, sosyal dıĢlanmayla mücadele konusunda, Üye Devletler

arasında iĢbirliğini teĢvik etmek için bir Toplum eylem programı belirlenmesi ile

ilgili, 50/2002/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Kararı,

10 Haziran 2002 tarihli, istihdam alanındaki Toplumsal teĢvik tedbirlerine dair

1145/2002/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Kararı,

Avrupa Konseyi Genel Kurulu’nun 1592 (2003) sayılı Tavsiyesi "Engelli kiĢilerin

sosyal katılım hakkı";

6 ġubat 2003 tarihli, engelli kiĢilerin bilgi odaklı topluma eriĢimini arttırmak için,

e-kullanılabilirliğe iliĢkin 2003/C 39/03 sayılı Avrupa Konseyi Kararı,

5 Mayıs 2003 tarihli, eğitim ve öğretimde engelli talebe ve öğrenciler için eĢit

fırsatların sağlanmasına iliĢkin, 2003/C 134/04 sayılı Avrupa Konseyi Kararı,

15 Temmuz 2003 tarihli, engelli kiĢilerin istihdamını ve toplumla bütünleĢmesini

teĢvik etmeye iliĢkin 2003/C 175/01 sayılı Avrupa Konseyi Kararı,

29 Nisan 2004 tarihli, kadınlar ve erkekler arasında eĢitlik alanında, Avrupa

seviyesindeki etkin kuruluĢları teĢvik etmek için bir Toplum eylem programı

belirlenmesine iliĢkin 848/2004/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Kararı,

65

13 Aralık 2004 tarihli, mallara ve hizmetlere eriĢim ve malların ve hizmetlerin

tedariki açısından kadınlar ve erkekler arasında eĢit muamele gösterme ilkesinin

uygulanmasına iliĢkin 2004/113/EC sayılı Yönetmelik,

24 Ekim 2006 tarihli, Ġstihdam ve Sosyal DayanıĢma – Ġlerleme ile ilgili Toplum

Programı belirlenmesine iliĢkin 1672/2006/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve

Konseyi Kararı.

AB, yasamaya iliĢkin alandan çıkarak, sırasıyla, Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı, Avrupa

Birliği’nin ĠĢleyiĢine Dair AntlaĢma ve BirleĢmiĢ Milletler Engelli Hakları SözleĢmesi’nin

birleĢik potansiyelini sermayeye dönüĢtüren Engelli kiĢilerle ilgili Avrupa stratejisi 2010-

2020 "Engelsiz bir Avrupa’ya yenilenmiş bir bağlılık"49

gibi stratejik belgeler aracılığıyla

geniĢ kapsamlı politikalar önerir.

Strateji engellerin ortadan kaldırılmasına odaklanır, Avrupa Komisyonu sekiz temel eylem

alanı tanımlar: eriĢilebilirlik, katılım, eĢitlik, istihdam, eğitim ve mesleki eğitim, sosyal

koruma, sağlık ve dıĢ eylem.

“Her eylem alanı için, Avrupa Komisyonu ayrıca aĢağıdaki gibi temel hedefler tanımlamıĢtır:

EriĢilebilirlik – engelli kiĢilerin kamu hizmetleri dahil, ürünlere, hizmetlere ve

yardımcı cihazlara eriĢimini sağlamak.

Katılım – engelli kiĢilerin topluma tam katılımını sağlamak, AB vatandaĢlığının tüm

faydalarından yararlanmalarını sağlamak, tam ve eĢit katılımlarını engelleyen idari ve

davranıĢsal engelleri ortadan kaldırmak ve kiĢiselleĢtirilmiĢ yardıma eriĢim dahil,

toplumda hizmetler sunmak,

EĢitlik – AB’de engelliliğe yönelik ayrımcılığın kaldırılması.

Ġstihdam – daha fazla engelli kiĢinin açık iĢ piyasasında yaĢamlarını kazanma

olasılığı.

Eğitim ve mesleki eğitim – Engelli talebeler ve öğrenciler için, kapsayıcı ve yaĢam

boyu öğrenmeye açık bir eğitim paradigması teĢvik etmek.

Sosyal koruma – engelli kiĢiler için haysiyetli yaĢam koĢullarını teĢvik etmek.

Sağlık – engelli kiĢilerin sağlık hizmetlerine ve bu tür hizmetleri veren altyapı

tesislerine eĢit eriĢimini teĢvik etmek.

49

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:0636:FIN:RO:PDF

66

DıĢ eylemler – AB dıĢ eylem kapsamında engelli kiĢilerin haklarını teĢvik etmek.

Sonuç olarak, Strateji, herkes için engelsiz bir Avrupa kurmak için AB kuruluĢlarını ve Üye

Devletleri birlikte çalıĢmaya davet ediyor.

Avrupa Birliği’nin ĠĢleyiĢine Dair AntlaĢma – TFEU’ya göre, Avrupa Birliği’nde

ayrımcılığa iliĢkin tüm yasal yönetmelikler, AntlaĢma’nın “Birlik, politikalarını ve

faaliyetlerini tanımlamada ve uygulamada, cinsiyet, ırksal ya da etnik köken, din ya da

inançlar, engellilik, yaş ya da cinsel yönelime dayalı herhangi bir ayrımcılıkla mücadele

etmeyi hedefler.”50

Ģeklinde açıklanan 10. maddesi uyarınca kabul edilir.

50

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/RO/TXT/?uri=CELEX:12012E/TXT

67

III. ENGELLĠLĠK VE ENGELLĠ KĠġĠLERĠN ÇALIġMA HAKKI ĠLE ĠLGĠLĠ

YASAL YÖNETMELĠKLER

3.1. Engelli kiĢiler ile ilgili genel yasal yönetmelikler

Romanya’da Anayasa ve kanunlar zorunludur. Tüm Romanya vatandaĢları kanun önünde

eĢittir ve “haklarını, özgürlüklerini ve meĢru menfaatleri”ni korumak için mahkemelere

baĢvurabilirler.

Yasal yönetmeliklere göre, hukuki hiyerarĢinin en tepesinde 2003 yılında revize edilen, 1991

tarihli Anayasa bulunur. Romanya Anayasası, milli ve bölünmez bir devlet olarak, Romanya

devletinin, yürütme, yasama ve yargı güçleri arasındaki iliĢkilerini, Devlet kurumları,

vatandaĢlar ve tüzel kiĢiler arasındaki iliĢkilerini ve ülkenin idari yapısını belirleyen temel

kanunlarıdır, tüm düzenleyici eylemler Anayasaya uygun bir Ģekilde olmalıdır.

Kanunlar ve hükümet kararnameleri ve dolayısıyla, azalan sıralamayla, hükümet kararları ve

ikincil mevzuatlar (bakanlıklar ve diğer kamu makamları tarafından yayımlanan kararlar,

talimatlar, yönetmelikler) Anayasa’ya tabidir. Hükümet kararları ve ikincil mevzuatlar

kanunların ve hükümet kararnamelerinin yasal Ģartlarını geliĢtirir ve ayrıntılı bir Ģekilde

açıklar.

Ulusal seviyede, özürlü/ “engelli” kiĢiler ile ilgili ve sırasıyla, engelli/ “engellilikler”e sahip

kiĢilere iliĢkin haklar ve durumlarla ilgili düzenleyici belgeler, özellikle 1989 olaylarından

sonra, 1991’de Romanya Anayasası’nın kabulüyle düzenlenmiĢtir.

Romanya’da Ulusal Engellilik Konseyi tarafından Mart 2013’te ayrıntılı bir Ģekilde hazırlanan

ve yayınlanan “BM Engellilerin Hakları SözleĢmesi’nin uygulanmasına dair Ġlk Dönemsel

Sivil Toplum Raporu” adlı belgeye göre: “1989’a dek, engelli kişilere ilişkin resmi veriler

tamamen kayıptı ya da sadece kurumsal bakım sisteminde çalışanlar tarafından

erişilebiliyordu. Bu kişilerin varlığı, yalnızca aileleri, komşuları, arkadaşları ve bu kişilere

hizmet sunan uzmanlar tarafından biliniyordu. Romanya’da sosyal koruma sistemi

aracılığıyla özürlü kişilerin kamu tarafından tanınması, Devlet Özürlüler Sekreterliği (13

Ekim 1990 tarihli ve 1100 sayılı Hükümet Kararı – G.D.) oluşturularak ve özürlü kişilerin özel

olarak korunmasına ilişkin kanunların kabul edilmesiyle, 1990 yılında başladı. 1 Haziran

1992’de, özürlü kişilerin özel olarak korunmasına ilişkin 53 sayılı Kanun yürürlüğe girdi, bu

68

kanun kapsamında, ilk defa açık bir şekilde şunlar ortaya kondu: eşitlik fırsatları, bazı

kurumsallaştırılmamış koruma şekillerinin alternatifleri ve fiziksel erişebilirlik kavramı.”51

Romanya’daki 1989 olaylarından sonra yayımlanan en önemli yasal kuralların kısa

tarihçesi – günümüzde yürürlükten kaldırıldılar ve daha yeni yönetmelikler yerlerini aldı,

bölgede, Avrupa’da ve uluslararası seviyede, kuralların geliĢimiyle uyumludurlar:

Devlet Özürlüler Sekreterliğinin kurulmasına iliĢkin 1100/1990 sayılı GD.,

Devlet Özürlüler Sekreterliğinin görevleri, organizasyonu ve iĢleyiĢine iliĢkin

1161/1990 sayılı GD;

Özürlü kiĢilerin özel olarak korunmasına iliĢkin 53/1992 sayılı kanun,

Devlet Özürlüler Sekreterliğinin yeniden düzenlenmesine ve iĢleyiĢine iliĢkin

939/1997 sayılı GD;

Özürlü kiĢilerin özel olarak korunmasına ve istihdamına iliĢkin 102/1999 sayılı GEO;

Ulusal Çocukları Koruma Ajansı’nın kurulmasına ve çocukları korumaya iliĢkin

faaliyetlerin yeniden düzenlenmesine iliĢkin 192/1999 sayılı GEO;

Özürlü kiĢilerin kiĢisel asistanlarının istihdam koĢulları, hakları ve yükümlülüklerine

iliĢkin Metodolojik Normları onaylamaya dair 626/2000 sayılı GD;

Sağlık ve Aile Bakanlığı’nın organizasyonu ve iĢleyiĢine dair 22/2001 sayılı GD;

Ulusal Çocuk Haklarını Koruma Ġdaresi’nin kurulmasına iliĢkin 12/2001 sayılı GEO;

Çocukları Koruma Komisyonu’nun yeniden düzenlenmesine iliĢkin GEO no.

123/2001 sayılı GEO;

Özürlü kiĢilerin özel olarak korunması ve istihdamına iliĢkin 102/1999 sayılı GEO’yu

onaylayan 519/2002 sayılı Kanun;

Romanya’da özürlü kiĢilerin özel olarak korunması ve toplumla bütünleĢmesine

iliĢkin Ulusal Strateji’yi onaylayan 1.215/2002 sayılı GD;

Ulusal Özürlüler Ġdaresi’nin kuruluĢu, organizasyonu ve iĢleyiĢine iliĢkin 14/2003

sayılı GO;

Bazı gümrük vergisinden muaf ürün kategorilerine iliĢkin 59/2003 sayılı GO.

Ulusal Aileyi Koruma ve Çocuk Hakları Ġdaresi’nin kuruluĢu, organizasyonu ve

iĢleyiĢine iliĢkin 1.385/2009 sayılı GD.

51

http://observatorul.ro/data/documente/308/21345.pdf

69

1175/2005 sayılı G.D. tarafından onaylanan <<Ulusal Strateji 2006 – 2013>>3 engellilik

alanında sosyal koruma tedbirlerinin planlanmasının ve uygulanmasının temelinde yatan ve

bunlara rehberlik eden belgedir. Temel <<Ulusal Strateji 2006 – 2013>>3 kavramı, seçim

yapabilen ve kendi yaşamları üzerinde kontrol sahibi olan aktif vatandaĢlar olarak engelli

kiĢilerin haklarını tanıma seçimidir.

Strateji, engelli bir kiĢinin akıl hastanesine yatırılmasını önlemek ve toplumla bütünleĢmesini

ya da yeniden bütünleĢmesini desteklemek için alternatif sosyal hizmetler yaratarak ve

geliĢtirerek, engelleri kiĢilere aile içinde ilgi gösterilmesinin önemini vurguluyor.

<<Ulusal Strateji 2014 – 2020>>4 uygulama sonuçlarının değerlendirilmesine dayanarak ve

Romanya'nın taraf olduğu uluslararası kuruluĢların yükümlülükleriyle uyumlu bir Ģekilde,

önceki ulusal strateji tarafından baĢlatılan adımlara devam etmeli ve bu adımları

geliĢtirmelidir. <<Ulusal Strateji 2014 – 2020>>4

Ģu anda tasarım aĢamasındadır ve ulusal

düzeyde onaylanmamıĢtır.

Günümüzde, engelli kiĢilerin korunması, engelli/ özürlü kiĢileri “toplumla bütünleşmeyi ve

topluma katılımı destekleyen koruyucu tedbirler gerektiren, sosyal çevreleri fiziksel, duyusal,

zihinsel, ruhsal ve/veya buna benzer eksiklikleri ile uyumsuz olan ve eşit imkanlarla toplum

yaşamına erişimlerini tamamen önleyen ya da sınırlayan kişilerdir" (Madde 2) Ģeklinde

tanımlayan ve 3 Ocak 2008'de yürürlüğe giren özürlü kiĢilerin haklarının korunmasına ve

teĢvik edilmesine iliĢkin (Kanun no. 448) 448/2006 sayılı Kanun (sonradan üzerinde

yapılan değiĢiklikler ve eklemelerle yeniden yayımlanmıĢtır) ile düzenlenir.

"448 sayılı Kanun uyarınca engelli kiĢilerin hakları aĢağıdakileri kapsar:

a) sağlık koruma – önleme, tedavi ve iyileĢme/rehabilitasyon,

b) mesleki eğitim ve öğretim,

c) istihdam ve iĢyerini düzenleme, mesleki oryantasyon ve yeniden düzenleme,

d) sosyal yardım, diğer bir deyiĢle, sosyal hizmetler ve sosyal performanslar,

e) ikametgah, çevresindeki kiĢisel yaĢam ortamını düzenleme, ulaĢım, fiziksel, bilgi ve

iletiĢim ile ilgili çevrelere eriĢim,

f) boĢ zaman faaliyetleri, kültür, spor, turizme eriĢim,

g) yasal yardım,

h) mali tesisler.”

Engelli kiĢilerin haklarının korunması ve teĢvik edilmesi aĢağıdaki ilkelere dayanır:

70

a) insanoğlunun temel haklarını ve özgürlüklerini gözetme,

b) ayrımcılık önleme ve ayrımcılıkla mücadele,

c) fırsat eĢitliği;

d) iĢ gücü istihdamına ve mesleklere yönelik eĢit muamele,

e) sosyal danıĢma,

f) toplumu sorumlu kılmak,

g) yerindenlik;

h) toplumun özürlü kiĢilerin özel ihtiyaçlarına uyum göstermesi,

i) özürlü kiĢilerin menfaati,

j) bütünleĢtirilmiĢ yaklaĢım,

k) ortaklık;

l) kiĢinin kiĢisel yaĢamı üzerinde ve faydalandığı hizmetler ve destek Ģekillerine iliĢkin,

tercih, kontrol ya da karar verme özgürlüğü,

m) hizmetleri sağlamada kiĢi odaklı yaklaĢım,

n) ihmal ve suiistimale karĢı koruma,

o) gerekli destek ve yardımı belirlerken daha az sınırlayıcı alternatifleri seçme,

p) toplumun diğer tüm üyeleri gibi eĢit haklar ve yükümlülüklerle, özürlü kiĢilerin

toplumla bütünleĢtirilmesi ve topluma katılımı"

448 sayılı Kanun, yürürlüğe girdiğinden beri, birçok önemli değiĢiklikten geçmiĢtir ve

bunlarla ilgili bazı maddelerin uygulanması için, aĢağıdakiler yayımlanmıĢtır:

268/2007 sayılı GD tarafından onaylanan Metodolojik Normlar;

Özürlü kiĢilerin haklarının korunması ve teĢvik edilmesine iliĢkin 448/2006 sayılı

Kanunun 78 no'lu maddesinin uygulanmasıyla ilgili (12 Kasım 2008 tarihli) talimatlar

(Ulusal Özürlüler Ġdaresi – NAPH tarafından yayımlanmıĢ ve 5 Aralık 2008'de

yürürlüğe girmiĢtir);

Özürlü kiĢilerin haklarının korunması ve teĢvik edilmesine dair, 448/2006 sayılı

Kanunun 54 no'lu maddesinin (4) sayılı bendini uygulayan Talimatların onayına

iliĢkin, MLFSP ve NAPH tarafından yayımlanan, No. 468/2009 sayılı Ortak Talimat,

BirleĢik kamu emeklilik sistemine iliĢkin (MLFSPE tarafından yayınlandı ve 12

Kasım 2013'te yürürlüğe girdi)5 263/2010 sayılı Kanunun 77 no'lu maddesinin

hükümleriyle bağlantılı olarak, özürlü kiĢilerin haklarının korunmasına ve teĢvik

71

edilmesine iliĢkin 448/2006 sayılı Kanunun 42 no'lu Maddesinin hükümlerinin

uygulanma prosedürü

Özürlülüğün derecesini belirleme, bir özürlülük derecesinin varlığını belirleyen tıbbi ve

psiko-sosyal kriterlerin onaylanması için, sırasıyla, 2008, 2013, 2014 ve 2015'te üzerinde

değiĢiklikler yapılan ve 2007'de, ÇalıĢma, Aile ve EĢit Fırsatlar Bakanlığı ve Kamu Sağlığı

Bakanlığı tarafından ortaklaĢa yayınlanan 762/1992 sayılı Talimat uyarınca yapılır. Bir

yetiĢkinin özürlülüğünün derecesini belirleme (hafif, orta, vurgulanmıĢ/iĢaretli ve ağır),

430/20085

sayılı GD'nin hükümleri uyarınca düzenlenen ve faaliyet gösteren Bölgesel YetiĢkin

Özürlüler Değerlendirme Komisyonu tarafından yapılır.

Bu rapora ek olarak, aĢağıda, mesleki yeniden yerleĢtirme dahil, ilgili haklar ve tesislerle

birlikte, özürlülüğün derecesini doğru bir Ģekilde belirlemek amacıyla, mevcut kurallara göre,

engelli bir hasta tarafından sağlık bakımı ve sosyal yardım yapılarıyla baĢ etmek için izlenen

adımlarla ilgili bir Ģema denemesi sunuyoruz.

ġekil 4 Özürlü bir hastanın, engellilik yaratan bir olaydan sonra, topluma yeniden katıldığı ve

muhtemel iĢine yeniden yerleĢtirildiği ana dek - her özel vakanın özelliklerine ve tıbbi-idari

karmaĢıklıklara bağlı olarak, değiĢen oranlar içeren – dahil olduğu döngüyü Ģematik olarak

gösterme giriĢimi

72

Tedavi edilememe

Engellilik

Kısmi düzelme

Bölgesel yönlendirme- Belediyede sosyal

destek

Kısmi

ÇalıĢma yeterliğini yeniden kazanma

GerçekleĢmez ise

Tıbbi Uzmanlık ve ÇalıĢma Yeterliğinin

Geri Kazanılması Enstitüsü

ÇalıĢabilir

Ulusal ĠĢ Kurumu

Mesleki yeniden oryantasyon/eğitim

ĠĢ yeniden kalifikasyon

Engellilik ile çalıĢma

Ayırımcılık halinde

Ayırımcılıkla mücalede

Ulusal Konseyi

ÇalıĢamaz

Emeklilik için ev

Tam

Önceki iĢine/iĢyerine

dönüĢ

ĠĢe uygunluğunun değerlendirilmesi (iĢyeri hekimi)

Aynı iĢ Farklı iĢ

Fiili kalan iĢlevsel

yeterliğine uygun farklı

iĢyeri- ĠĢverence

sağlanması mümkünse

73

ĠĢsizlik sigortası sistemi ve iĢ gücü istihdamının teĢvikine iliĢkin 76/20025 sayılı Kanun

Romanya’daki iĢverenlerin, 18 aylık bir dönem boyunca, her mezun için bir aylık yardım

ödeneği alarak, mezun durumdaki özürlü kiĢileri, belirsiz bir süre boyunca iĢe almalarını

sağlar.

53/20035 sayılı Kanun tarafından onaylanan ve daha sonra üzerinde değiĢiklikler ve

eklemeler yapılan ĠĢ Kanunu, bir çalıĢana karĢı, özürlülüğe yönelik herhangi bir doğrudan ya

da dolaylı ayrımcılık Ģeklini yasaklar. Ayrıca çalıĢanlar için “maaĢ düzenleme ve verme;

cinsiyet, cinsel yönelim, genetik nitelikler, yaĢ, milliyet, ırk, renk, etnik köken, din, siyasi

fikir, sosyal köken, özürlülük, aile durumu ya da sorumluluğu, sendika üyeliği ya da

faaliyetine yönelik herhangi bir ayrımcılığı yasaklar” Ģartını sağlar ve özürlü çalıĢanlara yasal

asgari süreden en az 3 gün daha fazla ek izin süresi verir.

Sonradan üzerinde değiĢiklikler ve eklemeler yapılan, sosyal hizmetlere iliĢkin 68/20035

sayılı G.O.’ya göre, “özürlü bir kiĢi aĢağıdakilerden faydalanır:

a) tedavi ve rehabilitasyon;

b) özürlü kiĢi ve ailesi için destek ve yardım;

c) bütünleĢme, yeni Ģartlara alıĢma ve yeniden mesleki eğitim için yardım ve destek,

d) toplumsal ve tıbbi bakım,

e) sosyal arabuluculuk,

f) danıĢmanlık,

g) ağır özürlülük seviyesine sahip kiĢiler için kiĢisel asistan,

h) sosyal ihtiyaçlardan oluĢan bir durumla baĢa çıkmak için, bireysel kapasiteleri

sürdürmeyi, yenilemeyi ya da geliĢtirmeyi hedefleyen diğer tedbirler ve eylemler.

Raporda daha önce belirtilen normatif belgelerin yanı sıra, engelli kiĢiler dahil, halen

uygulanabilir olan ek düzenleyici eylemleri listeliyoruz.5

3 Mayıs 1996’da, Strasbourg’da kabul edilen, revize edilmiĢ Avrupa Sosyal ġartı’nı

onaylayan 74/1999 sayılı Kanun,

Tüm ayrımcılık Ģekillerini önlemeye ve haklarında yaptırım uygulamaya yönelik

137/2000 sayılı GO;

Özürlü kiĢilerin kiĢisel asistanlarının istihdam koĢulları, hakları ve yükümlülüklerine

iliĢkin Metodolojik Normları onaylayan 427/2001 sayılı GD;

74

Özürlü kiĢilerin özel olarak korunması alanında projelerin finanse edilmesi ve Devlet

Özürlüler Sekreterliği, özürlü kiĢilere iliĢkin sivil toplum kuruluĢları ya da özürlü

kiĢilerin özel olarak korunması alanında faaliyet gösteren kuruluĢlarla ortaklaĢa

olarak finanse edilen birimlerin yönetimine iliĢkin Metodolojik Normları onaylayan

696/2001 sayılı GD;

Kadınlar ve erkekler arasında eĢit fırsatlar ve eĢit muameleye iliĢkin 202/2002 sayılı

Kanun;

571/2003 sayılı Kanunla onaylanan Maliye Kanunu;

Çocukların korunmasına iliĢkin 272/2004 sayılı Kanun;

Özürlü kiĢilere kent içinde ücretsiz ulaĢım hakkı verilmesine iliĢkin Metodolojik

Normları onaylayan 680/2007 sayılı GD;

Hava yoluyla seyahat eden özürlü kiĢilerin ve hareketi kısıtlı kiĢilerin haklarına

iliĢkin, 5 Temmuz 2006 tarihli, Avrupa Parlamentosu ve Konseyi’nin 1.107/2006

sayılı Yönetmeliğinin (EC) uygulanmasını sağlayan tedbirlerin belirlenmesine dair

787/2007 sayılı GD;

Sağır-kör kiĢiler için iĢaret dili çevirmenlerinin ve belirli dil çevirmenlerinin

yetkilendirilmesine iliĢkin metodolojiyi onaylanan 671/2007 sayılı MLFEC Talimatı,

Korumalı birimleri yetkilendirme prosedürünü onaylayan 1372/2010 sayılı MLFSP

Talimatı,

Otistik rahatsızlıklar ve buna benzer ruh sağlığı hastalıklarına sahip kiĢiler için

özelleĢtirilmiĢ ve bütünleĢtirilmiĢ sosyal, sağlık ve eğitimle ilgili hizmetlere iliĢkin

151/2010 sayılı Kanun,

13 Aralık 2006’da BM Genel Kurulu tarafından New York’da kabul edilen, 30 Mart

2007’de imzaya açılan ve 26 Eylül 2007’de Romanya tarafından imzalanan Engelli

Hakları SözleĢmesi’ni onaylayan 221/2010 sayılı Kanun,

BirleĢik kamu emeklilik sistemine iliĢkin 263/2010 sayılı Kanun,

Özürlü kiĢilere yönelik elektronik kayıtların belirlenmesine iliĢkin 1.106/2011 sayılı

MLFSP Talimatı,

1/2011 sayılı Milli Eğitim Kanunu;

292/2011 sayılı Sosyal Yardım Kanunu;

75

"Sivil binaların ve kentsel alanların özürlü kiĢilerin bireysel ihtiyaçlarına göre

düzenlenmesine iliĢkin normlar, bildirim NP 051-2012 - inceleme NP 051/2000" adlı

teknik düzenlemenin onaylanması için Bölgesel GeliĢim ve Kamu Yönetimi

Bakanlığı’nın 189/2013 sayılı Talimatı;

Sonradan üzerinde yapılan değiĢiklikler ve eklemelerle birlikte, 2014-2015 yılları

boyunca sosyal sağlık sigortası kapsamında tıbbi yardım verme koĢullarını

düzenleyen Çerçeve SözleĢme’nin ve hizmet paketlerinin onaylanması için 400/2014

sayılı GD;

Sonradan üzerinde yapılan değiĢiklikler ve eklemelerle birlikte, 2014-2015 yılları

boyunca sosyal sağlık sigortası kapsamında tıbbi yardım verme koĢullarını

düzenleyen Çerçeve SözleĢme’nin ve hizmet paketlerinin onaylanması için, 2015

tarihli, 400/2014 sayılı GD’nin uygulanmasına iliĢkin Metodolojik Normları kabul

eden 619/2014 sayılı MH Talimatı.

Özürlü kiĢilere yönelik ulusal kanunlar kapsamında kabul edilen hukuki fiillere basitçe göz

gezdirmemiz, bize, bu kiĢilerle ilgili mevzuatın nasıl dağınık ve heterojen olduğunu, diğer

yandan, yetkililerin ulusal mevzuatı alana iliĢkin uluslararası standartlarla uyumlu hale

getirmek için duyduğu daimi isteği gösteriyor.

3.2. ĠĢ yerlerinde engelli çalıĢanlarla ilgili düzenlemeler/ tesisler

448 sayılı Kanunun hükümleri uyarınca, iĢ piyasasında çalıĢabilen ve bu piyasaya dahil olan,

herhangi bir engelli kiĢi, ilgili iĢyerinde makul bir düzenlemeye hak kazanır.

Düzenleme/uyarlama, ürünlerin ve sistemlerin bulunduğu fiziksel ve bilgi ile ilgili çevrenin,

özürlü kiĢiler için eriĢilebilir hale getirmek için, dönüĢtürülme sürecidir.

ĠĢveren tarafından, iĢyerinde makul bir yerleĢtirme yapılır, bu yerleĢtirme uygulanan tüm

değiĢiklikleri temsil eder, engelli kiĢilerin çalıĢma hakkının uygulanmasını kolaylaĢtırır.

Düzenleme/uyarlama, engelli kiĢinin ihtiyaçlarını karĢılamak için iĢyerindeki etkinliği

arttırmayı hedefleyerek, iĢ programının değiĢtirilmesine, ekipmanların, cihazların, yardımcı

teknolojilerin ve diğer benzer tedbirlerin temin edilmesine yol açar.

76

En azından iĢ yeri, ekipman, tuvalet ve eriĢim rotaları dahil, özürlü kiĢinin ihtiyaçlarına göre

düzenlenen çalıĢma alanı, engelli kiĢi için korumalı bir iĢyeri öngören 448 sayılı Kanuna

uygun bir Ģekilde düzenlenir.

Aynı normatif belgenin amaçları açısından, desteklenen istihdam, rekabetçi iĢ piyasasında

düzenli bir pozisyonda çalıĢmayı kolaylaĢtıran bir iĢe alım seçeneğidir ve iĢ arama sürecinde

ve iĢyerinde yardım sağlama, ulaĢım, yardımcı teknolojiler, eğitim ve uzmanlaĢmayı içerir.

Ġstihdam ve meslek koĢullarında eĢit muamele için genel bir çerçeve belirleyen 2000/78/EC

sayılı Konsey Yönetmeliği’ne göre52

, “Ġlgili tedbirler iĢveren için orantısız maliyetlere neden

olmadıkça, iĢverenler, belirli bir durumda, gerektiğinde, engelli bir kiĢinin istihdama eriĢmesi,

katılması ya da pozisyonunda ilerlemesi için ya da eğitim alması için gerekli tedbirleri

alacaktır.”

Engelli kiĢilerin istihdamı, çalıĢan – iĢveren arasında, ilgili Ģirketin faaliyetlerinin istikrarlı ve

karlı bir düzen içinde sürmesini ve aynı zamanda toplumda Ģirketin imajının takdir edilmesini

sağlayan, uzun vadeli bir iliĢkinin güçlendirilmesine yol açar.

ĠĢyerinde engelli kiĢilere karĢı uygulanan ayrımcılıkla mücadele etmek için alınan tedbirler

aĢağıdakileri içerir:53

bir tekerlekli sandalye kullanıcısı için kapı boĢluğunun geniĢletilmesi, rampa

yapılması ya da eĢyaların taĢınması, eriĢemeyen kiĢiler için elektrik düğmelerinin,

kapı kollarının ve rafların yeniden konumlandırılması ya da görme bozukluğu olan

kiĢilerin güvenliğine yardımcı olmak için dekorda yeterli kontras sağlanması gibi

tesis düzenlemeleri,

engelli kiĢilerin bazı görevlerini diğer kiĢilere dağıtmak,

mevcut bir kadro boĢluğunu doldurmak için kiĢi transferi,

alternatif çalıĢma ve eğitim saatleri: engelli kiĢinin ek molalardan faydalanmasını

sağlamak, engelliliğinden kaynaklanan yorgunluğu önlemek için, engelli kiĢiler için

esnek bir program belirleme,

bir kiĢinin farklı bir iĢe ya da eğitim yerine atanması,

52

http://www.anr.gov.ro/docs/legislatie/internationala/Directiva_Consiliului_2000_78_CE_RO.pdf 53

RO 2007/IB OT-02TL sayılı, “Engelli kiĢilerin istihdamına yönelik destek” baĢlıklı EĢleĢtirme SözleĢmesi

uyarınca uygulanan <Engelli kiĢilerin mesleki bütünleĢmesini kolaylaĢtırmak için yapılan uygun iĢyeri

düzenlemelerine iliĢkin rehberler> Raporu

77

rehabilitasyon (/iyileĢme – o.n.) programı, kontrol ya da tedavi için, çalıĢma ya da

eğitim süreleri sırasında kiĢiye devamsızlık izni vermek,

eğitim için koĢullar sağlama ya da yaratma (engelli kiĢiler ya da diğerleri için),

bir çevirmen temin etme,

izleme ya da diğer destekleri sağlama,

engelli kiĢiler için bir asistan iĢe alma,

performansa iliĢkin ücretlendirme koĢullarını değiĢtirme.

Engelli bir kiĢi için iĢ ortamının düzenlenmesi/ uyarlanmasına iliĢkin müdahale örnekleri:

Mekanlarda eriĢim sapması,

Bir tekerlekli sandalyeyi hareket ettirmeyi mümkün kılacak Ģekilde düzenlenmiĢ

tuvalet,

ĠĢe gidiĢ geliĢlerde asansörlere ya da koridorlara eriĢim,

Risk alanlarını aydınlatma ve bu alanlara uygun bir Ģekilde yön iĢaretleri koyma,

Ayarlanabilir yüksekliğe sahip masalar,

Belli baĢlı iĢ ekipmanlarına, yazıcı ve telefon/faksa kolay eriĢim.

BiliĢim tipinde belirli teknik yardımlar: geniĢ ekran/ klavye/ fare, Braille için özel

olarak düzenlenmiĢ programlar, ses komutu;

MeslektaĢlarla kolay iletiĢim yolları,

Günlük iĢ programının düzenlenmesi,

Dinlenme zamanı/ ek ücretli tatiller,

Ġhtiyaçlara göre düzenlenen eğitimler,

Bir eğitmenin varlığı.

“Uygun düzenlemeler yapma görevi, iĢveren tarafından ya da iĢveren adına uygulanan bir

hüküm, kriter ya da uygulama ya da iĢveren tarafından kullanılan çalıĢma alanının herhangi bir

fiziksel koĢulu, engelli bir kiĢiyi, engelli olmayan kiĢilere göre, önemli bir dezavantaja

soktuğunda, ortaya çıkar.

Uygun düzenlemeler yapma görevi, iĢten çıkarma dahil, iĢe alım ve tüm istihdam safhalarında

geçerlidir. Ġstihdam sona erdikten sonra bile, geçerli olmaya devam edebilir. Bu yükümlülük,

78

engelli kamu görevlileri dahil, iĢ arayan tüm çalıĢanlar ve engelliliğe sahip tüm kiĢilerle

iliĢkilidir.”54

3.3. Engelli kamu görevlileri ile ilgili düzenlemeler/ tesisler

Romanya’da, Anayasa tarafından eĢit haklar garanti altına alınır: Kimse kanunun üstünde

olmayacak Ģekilde, "Tüm vatandaĢlar, ayrıcalık ve ayrımcılık olmaksızın, kanun ve kamu

makamları önünde eĢittir."2

Romanya’da, engelli kamu görevlileri için yapılan iĢ yerindeki düzenlemeler/ tesisler mevcut

yasal çerçeve kapsamında değildir, düzenlemeler/ tesisler ile ilgili belirli hükümler, eĢit olarak

ve ayrıcalık gözetmeksizin, engelli kamu görevlileri için de geçerli olacak Ģekilde, genel

olarak, engelli çalıĢanlar ve kiĢilerle ilgili raporda belirtilmiĢtir.

Romanya’daki engelli kamu görevlilerinin sosyo-mesleki açısından yeniden

bütünleĢmesine yönelik tutumla ilgili olumlu bir örnek Bay Ioan Narcis Chisăliţă’dır.

Romanya Parlamentosu’nun Üyesi olan Bay Ioan Narcis Chisăliţă, 22 Kasım 2010’da bir yol

kazasının kurbanı olmuĢ ve BükreĢ’teki “Bagdasar-Arseni” Ġlkyardım ve Eğitim Hastanesi’ne

yatırılmıĢtır. Kazanın ardından, Bay Chisăliţă, arkasından karmaĢık ve uzun süreli bir nöro-

rehabilitasyon programının geldiği, nöro-cerrahi müdahalesi gerektiren, bir servikal omurilik

yaralanmasından muzdaripti. ġu anda, üst uzuvlarının iĢlevselliğini nispeten yeniden

kazanmıĢ ve tekerlekli sandalyede hareketi kısıtlanmıĢ bir engelli kiĢi olarak, kazadan sonra,

C7 nörolojik seviyesinde tam bir tetrapleji ile yaĢıyordu.55

ġu anda, BaĢbakanlık Ofisi’nde DanıĢman olarak görev yapıyor, Bay Ioan Narcis Chisăliţă’nın

ataması, Romanya Devleti Genel Sekreterliği tarafından yayımlanan 152 sayılı Talimat ile,

03.08.2013’te yapıldı.

3.3 maddesinin bir tamamlayıcısı olarak, resmi görev statüsüne sahip olmamakla birlikte,

sosyo-mesleki açıdan tam bir yeniden bütünleĢme yaĢayan bir engelli kiĢi örneği de

belirtilmelidir.

Bu örnek, özellikle, 2000 yılında, yurt dıĢında, bir kazanın ardından, zarar gören, tıbbi ve

cerrahi açıdan doğru olmayan bir Ģekilde tedavi edilen ve T10 nörolojik seviyesinde tamamen

54

http://www.combat.info.ro/uploaded_files/Ghid%20privind%20dezvoltarea%20de%20noi%20locuri%20de%2

0munc%C4%83%20protejate.pdf 55

Prof. Gelu Onose MD, PhD, MSc tarafından verilen bilgiler,"Bagdasar-Arseni" Ġlkyardım Hastanesi, BükreĢ

79

paraplejik kalan Üniv. Prof. Gelu Onose, MD, PhD, MSc hakkındadır. Ġki tıbbi uzmanlığa

(hiçbiri cerrahi değil) sahip olan Prof. Gelu Onose, bir tekerlekli sandalyede olmasına rağmen,

hem sağlık bakımı hem de öğretmenlik ve bilimsel araĢtırma faaliyetleri alanlarında, mesleki

faaliyetleri ile yeniden bütünleĢtirilmiĢtir. Böylece, 2005’den beri, BükreĢ’teki “Bagdasar-

Arseni” Ġlkyardım ve Eğitim Hastanesi’nin Nöro-Rehabilitasyon Klinik Departmanı’nın

baĢkanı olarak görev yapmaktadır ve 2007’de Romanya Omurilik Derneği’nin (RoSCoS)

Kurucu Ortağı ve BaĢkanı olmuĢtur ve 2008’den beri BükreĢ’teki, "Carol Davila" Tıp ve

Eczacılık Üniversitesi’nde doktora eğitmenliği yapmaktadır. Ancak, tüm bunlar, aĢırı ağır

fiziksel engelliliği telafi etmek için, kendisi ve ailesi tarafından çok büyük ve daimi, ek çabalar

gösterilmesini gerektirmiĢtir.

80

IV. ENGELLĠ KĠġĠLERĠN ÇALIġMA HAKLARININ ĠHLALĠ

4.1.Ġlgili mevzuatla ilgili ihlaller

448 sayılı Kanunun hükümleri uyarınca, çoğu durumda, hukuki yükümlülük maddi

yaptırımlarla sınırlıdır. Kanun, eğitimsel ihtiyaçlarının yanı sıra, yaĢları, engellilik tip ve

dereceleri ne olursa olsun, engelli kiĢilerin tüm eğitim Ģekillerine özgür ve eĢit bir Ģekilde

eriĢim haklarının ihlal edilmesine, 6,000 – 12,000 lei arası bir para cezası veriyor.

Engelli kiĢilere toplu taĢıma hakkı verilmesi açısından, yerel kamu idarelerinin yetkilileri

aĢağıdakiler nedeniyle aynı para cezasına çarptırılıyor:

DüzenlenmiĢ ulaĢım araçlarını satın almaktan kaçınma,

Yürürlükte olan yönetmelikler uyarınca, olası teknik sınırlar kapsamında mevcut

toplu taĢıma araçlarını düzenlemekten kaçınma,

Kamu ya da özel sektördeki tüzel kiĢilerle iĢbirliği ya da ortaklık içinde, engelli

kiĢiler için ulaĢım programları geliĢtirmekten kaçınma.

Engelli kiĢilerin toplu taĢıma araçlarını kullanmalarını sağlamak amacıyla, 448 sayılı Kanun,

engelli kiĢilerin ulaĢıma ve seyahate ücretsiz eriĢimini kolaylaĢtırmak için, yerel kamu

idareleri tarafından 4 yıldan uzun süredir ödenmesi geciktirilmiĢ hizmetler ile ilgili bir son

teslim tarihi verir. Böylece, 448 sayılı Kanunun 64. maddesine göre, 31 Aralık 2010’a dek,

yerel kamu idarelerinin yetkilileri aĢağıdakiler için tedbir almak zorundaydı:

a) Mevcut tüm toplu taĢıma araçlarının düzenlenmesi,

b) Kaldırımda toplu taĢıma giriĢ kapısı için ayrılan boĢlukların iĢaretlenmesi dahil yasal

hükümlere uygun olarak tüm toplu taĢıma duraklarının düzenlenmesi,

c) Toplu taĢıma araçlarına görme ve iĢitme bozukluklarına sahip kiĢilerin ihtiyaçlarını

karĢılayan tabelaların asılması.

Ne yazık ki, Romanya’da, kamuya açık ortamlar, birçok durumda, halen, engelli kiĢiler için

eriĢilemez durumdadır. Doğrudan kamuyla çalıĢan ancak hala binalarında eriĢim rampaları

olmayan birçok kamu kurumu vardır. EriĢim rampası sadece engelli kiĢiler için faydalı

değildir, aynı zamanda, yaĢlılar, çocuk arabalarında çocuklarını taĢıyan anneler ve malların

81

taĢınması için de faydalıdır. Buna rağmen, halen, bu tür basit bir eriĢim cihazıyla

donatılmamıĢ yerel ve merkezi idare binaları vardır.56

Yakın bir zamanda, Ocak 2015’te, ulusal yayın ağındaki bir televizyon kanalı tarafından

sunulan ve daha sonra “Romanya’da engelliler CFR (Romanya Demiryolları Şirketi)

tarafından küçük düşürüldü. Erişim rampalarının yerine ne kondu? Romanya’da 2015’te,

tiksindirici bir durum. Trenle seyahat eden engelli kişiler, Batı ülkelerinin vatandaşları

tarafından hayal bile edilemeyecek küçültücü durumlara katlanmak zorundalar.”57

baĢlığıyla

kanalın kendi web sayfasında yayımlanan bir makaleye göre, CFR, Romanya’daki ulusal

demiryolu taĢıyıcısı olduğundan, Romanya’da tüm ulaĢım araçlarının düzenlenmesinin en

yüksek seviyede dahi saygı gösterilmeyen bir görev olduğu fark edilebilir. Yukarıda belirtilen

makaleye göre, engelli, hareketleri kısıtlı kiĢiler “... trenlerimiz özel rampalara sahip

olmadığından, CFR çalışanlarının kollarında taşınıyor ya da bagaj arabalarında yolculuk

ediyorlar... Romanya’da sadece birkaç vagon, engelli kişiler için rampaya sahip.

Targoviste’de öğrenci olan ve Targu Jiu’da yaşayan yedi genç öğrenci trenle her seyahat

ettiklerinde çok utanıyorlar. Engellilikleri nedeniyle, kendi başlarına trene tırmanamıyorlar,

Her defasında özel bir rampa istemelerine rağmen, bu asla gerçekleştirilmiyor.”

Daniela Bacoi, CFR Tg. Jiu görevlisi: Yürürlükteki düzenlemelere göre, tüm konforu

sağlamak, trene binmelerine yardımcı olmakla yükümlüyüz. Ayrıca özel bir vagonumuz var.

Ancak, bir rampa olmadığında, özel bir vagon faydasız.

Öğrenciler tersini söylüyor. Öğrencilerden biri "Sağlıklı bir kişi de trene tırmanamaz, bir

buçuk metre yüksekliğinde... Normal bir kişinin uzunluğuna sahip... Onlara teşekkür

ediyoruz” diyor.

Öğrenci olan Maria Isabela Dobrota: "Niye daima CFR personelinden ve diğer yolculardan

yardım istemek zorundayız? Medeni bir ülkede bu şekilde eziyet çekmek zorunda olmamız adil

mi? Bence hiçbir yer böyle değildir."

Sonuç olarak, engelli kiĢilerin haklarının korunması ve teĢvik edilmesine iliĢkin, yürürlükteki

mevzuat, Avrupa düzenlemelerinin kamuya açık ortamlarda gözetilmesine katkıda bulunsa da,

gerçek farklı görünüyor. Çoğu durumda, kamu kurumları, yürürlükteki mevzuatın ihlal

56

http://cncd.org.ro/files/file/Studiu%20accesibilitate%20persoane%20cu%20dizabilitati%202013.pdf 57

http://stirileprotv.ro/stiri/social/persoanele-cu-dizabilitati-din-romania-umilite-si-de-cfr-cu-ce-au-fost-inlocuite-

rampele-speciale-din-gari.html

82

edilmesiyle ilgili sorunlara karĢı gerekli fonların ve çoğunlukla eriĢim araçlarının yokluğu

konularında yardım istiyor.

448 sayılı kanun, ayrıca, aĢağıdaki ihlallerin oluĢması halinde, 6,000 lei ile 12,000 lei arasında

para cezası veriyor:

Sosyal hizmetler Ģekline göre sosyal yardım hakkının ihlali,

Bir sosyal hizmet sağlayıcısının, personeli için, engellilik ve ilgili mevzuat konularına

iliĢkin, mesleki eğitim ve özel eğitim programlarını teĢvik etme, kolaylaĢtırma ve

sağlama görevini yerine getirmemesi,

Kamu yetkililerinin, engelli kiĢilerin fiziksel, bilgi ve iletiĢim ile ilgili ortamlara

eriĢimini sağlamak için belirli tedbirler alma görevini yerine getirmemesi.

448 sayılı Kanunun 61. maddesine göre, engelli kiĢilerin fiziksel, bilgi ve iletiĢim ile ilgili

ortamlara eriĢimini sağlamak için alınan belirli tedbirler aĢağıdakilerdir:

a) “yeni engellerin ve yeni ayrımcılık kaynaklarının ortaya çıkmasını önlemek adına,

Herkes için EriĢim kavramını teĢvik etmek ve uygulamak,

b) yeni bilgi ve iletiĢim teknolojilerinin ve yeni yardımcı teknolojilerin araĢtırılmasını,

geliĢtirilmesini ve üretimini desteklemek,

c) öğrencilerin ve talebelerin, engellilik, bu tür kiĢilerin ihtiyaçları ve çeĢitli

eriĢilebilirlik usullerine iliĢkin bazı derslerin ilk oluĢturulma sürecine katılımını

tavsiye etmek ve desteklemek,

d) özürlü kiĢilerin yeni teknolojilere eriĢimini kolaylaĢtırmak,

e) engelli kiĢilerin kamuya açık bilgilere eriĢimini sağlamak,

f) mimik-jest dilinde ya da belirli bir sağır ve dilsiz dilinde görevli çevirmenler

sağlamak,

g) kamu ya da özel tüzel kiĢiler ile iĢbirliği ve ortaklık içinde, eriĢilebilirliğe iliĢkin

programlar tasarlamak ve uygulamak ya da bunun önemi konusunda farkındalığı

arttırmak.”

Merkezi ve yerel, kamu ya da özel sektör yetkilileri ve kuruluĢları mimik-jest dilinde ya da

belirli bir sağır ve dilsiz dilinde görevli çevirmenler sağlamakla yükümlüdür. Bu görevin ihlali

sonucunda, 6,000 lei ile 12,000 lei arasında bir ihlal cezası verilir.

83

Engelli kiĢiler için belirlenen uluslararası iĢaretle düzenlenen, rezerve edilen ve iĢaretlenen

park yerlerine baĢka araçları park etmeye 200 lei ile 1,000 lei arasında bir ihlal cezası verilir

ve araç ilgili park yerinden kaldırılır.

Düzenlenen yerlere araçların park edilmesine iliĢkin özel Ģirketler tarafından alınan bazı

tedbirler olduğu belirtilmektedir. Örneğin, BükreĢ'te bir alıĢveriĢ merkezi, engelli kiĢiler için

rezerve edilen yerlere tacizkar bir Ģekilde park eden sürücülere tekerleklerini bloke ederek

ceza veriyor. Sürücüler 100 lei ödeyene dek alıĢveriĢ merkezinin park alanından ayrılamıyor

ve toplanan para alıĢveriĢ merkezi yönetimi tarafından engelli kiĢilerin haklarını teĢvik eden

ve koruyan kuruluĢlara bağıĢlanıyor.58

448 sayılı Kanun, en az 50 çalıĢana sahip, kamu yetkilileri ve kuruluĢları, kamu ve özel

sektör tüzel kiĢilerine, toplam çalıĢan sayısının en az %4'ü kadar engelli kiĢinin iĢe

alınmasına dair yasal yükümlülüklerini ihlal etmeleri halinde, 15,000 lei ile 20,000 lei

arası (bu kanun tarafından verilen en büyük para cezası) bir ihlal cezası verir. Gerçekte,

ilk bakıĢta dahi, engelli kiĢiler lehine bir tedbir gibi görünüyor (mesleki eğitimlerine göre,

daha kolay istihdam), bu tedbir bu tür kiĢiler için etkili değildir, çünkü aynı 448 sayılı Kanun

söz konusu yaptırıma bir istisna getiriyor – aĢağıdakileri yaparlarsa, iĢverenler yaptırıma

maruz kalmayacaktır:

devlet bütçesine, engelli kiĢilerin bulunmadığı iĢyeri sayısı ile çarpılan asgari brüt

maaĢın %50’sini temsil eden bir aylık ücret miktarını öderlerse,

yukarıda hesaplanan devlet bütçesi miktarı ile aynı para miktarı değerinde, ortaklığa

dayalı olarak, yetkili korumalı birimlerde istihdam edilen engelli kiĢilerin kendi

faaliyetleri yoluyla gerçekleĢtirilen ürünleri ya da hizmetleri satın alırlarsa.

Tüm ayrımcılık Ģekillerini önleyen ve haklarında yaptırım uygulayan baĢka bir yasal

yönetmelik, sonradan üzerinde yapılan değiĢiklikler ve eklemelerle birlikte, tüm ayrımcılık

Ģekillerini önlemeye ve haklarında yaptırım uygulamaya yönelik 137/2000 sayılı GO.'dur.

Yaptırımlar tahminen ayrımcılık uygulanmıĢ kiĢiler baz alınarak uygulanır, diğer bir deyiĢle,

gerçek bir kiĢi için, para cezası 1,000 lei ile 30,000 lei arasında ve kiĢilerden oluĢan bir grup

ya da bir topluluk içinse, 2,000 lei ile 100,000 lei arasıdır.

58

http://m.ziare.com/auto/parchezi-abuziv-pe-locurile-destinate-persoanelor-cu-handicap-platesti-100-de-lei-

1330065

84

4.2. Ġlgili tutum/ davranıĢlarla ilgili ihlaller

137/2000 no’lu GO’ya göre, sonradan üzerinde yapılan değiĢiklikler ve eklemelerle birlikte,

Romanya’da, tüm ayrımcılık Ģekillerinin önlenmesi ve haklarında yaptırım uygulanması

açısından, Ulusal Ayrımcılıkla Mücadele Konseyi (NCCD), ayrımcılık alanında faaliyetler ve

ayrıca araĢtırma nitelikleri ve ayrımcılık eylemlerinin getirdiği yaptırımlarla, bağımsız bir

devlet idaresi olarak ayrımcılık ilkesinin gözetilmesi ve uygulanması konularında garantördür.

NCCD tarafından yaptırım uygulanan, engelli kiĢilere ayrımcılık uygulanmasına iliĢkin

mevzuat ihlallerinden ve davranıĢlardan biri, 2011’de gerçekleĢmiĢtir.59

Dolayısıyla,

MLSP’nin Bay Sebastian Lăzăroiu tarafından sunulan Basın Bülteni’nin ardından, NCCD,

“bir psikiyatrik hastalığa ilişkin mevcut verilere göre, muhakeme yeteneğini etkileyebilecek

paranoid şizofreni gibi temel bir psikozdan muzdarip olan” bir kiĢinin tıbbi teĢhisinin

yayınlanmasının yanı sıra, Ģunlar gibi engelli kiĢilere iliĢkin küçük düĢürücü bilgilerin farkına

varmıĢtır: “Yeni trend, zihinsel özürlülük”, “Hak sahipleri görme engelliliğe ilişkin

düzenlemelerden, özellikle zihinsel engelliliğe (Alzheimer, demans, zeka geriliği) ilişkin

düzenlemelere geçtiler, bunlar çok daha kolayca sahteleri düzenlenebilecek dosyalar ve

belgeler”, “engelli kişilerin sayısı artarken, ülkenin her yerinde nüfus azalıyor”. NCCD,

79/29.02.2012 sayılı Karara göre, basın bülteninde belirtilen ifadelerin yürürlükteki kanunu

ihlal ettiğini beyan etmiĢ ve MLSP’ye bir para cezası vermiĢtir.

Sonuç olarak, engelli kiĢilerin hakları ve yükümlülükleri için mücadele etme görevine sahip

bir kurum/ yüksek mevki sahipleri, bu kiĢilerle ilgili, ayrımcı olarak değerlendirilen ifadeler

kullanıyor ve sorumlu kuruluĢlar tarafından haklarında yaptırım uygulanıyorsa, Ģu soru ortaya

çıkıyor: engelli kiĢiler kendilerini Ģu Ģekilde adlandıran bir kurumdan ne

bekleyebilirler:“profesyonel sahtekarlar, kanun ihlalinde ve kamu kaynaklarının haksız bir

şekilde tahsis edilmesinde trend yaratanlar”.60

12 Aralık 2013’te, eski Kültür Bakanı Bay Daniel Barbu HIV/ AIDS’li kiĢilere iliĢkin ayrımcı

bir ifadesi sonucunda istifa etmeye zorlanmıĢtır: "2014’teki bütçeyle ilgili müzakere sırasında,

beni gerçekten şok eden, şaşırtan bir şey oldu. İnanın bana, bu kategorideki vatandaşlarımıza

saygım sonsuz ve alaycı görünmek istemiyorum. HIV/ AIDS hastalığının önlenmesi ve tedavi

59

Ulusal Ayrımcılıkla Mücadele Konseyi Karar no. 79/29.02.2012 60

NCCD içeriğinden alıntı Karar no. 79/29.02.2012

85

edilmesine ilişkin ulusal programın bütçesi Kültür Bakanlığı’nın tüm programlarına ayrılan

bütçenin yarısıdır. Dolayısıyla, Kültür Bakanlığı’na ve HIV/ AIDS hastalığının kontrol

edilmesi ve tedavi edilmesine ilişkin ulusal programa yarı yarıya, bire karşı iki şeklinde

sahibiz. Bence, Güney Afrika’da değiliz. Çağımızın bu korkunç felaketinden etkilenen

milyonlarca vatandaşımız yok. Şahsen, bunu anlamıyorum. Bu programı düzenlemezsek veya

bu programın yarı yarıya bir maliyeti olursa, Craiova Shakespeare Festivalleri gibi kaç

etkinlik yapabileceğimizi ya da bu tür etkinlikleri ne kadar çok yapabileceğimizi fark ettiğimde

şok oldum."61

Bu ifadenin ardından, <<Salı günü (10 Aralık 2013 – o.n.), Kültür Bakanlığı, Bay Barbu’nun

HIV/ AIDS önleme programı ve yönettiği Bakanlık programlarının bütçeleri arasında yaptığı

"talihsiz karşılaştırmadan" "derin bir pişmanlık duyduğunu" ve "bu uygunsuz beyanları

nedeniyle gücendirdiği ya da zarar verdiği herkesten" özür dilediğini bildiren bir bildiri

yayımladı>>.61

<< Bakan Daniel Barbu’nun ifadeleri Romanya BaĢkanı Traian Basescu (o sırada görev yapan

– o.n.) ve Ulusal Liberal Parti (NLP) lideri Crin Antonescu (ayrıca, o sırada görev yapan –

o.n.) tarafından olumsuz bir Ģekilde yorumlanmıĢtır.

Bu ifadenin ardından, << ... Kültür Bakanı Daniel Barbu tarafından kullanılan ifadeleri

endiĢeyle dikkate aldıklarını ve bu yüzden Ulusal Ayrımcılıkla Mücadele Konseyi’ni (NCCD)

bilgilendirdiklerini belirten HIV/ AIDS (NUOPA) hastalığından Etkilenen KiĢilere iliĢkin

Ulusal Kurumlar Birliği Ģunları söylemiĢtir: "Ayrıca, Bay Daniel Barbu’nun açıklamalarının,

Bakanın bu görüşlerinden sonra, Romanya’daki festival eksikliğinden sorumlu tutulacak bu

kategorideki hastalara karşı yaftalama ve ayrımcılık eylemlerine bir davetiye niteliğinde

olduğuna inanıyoruz. Ulusal Tedavi Programı’nın kapatılmasına ilişkin bu önerinin, çoğu,

1988-1990 yıllarındaki tıbbi sistem nedeniyle, doğuştan enfekte olan çocuklardan oluşan bu

hastalar için Hükümetin hazırladığı bir mahkumiyete denk olduğunu düşünüyoruz."

NUOPA’ya göre, medeni bir ülkede, bir bakan kamuya açık bir Ģekilde böyle ifadelerde

bulunuyorsa, Hükümetin imajını daha fazla etkilememek için, bir sonraki gün onurlu bir

Ģekilde istifasını sunar. "UNOPA, bakandan, Romanya halkını bu kiĢilere karĢı tahrik etme

61

http://www.mediafax.ro/politic/daniel-barbu-si-a-dat-demisia-din-functia-de-ministru-al-culturii-ponta-confirm-

demisia-lui-barbu-o-trimit-cu-noua-propunere-dupa-ce-discut-cu-pnl-si-basescu-exclusiv-11758984

86

Ģekli nedeniyle, sadece, 12,000’nin üstündeki HIV-bulaĢmıĢ kiĢiden kamuya açık bir Ģekilde

özür dilemesini istiyor.>>62

Haziran 2014’te, ulusal yayın ağındaki bir televizyon kanalı, “Rampalı bir otobüs için

saatlerce bekleyen genç adamın, Abel’in hayatında bir gün63

” baĢlığıyla, „her gün

kendisini otobüs durağından alması için saatlerce otobüs bekleyen” “tekerlekli sandalyesine

mahkum” engelli bir kiĢinin hikayesini sundu.

Bu makaleye göre, Suceava’da Ģu olaylar olmuĢtur: “tekerlekli sandalyeler için işlevsel bir

rampaya sahip hiç toplu taşıma aracı yok ve birçok engelli kişi sürücülerin merhametine

muhtaç”

Ancak resmi web sitede, yerel toplu taşıma şirketi engelli kişiler için sunulan modern

ekipmanlarla övünüyor. Bununla birlikte, sık sık olduğu gibi, sözlerle eylemler arasında büyük

bir fark var.

„Abel Popovici 22 yaşında ve kas zafiyeti ile doğmuş. 14 yaşına dek yürüyebiliyormuş ancak

hastalığı ağırlaşmış ve bir tekerlekli sandalyeyle yaşamaya başlamış. 6 yıl önce, yerel toplu

taşıma şirketi, Suceava, ona tamamen ücretsiz bir sezon bileti önermiş ancak genç adam bileti

kullanamamış. Şirket otobüslerinin hiçbiri engelli kişiler ya da bebek arabaları için işlevsel

bir rampaya sahip değil”.

Bu televizyon kanalının (makale kaynağı) web sayfasında yer alan diyaloğun tamamıdır:

<<Ġlk otobüs, sürücü ile diyalog

"- Rampa arızalı.

- Neden arızalı?

- Rampanın kaldırılmasını sağlayan vidalar kırık. Belki bir sonraki otobüs seni alır..."

Yakınmadan kabullenen Abel bir sonraki otobüs için 15 dakika bekliyor:

Ancak boĢ yere bekliyor:

Ġkinci otobüs, ikinci sürücü

62

http://www.rfi.ro/politic-75081-unopa-cere-demisia-ministrului-culturii-daniel-barbu-dup-declara-ia-acestuia-

despre 63

Sursa: http://stirileprotv.ro/stiri/social/o-zi-din-viata-lui-abel-tanarul-care-asteapta-in-carucior-ore-in-sir-un-

autobuz-cu-rampa-degeaba-stai-ca-nu-te-ia-nimeni.html

87

"- Rampaların hiçbiri çalışmıyor…

- Ya yeni otobüslerde?

- Hiçbiri çalışmıyor"

Genç adam, çaresizce, üçüncü otobüs gelene dek otobüs durağında bir yarım saat daha

bekliyor. Sürücü, özürlü kiĢiler için ayrılan hizmet araçları sorulduğunda, ĢaĢkınlığını

gizlemiyor.

Üçüncü otobüs, diyalog gittikçe absürtleĢiyor

"- Günaydın. Lütfen rampayı açın. Binmek istiyorum..

- Hiçbir zaman açılmadı!

- Niçin açılmadı?

- Ne yapmam gerekiyor? Rampa için bir anahtarım bile yok!”

Durakta yaklaĢık bir saat bekledikten sonra, dördüncü otobüs geliyor ancak Abel için

faydasız.

"- Lütfen rampayı açın ki binebileyim...

- Çalışmıyor!

- Niye çalışmıyor?

- Çünkü çalışmıyor. Sıkışmış...

-Neden bağırıyorsunuz?

- Ne istiyorsun evladım? Sıkıştığını anlamıyor musun? Ne yapmamı istiyorsun? Sana yardım

edeceğim. Çalışmıyor. Hiç çalışmadı.

- Bunu tek başınıza yapamazsınız, 4-5 kişiye ihtiyacınız var.

- Ne yapmam gerekiyor öyleyse? Çalışmıyor. Otobüs durağında beklemen gereksiz. Kimse

seni almayacaktır."

Kızan yolcular sürücüye bağırıyor.

"- Kanunu okuyun, kanunda ne yazdığını bilmeniz gerekir! Onu almalısınız!

- Ben mi onu almıyorum? İstersen, onu kendi evine götür. Otobüslerin üreticisi ben değilim!"

Bazı yolcular genç adamın binmesine yardım etmek için aşağı iniyor.

88

Resmi web sitede, kurum en modern ulaĢım araçlarına sahip olmakla övünüyor. Ancak araç

parkında, iĢlevsel bir rampaya sahip bir otobüs yok. Yönetici bunu kabullenmiĢ görünüyor.

Tüm personele engelli kiĢilerin otobüse binmesine kayıtsız Ģartsız yardım etmeleri talimatı

verdiğini ifade ediyor ancak Abel aksini iddia ediyor:

"Bir keresinde iki buçuk saat bekledim, 12 otobüs beni almadan geçti, parmaklarımla saydım

".

Suceava ilinde, 4000 engelli kiĢi toplu taĢımaya eriĢimde sorunlar yaĢıyor >> (makalenin

sonu).

Son verilere göre, uygulama ihlalinin bir baĢka örneği 2015 yılının Mayıs ayının baĢında

gerçekleĢti. Bir tıp konferansında, mekan taĢınabilir bir rampa ile donatılmıĢ olmasına rağmen,

bu kongrenin lojistik iĢlerinden sorumlu seyahat firması ve bu etkinliğe katılan çalıĢanları,

basamakların ilaçların ve ekipmanların bulunduğu sunum ve sergi salonlarına çıktığı yerde,

tekerlekli sandalyeli kiĢilerin eriĢimi için seyyar rampalar olduğunun farkında değildi.

Dolayısıyla, katı hukuk kuralları açısından, kongrenin düzenlendiği binanın sahibi seyyar

rampayı sağladığından, kanuna uyuyordu ancak ilgili turizm firmasının çalıĢanları tekerlekli

sandalyeli kiĢilerin özel ihtiyaçlarına karĢı umursamaz/ saygısız bir tavır takınmıĢtı. Bu

kongre, ağır engellilikleri olan hastalarla ilgilenen temel bir tıbbi uzmanlık alanında

düzenlendiğinden (o.n.: Prof. Gelu Onose’nin yaĢadığı ve anlattığı bir olay), bu istenmeyen

olay daha da ciddi bir hal almıĢtı.

Bu tür “olaylar” Romanya’da hala sıkça olduğundan, engelli kiĢilerin haklarıyla ilgili

sorunların sadece devlet kurumlarının değil, aynı zamanda toplumun tamamının meselesi

olduğu sonucuna varıyoruz.

89

GENEL DEĞERLENDĠRME. TAVSĠYELER

Olumlu yönler

Romanya’da, Ulusal Sağlık Sigortası Kurumu (NHIH), özel bir kamu sağlığı programı

aracılığıyla (2008’de baĢlayan), nörojenik mesaneli – engelliler – hastalarda kesintili mesane

sondalama için ücretsiz idrar torbası dağıtımı sağlıyor. Böylece, NHIH, gerekli olduğu sürece

(yaĢam boyu dahi olsa), her ihtiyaç sahibi hastaya, özel tıbbi tavsiyeye dayanarak, günde 4

sonda (tek kullanımlık ve iyi kalitede) veriyor.

Sağlık sistemimizin bu tıbbi, sosyal ve ekonomik çabasının övgüye değer olduğunu (nörolojik

mesaneli hastalar için iĢe/etkinliğe devam etme/yeniden bütünleĢme olasılığı dahil, bireysel

bağımsızlık ve önemli eğilim değerleri açısından faydalı sonuçlara sahip) düĢünüyoruz ve

uluslararası düzeyde, benzer Ģekilde, çok sık yapılmıyor, daha geliĢmiĢ ülkeler dahi, daima,

Romanya’nın yaptığı gibi empatili bir Ģekilde, bu cihazı vermiyor. Günde 4 kez kesintili

mesane sondalama için sonda kullanımı bu kategorideki engelli kiĢilere sondalamalar arasında

(böylece kıyafetlerin altına sürekli olarak kalıcı bir sonda ve toplayıcı bir torba giyme

ihtiyacını ortadan kaldırarak) yaklaĢık 6 saatlik bir “bağımsızlık” sağlıyor; dolayısıyla, bu tür

bir engelliliğe/özürlülüğe sahip çalıĢanlar hem fiziksel hem de zihinsel seviyelere dayanan

mesleki performans seviyelerini bariz bir Ģekilde arttırıyorlar.

Olumsuz yönler

Ulusal mevzuat toplumsal mevzuatın çoğunu devraldı, ancak engelli kiĢilerin

haklarının korunması ve teĢvik edilmesiyle ilgilenen kamu kurumları – bürokratik

yasal çerçeveyi uygulanabilirliğini yok ederek genellikle kafa karıĢtırıcı bir hale

getiren – bazı bakanlık ya da devlet bakanlığı talimatları, çeĢitli uygulama normları,

acil durum kararnameleri, yönetmelikler kabul ederek bu kanunlara katkıda

bulunmuĢtur.

Günümüzde <<Ulusal Strateji 2014 – 2020>>4 yayımlanmıĢ; ancak Romanya

Hükümeti tarafından kabul edilmemiĢtir.

Sonuç olarak, tüm engelli kiĢilerin temel insan hakları ve özgürlüklerinin ve yaĢam

kalitelerinin arttırılmasının eĢit koĢullarda ve tam uygulamayla teĢvik edilmesi,

korunması ve sağlanmasına atıfta bulunan, Engelli Hakları SözleĢmesi’nin

90

onaylanmasına iliĢkin 221/2010 sayılı Kanunu kabul ederek Romanya tarafından

üstlenilen taahhüt <<Ulusal Strateji 2006 – 2013>>3ya dayanır.

Ġcatlar ve Ticari Markalar Kurumu SOIT/ OSIM (OSIM tescilli model No. RO 00006

2011) tarafından geliĢtirilmiĢ (BükreĢ’teki "Bagdasar-Arseni" Eğitim ve Ġlkyardım

Hastanesi’nin Nöro-Müsküler Rehabilitasyon Klinik Departmanı’nda çalıĢan ve Prof.

Gelu Onose’nun Bilimsel AraĢtırmalar Proje Müdürü olarak görev yaptığı bir

uzmanlar ekibi tarafından) ve patenti alınmıĢ olmasına rağmen, en ağır Ģekilde zarar

görmüĢ kiĢi kategorilerinden biri olan, ciddi hareketlilik sınırlamalarına sahip,

omurilik yaralanmalarından sonra sekeller geliĢtiren, nöro-/lokomotor eksikliğinden

muzdarip kiĢiler için benzersiz bir ulusal elektronik kayıt sistemi uygulamaktan

kaçınma.

Özet olarak, bu alandaki temel sorunun yalnızca uluslararası ilkelerin ve yönetmeliklerin

süratle ulusal seviyede takdim ve tehir edilmesinden – ki bu genellikle iyi bir durumdur –

oluĢmadığı, ancak, temelde, bu yönetmeliklerin uygulamalı olarak etkin bir Ģekilde ya da

sıklıkla hiç uygulanmadıkları gerçeğinden oluĢtuğu dikkate alınabilir ve bu uygulamalardan

sorumlu etkenler önemsiz sonuçlara maruz kalıyor ya da hiçbir sonuçla karĢılaĢmıyor, çünkü,

Romanya’da halen etkin bir sistem denetimi Ģekli yok.

Tavsiyeler:

Özürlülük, engellilik ve özel ihtiyaçlar kavramlarını tanımlamak ve kullanmak için

tek tip terminoloji,

Engelli/ özel ihtiyaçlara sahip kiĢilerin haklarının teĢvik edilmesi ve gözetilmesine

iliĢkin bilgiye dayalı bir sistemi uygulama,

Engelli kiĢilerin sayısıyla ilgili gerçek duruma iliĢkin doğru ve bütünlüklü bir

görüntüye sahip olmak için, belirli yasal yönetmeliklerin uygulanmasında tanımlanan

eksikliklere karĢı, koordineli, geçerli ve kapsamlı bir Ģekilde, genel bir istatistiki

araĢtırmaya dayanan verileri toplamak, kurumlar arasındaki iletiĢimi geliĢtirmek ve

özürlü/ engelli/ özel ihtiyaçlara sahip kiĢiler için merkezi kayıt sistemi oluĢturmak

amacıyla tedbirler alma,

Engelli/ özel ihtiyaçlara sahip tüm çocuklar/ yetiĢkinler/ yaĢlılar için eriĢilebilir

eğitim sistemi,

91

Mesleki becerilerini geliĢtirmeleri, bir iĢ aramaları/ bulmaları, sürdürmeleri ya da iĢe

geri dönmeleri için engelli/ özel ihtiyaçlara sahip kiĢileri destekleme,

Engellilerin engelliliklerine/ özel ihtiyaçlarına ve yeteneklerine iliĢkin yüksek

seviyedeki bilgilerle birlikte, iĢverenlerin, bu kiĢilerin haklarına ve yükümlülüklerine

atıfta bulunan, yürürlükteki mevzuatın hükümleri ile ilgili yüksek seviyede bilgi

sahibi olması ve engelli/ özel ihtiyaçlara sahip kiĢilerin istihdamı/ mesleğe yeniden

kazandırılması konuları/ hedefleri açısından tüm ilgili tarafları daha iyi bir Ģekilde

teĢvik etme,

ĠĢverenin hak ve yükümlülükleri, engelli/ özel ihtiyaçlara sahip kiĢinin hak ve

yükümlülükleri, engelli/ özel ihtiyaçlara sahip bir kiĢiyi istihdam etmenin olası

riskleri ve iletiĢim bilgileri ile birlikte, iĢ arayan engelli/ özel ihtiyaçlara sahip

kiĢilerle ilgili bilgiler içeren, iĢverenlere açık bir veri tabanı.

ĠĢyerlerinin engelli/ özel ihtiyaçlara sahip kiĢilere yönelik düzenlenmesi/ uyarlanması

konusunda, iĢverenlere, daha etkin bir Ģekilde rehberlik yapma.

92

KAYNAKÇA

“Actual data related to spasticity and its complex treatment” – Editör: A. Anghelescu;

Yazarlar: A. Anghelescu, C.F. Ion, A.S. Mihăescu, A. Mirea, A. Nechita, L.Pădure;

syf.:387-415 – Bölüm 11, Compendium of neuro -rehabilitation - in adults, children

and seniors – G. Onose și L. Pădure (ana yazarlar ve koordine eden editörler),

Universitary Yayınevi “Carol Davila”, BükreĢ, 2008)

„First Periodic Report of the civil society on the implementation of the UN Convention

on the Rights of Persons with Disabilities"Romanya’da Mart 2013’te Ulusal Engellilik

Konseyinde ayrıntılı bir Ģekilde hazırlandı ve yayınlandı-

http://observatorul.ro/data/documente/308/21345.pdf

Anghelescu A., Onose G., Ciurea A.V. – Romanian Contributions to the development

of the international project “ICF Core Sets – for Spinal Cord Injury”. Neurosurgery,

XIV(1):23-29, 2007

Bucharest University – Sociology and Social Assistance Faculty, Tez projesi,

Inclusion Policies on Social Reintegration of Persons with Disabilities, BükreĢ, 2009

Charter of Fundamental Rights of the European Union - http://www.dri.gov.ro/carta-

drepturilor-fundamentale-a-uniunii-europene/

Constitution of Romania - www.cdep.ro/pls/dic/site.page?id=339

Convention concerning Discrimination in Respect of Employment and Occupation.

C111 Discrimination (Employment and Occupation) Convention, 1958 -

www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_ILO_COD

E:C111

Convention on the Rights of Persons with Disabilities, together with the Optional

Protocol - www.un.org/disabilities/default.asp?navid=15&pid=150

Council Decision 2003/578/EC from 22 July 2003 on guidelines for the employment

policies of the Member States - http://eur-lex.europa.eu/legal-

content/RO/TXT/?uri=CELEX:32003D0578

Council Directive 2000/43/EC regarding the implementation of the principle of equal

treatment between persons irrespective of racial or ethnic origin -

www.cncd.org.ro/Files/?FileID=65

93

Council Directive 2000/78/EC for establishing a general framework in favor of equal

treatment in employment and work conditions -

http://www.anr.gov.ro/docs/legislatie/internationala/Directiva_Consiliului_2000_78_C

E_RO.pdf

Council Directive no. 76/207/EEC of 9 February 1976 – on the implementation of the

principle of equal treatment for men and women as regards access to employment,

vocational training and promotion, and working conditions -

http://fs.asistentjudiciar.ro/e4e558e2359a09998dffe8864f4fcaac.pdf

Council Resolution no. 1999/C 186/02 on equal employment opportunities for people

with disabilities, June 17, 1999 -

http://www.combat.info.ro/uploaded_files/RezCons17iun1999.pdf

Cruice M., Worrall L., Hickson L. Ģi col. – Measuring quality of life: Comparing

family members’ and friends’ ratings with those of their aphasic partners,

Aphasiology, 19, 2, 111-129, 2005

Declaration on the Rights of Disabled Persons (International human rights regulations

guide for people with intellectual disabilities. Yazarlar – Klaus Lachwitz, Nancy

Breitenbach) -

www.pentruvoi.ro/upload/content/Ghidul_reglementarilor_internationale_cu_privile_l

a_drepturile_persoanelor_cu_dizabilitati_intelectuale.pdf

Declaration on the Rights of Mentally Retarded Persons (International human rights

regulations guide for people with intellectual disabilities. Yazarlar – Klaus Lachwitz,

Nancy Breitenbach) -

www.pentruvoi.ro/upload/content/Ghidul_reglementarilor_internationale_cu_privile_l

a_drepturile_persoanelor_cu_dizabilitati_intelectuale.pdf

European Social Charter -

http://www.mmuncii.ro/pub/imagemanager/images/file/Domenii/Relatii%20bilaterale-

organizatii/prezentare_carta.pdf

European strategy for persons with disabilities 2010 - 2020 ,,A renewed commitment to

a barrier-free Europe" - http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:0636:FIN:RO:PDF

94

http://cncd.org.ro/files/file/Studiu%20accesibilitate%20persoane%20cu%20dizabilitati

%202013.pdf

http://m.ziare.com/auto/parchezi-abuziv-pe-locurile-destinate-persoanelor-cu-

handicap-platesti-100-de-lei-1330065

http://stirileprotv.ro/stiri/social/o-zi-din-viata-lui-abel-tanarul-care-asteapta-in-

carucior-ore-in-sir-un-autobuz-cu-rampa-degeaba-stai-ca-nu-te-ia-nimeni.html

http://stirileprotv.ro/stiri/social/persoanele-cu-dizabilitati-din-romania-umilite-si-de-

cfr-cu-ce-au-fost-inlocuite-rampele-speciale-din-gari.html

http://www.cnas.ro

http://www.diz-abilitate.ro/images/elemente/

ocuparea_persoanelor_cu_dizabilitati._psihologia_angajatorilor_cu_privire_la_angajar

ea_persoanelor_cu_dizabilit.pdf

http://www.mediafax.ro/politic/daniel-barbu-si-a-dat-demisia-din-functia-de-ministru-

al-culturii-ponta-confirm-demisia-lui-barbu-o-trimit-cu-noua-propunere-dupa-ce-

discut-cu-pnl-si-basescu-exclusiv-11758984

http://www.mmuncii.ro/pub/imagemanager/images/file/Domenii/Incluziune%20si%20

asistenta%20sociala/ Proiecte_cu_finatare_externa/2%20-%20JIM_Romania.pdf

http://www.rfi.ro/politic-75081-unopa-cere-demisia-ministrului-culturii-daniel-barbu-

dup-declara-ia-acestuia-despre

ILO Convention no. 159 for the training and employment of people with disabilities -

Romanian Institute for Human Rights. Magazine <Human Rights. Year XXIII. No. 4.

2013> - http://www.irdo.ro/file.php?fisiere_id=772&inline=

ILO Recommendation no. 168 on vocational rehabilitation and employment of people

with disabilities - Romanian Institute for Human Rights.< Human Rights. Magazine

Year XXIII. No. 4. 2013> - http://www.irdo.ro/file.php?fisiere_id=772&inline=

International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF) -

www.who.int/classifications/icf/icf_more/en/

International Classification of Functioning, Disability and Health for Children &

Youth Version (ICF-CY) -

http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/43737/1/9789241547321_eng.pdf

95

McCormick – Operationalizing Community Integration via the ICF Advancing a

research agenda for ICF,10th

North American Collaborating Center Conference on

ICF, 2004

National Authority for People with Disabilities - Ministry of Labour, Family, Social

Protection and Elderly - Address no. 5665/DPPD/23.03.2015

National Council for Combating Discrimination Decision no. 79/29.02.2012

National Institute of Statistics. Press Release, no. 258, from 5.12.2011. Employment of

persons with disabilities

Neamțu, G., Social Assistance Handbook, Polirom Yayınevi, 2000

Order of the Minister of Health and President of the National Health Insurance

approving the Methodological Norms in year 2015 of the Government Decision no.

400/2014 for the approval of service packages and Framework Contract which

regulates medical assistance in social health insurance scheme for the years 2014 –

2015

Recommendation No. R (92) for a coherent policy for equalization of opportunities for

persons with disabilities -

https://wcd.coe.int/com.instranet.InstraServlet?command=com.instranet.CmdBlobGet

&InstranetImage=2398057&SecMode=1&DocId=602414&Usage=2

Regulation (EC) no. 883/2004 regarding the coordination of the social security systems

- http://www.prestatiisociale.ro/legi/Regulament_883_2004.pdf

Report <Guidelines jobs reasonable accommodation to facilitate the professional

integration of people with disabilities> performed under the Contract Twinning RO

2007/IB/OT-02TL "Support for the employment of people with disabilities"

Robert F. Drake, Understanding Disability Policies, Palgrave MacMillan, 1999

Standard Rules on the Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities -

www.un.org/disabilities/default.asp?id=26

The National Strategy concerning social inclusion of people with disabilities 2014 –

2020 Social policies - from „rehabilitation„ of the individual to society reform -

http://www.mmuncii.ro/j33/images/Documente/protectie_sociala/DPPD/2014-01-

31_Strategie_DPPD-2014-2020.pdf

96

The National Strategy for the protection, integration and social inclusion of the

handicapped persons for 2006 – 2013 “Equal opportunities for people with handicap

- towards a society without discrimination” -

http://www.mmuncii.ro/pub/imagemanager/images/file/Legislatie/HOTARARI-DE-

GUVERN/HG1175-2005.pdf

The Treaty on the Functioning of the European Union - http://eur-lex.europa.eu/legal-

content/RO/TXT/?uri=CELEX:12012E/TXT

Universal Declaration of Human Rights –

http://www.anr.gov.ro/docs/legislatie/internationala/Declaratia_Universala_a_Drepturi

lor_Omului.pdf

WHO 2014-2021 Action Plan "Better health for all people with disabilities" -

http://www.who.int/disabilities/actionplan/en/

World Programme of Action Concerning Disabled Persons -

www.un.org/disabilities/default.asp?id=23

World Report on Disability -

http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/44575/20/9789730135978_rum.pdf

www.combat.info.ro/uploaded_files/Ghid%20de%20buna%20practica%20privind%20

accesibilitatea%20la%20locul%20de%20munca%20a%20persoanelor%20cu%20handi

cap.pdf

www.mmuncii.ro/j33/index.php/ro/2014-domenii/protecție-socială

www.who.int/disabilities/en/

Zamfir, C., Zamfir, E., Social Policies. Romania in European Context, Alternative

Basımevi, 1995

Zamfir, E., Anti-Poverty Strategy and Community Development, Expert Yayınevi,

2000

Not: Raporun içeriklerinde kaynak olarak belirtilen ulusal mevzuat belgelerine, çevrimiçi

yazılım mevzuatı kullanılarak, Mayıs 2015’te eriĢildi. www.legisplus.ro

97

GRAFĠKLER

1. Grafik 1. 31 Aralık 2014’te engelli kiĢilerin sayısı

2. Grafik 2. Aralık 2006 - Aralık 2014 boyunca engelli kiĢilerin geliĢimi

3. Grafik 3. 31 Aralık 2014’te, geliĢim bölgelerinde gösterilen engelli kiĢilerin dağılım

yüzdesi (%)

4. Grafik 4. 31 Aralık 2014’te, geliĢim bölgelerine göre, engelli kiĢi sayısı

5. Grafik 5. 31 Aralık 2014’te, illere göre ayrılan engelli kiĢi sayısı

6. Grafik 6. 31 Aralık 2014’te, özürlülük tipine göre belirlenen engelli kiĢi sayısı

7. Grafik 7. 31 Aralık 2014’te, yaĢ ve cinsiyet gruplarına göre dağılan engelli kiĢi sayısı

8. Grafik 8. 31 Aralık 2014’te, yaĢ gruplarına göre, engelli kiĢi oranı

9. Grafik 9. 31 Aralık 2014’te, özürlülük tip ve derecelerine göre dağılan engelli kiĢi

sayısı

10. Grafik 10. 31 Aralık 2014’te (tip, sayı ve yüzde olarak gösterilir), ÇalıĢma, Aile,

Sosyal Yardım ve YaĢlı Bakanlığı’na bağlı Engellileri Koruma Dairesi tarafından

koordine edilen, engelli yetiĢkinler için ikamete mahsus olan ve olmayan resmi sosyal

yardım kurumları

11. Grafik 11. Özürlülük tipine göre, istihdam edilen engelli kiĢi oranı

12. Grafik 12. YaĢ gruplarına göre, engelli olan ve olmayan kiĢilerin istihdam oranı

ġEKĠLLER

1. ġekil 1 WHO’nun ICF-DH hastalık sonuçları sınıflandırmasına dayanan sağlık

durumu yaklaĢımı (2001)

2. ġekil 2 ICF-DH sınıflandırması açısından çevresel ve bireysel durumların sağlık

durumu üzerindeki etkisi

3. ġekil 3 Sınırlı etkinlik ve kısıtlı katılım yaĢam seviyesi kalitesini belirleyen baĢlıca

etkenlerdir

4. ġekil 4 Özürlü bir hastanın, engellilik yaratan bir olaydan sonra, topluma yeniden

katıldığı ve muhtemel iĢine yeniden yerleĢtirildiği ana dek - her özel vakanın

özelliklerine ve tıbbi-idari karmaĢıklıklara bağlı olarak, değiĢen oranlar içeren – dahil

olduğu döngüyü Ģematik olarak gösterme giriĢimi

Kaynak (ġekil. 1-3): “Actual data related to spasticity and its complex treatment” – Editör:

A. Anghelescu; Yazarlar: A. Anghelescu, C.F. Ion, A.S. Mihăescu, A. Mirea, A. Nechita,

L.Pădure; syf.:387-415 –Bölüm 11, Compendium of neuro -rehabilitation - in adults, children

and seniors – G. Onose și L. Pădure (ana yazarlar ve koordine eden editörler), Universitary

Yayınevi “Carol Davila”, BükreĢ, 2008)

98

99

TABLOLAR

1. Tablo 1 - 31 Aralık 2013’te, her ilde istihdam edilen engelli kiĢi sayısı

2. Tablo 2 - 31 Aralık 2014’te, her ilde istihdam edilen engelli kiĢi sayısı

100

BAġLICA KISALTMALAR

Art. Madde

DCP Çocukları Koruma Dairesi

DPDP Engelli KiĢileri Koruma Ġdaresi

EU Avrupa Birliği

GD Hükümet Kararı

GDSACP Sosyal Yardım ve Çocuk Koruma Genel Müdürlüğü

GeO Acil Hükümet Kararnamesi

GO Hükümet Kararnamesi

ICF/ICF-DH Uluslararası ĠĢlevsellik, Engellilik ve Sağlık Sınıflandırması

ICF-CY Çocuklar ve Gençler için Uluslararası ĠĢlevsellik, Engellilik ve Sağlık

Sınıflandırması

ICFDH Uluslararası ĠĢlevsellik, Engellilik ve Sağlık Sınıflandırması

ILO Uluslararası ÇalıĢma Örgütü

Ind SatırbaĢı

MERYS Eğitim, AraĢtırma, Gençlik ve Spor Bakanlığı

MH Sağlık Bakanlığı

MHF Sağlık ve Aile Bakanlığı

MLFSA ÇalıĢma, Aile ve Sosyal Yardım Bakanlığı

MLFSAE ÇalıĢma, Aile ve Sosyal Yardım ve YaĢlı Bakanlığı

MLSP ÇalıĢma ve Sosyal Koruma Bakanlığı

NACP Ulusal Çocukları Koruma Ġdaresi

NACPA Ulusal Çocukları Koruma ve Evlat Edinme Ġdaresi

NAE Ulusal Ġstihdam Ajansı

NAPD Ulusal Engelliler Ġdaresi

NAPH Ulusal Özürlüler Ġdaresi

NCCD Ulusal Ayrımcılıkla Mücadele Konseyi

NHIH Ulusal Sağlık Sigortası Kurumu

SCEAHP Özürlü YetiĢkinleri Değerlendirme Üst Komisyonu

UN BirleĢmiĢ Milletler örgütü

WHO Dünya Sağlık Örgütü